SALATA-MARUL,

YETİŞTİRİCİLİĞİ

Kemik erimesine karşı etkilidir. Sütten bile daha fazla kalsiyum içeren bu sebze, kemikleri güçlendirmesi açısından bir numara. 100 gramında, küçük bir bardak sütün içinde bulunan kalsiyumdan daha fazlasına sahip. Bu miktar günlük kalsiyum ihtiyacının dörtte birine tekabül ediyor.

Bütün yıl boyu pazarlarda bulma olanağımız olan ve sofralarımızda taze olarak kullanılan salatalar, serin iklim sebzesidir. Erken ilkbahar ve sonbaharda açık tarlada ve kış ürünü olarak da ısıtmasız örtü altında yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yetiştirme periyodunun kısa olması nedeni ile arka arkaya birkaç ekim zamanı kullanılarak pazarda bu ürünün devamlılığı sağlanmaktadır.

KIŞ AYLARINDA FİYATLAR DAHA YÜKSEK

Salata fiyatlarında yıl boyunca dalgalanmalar görülmektedir. Ürünün en bol olduğu mayıs, haziran ve sonbahar aylarında düşük fiyat bulurken, aralık, ocak, şubat aylarında en yüksek fiyattan satılmaktadır. Bu da kış aylarında ısıtmasız örtü altı tarımının önemini ortaya çıkarmaktadır. Pazarda marul ve baş salata fiyatları daima kıvırcık yaprak salatalardan daha yüksek oluşmaktadır. Halk arasında "atom salata" olarak tanımlanan baş salatalar özellikle büyük şehirlerdeki otellerde kullanılmaktadır.

Salata ve marullar taze olarak tüketildiklerinden insan beslenmesinde önemlidir. Yaprak salata ve marullar, mineral ve vitamin içerikleri bakımından baş salatalara göre zengindir.

DEĞİŞİK SALATA TİPLERİ VARÜlkemizde yetiştirilen salataları 3 grupta toplayabiliriz:

1. Yaprak salatalar: Baş yapmayan, kıvırcık, gevşek ve toplu yapraklardan oluşan salatalardır.2. Baş salatalar: Bu gruptaki salatalar Iceberg tipleri olarak bilinir. Sıkı sarılmış, gevrek, lahanaya benzer başlar oluştururlar.3. Marullar: Romen tipi olarak bilinen bu gruptaki salatalar uzun yaprakların birbirini örtmesi ile gevşek ve dik somun şeklinde baş oluştururlar.

SICAKTA FAZLA BÜYÜMEDEN TOHUMA KALKARSalatalar, soğuğa kısmen dayanıklı, nemli hava koşullarına

ihtiyaç gösteren serin iklim sebzesidirler. Kısa vegetasyon devresine sahip olduklarından, Türkiye'nin bütün bölgelerinde yetiştirilebilir. Özellikle yazın sıcaklarda normal büyüklüklerini almadan tohuma kalkmaktadırlar. Ancak yazları serin geçen bölgelerde yaz yetiştiriciliği de mümkündür.

YÜKSEK SICAKLIKTA DA ÇİMLENMEZSalata tohumlarının çimlenmesi için en uygun sıcaklık 24-

25°C'dir. 2°C' nin altında ve 25-30°C' nin üstündeki sıcaklıklarda çimlenme olmaz. Salata yetiştiriciliğinde en uygun sıcaklık derecesi 16-21°C'ler arasıdır. Düşük sıcaklıklara dayanma zamanı 6-10 yapraklı devresidir. Kışlık çeşitler 0-5°C'ler arasındaki sıcaklıklarda 5-10 gün dayanabilmektedir.

MÜNAVEBE ŞARTSalata-marul her tür toprakta yetiştirilebilir. Ancak kaliteli

ürün humuslu, su tutma kabiliyeti iyi, kumlu-tınlı topraklardan alınır.Aynı tarlada arka arkaya salata yetiştiriciliğinden kaçınılmalıdır. Aynı tarla kullanılacaksa ekim nöbeti uygulanmalı 3-4 yılda bir yeşil gübreleme yapılmalıdır. Böylece salatalara özgü hastalık ve zararlıların toprağa yerleşmesi önlenmiş olur. Domates, kabakgiller, tatlı mısır, ıspanak, pancar ve havuç gibi sebzeler münavebede yer alabilir.

