YUNAN MİMARLIĞIYUNAN MİMARLIĞI

Yunan Uygarlığında Bronz Çağı’nda 2 Yunan Uygarlığında Bronz Çağı’nda 2 kültür oluşmuştur.kültür oluşmuştur.

1. MİNOS kültürü1. MİNOS kültürü

İÖ3400-1600.İÖ3400-1600.

2. MİKEN kültürü2. MİKEN kültürü

İÖ 1600-1125İÖ 1600-1125

Miken kültürünün yapıları Minos Miken kültürünün yapıları Minos Kültüründekilere göre daha Kültüründekilere göre daha korunaklıdır.korunaklıdır.

Akropolis Sarayı, TriynsAkropolis Sarayı, Triyns

Miken yerleşim yerleri İÖ1150 lerde Miken yerleşim yerleri İÖ1150 lerde Dorlar tarafından ele geçirildi.Dorlar tarafından ele geçirildi.

İÖ750 Klasik Yunan uygarlığının İÖ750 Klasik Yunan uygarlığının başlangıcı sayılırbaşlangıcı sayılır

Kolonizasyon başladıKolonizasyon başladı

Yunanlılar her şeyde ideal bir denge ve Yunanlılar her şeyde ideal bir denge ve simetri (simetri (SummetriaSummetria, “Ölçülü olmak”) aradılar. , “Ölçülü olmak”) aradılar. Doğada hiçbir şey tamamıyla keyfi olamazdı, Doğada hiçbir şey tamamıyla keyfi olamazdı, tanrılar bile eylemlerini belirli nedenlere göre tanrılar bile eylemlerini belirli nedenlere göre yaparlardı.yaparlardı.

Tanrıların yaptıkları şeyleri neden yaptıkları, Tanrıların yaptıkları şeyleri neden yaptıkları, insanın doğasının ne olduğu, dünyanın nasıl insanın doğasının ne olduğu, dünyanın nasıl oluştuğu gibi soruları merak ettiler.oluştuğu gibi soruları merak ettiler.

MANTIK önemli (LOGOS)MANTIK önemli (LOGOS) İnsanların yarı tanrısal bir doğası olduğuna İnsanların yarı tanrısal bir doğası olduğuna

inanırlar.inanırlar.

GENEL ÖZELLİKLERGENEL ÖZELLİKLER

Yunan Polisi:Yunan Polisi:

Yunan uygarlığında;Yunan uygarlığında;

Atina’da demokrasi icat edildi ve buradan Atina’da demokrasi icat edildi ve buradan dünyaya yayıldı. dünyaya yayıldı.

PolisPolis : : “ “kent devletkent devlet”. ”.

Kişi bir kente göçmez veya katılmazdı, Kişi bir kente göçmez veya katılmazdı, onun üyesi olarak doğardı. onun üyesi olarak doğardı. PolisPolis halkın tüm halkın tüm komünal yaşamını politik kültürel, ahlaksal, komünal yaşamını politik kültürel, ahlaksal, ve ekonomik yaşamını kapsar.ve ekonomik yaşamını kapsar.

Yunan PolisiYunan Polisi

Akropolis (yüksek kent): dini Akropolis (yüksek kent): dini yapıların bulunduğu yeryapıların bulunduğu yer

Agora: şehir merkezi, meydanAgora: şehir merkezi, meydan Stoa: Alışveriş yapılan yerStoa: Alışveriş yapılan yer Bouletarion: şehir meclisiBouletarion: şehir meclisi

Bu dönemde çoğu Bu dönemde çoğu polispolis, bir akropolis, , bir akropolis, ““yüksek kentyüksek kent”” ya da kaya çıkıntıları üstüne ya da kaya çıkıntıları üstüne inşa edilmiş Bronz Çağı kalelerinin inşa edilmiş Bronz Çağı kalelerinin çevresinde gelişmiştir. çevresinde gelişmiştir.

Akropolisin eteğinde, çevresindeki evler ve Akropolisin eteğinde, çevresindeki evler ve kamu yapılarıyla tanımlanan üçgen bir açık kamu yapılarıyla tanımlanan üçgen bir açık alan olan alan olan “Agora”“Agora” olarak ayrıldı. olarak ayrıldı.

Yunan kolonileri zaman içinde kentlere Yunan kolonileri zaman içinde kentlere dönüştü.dönüştü.

Kent planlaması ızgara (gridal) sistemdir. Kent planlaması ızgara (gridal) sistemdir. (Milet).(Milet).

