Yannis Kordatos - Bizansın Son Günleri

7/24/2019 Yannis Kordatos - Bizansn Son Gnleri

1/83

Yannis Kordatos

Bizans n Son Gn ler i


2/83


3/83

Yannis Kordatos

BZANS'INSON GNLER

eviren: Muzaffer Baca

alkm


4/83


5/83

indekiler

nsz / 9

Dini Kavgalar ve Nedenleri /13

Toplumsal Snflar /27

D in M askesi A ltnda Snf a tm alar /33

stanbul'un Trkler Tarafndan Kuatlmas/47

stanbul Nasl Fethedildi? /57


6/83

nsz

Bizans tarihiyle ilgili olarak yaplan sistemli bilimsel almalar Yunanistan'da pek bilinmemektedir.Zambelios, Miliarakis, Paparigopulos ve Kalligas'n

gemite yaptklar aratrmalar bir kenara brakrsakmodern tarihilerimizin Bizans konusunda hibir ciddi almas olmamtr.

Oysa, Fransa'da Diehl, Schleberzeu ve Bordeauxniversitesi, Almanya'da Krupacher, Heisenberg,Rusya'da Uspensky, Sokolof, Prokovski gibi birokyabanc bilim adam Bizans konusunda deerli eserler vermilerdir. Yunanistan'daki duruma gelince;bizde Moustoksidis'ten S. Lambros'a kadar, zelliklede N. Beis Bizans konusunda btn materyali toplamalarna ramen bunu tasnif edip deerlendirmemilerdir. Sadece yabanc bilim adamlarnn kullanmnasunmulardr.

Bu aratrmamla Bizans tarihinin bizim amzdantad gerek nemi vurgulamak ve bu konuda nclk yapmak arzusundaym.

Ayrca tarih gerekleri yerine oturtmak istiyorum.Tarihilerimiz Bizans mparatorluu'nun k vedal sebeplerini arpttklar gibi, din ekimeleredayandrdldar birok aslsz bilgiyi de okuyucularayanstyorlar. Bunun da tesinde btn tarihilerimiz


7/83

stanbul'un Trkler tarafndan fethiyle ilgili, tamamen yalanlar zerine ina ettikleri bilgileri okuyucuya aktararak gerekleri gizliyorlar.

Ancak benim bu kitabmda sunacam belgeler btn bu iddialar susturacak ieriktedir. stanbul'unfethini hamasi propaganda malzemesi olmaktan karp tarihteki yerine yerletirmenin ve gerekleri olduu gibi yanstmann zaman geldiine inanyorum.

Ekim 1931Yannis Kordatos


8/83

1. BLM

DN KAVGALARVE

NEDENLER


9/83


10/83

nopolis Trklerin eline geerken aslnda sadece Bizans feodal beyleri patron deitirmiyorlard. Aynzamanda Trklerle Frenkler arasndaki Dou-Bat

mcadelesine de son nokta konuyordu. Bu mcadelebir bakma Avrupa'dan Asya'ya giden tacirlerin kervanlarnn gei yolunun bulunduu Balkanlar'a hkimiyet mcadelesiydi.

aire gre Konstantinopolis, Bizans ve Ege'nin kilit

lerini aan kl veya sng olmutu. ehre hkim olan,Bizans ve Ege'ye de hkim oluyordu.Konstantinopolis, bir ticaret merkezi oluunun yan

sra, stratejik neme de sahipti. Trkler, yeni devletlerini salam temele oturtmak iin, Konstantinopolis'ifethederek bakent yapmalar gerektiini uzun sre

nce kavramlard. Bizans feodal beyleri, Trklerledaha 11. yzylda (1068-71) savamaya balamalarnakarn tehlikeyi kavrayamam, devletlerini zayflatpkertmek iin adeta her eyi yapmlard.

Bizans'n k Tarihi, daha ok, imparatorluun fe

odal sisteminin tarihidir. Bizans'n iindeki dmanlar, d dmanlarndan ok daha tehlikeliydi. Bu idmanlar da ynetici snft. Tekfurlar, siyasal, asker yneticiler ve kilise, Bizans'n knn ba sorumlularyd.

Bizans Imparatorluu'nda Ticaret ve SanayiBizans mparatorluu, 10. yzyla kadar srekli

olarak bymektedir. 10. yzylda Bizans, dnyannen zengin devletidir. Bu, ynetici snfn ok iyi olma


11/83

sndan kaynaklanmyordu. Sebebi bambakayd. mparatorluun konumu, onu, byk bir ekonomik vesiyas gce sahipmi gibi gsteriyordu. Tarm nfusu

henz yok olmamt. Ticaret ve sanayi ise, feodal sistem iinde srekli geliiyordu. Konstantinopolis'innfusu artarak 500 bine ulamt. Bizans dnyann ticaret ve sanayi merkeziydi. stanbul'un yansra, Selanik, Trabzon, zmit gibi ehirler de, byk ticaretmerkezleri olarak anlyordu.

Bizans tacirlerinin kervanlar, Hindistan'a kadarulayor, dnte Avrupa'y aarak, spanya ve ngiltere'ye kadar mal gtryorlard. Bizansllar, karadave denizdeki btn ticaret yollarna hkimdiler. Ancak bu yzyldan itibaren, nce Araplar, ardndan da

Trkler Bizans kervanlarn vurmaya ve ticaret yollarna hkim olmaya baladlar. Ardndan Latinlerin1204'de stanbul'u igal etmesiyle felaket daha da byd. Venedikliler, Pisallar ve Cenevizler, Ege'dekibtn ticaret merkezlerinde denetimi ele geirdiler.

Nikforos Gregoras 14. yzylda durumu u szlerle ifade ederken hakldr: "Latinler ve Frenkler, Bizans'n btn gelirlerine el koydular. Limanlarndavergileri topladlar. Ayn zamanda hzineyi talan ettiler."

Bylece donanmaya gemi yapan tersaneler; papazlara, despotlara, subaylara ve tekfurlara elbise retendokuma tezghlar, yava yava kapanmaya balad.hracat azald, isizlik artt.


12/83


13/83

Iipleri tarafndan esir pazarlarnda hayvanlar gibilnp satlan klelerden farkl olarak, toprakla beraber alnp satlyorlard. Toprak mlkiyet deitirdi

inde, yarc ve btn ailesinin de sahibi deiiyordu. Yarclar, topra ileme karlnda efendilerince besleniyordu. Topra terk edemezler, baka sektrde alamazlard. Bu durum aileleri ve ocuklariin de sz konusuydu. Yarclk sisteminin, eyaletteneyalete deiik uygulamalarna da rastlanyordu. B

tn iftiler kle ya da yarc deildi. zgr ve yarzgr kyller de vard. Hatta 11. yzyla kadar bukk toprak sahibi kyller, byk toprak sahibiyneticilerle, snr tarlalarn iletebiliyorlard. Yineynetici snfa baml baka iftiler de vard. Bunlarkirac, perakendeci, hasat gibi deiik gruplard.

