Yerel Yönetimlerde Dönüşüm

TMMOBYEREL YNETMLERDE "DNM"

SEMPOZYUMU

17-18-19 Ekim 2007Ankara

1.Bask:

ISBN: 978-9944-89-535-4

Trk Mhendis ve Mimar Odalar BirliiSelanik Cad. 19/1 Yeniehir / Ankara

Tel: (0312) 418 12 75 Faks: (0312) 417 48 24Web Sitesi: http://www.tmmob.org.tr

E-Posta: [email protected]

Kapak ve Sayfa DzeniDijle Konuk

Bask

Mattek MatbaaGMK Bulvar 83/23 Maltepe/ANKARA

Tel/Faks: 229 15 02

AILI KONUMALARI.............................................................................7

Ayegl ORUKAPTAN (Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim Kurulu Bakan)......................9Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)..................................................13Zekeriya ARBAK (ileri Bakanl Mstear Yardmcs)............................................21

I. GN EREVE SUNU.........................................................................29Prof. Dr. Birgl Ayman Gler

I. OTURUM Kurumsal Tartmalar.................................................................39

Menaf TURAN/Mfit BAYRAMBarnma Hakk, Rant, Kamunun Sorumluluu

Hasan . HATEMOLUKentsel Rantn Artnda Kent Mlkiyet Olgusunun Rol ve Yerel Ynetimler

Kbra Cihangir AMURYerel Ynetimlerde Giriimcilik ve Planlamada Kapsaml Yaklamdan Uzaklama: Ankara Bykehir Belediyesi rnei

Argun AKDOANStratejik Planlama Yerine Planlama Stratejisi:Belediyelerin Stratejik Planlarnn Karlatrmal ncelenmesi

Ferhan RVANzmir Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama Sreci ve Stratejik Yaklamlar

Necla YRKLBursa Bykehir Belediyesi ve Stratejik Planlama almalar

II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Planlama Yaklamlar ve Uygulamalar...............71Murat YILDIZKentsel Yenileme Alanlar Olarak lan Edilen Blgeciklerin Dzenlemesine Ynelik Bir Deerlendirme

Fatma Neval GENKentsel Sit Alanlarnn Korunmas, Yenilenmesi ve Karlalan Sorunlar: Ske Kemalpaa Mahallesi rnei

Emel AKINKentsel Gelime ve Kentsel Rantlar: Ankara rnei

Serengl SEMENSalkl ehir Planlamas Kapsamnda Bursa

Sema KARAGLER/Pnar KARAKAKent Planlamasnda Peyzaj Mimarlarnn Rol ve nemi

III. OTURUM Kentsel-Krsal Dnm................................................................111Eda ATA CEYLAN/Canan KUTLUYerel Ynetimlerin Kentsel Dnm Projelerindeki Yetki Karmaas

Elmas ERDOAN/Filiz AKLANOLUKentsel Dnm Srecinde Kent Kimlii: Ankara rnei

Abdullah YILMAZ/Yavuz BOZKURTTrkiye'de Toplu Konut Uygulamalarna Eletirel Bir Bak: Ktahya Toplu Konut Uygulamas rnei

Mustafa YENAdana'da Yerel Ynetimler ve Kentsel Dnm Projeleri

II. GN EREVE SUNU.....................................................................151Do. Dr. H. Tark engl

I. OTURUM Yerel Demokrasi Tartimasi Katilim Kavram ve Pratii.............................161Ali Fahri ZTENTasfiye Srecinde ller Bankas Gerei

Seher POLAT/zge ARASYerel Ynetimlerde Demokrasi Sorunsal : "Yerel Katlm"

Ula BAYRAKTARMerkez -evre'den evrenin Merkezlerine: Trk Yerel Demokrasi Sorunsalnn Deien Kurgusu

Bar KARAMekan ve ktidar

II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Personel Sistemi ve Performans Ynetimi.....................197sa SABA/Abdlkerim ALIKAN/Glsm HAZMANKk ve Orta lekli Belediyelerde Performans lm: Sorunlar ve zm nerileri

Arif ERENNBykehir Belediyelerinin Stratejik Planlarnda Personel Sorunu

Fatma Neval GENYnetim Personelinin Eitim Ihtiyaci

Fatih YKSEL/Ahmet GVENYerel Ynetimlerde Ynetici Davran Profili ve Tokat rnei

III. OTURUM Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler....................................................229Ouz GNDODUKentleme Srecinde Afet Olgusu ve Yerel Ynetimler

Berkan DEMRELl Ata Binmek... Trkiye'de Yerelin Yeniden Adlandrlmas Srecinin Bir Deerlendirmesi

Menaf TURANKalknma Ajanslar Modeli Blgeleraras Dengesizlii Giderebilir mi?

Zuhal DNMEZYeni Yerel Ynetim Mevzuatnda Yerel Demokrasi, Yerel Ynetimlere Halk Katlm, Hemehrilik Hukuku Kavramlarnn erii ve Uygulanabilirlii

IV. OTURUM Yerel Hizmetlerin Grlmesi...............................................................263Trksel Kaya BENGSHRTrk Yerel Ynetimlerin E-dnmn Gzft Analizi le Deerlendirmesi

Uur YILDIRIMYerel Ynetimlerde Dnmn Bir Arac Olarak Yeni Belediye Yasalar erevesinde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri

Mete YILDIZYerel Ynetimlerde Dnm ve Teknoloji: Genel Bir Deerlendirme

H. Evren ERDNYerel Ynetimlerde Teknik Altyap Hizmetlerinin Hazrlanmas ve Sunumundaki Deikenlerin Koordinasyonu

IV. OTURUM (2. Blm) Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler II............................289Sheyla Suzan ALICAYerel Ynetimlere Yetki Veren Yasalar

Ahmet YATKINAvrupa ile Btnleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma

Halil brahim AYDINLI/Tubanur YILDIZAvrupa Yerel Ynetimler zerklik art erevesinde Son Yerel Ynetim Yasalarnn Deerlendirilmesi

Fatih ALODALI/Fikret ELK/Ltfi ZCAN/Sefa USTAAvrupa Yerel zerklik art Kapsamnda Trkiye'de 5393 Sayl Belediye Kanununun ncelenmesi

Serhat SALHOLUBelediye stihdam

III. GN EREVE SUNU....................................................................329Prof. Dr. Cevat GERAY

I. OTURUM Finans Politikalar ve Mali Yap Kuramsal Tartmalar.............................337Tark VURALYerel Ynetimlerde Mali zerklik

Tayfun INARYerel Ynetimlerde Mali Yerelleme ve Mali Federalizm

enol ADIGZELSon Yasal Dzenlemeler erevesinde Belediyelerin Mali Yaplar ve Sorunlar

Bilal NKBelediyelerde Yeni Mali Ynetim: Macaristan rnei

Faruk ATAAYYerel Ynetimler Reformu ve Hizmetlerin zelletirilmesi

Yksel KOAKGenel ve Gncel Sorunlar Inda Yerel Hizmetlerin zelletirilmesiII. OTURUM Yerel Ynetimler ve Kentsel Yoksulluk...................................................385 Zerrin TOPRAK KAHRAMANYerel Ynetimlerde Kentsel Yoksulluk - G

Feral EKE/Ela ATATrkiye'de Kentsel Yoksulluk ve Yoksunlua Bal Evsizlik Problemi: Sokak ocuklar ve Evsiz ocuklar, stanbul rnei

smail GKDAYIKentsel- Krsal Dnm Sorununda Yntem Sorunu: Sosyal Riski Azaltma Projelerinin (SRAP) Uygulama Deerlendirmesi

Fatih AKSOYGelimi, Canl, Scak, Katlmc Bir Mahalle in Demokrasiyi Semtlere ndirmek

zdemir KOLCUYerel Ynetimler ve Demokrasi zerine

9

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Ayegl ORUKAPTAN (TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim Kurulu Bakan)- Sayn Birlik Bakanm, Sayn Mstearm, Sayn Belediye Bakanm, deerli Oda yneticileri ve sevgili konuklar; hepinize Trk M-hendis ve Mimar Odalar Birlii adna dzenleme kurulu ve sekreteryasn yapm olduumuz Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim Kurulu adna ho geldiniz demek istiyorum.

Son yllarda yaanan ekonomik ve politik srete yerelleme olarak adlan-drlan kavram, kreselleme ideologlarnn Dnya Bankas, IMF, Birlemi Milletler gibi emperyalist rgtler araclyla bizim gibi baml lkelerin gndemine girmitir. Hizmetlerin rgtler araclyla en yakn ynetim biri-minden salanmasndan, ekonomik kalknmada yerel dinamiklerin harekete geirilmesine kadar uzanan geni bir alm olarak sunulmaktadr. Bir yandan devleti ekonomik ileyiin dna iterken, dier yandan da siyasal gcn mer-kezden yerele aktarlmasn ngrmektedir. Yerellik, devlet rgtlenmesinde merkeziyetiliini salayan ve niter yaplanmay gvence altna alan iradenin btnl ilkesinin, idari vesayet uygulamasyla birlikte kaldrlmasdr.

Yerellik zerine ina edilen kent ynetimi, kentsel hizmetlerin kamu hizmeti olarak deil, zel hizmet olarak grlmesi hedefiyle birlikte gelmektedir. Bu nedenle kreselleme zamanlarnda yerel ynetim zerkliinin idari ve mali zerklik olarak tanmlanmas ak biimde tek bir sonu yaratmaktadr. Belediye ynetimlerinin ulusal merkezi ynetim ile balarn mmkn oldu-unca gevetilmesidir bu da. Yaanan bu srete yerel ynetimler tarihsel nemde yeni bir durumla yz yzedir. Bu durum yerel ynetimleri kentsel rantn ynetiminde toplumsal gruplar dengesinde genel devlet yaps iindeki konumunda ve her trl etkinliin finansmannda younlaan nlemlerle dntrlmektedir. Ortaya konulan nlemler, yerel ynetim yerel halktan uzaklatrp, piyasa g ve mekanizmalarnn dorudan emrine vermektedir. Yeni kurallar yerel ynetimleri giderek piyasa sistemine ve antidemokratik konuma sktrmaktadr.

Yeni anayasa dzenlenmesine de tam da bu pencereden baklmaldr. Anayasann 3. maddesinde lkemizin btnlne vurgu yaparak, bu arada bakentin Ankara olduuna da yer verilmektedir. lkemizin btnlnn hi bu kadar tehlike altnda olduu bir dnem yaanmamtr. stelik bunun sosyal, siyasal ve ekonomik boyutunun yan sra yasal altyapsnn l zel daresi Yasas, Belediye Yasas ve Kalknma Ajans gibi yasalarla rld-n biliyoruz. lkemizin btnlne ilikin en byk hukuki tehdit olan Trkiye uluslararas ve Trkiye byk sermayesinin istekleri ynnde kent devletiklerine dntrecek kamu ynetimi temel yasasn da Cumhurba-kannn vetosu sonrasnda bekletildiini, daha sonra kabul edilmek zere bekletildiini biliyoruz.

Trkiyede hem yerel idareler, hem de merkezi idarenin tara kurumlarnn

10

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

merkezin vesayet denetimine tbi olduunu ifade eden bu maddelerin dei-tirilmesiyle birlikte Trkiye byk sermayenin ve tara sermayesinin hkm srd kent devletiklerine dntrlecektir. Bylece her kentte veya blgede ayr bir hukuk ve ynetim rejimi uygulanabilecektir. Sermayenin o ok istedii blgesel asgari cret gibi i yaamna ilikin uygulamalar bunlarn arasndan yalnzca birisidir. Belediye kanunlaryla asl amacn ne olduunu anlayabilmek iin yeni dzenlemelerle yerellemenin nn aan ilgili di-er yasalara da bakmak gerekir. Yerel ynetimlere ilikin eitli yasalarda deiiklik ngren yasa tasarlar defalarca hazrlanm ve daha sonra kamu ynetim temel kanun tasars haline dntrlm, bu da yasalatrlama-ynca 2005 ylnda 5302 sayl l zel daresi Kanunu, 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi kanunu ile maniple etmenin yolu bulunmutur. Ayrca 6664 sayl Ta Ocaklar Yasasndaki deiiklikler, 2886 sayl kanunun 75. maddesinin 1. fkras deitirilerek kamu arazilerinin talan merulatrlmtr. 1164 sayl Arsa Ofisi Kanununa aadaki madde ekle-nerek, belediyeler zerinden piyasaya alm tarif edilmitir. Ypranan kent dokularnn yenilenmesi, korunmas ve kullanlmas hakkndaki kanun ile imar aff getirilmitir. nemli bulduumuz ve endieyle izlediimiz bir baka konu ise eskiyen, zelliini kaybetmi alanlarn dntrlmesiyle ilgili tasar da ST alanlar ve bu alanlardaki uygulamalarla ilgili yasa ve ynetmelikler-den bahsedilmemesidir.

Uygulama yaplacak alanlarda karar srecinde sadece siyasi otoritelerin karar vermesi ok byk bir eksikliktir. Son dnemde kent ve kamu ynetimi yap, afet, planlama ve imar mevzuatlarna ilikin birok dzenleme gerek-letirilmitir. Bu yeni yasal dzenleme araylarnn bir ksm kamuoyunca yeterince tartlmakszn, ok ksa srede yasalap, yrrle girerken, bir ksm ok uzun sren tartmalara ve uzlamalara ramen yasalaamam-tr. Kentsel dnmn zellikle Ankara ve stanbulda grdmz gibi kentlerimizin en nemli gndem maddesi haline gelmekte olduu gerei ortadadr. Ancak kentsel dnm sadece yasa d ya da ypranm yaplarn yklarak, daha yksek yaplarla fiziksel olarak yenilenmesi olarak alglayan anlayn ok byk sorunlar tad da aktr. Nitelikli ve salkl bir kentsel dnmn, kent btn ierisindeki gereklilikleri ve plan kararlar ze-rinden ekonomik ve toplumsal boyutlar gz nne alan bir yerel kalknma, uygarlama projesi olarak ve rant odakl deil, kent ve kamu yarar odakl bir k noktas ile hayata geirilmesi gerekmektedir. Geldiimiz srete sadece kamu arazileri, dalar ve ovalar deil kentlerin imarl, imarsz btn blgeleri, kylar, ormanlar, meralar, tarm arazileri gibi alanlar da dnm alan tanm dahilinde byk bir kyma almaktadr.