Attalos StoasıAttalos Stoası

Kamusal YapılarKamusal Yapılar::

StoalarStoalar

Uzun dikdörgen yapılardan oluşan ve agoraya Uzun dikdörgen yapılardan oluşan ve agoraya bakan bir tarafı açık olan bakan bir tarafı açık olan StoalarStoalar, çatıyı yada üst , çatıyı yada üst katı destekleyen bir iç sütunlar dizisine ve arkası katı destekleyen bir iç sütunlar dizisine ve arkası boyunca dükkanlar ve ofisler için ayrılmış sıra boyunca dükkanlar ve ofisler için ayrılmış sıra sıra küçük odalara sahipti. sıra küçük odalara sahipti.

Klasik dönemden sonra Klasik dönemden sonra StoalarStoalar daha uzun daha uzun yapılmaya başlandı.yapılmaya başlandı.

Bouletarion;Bouletarion;

Polis Polis BouleBoule ‘sinin yani polis meclisinin ‘sinin yani polis meclisinin toplandığı yapı olarak adlandırılan toplandığı yapı olarak adlandırılan Bouletarion Bouletarion ..

İ.Ö. 200 civarında İ.Ö. 200 civarında yapılmış olan yapılmış olan PrienePriene’deki ’deki BouletarionBouletarion yaklaşık yaklaşık 20x18 m ölçüsündeydi 20x18 m ölçüsündeydi ve üç yanında yaklaşık ve üç yanında yaklaşık yediyüz kişinin yediyüz kişinin oturabileceği sıralar oturabileceği sıralar bulunuyordu. bulunuyordu.

En üst sıraların etrafında ondört destek vardı, bunlar En üst sıraların etrafında ondört destek vardı, bunlar ahşap makas çatı için gerekli açıklığı o zaman için ahşap makas çatı için gerekli açıklığı o zaman için önemli bir büyüklük olan 14.5 m geçilmesini sağlıyordu.önemli bir büyüklük olan 14.5 m geçilmesini sağlıyordu.

Tiyatrolar;Tiyatrolar;Kamu yapılarının en büyükleri tiyatrolardır. Kamu yapılarının en büyükleri tiyatrolardır. Tapınak çevresinde inşa edilir.Tapınak çevresinde inşa edilir.

Tiyatro polisin sivil yaşamında en az Tiyatro polisin sivil yaşamında en az AgoralarAgoralar kadar önemli bir yer tutuyordu. Tiyatronun üç kadar önemli bir yer tutuyordu. Tiyatronun üç temel bölümü vardı;temel bölümü vardı;

1- 1- Bir kase şeklinde oyulmuş tepenin eteğine Bir kase şeklinde oyulmuş tepenin eteğine yapılmış oturma yerlerinden oluşan yapılmış oturma yerlerinden oluşan theatrontheatron (seyirci bölümü)(seyirci bölümü)

2- Aktörlerin rollerini seslendirdiği ve koronun 2- Aktörlerin rollerini seslendirdiği ve koronun şarkılarını söyleyip dans ettiği dairesel yer olan şarkılarını söyleyip dans ettiği dairesel yer olan archestraarchestra (dans yeri), (dans yeri),

3- 3- Orkestranın arkasındaki perdeyi oluşturan alçak Orkestranın arkasındaki perdeyi oluşturan alçak bir yapı bir yapı skeneskene, Yunan tiyatrolarında oturma yeri , Yunan tiyatrolarında oturma yeri yarım daireden daha büyük bir daireydi ve yarım daireden daha büyük bir daireydi ve skeneskene yapısı bir kattan biraz daha yüksekti.yapısı bir kattan biraz daha yüksekti.

Stadyumlar:Stadyumlar:

Atletizm yarışmaları için Atletizm yarışmaları için kullanılan alanlara kullanılan alanlara stadia stadia denilir. Başlangıçta denilir. Başlangıçta seyircilerin kenardaki seyircilerin kenardaki yamaçlara oturdukları yamaçlara oturdukları derin olmayan vadilerdeki derin olmayan vadilerdeki doğal koşu parkurlarıydı.doğal koşu parkurlarıydı.

Yunan Tapınağı:Yunan Tapınağı:

Yunan mimarisinin en Yunan mimarisinin en önemli yapıları önemli yapıları tapınaklardır. Tapınak, en tapınaklardır. Tapınak, en önemli kamusal önemli kamusal hizmetlerden birini yerine hizmetlerden birini yerine getirmesine ve polisin getirmesine ve polisin simgesi olmasına karşın, simgesi olmasına karşın, kamusal bir yapı değildi. kamusal bir yapı değildi. Çünkü tapınaklara Çünkü tapınaklara sadece rahipler ve sadece rahipler ve seçilmiş kişiler seçilmiş kişiler girebiliyordu. girebiliyordu.

