T.C

TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK- MİMARLIK FAKÜLTESİ

MİMARLIK BÖLÜMÜ

PROF. DR. SABİT OYMAEL

YAPI MALZEMELERİ-2 DERSİ

SES YALITIMI VE AKUSTİK KONFOR MALZEMELERİ

1080202008 Hüseyin ÇİFEL

EDİRNE,MAYIS, 2010

0 | S a y f a

İÇİNDEKİLER__________________________________________________________________

GÜRÜLTÜ &SES YALITIMI 2

SES YALITIMI 2

SES YALITIMI UYGULANAN ALANLAR 10

AKUSTİK & TİTREŞİM , LABORATUVAR , DENEYLER 11

BİR SESLENDİRME PROJESİNDE MİMARİ AKUSTİK VE ELEKTRO 18AKUSTİK UYGULAMALARI NASIL YAPILIR :

SALONLARDA AKUSTİK TASARIM 20

KAYNAKLAR_______________________________________________________________ _______26

1 | S a y f a

GÜRÜLTÜ & SES YALITIMI

İstenmeyen ve rahatsızlık hissi uyandıran seslere gürültü denir. Ses yalıtımı; yaşanan ortamı istenmeyen seslerden yalıtarak gürültünün zararlı etkilerinden korunmak, gürültülü alanlardan çevreye yayılan sesi azaltmak ve sinema, kayıt stüdyosu gibi mekanlarda uygun kullanım koşulları oluşturmak amacı ile yapılan uygulamalardır.

Gürültünün insan üzerinde psikolojik ve fizyolojik pek çok zararı bulunmaktadır. Gürültü, hastalıklara yol açan stresin en önemli nedenlerindendir. Bu hastalıkları kısaca şöyle sıralayabiliriz: Sinirlilik, algılama güçlüğü, iş veriminde düşüş, uykusuzluk, dolaşım sistemi bozuklukları, çeşitli vücut salgılarında anormallik, kalıcı işitme kayıpları, hamile bayanlarda erken doğum ve düşük.

Gürültü pek çok sağlık sorununa yol açmaktadır. İnsan gürültüyü zamanla kanıksamış olsa bile zararları artarak devam edecektir. Üstelik gürültü sonucu oluşan işitme kayıplarının ilaçla veya cerrahi bir müdahale ile tedavisi bulunmamaktadır. Özellikle uzun süreler yüksek gürültüye maruz kalanlarda kalıcı işitme kayıpları (sağırlık) oluşmaktadır. Ayrıca fabrika gibi endüstriyel tesislerde çalışanların verimi düşmekte, dikkatlerinin dağılması sonucunda iş kazaları meydana gelmektedir.

Gürültünün zararlı etkilerinden korunması gereken alanlarda (konutlar, okul, hastane, yurt, otel, iş yeri vb.) Çevreye yaydıkları gürültünün önlenmesi gereken alanlarda (jeneratör, hidrofor, kalorifer, yüksek ses düzeyine sahip eğlence yerleri vb.) Kullanım koşulu sese bağlı alanlarda (sinema, tiyatro, konser ve konferans salonu, TV ve ses kayıt stüdyosu vb.) yapılmalıdır.

Yapıyı planlarken ses yalıtımı dikkate alınmalıdır. Ayrıca yapıların duvar, döşeme, tavan, cam ve doğrama gibi elemanları belirlenirken ses yalıtım özelliği yüksek olan malzemeler kullanılmalıdır. Ses yalıtım malzemesi kullanılarak alt ve üst kat seslerinin geçişi ile komşu duvarlardan geçen sesler de engellenir.

Gürültü, çağımızda çevre kirliliğinin bir boyutu olarak önemli bir sorun oluşturmakta ve nedeni ilk anda tespit edilemeyen birçok sağlık sorununa yol açmaktadır. Ses yalıtımı ile ilgili çalışmalar ve gürültü denetimi, sağlıklı ve huzurlu bireyler, temiz bir çevre, dikkat ve iş veriminin artırılarak iş kazalarının önlenebilmesi konularında gerek ülkemiz gerekse

insanlarımız için büyük önem taşımaktadır.

SES YALITIMI

Yaşadığımız konut, okul, işyeri vb. binalar ile çevreyi istenmeyen seslerden yalıtarak gürültünün zararlı etkilerinden korunmak; kayıt stüdyoları, sinema, konser salonu vb. mekânları istenmeyen seslerden yalıtarak gerekli kullanım koşullarını oluşturmak; jeneratör, hidrofor, kalorifer vb.

2 | S a y f a

gürültülü mahalleri yalıtarak çevreye yaydıkları gürültüyü azaltmak amacı ile yapılan uygulamalara “ses yalıtımı” denir.

Ses yalıtımı, temel olarak gürültünün insan üzerinde oluşturacağı zararlı etkileri en aza indirmek için alınacak önlemleri kapsar. Gürültü, düzensiz yapılı, farklı frekans bileşenlerine sahip olan ve genellikle zamana göre, degisken olan istenmeyen ses topluluğudur. Kısaca rahatsız edici ses olarak tanımladığımız gürültü, günümüzde, kentleşmenin doğal bir sonucudur.Özellikle kentleşmenin plansız yürüdüğü bölgelerde, gürültü insan sağlığına ve konforuna zarar veren etkenler arasındadır. Çevredeki bir fabrikanın çıkardığı rahatsız edici sesler, havaalanı çevresindeki yerleşim bölgesinde duyulan şiddetli gürültü, satıcı sesleri, trafik sesleri, komsudan gelen konuşmalar insanlar tarafından farklı dozlarda gürültü olarak algılanarak, rahatsız edici olabilir.Bazı alanlarda ise, düşük ses seviyesi, isin en önemli gereklerinden biridir. Radyo yayıncılığında ve müzik stüdyolarında ses seviyesinin düsük olmasının gerekmesi, bir hastanede hastalara sessiz ve huzurlu ortam oluşturmak, okulda dışarıdan gelen gürültüleri kesmek, bina yapım aşamasında çözülmesi gereken sorunlardır.

Yapılarda huzurlu bir ortam sağlamak için gürültüyle mücadele etmek gerekir. Gürültüyle mücadelede temel olarak iki yöntem kullanılır.Akustik düzenleme ve ses yalıtımı. Akustik düzenleme, kapalı ortamdaki yansıma süresinin düzenlenmesidir. Ses yalıtımı ise, yapı elemanları aracığıyla iletilen seslerin miktarlarını azaltmak için yapılan işlemdir.

1 .Ses Yalıtımı Sağlıklı ve Konforlu Ortamlar Sağlar

Gürültü, konforumuz açısından istenmeyen, rahatsız edici bir durumdur. Verdiği bu rahatsızlığın yanı sıra bireyler üzerinde, psikolojik, fizyolojik ve performans yönünden olumsuz etkiler de yaratır. Gürültü, davranış bozuklukları, çalışma verimindeki düşüş, duyma kayıpları, kulak çınlamaları ve bazı psikolojik hastalıkların nedeni olabilir (Tablo 1). Üstelik gürültü sonucu oluşan işitme kayıplarının ilaçla veya cerrahi bir müdahale ile tedavisi bulunmuyor.Araştırmalar, sürekli 55 DB mertebelerindeki gürültünün, sinirlilik, saldırganlık ve uyku düzensizlikleri yarattığını gösteriyor. Uzun süreler yüksek gürültü düzeyi ile karsı karsıya kalındığında beyin adrenalin salgılıyor, vücut “savaşma” konumuna geçiyor ve sonuçta psikolojik sorunlar ve hipertansiyon gibi rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor.Danimarka’nın Schiprol Havalimanı’nın kalkış ve iniş güzergâhlarında yapılan bir araştırma, 10 yıl içinde kalp rahatsızlıklarının iki katına çıktığını, uyku hapı kullanımının ise yüzde 20 ile yüzde 50 arasında arttığını göstermiştir.

3 | S a y f a

Nobel ödüllü ünlü Profesör Robert Koch: “Gün gelecek, insanlar, kolera, veba gibi hastalıklarakarsı açtıkları savası, gürültüye de açacaktır” demiştir. insan sağlığı açısından yarattığısakıncalar, günümüzde gürültünün mutlaka mücadele edilmesi gereken bir tehlike oldugunugösterir. Bu mücadelede ses yalıtımının büyük önemi vardır.