Yerel ynetimler yasa tasars ve dier yasal dzenlemeler bize baz temel sorular sormay ve tartmay da zorunlu klmaktadr. Nasl bir kamu hiz-

11


meti? Nasl bir yerel ynetim? Yerel ve merkezi dzeyde nasl bir personel istihdam? Nasl bir rgtlenme tarz? Sempozyum bu z ortaya kartmay ve yerel ynetimleri kamusal sisteme ve demokratikleme srecine destek verecek doru bir konuma ekmek iin yaplmas gerekenleri vurgulamay amalamaktadr. Bu erevede sempozyumun genel bir yerel ynetimler platformu olmak yerine, iinde bulunduumuz tarihsel dnemece mdahale platformu olmas hedeflenmektedir. 3 gn boyunca gerekletirilecek olan ve yerel ynetimlerin yeni durumundaki sorunlarn tartlaca ve zm nerilerinin aranaca bu sempozyumda siz sayn konuklarn yerel ynetim personelinin ve yneticilerin katlm ve katks Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii tarafndan olduka nem tamaktadr. Sempozyumun ana temas dnmdr ve Kentsel Rantn Oluum, Datm Sreci ve Deien Aktrle, Yerel Ynetimler Demokrasi ve Yerel Siyaset, dari Yeniden Ya-plandrma ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerde Finans Politikalar ve Mali Yap, Yerel Hizmetlerin Grlmesi balklarnda yaplacak 10 oturum ve 19 Ekim Cuma gn davetimize icabet edecek olan Belediye Bakanlar ile yapacamz bir panelden olumaktadr.

Sonu olarak bugn endielerimizi, gelimeleri ve yaananlar birlikte konu-acaz ve zmler reteceiz. Ben hepinize kolay gelsin diyorum, ayrca bu sempozyumunda dzenleme kurulunda alan eitli Odadan arkadalarma ve bu sempozyum iin emei geen Oda personelimize buradan ok teekkr ediyorum. Hepimize tekrar kolay gelsin, iyi gnler.

13


Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)

Deerli Konuklar,

Sevgili Arkadalar

ncelikle hepinizi, TMMOB Ynetim Kurulu adna saygyla selamlyorum. TMMOB adna Peyzaj Mimarlar Odamzca dzenlenen Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumuna ho geldiniz.

Yerel ynetimler zerine TMMOBnin bugne dek biriktirdiklerini sizlerle paylamadan nce, izninizle lkemizin bu gnne ilikin deerlendirmeleri-mizi sizlere aktarmak istiyorum.

Trkiyede 12 Eyll ncesindeki 24 Ocak kararlar ile balayan neo-liberal deiim sreci, arada belirli duraksamalar olmakla birlikte, zellikle son on yl ierisinde byk bir hzla uygulamaya konularak, kresel emperyalist sistemin yeni dzenine entegrasyonda nemli bir mesafe ald.

Uluslararas sermeye ile btnlemi sermaye kesimleri ve onlar temsil eden siyasi partiler eliyle savunulan kresel emperyalist sisteme eklemlenme dorultusundaki politika, egemen yap ierisindeki kimi farkl eilimler var olmakla birlikte, devlet politikas haline gelmi durumda.

Bugn lkemizin ekonomisinden idari yapsna, hukukundan siyasetine kadar her ey byk lde uluslararas sermaye dzeninin gereklerine uygun olarak, emperyalizme bamllk ilikileri ierisinde, hzla yeniden ekilleniyor.

Emperyalist-kapitalist sistemin taycln stlenen AKP, bu yndeki neo-liberal deiim programnn kararl bir uygulaycs konumunda. Ser-meye evrelerinin kapitalizmin yeni dzenine eklemlenme dorultusundaki deiim talebiyle, toplumun deiim talebini de birletirerek, arkasna ald muazzam gle hareket eden AKP, lkeyi piyasann gereklerine uygun olarak batan aa dzenliyor.

Seimlerde de, sermaye evrelerinin, ABD ve ABnin desteini alan AKP, bu politikalarn srdrlmesi ynnde, kendisini bir nceki dnemden de daha gl klan, bir onay ald. Seim bu anlamda da neo-liberalizmin, her tr gerici ideoloji ile de btnleerek, kitleler zerinde srdrd ideolojik maniplasyonun bir sonucu ve liberalizmin zaferi olarak grlebilir.

Seimlerin sonularndan birisi de, sermayenin szcln stlenen AKPnin, seim ncesindeki tm gerilimleri de atlatarak, baar kazanabil-mi olmasdr. Bu sonu bir anlamda, burjuvazinin sistem ierisinde yaratt zerk alann ve etkinin de gstergesidir.

Bugn emperyalist-kapitalist sistemin ynelimleri dorultusunda uluslara-ras tekellerle btnleerek glenen burjuvazi, sistem ierisinde daha nceki

14


dneme gre daha etkin bir pozisyon edinmitir. Ancak AKPnin kazand bu gle, tek bana sistemin mutlak yneliminin belirleyicisi olaca sylenemez. Seim sonularn, askerin siyaset zerindeki etkisinin krlmas ve sistem ierisindeki atmalarda sermaye evrelerinin zaferi olarak yorumlamak da doru olmaz. Kresellemeye eklenme srecinin egemen yap ierisinde yarat-t farklamadan kaynaklanan atmalar ile bundan kaynaklanan gerilimler, farkl ton ve tarzda bu dnemde de srmeye devam edecektir.

Bunlarla birlikte, kresellemeye eklemlenme srecinin gerei olarak, kamu alannn sermayeye devredilmesine, emekilerin haklarnn gasp edilmesine, isizlik ve yoksulluun bymesine dayanan, neo-liberal ykm politikalar uygulanmaya devam edecektir.

Kapitalist kreselleme srecinin bir paras olarak gelien ve glenen, dini cemaatler, etnik milliyeti akmlar, 12 Eyll sonras oluturulan egemen hegemonyann ierisinde, kazand gle, emekten halktan yana bir see-nein yaratlamad koullarda, yoksul, emeki, dlanm kesimler zerinde etkili olacaktr.

AKP, kreselleme ann bu btn ynelimlerini tayarak, onlar besleye-rek ve ondan g alarak, bu deiim srecinin taycs durumuna gelmitir. Dolaysyla, bugn muhalefet de, AKPnin bu politikalarna kar, toplumda ortaya kan deiik tepkileri kapsayarak geliebilecektir.

Bizim amzdan yaplmas gereken, neo-liberal ykm politikalarna kar, emekiler ve ezilenlerle birlikte mcadele pratikleri gelitirmek, gericilik ve milliyetiliin toplum zerindeki etkisini de bu yolla krarak, yaamn ierisinde gelitireceimiz dayanma alar ile zgrlk ve demokratik bir toplumu yaratmaya dnk, srarl bir abay ortaya koymaktr

Soru imdi ok basittir: Biz deilsek kim? imdi deilse ne zaman?

Bu soruyu sorduk ve Keskle birlikte, TTB ile birlikte, 3 Kasmda tm demokrasi ve emek glerini, ben amdan ve insanlktan yanaym diyen rgtl rgtsz tm yurttalar Ankaraya zgr Demokratik ve Eitliki bir Trkiye mitingimize ardk.

ncelikle bunu belirtmek istedim.

Deerli katlmclar, yerel Ynetimler konusuna bu Trkiye deerlendir-mesinin nda baktmzda TMMOB u konularn altn izmektedir:

nsanln binlerce yllk uygarlk mcadelesinin mekn olan kentler z-grln ve uygarln kayna olarak alglanm, demokrasi uygulamalarna tank olmu, ev sahiplii yapmtr.

Son yllarda ise, pazarlanacak bir meta olarak grlen kentlerimiz, parann simgeledii meknlar haline getirilmi, sermaye egemen anlayl bir yaamn bellei olmutur. Kentteki yaamn ekonomik ilikiler, siyasi, sosyal ve kltrel

15


ilikiler dndaki btn boyutlar toplumsal hafzadan silinmi, toplumsal yaamn znesi olan kent halk bir nesne haline getirilmitir.

Kapitalizmin kreselleme program kapsamnda yrtt youn pro-paganda ile planlama kavram ve ulusal-blgesel-kentsel planlama saf d edilmi, lke kar, toplumsal gelecek, dayanma ve ahlaki deerler terk edilmitir.

Trkiyede, yllardr srdrlen planszlk ve denetimsizlik, yanl arazi kul-lanm politikalar, kaak yaplama ve imar aff sreleriyle de beslendiinden salkl, gvenli ve yaanabilir kentler oluturulamamtr. Planszln ve denetimsizliin ar sonular, zellikle 1999 Dou Marmara depremlerinin yol at felaketler ve yakn zamanlarda yaanan sel, heyelan, bina kme rnekleri ile de gzler nne serilmitir.

Rantn, yamann kskacna sokulan kentlerimizin doal ve kltrel deerleri, ormanlar, yeil alanlar, sahilleri yok edilmekte, kamu arazileri elden karlmakta, evresel kirlilik lkemizi bir ekolojik felaketin eiine getirmektedir.

Bilimi, planlamay ve kamusal denetimi dlayan, planl bir ekonomi yeri-ne ranta ve speklasyona dayal bir ekonomiyi egemen klan bu model; bir aresizliin ve yetersizliin deil, siyasal iktidarlarn bir tercihi olmutur. Bu tercihin yanll ve korkun sonular aka ortaya kt halde gereken ders alnmam, salkl, gvenli ve yaanabilir yerleim alanlarnn oluturul-mas iin gerekli politika ve uygulamalar gndeme getirilmemi, TMMOBnin uyar, gr ve nerileri dikkate alnmamtr.

Demokrasinin evrensel deerlerinin ayaklar altna alnd, planlamann ve kamusal denetimin devre d brakld bylesi bir srete; merkezi yne-timler gibi Yerel Ynetimler de rant paylamn odaklar haline getirilmitir. Yerelleme ad altnda srdrlen yama hzlandrlmtr. Trkiyede yerel ynetim alannda, zellikle 1980den bu yana hareketli bir sre yaanmak-tadr.

Trkiyede Yerel Ynetimlerde yaanan bu hareketliliin, kentsel kamu hizmetlerinin zelletirilmesi, kentlerin imar, planlama, altyap, ulam, p, su-atksu gibi hizmetlerindeki yolsuzluklarn artmas, rant ve rvetin yaygnlamas gibi niteliklere sahip olduu ortaya kmtr. Merkezi vesayet altnda, kar tezgah gibi alan bir yerel ynetim dnyas oluturulmutur. zelletirme, yerelleme ve ticarileme bylesi bir dnyann nemli ayaklarn oluturmaktadr.

Bugn yaadmz kentlerin mekansal ve evresel olarak salksz, yaam asndan gvensizliinin ardnda; sosyal, kltrel yapnn yozlamas, gelir dalmnda ortaya kan uurumlar, yoksulluk, yasad kazan alanlarnn egemenlii vardr. Pazarlanacak bir meta olarak grlen kentlerimiz, parann

16


simgeledii mekanlar haline gelmi, sermaye egemen anlayl bir yaamn bellei olmutur.

lkesel lekte yerlemelerin yaanabilirliini ortaya koyacak olan blge, evre dzeni, nazm imar ve uygulama plan gibi planlar, o meknn sosyal, ekonomik ve peyzaj deerleriyle kalknmaya hizmet etmek durumunda iken; bugn blge planlarndan balayarak, meknn fiziksel organizasyonu kalknmaya dayanan bir almla ele alnmas beklenen planlar, arsa ve arazi speklasyonlarn krklemekten teye gitmemitir.

Halkn siyasal temsiline deil, siyasetten dlanmasna dayanan ve rgt-szlemesini dayatan srece kar, halkn demokratik katlm ve denetim kanallarnn ald yeni bir siyasal ortamn yaratlmasnn nemine inanan TMMOB; Yerel Ynetimleri, halkn karar srelerine ve denetime etkili bir ekilde katlabilecekleri zeminler olarak grmektedir.

Bylesi bir yerel ynetim alannn yaratlmas ncelikle halkn rgtl katlm ve denetimini salayacak siyasal toplumsal dzenlemelerin gerek-lemesine baldr.

Kreselleme ve liberalizasyon politikalar koutunda kamu hizmetlerinin zelletirilmesini, yerel ynetimler iin bir reform olarak sunan yasal d-zenlemeler geleceimizi ipotek altna almaktan baka bir ey deildir.

lke yararn gz ard edenler, tm deerlerimizi grmezden gelerek kentsel dnm projeleri ad altnda ada kentleme ve kalknma politikalar yerine, siyasal ve kiisel karlar uruna, kentsel ve blgesel rant yamasna dayanan politikalar benimsemiler ve finans evrelerinin ynlendirdii kentsel projeler ile karmza kmlardr.

Hemen her lekte ve blgede kullanlmaya balanan dnm kavram, kent ve peyzaj deerlerinin belirledii anlamdan ok finansal olarak arazi gelitirme anlamnda kullanlmaya balanm ve zellikle lkemiz peyzaj alanlar olan blgelere saldrlar artmtr.

lkemizin en nemli peyzaj alanlarndan; stanbulda; merli me Suyu Havzasnda Organize Sanayi Blgesi Planlamas, Galataport, Haydarpaaport, Kkekmece Su Havzas, Kartal-Pendik Ky Kesimi Planlamalar, Dubai Kuleleri, Zeyport, Tarihi Yarmada Mzekent Projeleri, Kkekmece-Av-clar ve D Kumsal, Kartal Alt Merkez Alan; Ankarada; A.O.., AKM Alan, Gvenpark, Ulus Tarihi Kent Merkezi, Kuulupark, Papazn Ba, Tm vadi eikleri olan Dikmen, mrahor ve Zir Vadilerindeki imarlama; Antalyada, Lara Kent Parkna Temalpark diyerek metalatrlmas, Belek Fstkam Ormanna golf sahas yaplarak halktan koparlmas gibi parac plan ve projelerin neredeyse tmne; Onlar kentsel dnm diyor, Bizler ise finans evrelerinin aznn suyu akyor diyoruz. lkenin kent geliimine ve ekolojik zincirlerine darbe ile geleceimizi ipotek altna aldrmayacaz

17


diyoruz.

