YARATICI DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI · 2020. 12. 19. · örüntü ve düşünceler...

YARATICI DÜŞÜNMEYİ DESTEKLEME YOLLARI

PROF.DR. HASAN GÜNER BERKANT

YOBU EĞİTİM FAKÜLTESİ

İÇERİK

• Düşünme ve düşünce

• Düşünmeyi etkileyen faktörler

• Düşünme becerileri

• Yaratıcı düşünme

• Yaratıcı düşünmeyi destekleme yolları

• Yaratıcı düşünmeyi sağlayan öğretim yöntem ve teknikleri

• Okuma önerileri

BİRAZ DÜŞÜNELİM…

• Düşünmeye ne kadar zaman ayırıyorum? • Düşünmeden davrandığımız durumlar çoğunlukta

mı azınlıkta mı? • Düşünme becerileri benim için ne anlam ifade

ediyor? • Düşünme becerilerimi geliştirmek için nelerle

uğraşıyorum? • Ne kadar eleştirel ve yaratıcıyım? • Öğrencilerimizin düşünmesini teşvik etmek için

neler yapıyorum?

DÜŞÜNME ve DÜŞÜNCE

• Düşünme; beynin korteks bölgesi ön planda olmak üzere, sinir sisteminin etkili biçimde kullanılması yoluyla gerçekleşen biyo-psikolojik bir süreçtir.

• Düşünme sürecini hem sinir hücrelerinin etkinliği, hem de psikolojik faktörler (stres, mutluluk, kaygı gibi) etkileyebilmektedir.


• Düşünme ile düşünce kavramlarını ayırt etmek gerekir:

Düşünme bir süreci ve bu süreçteki eylemleri ifade ederken, düşünce ise bu sürecin ve eylemlerin sonucunda ortaya çıkan üründür.

• Dolayısıyla, düşünme olmadan bir düşünce üretmek mümkün değildir; sadece hazır bir düşünceyi kullanabiliriz.


• Düşünme bir beceridir ve beceriler öğrenilebilir. Dolayısıyla düşünme becerisi de öğrenilebilen davranışlar arasında yer alır.

• Bu yönüyle düşünme, doğuştan gelen refleksler ve içgüdüler gibi davranışlardan ayrılır.


• İnsan düşünen değil, düşünebilen bir varlıktır.

• Çünkü insan, doğuştan sahip olduğu sinir sisteminin inanılmaz özellikleri nedeniyle “düşünme potansiyeline” sahip olan, ancak bu potansiyeli «kinetiğe» yani «davranışa» çevirmede her zaman başarılı olamayan bir varlıktır.


• Bu haliyle insan, eğer doğuştan gelen düşünme özelliğini ek bir çaba gerekmeden etkili biçimde doğrudan kullanabilseydi, zaten davranışlarında niteliksel bir sorun görülmez ve öğrenmeye gerek kalmazdı.


• Yaşamımızda gerçekleştirdiğimiz hatalı ya da istenmedik davranışları dikkate aldığımızda, düşünebilme potansiyelinin kinetiğe dönüşmesinde ek bir çaba olarak “düşünmeyi öğrenme”ye ve sonuç olarak da “düşünme becerisi”ni kazanmaya gereksinim duyduğumuz görülebilir.


• Bu nedenle hem eğiticilerin hem de öğrencilerin «düşünmeyi öğrenme» ve «düşünmeyi düşünme» etkinliklerine ihtiyacı vardır.

DÜŞÜNMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Düşünme becerisinin kazanılması ve kullanılmasında bireye ait birçok iç ve dış faktör etkili olabilir.

• İçsel faktörler: Genetik yapı, sinir sistemi, hormonlar, duygular gibi bireye ait faktörler düşünmeyi etkiler.

DÜŞÜNMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Dışsal faktörler: Aile, arkadaşlar, sosyal çevre, okul ve sınıf ortamı, eğitim programları, öğretmen gibi uyarıcıların da düşünme becerisinin kazanımı ve kullanımında etkili olduğu araştırmacılar tarafından kanıtlanmıştır.

DÜŞÜNME BECERİLERİ

• Alanyazında ön plana çıkan düşünme becerileri: Mantıksal düşünme Sezgisel düşünme Analitik düşünme Nedensel düşünme Anlamlı nedensel düşünme Yansıtıcı düşünme Eleştirel düşünme Yanal Düşünme Yaratıcı Düşünme

YARATICI DÜŞÜNME

• Yaratmak, “Zekâ, düşünce ve hayal gücünden yararlanarak, daha önce olmayan bir şeyi yapmak, üretmek, gerçekleştirmek veya ortaya koymak”. şeklinde tanımlanabilir.