Kk toprak sahipleri u veya bu sistemle topraa bal kle veya teki kyller, tarmsal retimdesz sahibi deillerdi. retimin tr ve miktar, topraklarn hkimi beyler ve rahiplerce belirleniyordu.Tarm ekonomisini ynlendirenler onlard.

Bylece kk toprak sahiplerinin siyasi gc, 10.yzyln sonlarna doru tamamen zayflad ve bug byk toprak sahiplerinin eline geti. M.S. 934-996 yllar arasnda Konstantinos Porfirogennetos,Romanos Lekapinos, Nikeforos Fokas ve Vasilios

Porfirogennetos gibi imparatorlar, deiik kararnameler yaynlayarak, feodal beylerin kyllerin arazilerini almalarn yasakladlar. Ayn zamanda kilisenin de, ba yoluyla bile olsa, byk arazilere sahip


14/83


15/83


16/83


17/83

Ifn nce 8. yzylda saurus hanedannn yrrlekoyduu Tarm Yasas, ifti snfnn dzenlenmesini l*d**flememiti. Tarm Yasas, hrszlk ve soygun-

l.. kar tarm retimi ve ticaretini korumaya ynelik bir dizi gvenlik nlemi ngrmektedir. Ancak ya-.1. eyaletlerde oluan yeni feodal dzeni de bir bak

n. kesinletirip tanmaktadr.

ki adan bakldnda Tarm Yasas adalet dat-

nayp, aksine feodal beylerce oluturulan fiil durumu yasallatrmaktayd.4 Yasa, tarlay iletenle, mlk.libi arasndaki ilikileri de dzenlemeyi hedefle

miti. Ikna gre, birok eyalette yarclar retimin ya- sn alma hakkna sahip oldular. Ancak, yasa yarclara, klelik dzeninde bir iyiletirme getirmiyor; ta-

ma**n byk toprak sahiplerini ve onlarn retimn/mini srdrmeyi amalyordu.

( astiniani yasasnn maddeleri aynen yer alrken,ktHolik sisteminin kalkmasna ilikin hibir dzenle-111** yoktu. Adeta eski yasann daha da kat hale gel

mi biimiydi. Zachariae von Lingenthall'in, aratrmasnda bu noktaya dikkat ekmemi olmas bana>*,aip geliyor. Ayrca Unspensky, tarm topluluklarnn Bizans'n son yllarna kadar iftilik dzeninegmediklerini beyan ederken hata yapmaktadr. mparator Andronikos'un, Yanya zel daresi'nin


18/83

zans'ta feodal dzen olmadn gsterdiini iddiaetmektedir.

Tarihi Pahimeres, Bizans'ta, serbest iftilerin nfusun ounluunu oluturduunu yazar. Btnkyllerin kle olmad dorudur. Birok eyaletteok sayda ky, feodal sistemden kurtulmay baarmt. Ancak Bizans'n son dnemlerinde toprak artkserbest iftilerce ilenilmiyordu. Kk toprak mlkiyeti feodalite lnde adeta bir vaha gibiydi.

Ayrca Bizans'ta toprak mlkiyeti sorununu sadece yasalar asndan deerlendirerek bir sonuca varmak insafszlk olur.

Tabii ki, btn iftiler yarc, ya da kle olmadlar. Kaynaklarmz bunu gstermiyor. Unspenskyburada hakl.

Ancak Bizans'n son dnemlerinde mlkiyetin eldeitirmesini daha dikkatli incelemeliyiz. iftilerekonomik adan serbest miydiler? Yasalar asndanbelki ok sayda ifti, serbest ifti statsndeydi.Ekonomik adan ise serbest iftilerin saysn ancakbinlerle ifade edebiliriz. Gnmzde de iiler alpalmama konusunda serbesttir. verenlerle szleme imzalarken zgr vatanda konumundadrlar. Fakat neticede sermaye sahibinin maal alanlardrve onun emirlerini yerine getirmek zorundadrlar.

mparator Andronikos'un Yanya zel daresi'nezerklik veren kararnamesinde, evredeki btn kylerin, Yanya ynetimine bal olaca aka belirtilmektedir. Epir'li iftiler u veya bu iftlikte kle ya


19/83

da yarc deildiler, ama Yanya zel daresi'nin emirlerine uymak ve ona almak zorundaydlar.

Serbest iftilerin sadece ad vard. Ekonomik vesosyal konumlar, sefalet snrnn da altndayd. Kan-takuzenoslar ve teki feodal yneticiler onlar balarnkaldramayacak derecede smryorlard. Miklicichve Mller'in Ata et Diplomataadl derlemesindeki imparatorluk kararnamelerinde, feodal beyler ve manastrlarn smr dzeni aka ifade edilmemektedir.Ancak bu dokmanlar dnemin feodal beylerinin zenginliklerini ve sahip olduklar snrsz mlkleri gzlernne serme asndan ok nemlidir.


20/83

2. BLMTOPLUMSAL SINIFLAR


21/83


22/83


23/83

kilise aristokrasisinin ordusuydular. yi beslenen, agzl, soyguncu bir ordudan sz etmek istiyorum.

te bu snflar arasnda henz tam sefalete dmemi olan halk, bakaldrmaya, isyan etmeye ve durumunu deitirmek iin protestolara balad. Ama tarihin akn tersine evirmek olanakszd.

Daha nceki blmde sz edilen ekonomik kriz,

sosyoekonomik yaamn btn faaliyetlerinde genelbir durgunlua yol at.

Latinlerin istilas, Hal seferleri, Trklerin Anadolu'ya yerlemesi, Byk Srbistan Devleti'nin kuruluuher trl ticari ve snai faaliyetin durmasna neden ol

du. Kara ve deniz yollarndaki egemenlik sona erdi.Yzyllar boyunca en vahi yntemlere bavurarakegemenlik altnda tutmay baard esir Slav milletleri, Bizans'tan koparak, birbiri ardna bamsz devletler kurmaya baladlar. Bizans devlet mekanizmas artk bunlara egemen olamyordu.

Bizans'n siyasi danklna kar Srplar, Bulgar-lar ve Ulahlar tam bir siyasi birlik gsteriyordu.2Sanayi retimi, 1300-1450 yllar arasnda byk d

gsterince, stanbul, dnyann ekonomik merkeziolmaktan kt ve bu avantaj talyanlarn eline geti.

2 nl Rus Bizans tarihisi Unspensky, bu konuda da yanlmaktadr. Uns-pensky, Bizans'ta, teki Avrupa devletlerinde grlen dalmann olmadn ve monarinin imparatorluun son gnlerine kadar ayakta kaldn ne sryor, imparatorluk iindeki topraklarda kurulan deiik despotluk, dukalk ve prenslikleri unutuyor.