Tm lkemizi bir kasrga gibi saran Kentsel Dnm Projeleri lke ve blge balamnda gerek kentsel doal yap ve yaam srdrlebilirlii gerekse ulam ve lojistik ilevler hakknda saptanm blgesel planlama stratejileri kamu yararna deildir, hak kullanmna uygun deildir.

Planlar zerinde toplumsal uzlama salanmam olmasna karn yama-lanan kentlerimiz youn bir rant projeleri ablukas altndadr ve lkemiz belirsiz bir kaos ortamna srklenmektedir.

TMMOB, kentlerimizin yamalanmasna DUR demektedir.

Deerli katlmclar;

TMMOBye gre:

Yerel Ynetimlerde, demokratik katlm ve denetimi gerekletirmek iin birimler oluturulmaldr,

Yerel Ynetimler, yurttan mteri deil eit haklar olan insan muamelesi grd bir ynetim olmaldr,

Yerel Ynetimlerde, kentsel kamu hizmetlerinin ticariletirilmesini dayatan zelletirme vb. politika ve uygulamalar terk edilmelidir,

Yerel Ynetimlerde, Kente ve evreye kar su kavram gelitirilmeli-dir,

Yerel Ynetimler, salkl bir evrede insanlk onuruna yarar bir yaam iin gerekli politika ve uygulamalar yaama geirmelidir,

Yerel Ynetimler, deprem riski altnda bulunan blgelerinde; yerleim alanlarnn envanterini karmal, mevcut yap stoklarn bilimsel olarak elden geirmeli ve can gvenliini tehdit eden, yklmas gereken yaplar ykmaldr,

Yerel Ynetimler, kentsel dnm projelerini demokratik ve katlmc bir anlayla yaama geirmeli, rant kaps olmaktan karmaldr,

Yerel Ynetimler, ortak yaam ve dayanma bilincinin gerektirdii yeni kentsel yaplar (toplu konut, toplu tama ve yeni kamusal alanlar) geli-tirmelidir,

Yerel Ynetimler, ulam ticari bir iletme olarak deil, kamusal bir hizmet olarak ele almal, otoyol ve kara tamaclna kar, toplu ulam (deniz, demiryolu, rayl vb.) sistemlerinin kurulmasna n ayak olmaldr,

Yerel Ynetimler, tarihi ve kltrel miras korumak ve gelitirmek iin, kentsel evrenin, tarihi ve kltrel deerlerin yamasna, rant eksenli ili-kilere, yolsuzluk ve rvete kar dnsz bir tavra sahip olmaldr,

Yerel Ynetimler, engellilerin yaamn kolaylatrc her trl sosyal ve me-

18


kansal dzenlemeleri gerekletirmeli, toplu ulam ve iletiim aralarndan ve dier kamu hizmetlerinden cretsiz yararlanmalarn salamaldr,

Yerel Ynetimler, kadnlarn kendilerini daha iyi ifade edecekleri, ocuk-larn ve genlerin sportif, kltrel, sanatsal yeteneklerini gelitirecekleri, yallarn koruma altna alnacaklar ortamlar ve mekanlar yaratmakla grevli olmalar gerektiine inanmaldr.

Deerli katlmclar,

Bu sempozyumda bu konular deerli bilim insanlar ve uzmanlarn katklar ile derinlemesine konuacaz. Ben bu etkinlii TMMOB adna dzenleyen Peyzaj Mimarlar Odamzn Ynetim kuruluna ve oda alan arkadalar-ma, Dzenleme ve yrtme Kurullarnda yer alan arkadalarma, grlerini bizimle paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara ve bizlere onur ve cesaret veren siz katlmclara TMMOB Ynetim Kurulu adna teekkr ederim.

Bitirirken sizlerle TMMOBnin Yerel Ynetimler ve Kente dair bir taah-hdn, bir siyaset belgesini her kelimenin altn izerek burada paylamak istiyorum:

TMMOB olarak bizler;

nsan haklar ve temel zgrlklerin vazgeilmezlii ve insan kiiliinin onur ve deerine olan inancmz vurgulayarak,

nsan yerleimlerinin insan onuruna uygun, yaamak, gezmek, grmek, kl-trel etkinliklerde bulunmak amacyla oluturulmas gerektiini belirterek,

Doal, tarihsel ve kltrel deerlerin korunmas ykmllnn, nce-likle yerel ve merkezi ynetimlerde olduunu gz nne alarak,

Kentli haklarnn tannmas, uygulanmas, korunmas ve gelitirilmesinin ibirlii ve dayanmay gerektirdiine ve kentli haklarnn kentlilere dier haklara ek olarak tannan haklar da olduuna ilikin bir belirlemede bulu-narak,

Haklarn yaam bulmasnda kentli insanlarn sorumluluunu da anmsa-yarak,

Kent halknn rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baka gr, ulusal ya da toplumsal kken, mlkiyet, dou ya da benzeri ve baka stat gibi bir ayrm gzetmeksizin, kentli haklarna sahip olduuna olan inancmz vurgulayarak,

nsan haklar ve demokrasiyle kalknma-gelime arasndaki koparlamaz ba iaret ederek,

Kent halknn iradesinin zgrce ifade edebilecei, kent yaamnn tm ynlerine tam katlaca koullarn yaratlmas gerekliliine inanarak,

19


Yaadmz corafyalarn yerleimlerinde insanln binlerce ylda gelitirdi-i ynetim modelleri ve halk katlmnn salad olanaklarn ve birikiminin deerinden hareketle, ulusal st belgelerde ve i hukukta tannm haklarn bu arada Rio ve Habitat-2 konferans belgeleriyle, Avrupa leinde kabul edilmi blgesel belgelerde yer alan haklarn, Trkiyede, yaam bulmas iin almalar yapmaya,

Kentlilere evrensel, blgesel ve ulusal lekte tannan haklardan, yerel ya da merkezi ynetimin uygulad politikalar nedeniyle yoksun braklan kent halkndan, binlerce yllk gemie sahip olan tarihsel, kltrel, mimari, evre ve doa deerlerinden, emekten, emein yaratt deerlerden yana taraf olduumuzu ,

Kentsel rant yaratma zel amacna dnk merkezi ya da yerel ynetim poli-tika ve uygulamalarna kar Kenti, kentliyi ve deerlerini savunacamz,

Burada bu sempozyum aracl ile de kamuoyuna duyuruyoruz.

Hepinize sayglar sunuyorum.

21


Zekeriya ARBAK (ileri Bakanl Mstear Yardmcs)- Trk M-hendis ve Mimarlar Odas deerli Bakan, deerli Peyzaj Mimarlar Odas Bakan, Sayn Belediye Bakan, Trkiyenin deerli mimar ve mhendisleri, sayn Milletvekilim ve deerli basn mensuplar;

Sayn Bakanlarmzn konumasndan sonra biraz daha farkl bir adan bir konuma dinleyeceksiniz. ok fazla da uzatmak istemiyorum, ama Tr-kiyede son 4-4.5 yldr zellikle yerel ynetimler alannda yaplmakta olan veya yaplm olan baz dzenlemeleri merkezi ynetim bak asndan sizlere izah etmek istiyorum. Hepimizin -biroumuz yerel ynetimlerde alyor- bilmesi gerektii gibi Anayasamzn 127. maddesinde yle bir ibare var: Mahalli darelerin kurulu ve grevleri ile yetkileri yerinden ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenir diyor ve ayn madde-nin devamnda da merkezi idarenin yerel ynetimler zerinde idari vesayet yetkisinden bahsetmektedir. Ayrca Avrupa yerel ynetimler zerklik art var biliyorsunuz. Trkiye zerklik artn 1992 ylnda Bakanlar Kurulu kararyla baz maddelerine ekince koyarak, kabul etmitir. Bu artn zerk yerel ynetim kavram balkl nc maddesinde, zerk yerel ynetim kavram yerel makamlarn kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkn anlamn tar diyor. Yine bu artn 4. maddesinde kamu sorumluluklar genellikle ve tercihen vatandaa en yakn olan makamlar tarafndan kullanlacaktr. Sorumluluun bir baka makama verilmesinde grevin kapsam ve niteliiyle yetkinlik ve ekonomi gerekleri gz nnde bulundurulmaldr diyor. Buna da supsdiarite ilkesi diyoruz.

Gerek Anayasamzn, gerek Avrupa yerel ynetimler zerklik artnn yerinden ynetim ilkesi ve zerk yerel ynetim ilkeleri dorultusunda Tr-kiyedeki yerel ynetimlerle ilgili kanunlara baktmzda, kanunlarmzn hem anayasamzn, hem zerklik artnn bu ilkelerine ok uygun olmad grlecektir. nk Belediye Kanunumuz -eski kanunlardan bahsediyorum- 1930 tarihli, zel dare Kanunumuz 1914 tarihlidir. Sadece Bykehir Belediyeleri kanunu 1984 tarihli. Bu kanunlarn bu ilkeleri iselletirmesi beklenemezdi. Ancak ben unu syleyeyim, zellikle zel dare Kanunu ve arkasndan Belediye Kanunu 1982 Anayasasnda getirilen yerinden ynetim ilkesine olduka yakn dzenlemeler iermektedir. 1913 ylndaki zel da-re Kanununun orijinal haline baktmz zaman, hakikaten zel idarelerin birok yerel hizmetlerle grevli klndn ve bunlar yapabilecek yetkilerle donatldn, ancak maddi artlarn kendilerine salanmad grlecektir. Bu ilkelerden niye bahsediyorum? nk yeni yrrle giren, gerek Belediye Kanunu gerekse zel dare Kanunu, gerekse Bykehir Kanunu ve bir de Mahalli dare Birlikleri Kanunlar hazrlanrken bu iki ilke esas alnmtr.

22


Yerel ynetimlerle ilgili kanunlarn zaman ierisinde etkisiz kalmasnn nemli sebeplerinden biri Trkiyenin gelien sre ierisinde merkezi idaresi belki glendirme ihtiya ve zorunluluundan kaynaklanan bir yaklam vard. Sebep, Trkiye, Cumhuriyeti kurduktan sonra merkezci idaresini hakikaten glendirme ihtiyac hissetmitir. niter yapsn tahkim etme ihtiyac hissetmitir. Onun iin Belediye Kanunu ve zel dare Kanununda her ne kadar birok yetki ve grev verilmise de daha sonra bu yetkiler iptal edilmeksizin, merkezi idarenin tekilat kanunlarnda bu yetki, grevler ve imknlar Bakanlklara ve dier genel mdrlklere verilmek suretiyle Bele-diyelerin veya zel darelerin bu anlamdaki yetkileri pratikte kullanlamaz hale gelmitir.

Ayrca yine az nce anayasamzn bahsettiim idari vesayet yetkisi er-evesinde de konu ele alndnda; hem zel dare kanunu hem Belediye Kanununda merkezi idarenin yerel ynetimler zerindeki idari vesayetinin kanunlar ok aacak lde idari dzenlemelerle glendirildiini gryoruz. Bir Babakanlk genelgesiyle, ileri Bakanl genelgesiyle, evre Bakan-lnn genelgesiyle veya bir ynetmelikle kanunlarda ngrlmeyen, daha yeni yeni idari vesayet tipleri tretilmitir zaman ierisinde. Sonu olarak 1913ten ve 30dan beri uygulanagelen Belediye Kanunu, yerel ynetimlerin iini -dorusu- kilitlemitir. Kendi kasabamn bir iini takip etmek zorunda kalnca konuya vakf oldum. Kk bir kasabann mesela bir avukat kad-rosu yok, dardan hukuk hizmetini temin etmesi lazm. Piyasada alan avukatlarla part-time szleme yaplyor, onlara 200-300 lira gibi aylk bedel deniyor. Bunu yapabilmek iin bir Belediye, ileri Bakanlndan, Devlet Personel Bakanlndan, Maliye Bakanlndan ayr ayr izin almas gerekiyor. Dolaysyla yerel ynetim hizmeti merkezi idareye sorulmadan onun onay alnmadan, izni alnmadan yaplamaz hale gelmitir. Yeni kanunlarda bu sorunlarn zmne ynelik birok pratik dzenlemeler yaplmtr. Yeni ka-nunlarla hem Belediye hem zel dare kanunuyla ve Bykehir Kanunuyla yaplan nemli dzenlemeleri yle bir gzden geirecek olursak, kamuoyunda pergel kanunu diye eletirilmesine ramen, biliyorsunuz Bykehirlerin snrlar geniletildi. Olumlu taraflar, olumsuz taraflar var konunun. Ama biraz bardan dolu tarafna bakacam, nk Sayn Bakanlarmz bo tarafn sylyorlar zaten.

Bykehirlerin kenarlarndaki o kk otoriteler, zellikle kontrol d kald zaman -az nce bahsedilen- kentsel rantlar oralarda paylalmaya balanyor ve bu kontrol edilemez hale geliyor. Bu anlamda Bykehirlerin snrlarnn geniletilmesi, oralardaki belediyelerin varlklarna da son veril-medi biliyorsunuz. Eer belediye varsa, belediye tzel kiiliini korudu, ama Bykehirin denetimine girdi. Ben bunun sonu itibariyle yararl olduunu dnyorum. Kilometre olarak dzenlenmesine bireysel olarak kar geldim,

23


ama bunun kilometre olarak deil kasaba kasaba ele alnarak yaplmasnda fayda vard, ama byle oldu. Sonu itibariyle, sonucuna baktmz zaman da Bykehirlerin evrelerindeki bu kontrolsz yaplamann denetim altna alnmas anlamnda en azndan faydal olmutur diye dnyorum.