• Yaratıcı düşünme; bireyin yeni ve özgün bir düşünce, tasarım, nesne, teknoloji, çözüm yolu, strateji vb. bir ürün meydana getirmesi.

• Yaratıcılıkta yenilik ve özgünlük ön plandadır.

YARATICI DÜŞÜNME

• Çoklu zeka kuramını ileri süren Howard Gardner’a göre, yaratıcılık belirli ölçüde bir zekayı gerektirse de, zeka ile yaratıcılık arasında doğrudan ve önemli bir ilişki yoktur.

• Yedi örnek kişinin (Freud, Einstein, Picasso, Stravinsky, Eliot, Graham ve Ghandi) yaşamları üzerine yaptığı yoğun çalışma sonucunda Gardner, yaratıcılıktaki başarıya tek alana odaklanma sonucu erişildiğini ortaya koymuştur.

YARATICI DÜŞÜNME

• Yaratıcılık, insanoğlunun en eksik kalan düşünme becerilerinden biridir.

• Çünkü kendimiz yaratmak yerine, genellikle yaratıcı bireylerin bize yeni ürünler ya da çözümleri üretmesini bekliyoruz.

YARATICI DÜŞÜNME

• Aslında insan beyni yaratıcılıktan ziyade, rutin örüntü ve düşünceler oluşturmak için tasarlanmıştır.

• Zamanımızın yaklaşık %98’inde rutin örüntüler oluştururken, sadece %2’sinde yaratıcılığa ihtiyacımız oluyor.

YARATICI DÜŞÜNME • Yaratıcılık, sadece bir ürünün ilk keşfi değildir; varolan

bir ürünün yeniden yorumu ya da geliştirilmesi de olabilir.

«a» harfi ile başlayalım. «t» harfini ekleyince «at» «k» harfini ekleyince «kat» «r» harfini ekleyince «kart» «a» harfini ekleyince «aktar» olur. • Son «a» harfini ekleyene kadar, elimizdeki harflere

bir yenisini eklemek kolaydı. Son «a» harfini eklerken geriye dönüp, önceki harflerin sırasını yeniden yapılandırmak gerekti.

• İşte geriye dönüp, önceden sahip olduğumuz bilgileri yeniden yapılandırmak, yaratıcılıktır.

YARATICI DÜŞÜNME

Yaratıcı bireyin özellikleri:

• Akıcılık: Serbestçe ve zorlanmadan hızlı bir şekilde düşünebilir.

• Esneklik: Eski düşünme kalıplarını kolayca terk edebilir ve yenilerini benimseyebilir.

YARATICI DÜŞÜNME


• Özgünlük: Ürettiği düşünceler ve ürünler alışılagelmişin dışındadır.

• Zenginleştirme: Çevresine karşı duyarlıdır ve problemleri ya da eksiklikleri kolayca tespit edebilir.

YARATICI DÜŞÜNME


• Herkesçe bilinen özellikleri yeniden tanımlayabilir.

• Ayrıntıcıdır.

• Meraklıdır ve çok soru sorar.

• Kurallara uymakta zorlanır.

• Hayal kurar.

• Olasılıkları değerlendirir.

• Eleştirel düşünür.

YARATICI DÜŞÜNME

• Yaratıcılık sayesinde sadece yeni ürünler veya hizmetler değil, yeni değerler de kazandırabiliriz.

• Yaratıcılık her zaman iyi bir ürün ortaya koymayabilir; bir karmaşa da yaratmış olabiliriz.

• Eğer dikdörtgen yerine üçgen bir kapı tasarlıyorsak, bu yeni şekle bir değer yüklemediğimiz sürece yaratıcı değiliz.

YARATICI DÜŞÜNME

• Yaratıcılık bir yetenek midir, bir beceri midir?

• Bir beceridir. Çünkü herkes belli bir düzeyde yaratıcılık yollarını öğrenebilir, alıştırma yapabilir ve uygulayabilir.

• Ancak, yaratıcılık yeteneği olanların bu beceriyi öğrenme hızı ve düzeyi diğerlerinden daha fazla olacaktır.