24/83


25/83

3

DN MASKESALTINDA

SINIF ATIMALARI


26/83


27/83

kurban olmaktan kurtulamad. Yoksulluklar ve ktkaderlerini Tanr'nn fkesi ve lanetine balyorlard.Rahipler ncil'den pasajlar okuyarak onlar teselli edi

yorlard. Tabii bunun maddi karln da alyorlard.Tanr'dan emir aldklarn, ryalarnda Tanr'nm kendilerine konutuunu, Meryem Ana'yla sohbet ettiklerini syleyerek yoksul kyllere arazilerini kiliseyebalatyorlard.

Artk yoksul kyller iin bu dnya kaybedilmi,teki dnyada cennetin kaplar almt. Ortodokskilisesine dman olan Frenk derebeylerinin, imparatorluu ele geirmemesi iin, yeni bir efendinin gelmesine dua ediyorlard. Bizans, bylece kaderine razoluyor ve Trklerle Latinlerin saldrlarna kar koya

maz hale geliyordu. Ancak Bizans kylleri, Ortodoks kilisesinin dman olmayan Trkleri tercih ediyorlard. Trkler, getikleri yerlerde bulunan manastr ve kiliselere dokunmuyorlard. Tekfurlara ve rahiplere ilimiyor, mallarna mlklerine el koymuyorlard.1Tek artlar, kalelerin anahtarlarnn teslimi ve

tabiiyetti.

Eu yeni sosyo-ekonomik artlar altnda, adeta, falclk ve kehanete dayal, yeni bir edebiyat olumayabalamt.

Kutsal ncil ve ortaada mucizeler ve kehanetlerzerine kurulu gelenekler, rahiplerin hayal gcn

1 Bkz. Jora, Geschicte d. Osm. Reich, s. 197-199 (konu: Hristiyanlar ve SinanPaa).


28/83


29/83

da Paleologoslar Hanedan'nm yedinci imparatorubaa geecek, stanbul Trkler tarafndan zaptoluna-cak ve Paleologoslar Hanedan yok olacakt. Bylece

Fatih Sultan Mehmed padiah olduunda halk kiliselere koup ha karmaya ve imparatorluu korumas iin Tanr'ya dua etmeye balad. Fatih Sultan Mehmed yedinci Osmanl padiah, Bizans imparatoruKonstantinos Paleologos da Paleologoslar Haneda-n'nn yedinci yesiydi.

Macaristan'da, yal bir Bizansl alimin yapt kehanet ise her eye tuz biber ekiyordu. Bu kehanete gre, Bizans Trklerin eline dp stanbul yerle bir edilirse, Rumlar iyi gn greceklerdi.4

Halk kitlelerinde, baka bir efendinin gelip Bizans'ta ynetimi almas gerektii dncesi tabii ki, sadece kehanetlerle perinlenmemiti. Bu propagandaykuvvetlendiren nemli siyasi gelimeler de vard.

Bulgaristan Metropoliti Mihail, 12. yzylda mparator Komnenos'a gnderdii yazda, teki fikirlerinin

yan sra, stanbul'u Latinlerden ok daha iyi karakterdeki Trklerin almasnn daha iyi olacan aka beyan etmekten ekinmiyordu.

yle yazyordu Metropolit Mihail:

Dinimizden olmayanlarn idaresinde, bugne kadar ayndinden olduumuz talyanlardan grdmz zararn bir

4 Dukas Tarihi,balk 55-56, s. 33.


30/83

zerresini dahi grmedik. nmzdeki byk tehlikeyi fark ederek talyanlarn yerine Trklerin egemenliini tercih etmemiz gerektiini belirtmek isterim. Tanr'nn buna raz

olacana inanyorum.5

Baka resm faaliyetler de vardr. Orhan Bey'in(1326-1390) yaynlad fermanlara baktmzda snrboylarndaki manastr rahiplerinin daha o tarihlerdeTrklerle iyi ilikileri olduunu gryoruz. Orhan

Bey dneminin resm evraklarnda bu durum u ifadelerle aka kantlanyor:

Manastr rahipleri btn reayadan nce tebaamz olmay kabul etmi ve buyruumuza girmilerdir.6

1430 ylnda Selanik, Sultan Murad'n eline geinceAynaroz rahipleri temsilci gndererek Aynaroz'unanahtarlarn teslim etmek istediklerini bildirdiler.7

1396'da Yldrm Bayezid, Tesalya ve Rumeli'dengeerken Trhala, Larisa ve Domokos ehirleri kendirzalaryla teslim oldular. Salona Despotu, padiahkendi topraklarnda av partisine bile davet etti.8

5 Bak. Zambelios (Bizans Aratrmalar), Atina, 1857.6 Aynaroz, Osmanllann egemenliini, payitahtlar Bursa iken Orhan Bey

dneminde (1326-1360) tanmt. stanbul'un bir gn Osmanlnn elinedeceini tahmin ettiklerinden Bursa'ya bir heyet gndererek ballklarn bildirdiler. Orhan Bey bunun karlnda Aynaroz'un mlkiyet veynetim imtiyazlarn tand (Smirnakis, Aynaroz,Atina, 1903, s. 109).

7 lerakos Tarihi,sra 366-387.8 Halkokondiles Tarihi,c. II, s. 67-68'de Bayezid'in Rumeli'ye geii yle an

latlmaktadr:Thermopilai geidinden Patras'a kadar Lokria blgesini birliklerinin nnde boydan boya at. Baz yerler kendiliklerinden teslim oldu, onlara dokunulmad. Direnen yerleri ise tahrip etti.


31/83

Yukarda verdiimiz rneklerden de anlald gibi, geni halk kitleleri, stanbul'un kaybnn, tanrnnyce takdiri olduuna artk kendilerini inandrmlar

d. Taradaki feodal yneticiler (zellikle rahipler vetekfurlar), Trklerin geliinden baka kurtulu olmadn gryorlard. Latinlere (Frenklere) gelince, onlarn adn bile duymak istemiyorlard. Hal seferlerisrasnda ne kadar agzl ve soyguncu olduklarmgrmlerdi. Bu sebeple Latinlerden Azrail'den kor

kar gibi korkuyor ve nefret ediyorlard.Bu toplumsal gerekler bir bakma yenilginin art

larn da hazrlad. Btn halk, ancak yeni bir devletegemenliinde tefeciler, ar vergiler, basklar, yabanc istilalar, sava maceralar ve soygunlardan kurtu

lacana inanyordu.

Gl snflar ise sadece kehanetlerle yetinmiyor,Latinlern yeni bir Hal seferini nlemek iin bu ynde siyasi temaslar da yapyorlard.

stanbul'un btn saray ynetimiyle aristokratlartabii ki, ayn fikirde olamazd. stanbul'da Galata blgesinde talyanlar ticari imtiyazlara kavumutu.Adalar'da da durum aynyd. Selanik, 1430'dan itibaren artk Trk egemenliine girmiti. Edirne de,1361'de Trklerin oldu. Trkler Tesalya'y 1423'te al

d. Yanya 1431'de dt. Mora'da adeta bitkisel yaamda olan ve her an istila edilebilecek zayf bir bamsz ynetim vard. Anadolu Trklerin egemenliinde, Atina ise Frenklerin denetimindeydi.