DAMLA SULAMAYI TERCİH ETSalata üretimi, tarlaya direk tohum ekimiyle yapılabildiği gibi,

genellikle fide ile yapılır. Fideler tohum ekiminden yaklaşık dört hafta sonra dikim büyüklüğüne gelir. Dikim yapılacak olan tarla dikim öncesi pullukla derince sürülüp, daha sonra rotovatör geçirilir. Şayet karık sulama yapılmayacaksa tarla düz olarak bırakılır. Yetiştiricilik için en uygun sulama şekli olan damla sulama sistemi araziye yerleştirilir

ÖNCE TOPRAK ANALİZİSalatalara verilecek gübre cins ve miktarlarını saptamadan önce

mutlaka toprak analizleri yaptırılıp gübrenin ona göre verilmesi gerekir. Fosforlu gübrenin tamamı son toprak hazırlığında pulluk altına, potasyum sülfatın tamamı dikimde, amonyum sülfatın yarısı dikimden 15 gün sonra, diğer yarısı ise; ilk çapada verilmelidir.

Özellikle yaprakları tüketilen sebzelere uygulanan aşırı azotlu gübre insan sağlığı için zararlıdır. Aşırı gübrelemeden kaçınılmalı, insan ve çevre sağlığı unutulmamalıdır.

ÜRETİME NE ZAMAN BAŞLASAK?Salata yetiştiriciliğinde ekim, dikim zamanları bölgelere ve

çeşitlere göre değişir. Örneğin Marmara Bölgesinde ;Üretim Periyodu Tohum Ekimi Fide Dikimi Hasat Zamanı

İlkbahar üretimi Ocak-Şubat Mart-Nisan Mayıs-Haziran

Sonbahar üretimi Temmuz-Ağustos Ağustos-Eylül Ekim-Kasım

Kış üretimi Ağustos-Eylül Eylül-Ekim Kasım-Aralık

Örtü altı üretimi Eylül sonu Ekim-Kasım Şubat-Mart

Kış yetiştiriciliği Marmara Bölgesi için kârlı olmakla beraber risklidir. Ancak yukarıda belirtilen tarihler bölgelere göre farklılık gösterebilir, bu unutulmamalıdır.

Bitkiler arasına verilecek sıra arası ve sıra üzeri mesafeler 25 x 30 cm veya 30 x 30cm'dir.

Salataların gelişme devresi kısa olduğu için 1-2 çapa yapılır. Çapa yüzeysel yapılmalı, gerekli gübreleme ve tarımsal ilaç uygulamaları ihmal edilmemelidir.

MARUL YAPRAKLARINI BAĞLAMarullarda yapılacak bir diğer işlem ise; göbek bağlama

devresinde, yaprakların uç kısmına doğru olan bölgeden bitkinin rafya veya paket lastiği ile bağlama işlemidir. Böylece yaprakların etrafa yayılmaları önlenir. İstenen renk ve kalitede göbek oluşturan yapraklar elde edilmiş ve yağmur sularının içeri girerek hastalık oluşturmasına izin verilmemiş olunur.

HASATA GELME SÜRESİ 40 GÜN İLE 140 GÜN ARASINDA DEĞİŞEBİLİR

Salatalarda hasat yetişme dönemlerine ve salata tiplerine göre farklılıklar gösterir. Sonbahar yetişme döneminde süre biraz daha uzamaktadır. Yaprak salatalar en erken hasada gelen salata tipleridir. Kıvırcık baş salatalar erken ilkbaharda dikim yapıldığında olgunluğa ulaşmak için 70-120 güne ihtiyaç gösterirken, bu süre yağlı baş salatalar ve marullarda 55-70 gün, yaprak salatalarda ise; 40-50 güne inmektedir. Ancak bütün tip salatalarda sıcak dönemlerde yetiştiricilikte olgunlaşma hızlanmakta sonbahar döneminde ise; bu süre 140 güne kadar çıkabilmektedir.

HASATTA GECİKME!... ACILAŞMA OLURSalatalarda hasat, yapraklar kartlaşmadan ve tohumluk

devreye geçmeden yapılmalıdır. Aksi takdirde acılaşma görülür. Hasat, bitkilerin tek tek elle kesilmesiyle gerçekleştirilir. Salatalar; oldukça aşağıdan, gövdenin toprak yüzeyine yakın kısmından bir bıçak ile kesilmelidir.