2. Ses Yalıtımı İnsanı Verimli Kılar

Gürültü neticesinde fabrika vb. endüstriyel tesislerde çalışanların verimi düşerek, dikkatleridağılır ve bunun sonucunda is kazaları meydana gelir. Gürültü nedeniyle is verimliliğinindüşmesi, ekonomik olarak kurumlara da zarar verir.

Benzer bir etki, eğitim gören öğrenciler üzerinde de görülür. Gürültüye maruz kalan öğrencilerdikkatleri dağılarak konsantrasyonları bozulduğu için, verilen bilgileri verimli bir şekildeanlayamaz. Münih Havalimanı çevresinde oturanlar üzerinde yapılan araştırmalar, uçakgürültüsünün, çocukların uzun dönemli hatırlama ve kavrama yeteneklerini azalttığı sonucunuvermiştir.İnsanların verimli bir şekilde faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ses yalıtımı ilegürültüden arındırılmaları gerekir.

3. Ses Yalıtımı Nasıl Yapılır?

Ses yalıtımı; gürültünün zararlı etkilerinden korunulması gereken alanlarda (konut, okul,hastane, yurt, otel, is yeri vb.), çevreye yaydıkları gürültünün önlenmesi gereken alanlarda(jeneratör, hidrofor, kalorifer, yüksek ses düzeyine sahip eğlence yerleri vb.), kullanım koşulusese bağlı alanlarda (sinema, tiyatro, konser ve konferans salonu, TV ve ses kayıt stüdyosu vb.)yapılmalıdır.

Ses veya gürültü; gazlar, katı maddeler ve sıvı ortamlarda titreşimler yaratarak yayılan bir enerji

4 | S a y f a

türüdür. Yapılarda ses iletimi temelde iki yolla meydana gelir;

1-) Hava doguşumlu ses iletimi2-) Darbe kaynaklı ses iletimi

Hava doğuşumlu ses iletimi: Ses dalgaları hava içerisinde hareketederek ulaştıkları yapı elemanının titreşmesine neden olur.Titreşimler yapı elemanı içerisinde ilerleyerek veya yapı elemanında bulunan çeşitli boşluklardan geçerek ses kaynağına komsu olan hacme iletilir. Tipik hava doğuşumlu ses iletimine örnek olarakkonuşma, müzik dinleme vb. faaliyetler verilebilir.

Darbe kaynaklı ses iletimi: Bir nesnenin yapı elemanına (duvar,tavan veya döşeme) çarpması sonucu, yapı elemanının her iki yüzeyi de titreşerek ses dalgası üretir ve darbenin olduğu hacmin dışındaki diğer hacimlere ses iletilir. Tipik darbe kaynaklı ses iletimine örnek olarak ayak sesleri, zıplama, eşyaların düşürülmesi,sürüklenmesi vb. faaliyetler verilebilir.

Hava doğuşumlu ve darbe kaynaklı ses iletiminin sınırlandırılmasında farklı metotlar kullanılır.Eğer ses dalgaları, içinde yol aldıkları ortamdan farklı yoğunluk veya esneklikte bir engellekarsılaşırlarsa, enerjinin bir kısmı yansıtılır, bir kısmı soğurularak ısıya dönüşür, bir kısmı dayoluna devam eder. Ses yalıtımı da temel olarak, binaların tüm kısımlarından yansıyan sesdalgalarının geçişini engelleyecek uygulamalardan oluşur.

Tek katmandan oluşan yapı elemanları, havada oluşan sesin komsu mekâna geçişine kütleleriile karsı koyar. Buna kütle kanunu adı verilir. Dolayısıyla, bir duvarın ağırlığını artırdıkça, sesgeçiş kaybı da artırılmış olur. Ancak bu yöntemle ses yalıtımı sağlamak; taşıyıcı sistemegetireceği aşırı yük, ses köprüleri oluşumu ve o duvarın kalınlaşmasından dolayı ortaya çıkacakyer kaybı gibi nedenlerle ekonomik ve fonksiyonel olmaz. Bu tür tek katmanlı bölme duvarlaraalternatif olarak, günümüzde, çift cidarlı hafif bölme duvarlar kullanılıyor. Bu duvarlar, taşıyıcı bir konstrüksiyon arasına yerleştirilen ses yutucu bir malzemeler ve iki yüzüne tespit edilen incekaplamalardan oluşur. Mevcut binalarda içeriden yapılacak uygulamalarda, ses yalıtımmalzemesi yapı elemanına profillerle veya yapıştırılarak tespit edilir ve üzerine kaplama yapılır.

Döşemelerde ayak sesi, eşya çekme sesi gibi darbe seslerinin de bitişik, alt ve üst mekânlarageçişinin önlenmesi gerekir. Bu amaçla uygun malzemelerle yüzer döşeme uygulamaları yapılır.Darbe seslerin önlenmesi, ancak çift katmanlı döşeme uygulaması ile mümkündür. Bu amaçla;döşeme üzerinde ses yalıtım malzemeleri yerleştirilir. Ardından, üzerinde oluşturulacak sap vedöşeme kaplamasının betonarme döşeme ve duvar elemanlarıyla teması kesilecek şekilde sesyalıtım malzemesi süpürgelik hizasına kadar duvarlarda devam ettirilir. Böylelikle insanlarınüzerinde hareket edecekleri döşemenin duvarlar ile teması kesilerek, ses yalıtımmalzemelerinden oluşan bir nevi havuzun içerisine alınması sağlanır. Böylece doğrudan veyadolaylı yollardan ses iletimine neden olacak ses köprüleri ortadan kalkar. Bu sisteme “yüzerdöşeme” adı verilir.

Gürültünün önlenmesi açısından, yapıların konumu ve tasarımı da önem taşır. Otoyol,havalimanları ve demiryollarından kaynaklanan gürültüden etkilenmemesi için, yerleşimalanlarının buralardan mümkün olduğunca uzakta kurulması gerekir. Yine, gürültü kaynağı ileyerleşim merkezleri arasında doğal veya yapay setler oluşturulabilir. Yansımaya neden olacakavlulu ve U tipi binalardan kaçınmak da gürültüye karsı alınacak önlemlerdendir.Duvar, pencere gibi yapı elemanları belirlenirken ses yalıtım özelliği yüksek olan malzemelerkullanılmalıdır. Aksi durumlarda yapılacak işlemlerin uygulaması zorlaşacak, bazı hallerde ise

5 | S a y f a

çözümü imkânsız sonuçlar doğuracaktır. Bina camlamalarında gürültü kontrol yöntemlerininbaslıcalar; cam kalınlığının artırılması laminasyonlu ve akustik laminasyonlu cam panolarınkullanılması, ısı yalıtımını da gerektiren yerlerde tek cam yerine gürültü kontrolü için özeltasarımlanmış yalıtım camı ünitelerinin ve çift doğramalı camlamaların kullanılmasıdır. Kalın,ağır ve boşluksuz kapılar kullanarak ses sızıntılarını önlemek ses yalıtımı açısından önemlidir.Bunların dışında, perde ve halı gibi dekorasyon elemanları, ses geçişini engellemek bakımındanaz da olsa etkilidirler.

Tesisatlarda akıştan kaynaklanan gürültüyü ve fan, pompa gibi elemanların çalışmasındankaynaklanan gürültü ve titreşimlerini önlemek amacıyla ses yalıtımı yapılabilir.İşletme halindekimakinelerin oluşturdukları titreşimlerin ana konstrüksiyona aktarılmaması için, yüzer kaidedetayları ve titreşim izolatörleri kullanılır. Tesisat borularının duvar veya döşeme gibi yapıelemanlarını delip geçtiği detaylarda titreşim önlenmesi için özel önlemler alınmalıdır. Ayrıca bir yüzeye asılmış olan tesisat borularının titreşerek yapıya ses aktarmaması için özel yalıtımlıkelepçeler kullanılmalıdır.

Trafik gürültüsünü azaltan ses bariyeri kullanımı da, gürültüye karsı kullanılan yöntemlerarasındadır. Ses yalıtımı ile ilgili çalışmaların verimli ve ekonomik şekilde olabilmesi, planlamaaşamasında ele alınmasına bağlıdır. Gürültü düzeyi yüksek endüstriyel tesisler, eğlence yerleri,konut, yurt, hastane gibi yapıları belirli bölgelerde toplamak, havaalanı, demiryolu, otoban gibialanları belirli bölgelerde oluşturmak gibi önlemler planlama aşamasında sağlanabilir. Buşekilde yapıların inşa edileceği yerleri daha sağlıklı seçerek harcamaları azaltmak mümkündür.Yapıyı planlarken, kullanım amacı ve ses düzeyi açısından yatak odaları ile oturma odaları gibiçelişen mekânları ayırmak faydalı olacaktır.