Ayn ekilde Belediye Kanununa da benzer hkm kondu biliyorsunuz. Bir byk belediyenin yerleim yerine yaklam veya birlemi olan beledi-yelerin tzel kiiliklerinin kaldrlarak, byk belediyeye katlmasyla ilgili Belediye Kanununda bir hkm var. Bu hkm ilemeye balad, Denizlide, Krkkalede baka baz yerlerde de kk belediyeler il belediyesiyle veya ile belediyesiyle birletirilmeye balanmtr. Bu hususta Dantayn da gr alnyor, Dantay da bu olaya olumlu yaklayor.

Yerel ynetimlerimize bir stratejik ynetim anlay hkim klnsn diye, bir stratejik planlama mecburiyeti getirildi. Bu, 50 binden fazla nfusu olan belediyeler iin geerli u anda. Bildiimiz anlamdaki planlamadan farkl bir ynetim planlamas. Yani yerel ynetim grev ve sorumluluklar itibariyle mevcut durumda nedir, nereye ulamas gerekiyor, nasl ulaacak, hangi imkanlarla ulaacak, aksayan hizmetleri nasl telafi edecek? gibi, onlarla ilgili bir planlamadr. Yani kaynak tahsisini yaparken, nceliin ne olduunun belirlenmesi, ayn zamanda da burada effaflk ve saydamlk sz konusu. O kentin halk, benim belediyem 3-4 yl sonra demek ki u tarafa gidecek, u alanda u gelimeyi yapacak diye bunun bilgisine sahip olup, yneticilerini denetleyebilir, eletirebilir, talepte bulunabilir. Bu anlamda stratejik planla-mann da veya stratejik ynetim anlaynn da yararl olduunu sylememiz lazm. Ancak sosyal konular bir kanunla abucak dzenlenebilir, gelitirilebilir alanlar deil, ilk stratejik plann yapt Belediyeler, zel dareler, bazlar siparile yapld, bir niversite hocasna sipari edildi, birka milyar lira para verildi. Bazlar hakikaten katlmc bir mekanizmayla yapmaya alt, kat-lmc mekanizmayla yapanlar bu konuyu iselletirdiler, en azndan tecrbe sahibi oldular. Biliyorsunuz aa yukar 15-16 ay sonra yeni bir seim var. O zaman yeniden bir stratejik plan hazrlanacak, o planlarn daha kaliteleri olacana inanyoruz.

Yerel ynetimlerde demokratik yapnn glendirilmesi iin baz dzen-lemeler yapld. oumuz zel dareyi bilmiyoruz veya merkezi idarenin bir uzants zannediyoruz, ama yle deil. zel dare de bir yerel ynetim, aynen belediye gibi kendi karar organlar olan bir yerel ynetim birimi. Ge-mite Valiler l Genel Meclisinin bakanyd, yeni kanunlarla Vali l Genel Meclisinin bakan deil, l Genel Meclisi kendi iinden bakan seiyor. Yine az nce sylediim gibi ilk defa kendi iinden bir bakan seilince baz illerde, ilelerde sama sapan kararlar filan alnyor. Ama bunlar iin esasn etkileyecek eyler deil, yanl bir yerden dnyor nihayet. Bundan sonra en azndan siyasi partilerin l Genel Meclisine bakanlk yapacak adam bu-

24


lacaklarn zannediyorum. l Genel Meclisi yelerinin bir sonraki dnemde daha kaliteli olacan dnyorum ve bu tr yanllarn giderek azalacan dnyorum. Eer zel dare bir yerel ynetimse bakann kendi iinden semesi kadar doal bir ey yoktur.

Yerel ynetimlerin ynetim yapsn glendirilmesi iin baz eyler yapld. zel darelerde aynen Bykehir Belediyelerinde olduu gibi genel sekre-terlik messesesi kuruldu ve Bykehir olan yerlerde zel dareler daire bakanlklar eklinde rgtlendi. Trkiyede kamu kurumlarnn kapasitesini buradaki kadrolar ve unvanlar belirleyici oluyor. Bu adan yerel ynetim-lerin hakikaten ynetim anlamnda glendirildiini dnyorum. Belki daha henz balangta ok nitelikli yneticiler grev alamad, ama zaman ierisinde hem mevcut yneticilerin nitelii artacak, hem de nitelikli insanlar yerel ynetimde grev almaya heveslenecektir diye dnyoruz.

Az nce Sayn Bakan evre dzeni planndan ksmen bahsetti. l apnda dzenli bir planlama olsun dncesiyle evre dzeni plan ngrld. Orada da baz skntlar var, zellikle evre Bakanl burada konuya el atyor ve yerel ynetimlerin evre dzeni plan yapamayacaklarn falan sylyor. On-lar kendi kanunlaryla bunun adn baka bir ey koyarak, kendi Bakannn inkisarn almaya alt ve baz yerlerde bu plan yaptryorlar. Ama bunun o kenti yaayanlar tarafndan yaplmas gerektiine biz inanyoruz ve u andaki zel dare ve Belediye Kanunu da byle ngryor.

Yatrmlarn teviki anlamnda yerel ynetimlere baz yetki ve sorumluluk-lar verildi. Biliyorsunuz yatrmlarn hzlandrlmas anlamnda gzel bir ey de yapld, i yerleri ama ve alma izinlerine ilikin ynetmelik yenilendi ve ok saydaki ynetmelik de yrrlkten kaldrld. Bu anlamda mevzuat karmaas vard, bu dzeltildi.

Umuma ak yerlerle ilgili ruhsatlandrma da yine yerel ynetimlere dev-redildi. Bu, bir kentte btnlk salama asndan nemli bir ey. Baz ruh-satlarn Belediyeden, bazlarnn polisten, bazlarnn vilayetten, bazlarnn zel idareden alnmas doru bir ey deil. Bu konuda bir otoritenin sorumlu olmas lazmd ve u anda yerel ynetimler, belediye snrlar ierisinde bele-diye, belediye snrlar dnda da zel idare bu anlamda yetkili kurulu.

Ayrca Bykehir Kanunu ile Bykehir snrlar ierisindeki ilk kademe belediyeler zerinde ile veya ile olmayan ilk kademe belediyeler zerinde imar denetimi yetkisi verildi. Kk belediyeler bundan olduka rahatsz, ama bunun plan disiplini asndan, btnln salanmas asndan ok nemli olduunu dnyoruz. zellikle belediyelere sosyal belediyecilik grevi ve fonksiyonu yklendi. Fakirlikle mcadele olsun, toplumun dier dezavantajl kesimlerinin ihtiyalarnn karlanmas ve onlarn korunmasyla ilgili zellikle belediyelere hakikaten ciddi anlamda bir sorumluluk verildi.

25


Arsa ve konut retme konusunda da yerel ynetimlere nemli bir sorumlu-luk verildi. Bu sorumluluk erevesinde birok belediye toplu konutla ibirlii yaparak, arsasn belediyeler temin ediyor ve yaplamay toplu konut yapmak zere birok kentimizde toplu konut projeleri uygulanyor.

Kentsel dnm ve yenilemeyle ilgili mahsurlar Sayn Bakan az nce syledi. Bu bir enstrman, enstrman iyi kullanrsanz iyi olur, kt kulla-nrsanz kt olur. Ama ben bu enstrmann gerekli olduuna inanyorum. Birok kentimizde hakikaten kentin nemli paras ya ok eskimi ya da planl yaplam, gecekondu dediimiz hadise. Bunlarn hakikaten modern yaplara dnmesi, ama kentlinin ihtiyalar dorultusunda, rant kaygs olmakszn yeni yaplara dntrlmesi veya tamiri, bakm, yenilenmesi yararldr ve gereklidir diye dnyoruz.

Kent ii ulam ve trafikte nemli dzenlemeler yapld. Trafikle ilgili sorumluluk biliyorsunuz, devletin omzunda. Ancak yerel ynetim bunlarn fiziki yaplarndan sorumlu, yollarn yaplmasndan, kavaklarn yaplma-sndan, iaretlemelerden falan sorumlu. Ancak yeni yaklam akan trafikle ilgili olmamak zere dier trafikle ilgili tm sorumluluu belediyelere veriyor. Ayrca Trkiye Byk Millet Meclisi genel kurul srasnda bulunan Trafik Kanununda nemli bir deiiklik var. Bu kanunla da belediyelere trafikle ilgili baz yeni grev ve yetkiler veriliyor.

Yerel ynetim alannda yaplan nemli bir alma, mali ynetimle ilgili. Bu, sadece yerel ynetimi deil, merkezi idareyi de kapsayan ve btn kamu kurumlarnn mali ynetim ve kontroln dzenleyen bir kanun; 5018 sayl kanun Belediyeleri de kapsyor, zel dareleri de kapsyor. Bu kanunun ge-tirdii en etkili enstrmanlardan biri saydamlk. dareler faaliyet raporlarn, btelerini, gelirlerini, giderlerini daha saydam bir ortamda ve uluslararas standartlara gre tutmak durumundalar. Belediyeler asndan -belki dikkati-nizi ekmitir- Maliye Bakanl, Belediyelerin mali yaplarn her sene dzenli bir ekilde yaynlamaya balad. Hangi Belediyenin hangi tr geliri, gideri borcu var; Belediye maliyesinin toplam kamu maliyesi ierisindeki arl, hafiflii neyse artk bu istatistiklerde aka grlebilmektedir.

Belediyelerin borlanmalar konusunda da bir dzenleme getirildi. un-dan emin olabilirsiniz, ileri Bakanl, Devlet Planlama Tekilat, Maliye Bakanl, Hazine veya devletin dier ilgili ve yetkili kurulular hangi Belediyenin ne kadar borcu olduunu bilmemekteydi. imdi bu alanda bir disiplin getirildi. Hem Belediyelerin mevcut borlarn bir dzene koyma an-lamnda, borlar yeniden yaplandrld, bundan sonra da basit borlanmalar dnda byk borlanmalar merkezi idarenin iznine baland. Yerel ynetim gelirlerinde bir istikrar saland. Yani bugn her Belediye Bakan, her Vali belediye ve zel idareye nmzdeki ay gelecek paray biliyor, bunun niin kesildiini biliyor. Belediyelerin, zel darelerin borcu yok, ama belediyeler

26


borlar sebebiyle ancak gelirlerinin yzde 25i merkezde kesilebiliyor. Onun dnda hibir belediyeye ayrm yaplmakszn, kendilerine den pay her ay otomatik olarak kendi hesaplarna geiyor. Bu anlamda Ankarada ok fazla belediye bakan grmyoruz. Eskiden belediye bakanlarnn yars her gn Ankaradayd, imdi byle bir ey kalmad. Bakanlklarda fonlar kaldrld, alacaklar tek gelir ller Bankas vastasyla -Maliyeden aktarlyor, bteden aktarlyor- aktarlanlar, bunun dnda Ankarada dolaarak, alabilecekleri kaynak, fon bulunmamaktadr.

Belediye, zel darelerin meclisleri biraz daha etkin hale getirildi. zellikle denetim komisyonlar iyi altrld takdirde belediye ynetiminin denetimi anlamnda zel iler yapabiliyorlar. unu ifade edeyim, Bakanlk mfettileri kadar titiz denetim yapan komisyonlar var. Bu komisyon raporlar bilgi iin de Bakanna geliyor, hakikaten ok nitelikli denetim raporlar elimize ulamaya balad. Denetim anlamnda unu sylememiz lazm, Ankaradan denetim her zaman etkili olmuyor. Yani bu bizim iki ylda, ylda bir veya ylda bir-ka gn mfetti gndererek, bir belediyenin btn ilemlerini Ankaradan grmemiz, yanll tespit etmemiz, yargya intikal ettirmemiz veya yaptrm uygulamamz ok zor. Biraz da yerinde denetlenmesi lazm, halkn denetlemesi lazm. Halkn setii Belediye Meclisi yeleri tarafndan, l Genel Meclisi yeleri tarafndan ynetimin denetlenmesi lazm.

Kent konseyleri yasal dayaa kavuturuldu. Daha nce baz belediyelerimiz Gndem 21 ad altnda zaten birok almalar yrtyordu. Ama bu btn kentlerde kurulmas zorunlu olan bir yap; katlm anlamnda, saydamln salanmas anlamnda, belediyenin denetlenmesi anlamnda bu mekaniz-malarn etkili olarak kullanlabileceini dnyoruz. Baz kentlerimizde kent konseyleri etkili olarak almaya balad. Getirilen bir yenilik, yerel ynetim hizmetlerinin gnlller eliyle yrtlmesi. zlerek syleyeyim, Trkiyedeki yerel ynetimler gnllleri harekete geiremedi. ok istisnai birka uygulama dnda maalesef gnlllk Trkiyede almyor. Hazine-den bir pay datlyorsa, hepimiz toplanyoruz, almaya alyoruz, ama sosyal projeye bir katk yapalm dendii zaman maalesef insanlarmz yaklamyor bu ie. Bu bir kltr meselesi, inallah nmzdeki yllarda gnlllk olay da yerel ynetimlerde yerleir diye bekliyoruz. Yerel ynetim alannda haki-katen saylabilecek daha birok ey var. Bunlar uzun uzun saymak yerine, buradan bunlara son veriyorum.

Yerel ynetim alannda yaplan en nemli ey, vesayet denetiminin ger-ekten nerede yaplmas gerekiyorsa, bu hususlara mnhasr klnmas Dierlerinde kaldrlmtr vesayet yetkileri. zellikle ileri Bakanlnn, Valilerin, Kaymakamlklarn belediyeler zerindeki bu nceden onaylama eklindeki yetkileri kaldrlmtr. Bunlar hem uygulamada ok anlam ifade etmeyen denetim ekliydi. Onun yerine borlanma, eitim, salk gibi alanlara

27


arazi tahsisi gibi belli bir personel saysn am belediyelerde ilave personel istihdam iin -bunun gibi birka tane daha husus saylabilir- denetim veya izin sadece bu alanlara mnhasr hale getirilmitir.