İçleri sade olmasına rağmen tapınakların dışı İçleri sade olmasına rağmen tapınakların dışı oldukça süslüdür. Çünkü kamusal ritüeller oldukça süslüdür. Çünkü kamusal ritüeller tapınağın dışındaki sunakta yapılır. Bu anlamda tapınağın dışındaki sunakta yapılır. Bu anlamda Yunan tapınağı bir heykel olarak kabul edilebilir.Yunan tapınağı bir heykel olarak kabul edilebilir.

TTapınaklar sıklıkla peyzaj içindeki dağ zirvelerine yönelik eksen apınaklar sıklıkla peyzaj içindeki dağ zirvelerine yönelik eksen üzerinde yer almışlardır ve tarih öncesinden beri kutsal sayılmıştır.üzerinde yer almışlardır ve tarih öncesinden beri kutsal sayılmıştır.

Tapınaklar alçak bir duvar yada kenar taşıyla sıralanmış kutsal bir Tapınaklar alçak bir duvar yada kenar taşıyla sıralanmış kutsal bir bölgenin içinde yer almıştır. Bu bölgeye bölgenin içinde yer almıştır. Bu bölgeye temenostemenos denir denir

Muhtemelen İ.Ö.1050 lerde tapınağın kaba formu Muhtemelen İ.Ö.1050 lerde tapınağın kaba formu ortaya çıkmıştır. Merkezdeki odanın tam olarak ortaya çıkmıştır. Merkezdeki odanın tam olarak etrafında yer alan sütunlarıyla ahşap bir strüktür. etrafında yer alan sütunlarıyla ahşap bir strüktür.

YUNAN TAPINAĞININ TARİHÇESİ

Tapınak planları Tapınak planları

Sütun başlarıSütun başları

Yunanlılar tapınaklarını yerel taştan inşa Yunanlılar tapınaklarını yerel taştan inşa ederlerdi. Tapınaklar ederlerdi. Tapınaklar peripteraldi-peripteraldi-yani üç yani üç basamaklı bir kaideden yükselen tek sıra sütunla basamaklı bir kaideden yükselen tek sıra sütunla çevriliydi. İçeride aralarında iki sütun bulunan her çevriliydi. İçeride aralarında iki sütun bulunan her iki uçtaki çıkıntılı iki uçtaki çıkıntılı AntaeAntae duvarlara sahip duvarlara sahip dikdörtgen bir oda, dikdörtgen bir oda, NaosNaos bulunuyordu. bulunuyordu.

Atina Akropolü

Bu anlamda en iyi örnek Atina Bu anlamda en iyi örnek Atina Akropolü’dür. Komplekse yaklaşıldığında Akropolü’dür. Komplekse yaklaşıldığında görünen ilk yapı görünen ilk yapı NikiNiki tapınağıdır. tapınağıdır.

Atina Akropolü- Niki Tapınağı

Öndeki dört iyon Öndeki dört iyon sütunu, görüşe giren sütunu, görüşe giren diğer elemanın, yani diğer elemanın, yani akropolisin giriş akropolisin giriş kapısı, kapısı, PropylaiaPropylaia’nın ’nın Dorik sütunlarının Dorik sütunlarının kütleselliğiyle kütleselliğiyle karşıtlık oluşturur.karşıtlık oluşturur.

Akropolis’de inşa edilmiş son ana yapı Akropolis’de inşa edilmiş son ana yapı ErechtheionErechtheion aynı zamanda en alışılmadık olanıdır. aynı zamanda en alışılmadık olanıdır.

Atina Akropolü- Erechtheion

ErechtheionErechtheion’da ’da başlarındaki taçların başlarındaki taçların sütün başlıklarını sütün başlıklarını oluşturduğu genç kız oluşturduğu genç kız biçimindeki altı biçimindeki altı sütünlu bakireler sütünlu bakireler Sundurması yada Sundurması yada Karyatidler Karyatidler SundurmasıSundurması bulunur. bulunur. Bu tapınak zarif ve son Bu tapınak zarif ve son derece zengin İyonik derece zengin İyonik detayları ile bir tür detayları ile bir tür düzensizlikten düzenin düzensizlikten düzenin ortaya çıkışını temsil ortaya çıkışını temsil eder. eder. Buna karşın Parthenon Buna karşın Parthenon açıklığı ve kesinliği açıklığı ve kesinliği temsil etmektedir.temsil etmektedir.