Yapı elemanları vasıtasıyla iletilen seslerin miktarlarını azaltmak için yapılan isleme “SesYalıtımı”, mevcut kapalı ortamda yansıma süresinin düzenlenmesine ise “Akustik Düzenleme”denir. Ancak ne yazık ki bu iki kavram birbirine çok karıştırılıyor. Özellikle isinin uzmanı olmayan kişilerin doğru malzemeyi doğru detayda kullanmayı bilmemeleri sonucu yapılan hatalar, malzemeler hakkında da yanlış yorumlara yol açabiliyor.

4 .Ses Yalıtımı Malzemeleri

Ses yalıtım malzemeleri, kapalı bir ortamda sesin yansıma süresini düzenleyen, gösterdiğidirençle ses enerjisini mekanik enerjiye ve ısı enerjisine dönüştüren ürünlerdir. Bu ürünlerdenbazıları aşağıda verilmiştir:

I. Yapı Yalıtımı

Duvar, Döşeme, Çatı Uygulamaları:Camyünü, taş yünü, ahşap yünü, yumuşak poliüretan esaslı köpükler, melamin köpüğü, keçeler,delikli metaller, delikli ahşaplar, delikli alçı panolar, mantar.

Akustik Cam Yünü Asma Tavan ve Duvar Panelleri

 

    

6 | S a y f a

 Lifli yapısından dolayı ortamda gürültü azaltıcı ve ses absorbe edici özelliği vardır. NRC katsayısı ( Noise Reduction Coefficient – Gürültü Azatlım Katsayısı) çok yüksektir. En düşük NRC değeri: Asma tavan plakaları için 0.70 – 0.75, duvar plakaları için: 0.95 dır.

Bu asma tavan yüzeyine ulaşan gürültünün enez %70–75 inin yutulması demektir. En düşük yoğunluk asma tavan plakalarında 70 kg/m3, duvar panellerinde 95–110

kg/m3        Tavan plakalarının ışık yansıtma özelliği sayesinde ortama %85 aydınlık etkisi sağlar. Sağlığa kesinlikle zararlı değildir, %100 CAM YÜNÜ dür. Herhangi bir katkı maddesi ile değil özel ısıl işlem ile şekillendirilir. Hammaddesi tamamen geri dönüşümlüdür.   Cam yünü yapısından dolayı ısı yalıtımı sağlar. Çok hafif olduğu için (1,4 kg/m2 ) tavan taşıyıcı sistemine (karkas) ağırlık yapmaz. Taşıyıcı sistemde seğime kesinlikle neden olmaz. Lifli yapısı sayesinde sarkma - çatlama yapmadan spotları ve havalandırma menfezlerini

taşıyabilir      Cam yünü plakalar çok renk alternatifli ve dekoratiftir. Plakaların RAL renk katalogundaki her renge boyanması mümkündür. Şantiye çözümlerine uygundur, maket bıçağı ile kolayca kesilip tavanda kenar plakalar

yerleştirilebilir. Kırılgan bir malzeme olmadığından uygulama ve nakliye firesi % 0.02 dır. Uygulama sırasında, kutulardan çıkarılırken plakaların kenarları kırılmaz, 1 m2 asma tavan

uygulaması için, 1 m2 cam yünü plaka yeterlidir, bu da uygulayıcıya %10-15 arası bir fire fiyat avantajı sağlar.

Dekoratiftir, hem T24’e hem de T15’e oturur Cam yünü plakanın doğası gereği yangın dayanımlı, yangını iletmeyen, geciktirici bir

yapısı vardır Nem dayanımı %85 tir, gözenekli yüzey yapısı sayesinde nefes alır ve bünyesindeki nemi

yok eder. Arka yüzeyine gelen su damlacıklarının ön yüzeye iletilmeden kurumasını sağlar, böylece

ön yüzeyde sarı renkte su lekeleri oluşmaz. Gözenekleri kapatmayan özel boyası sayesinde sigara dumanından renk değiştirmez

Uygulama mekânları:

Sinemalar, tiyatrolar, konferans salonları, kütüphaneler, hastaneler, okullar/üniversiteler,  TV/radyo stüdyoları/ses kayıt odaları, alışveriş merkezleri, marketler, iş merkezleri, plazalar,  oteller, fa brikalar, sanayi tesisleri.

7 | S a y f a

8 | S a y f a

Döşeme Uygulamaları (sadece darbe sesinin önlenmesi için):Polietilen, kauçuk köpüğü, tekstil atığından mamul malzemeler.

II. Yalıtım Camı Üniteleri

Akustik Laminasyonlu Cam Çözümleri

III. Teknik (Endüstriyel) Yalıtım

Camyünü, tasyünü, polietilen, poliüretan, kauçuk köpüğü, yaylar, askılar, susturucular vb.

5. Ses Yalıtımı ile ilgili Yürürlükteki Standart ve Mevzuatlar

Ses yalıtımı ile ilgili olarak AB uyum sürecinde 2002/49 sayılı “Çevresel GürültününDeğerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği 01 Temmuz 2005 tarihinde “ Gürültü KontrolYönetmeliğinin yerine yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin yanı sıra, isçi sağlığı ve güvenliğikapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan yönetmelikleryürürlüktedir.

Avrupa’da ses yalıtımı ile ilgili ölçüm ve hesaplama prosedürlerine yönelik standart hazırlıklarıbüyük ölçüde tamamlanmıştır. Ses yalıtım malzemeleri ile ilgili Avrupa standardınınhazırlanmasına yönelik bir çalışma henüz başlatılmamıştır. AB’de oluşturulan ölçümstandartlarının bir kısmı AB teknik mevzuatına uyum çalışmaları kapsamında birebir tercümeedilerek Türk Standardı olarak yayımlanmıştır. Ses yalıtımı ürünlerine yönelik olarak yapılan

9 | S a y f a

Avrupa standartları çalışmaları tamamlandıktan sonra, TSE tarafından uyumlaştırılacak vehayata geçirilecektir. Ses yalıtımı ile ilgili bazı standart ve mevzuatlar, aşağıda liste halindeverilmiştir;_ TS 901 (01.11.1972): Lifli Isı ve Ses Yalıtma Malzemesi_ TS EN ISO 140-1 (18.03.2002): Akustik – Yapılarda Ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 1: Bastırılmış Yan iletimli Laboratuar Deney Yerleri için Kurallar_ TS EN ISO 140-3 (16.01.1996): Akustik – Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 3: Yapı Elemanlarında Havada Yayılan Ses Yalıtım DeğerininLaboratuarda Ölçülmesi_ TS ISO 140-4 (16.01.1996): Akustik – Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 4: Odalar Arasında Hava ile Yayılan Ses Yalıtımının Alan Ölçmeleri_ TS ISO 140-5 (16.01.1996): Akustik Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi - Bölüm 5: Dış Cephe Kaplama Elemanları ve Dış Cephe Kaplamalarının Hava _leYayılan Ses Yalıtımının Alan Ölçmeleri_ TS EN ISO 140-6 (18.03.2002): Akustik – Yapılarda Ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 6: Zeminlerin Darbe Ses Yalıtımının Laboratuar Ölçmeleri_ TS EN ISO 140-12 (01.04.2002): Akustik – Yapılarda Ve Yapı Elemanlarında SesYalıtımının Ölçülmesi – Bölüm 12: Ulaşılabilir Bir Zemin Katında Hava Ve Darbe YoluylaOdalar Arası Yayılan Ses Yalıtımının Laboratuar Ölçmeleri._ TS EN 20140-2 (16.01.1996): Akustik – Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 2: Kesinlik Bilgilerinin Tespiti, Doğrulanması ve Uygulanması_ TS EN 20140-9 (16.01.1996): Akustik – Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi Bölüm 9: Üst Bir Dolgu Maddesiyle Doldurulmuş Bir Asma Tavanda OdadanOdaya Hava ile Yayılan Ses Yalıtımının Laboratuar Ölçmeleri_ TS EN 20140-10 (16.01.1996): Akustik – Yapılarda ve Yapı Elemanlarında Ses YalıtımınınÖlçülmesi – Bölüm 10: Küçük Yapı Elemanlarında Hava ile Yayılan Ses YalıtımınınLaboratuar Ölçmeleri_ TS EN 12758 (11.11.2002):Cam – Yapılarda Kullanılan - Cam Sistemleri ve Hava KaynaklıSes Yalıtımı – Özellikleri Tarifleri ve Tayinleri