YARATICI DÜŞÜNME

• Yani, eğer yaratıcılıkla ilgili hiçbir şey yapmazsak, o zaman yaratıcı becerimiz sadece «doğuştan gelen» yeteneğimize bağlı olur.

• Ama eğer eğitim ve sistematik teknikler sağlarsak, o zaman yaratıcı becerinin düzeyini yükseltebiliriz.


• Yaratıcı düşünmeyi nasıl destekleyebiliriz?

• Tavsiye ve örneklerin bir miktar etkisi vardır, ama bu etki oldukça zayıftır.

• Artık bir nehir kenarına oturup, barok müzik dinleyerek yeni bir fikre dair ilhamın gelmesini bekleme zamanı değildir.

• Yaratıcı fikirlere öncülük edecek özel zihin araçlarına, işlemlere ve alışkanlıklara ihtiyacımız var.


• Günümüzde artık yaratıcılığın mantığa dayalı bir temeli olduğu görülmektedir.

• Yaratıcılık artık gizemli bir hediye ya da özel bir yetenek olarak kabul edilmemekte; ayrıca yaratıcı insanların sayıca az olduğu varsayımı geçerliğini yitirmektedir.

• Artık yaratıcılık kendi kendini organize eden bir beynin ve asimetrik örüntüleme yapan bir bilgi sisteminin (yanal düşünme) ürünü olarak kabul edilmektedir.


• İşte bu noktada eğitim, eğitim programı, okul, öğretmen gibi formal faktörler ile aile, ev ortamı, sosyal medya gibi informal faktörler yaratıcılıkta devreye girmektedir.

• Eğitimciler olarak bunlar arasında en fazla kontrol altına alabileceklerimiz, eğitim ortamlarında kullanacağımız programlar ve yapacağımız etkinliklerdir.

YARATICI DÜŞÜNMEYİ SAĞLAYAN ÖĞRETİM YÖNTEM ve TEKNİKLERİ

• Eğitimciler olarak, derslerimizi yaratıcı düşünmeyi destekleyecek şekilde düzenleyebiliriz.

• Bunun için öncelikle, yaratıcı düşünmenin belirli öğrenme koşulları gerektirdiğini fark etmemiz gerekir.

BLOOM TAKSONOMİSİ (BİLİŞSEL ALAN)

BLOOM TAKSONOMİSİ

1956’da;

yaratıcılık eleştirmenin ön koşulu idi.

2001’den sonra;

eleştirmek yaratıcılığın ön koşulu oldu.

BLOOM TAKSONOMİSİ

Sentez/Yaratma Basamağındaki Davranışlar:

…özgün bir tasarım yapar, yaratıcı fikirler geliştirir, icat eder, yeni bir yöntem önerir, yeni bir program geliştirir, ihtiyaçlara göre yeni amaçlar belirler, yeni bir çözüm yolu bulur, farklı bir kısa yol belirler, vb.

YARATICILIKTA ADDIE MODELİ

YARATICI DÜŞÜNMEYİ SAĞLAYAN ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

• Öğretim yöntem ve tekniklerinin sadece okulöncesinden liseye kadar olan örgün eğitim sürecinde kullanıldığına dair bir yanılgı söz konusudur.

• Branşa, bölüme, kazandırılacak bilgi ve becerilere uygun olmak şartı ile yükseköğretimde de bu yöntem ve teknikler kolaylıkla uygulanabilir.


• Örgün eğitimin son kademesi olan yükseköğretimde yetiştirdiğimiz bireyler birer vatandaş ve profesyonel olacaklar.

• Onların özel, sosyal ve mesleki yaşamlarında ne derece yaratıcı olabilecekleri bizim eğitici olarak onlara ne kazandıracağımızla da ilgilidir.


• Yükseköğretimde en sık kullanılan anlatım yöntemi ne yazık ki yaratıcılığın önündeki en büyük engeldir.

• Çünkü biz anlatırsak, öğrenci ezberler.

• Öğrencilerin araştırma, inceleme, sorgulama, tartışma, eleştirme, değerlendirme yaparak yeni somut ve soyut ürünler oluşturacakları bir eğitim ortamı düzenlememiz gerekir.


• Yaratıcı eğitim ortamlarında öğretmen merkezli yerine öğrenci merkezli yöntem ve teknikleri içeren etkinliklere yer verilir.

• Bunlardan bazıları aşağıda açıklanmaktadır.


• Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi: Öğrencilerin konuyla ilgili günlük yaşamdan seçilmiş bir olay ya da olguyu bilimsel kaynaklara dayalı olarak araştırması, incelemesi, veri toplaması ve sunmasına dayalıdır.


Proje Temelli Öğrenme: Öğrencilerin günlük yaşamdan seçilmiş bir problemle ilgili çözüm önerilerini çeşitli tasarımlar yaparak somut ürünler halinde sunmasıdır (maket, model, mekanizma, çizim, sistem tasarımı gibi).


Problem Çözme Yöntemi: Konuyla ilgili bir problemin, bilimsel yöntem (problem çözme) basamaklarını izleyerek çözülmesine yöneliktir.


Örnek Olay Yöntemi: Konuyla ilgili günlük yaşamdan seçilmiş ve içinde problem barındıran bir olayın bireysel ya da küçük gruplar halinde çözümüne yöneliktir.


Beyin Fırtınası Tekniği: Öğrencilerin bir kavram ya da düşünce ile ilgili olarak akıllarına ilk gelenleri birkaç saniyede sırayla söyledikleri, her söylenenin mantıksız dahi olsa tahtaya yazılıp en sonunda değerlendirmenin yapıldığı bir uygulamadır.


Altı Şapkalı Düşünme Tekniği: Her biri farklı bir düşünceyi temsil eden altı farklı renkte şapkanın (beyaz, sarı, siyah, kırmızı, yeşil, mavi) bir problemin çözümü için her öğrenci tarafından sırayla takılarak renklere uygun düşüncelerin üretildiği bir tekniktir.


Drama ve Rol Oynama Teknikleri: Öğrencilerin konuyla ilgili bir olayı, kavramı, kişiyi ya da nesneyi jest, mimik, beden dili ya da sesler yoluyla sınıfta anlık olarak (drama) ya da önceden hazırladıkları basit senaryolar kullanarak (rol oynama) canlandırmalarıdır.


İstasyon Tekniği: Öğrencilerin bir konuyla ilgili farklı masalarda yer alan farklı etkinlikleri sırayla dolaşarak yaptıkları, her öğrencinin kendinden önce yapılanları inceleyerek devamını belli bir aşamaya getirip devrettiği ya da sonlandırdığı bir tekniktir.


Öykü Tamamlama Tekniği: Yarım bırakılan yazılı bir çalışmanın ya da filmin nasıl devam edeceğini yaratıcı biçimde tahmin etmeye yönelik bir tekniktir.


Deney: Konuyla ilgili teorik bir bilginin çeşitli malzemeler ve düzenekler kullanılarak pratikte kanıtlanmasına yöneliktir.


Sergi: Öğrencilerin materyal, proje, fotoğraf, resim, edebi eser, el sanatları vb. çalışmalarının diğer öğrencilerle paylaşılması amacıyla okulda uygun ortamlarda tanıtılmasıdır.


Zihin Haritaları: Tahta ya da kâğıdın ortasına yazılmış merkezi bir kavramla ilgili olarak öğrencilerin akıllarına gelenlerin, birbirini çağrıştıracak şekilde çizgiler çizip birbiri ucuna eklenmesi yoluyla (ahtapotun kolları ya da güneş ışınları gibi) çizmeleriyle oluşan bir görseldir.

ZİHİN HARİTASI ÖRNEĞİ-1

DÜŞÜNME BECERİLERİ VE YARATICI DÜŞÜNME İÇİN OKUMA ÖNERİLERİ

• Düşün! Çok Geç Olmadan (Edward de Bono)

• Sistematik Düşünme (Niyazi Kahveci)

• Düşünme Eğitimi (Hasan Güner Berkant)

• Düşünmek Üzerine Düşünme (Oğuz İnel)

• Düşünme Konusunda Neden Düşündüğümüzden Daha Kötüyüz? (Alan Jacobs)

• Düşünme, Konuşma ve Söz Üzerine (İmam Gazali)

• Kendime Düşünceler (Marcus Aurelius Antoninus)

• Düşünmekle Beyin Aşınmaz (Yasin Sarıcan)

TEŞEKKÜRLER…

PROF.DR. HASAN GÜNER BERKANT

EĞİTİM FAKÜLTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

YARATICI DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI · 2020. 12. 19. · örüntü ve düşünceler...

Documents

Transcript of YARATICI DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI · 2020. 12. 19. · örüntü ve düşünceler...