Zbyszyce – zatopiona wieś W dawnych czasach ludność zamieszkująca dolinę Dunajca trudniła się głównie

uprawą roli i rybołówstwem. Życie ludzi w ścisły sposób związane z więc było

z życiodajną wodą. Dunajec  odpowiada także za początek i kres Zbyszyc.

Wystawa powstała w ramach

XVIII Małopolskich Dni

Dziedzictwa Kulturowego

Wszystko płynie

Dom Pomocy Społecznej

w Zbyszycach

Parafia pw. św. Bartłomieja Ap.

w Zbyszycach

Opracowanie tekstów i koncepcji wystawy: Paulina Kasprzycka

Opracowanie graficzne: Marcin Hernas

Korekta: Marcin Hernas i Agnieszka Szewczyk

dnidziedzictwa.pl

Organizator: Patron: Partnerzy:Gospodarze:

Zbyszyce na początku XIX wieku,

E. Kronbach, Darstellungen aus dem königreiche Galizien

insbesondere der Karpathen im Sandecer Kreise, Wien 1823.

archiwum BiBLiOTEKi JaGiELLOŃSKiEJ

Pierwszymi właścicielami Zbyszyc odnotowanymi w źródłach byli

Kępińscy herbu Niesobia. Kolejni członkowie tego rodu gospodarzyli

tu przez ponad cztery stulecia. W pierwszej połowie XV wieku

ufundowali murowany kościół, który do dziś stoi we wsi, na zboczu

Dąbrowskiej Góry. Jego położenie, masywne ściany, a także zachowane

okienka strzelnicze świadczą o obronnym charakterze budowli.

Kościół pw. św. Bartłomieja Ap. od południowego zachodu. fOT. S. TOmKOwicz, 9 iX 1892.

archiwum POLSKiEJ aKaDEmii umiEJĘTNOŚci (PauarT)

Drewniana wieża

w zachodniej ścianie

kościoła pw. św. 

Bartłomieja Ap.

fOT. w.T., 1925,

archiwum iNSTYTuTu

SzTuKi POLSKiEJ

aKaDEmii NauK

w warSzawiE

11 marca 2003 roku pożar strawił

drewnianą wieżę, dobudowaną do kościoła

pw. św. Bartłomieja Ap. w XVII wieku.

fOT. P. KaSPrzYcKa, miK 2015.

archiwum wuOz w NOwYm Sączu

Rysunek późnogotyckich stalli kolatorskich w prezbiterium kościoła,

K.G. Polityński. fOT. S. TOmKOwicz, 1892.

archiwum muzEum NarODOwEGO w KraKOwiE

Wnętrze kościoła

pw. św. Bartłomieja Ap.

W tle kamienna płyta

nagrobna Mikołaja

Kępińskiego, zmarłego

w 1490 roku.

fOT. T. SzYDłOwSKi, 1927.

archiwum iNSTYTuTu

SzTuKi POLSKiEJ aKaDEmii

NauK w warSzawiE

Dwór w Zbyszycach od frontu,

przed przebudową dachu, ok. 1900.

archiwum iNSTYTuTu SzTuKi

POLSKiEJ aKaDEmii NauK w warSzawiE

Fasada dworu po przebudowie dachu,

ok. 1946. archiwum iNSTYTuTu SzTuKi

POLSKiEJ aKaDEmii NauK w warSzawiE

O dawnej świetności Zbyszyc świadczyć może

znajdujący się nieopodal kościoła okazały dwór

pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Został

on prawdopodobnie zbudowany na miejscu obronnego

kasztelu strzegącego traktu handlowego biegnącego

niegdyś doliną Dunajca. W wyniku przekształceń

architektonicznych dokonywanych przez kolejnych

właścicieli – szczególnie rodzinę Szujskich –

utracił on swą obronną funkcję i przemienił się

w klasyczną posiadłość.

W 1919 roku Zbyszyce w wyniku zamiany dóbr

z dr. Adamem Jordanem stały się własnością rodziny

Langerów. Obecnie dwór wraz z otaczającym parkiem

należy do Domu Pomocy Społecznej, który jeszcze

w latach dziewięćdziesiątych XX wieku gruntownie go

wyremontował i dostosował do potrzeb pensjonariuszy.

Kościół i dwór w Zbyszycach

namalowany w 1767 roku przez

Feliksa Derysarza na jednej ze

stalli w oratorium klasztornym

Sióstr Klarysek w Starym Sączu.

z archiwum KLaSzTOru SióSTr

KLarYSEK w STarYm Sączu

Centrum Zbyszyc w połowie

XIX wieku, mapa katastralna,

1846. archiwum NarODOwE

w KraKOwiE

Szkoła powszechna

w Zbyszycach, 1934.

zBiOrY NarODOwEGO

archiwum cYfrOwEGO

Przeprawa promowa na Dunajcu w okolicy Tropia, 1937.

zBiOrY NarODOwEGO archiwum cYfrOwEGO

Co wydarzyło się w Zbyszycach? Jak to możliwe, że zamożna wieś – 

w której jeszcze na początku XX wieku na rynku odbywały się jarmarki,

działały poczta, browar, gorzelnia, funkcjonowały placówki kupieckie

czy znana w okolicy karczma z zajazdem – po prostu opustoszała?

Odpowiedzi należy poszukać w spiętrzonych wodach Dunajca,

które utworzyły Jezioro Rożnowskie.

Widok zapory wodnej w Rożnowie, Akwarela autorstwa Rafała Malczewskiego,

z archiwum DOmu auKcYJNEGO DESa uNicum

Dunajec, któremu ludzie zawdzięczali swój byt, czasami stawał

się ich największym wrogiem. Na przestrzeni wieków powodzie

niejednokrotnie czyniły w dolinie Dunajca ogromne spustoszenia.

W kronice parafialnej Zbyszyc zachowały się opisy katastrofalnych

skutków wylewów, między innymi z 1813 roku i 1934 roku. To właśnie

chęć ujarzmienia rzeki i czerpania korzyści z nieprzewidywalnego

„żywiołu wody” wpłynęły na kierunek gospodarczych inwestycji

w II Rzeczpospolitej. Zapory wodne zyskały wówczas rangę obiektów

strategicznych. Zapora zbudowana w Rożnowie w latach 1935–1941

rozwiązała problem powodzi i wspomogła proces elektryfikacji regionu

za pomocą niewielkiej elektrowni wodnej, dla większej części Zbyszyc

położonych w dolinie Dunajca oznaczała jednak zagładę. Tętniące życiem

centrum i około 40 budynków znalazło się pod wodą. Ten sam los spotkał

także część Kurowa, Lipia, Tęgoborza, Kobyla-Gródka i Znamirowic.

zBiOrY NarODOwEGO archiwum cYfrOwEGO

Budowa zapory

na Dunajcu

w Rożnowie, 1938

Robotnicy

przy budowie

zapory, 1937

Robotnicy przy budowie

zapory, 1938

Budowa zapory,

1938

Naczelnik powiatu sądeckiego R. Busch

i funkcjonariusze niemieccy podczas wizyty

w Rożnowie na zaporze wodnej, 1941

Prezydent RP Ignacy Mościcki pod-

czas wizyty na placu budowy zapory.

Towarzyszą mu wicepremier inż. E. Kwiat-

kowski, minister spraw wojskowych

gen. T. Kasprzycki, minister przemysłu

i handlu A. Roman oraz kierownik robót

inż. Z. Śliwiński, 1938. fOT. w. PiKiEL

Wiercenie szybu

badawczego

w korycie Dunajca

w Rożnowie, 1934