5.1 Ses yalıtımı ile ilgili yürürlükteki kurallar

_ TS 2381 (05.04.1976): Konutlarda Ses Yalıtımının Değerlendirilmesi_ 01 Temmuz 2005 tarih ve 25862 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel GürültününDeğerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği 2002/49”_ 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yapı İşlerinde Sağlık veGüvenlik Yönetmeliği”_ 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Gürültü Yönetmeliği”_ 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Titreşim Yönetmeliği”_ 11 Şubat 2004 tarih ve 25370 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “_s EkipmanlarınınKullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği”_ 11 Şubat 2004 tarih ve 25370 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Kişisel KoruyucuDonanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik”_ 07 Nisan 2004 tarih ve 25426 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çalışanların İş Sağlığı veGüvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”

5.2 Çalışmaları devam eden mevzuat ve standartlar

Çevre ve Orman Bakanlığı’nca “Türkiye Cumhuriyeti için Çevre Alanında Entegre Uyumlaştırma Stratejisi Projesi” kapsamında yer alan Avrupa Birliği Müktesebatı’nda gürültü konusundaki direktiflerin Türk Çevre Mevzuatı’na uyumlaştırılması sürecinde, 1986 yılında yayımlanan

10 | S a y f a

Gürültü Kontrol Yönetmeliği iptal edilerek “Çevresel gürültünün değerlendirilmesi ve Denetimi Yönetmeliği yayımlanmıştır. Bu yönetmelik gürültü ile mücadelede önemli bir enstrüman olsa da yönetmeliğin gürültü haritaları gibi gereksinim duyduğu diğer araçlar henüz hazırlanmamıştır.Gürültü haritalarının oluşturulması çalışmaları sürmektedir.

5.3 AB ile uyumluluk

AB’de oluşturulan ses yalıtımı ile ilgili ölçüm prosedürlerine ait standartların bir bölümü TSEtarafından birebir tercüme edilerek Türk standardı olarak yayımlanmıştır. Bu nedenle ölçümstandartlarının kısmen AB ile uyumlu oldukları söylenebilir. TSE’nin uyumlaştırılmayan diğerölçüm standartları ile ilgili çalışmaları sürüyor.

5.4 Standart Eksikliği

Test, işaretleme ve etiketleme prosedürleri de dâhil olmak üzere ses yalıtım malzemelerininkarakteristik bilgilerinin tarif edildiği ses yalıtım malzemelerine dair bir Avrupa standardıbulunmuyor. Ses yalıtım malzemelerine yönelik Avrupa standartlarının oluşturulmasınınardından, bu standartlar TSE tarafından uyumlaştırılacaktır. Buna karşılık AB‘de çalışmalarıtamamlanarak yayımlanan ve yapı elemanlarının akustik performanslarının hesaplanmasınadair yaklaşımlar getiren EN 12354 – 1,2,3,4,5 ve 6 standart serisinin ivedilikle uyumlaştırılmasıgerekiyor. Ülkemizde yapı malzemelerinin akustik ve ses geçiş performanslarınınhesaplanmasına dair tasarımcıların kullandıkları ortak bir hesaplama prosedürü bulunmuyor.Akustik ve ses yalıtım detaylarının tasarım aşamasında çözülmesi gerektiğinden ortak birhesaplama prosedürünün bulunmaması büyük bir eksikliktir.

Ses Yalıtımı Uygulanan Alanlar

Binalarda komşu duvarlar arası ses yalıtım

uygulamaları,

Binalarda döşeme arası ses yalıtım uygulamaları,

Ev Stüdyo, ses kayıt stüdyosu, TV ve radyo

stüdyoları ses yalıtım uygulamaları,

Dış cephe ses yalıtım uygulamaları,

Makine odaları, jeneratör odaları, asansör odaları, hidrofor dairesi, kazan dairesi ses

yalıtım uygulamaları,

Sunum odası, sinema odası, home theatre (ev sineması) ses yalıtım uygulamaları, Toplantı odası, konferans salonu ses yalıtım uygulamaları.

AKUSTİK & TİTREŞİM , LABORATUVAR , DENEYLER

11 | S a y f a

Amaç ve Görevler

UME Akustik Laboratuarı’nın temel amacı akustik, ultrasonik, titreşim ve sualtı akustiği alanlarında ölçüm büyüklüklerin standartlarını birincil düzeyde oluşturmak, muhafaza etmek, geliştirmek, uluslararası metroloji sistemine uluslararası karşılaştırmalar yoluyla entegre etmek ve verilen kalibrasyon, ölçüm ve test hizmetleri ile ülke içerisinde veya dışında kurulu alt seviyedeki laboratuarlara izlenebilirlik sağlayarak ölçüm birliğini oluşturmaktır. Ayrıca ilgili konularda yeni projeler üretmek laboratuarın diğer bir amacıdır.

Çalışma Alanları

Laboratuarda ses basıncı, doğrusal ivme ve ultrasonik güç birimleri standartlarının birincil düzeyde oluşturulması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar öncelikli faaliyetler arasındadır. Akustik, titreşim ve ultrasonik ölçümlerinde kullanılan cihaz ve dönüştürücülerin kalibrasyonları, gürültü ve titreşim ölçümleri laboratuarda yapılan diğer çalışmalardır. Mevcut durumda laboratuar tarafından yürütülen çalışmaların konuları aşağıda gösterildiği gibi sıralanmıştır.

Kapalı hacimde ses basınç standardının oluşturulması Ses kaynaklarının kalibrasyonları Odyolojik cihazların kalibrasyon ve testleri Gürültü ölçüm cihazlarının kalibrasyonları Ses emisyonu ölçümleri Diagnostik akustik ölçümleri Doğrusal ivme birimi standardının oluşturulması Kuvvet dönüştürücülerinin dinamik kalibrasyonları Titreşim kaynaklarının kalibrasyonları Endüstriyel ürünlerin titreşim testleri Makine ve mekan titreşim ölçümleri Ultrasonik teşhis ve tedavi cihazlarının çıkış güçlerinin belirlenmesi Ultrasonik hata cihazlarının testleri Sualtı akustik ölçümleri 

Aklibrasyon İşlemleri

Laboratuarda kalibrasyonları gerçekleştirilen cihazlar aşağıda sıralanmıştır.

ve 1/2” çapında referans standart mikrofonlar 1”, 1/2”, 1/4” ve 1/8” kapasitif mikrofonları Ses düzeyi ölçer Gürültü dozu ölçer Pistonfon Ses düzeyi kalibratörü Odyometre kalibrasyonu İşitme cihazı analizörü Yapay kulak Yapay mastoid Referans standart ivme ölçerler İvme ölçer ve diğer titreşim dönüştürücüleri Titreşim uyarıcısı Titreşim ölçme seti

12 | S a y f a

Ultrasonik dönüştürücü Ultrasonik hata detektörü

Ölçüm Hizmetleri

Akustik Laboratuarı tarafından gerçekleştirilen ölçüm ve testlerin listesi aşağıdaki gibidir:

Gürültü Ölçümleri ve Frekans Analizi Malzemelerin akustik özelliklerinin belirlenmesi ölçümleri Çınlanım süresi ölçümleri Titreşim Ölçümleri ve Frekans Analizi Titreşim Testleri Mutlak Yerçekimi İvmesi ölçümü

Eğitim Hizmetleri

Akustik Laboratuarı tarafından endüstriye değişik konularda eğitimler sunulmaktadır.

FAK010 Akustik Ölçümlerinde Kullanılan Cihazlar ve Kalibrasyonları

Eğitim sırasında Ses Düzeyi Ölçer, Ses Düzeyi Kalibratörü, Pistonfon ve Kapasitif Mikrofon Kalibrasyonu konularında teorik ve uygulamalı bilgiler sunulmaktadır.

FTI010 Titreşim Ölçümlerinde Kullanılan Cihazlar ve Kalibrasyonları

Eğitim sırasında Titreşim Ölçer Seti, İvme Ölçer ve Titreşim Uyarıcısı kalibrasyonları konularında teorik ve uygulamalı bilgiler sunulmaktadır.