Parthenon tapınağıParthenon tapınağı bu bu yapılar arasında en yapılar arasında en büyük olanıydı. Savaş ve büyük olanıydı. Savaş ve bilgelik tanrıçası Athena bilgelik tanrıçası Athena Parthenos (bakire) için Parthenos (bakire) için inşa edilmiştir.inşa edilmiştir.

Atina Akropolü- Parthenon Tapınağı

Parthenon İ.Ö. 437-438 yılları arasında inşa Parthenon İ.Ö. 437-438 yılları arasında inşa edilmiştir. Boyutları 69.5x30.9 m dir ve oldukça edilmiştir. Boyutları 69.5x30.9 m dir ve oldukça büyüktür. Dar ön cephedeki sekiz sütun vardır büyüktür. Dar ön cephedeki sekiz sütun vardır fakat geleneksel olan 6 sütundur.fakat geleneksel olan 6 sütundur.

Bir diğer önemli detay Yunanlıların Bir diğer önemli detay Yunanlıların AlexemataAlexemata “iyileştirme” dedikleri incelikli görsel düzenlemedir. “iyileştirme” dedikleri incelikli görsel düzenlemedir. Bu tapınaklar göz aldanmasına göre tasarlanmıştı. Bu tapınaklar göz aldanmasına göre tasarlanmıştı. Buna göre bir Buna göre bir StilobatStilobat platformu düz inşa edilmişse platformu düz inşa edilmişse göze “oyulmuş gibi” görünecekti. göze “oyulmuş gibi” görünecekti.

Yapının hiçbir yerinde doğru çizgi yoktur, hepsi Yapının hiçbir yerinde doğru çizgi yoktur, hepsi incelikli diagonellerin ve eğrilerin bileşiminden incelikli diagonellerin ve eğrilerin bileşiminden oluşmaktadır. Sütunlar oluşmaktadır. Sütunlar EntasisEntasis denilen, gövdenin denilen, gövdenin beşte ikisinden başlayan eğri bir koniğe sahiptir. beşte ikisinden başlayan eğri bir koniğe sahiptir. Sütunların hiçbiri tam olarak dikey değildir; hepsi Sütunların hiçbiri tam olarak dikey değildir; hepsi 1:50 oranında , kabaca 6 cm içe doğru bir eğime 1:50 oranında , kabaca 6 cm içe doğru bir eğime sahiptir ve daha kalın köşe sütunları diyagonalde sahiptir ve daha kalın köşe sütunları diyagonalde eğimlidireğimlidir..

Köşe sütunlarının merkezinden bir aks uzatılsaydı Köşe sütunlarının merkezinden bir aks uzatılsaydı tapınak tapınak stilobatstilobat’’ının kabaca 2.5 km üzerinde ının kabaca 2.5 km üzerinde kesişirdi. kesişirdi. Bu uygulama ile tapınaklar;Bu uygulama ile tapınaklar;Ağır taş yapılar hafif ve zarif görünmekteAğır taş yapılar hafif ve zarif görünmekteDeprem bölgesinde olan bu yapıların depreme karşı Deprem bölgesinde olan bu yapıların depreme karşı direncini artmakta.direncini artmakta.

İyonİyon ve ve Korent Korent düzenleri kullanıldı.düzenleri kullanıldı.Yunan tapınağının mekansal ve boyutsal olarak Yunan tapınağının mekansal ve boyutsal olarak geliştirmesinin en iyi örneğini Didim’de yapılmış geliştirmesinin en iyi örneğini Didim’de yapılmış olan olan Apollon Tapınağı’dırApollon Tapınağı’dır. Yunan tapınaklarının . Yunan tapınaklarının en büyüklerindendir. Boyutları, 114x58 m olan, 7 en büyüklerindendir. Boyutları, 114x58 m olan, 7 basamaklı bir basamaklı bir StilobatStilobat üzerinde yükseliyordu. üzerinde yükseliyordu.

HELENİSTİK MİMARİ

NaosNaos strüktürü 19.7m yüksekliğinde Yunan strüktürü 19.7m yüksekliğinde Yunan tapınaklarının en uzun ve ince sütunları olan iki tapınaklarının en uzun ve ince sütunları olan iki sıralı İyon sütun dizisiyle çevrilidir. Dar ön sıralı İyon sütun dizisiyle çevrilidir. Dar ön cephede 10 yan cephede 21 sütundan oluşur. cephede 10 yan cephede 21 sütundan oluşur. Naos’Naos’un üstü örtülü değildir. Açık un üstü örtülü değildir. Açık Naos’Naos’un iç un iç tarafında klasik dönemin küçük tarafında klasik dönemin küçük İyonİyon tapınaklarının büyüklüğünde bir kutsal emanet tapınaklarının büyüklüğünde bir kutsal emanet bölümü vardır. bölümü vardır.