32/83


33/83

lama oldu. Latinlerden yana olan grup her ne kadaraznlktaysa da, iktidar elinde olduundan glyd.Latin aleyhtar ve Trklerin idaresini isteyenler ise

ezici ounluktaki halk kitleleri ve ruhban snfyd.Paleologos Hanedan Trklerin ksa sre iinde stanbul'u ele geirmek iin harekete geeceklerini grnce Papa'dan yardm istemeye karar verdi. Bu sebepleiki kilise arasnda ayrlklar sona erdirecek Katolik veOrtodoks alimlerin katlaca bir konsilin toplanmas

n kabul etti. oannes Paleologos stanbul'u Trk istilasndan kurtarmak iin kiliselerin birlemesinin artolduuna inanyor ve Papa'ya bu konuda her trl tavizi vermeye hazr olduunu gsteriyordu.9

Uzun sren perde arkas temaslardan sonra nce

Ferrara, ardndan da Floransa konsil yapld (1438-1439).

Papa'nm bu konferanslarda samimi davranmaddorudur. stanbul'un dt sefil durumun bilin

ciyle daha ilk gnden Ortodoks din adamlarn kkdrmeye alt. oannes Paleologos ise bu alayldavranlar grmezlikten geliyor ve dogmatik tartmalara girmemeye alyordu. Konsilin bir an ncebitmesini ve Kiliseler Birlii anlamasnn imzalan

9 1339'da mparator Andronikos Varaam' Papa'ya gndererek Trkler'inele geirdii Bizans kentlerini geri almak iin yardm istemiti. Eer Trk-lerden kurtulursa ekmenik konsilin yaplmasna rza gstereceini vedin tartmalarn sona ermesine yardm edeceini bildirmiti. Papa buartlar kabul etmedi.


34/83

masn istiyordu. Ona gre stanbul ancak bu ekildekurtarlabilirdi. Latinler ise acele etmiyorlar, btnmeselelerin akla kavumasn istiyorlard. Esas he

defleri ise stanbul'a tam hkim olabilecekleri dzenibelgelemekti. Uzun tartmalarn ardndan Papa'nnkiliselerin ba olduu kabul edildi. Hazreti sa'nnI anr deil, Tanr'nn olu olduu ve onun buyruklarn yerine getirdii kabul edildi. Baz radikallerin dndaki btn despotlar, Papa'ya ballklarn bildi

rerek, Kiliseler Birlii Bildirisi'ne imza attlar.

Bu tarihten itibaren stanbul Latinlemeye balayacakt. Bizans'n lavedilmesi sadece ksa bir sre iingecikmiti. Papa uygun ortam oluturduktan ksa sre sonra Bizans'a hkim olacakt.

Floransa'da imzalanan Kiliseler Birlii Bildirisibylesine byk nem tayordu. Dogmatik tartmalarn ardnda mparator Fotios dneminden beri gelen ekonomik menfaat atmalar vard. Ancak Pale-ologos Hanedan'nn siyaseti baarszla mahkm

du.

Floransa kararlar duyulduunda halk ayaklandve atmalar i sava boyutlarna ulat.

Paleologos taraftarlar Birlikiler, Katolik kilisesi

nin hkimiyetine kar kanlar ise Ayrlklar olarakadlandrld: Enotikoi-Antienotikoi.

Din atmalar, gnmz koullarnda, izah zor


35/83


36/83

ligini din adam Gennadios Scholarios stlendi. Gen-nadios Trkler'in stanbul'u fethinden sonra ilk patrikoldu.

Halk tarafndan byk sayg gren Gennadios ayn zamanda inat bir kiilie sahipti. Kiliselerin birliine kar balatt mcadeleye, rahipler ve genihalk kitleleri sonuna kadar destek verdi.

Halk kitlelerinin destei var diye, Gennadios hareketinin ilerici nitelikte bir hareket olduunu syleye

meyiz.Hareket, kitleleri pasif direni ve kadercilie srkledii iin aslnda tutucu bir hareketti. Ortodoksluu ve inanc ara olarak kullanarak, gerekte kiliseve manastrlarn mal varlm korumaya alyordu.Bask altndaki geni halk kitlelerine pek nem vermi

yor ve onlar Gennadios'u ilgilendirmiyordu. Balcahedefi, halk pasif bir teslimiyet havasnda tutarak,Trklerin stanbul'u fetih iini kolaylatrmakt.


37/83


38/83


39/83

rina balad. lk eylemi de Marmara'nn Avrupa yakasna bir kule dikmek oldu. Kuleye Boazkesen adnverdi. Bu yolla Trk askerlerinin Asya'dan kar kyya geii kolaylayor ve Paleologos'un Trakya ilebalantsn keserek hazrlk yapmasn engelliyordu.Binlerce kiinin alt kule sratle, Austos 1452'detamamland. Rumlar gzlerine inanamyorlard. Kons-tantinos Paleologos ise gelimelerin ok tehlikeli halegeldiini fark etmiti. Bu sebeple Avrupa'nn Hristiyankrallar ve Papa'dan yardm istemeye balad. AncakAvrupa'nn Bizans'a yardm iin asker gndermesi pekde kolay deildi. talya i ekimeler yznden anormal bir durum yayordu. Fransa, ngiltere'nin her ansaldraca korkusu iindeydi. Ayrca i problemleri dedoruktayd. Katalonyallar Araplarla savayorlard.Almanya gszd. Sadece Cenevizler stanbul'unkaybnn yol aaca zararlar fark ederek kk aptada olsa, yardm gnderdiler.1Papa, Kardinal Isidoros'u200 savayla gnderdi. Baka savas da yoktu. Belki de Bizans mparatorluu'na yardm etmek iindengelmemiti. stanbul'da kiliselerin birlemesine kar kanlarn ezici ounlukta olduklarn ok iyi biliyordu.

Papa yine de gururlanabilirdi. mparator, Papa'nneski vaatlerine kanarak 12 Aralk 1452'de Ayasof-ya'da Kiliseler Birlii ayininin yaplmasn emretti.Papa'nn kilise liderlii bu ayinde vurgulanarak kiliselerin ne pahasna olursa olsun birlemeleri ars

yapld.

1 CVnovizlcr, S.k/, Adas'ndan Giustiniani'nin komutasnda 700 savagulcdiliT.


40/83

mparator Paleologos'un bu resm tavr, her ne kadar siyasi ihtiyatan kaynaklanyorsa da, halk tarafndan byk tepkiyle karland. mparator adeta yangna krkle gitmi oldu.