FAK020 Genel Akustik, Çevresel ve Mekansal Gürültü Ölçümleri

Eğitimin içeriği aşağıdaki gibidir:

Gürültü ile İlgili Genel Tanımlar, Sesin Fiziksel Özellikleri Gürültü Ölçme Yöntemleri, Kullanılan Cihazların Özellikleri ve Standartlar Uygulamalı Gürültü Ölçümleri

FTI020 Yapı ve Makine Titreşim Ölçümleri

Eğitimin içeriği aşağıdaki gibidir:

Titreşim Ölçme Yöntemleri Kullanılan Cihazların Özellikleri Uygulamalı Titreşim Ölçümleri

FTI030 Taşıt Titreşim Testleri

Eğitimin içeriği aşağıdaki gibidir:

Genel Titreşim parametreleri, Titreşim Ölçümü ve Frekans Analizi Kullanılan Cihazlar ve Otomotiv Endüstrisi için Özel ve Uygulamalı

13 | S a y f a

Titreşim - Dayanıklılık Testleri

İleriye Yönelik Planlar , Hedefler

Akustik Laboratuarı, Türkiye’nin ölçüm/kalibrasyon ihtiyacını karşılama oranını ve verilen hizmetin kalitesini arttırmak amacıyla yeni konularda bilimsel araştırma yapmayı planlamaktadır. Bunlar: 

Akustik Alanında;

Serbest alanda ses basınç standardının oluşturulması Ses kaynaklarının tip onayı testleri Gürültü ölçüm cihazlarının tip onayı testleri Ses emisyonu ölçümleri Diagnostik akustik ölçümleri Odyoloji ve konuşmanın anlaşılabilirliği testleri İnsan kulağı özelliklerinin belirlenmesi için ölçüm tekniklerinin geliştirilmesi Geleneksel olmayan akustik dönüştürücülerin tasarım ve modellenmesi Oda akustiği simülasyonu

Müzik akustiği test Titreşim Alanında;

Açısal ivme birimi standardının oluşturulması Şok standardının oluşturulması Kuvvet dönüştürücülerinin dinamik kalibrasyonları Sismik dönüştürücülerin karakterizasyonu Hız kontrol cihazlarının tip onayı testleri Yerçekimi ölçümleri için Prototip cihaz yapımı Jiroskop Yapımı Modelleme ve kip analizi Yalıtım malzemelerinin özelliklerinin belirlenmesi Temassız titreşim ölçme yöntemlerinin geliştirilmesi Titreşimin insan üzerine etkilerinin incelenmesi Çok eksenli titreşim dönüştürücülerin karakterizasyonları 

Ultrasonik Alanında;

Malzeme içinde ultrasonik hız ve zayıflatma ölçümleri Yüksek güç ultrasonik dalgalar ve kavitasyon etkilerinin incelenmesi Ultrasonik dalgaların optik difraksiyon ve fiber optik yöntemleri ile karakterizasyonu Hidrofonların karşılıklı kalibrasyonların Hidrofonların serbest alan kalibrasyonları Zaman geciktirme spektroskopisi yöntemi ile hidrofon kalibrasyonları Lazer interferometri yöntemi ile hidrofon kalibrasyonları Tıbbi ultrasonik cihazların karakterizasyonu ve tip onayı testleri Kontak tipi ultrasonik dönüştürücülerin alıcı-verici özelliklerinin belirlenmesi Ultrasonik yıkama banyolarının karakterizasyonları Ultrasonik dalgalarla yüzey ve alan taraması Termo-akustik dönüştürücü geliştirilmesi Ultrasonik dönüştürücülerin tasarım ve modellemesi Taşınabilir Ultrasonik güç ölçüm sistemi tasarımı

14 | S a y f a

Ultrasonik kesici/yakıcıların ses basınç, titreşim özelliklerinin karakterizasyonları  ve ölçümleri 

Ölçüm ve Kalibrasyon Sistemleri

Akustik Laboratuarında gerçekleştirilen ölçüm ve kalibrasyonlarda kullanılan temel sistemler aşağıda sıralanmıştır.

Karşılıklık (Reciprocity ) Kalibrasyon Düzeneği, Titreşim Dönüştürücülerinin Lazer Enterferometre ile Kalibrasyon Düzeneği, Ultrasonik Dönüştürücülerin Güç Ölçüm Düzeneği Akustik ve Titreşim Dönüştürücülerinin Karşılaştırma Kalibrasyon Düzeneği, Ses Düzeyi Ölçerlerin Akustik ve Elektriksel Kalibrasyonları Düzeneği, Odyometre, Yapay Kulak ve İşitme Cihazı Analizörleri Kalibrasyon Düzeneği, Hidrofon Kalibrasyon Düzeneği Mutlak Yerçekimi İvmesi Ölçüm Düzeneği Malzemelerin Akustik Özelliklerinin Belirlenmesi Düzeneği 

Karşıklık (Reciprocity ) Kalibrasyon Düzeneği

4 Titreşim Dönüştürücülerinin Lazer Enterferometre ile Kalibrasyon Düzeneği

15 | S a y f a

Ultrasonik Dönüştürücülerin Güç Ölçüm Düzeneği

Akustik ve Titreşim Dönüştürücülerinin Karşılaştırma Kalibrasyon Düzeneği

Ses Düzeyi Ölçerlerin Akustik ve Elektriksel Kalibrasyonları Düzeneği

16 | S a y f a

Ses şiddet ve ses gücü ölçümleri

Tam Yansımasız Oda

Çınlanım Odası

17 | S a y f a

Mutlak Yerçekimi İvmesi Ölçüm Sistemi

İzlenebilirlik Zinciri

Akustik Laboratuarı her üç alanda birincil düzeyde standartlarını oluşturmuş durumdadır. Laboratuarın faaliyet alanlarındaki birincil ölçüm standartlarının oluşturulması uluslararası norm ve standartlara (IEC ve ISO) göre yapılmaktadır. Bunlar;

IEC 61094-2 “Primary method for pressure calibration of laboratory standart microphones”

ISO 16063 “Methods for the calibration of vibration and shock pick-ups” IEC 61161 “Ultrasonic power measurement in liquids in the frequency range of 0,5 – 25

MHz”

Laboratuarda oluşturulan standartların bölgesi ve belirsizlikleri Tabloda verilmiştir.

Laboratuarda oluşturulan standartların kalitesini belirlemek için uluslararası karşılaştırmalara katılım sağlanmaktadır. Laboratuar kurulduğu tarihten itibaren akustik ve titreşim alanlarında Alman Metroloji Enstitüsü PTB (Physicalische-Technische Bundesanstalt) ile ikili ve Avrupa ülkeleri Metroloji Enstitüleri Birliği (EUROMET) kapsamında uluslararası karşılaştırmalara katılmıştır. Bu karşılaştırmalarda alınan sonuçlar, UME Akustik Laboratuarı’nın uluslararası düzeyde düşük belirsizlikte ölçüm ve kalibrasyonlar yapan bir laboratuar olduğunu kanıtlamıştır.

Karşılaştırmalar

Akustik alanında;

1” çapında referans standart mikrofonların 1996 yılında PTB ile ikili karşılaştırması ½” çapında referans standart mikrofonların 1998 yılında PTB ile ikili karşılaştırması 1” çapında referans standart mikrofonların EUROMET Kapsamında 15 Avrupa Metroloji

Enstitünün katılımıyla 1997-98 yıllarında anahtar karşılaştırması 1” çapında referans standart mikrofonların 2002 yılında Doğu bloğu ülkelerinin metroloji

merkezlerinin oluşturduğu COOMET kapsamında karşılaştırması

Titreşim alanında;

Referans standart ivme ölçerlerin 1997 yılında PTB ile ikili karşılaştırması

18 | S a y f a

Referans standart ivme ölçerlerin 2003-2005 yılında EUROMET kapsamında karşılaştırması

Ultrasonik alanında;

Referans standart güç sisteminin 2002-2003 yılında PTB ile ikili karşılaştırması

BİR SESLENDİRME PROJESİNDE MİMARİ AKUSTİK VE ELEKTRO AKUSTİK UYGULAMALARI NASIL YAPILIR :

Bir seslendirme sisteminin amacı, konuşmacının her sözünü, müziğin her melodisini, güçlendirdikten sonra, bunların asıllarındaki berraklığı, netliği ve doğal niteliği mümkün olduğu ölçüde koruyarak, fark edilebilecek düzeyde bozunuma uğratmadan dinleyicilere aktarabilmektir. Sesleri işitmede problemleri olmayan dinleyiciler seslendirmede herhangi bir kusurun farkına varamıyorlarsa, bu seslendirme sistemi başarılıdır. Bir seslendirme sisteminin ana elemanları, mikrofon, güç amplifikatörü ve hoparlördür.