Bu dönemde tipik Yunan tapınakları her anlamda Bu dönemde tipik Yunan tapınakları her anlamda büyütülmüş ve süslenmiştir. Klasik Yunan büyütülmüş ve süslenmiştir. Klasik Yunan döneminin kısıtlamalarının yerini pahalı ve etkili döneminin kısıtlamalarının yerini pahalı ve etkili bir süslemeciliğe bırakmıştır.bir süslemeciliğe bırakmıştır.

İ.Ö. 4.yüzyıla (Helenistik) kadar Yunanlı’ların özel İ.Ö. 4.yüzyıla (Helenistik) kadar Yunanlı’ların özel evleri küçük ve önemsizdi. Konutlar üstü açık evleri küçük ve önemsizdi. Konutlar üstü açık avlu ve avluya açılan bir dizi odayı içeriyordu. avlu ve avluya açılan bir dizi odayı içeriyordu.

KONUT MİMARİSİ

En eski Doğu Helen En eski Doğu Helen evi (I.Ö. 925-900),Oval evi (I.Ö. 925-900),Oval planlı, tek odalı, kerpiç planlı, tek odalı, kerpiç duvarlı, saz damlıydı.duvarlı, saz damlıydı.

İ.Ö. 200’den sonra bir İ.Ö. 200’den sonra bir çok mekan bir araya çok mekan bir araya gelerek çok odalı gelerek çok odalı konutlara ilk adım konutlara ilk adım atılır.atılır.

İ.Ö. 650’de Oval ve Apsisli evler ortadan kalkar. İ.Ö. 650’de Oval ve Apsisli evler ortadan kalkar. Megaron Megaron Tarzı evler egemen olur. Ör. Eski İzmir Tarzı evler egemen olur. Ör. Eski İzmir ““Çifte MegaronÇifte Megaron” yan yana iki megaron aynı çatı ” yan yana iki megaron aynı çatı altında birleşerek iki katlı çok odalı önü ve yanı altında birleşerek iki katlı çok odalı önü ve yanı avlulu bir konut biçimi.avlulu bir konut biçimi.

Yunan mimarlığında klasik dönem, Yunan mimarlığında klasik dönem, “Prostaslı Ev”“Prostaslı Ev” lere lere geçiş için bir aşamadır. Bu konutlarda mekanlar, geçiş için bir aşamadır. Bu konutlarda mekanlar, Giriş-Giriş-Avlu-Prostas-OikosAvlu-Prostas-Oikos olarak sıralanmaktadır. olarak sıralanmaktadır.

M.Ö. 5 yüzyıl’da Pers M.Ö. 5 yüzyıl’da Pers etkisi görülmüş, etkisi görülmüş, Megaron zaman Megaron zaman içinde eklenen içinde eklenen odalarla oluşan odalarla oluşan ““Avlulu Evler”Avlulu Evler” e e dönüşmüştür. Kuzeyi dönüşmüştür. Kuzeyi muhtemelen iki katlı muhtemelen iki katlı ve “ve “GunaikonitisGunaikonitis” in ” in (Harem) burada (Harem) burada olduğu ileri olduğu ileri sürülmektedir.sürülmektedir.

Tek katlı evlerin genellikle açık orta avlu yönünde içe Tek katlı evlerin genellikle açık orta avlu yönünde içe doğru eğimlenen çatıları vardı. Bunlar güneşten ve doğru eğimlenen çatıları vardı. Bunlar güneşten ve rüzgardan korunaklı, merkezi avlunun güneyine rüzgardan korunaklı, merkezi avlunun güneyine düşen bir düşen bir ExedraExedra (yükseltilmiş oturma yerleri bulunan (yükseltilmiş oturma yerleri bulunan yarım daire ya da dikdörtgen çıkıntılı yer) ile yarım daire ya da dikdörtgen çıkıntılı yer) ile MegaronMegaron tipte bir ana kabul odasına tipte bir ana kabul odasına OikosOikos’a sahiplerdi.’a sahiplerdi.

Helenistik dönemde Helenistik dönemde Prostaslı EvlerProstaslı Evler, gelişerek , gelişerek Peristilli EvlerePeristilli Evlere dönüşmüştür. Bu yapılar lüks ve dönüşmüştür. Bu yapılar lüks ve daha gösterişli yapılardır. daha gösterişli yapılardır.

Peristilli Ev Peristilli Ev örneğiörneği