MAYDANOZ

YETİŞTİRİCİLİĞİ

ÖZELLİKLERİKökleri ve yaprakları tüketilir.Kökü yenenler havuç şeklindedir. 20 cm de daha çok yayılır.Yaprakları düz ve kıvırcık formda olabilir. Ülkemizde genelde düz yapraklılar hakim.Biçilmez ve ikinci yıla bekletilirse çiçek açar tohum bağlar.

YETİŞTİRİLME İSTEKLERİ

Yüksek nem ve ılıman iklim sever.Topraklar; ağır olmayan derin bünyeli, pH 5 – 8 arasında olmalıdır.Direkt tohum ekimi ile üretilir, düz veya tavalara ekilir.

Tarla organik maddece zengin, yabancı ot olmayan, güzelce hazırlanmış olmalıdır.

Tava yapılacaksa 15 -20 Uzunluk şartlara bağlıdır. cm derinlik yeterlidir.

Düz yerde üretimde

buna gerek yok

En zor çimlenen türlerdendir.m2’ye 1 – 1,5 g tohum, dekara 1–1,5 kg tohum kullanılır.Küçük alanlarda serpme,büyük alanlarda mibzer kullanılır.Ekim derinliği 1-1,5 cm,sıra arası 35-40cm olmalıdır.

Çıkış 1 ay içinde, sulamaya bu dönemde dikkat!

Çıkıştan sonra bakım başlar,yabancı ot en önemlisi (çapalama elle veya makine ile)

Toprak yüzeyini kapattıktan sonra otlar gelişemez.

Sulama çok önemlidir.Çimlenme döneminde hassas olur, sonraki zamanlarda da su tarlada durmamalıdır.Salma sulama yapılacaksa bu konuya dikkat edilmelidir.

Gübreleme mutlaka toprak analizine göre yapılmalıdır.Ekimden önce iyi yanmış ahır gübresi atılabilir.Çok fazla hastalık – zararlısı yoktur.

Yabancı ota dikkat edilmelidir.

Ekimden 60 – 70 gün sonra ilk biçime gelir, 15 – 20 cm boylanmış olur.Sabah erken saatlerde 1 – 2 cm üzerinden biçim yapılır.20 – 25 gün sonra ikinci biçim, yılda 6 – 7 biçim olabilir.Biçim – sulama – gübreleme?

Dekardan 70 – 90 bin demet çıkabilir, ortalama 2 – 4 ton dekar verim olur.

Her yıl tohum ekimi yenilenmelidir.

DEREOTUYETİŞTİRİCİLİĞİ

TANIMI –KÖKENİ VE YAYILIŞI

Dereotu kökenini doğudan almıştır.Hindistan olabileceği be –

lirtilmektedir.Bugün Akdeniz ülkeleri,hemen bütün Avrupa

,ABD ve daha birçok ülkelerde bulunmakta ve kültürü yapıl-

maktadır.Dereotu tek yıllık bir bitkidir.Kökler iğ şeklinde ve

beyazımsıdır.120cm boylanabilir.

İklim ve toprak istekleri:Dereotu hemen her toprakta yetişebi-

lir.Ancak kumlu toprakları sevmez.Nemli yerlerde dereotu-

nun kültürü rahatlıkla yapılır.Yabani olarak kumlu nehir ke –

narlarında,yol kenarlarında yetişir.

Kök ve gövdesi havuç ve maydanoza çok benzer.Yaprakları maydanozdan farklı olarak iğne şeklindedir.Tüketilen kısım daha çok yapraklardır.

Yetiştirme Tekniği

Dereotunun ön bitki için belirli

bir isteği yoktur.Ancak ahır

gübrelenmiş çapa bitkisinden

sonra gelmeyi arzular.Dereotu

tarlayı çabuk boşaltığından

kendinden sonra gelen bitkiye

toprak hazırlığı için yeterli za-

man bırakır.Kullanım amacına

göre 3 şekilde yetiştirilir:

1-Meyve üretimi için yetiştirme:Ekim tarihi sınırlıdır.Zira za-

manında ekilmelidir ki, zamanında olgunluğa gelebilsin.