Aşağıda seslendirme yaparken göz önünde bulundurulması gereken hususlar belirtilmiştir:

     1.Seslendirilecek bölge

     2.Bölgenin ne maksatla seslendirileceği     

     3.Seslendirilecek bölgenin akustik özellikleri     4.Sistemin ihtiyaç duyduğu SPL’ yi (ses basınç şiddetinin seviyesi) tespit etme. 

 SESLENDİRİLECEK BÖLGE:

Seslendirilecek bölgenin açık yada kapalı bir alan oluşu seslendirme yöntemini değiştirmektedir.

Kapalı mekanlarda yada kapalı salonlarda ses kaybı daha az olur. Bunun nedeni kapalı yerlerde ses kaynağından direk olarak çıkan ses dalgalarının üzerine , çevredeki yüzeylere çarparak gelen ses dalgalarının da eklenmesidir. Tabii kapalı yerlerde, açık havadaki gibi ses dalgalarının kat edeceği mesafe de sınırlıdır. Şimdi bir oda ve oda duvarlarının üzerine gelen ses dalgalarını hiç soğurmadan olduğu gibi yansıttığını düşünün. Oda içindeki bir ses kaynağından çıkan ilk sesi, 10 metre uzaktaki bir dinleyici zaman=yol/hız zaman=10/343 zaman=0.029 saniye sonra duyar. İlk ses  duyulduktan sonra arka arkaya yankıyan dalgalar duyulur. Öyle ki bahsedilen odada tavandan, duvarlardan ve tabandan pek çok ses dalgası yankıyacaktır. Bu yankıyan seslerin ilk sese ve  insan kulağına olan etkileri, salon akustiğini ortaya çıkarır. Akustik iyileştirme yapılmayan salonlarda, seste tam verim almak mümkün değildir. Aşağıdaki tabloda bazı salonlar için olması gereken RT60 değerleri verilmiştir.

Değişik maksatlı salonların ideal çınlama süreleri

AMAÇ UYGUN ÇINLAMA SÜRESİ (s)Konuşma için elverişli bir salon 0.5-1.5Canlı müzik (ses tesisatlı) için elverişli bir salon

0.5-1

Sinema için elverişli bir salon 1Klasik müzik Orkestrası için uygun; konuşma için vasat bir salon

1.5-2

Konuşma ve oda müziği için 1-1.5

19 | S a y f a

uygun bir salonKonuşma için kötü bir salon 2’den büyük

BÖLGENİN NE MAKSATLA SESLENDİRİLECEĞİ:

Açık yada kapalı olsun, bölgenin seslendirilirken ne amaçla seslendirileceği bilinmelidir; çünkü

konuşma maksadıyla yada müzik, konser, tiyatro gibi maksatlarla seslendirilecek bölgelerin

seslendirme teknikleri çok farklıdır. Bir salon konuşma yapmak için elverişli ise bu salonun

konser vermek için elverişli olduğu söylenemez. Konuşma için düzenlenecek bir seslendirme

sisteminde, insan konuşmalarının gerçekleştiği frekans aralıkları göz önüne alınarak, 150 Hz-7000

Hz arasındaki frekansların kullanılması öngörülür. Bölge, müzik için seslendirilecekse frekans

aralıkları genişletilerek genellikle 40 Hz-18 000 Hz arasında yer almaktadır. 

 SESLENDİRİLECEK BÖLGENİN AKUSTİK ÖZELLİKLERİ: Salon akustiğini etkileyen bir başka etken de ses dalgalarının duvarlara, tavana çarparak yansımalarıyla salondaki ses dalgalarında girişimleme denen olayın ortaya çıkmasıdır. Girişimleme sonucu, salonda bazı bölgelerde ses dalgaları birbirlerini kuvvetlendirirken,bir başka bölgede de birbirlerini yok etmeye, zayıflatmaya çalışmaktadırlar. Yani, salonun bazı bölgelerinde ses şiddeti, kaynağın ses şiddetinden daha büyük olabileceği gibi bazı bölgelerde ses daha az duyulabilmektedir. Salondaki bu yankımalar, ses dalgalarının kapalı ortamlardaki çınlama olayını ortaya çıkartır. Salondaki bir ses basınç şiddetinin, ilk değerinin milyonda birine düşmesi için; yada ses basınç şiddeti seviyesinin 60 dB daha azalması için gereken süreye çınlama süresi (reverberation time) denmektedir. Günümüzde çınlama süresi pek çok metotla bulunabilmekte olup, bunlardan en elverişlisi Sabin formülüdür. Farklı frekanslardaki ses dalgalarının farklı maddeler üzerindeki soğurulma katsayıları büyük ölçüde farklılık göstermektedir. Bu da bir salonun inşası sırasında yapı malzemelerinin, iç döşemelerin, kaplamaların ve salonun biçiminin bile ustalıkla seçilmesi gerektiğini; yani mimari akustiğin ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkartmaktadır. Ses dalgalarını az soğurabilen, çok sert yansıtıcı yüzeylerden oluşmuş salonlarda oluşacak çınlama süresinin uzunluğu büyük ölçüde en belirgin problemi teşkil etmektedir.  Salona perdeler takmak, yerleri kalın halılarla döşemek gibi mimari düzenlemeler pratik olmakla beraber her zaman mümkün olmamaktadır. Mimari düzenlemeler yapılırken salonun estetik görünüşü de göz önüne alınmalıdır. Akustiği mimari olarak düzenlenmiş salonların bundan sonra yapılacak işi, elektro-akustik düzenlemelerdir. ELEKTRO AKUSTİK DÜZENLEMEMimari akustik çalışması yapılmış ve doğru aralıklara oturtulmuş salonun, elektro akustik uygulaması 4 aşamadan oluşur. 1.KRİTİK MESAFE ( Critical Distance): Yansıyan seslerin basınç şiddetinin, doğrudan gelen ses dalgalarının basınç şiddetine eşit olduğu en uzak mesafe. rH ile ifade edilir.Bu uygulamada salon, sanal olarak bölgelere ayrılır (salonun mimarı durumuna göre dikey ve yatay). Kullanılacak hoparlörlerin yatay ve dikey açıları belirlenir ve formüle uygulanarak Q faktörü (directivity factor) bulunur (Ses dalgalarının açısal yayılımını temsil eden doğruluk

20 | S a y f a

faktörü). Bulunan Q faktörü ile Kritik Mesafeyi tespit ederiz. Çıkan bu sonuç kullanılacak hoparlörün tam etkili olduğu mesafedir. 2.MAKSİMUM KAYIP MESAFESİ ( Maximum Loss Distancy)Ses dalgalarının en son gittiği mesafe hesaplanır. 3.ANLAŞILABİLİRLİK ( Consanont Loss)Alcons formülü kullanılarak bulunur ve % olarak ifade edilir.Sistem tamamen kurulduğunda, yapılan işlemler bir standarda tabi tutulmakta ve sistemin ses kalitesinin kaybı % olarak hesaplanmakta; çok iyi, iyi, kabul edilebilir ve kabul edilemez kriterleriyle değerlendirilmektedir. Buna ses kalitesinin kaybı ( loss of quality) denir.