Biliyorsunuz, yerel ynetimlerin en nemli sknts personel istihdamyd. Bu konuda bir rahatlama getirildiini dnyoruz. Merkezi idare tarafndan belirlenen norm, kadro, ilke ve standartlar erevesinde belediyeler bugn istihdam konusunda sknt yaamamaktadr. Az nce Sayn Bakanm konu-urken syledi, mimar ve mhendislerin yzde 25i isiz dedi, bu hakikaten zc bir ey. Bugn en kk belediyeye mimar, mhendis lazm iken biz maalesef brokrasi sebebiyle, kstlamalar sebebiyle yerel ynetimlerde ok sayda niteliksiz insan altrabilirken -insanlara niteliksiz demek istemiyo-rum da bir meslek sahibi olmadan insan altrabilirken- mimar, mhendis altrmaya veya bir hukuku, mali mavir altrmaya gelince hakikaten nemli kstlamalar vard. Bu hususta yerel ynetimleri rahatlattmz d-nyoruz. Bugn norm, kadro erevesi ierisinde merkezi snav sistemiyle bu kadrolar ok rahatlkla doldurulabilir veya merkezi snav sistemiyle mmkn deilse szlemeli olarak bu teknik insanlar altrlabilir. O konuda hakika-ten bir kolaylk saland, gerisi artk belediye ynetimlerinin maharetine ve tercihine kalm bir ey. nk mahallin insanndan geici iiler altrp, onlar mutlu etmek belki onlarn iine geliyor. Belediyede byle ok teknik insanlar bulunup da kimse bakasnn ayann dolamasn istemiyor olabi-lir, ama bunlar yanl eyler. Her belediyenin hakikaten teknik kadrosunun nitelii dzeyde olmas gerekiyor.

Btn bunlar unun iin anlatyorum, yerel ynetimlerin ynetim kapa-sitesini arttrc birok dzenleme yapld. Bunlar belki -nemli bir ksmnz belediyede alyorsunuz- ilk anda grlmyor, zaman ierisinde bunlar hissedilmeye baland. nmzdeki birka yl sonra bu anlamda, ynetim kapasitesinin hakikaten ihdas edilip edilmedii aka grlecektir diye dnyorum. Peyzaj Mimarlar Odasnn yerel ynetim alannda kapsayan byle bir sempozyumu dzenledii iin kendilerine ok teekkr ediyorum. ileri Bakanl temsilcisi olarak bize de grlerimizi ifade etme frsat verdikleri iin ayrca teekkr ediyorum.

Btn katlmclara sayglar sunuyorum.

31


Prof. Dr. BRGL AYMAN GLER- Al konumalarn dinledim, gerekten ok yararl al konumalar yapld. El grdlk konumalar deil de ok ey retilen konumalard. Hem TMMOB Bakan Sayn Soancnn, hem Mstear Yardmcs Sayn arbakn, bu al bildirisine balamadan nce her iki konumada da katlp katlmadm bir-iki nokta var, onlar dikkatinize sunmak istedim. TMMOB Bakan Sayn Soancnn analizine katlyorum. Grd tehlike, yani kresel smrgeleme tehlike-sinin btn analizin z olduu kansndaym. Konumasnn sonunda Rio ve HABTAT zerine sylediklerine gelince, katlmadm biricik nokta o. 1992 Rio toplants, daha sonra 2002 ylnda -yanlmyorsam- 10 yl sonra yaplan Rio art toplantlar zellikle kentsel rant sz konusu olduunda karmzdaki byk saldrnn byk kararlar cmlesi. O yzden HABTAT almalarnda ortaya kan son kararlara Rio toplantlarnda ortaya kan kararlara muhalif noktadan bakmak ve bunlarn eletirisini yapmak dorusu bana ok daha nemli geliyor.

Sayn arbak dinlediimde ise Trkiyede yerel ynetimler dnyas iti-bariyle btn sorunlarn zldn, deta bir cennet devlet yaamna kavutuumuz izlenimini edindim. Keke burada olsayd, keke arkasndan konumak zorunda kalmasaydm. nk benim al bildirim tamamen kendisinin arkasnda konumaca bir bildiri olacak. Savunduu, syledii, aklad iyi olarak savunduu her eyin kt olduunu syleyeceim bildi-rimde. Hkmetin daha nce ANAPn, ANAPtan nce 12 Eyll cuntasnn yapt reformlar bir btn oluturuyorlar. Bugn AKPnin syledii ya da yapt herhangi bir eye zgrlk adna, insan haklar adna ya da hangi deer adna destek verirse verin, destek veriyorsanz hi phem yok 12 Eyll cuntasna destek veriyorsunuz demektir. ANAP politikalarnn tm 12 Eylln o 3 yllk dorudan askeri ynetimi zamannda ina edilmiti ve ANAP politikalar 89 ylna kadar Cumhurbakanl Konseyi ad altnda faaliyet gsteren 5 askeri cunta yesinin glgesi altnda ilerlemiti. Bugn AKP dorudan doruya bu srecin mimar olarak i gryor. O yzden propaganda malzemesinde bir bilin yanl ina etmek zere afi gelitirdi AKP. Halkn Adamlar diye bir afi vard 22 Temmuz seimlerinden nce, Menderes, zal ve Tayyip Erdoan resmetmiti. Orada bir kii eksikti, Kenan Evren konmalyd. Menderes, Kenan Evren, zal ve Tayyip Erdoan doru izgidir. O yzden hem ANAPn iktisadi liberalizmi, hem AKPnin inan zgrl yolunda getirdii Avrupa Birliine yasl szde zgrlkler idealizmi 12 Eyll ile organik balant iindedir. Analizleri kanmca buna gre yapmakta byk yarar var.

Dolaysyla 12 Eyll zamannda yerel ynetimleri glendirme politikas zal ile devam etmiti ve AKP tarafndan ayn ierikle devam ediyor. Bugn 2004 ve 2005 yllarnda karlan l zel daresi Kanunu ve Belediye Kanunu,

32


imdi yerel ynetimlerle ilgili dier yasalarda yaplan deiiklikler, bunlarn cmlesi birden 12 Eylln baskc rejimini ina etmek zere bu sefer o bas-kc rejimi 81 il ve 3225 belediyede, memleketin her noktasnda ina etmek zere yryor. Sonucumu imdiden syleyeyim, bu yerel ynetim politikalar benimsedikleri ilkeler temelinde piyasac diktatrlk olarak adlandrlabilecek bir sistemi ina ediyor. Bildirim temelde bu fikrin gerekelerini ortaya koymak zere hazrlanm bir bildiri. Yerel Ynetimler lkeler ve Gelecek diye bir balk attk, burada yaplacak tartmalara bildiri balklarna baktmda ok ustaca rleceini, buradaki ana tartma noktalarnn ok net olarak kacan tahmin ediyorum.

Birincisi, yle bir ey var: 12 Eyll glendirdii zaman yerel ynetimleri akademik dnyada ve siyasal dnyada byk aknlk yaanmt. Allah Allah 70li yllarda sosyal demokratlarla solcular yerel ynetimlere yetki verelim diyordu, yahu cunta geldi yerel ynetimleri baya bir glendirdi. Ama bu sahte glendirmedir, atanmlar vardr diye birtakm rezervler ko-yulsa da gerekten glendirmiti. Yerel ynetimlerin kaynaklarn artrmt, grevlerini artrmt ve zal iktidara geldii anda bunlar yasalara kavutur-mutu. Siz ok iyi biliyorsunuz, imar kanununda merkezi ynetimin yetkileri yerel ynetimlere, meclislere devredilmiti. Ondan sonra yerel ynetimlerde muazzam bir borlanma yetkisi tannarak inanlmaz bir hareketlilik devri balamt. Niye o kadar armtk? Bu byle bir eyi yerel ynetimi glen-dirmeyi demokratik srecin dorudan uzants sayyorduk nk. eriine bakmadan, yetki merkezden yerele gitmise bu demokratikleme demektir diye bir yanl akademik ya da bilimsel genellememiz vard, bu genelleme inanca dnmt. Bu genellemenin kendisi yanlt, onu dzeltmek ok zamanmz ald, hl da aklmzda tortular var.

yle bir ey dnlyordu: Merkezden yetki yerele verilirse bu demok-ratiklemedir, nk merkez devlet, yerel ise toplumdur. Merkezi ynetim devlete aittir, yerel ynetimler topluma aittir. Bu bizdeki inant, ama do-rusu Bat dncesinden gelen bir inant. Daha 19. yzyln sonunda Beatris ve Sydneyweb diye bir ift demilerdi ki yerel ynetim dalar denizler kadar eskidir, oysa devlet ok yeni bir eydir O byk yanlt, yerel ynetim dalar denizler kadar falan eski deildi. Dnya sahnesine tarih ne zaman ktysa, bize almalarn syledii M.. 3000-3500 Smerlerde ilk devlet oluumu belirmiti der, -gnmze balayn- 5 bin yllk bir gemii vard.

Devlet 5 bin yl nce kmt, dalar ve denizlerden ok ok sonra. Yerel ynetim de o devletin ilk beliriiyle beraber belirmiti. Eer yerel ynetimi doal ve topluma ait deil, yapay ve devlete ait diye grse idik, 12 Eyllde entelektel birikimimiz aknla dmemizi engellerdi. Yerel ynetimler devlete aittir ve yerel ynetimler bugn kullandmz anlamda halkn kendi kaderine ve idaresine sahip kmak zere kendi barndan gelitirdii ynetim

33


usul deildir. Tam tersine, yerel ynetim merkezilemenin rndr. Yalnzca Osmanl tarihinde deil, Bat tarihinde de bu byledir. Ne zaman ki burjuva devlet merkezileme srecini balatmtr, o vakit yerel ynetim dediimiz bugn anladmz tarzda ynetim usul de ortaya kmtr.

Aslnda 1789 Fransz htilali, 1832 ngiliz Devrim gibi reformu, 1830, 1848 Avrupa devrimleri merkezileen devletin kendini kurma mcadelesiydi ve o mcadelenin en nemli paras bu yeni devletin topraa basan ayaklarn yerel ynetimlerini zamann burjuva kar dorultusunda kurmakt, bunun mcadelesini veriyorlard. O yzden Franszlar ihtilal yapmalarna ramen kendi yerel ynetim sistemlerinin son zelliini ancak 1864 ylnda kura-bildiler. Reformcu ngilizler son rengi 1871 ylnda verebildiler. Kylerdeki o geleneksel Lortluk sistemini, papazlk sistemini ancak o tarihlerde tarihe gmebildiler. Ortaadan kalan yerel ynetimler tarihin pleriydi, burjuva sprgesi ald onlar feodal toplumla beraber tarihe sprd. Arada ok byk bir toplumsal mcadele tarihi var. Merkezilemek ancak Ortaa kentlerini yok ederek yryebildi ve ancak merkezi devlet yerel dzeyde yeni ayaklarn yeniden reterek ve kurarak ina edebildi. Avrupadaki tarihle Osmanlda yaadmz tarih, arlk Rusyasnn yaad tarih birbiriyle ayndr. Hi sanlmasn ki birbirlerinden zaman olarak farkldr. 1760-80 ylnda sanayi devrimini yaarken ngiltere, Trkiyeyi hatrlayn III. Selime, modernleme zamanlarna doru gider.

Bizde yerel ynetimlere ilikin yasama 1871 ylnda Bat tipinde kurulur. Arada bazen 10 yllk bile fark yoktur deta. Elbette sosyoekonomik art-lardan gelen baka farklar var. Batda yeni yerel ynetimi burjuva devletin kendi iktidar kurarken, Osmanlda feodaller tepede, iktidardayd ve deta bir uzlamann yolu olarak yerel ynetimleri kuruyorlard. Yerel ynetim dev-letin rndr 5 bin yl ncesinden, ada yerel ynetim merkezilemenin rndr 300 yl ncesinden. Merkez yoksa yerel de yoktur. Eer bu genel-lemelere sahip olursak, bugnk gelimeleri ok daha rahat yorumlayacaz. Merkez yoksa yerel de yoktur, merkez yoksa yerel kendisi artk merkez olmu demektir ve kendi yerellerinin domas lazm. Merkezi ile yerel, biri olmadan dierinin olmas mmkn olmayan iki unsur. Beraberlikleri elikilidir, ama beraberlikleri bir dierinin varln yok eden uzlamazlk iinde deildir, ret ilikisi iinde deildir.

Alglamay dzeltmek iin bir parantez, merkez yukarda deildir, yerelde aada Bu terimlerin tahayyln ember kavramndan kurmak lazm. Merkez Arapadan gelen bir szck, reks diye bir kkten gelirmi -benim Arapam yok, szlklerden grd kadar- tam ortasna kazk akmak anlamna gelen bir szck. Yani ember dediimiz eyin ortasna pergelin bast yer, orta yer anlamna, yukar yer deil, orta yer. Yerel dediiniz de bu orta yerin evresinde olanlar. Eer yukar-aa ilikisi kurarsak, merkezi olan

34


ile yerele baka bakacaz, orta yer ile onun etrafndakiler resmi kurarsak, yerel ynetimlere yine farkl bakacaz.

Merkezilemi devlet yapsnn ierisinde iki tane ynetim usul var, bizim anayasada da var bu. ada devletlerin tmnde tanmlanm iki usl, mer-kezden ynetim ve yerinden ynetim uslleri. Merkezden ynetimin tanm daha 20. yzyln balarnda ok ak bir ekilde Gudnov isimli bir Amerikal tarafndan yaplmt. Yerinden ynetim tanm da ynetim biliminde onun tarafndan yaplmt, biz onu kullanr geliriz. Bizim anayasann ynetim bilimsel tanm da budur hl. Merkezden ynetim yle tanmlanr: G ve yetkinin belli bir merkezde younlat ynetim usul. G ve yetkinin belli bir merkezde younlat ynetim usl. Merkezi ynetim dediimiz ey de bu usle bal olarak i gren aygt, aklda somutlamal. Bakent rgt 81 Valilik rgt, 850 Kaymakamlk rgt ve dnyann drt bir tarafnda kurulmu olan elilikler, merkezi ynetim aygt. Merkezden ynetim de bu dnyann kendi iindeki ilikileri ynlendiren, yneten yaplm. Ama elbette merkezden ynetim merkez kavramn kendi iinde tuttuu iin evresinde yer alanlar da yneten yerdir, yerinden ynetim. ok sayda zerk birimin belli bir merkezden ynetilme usul, ama merkezi ynetim aygtnn kendi iindeki paralar aras ilikiden farkl zerk birimleri yneten kendine zg bir usul. nemli nokta u, ister merkezden ynetimden bahsedin ister ye-rinden ynetime bakn burada bir merkez var, merkez yoksa yerelde yok. Bu iki usl ikisini de glendirerek bir arada yaatlabilir. nk aralarndaki iliki birbirlerini dlama ilikisi deil, tamamlama ilikisidir.