2-Bitkisel ilaç için yetiştirme:Ekim zamanı yönünden değişik-

lik gösterir.Çünkü aynı zamanda erkenci patates,ıspanak,sa-

latalıktan sonra ekilebilir.

3-Yeşil kullanım için yetiştirme:Genellikle 25-30 cm yük-

sekliğe geldiğinde biçildiğinden ilkbahardan sonbahara kadar

hemen her zaman ekilebilir.

Dereotu direk tarlaya ekilebildiği gibi fide şeklinde de kültürü

yapılabilir.Bunun için yastıklarda yetiştirilen fideler ilkbahar-

da tarlaya şaşırtılır.Küçük bir tohuma sahip dereotunun toprak

hazırlığı çok itinalı yapılmalıdır.Ekim serpme olabileceği gibi

daha çok sıraya da yapılabilir.Ticari gübre ekimden önce ve-

rilmelidir.Dereotunun vegetasyon devresinde en önemli soru-

nu yabancı ot temizlenmesidir.

HASAD VE KURUTMA:Yeşil aksam ekim tarihine göre

Temmuz ortasından Eylüle kadarki zamanda çiçeklenmeden

sonra biçilir.Biçilen yeşil aksam hemen biçilip kurutulmalıdır

Ilık iklim sebzesidir.Yüksek nem de olursa en iyi yetiştiricilik

yapılır.Toprakta seçici değildir, besin maddesi bol tınlı top-

rakları sever.Kireçli topraklarda aromatik maddeleri artar.Sı-

cak ve kurak geçen yerlerde de bu maddeler artar.pH 5–7 ara-

sında olmalıdır.

Çok soğuk dönemler dışında her zaman yetiştirilebilir.Maydano-

za benzer, tohumla üretilir.Ekimden önce toprak çok iyi hazırlanmalıdır.İyi yanmış ahır gübresi takviyesi iyi sonuç verir.

Dekara 1,5 – 2 kg tohum atılır.Geniş alanlarda ekim mibzerle 15 – 25 cm aralıklarla kademeli ekim önerilir, 7 – 21 günde çimlenir.

Toprak bastırılarak iyice sulanmalıdır.

En önemli bakım işi yabancı otlarla mücadeledir.Sulama ilk aşa-

malarda çok önemlidir.Çimlenme aşamasında toprak altı zararlı-

ları maydanozdaki gibi sorun çıkarır.Yabancı otlarla mücadele

hassastır.

20 - 25 cm boylanınca hasat başlar.Genelde tek, iyi bakımda iki

biçim.Dekara 750 – 1200 kg verim alınır.

TERE

YETİŞTİRİCİLİĞİ

1. Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Anavatanı Asya ve Kuzey Afrika olan tere, dereotu gibi tek

yıllık sebzeler grubunda yer alan otsu bir bitkidir. İçerdiği hoş

kokulu ve hafif baharatlı yapısı nedeniyle iştah açıcı olarak

salata veya garnitür sebzesi şeklinde kullanılır. Ülkemizin bü-

tün bölgelerinde sıcak yaz ayları dışında her zaman yetiştiri-

len tere genelde Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgelerinde ticari

boyutlarda üretilmektedir. Ancak bütün bölgelerde ev bahçe-

lerinde amatör olarak yetiştiriciliği de yapılmaktadır.Mayda-

noz ve dereotu gibi yeşil sebzeler grubunda yeralan

tere ülkemizde çok yaygın bir üretim alanına sahip değildir.

Ülkemizde 2000 ton civarında tere üretilmektedir.

Kökleri 50 – 60 cm’e kadar iner.Toprak üzerinde rozet şeklinde gövdesi vardır.Yaprakları maydanoz tipli ve parçalı olanlar ,düz

parçasız uzun oval (roka tipli) olanlardır.İlk tipte eterik yağ fazladır.

Genelde ilkbaharda yetiştiriciliği yapılır.Soğuk ve çok sıcaklarda sıkıntı olur.Bir kez veya en çok iki kez hasat yapılır.Kademeli ekim yapılarak üretilir.Zengin tınlı topraklar pH 5 – 7,5 arasında iyi yetişir.Direkt tohum ekimi ile üretilir.Tava veya tahtalara dekara 1 – 1,5 kg tohum atılır.Sıra arası 12 – 15 cm yeterlidir.