Birlikiler ile Ayrlklar arasndaki atma artkrmdan kmt. Btn ada tarihiler, taraflar arasnda balayan korkun mcadeleyi btn ayrntlaryla aktaryorlar. Rahipler ve byk halk kitleleri ayn

gn Ayasofya nnde toplanarak byk bir gsteriyaptlar. Gstericiler, imparatora "dinsiz" ve "Slav" diye bararak kfrediyorlard. Taht sallanyordu. Ayasofya artk nl ekmenik kilise olmaktan kmt. Ayrlklar bu ayinden sonra Ayasofya'nn kirlendiinisylyorlard. Onlar iin Ayasofya'nn eytan yeri ve

Yunan tapnandan baka bir anlam yoktu. Ayasof-ya'nn Yahudi havrasndan fark kalmadn syleyerek, Birlikilere en ar kfrleri savuruyorlard. Olanlar tarif etmek zordu. Papazlar, Birlikilerin cenazelerine ve ayinlerine girmiyorlard. Hatta, ayin gn halkve rahipler bahi bile almadlar.

Onlara gre kutsal mekn Ayasofya lanetlenmi vedinsizlere kurban edilmiti. Artk bu kilisede ayin yapmak haramd (Dukas Tarihi, s. 260-261, 291).

6 Nisan 1453'te kuatma baladnda halk bykpanie kapld. Ancak ksa srede kehanetleri hatrla

yarak cesaretini yeniden toplad. Bu arada Birlikilerdurumdan mitsizdiler."ehri Latinlere verip Hazreti sa ve Meryem

Ana'nn ruhlarn rahatlatalm. Aksi takdirde dinimizesayg gstermeyenlerin esiri olacaz" diyorlard.


41/83

Ayrlklarn lideri Lukas Notaras, bu szlere serttepki gstermekteydi.

"ehre Latin serpuu yerine Trk sar hkim olsun, daha iyi" diyordu. Halk galeyana gelmiti.

"Latinlerin yardmn da, kiliselerin birliini de istemiyoruz. Gnahkrlarn ibadeti bizden uzak olsun''(Dukas,s. 264).

Gennadios'un liderliindeki rahipler ise, kehanetlerin bir an nce gereklemesi iin, kale kaplarnnalmasn istiyorlard.

"Dinsiz Trklerin krmasn bekleyeceimize, kale kaplarn ap ehrin merkezine girmelerine izin verin. Melek

ler o zaman sizi kurtaracaklar. nanrsanz kurtulacaksnz. Askerlerin kahramanlklarna gvenecek kadar imansz olmayn. Tanr, yce katnda size yardm sz veriyor.Tanr'nn buyruklarna uymazsanz hem vatannz hem desiz yok olursunuz"diyerek halkn kafasn kartryorlard. Gennadios, kilisesine kapanarak yaynlad

manifestoyla Birlikilerin gnahlar yznden ehrinkesin olarak Trklerin eline geeceini ve Rumlarnok aclar ekeceini bildiriyordu. Gennadios'un manifestosu Dukas Tarihi'negre yleydi:

Zavall Rumlar. Tanr'nn buyruklarndan karak

Frenklerin gcne gvendiniz. Gerek ehir, gerekse sizlerasaletinizi kaybettiniz. Tanrm, bize ac. Bu gnaha itiraketmedim. Masumum. Zavall vatandalarm sizin de bunusyleyecek yznz var m? Geleneklerinizi reddedip say


42/83

gszl benimsediniz. Sizler iin esaret kanlmaz olacak.Tanr hepimizi kendi katnda yarglasn.

Grld gibi fanatizm her gn daha tehlikelihal alyordu. Ayrlklarn birbiri ardna ayaklanmalar imparatorluu bir hayli sarst (Dukas, s. 259-261).

Konstantinos Paleologos, 200 binden fazla nfusasahip stanbul'da sadece be alt bin asker toplayabildi. Trkler surlarn dnda olmasayd, Ayrlklar

hem imparatoru hem de birlikileri katledeceklerdi.Fanatizm bu raddeye varmt. Rahiplerden biroudin deitirmeye balad. O devrin kat dindar ortamna ramen halk kitleleri ve rahipler HristiyanFrenkler'in yerine dinsiz dedikleri Trkleri tercih ettiler. Tarihi Dukas, bir rahibenin Trk oluunu gz

leriyle grdn anlatmaktadr:

Manastrda yetien ve Hristiyanln btn deerlerini zmseyen bir rahibenin barbarlarn nianlarn gsnde tadm ve dinini deitirdiini gzlerimle grdm.

Alman arkeolog ve doubilimci A. D. Morntmann,stanbul'un Kuatlmas ve Fethi adl kitabnda, aka-yk'n-Numani adl eserde, Trk tarihilerin Ayasof-ya'da grevli krk papazn Trkler stanbul'u kuatmadan nce Mslmanl kabul ettiklerini yazdkla

rn aktarmaktadr. Fatih Sultan Mehmed, kenti fethettiinde bunlardan sadece alts bulundu. tekilerinkuatma srasnda imparatorun askerlerince katledildikleri tahmin ediliyor.


43/83

Trk tarihi Evliya elebi, stanbul'un ve Boazlar'n fethini anlatrken kuatma srasnda rahip Pet-ros'un liderliinde 300 dolaynda Bizansl'nn surla

rn bir kapsndan gizlice katklarn anlatmaktadr.2Bu rahipler sadece Trklere snmakla kalmayp, ayn zamanda din de deitirdiler.3 Bir baka hikyeyegre Neofitos Rodios ve Manuel Haggaris adl rahipler imparatordan surlarn tamiri iin aldklar paralar zimmetlerine geirerek surlar tamir etmediler ve

Trklerin bu blgelerden rahata gemelerini saladlar.4Ayrntda birbirleriyle farkl olsalar da, bu hikye

lerin ortak bir yn vardr. Trk, Yunan ve teki baztarih kaynaklara gre rakam ister on, ister yz, ya daotuz veya 300 olsun; baz rahiplerin Trklere sna

rak din deitirdikleri kesin. Bu da baz ilgin eylerinolduunu gsteriyor.

Gnler geiyor, Fatih'in askerleri lgnca saldrlarna ramen ehri ele geiremiyorlard.5 Surlar hlsalamd ve dayanyordu. mparatorun paral asker

leri iyi savayorlard. zellikle, Sakz Adas'ndan Ce2 Evliya elebi'nin eserinin ad Tarih Muhteviyat'dit.Momtmann bu eser-

den alnt yapmtr.3 Momtmann Tarihi,Yunanca tercmesi, s. 145.4 Bak. Gustave Slouberzeu-Lambrou, stanbul'un Fethi Atina, 1914, s. 51 ve

275.5 Fatih'in ordularnda binlerce Hristiyan askerin de bulunduunu unut

mamalyz. Barbaro, gnlnde Hristiyan askerlerin saysn 50 bin olarak vermektedir. Bu rakam biraz afakidir. (Barbaro, Giornale deli, Assediodi Constantinopoli 1453, Viyana, 1855, s. 42). Leonardos Hiotis, Lettera dellaPressa diConstinopoli' de "Graeci, Latini, Panoes ex omnium christiano-rum reionibus Teucris commixti,/denmektedir.