Ne var ki 1950li yllarda yerinden ynetim usulne bir baka tanm geldi. Bu tanm, kamu zerine dnen bizler iin ok uyarc muhtemelen olmad. imdilerde kamu iin de geerli hale getirildii iin artk dikkatimizi ekiyor ve kayna aryoruz. Peter Dracker ynetim gurusu olarak bilinen kii, ok byk dev holdinglerin ynetim danmanln yapan kii, Trkeye hemen hemen btn kitaplar evrilmitir, ok da hzl evrilmitir. Dracker, 1950li yllarn banda 52 ylnda ynetim ngilizcesiyle Management adn tayan bir kitap yazar ve orada der ki, imdiye kadar biz yerinden ynetim usuln ok sayda zerk birimin belli bir merkezden ynetilmesi diye tanmladk. Bu tanm iinden deil, dndan tanmdr. Hak tartmalarnda da ok yaptmz bir ey bu. Bu tanm ok sayda zerk birimin kendini ynetmesi demiyor. ok sayda zerk birim var, onun belli bir merkezden ynetilmesin-den sz ediyor. Bu tanm, niter ilkeye gre yaplm bir tanm. Drackern itiraz bunayd, merkezden ynetimle uramyordu. Diyordu ki bu tanm deitirelim, ok sayda zerk birimin kendini ynetmesidir yerinden ynetim. inden zerklik kavramndan tanmlayalm, belli bir merkezden ynetilme usulnden deil diyordu. Bu bizim anayasalarmza birebir yansr.

Eer ok sayda zerk birimin belli bir merkezden ynetilme usul ise yerin-

35


den ynetim, anayasada bu ilkeyi benimsemiseniz, idari vesayet kavramyla mahalli idareler maddesini dzenlersiniz. Ama bunu reddederseniz, belli bir merkezden ynetim deil, kendini ynetme zerinden tanm Drackern dedii gibi yaparsanz, o zaman anayasada idari vesayetten bahsetmemelisi-niz; yerine kendini ynetmeyi nasl tanmlyorsanz onu anlatan bir szck koymalsnz. Bu szc bize Avrupa Konseyi nerdi, 1998 ylnda 50 nu-maral karar, Avrupa Konseyi Blgesel ve Yerel Ynetimler Kongresinin. Dedi ki Anayasanzda idarenin btnl ilkesi nedeniyle idari vesayet diye tanmladnz mahalli idareleri, biz bunu reddediyoruz. Sayn arbakn syledii nedenle, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn madde 3 nedeniyle, deitirin dediler. Bunu deitirin, bunun yerine subsidiarite ilkesini getirin. Eer anayasanzda aka subsidiarite diyemeyecekseniz, yerel ynetim zerklik artna atf yapn.

Subsidiarite ok yabanc, problemli bir szck. Anayasada bu deiiklik yaplmad. Anayasa deiiklikleri imdi biliyorsunuz gndemde. Ama 2004 ve 2005 ylnda zel dare Kanunu, Belediye Kanunu deiti ve o kanunlardaki tanm deitirildi. Her iki kanununda madde 3 yine deta Avrupa yerel ynetim zerklik artnn madde 3 gibi yerel ynetimleri tanmlar ve idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisi diye tanmlar. Kanunlarn ierisine idari vesayet laf bir defa bile gemez. Yani Avrupa kaynandan yryerek Peter Drackern syledii ilke dorultusunda yasalarmz bugn anayasaya aykr bir halde yerinden ynetime ilikin tanmmz deitirmi durumda. Peter Dracker 1952 senesinde yazd o kitapta diyor ki Belli bir merkezden ynetilme usul diye deil, kendini ynetme usul diye tanmlayalm. Buna bir isim bulalm, federallik ilkesi diyelim diyor, ben sylemiyorum, Drac-kerdan sylyorum bunu. Bunun yapt ve bizim anayasal yaplarmza da girmi olan ilke niterlik ilkesidir, merkezden ynetim yerinden ynetimi tanmlayanlar.

5302 sayl l zel daresi Kanunuyla 5393 sayl Belediye Kanunundaki tanmlar rgtlenmede federallik ilkesine gre yaplm tanmlardr. Avru-pa jargonuyla sbji diyarite ilkesine gre yaplm tanmlardr, ayn anlama gelir. Aradaki fark ne? ok kstl bir zamanda teknik boyutlar var, ama zn u benzetmeyle verebilirim: Bir devletin yerel ynetimlerini niterlik ilkesi temelinde rgtlyorsanz, su datma rneini kullanacam, suyu btn birimler arasnda birimlerin ihtiyalarn hesaplayarak datrsnz. Eer federallik ilkesine gre suyu datyorsanz, suyu datmazsnz, suyu paylatrmazsnz, su kuyularn paylatrrsnz. Suyu datmak niterlik ilkesine gre rgtlenmeye, su kuyularn paylatrmak federallik ilkesine gre rgtlenmeye benzer. Batda bunu tartrken Cizvit papazlarndan falan rnekler verirler. selletirirsen eer btne olan sadakati, Cizvit papazna gnderirlerdi, 50 sene merkez kiliseyi grmeden bir milim de sapmadan

36


merkez kilisenin ilkelerinden o hizmeti verirdi. Byle bir art ne sryor kukusuz Dracker. Yani aslna bakarsanz ok zel bir pozisyondan sz ediyor federallik ilkesinden sz ederken.

Biz suyun datlmasn, yani merkezi ynetim tarafndan toplanan gelir-lerden belediyelere yzde 6 pay verilmesini benimsemi bir sisteme sahibiz. Oysa su kuyusunun datlmas demek, lkedeki vergilerin merkez tarafn-dan toplanmasndan vazgemek, gelirler vergisini yerel ynetimler toplasn kurumlar vergisini rnein merkez Servet vergisini merkez toplasn, emlak vergisini yerel biiminde kuyunun kendisini, vergi trnn kendisini paylatrmak zerine yryen bir sistemdir. Bunlar iki ayr sistem ve bunu zellikle holding rgtlenmelerinde son derece ayrntl biimde gelitirmi durumunda iletmecilik disiplini. niter esastaki temel ilke merkeziyeti-lik ilkesi, bizim anayasadaki yansmas idarenin btnl. Anahtar sz bu btnlk darede yap btnl, idarede grev btnl, idarede gelir btnl, karar btnl ve benzeri Oysa rgtlenmede federal ilke ayrlk kavram zerine ina olur. Yerindenlik, kendini yneten unsura verilmi olan her ey

Genel yetkili olan yereldir, idare ayrlk ilkesine gre dzenlenmitir. Yani kamu tzel kiilikleri ierisinde her biri kendi hak ve grevlerine sahip bir sis-tem. Grevlerde ayrlk, grevlerin net olarak birbirinden ayrld, bir grevin u ya da bu parasnn iki unsur arasnda paylald deil, savunma senin, eitim benim biiminde; eitimin uras benim, buras senin biiminde deil. Gelirlerin ayrl, biraz nce verdiim rnekte olduu gibi personelin ayrl Biraz nce Sayn arbak dedi ki ok rahatladk, unu altraym m, bunu alaym m, bunu memur mu yapaym, bunu u mu yapym ha bire bize sorarlard, imdi kimi alrsan al altr diye gidiyor. Artk Ankarada belediye bakanlar gezmiyor Besbelli ki kt bir sistem kurulmu daha nce, o sistemin sonucu Ankarada belediye yneticisinin gezmesi deildir. Nihayet zerklik subji diyarite kavram zerinden yryen bir dier yaplan-ma. Bu iki yaklamn savunucularna baktnz zaman, -devlet asndan kukusuz- federallik ilkesi Dnya Bankas, Avrupa Birlii organlar, kresel ve yerli tekeller ve genel olarak sa siyasal parti ve gruplarca destekleniyor; ite 12 Eyll, ite zal, ite AKP

Btn bu srecin inasn gerekletirmek zere Dnya Bankas milyonlar-ca dolar para, kredi aktyor. Avrupa Birlii ve ayn zamanda ayrca Avrupa Konseyi bu ynde sistemin deitirilmesi iin hukuki yaptrm varsa hukuki yaptrm, elinde fon varsa kalknma ajanslar gibi aralarla dorudan doruya paray kullanyor. Buna ne diyeceiz? Buna, bizi 12 Eyllde de yanltm olan genellemelere hl tayp, yahu buna ne desek, imdi merkezci mi olduk, yani merkezi ynetim daha m iyiydi, merkeze mi braksak acaba yetkileri? mi diyeceiz? Yoksa yerel ynetime, halka, demokrasiye doru mu alacaz?

37


Sanyorum ki artk byle dnmeyeceiz. lkelerimizi dzeltip dneceiz ve bunda diyeceiz ki toplumun genel yararn ihlal eden bir rgtlenme tarzdr, piyasa adna kresel smrgecilii genileten bir rgtlenme tarzdr, kresel piyasalar adna neoliberalizmin saldrsdr, buna kar emeki snf-larn ve halkn genel karn savunmann bir tek yolu vardr rgtlenmede bu federal ilkeye dayal reform srecine karym lkeler bunlar, yerinden ynetim usulnde iki ayr model, niterlik ve federallik. Trkiye bugn bu noktada bir yol ayrmnda.

Hangisini benimseyeceiz? Federallik ilkesine gre rgtlenmi bir yerel ynetim sistemini benimseyeceksek, bu Trkiyenin siyasal rejimini de d-ntrecek. Usl esas bozar, usl yerinden ynetimdir, esas niter rgtlen-medir. Yok, efendim biz niter yapnn, niter ilkenin temelinde yryeceiz diyorsak, orada bir nerim var. Bu temel zerinde gerekletirilmi, kurulmu yap be para etmezdi. Onun btn hastalklar son derece ak bir ekilde yaadk. O ilkeye dnk olarak sistemin deta yeni batan kurulmas gerekir. Bunun iin de iki temel art var, kentsel toprak mlkiyeti rejiminde deiik-lik talep etmemiz lazm. Kentsel toprak mlkiyeti bugn bu federallik ilkesi dorultusunda n ok daha fazla ald. Eer kentsel rant mli piyasalar zerinden yerli ve kresel sermayeye aktaracak biimde korunursa, ister niter ilke ister federal ilke fark etmez. Gnmzde Osmanl rejiminden kalan Hazineye ait topraklar Trkiyenin byk nefes alanlardr ya da sa-hipsiz ey dediimiz topraklar, artk Avrupa lkelerinde kalmam olan ey Burada kamu mlkiyetinin yeniden tesisini ve buraya zel mlkiyet lehine atlacak her admn toplumun genel yararn derinden sarst iin reddini ykseltmemiz gerekiyor. Kentsel topraa ve orada yaratlan Rant yarat-lacak, yani onun aresi yok. zel mlkiyeti kaldrsanz da kentsel toprakta rant diye bir ey olacak. Ama onun ynetimini kamu adna gerekletirmek formunu ykseltmek gerekiyor.

kincisi, federal ilke btn eksiklikleriyle beraber kendi kendini yneten yerel ynetimden sosyal devlet adna Sayn arbakn dedii bir eyi ister. Ancak onu yapmak mmkndr, sosyal hizmetleri grmek, yoksula yardm, kimsesiz kalm ocuu kurtarvermek Yani asgari dzeyde insanlarn ya-amn srdrebilmesini salayacak sosyal yardm hizmetleri, baka bir ey yapamaz. Kayna itibariyle, lei itibariyle, yerel ynetim sosyal devletlik yapamaz. Ama sosyal devlet sosyal yardm hizmetisi devlet deildir. Sosyal yardm, sosyal hizmet dediiniz eyle sosyal devlet arasnda ok byk farklar var. Sosyal devlet, zengin ile yoksul arasndaki adaleti salamak zere yoksul lehine, emeki kesimler lehine gelir politikas belirleyen devlet demektir.

Siz hangi belediye snrlar ierisinde bu politikaya uygun olarak gelir politi-kas belirletebilirsiniz? Bu mmkn deil. Hangi yerel hizmet leinde eitim hizmetini, salk hizmetini bedava srdrebilirsiniz? Sosyal hizmet, eitim

38


hizmeti, salk hizmetinde bedava hizmet sunan devlet demektir. Bunun finansman ancak toplumun iindeki byk servet sahiplerinden daha k-k servet sahiplerine kaynak transfer edecek byk ynetsel rgtlenmeyle mmkndr, baka yolu yoktur bunun. Federallik ilkesiyle beraber tasfiye edilen ey asl olarak sosyal devlettir. Sosyal devlet kavramnn kendisi de sosyal yardm hizmetisi yerel ynetimlerle yer deitiriyor ve sosyal yardm hizmetisi haline gelen yerel ynetimlere deniyor ki kendinizi ynetin, aln hazine topraklar, satn, kaynak yaratn, lmeyecek dzeyi, asgari refah d-zeyini salayn, sizden fazla bir ey istemiyorum. Yetmedi mi para? Hizmet cretlerini arttrn. ok fazla paray personele mi dyorsunuz? ten karn, ihale edin, daha ucuza yapn. Hl m para yetmiyor? Piyasadan yeterince yararlanamadnz m? Borlann, ister yerli sermayeye, ister yabanc serma-yeye, sizi serbest braktm.