 Ses Kalitesinin Kaybı ve DeğerlendirilmesiLOQ SONUÇ

% 5’ den küçük Çok İyi% 5 - 10 arasında İyi% 10 - 15 arasında Kabul Edilebilir% 15’den büyük Kabul Edilemez

 4.SES DAĞILMASI ( Diffuse SPL)

Salonun ortam gürültüsü ölçümü yapıldıktan sonra Diffuse SPL formülü kullanılarak , kullanılacak hoparlörün 1mt. mesafede min. kaç dbA değer vermesi gerektiği tespit edilerek hoparlör seçimi yapılır. (Dikkat ettiyseniz şimdiye kadar hiç Watt ifadesi kullanmadım. Ülkemizde ses sistemi kuran bazı firmaların yanlış yönlendirmeleri ve bilgilendirmeleri sonucu watt ifadesi yanlış kullanılmaktadır. Örnek vermek gerekirse “ sizin bu mekana 4 adet 800 watt hoparlör yeter” veya “bize 2 adet 1000 watt hoparlör lazım, kaç lira” gibi diyaloglara şahit oluyoruz. Hoparlörde watt, amplifikatörden çekilen elektrik gücünü ifade eder. Hoparlörün ses şiddeti dB olarak ifade edilir. Sözün kısası, Önemli olan bir hoparlörün yüksek watt olması değil, yüksek Desibel olması iyidir. Hoparlörün kalitesi ve fiyatı buna göre belirlenir.)  Neyse konumuza dönelim. Hoparlörümüzün kaç db (desibel) olduğunu tespit ettikten sonra bu hoparlörü kaç watt güç ile beslememiz gerektiğine bakıp uygun amplifikatörü seçeriz. Hoparlör yerleşimi ve diğer cihazların kurulumu bittikten sonra en son spectrum analyzer ile salonun kalibrasyonu yapılır

SALONLARDA AKUSTİK TASARIM

Tiyatro salonu, konser, konferans salonu, oditoryum gibi kültürel faaliyetlerin yapılabilmesine olanak sağlayan yapıların çokluğu, bir toplumun kültür düzeyinin yüksekliğinin göstergelerinden birisidir. Mimarlık alanı içinde hem görsel hem de işitsel açıdan önem arz eden ve toplum bireylerine pek çok şeyin aktarıldığı bu tür yapıların tasarımı ayrı bir önem taşımaktadır. Mimarlık bütünü içinde bu tür yapıların oluşturulması ayrı bir ihtisas alanını oluşturmaktadır. İnsanların içinde bulundukları tüm yapılarda işlev ve görsel kaygılardan yola çıkılarak oluşturulan mimari tasarım, insanın beş duyusunu ilgilendiren ses, aydınlatma, ısı, koku ve benzeri konuların en konforlu ve doğru biçimde algılanmasına olanak sağlayacak özellikleri de beraberinde getirmelidir.

21 | S a y f a

Hacim akustiği

Bu amaçla mimarlık ve farklı bilim dallarının belli oranda iç içe geçmesinden ortaya çıkan yeni bilim dalları doğmuştur. Bunlardan birisi de mimari akustiktir. Mimari akustik, genelde yapı içi ve yapı dışında oluşan gürültülerin incelenmesi ve denetlenmesiyle ilişkili olan yapı akustiği ile hacim akustiği olmak üzere iki bölümde ele alınmaktadır. Hacim akustiği, işitsel etkinliğin birinci derecede önemli olduğu kongre, konferans ve konser salonları ile, işitsel etkinlik ve görsel etkinliğin bir arada bulunduğu tiyatro, opera, sinema salonları gibi mekanlarda, ses kaynağından çıkan seslerin hacimdeki dinleyicilere nitelik ve nicelik açısından en uygun biçimde iletilmesini sağlayan akustik dalıdır.

Akustik açıdan uygun özelliklerde mekanlar yaratmak için, sözü geçen hacimlerde belli akustik kriterlerin sağlanması gerekmektedir. Bunun sağlanması da mimari biçimleniş ve hacimde kullanılan yapı gereçlerinin özellikleri ile birebir ilişkilidir. Müzik ya da konuşma amaçlı konser ve konferans salonları gibi hacimlerin olumlu akustik özellikler taşıyabilmesi için, tasarım aşamasında belli akustik parametrelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu yazıda, mimari akustik konusunda fazla bilgisi olmayan bir mimarın iyi akustik özellikleri olan mekanlar oluşturabilmesine yönelik birtakım ipuçları verilmeye çalışılmıştır. Çok derine inmeden ve fazla detaylandırılmadan mimari ve akustik ilişkisi aktarılmaya çalışılmıştır.

Akustik parametreler, müzik ve konuşma açısından belirgin farklılıklar göstermektedir. Çünkü yapısal olarak müzik ve konuşma birbirinden oldukça büyük farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle bir salonda olması beklenilen akustik parametreler de müzik ve konuşma açısından farklıdır. Salon tasarımı akustik parametreleri direkt olarak etkiler. Bir salon tasarımında salon biçimi, sahne, tavan, dinleyici platformu biçimlenişleri önem taşır.

Akustik parametreler

Gerek konuşma gerek müzik gerekse bu iki ana işlev arasında yer alan tiyatro, müzikal, opera ve benzeri aktiviteler için akustik parametrelerin oluşturulmasında;

· Bir dinleyici noktasında, dolaysız ve yansışmış sesin birleşimi ile oluşan toplam ses düzeyi, · Bir hacimde sesin oluştuğu kaynak kapatıldıktan sonraki süreçte, ses enerjisinin düşme hızı olarak adlandırılan yansışım süresi,· Hacmin yüzeylerinden oluşan yansımalar, önemli rol oynar.

Yeterli toplam ses düzeyi bir hacimde, konuşma ve müziğin tüm özelliklerinin algılanabilmesi açısından önem taşır. Bir hacimde doğrultulu ve yayınık ses olmak üzere iki tür sesten söz

22 | S a y f a

edilebilir. Kaynaktan çıkıp hiçbir engele rastlamadan direkt olarak dinleyiciye ulaşan sese dolaysız ses denir. Bunun yanı sıra hacim yüzeylerinde yansımalar ve yutulmalar sonucunda hacmi dolduran bir de yansışmış ses vardır. Tüm dinleyici noktalarında değişik oranlarda bir arada bulunan yansışmış ses ve dolaysız ses birleşerek toplam sesi oluşturur.

Hacmin işlevine göre yani hacmin tiyatro, kongre ya da konferans amaçlı kullanımına bağlı olarak belirlenmesi uygun optimum yansışım süreleri vardır. Hacimde kullanılan değişik malzemelerin sesi yutma oranlarına bağlı olarak yansışım süresi değişim gösterir. Bu nedenle yalnızca mimari tasarım ya da biçimsel olarak değil, malzeme seçimi ve yüzeylerin giydirilmesi de akustik tasarımda önemli bir rol oynamaktadır.

Ses ışınları kaynaktan çıktıktan sonra, herhangi bir yüzeyde tek bir yansıma yaptıktan sonra dinleyiciye ulaşıyorsa ilk yansıma olarak adlandırılırlar. Dolaysız gelen sesten kısa bir süre sonra ulaşabilen yansımalar söz konusu ilk yansıma özelliğinde iseler, toplam ses düzeyini arttıran olumlu bir etki yaratırlar. Hacmin değişik yüzeylerinden oluşan bu yansımalar, yansıdıkları yüzeylere bağlı olarak değişken önemlere sahiptir.

Mimari biçimleniş

Hacim akustiği açısından uygun ortamların oluşturulabilmesi için mimari biçimlenişlerde birtakım düzenlemelere gereksinim vardır. Mimari tasarım aşamasında öncelikle salon biçimi, ses kaynağının bulunduğu sahne, parterde ve balkonlardaki dinleyici konumları, arka ve yan parter duvarları, tavan ve ses yansıtıcı özelliği olan yüzeyler, balkon ve balkon altları akustik açıdan etüt edilmelidir.

Salon biçimi

Salonun biçiminin seçimi, söz konusu hacmin işlevine bağlı olarak önem taşımaktadır. Dikdörtgen biçiminde olan salonlar, klasik müzik ve opera açısından en iyi salonlar olarak kabul edilirken, yelpaze ve nal biçimleri opera ve konuşma için uygun özelliklerdedir. Dikdörtgen salonlarda boyutlar arasındaki oran akustik açıdan büyük önem taşırken, yelpaze salonlarda dinleyici platformu yan duvarlarının planda, sahneye göre eğimleri etkilidir.