Ekimden sonra tohumların üzeri ince bir tabaka ile kapatılır.Bolca sulanır kaymak tabakası olmamalıdır. 2 günde çimlenebilir. Çimlenme ve gelişim çok hızlıdır.Bakım işlerine dikkat edilmelidir.Sulama ve yabancı ot temizliği en önemlisidir.

Önemli bir hastalık ve zararlısı yoktur.Toprak altı zararlıları ve yaprak pirelerine dikkat edilmelidir.

Toprak analizine göre gübreleme yapılmalıdır.Uygun koşullarda ekimden 1 ay içinde hasada gelir.Genelde tek biçim yapılır.Dekardan 20 – 25 bin demet alınabilir.Kökü ile bir seferde de hasat edilebilir.

Marul Mildiyösü

Hastalık belirtisi:Bu mildiyönün etmeni mantardır.Fungus kı-

şı yaprakta geçirir.Uygun sıcaklık ve nemde genç fidelere

bulaşarak enfeksiyonlarını oluşturur.Hastalıklı bitkilerden

rüzgar ve diğer yollarla sağlam bitkilere bulaşır.Marul yap –

raklarında ilk belirtiler,açık yeşil ve sarımtırak lekeler şeklin

dedir. Bu lekeler daha sonra esmerleşir.Bu kısımlar nemli ha-

valarda kararıp çürürler,yaprağın alt yüzünde kül rengi görü-

nüm alırlar.Genellikle genç marul fidelerinde görülür ve alt

yapraklarını etkilerler.

Serin ve nemli zamanlarda üst yapraklara da geçerek ticari

zarar verirler.

MÜCADELESİ:Kültürel tedbir olarak,geçen yılki fidelik yeri

ve toprağı değiştirilip dezenfekte edilmelidir.Tohum sık ekil-

meyip aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.Mildiyö görülen fideler

hastalıklı yaprak ve bitkiler sökülmelidir.Toprak analizine

göre gübre verilmeli,sık dikimden kaçınılmalıdır.Kimyasal

mücadele olarak,fidelik şaşırtmaya kadar birer hafta arayla

ilaçlanmalıdır.Captan %50 fidelik ilaçlaması(250 mg)hasadla

Captan %50 fidelik ilaçlaması(250g) 100 lt suya,hasadla son

İlaçlama arası 7 gündür.Maneb,bakıroksiklorid(WP)dekara

(200gr)-100 kg kullanılmalıdır.

Salyangoz ve Sümüklü Böcekler

Bunlar daha çok ilkbaharda ortaya çıkar.yaprak ve sürgünleri

kemirip sadece damarlarını bırakırlar.Salyangozların vücudu-

nu kapatan bir kabukları vardır ,sümüklü böceklerin ise yok-

tur.Eğer azsa toplanıp atılır.Çoksa kimyasal mücadele yapılır.

Metaldehyde %4 dekara 5-6 kg yem şeklinde verilir.Hazır

yem avuçta dağılmayacak şekilde suyla ıslatılır,2m arayla ak-

şam üzeri zarar verdikleri yerlere kümeler halinde verilir.İlaç-

lanacak alan sulanırsa bu zararlıların buralara daha çabuk gel-

mesi sağlanır.

Hastalıklar ve Zararlılar

Septoria leke hastalığı:Bitkinin önce yaşlı yaprakla-

rında olmak üzere yaprak ve

Saplarda kahverengi lekeler

oluşturur. Hastalık yağışın

çok olduğu yıllarda şiddetli-

dir.Mücadelesinde;temiz to-

hum,münavebe,hastalıklı bit-

kiler ve hasad artıkları atılır.

Yaprak Piresi

Sarımsı yeşil kahverengi

2-3mm,genellikle yaprakların

alt kısmında bulunur,topraktan

bitkiye,bitkiden bitkiye uçarak

geçer.Mücadele eşiğine ulaş –

mayan ,az olan yerlerde kim-

yasal mücadele yapılmaz.Her

yaprakta 10 pire varsa müca-

dele yapılır.

Kimyasal mücadelede,Chlorpyrifos-methyl,(227g/lt) Dekara

375ml(EC) hasad ile son ilaçlama arası 7 gündür.