Bu ierde olurken darda da parasn satmaya alanlar var. Burada ko-nuulacak, mortgage kredisi denen eyle btn tanmaz varlklarmz tanr hale getiriliyor ve mli piyasalarn deeri haline geliyor. Kentsel dnm denilen sistemle hazine topra olan ya da kk kk mlklerin elinde olanlar birletiriliyor ve dnyann dev gayrimenkul irketlerinin kr alan haline getiriliyor. Darda parasn satmaya alanlar var. Darda gayri-menkulu menkul deere evirip, mli piyasay derinletirmek iin abalayp duran, krizde ve deta lmne iki adm kalm kresel mli sermaye var. Dnya Bankas onlarn szcs olarak federal ilkeye gre yerel ynetim talep ediyor. Avrupa Birlii sermayenin Avrupasdr, kendi varlna ancak bu byk ykmn zerine ina edebileceini gryor. Elbirlik, konsorsiyum halinde bizden tm devlet rgtlenmesini federal ilke dorultusunda yeniden yaplandrp, buralarda kendi iktisadi ve -hi phem yok- idari siyasi ikti-darlarn sunmak zere gevetmeye alyor. Bu 21. yzyln byk sermaye vizyonudur, bu vizyona destek olacaz m, olmayacaz m? Bulunduumuz yol ayrm byle bir yol ayrm.

Al bildirisini sunma onurunu stlenmi biri olarak burada savunmamz gereken eyin ok ak biimde karmza yerel ynetim reformu adyla kan bu byk saldry durdurmak olduu kansndaym. Durdurmak, geri pskrtmek ve gerekten Trkiyede hem toplumun hem de ulusun karn savunacak yeniden rgtlenmeye gitme ihtiyac iinde olduumuz kansn-daym. Bu fikri rmeliyiz, bu fikri tartmalyz ve yeterince rdkten sonra tavrlarmz almalyz. Baaracamz kansndaym, nk ngrlen sistem hem yeyip bitiriyor, hem kendini; bu sistemin sonu yok. Btn aas ierisinde -terimin tam hali odur onu syleyeceim- emperyalist kapitalizm lyor. Onun lmn hzlandrma erefini stlenmekte byk yarar gryorum.

Teekkr ederim.

41


BARINMA HAKKI, RANT, KAMUNUN SORUMLULUU

MENAF TURAN/ MFT BAYRAM

Merhaba, hepinize sayglar sunuyorum. Bizim Menaf beyle beraber hazr-ladmz bildirimizin esas ismi Barnma hakk, rant ve kamunun sorunlar Takdir edersiniz ki bu ok genel bir konu ve ksa srede konunun detaylarn aktarmak ve ayrntl olarak girmek mmkn olmayacak. in sadece esasyla ilgili bir eyler sylemeye alacam. in esas da aslnda deien aktrler ve rant, ilk oturumun da ismiyle ilgili olarak.

Biliyorsunuz, geenlerde Amerikada bir mortgage krizi kt. Amerikadaki mortgage krizi lkemize de srad, tm dnyay alt st etti. Daha nce de biliyorsunuz 2000li yllarn banda Uzakdouda benzer bir mortgage krizi kmt, lkeye de Ecevit hkmetinin, Kemal Derviin gelii vesaire srete onunla balamt. Bu yeni mortgage krizi, finansal kriz Amerika kaynakl olarak balad, Amerikan mortgage pazarn aratran Center forbes Trans-fer Landing adl kurulu nmzdeki dnemde mortgage amal -ki ben ona bor,konut demeyi tercih ediyorum, nk bu tutulu satn falan tam mortgagen anlamn ifade ettiini dnmyorum- kurulu nmzdeki dnemde konut kredisi alan insandan yzde 20sinin geriye aldklar kredide deyemeyeceini ilan etti, bu kriz baladktan hemen sonra.

Yine mortgage bankalar birliinin verilerine gre Amerikan bankalar 2007 yl ierisinde denmeyen bu mortgage kredilerinin yeniden finanse edebilmek iin 700 milyar dolar ek kaynaa ihtiya duyuyorlar. Kriz zaten bu kredilerin, ek kaynaklarn bulunamamasndan dolay km durumda. Son aklanan veriler ABDde konut satlarndaki dn beklendii deil, yzde 2 deil, yzde 12.2 dzeyinde azaldn sylyor, yine bu krizle ilgili. Bu kriz 2 yl iinde 2 milyondan fazla Amerikan ailesinin de evsiz kalmasna neden olaca syleniyor, bizzat bu finans kurulular ve Amerikan kaynakl yaynlarda, gazetelerde. Burada enteresan olan aslnda konut konusu gibi sosyal bir konunun, -barnma sorunundan bahsediyoruz nk barnma en temel sosyal ihtiya- barnma sorunu gibi bir konunun arlkl olarak bu kriz erevesinde de grdmz gibi finans evrelerinde tartlyor olmas. Yani konut meselesi artk gnmzde bizim gibi meslek insanlarnn, planclarn, mimarlarn, mhendislerin konusu olmaktan kyor veya sosyal bilimcilerin. Yerine arlkl olarak televizyonlarda borsalarn inip ktn syleyen yorum-cularn, sermaye piyasas aktrlerinin konutuu bir alan haline geliyor.

Aslnda bu tespit nemli bir tespit. Ayn sanayinin durumuyla ilgili olarak artk sanayicilerin deil, finans evrelerinin, onlara byk kredi veren veya borsada oynayan finans evrelerinin konutuu gibi veya sz sahibi olduu

42


gibi. Yine salk sektr konusunda artk doktorlarn, eczaclarn veya sa-lk alanlarnn deil de esas karar verici organn arlk noktasnn gene salk sektrne yatrm yapan byk sermaye evreleri veya ila firmalar olduu gibi. Yani konunun tartlma biimi kayyor. Artk sosyal bilimciler, mimarlar tartmyor o konut sorununu para babalar tartyor, dier birok eyde olduu gibi. Bu konunun zn dorudan bu ekil gibi grlen asln-da deiiklik, konunun zn dorudan ilgilendiren noktadr. Artk nk neoliberal dnya konutu bir barnma arac olarak grmemektedir. Konutu, ayn sanayi tesislerinde olduu gibi veya salk tesislerinde zelletiren ol-duu gibi bir menkul deer olarak grmektedir. Alnp satlabilen, dnya piyasalarnda alnp satlabilen bir menkul deer olarak grmektedir. O zaman tabii bu grn iinde de byle baktmz anda dar gelirlinin konut sorunu problemi bu bak asnn iinde yoktur artk. Konu sosyal bilimciler ve bizim gibi meslek insanlar, mimarlar, mhendisler tarafndan tartld anda bu bir sosyal devlet sorunu olarak ele alnyor. Ama bu finans evrele-rinin tartt noktadan baktnz anda artk sosyal devletle ilgisi olmayan finans piyasalaryla ilgili herhangi bir menkul deer, bir sermaye hareketi olarak alglanacaktr.

Buradan devam edersek, bu alglama nelere gtryor? Mesela u anda dnyada tm lkelerin gayri safi yllk haslalarnn yaklak 10 kat miktarda menkul deerde alnp satlyor, kresel sermaye piyasalarnda. Tm dn-yann aa yukar OECD lkelerini alrsak, -ki en gelimi lkeler- 23-24 trilyon dolar 2005 verileriyle gayri safi milli haslalarnn toplam. Demek ki dnyada 230 trilyon dolarlk yaklak bir menkul deer dolayor. Bunlarn iinde neler var? Kendi konumuzla ilgili baktmzda sanayi tesisleri var, unlar bunlar var, yer alt kaynaklar var, kentsel altyap var, su datmlar var. Ama buradaki konumuzla bizim sunuumuzla ilgili olarak, sizin kendinizin zannettiiniz konut da var.

Artk bizim bankalardan kredi alarak kendimize ait olduunu dnerek satn aldmz konut aslnda o konutun sahiplilii zerindeki haklar dnya sermaye piyasalarnda birka isim altnda stelik de tek bir isim altnda deil alnp satlan bir meta haline gelmi durumdadr. Amerikan mortgage pazar yaklak 10 trilyon dolar byklndedir. Amerikann milli geliri de -yine 2005 rakamlar her ikisi de- 13 trilyon dolar civarndadr, dnyann en byk milli geliri. Amerikadaki her konut bu ekilde menkulletirilmitir mortgage irketler kanalyla ve sermaye piyasalarnda son dnemde ok fazla duymaya altmz gayri menkul yatrm ortaklklar, Center for Landing gibi bir ok zel kuruluun ynettii ok byk bir pazar. Yani dediim gibi Amerikan mortgage pazar Amerikann toplam gayri safi milli haslasnn neredeyse yzde 80i byklkte ve bu piyasa dnyann her tarafndan sermaye piyasas arac olarak alnp satlyor.

43


Amerikan Ryas diye bir tanm vardr. Amerikan ryas iki ey zerinde ykselir, bir tanesi yeni konut, daha iyi bir konut; ikincisi de yeni araba. Amerikan ryasn oluturan bu iki konudan arlkl olarak konut sektr Amerikan ekonomisinin devam ve vatanda asndan iki ayr anlam tar. Vatanda asndan tad anlam srekli daha iyi bir evde oturmak iin s-rekli olarak borlanmak anlamna gelir. Yani ortalama bir Amerikan vatanda almaya balayp, para kazand, evlendi, 30 yanda olduunu dnrsek, 30 yl vadeli bir mortgage kredisi aldnda satn ald ev iin 60 yana kadar srekli para deyecek demektir. Mortgage miktarlar evlerin her zaman iin kira bedellerinin yzde 40 civarnda yukarsndadr Amerikada.

Olay bir dnelim, ben 30 yanda alan bir profesyonel Amerikalym, artk kendi evim olsun istiyorum, ailemi kuruyorum, elimde de en az satn almak istediim konutun yzde 25i kadar yaklak bir param var, nk aksi takdirde mortgage kredisi alamazsnz. O yzde 25 param gidiyorum, yatryorum, 100 bin dolarlk bir evse 25 bin dolarlk birikimimi gidip bankaya yatryorum. Aldm 75 bin dolar ek parayla beraber 100 bin dolarlk bir ev alyorum ve buraya 30 yl boyunca normalde ayn nitelikte bir konutta otur-saydm deyeceim kirann yzde 40 fazlas bir bedeli srekli olarak bankaya dyorum. Aslna bakarsanz, bu uzun vadeli bir kira szlemesidir. stelik de daha pahal bir kira szlemesidir, satn almak deildir. Bor-konut kavram aslnda oradan bana doru geliyor. Yani oturduunuz ev hibir zaman sizin deil. Zaten dediiniz anda Amerikan ryas artk siz daha iyi bir semtte daha iyi bir evde oturmay hak ettiiniz iin, yle dndrd iin sistem gidip yine sisteme borlanmanz ngrlyor, ki Amerikadaki mortgage verilerine bakldnda bunun ok yaygn olarak bu ekilde olduunu gryoruz.

Israrla mortgagen ipotekli kredi sistemi olduu syleniyor. Bunun kesinlikle ok yanl olduunu sylemek isterim. potekli kredi sistemi Trkiyede de aslnda Emlak Kredi Bankas zamannda yaygn olarak uygulanan bir sistemdi. potekli kredi sisteminin z udur: Siz bir ev alrsnz, bunun karlnda da banka, bankaya olan borlarnz demezseniz diye evinizin stne rehin koyar. Sizden de verdii kredinin faizini alr. Mortgage bundan farkldr, mortgage ile size kredi veren finans kuruluu sizden ald ipotei menkul kymet haline getirerek, piyasalara ihra eder, sermaye piyasalarnda satar. Dolaysyla bakn sistem nasl iler bu noktada Banka bana kredi verdii iin bunun faizini benden alyor, ayrca benden ipotek alyor. Bu ipotei menkul deer haline getirerek, gayri menkul yatrm ortaklklar kanalyla piyasalarda tekrar satyor. Ayrca benden alaca olduu iin o alaca da, yani benim bankaya borcumu da tekrar menkul kymet haline getiriyor, onu satyor. Yani piyasada ayn mal ikincil, ncl piyasalarda yeniden yeniden satlabiliyor. Az nce sylediim balant buradadr.

44


Dnyann toplam gayri safi milli haslalarnn 10 kat kadar dnyada menkul deerin sermaye piyasalarnn byklnn 10 katna ulatn sylemi-tim, olan budur. Yani yeni menkul deerler treterek, ayn maldan bunlarn defalarca satlmas mmkn hale gelmitir. O hep bahsedilen hach fon hikyesi bu noktada, nk hach fonlarn nerelere yatrm yapld, aslnda sizin paranz nereye yatrd belli deildi. Belli olmad iin ok byk bir korku yaratlmt bu hach fonlarla ilgili ve byk panik kt. Sonuta da bu nasl nlendi, sosyal sigortalara 100 liralk takviyeyi bile yahu devletin grevi, onu bunu sbvanse etmek deil diyen anlay, bir anda Amerikan Merkez Bankas bu mortgage kredisi kt, sadece bir gnde 35 milyar dolar paray bir anda piyasaya srd. Ayn ey ngilterede oldu, ayn ey Alman-yada Deutche Bank ile olarak oldu. Yani vatandaa devletin destek olmas yanl grlen insanlar, evreler bir anda vatandan yanl yatrm yapan, nereye yatrld belli olmayan aslnda varlk kaynann ne olduu tam belli olmayan speklatif sermaye piyasas aralarna yatrm yapan finans kurulularna bir anda devlet hazinelerinin kaps alverdi ve hep liberal devletten bahseden evreler, televizyonlarda hi kimse bu konuya eilmedi. Herkes bunun son derece normal bir ey olduunu syledi.