Sahne yüksekliği ve biçimi

Sahnede konuşmacıların daha rahat konuşabilmeleri için, sahne yüzeylerinin ses enerjisini yansıtma oranları önem taşır. Sahne yan yüzeylerinin yüksek yansıtıcı özelliği taşıması hem konuşmacının rahat konuşabilmesi hem de ses kaynağından çıkan ses ışınlarının yansıyarak salona ulaşmaları açısından yararlıdır. Ayrıca, sahnenin planda ve kesitte salona açık olması, özellikle sahne tavanının çok yüksek olması ve yansıtıcı panolarla desteklenmiş olması, sesin kaynaktan çıkarak salona ve dinleyicilere daha rahat ulaşabilmesini sağlamaktadır (Resim 1). Bir başka önemli konu da sahnenin dinleyicilere göre yüksekliğidir. Dinleyici ile aynı kotta olan bir ses kaynağından çıkan ses ışınları, önde oturan dinleyiciler tarafından kolayca yutularak hacmin

23 | S a y f a

arkalarına azalarak ulaşır. Bu nedenle sahnenin biraz yükseltilmiş olmasında yarar vardır. Sahnenin yükseltilmiş olması, akustiğin yanı sıra görsel açıdan da önem taşımakta ve arka sıralarda bulunan izleyicilerin de yeterli konumda bulunmalarını sağlamaktadır.

Ses kaynağının yüksekliği - dinleyici platformu eğimi

Dolaysız ses ve toplam ses düzeyleri açısından hacmin iyileştirilmesi, ses kaynağının kotunun arttırılması yanında, dinleyici konumlarında kotların belirlenmesi ile de sağlanabilir. Eğimli yüzey dinleyici konumu tercih edilerek kaynaktan çıkan ses ışınlarının arka dinleyicilere herhangi bir engele rastlamadan ulaşması önemlidir. Bu durum yine görsel açıdan da tercih edilmektedir. Dinleyici platformunun eğimi ve bükeyliği, sahne yüksekliği, kaynak yüksekliği, salon büyüklüğü gibi pek çok konuya bağlı olarak değişim gösterebilmektedir.

Dinleyici platformu (parter) tasarımı

Dinleyicilerin bulunduğu parterde, hem görsel açıdan hem de akustik açıdan en olumlu bölge, dinleyici platformunun ortalarıdır. Bu bölgede, en çok dinleyicinin yer almasına elverişli bir biçimde, koltukların yerleştirilmesi yararlıdır (Resim 2). Koltuklar arasındaki geçiş koridorlarının, sahnenin tam karşısına gelmemesine önem gösterilmelidir. Ayrıca koltukların sıradan sıraya kaydırmalı olarak yerleştirilmesi ve işitsel olduğu kadar görsel açıdan da önemli olan dinleyici sahne ilişkisinin etüt edilerek, ortaya çıkabilecek platform eğiminin oluşturulması önem taşımaktadır.

Arka ve yan duvarlar

Yankı, kaynaktan gelen dolaysız ses ile arka yan ya da tavandan gelen yansıyan ses arasındaki ulaşma zamanı arasındaki ayrımın fazla olmasından kaynaklanan olumsuz akustik bir etkidir. Bu nedenle çok genel olarak, salon derinliği yaklaşık 11 m'den fazla olduğunda yankı tehlikesinin ortaya çıkma olasılığı vardır denilebilir. Salon derinliği, salon içindeki uzaklık boyutunun en fazla olabileceği, ses kaynağı ile dinleyici platformu ya da balkon arka duvarı arasındaki uzaklık anlamına gelmektedir. Arka duvarın ses yutucu malzemelerden oluşturulması bu olasılığı ortadan kaldırır. Bu yüzeyde ses dağıtıcı özellik gösteren değişik detaylı malzemelerin kullanılması olumludur. Ayrıca, parter yan duvarlarından karşılıklı oluşabilecek başka tür bir yankı tehlikesi vardır ki bunun önlenmesi için, duvarların en azından birinin yutucu olarak tasarlanması, birbirinden farklı ve sesi dağıtıcı malzemelerle kaplanması, paralel konumunun bozulması gibi çözümler olumlu sonuç vermektedir.

Yansıtıcı levha boyutları

Salonların akustik tasarımında ses yansıtıcı levhalar ve kullanıldıkları bölgeler büyük önem taşımaktadır. İlk yansımaların oluşumunun sağlanması ve arttırılabilmesi için, sahne yakınına, tavana ve yan yüzeylere bazı durumlarda da arka dinleyici yakınlarına yansıtıcı elemanlar yerleştirilebilir (Resim 3). Bu yüzeylerin ses yansıtıcılık özellikleri yüksek olmalı ayrıca, boyutları da sesin dalga boyuna bağlı olarak belirlenmelidir (min 3.5 m). Levha kullanımının öneminin en çok olduğu bölgeler sahne ve sahneye yakın bölgelerdeki tavan ya da duvarlardır. Ayrıca bir

24 | S a y f a

salonda tüm tavan etüt edilerek yansımaların istenilen bölgelere ve istenilen oranlarda gönderilmesi sağlanabilir. Salon yan duvarlarında ve arka duvarlarında kullanılacak olan levhaların özelliklerinin ne olacağı da gerekli akustik hesaplar ve incelemeler sonucunda belirlenmektedir. Levhalar düz olabildiği gibi, yerine göre dışbükey ya da farklı kesit özelliklerinde de tasarlanabilir.

Balkonlar

Salonlarda oluşturulan balkon bölgeleri, hacmin genel akustiğinden çok farklı özellikler gösterebilmektedir. Biçimsel olarak birbirlerinden farklılıklar gösterseler bile genelde dar ve derin yapıları olan balkon altlarının tasarımı tavan, duvar ve diğer yansıtıcı yüzeylerden gelen ilk yansımalardan yararlanabilme açısından önem taşımaktadır. Balkon altlarının derinliğinin çok fazla tutulmaması sağlanarak, ses tuzaklarının oluşması önlenmelidir. Ayrıca balkon altlarında özel bir durum yoksa, yüzeylerin çok yutucu olmaması yararlıdır.

Sonuç

Bir salonda iyi bir akustik ortamın sağlanabilmesi pek çok kriterin bir arada değerlendirilmesi ve incelenmesine bağlıdır. Yazıda sözü geçen mimari biçimlenişlere yönelik öneriler oldukça genel ifadeler içermektedir. Ses düzeyi, yansımalar ve yansışım süresi olarak üç başlık altında toplanan temel akustik parametre başlıklarının her biri kendi içinde pek çok değişik akustik parametreyi içermektedir. Geçmişte yansışım süresi bir hacmin akustik özelliklerini belirleme ve tasarlamada tek gösterge iken günümüzde durum farklıdır. Günümüzde akustik parametreler oldukça çeşitlenmiştir ve önem derecesi birbirinden farklı pek çok parametre bir arada değerlendirilmektedir. Çok genel bir ifade olarak konuşma amaçlı konferans salonları ve müzik amaçlı konser salonları ve benzeri hacimler için öngörülen parametreler birbirinden farklılık gösterdiği söylenebilir.

Özellikle seslendirme yapılmayan doğal ses düzeyinin yeterli olabildiği çok büyük olmayan hacimlerde, hacim akustiği için gerekli koşullar, tasarım aşamasında alınabilecek fiziksel ve geometrik önlemlerle sağlanabilmektedir. Hacim akustiği açısından uygun ortamların oluşturulabilmesinin tasarım aşamasında ele alınması zorunluluğu, seslendirme yapılan hacimler için de geçerlidir. Ancak seslendirme yapılan ve yapılmayan hacimler için alınması gereken önlemler birbirinden belli farklılıklar gösterebilmektedir.

25 | S a y f a

KAYNAKLAR

www.akustikizolasyon.com www.pro-plan.com www.busim.ee.baun.edu.tr www.ndt.net www.arkitera.com www.yinfeng-audio.com www.ebook-search-engine.com/akustik-tiyatro-ebook-doc.html T.C. Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi

Yapı Teknolojileri-2 , Öğ. Gör. Cahit Gürer Prof. Dr. Murat Eriç , Yapı Fiziği ve Malzemesi KNAUF ürün kataloğu 2010 WEBER ürün kataloğu 2010 İzoder – Ses Yalıtımı Yüksel, Z. K., Erdoğan, S., “Documentation and Virtual Conservation of Acoustical Heritage”,

6th European Commission Conference on Sustaining Europe’s Cultural Heritage: from Research to Policy, Londra, İngiltere, 01-03 Eylül 2004.

Karabiber, Z., Vallet, M., “The I-INCE Technical Initiative Noise and Reverberation Control inSchoolrooms”, Internoise 2003, Seogwipo, Kore, 25-28 Ağustos 2003.

. Özçevik, A., Yüksel, Z. K., “Acoustic Comfort in Architectural Design Studios”, Inter-Noise 2004,Prag, Çek Cumhuriyeti, 22-25 Ağustos 2004.

26 | S a y f a

27 | S a y f a