44/83

neviz komutan Giustiniani, sava sanatnda ok ustayd. mparator 20-30 bin asker temin edebilseydi ehir dmeyecekti. Ama kimse imparatora arka kma

d. Herkes ona kfrediyor ve nefret duyuyordu. Tiirk-ler yeni bir akn balatp surlara trmandnda halkkiliselere toplanarak Tanr ve Meryem Ana'nn yardm etmesi iin duaya balyordu (Tanrm, Affet)/Ia-leologos'un paral ordusunda da homurdanmalarbalad. ehrin savunucular iyi cret alamadklarn

ve maalarnn ocuklarn beslemeye yetmediini yeni fark etmi gibi uluorta haykrmaya baladlar.7Halk kitleleri, imparator surlara karak vatanlarnkorumalarn istediinde, hi bo zamanlar olmadn, ekmek paras peinde kotuklarn ve ilerini brakamayacaklarn, sylyorlard. mparator, kilise

lerde adak olarak bulunan btn altnlarn toplanarakparaya evrilmesini emrettiyse de, halkn desteinialamad. Elindeki paralan ve yiyecekleri halka datmasna ramen halk, bo zaman olmadn belirterek surlarn savunmasna yanamyordu. Fakat aynhalk, kiliselere koarak gece gndz ayinler yapp,

Tanrm Affet, diye dua etmekten geri durmuyordu.

Bu arada Gennadios, iini eksiksiz yapmay srdryordu. stanbul'un Trklemesinin Tanr'mn dileiolduunu anlatarak Birlikileri lanetliyordu. Kkrtlan halk, imparatora ve yneticilere kar isyan edi

yor, hatta, saldrya geiyordu (Frantzis, s. 260). mpa

6 Leonardos Hiotis Lcttcra delin Pressa di Constantinopoli. Dr. Phil. Ant. Dat-hiero ve Barbaro N .'stanbul'un Kuatma Gnl'Viyana, s. 82.

7 Frantzis, s. 256 ve 260.


45/83

rator, kendisine kar oluan tepkileri hafifletmek veehri savunabilmek iin elinden geleni yapt. Askerlerin firarn nlemek iin yardmlar bizzat evlerine da

tt. Sava ihtiyalarn ve masraflarn karlamakiin ynetici snfn maalarn hzineye balamasn istedi.

Ancak, artk ktlk hkimdi. mparatorun ricalar, emirleri ve tehditlerine kimse kulak asmyordu.Yurtseverliklerinin keseleriyle balants yoktu. Baz

lar da mallarn stoklayarak fahi fiyata satyorlar, felaket gnlerinde keselerini doldurmaya urayorlard. Paray elinde tutan, tarihin en zor ve kritik anlarnda bile, acmasz ve duygusuz davranarak daha zengin olma peindedir. Zenginlik drts onlara hkimolan tek duygudur.


46/83

5. BLM

STANBUL NASILFETHEDLD?


47/83

stanbul Nasl Fethedildi?Klla m, Anlamayla m?

Paleologos'un mitsizlii. Rumlarn Firarlar.Notaras-Giustiniani atmas. ehrin Teslimi inPazarlklar, Giustiniani ehri Terk Ediyor. Ayrlklar Kuzey Surlarnn Kaplarn Ayor. Notaras veGennadios'un Rolleri. Kaynaklar Ne Diyor?

Kuatma giderek daralyordu. Her geen gn mparator Konstantinos Paleologos iin gerek bir trajediydi. Papa'ya bel balamt, ancak Papa'nn yardmbir trl gelmiyordu. Yiyecek hzla tkenmekteydi.Ayrlklar grubu ayaklanyor ve kargaaya yol ayordu. Her ey ters gitmeye balamt. Gkgrltlve imekli ilkbahar yamurlaryla seller son cesaretini de kaybetmesine yol amt. Halk, dnyann sonunun geldiine inanyordu. Yldrmlar, gkgrltlerive seller son cesaretlerini de krmt. Halk, bunlarktye iaret sayyordu. Padiahn donanmas denizden kuatmay takviye etmekteydi. ki Ceneviz gemisinin 28 Nisan'da Trk donanmasn yakma giriimibaarszlkla sonuland. Padiahn ar toplar surlarda byk hasara yol ayordu. Teknolojide deTrkler, Rumlar gemilerdi.


48/83

Trkler, 22 Nisan'da erken saatlerde Dolmabaheaklarnda yetmi tekneyi karaya kardlar ve halatlarla ekerek Pera zerinden Hali'e indirdiler. Trk

lerin bu byk baarsnn ardndan denizden kuatma da younlat. mparator, mcadeleyi kaybetmekzere olduunu gryordu. Halk kitleleri ise surlarakoacana kiliselere ylp ayinlere balad. "Tanrm, bizi affet" diyorlard.

12 Mays'ta Trkler byk bir saldr balatt. ehirsurlar neredeyse decekti. yi mhendislere sahippadiah, surlarn altna byk tneller amaya balad. Surlar salam ve yksek olduundan, almas okgt. Abluka uzadka uzuyordu. Fatih Sultan Meh-med, Papa'nn imparatora yardm gndermesi durumunda kuatmay kaldrmaktan ekiniyordu. Deiikteknik yollarla bir an nce surlar devirmeyi, ya da tneller vastasyla ehre girip kaplar amay hedefliyordu.

23 Mays akam mthi top atei balad. Herkessurlarn bu bombardmana dayanamayacan gryordu. Kiliseler kadn ve ocuklarla dolmutu. anlaralyor, papazlar ilahiler okuyordu. Halk, "Tanrm!Bizi Affet" (Kirie Eleison) diye haykryor, Ayrlklarda imparator ve dostlarn lanetliyordu.

24 Mays'ta leye doru Erikap'da byk bir tnel daha ortaya karld. Trkler bu defa da planlarn gerekletiremediler. ehir bir defa daha kurtuldu.

Giustiniani ehri savunmay baard. Yine de ehringnleri saylyd. Surlar youn bombardmana dayanamyordu. Ayrlklar da tehditlere balamlard.

25 Mays'taki byk Trk taarruzundan sonra sa


49/83

rayda konsey toplants yapld. Konseyde ehrin teslim artlarnn grlmesi ya da surlar yklmcayakadar savaa devam edilmesi konular tartld. Sa

ray grevlilerinden bazlar imparator ve efradnn ehirden karlmasn teklif ettiler. Patrik de bu grdestekliyordu. mparator Paleologos, btn despotlarn kendisinin ehirden kamasn istemesi zerinetoplantda bayld. O gnlerde (22-26 Mays) her eyktye yorumlanyordu. Papazlarla kadn ve ocuklarn ehirde ellerinde dolatrdklar dev MeryemAna ikonas derek amura sapland. Bu rastlantolay azdan aza yayld ve askerlerin de kulanaulat. Askerler bunu ok kt bir iaret saynca moralleri bozuldu. Btn bunlara ek olarak o gne kadargrlmemi iddette bir yamur yad. Sanki gkyz boalmt. Ertesi gn de youn sisten gz gzgrmedi ve ehir adeta karanla gmld. Btnbunlar kalabal korkudan titrer hale getirdi. Artkherkes kehanette bulunuyordu. Herkes Trklerin ehre giri annn geldiine inanyordu.