Amerika bu sistemi, daha dorusu uluslararas finans bu sistemi nasl yrtyor, hangi aralarla yrtyor ksaca ondan bahsedeyim. ki arala yrtlr, bunlardan biri bizde kentsel dnm diye tantlan, yeni arazile-rin imara almas ilemleri, land devolepment ilemleri ve dieri de kentsel yenileme ilemleridir. kinin bir ksm bu ekilde yaplr, dieri de mortgage ile yaplr. Bizde kurulmak istenen sistem aslnda bu sistemin ayndr. Yani land devolepment ve kentsel yenileme Kentsel Dnm genel ad al-tnda stelik de olumlu bir ey vererek, -dnm nk bize ok olumlu gelmeye balad son dnemde, dnmde bahsedenler yzde 47 oy alyor, dnmden bahsedenler el stnde tutuluyor- iki yasa da gemi dnem-de Trkiye Byk Millet Meclisine sunuldu. Mortgage ilk nce sunuldu, uzun sre bekletildi, sonra alelacele Mart aynda seimlerden nce meclise sunuldu ve yasalat.

Kentsel dnm alanlar hakkndaki yasa tasars ise Meclis komisyonla-rnda grld, fakat genel kuruluna girmedi, komisyon raporlar da yazl-mad. Aslnda kurulmak istenen sistem tamamen bu sistemdir, Amerikadaki sistemdir. Yani vatanda borlandrmaya dayanan ve tm lke emlakini da menkul deer haline getirerek, dnya piyasalarnda alnabilir, satlabilir bir meta haline getirme ilemidir. Trkiye bunu niin yapmaktadr? Trkiye bunu d finansman ihtiyacndan dolay yapmaktadr. 1980e geldiimiz noktada Trkiyeyi byk bir dviz ve bor krizi iinde geldi. 80 krizinden sonra zaln ynetiminde sermaye piyasalar kuruldu ve para hareketlerine liberalizasyon saland. Bu sayede sermaye piyasalar yoluyla bir bor takas

45


yapld aslnda. Yani Trkiyenin o zamana kadar birikmi borlar karlnda sermaye piyasalar araclyla Trkiyenin sanayi tesisleri yabanclara satlm oldu. u anda borsadaki yabanc pay yzde 70leri am durumda. u anda gelinen noktada Trkiyenin borlarn kapatmaya, uluslararas finans ev-releri artk alnan borlar karsnda yeni garantiler talep ediyor.

Artk zelletirmeler de byk lde tamamlandna gre satlabilecek ey lke emlakidir. O yzden lke emlakinin dnm alanlar yasa tasars ile satlabilir mal haline getirilmesi ve mortgage yasas kanalyla da satlmasnn salanmas gerekmektedir. Yani yeni bir bor takas gndemdedir. Yaplan ey, btn bunlarn znde de yatan lkemiz bu sistemi aslnda Amerikadan falan ok daha uygun bir lkedir. nk yle bir tapu kayt sistemimiz vardr ki Anayasaya aykr olarak, Medeni Kanunun bir maddesi ile tapu kaytlarnn aleniyeti yasaklanmtr fiilen. Anayasamz der ki mlkiyet hakk kamu yarar aleyhine kullanlamaz Peki vatanda mlkiyet hakknn kamu yarar aleyhine kullanp kullanlmadn nasl anlayacakt? Tapu kaytlarnn aleniyeti burada ok nemli bir noktadr. Bugn plan deiiklikleri yoluyla bazlarnn cebine milyar dolarlar aktarlyor, neredeyse. Ama vatanda olarak kamu yararna bu plan deiikliinin yaplp yaplmadn veya plan deiikliiyle kimin cebine para aktarldn bizim izleme imknmz yoktur. O adan Avrupadan ve Amerikadan farkl olduumuz bir noktada o yzden biz daha uygunuz. nk rant parasnn kimin cebine girdii belli deildir lkemizde. kinci bir farkmz vardr, daha uygun olduumuz bir konu vergilendirme konusudur.

Tm gelimi dnyada, Amerikada dahil rant gelirleri, yani kamusal bir hizmet olan planlama sonucunda bir arsann deer artnda salanan yk-selme ayn herhangi bir ticari ilem gibi gelir vergisi konusu yaplr. Yeniden deerleme uzmanlar vesaire oralardan gelmi kavramlardr. Halbuki lke-mizde rant hibir ekilde vergi konusu yaplmamaktadr. Tapu harc olarak neredeyse yzde 1in altnda veya yzde 1 oranlarnda bir para alnmaktadr. Halbuki gelir vergisinin asgari oran yzde 15ler civarndadr. Yani herhangi bir Bat Avrupa veya Amerikadan yzde 99 daha az vergi alnmaktadr rant-tan. Dolaysyla uluslararas sermayenin ve uluslararas finansman asndan da ok ekici bir hale gelmekte lkemiz. O yzden lkemizde gayrimenkul sektr patlad vesaire, konu dediim gibi ok ayrntl. zellikle mortgage yasasnn ve kentsel dnm yasasnn detaylarna girdiinizde dudanzn uuklamamas mmkn deil. Maddelerin arasna saklanm eyler var, ama onlar burada anlatmak u anda mmkn deil.

ok teekkr ediyorum hepinize, sayglar, sevgiler.

47


YEREL YNETMLERDE GRMCLK ve PLANLAMADA KAPSAMLI YAKLAIMDAN UZAKLAMA:

ANKARA BYKEHR BELEDYES RNE

KBRA CHANGR AMUR

Tm salona ho geldiniz diyorum, teekkr ediyorum katlmnz iin. a-lmamn bal Yerel Ynetimlerde Giriimcilik ve Planlamada Kapsaml Yaklamdan Uzaklama: Ankara Bykehir Belediyesi rnei

lk iki konumann da ana fikri toprak rantnn nasl deerlendirilmesi ve kamu yararna ynelik olarak nasl kullanlmas ya da sosyal devlet balamnda kamu yararna kullanlmasnn nasl olaca zerine bir soru iaretiyle bitti diye dnebiliriz. nk planlama boyutundan baktmz zaman, zellikle kamu yarar ve toprak rantnn deerlendirilmesi, aradaki anahtar szck planlama olmadan ne yazk ki mmkn deil. 1980 sonras dnemi aslnda buradaki herkes biliyordur, yeniden tanmlamak ya da yeniden btn detaylaryla zerinde durmak belki gereksiz, ama yle bir hzlca bir zerinden gemek istiyorum, konuya balamak asndan. zellikle 1980 sonrasnda yerel ynetimlerin merkezin yereldeki uzantlar hizmet birimleri olmaktan kp, zerk ve giriimci bir ierie yknd dnem olduunu gryoruz. yknme szcn zellikle kullanyorum, nk yereldeki zerklii kullanmak farkl bir ey, ama sanki yerelde zerklik kullanyormu gibi davranmak farkl bir ey. kisinin sonular bugn yaadmz evreleri ortaya karyor. Yine devletin kltlmesi, merkezin etkisinin azaltlmas, halkn her trl bundan sonraki yaamna ilikin kararna katlmasyla ilgili beklentiler de yerelin ykselmesini, merkezin daha aalara ekilmesini ya da merkezin ilevlerinin daraltlmas sonucunu getirdi. Tabii bunlar sadece kamu ynetiminde etkisini gstermedi. ehir ve blge planlama disiplini asndan baktmz zaman, zellikle planlama alannda 80 sonrasnda ok ciddi anlamda bir ierik deiikliinin ve uygulamada farkllamann ortaya ktn gryoruz. Yani kamu ynetiminin paradigmasyla birlikte planla-mann paradigmas da deimeye balad.

Bu dnem 80 sonras, zellikle 85 ylnda imar yasasnn deimesiyle ve imar plan yapma yetkilerinin merkezden alnp, onama yetkisiyle birlikte belediyelere verilmesiyle birlikte kentsel alanda rant yaratma kaygsnn ve rantn zel sermaye ya da zel sektr adna kullanma kaygsnn ykseldii bir dnem olarak da tanmlanabilir. Artk toprak ve belediyelerin ilevleri retim ya da kentsel alandaki yaam yeniden retmek olmaktan kp, tketimin bir bileenine dnmeye balad. Biraz nce Mfitin de syledii gibi, ta-mamen rant zerine kurgulanm bu dzenin sonucunda da bugn geldiimiz kamu ynetimi belediye yapsn ve planlama sorunlarn yaamaya baladk.

48


Yine sosyal devletin temel ilkesi olan gelir eitsizliklerinin giderilmesi, st gelir gruplarndan alt gelir gruplarna gelir dalmnn salanmas gibi ilke-lerde 80 sonrasnda tamamen zeri rtlen, hatta sylenmekten korkulan, ekinilen terimler olmaya baland. Yani gelir dalmndaki dengesizlikten bahsettiiniz zaman sanki olmamas gereken bir eyden bahsediyormusunuz gibi konuulmaya baland. Planlamada kamu yararndan bahsetmeye ba-ladnz zaman, kamu yarar ne ki, siz bireylerin yararn oklandrrsnz, zel sektrn yararn oklandrrsnz, o bir ekilde tekrar bireye, topluma dner eklindeki klasik liberalizmin temel ilkeleri olan, braknz yapsn-lar, braknz gesinlere ynelik bir dnemi 27 senedir ne yazk ki btn aklyla yayoruz.

Planl kalknma anlayndan kopulduu bir dnem 1980 sonras. Her ne kadar 5 yllk kalknma planlar yaplmaya devam ettiyse de -arada kopukluklarla- Devlet Planlama Tekilat tarafndan yaplan planlarn hep raflarda kaldn, Devlet Planlama Tekilatnn koyduu hedeflerin hemen hemen ok byk blmnn tutturulamadn grdmz bir dnem yaadk. Piyasa ekonomisinin el stnde tutulduu bu dnemde rekabete dayal ortamn kentsel hizmetlerde eitsizlikleri de gndeme getirdiini gryoruz. nk temel ilke artk deyen kentsel hizmete eriir eklinde oldu. Devletin kamu hizmeti kapsamnda ele alp, sbvanse etmesi gereken zellikle kentleme alanndaki hizmetlerin ve gelir eitsizliklerini dengeleyici hizmetlerin bu dnemde ortadan kalktn gryoruz. Tabii planlamann yok olmasyla birlikte bir ey daha ortadan kalkt. Denetime ilikin mekanizmalar olabildiince zayflatld, denetimin birbiri arasndaki halkalar arasndaki ilikiler koparld. Bir yerde denetlenilen bir ey, eer bir kamu zarar varsa bile orada kald. O kamu zararn ortaya yapan kiiler ya da ynetimler hibir ekilde bunlarn karlnda herhangi bir ceza grmediler. Bylece yle bir mantk ortaya kt ne yaparsam yanma kr kalr.

Tabii ne yaparsanz yannza kr kalyorsa, o zaman zellikle kentsel top-raklar zerinden her trl denetimsiz, plansz gelimeyi yapmak da belediye-lerin kr hanesine yazlan bir i olmaya balad. Belediyeler daha nce ller Bankasnn denetiminde yaptrlan, kendilerine verilen planl -her ne kadar o aamayla ilgili, o yaklamla ilgili eletiriler var ise de- tamamen bunun da dnda denetimsiz bir planlama yaklam iine girdiler. rnein 1990l yllarn sonunda yaptmz bir almada ller Bankasnn belediyeler tara-fndan yaplan planlar bir araya getirdii bir alma vardr. O almadaki tm planl alanlar topladnz zaman, daha dorusu belediyelerin planlama yapt nfusu topladnz zaman gelecekte Trkiyenin nfusunun 350-400 milyonlara ulaan bir nfusa yaklatn gryorsunuz. Bu unu gsteriyor: lke yzeyinde tamamen birbirinden kopuk, birbirinden bamsz, egdm-sz, her bir belediyenin kendi rantn yaratt ve o rant birilerine pazarlamaya

49


alt paralarn ortaya kt bir yap ortaya kyor. Tamamen denetimden uzak, birbirinden kopuk denetimsiz.

Burada belediyelerin kaynaklarna da bir miktar deinmekte yarar var. 1980li yllara kadar belediyelerin yapsna baktmz zaman, kaynak yaratan, reten belediye kimliinin n planda olduu gryoruz. Ayn zamanda plan-lamada bir miktar da olsa belediyelerin gndeminde, daha dorusu yaplan planlarn uygulanmas. Ama 80 sonrasnda bu kaynak yaratma yerini olabil-diince ucuza retme, ihaleye vererek zel sektre yaptrma, kendi iilerini iten karma, bunun sosyal boyutlarna hibir ekilde bakmama eklinde bir yapya brakt kendisini. E zamanl olarak belediyelerin gelirlerinde ok ciddi artlar oldu. Belediyelerin harcamalar daha nce olmayan gelirini kaynak yaratarak, sosyal harcamalarda kullanmaya alan belediyenin ye-rine, varolan geliri nereye harcad belli olmayan, ortaya kan rantn kime devredildii belli olmayan, mlkiyet, malik deiimlerinin hibir ekilde effaf olmad, arazi el deitirmelerinin effaf olmad bir yap ortaya kyor. Tabii kaynaklarn oalmasyla birlikte harcamalarn yerindelii de daha bir nem kazanyor. Elinizde ne kadar ok kaynak varsa, onu siz ne kadar yerinde harcyorsunuzun denetimi ok nemli bir konu. Oysa 1980 sonrasnda bu denetimin de son derece zayf olduunu, hibir ekilde yerindelik denetimi belediyeler asndan yaplmadn gryoruz.

Belediyeler asndan bir baka geliim -bu da nemli- plan yerine proje saysndaki art. Belediyeler bir btncl kapsaml yaklamdan kopup, daha ok projeci yaklamlarla paradan neyi nasl yapabiliriz, en ksa srede nasl o elindeki deerden daha yksek deer elde edebilire ynelik projeler retmeye balad. Bu da tabii kamu yararn gzeten uzun vadeli, kapsaml planlama yaklamnn bir tarafa braklmasnn bir sonucu olarak ortaya kt.

arpc bir eyden bahsetmek istiyorum. Mays 2007ye kadar Avrupa Bir-lii srekli Trkiyeye baskda bulundu, yerel

Yerel Yönetimlerde Dönüşüm

Documents

Transcript of Yerel Yönetimlerde Dönüşüm