Bu olaylarn ardndan sarayda bir konsey toplants daha yapld. Ayrlklar, krm olmamas iin eh

rin kaytsz artsz derhal teslim olmas grmelerinin balamasnda srar ettiler. Birlikiler ise savunmahatlar yklana kadar direniin srdrlmesi taraftaroldular. mparator Paleologos ve evresi ise padiahatazminat deyerek kuatmay kaldrmasn teklif etmeyi kararlatrdlar. Bylece son anslarn deneye

ceklerdi. Tarihi Dukas, konuyu yle aktarmaktadr:

mparator, surlarn yklmaya balamasyla ehrin deceine kanaat getirince padiaha eliler gnderdi.


50/83

Konstantinos, Fatih Sultan Mehmed'e btn imknlarn zorlayarak istedikleri vergiyi demeye hazr olduklarnve bar istediklerini bildirdi. Padiahn cevab sertti.

"Hibir ekilde buradan ayrlmyorum. Ya ben ehri alacam ya da ehir beni... l, ya da diri... mparatora, ehri terk ederek Mora'ya gitmesi iin izin verebilirim. Oradakendisine ve kardelerine toprak veririm, dost oluruz"(Dukas, s.276-278).

Padiahn ar artlarn imparator kabul etmedi.Burada bir konuyu tartmakta fayda var. Bu teklif nezaman yapld? Dukas, teklifin Nisan sonunda yapldn syler. Baka ahitler olmadndan bu noktakaranlkta kalmaktadr. Bizans'n kuatlmas ve dn konu eden nl anonim gnlkte, olaylar saati saatine anlatlmaktadr. Bu gnle gre, Patrik1ile saray efrad ve Giustiniani, padiah genel saldry

1 Lambros ve dierleri 1452 ve 1453 yllarnda stanbul'da patrik bulundu-unu kabul etmiyorlar. Patrik Athanasios'un 1450'de ldn ya da istifa ettiini yazyorlar. K. konomos da Kilise Arivleriadl kitabnda (c. A,s. 549-553 ve 501) ayn gr savunuyor. Mathas, Tarih Katalouadl eserinde (1884, s. 98 ve 286) Athanasios'un 1450-53 dneminde patrik olduunu ve Ayrlk kanatta yer aldn ne sryor. Gedeon, Patrik Cetvellerieserinde (s. 467) Athanasios'un 1450'de istifa ettiini ancak bunu resmiyete dkmediini yazyor.1453'te byk ihtimalle patrik olan Athana-sios belki de Ayrlk olduu iin imparator tarafndan tannmyordu. Busebeple patriin sarayla resm ilikileri yoktu. Karolidis ise (YunanistanTarihi, Atina, 1925, s. 204) Athanasios'un patrik grevini Floransa konsi-line giden osif'den devraldn, kendisinin de Birliki olduunu ve Ay

rlklarn ondan nefret ettiini iddia ediyor. Karolidis 1453te stanbulda patrik bulunmadn da yazyor. Ancak biz Karolidis'in bu grleri aratrmadan ortaya attn syleyebiliriz. Patrik osif'den (1416-1440) sonra birlik yanls Mitrofanis (1440) onun ardndan da Gregorios(1445-1450) bu grevlere geldiler. Athanasios ise tam bir fanatik Ortodoks tu.


51/83

balatmadan nce imparatorun ehri terk etmesini istiyorlard. mparatordan Mora ve Arnavutluk'tan asker toplayarak stanbul'a dnp Trk ordularna saldrmasn teklif etmilerdi. Ancak imparator bunureddetti. Birbiriyle benzemeyen bu iki olay her ne kadar ayn kaynaklardan aktarlyorsa da, yine de bazgerekleri yanstmaktadr.

Gnlkte konu edilen bir baka olay iin de (23-24

Mays), Bizans tarihileri Dukas ve Halkokondiles deiik yaklamlar iindedir.2

Dukas'a gre Fatih Sultan Mehmed, 23 Mays'taimparatora bir heyet gndererek kendisi ve isteyenvarlkl kiilerin mallaryla birlikte ehirden ayrlma

larna izin vereceini bildirdi. ehirde kalacaklara dokunulmayacana dair yeminli teminat verdi.3 Halko-kondiles'e gre ise,4 Sinop ve Kastamonu beyi smailHamza sfendiyarolu tek bana gelerek imparatora,bar iin Fatih'e heyet gndermesini syledi.5

Burada olaylar birbirine karm grnyor. Dukas ve Leonardos, padiahn bar teklif etmek iin he

2 Kuatma gnlnde, imparatoru kenti terk ederek kamas konusundaikna etmek iin nc bir konsey toplantsnn daha yapld belirtilmektedir.

3 Bkz. Dukas Tarihi(s. 279-280): mparatorumuz kendini feda ederek bu ehri terketmeli. Bu ehrin yerle bir olmas ve Rumlarn dalmas yerine, birlik iimle teslim olunarak insanlarmzn kurtarlmas daha uygundu.

1 Halkokondiles (s. 390) Trklerin, imparatorun grlerinin herhangi birdeeri olmadn yaydklarn yazar.

^ teki tarihilerden sadece Leonardos bu konuya deiniyor.


52/83


53/83


54/83


55/83

kapld. Orduya sabah taarruza gemek zere hazrlanmasemrini verdi. Bu saldrtda surlar koruyan ok sayda muhafzla birlikte mparator Konstantinos da ld. ehrin he

men hemen yars Trkler'in eline geti. ehrin teki tara-fndakiler beyaz bayrak ekerek barmaya baladlar...."Tanr akna! Neden sznz tutmuyorsunuz? Hibirsuumuz ve sebep yokken niye saldryorsunuz? ehrin teslim anlamasn imparator da imzalad. Saldry durdurun. Sizin tebaanz olmay kabul edenleri iye vuruyorsu

nuz?" Olanlar gren Fatih Sultan Mehmed, derhal saldrnn durmasn ve bir gn nce varlan anlamann uygulanmasn emretti. Bylece ehrin bir blmnn kendi isteiyle teslim olmasyla kan dklmesi de nlenmi oldu.Ertesi gn (30 Mays) Fatih Sultan Mehmed, Romanos ka

psna (Topkap) giderek geleceklerinden endie duyan

Rumlara hitaben u ferm an yaynlad...

"Yaptm anlamada manastrlarnz ve kiliselerinizinak kalacana ve dininize dokunulmayacana sz verdim. Ancak ehrin bir blmn klcmla aldmdan bublmdeki kiliselerin cami olmasn, sizin teslim olduunuz

blmdeki kiliselerin de aynen kalmasn uygun grdm ..."9

Kantemir'in aktard bu ayrntlar, o dneminolaylarn birbirine kartrarak bize ulatran Bizansve Latin tarihilerinin de aklarn kapatyor. Yine de

Kantemir'in tarihinde de aydnlatlmas gereken noktalar var. Padiahn imparatora kotuu artlardan

9 Kantemir (s. 144-146); Paparriopulos-Karolidis, Yunan Ulusunun Tarihi,s.358.


56/83

sz edilmiyor. Her eyden nce imparatorun akbetiyle ilgili artlarn konuulmas gerekirdi. Ayrca Fatih'in Bizans heyetinin hemen ardndan adamlarn

gndererek heyeti dndrmek istemesi, bu aradaTrk heyeti yelerinin birlik taraftar muhafzlarca ldrlmesi de anlamann, Fatih'le Ayrlklar arasnda yapld grn glendiriyor. Ayrlklar, imparatorun geleceini tartmak bile istemiyordu. Padiahla gren heyet, imparatorun adamlarndan

olusayd muhafzlar bunu mutlaka bilirlerdi. Trkhaberciler surlara yaklatnda onlara saldrmaz vesurlardan giren heyete, padiahn kendilerini geri ardn iletirlerdi.

Anlama, byk ihtimalle, imparatorun ve Birliki

lerin reddetmesine ramen gereklemiti. Burada tabii ki, bu grmelerin ve tartmalarn olduunu dakantlamak zor. Bu sorulara ne evet ne de hayr cevab verebiliriz. Ancak her eyden nce, Trk kaynaklarnn byle bir eyden sz etmesi iin, baz pazarlklarn gereklemi olmas gerekir.

17. yzylda yaam Trk tarihi Evliya elebi'nintamamen Trk arivlerine ve kuaktan kuaa aktarlan anlatmlara dayanarak yazdklarna inanmak zorundayz. Trklerin kendi tarihlerini saptrarak Fatihilan edilen II. Mehmed'i kk drmek isteyecekle

rini sylemek yanl olur.

Bakn, Evliya elebi olaylar nasl anlatyor.Kuatma balamadan nce Peygamberimizin emri gere


57/83

i Mahmd Paa imparatora gnderildi.10Ancak imanszlar surlarn salam ve muhafzlarn yeterli olduuna inanarak, teslim olmay reddettiler veM ahmud Paa'y kovdu

lar.

Bu bilgi temelde Kritovulos'un aktardklarna benziyor.

Evliya elebi yle devam ediyor:

imanszlar zamanla korkmaya ve endie etmeye baladlar. Trklere yeni gemi ve asker takviyeleri geliyordu. Gnahkr olan ve ikonalara tapan Rumlar artk korkudan kendilerinden gemilerdi. mparatora ba kaldran halk inliyorve ona kfrediyordu. Alktan lmek zereyiz, diye bar

yorlard. Yamurlar bizi bitirdi. Trkler yznden korkuiindeyiz. ldrmak zereyiz. Byle diyorlard. Ve yarlansurlardaki gediklerden kaarak Trklere teslim olmaya baladlar.n Kuatmann srd elli gn boyunca stanbulana baba gnn andryordu. Binlerce dinsiz, surlarnzerine karak beyaz teslim bayra ektiler. Bu sebeple

kendilerine bir gnlk mhlet verildi. steyenler kara ve deniz yoluyla ehirden ayrldlar. Ondan sonra Fatih SultanMehmed 70-80 bin askerle ehre girerek Konstantinos'unsarayna yneldi. Orada saray korumaya kararl birka binRum muhafzn direniiyle karlald. Sarayn hkimiyeti

10 Trkler Kuran- Kerim'in gereklerini yerine getirerek saldrya gemedennce kar taraf uyaryorlar, teslim olursa balyorlard. Teslim olunmazsa evlerin, kiliselerin tahrip olacan ve insanlarn kltan geirileceini bildiriyorlard.

11 Kritovulos bunu doruluyor.


58/83

iin byk bir atma oldu. Bu atmada mparator Konstantinos da hayatn kaybetti. Dinsizler onun cesedini Sulu

Manastr'a sakladlar. Fatih Sultan Mehmed daha sonra

Ayasofyaya gitti. Kilisenin iindekilerle evredeki Rumlar,slam askerlerine tfeklerle ate atlar ve bombalar attlar.Ayasofya evresinde sava gn srd.n nc gnAyasofya Trklerin eline geti (Morntmann, s.141-156).

Evliya elebi'nin anlatm Kantemir'in syledikle

riyle harfi harfine uymasa da genel hatlaryla ayn. kisi de Trklerin ehre giriinden nce binlerce Rumunkendi rzalaryla teslim olduklarn vurguluyor. Trktarihiler bu bilgileri herhalde kafadan atmadlar. Bubilgiler Trk arivlerinden alnd. Kantemir'in tarihindeki baz karanlk noktalan da Evliya elebi'nin anla

tm aydnlatyor.

mparator Paleologos'un, Trklerin saldrlarnyounlatrmalar ve ehirde Ayrlklarn ayaklanmasnn iddetlenmesi zerine, padiaha temsilcilergndererek teslim artlarn renmek istedii aka

grlyor. Halkokondiles ve Kantemir bu noktadaayn eyleri yazyorlar. Heyet yeleri artlar kabul et

12 Kritovulos olay farkl anlatyor. Ona gre Ayasofya'nn iindekiler anlamayla teslim oldular. teki tarihiler katliam olduunu yazyorlar. Dukas (s. 291) Trkler'in Ayasofya'mn kaplarn baltalarla krarak ieri girdiklerini yazyor. Frantzis vahet ve katliamlardan sz ediyor. Byk ih

timalle youn kalabalk, kehanete gre burada kurtulacaklarna inanarak Ayasofya'ya doldu. Tanrnn affetmesini istedikleri dualarna ramen bekledikleri melek yardmlarna komad. Trkler'in balta ve t-fek-leriyle saldrlarnn ardndan teslim olmaktan baka are kalmadngrdler. Belki de Evliya elebi'nin dedii gibi baz fanatik birlikiler ilkbatan kiliseye kapanarak direni gsterince atma kt.


59/83

tiler ancak son anda imparator ve Birlik yanllar fikirdeitirdiler. Anlald kadaryla ya Papa'dan yardm gelecei yolunda haberler alnm, ya da Fatih'in

srlarn imparatora aktaran Vezir Halil Paa imparatoru yanltmt.13 ehrin bir tarafnda byk bir savaolurken dier kesiminde kimseye dokunulmam olmas bunu kantlyor.

Bir baka konuyu da unutmamamz gerekiyor.ehrin muhafz alay komutan Ceneviz Giustiniani,

imparatora ballyla tannan ve yiitlikleriyle nlbir komutand. Son Trk saldrsnn balamasndanksa bir sre nce stanbul'dan kat. Baz tarihileryaralandn yazarlar. Ancak Nicolo Barbaro, firar ettiini iddia ediyor. Yaralanm da olsa, stanbul'daonu tedavi edecek doktorlar vard. mparator onun

ayaklarna kapanarak kalmas iin yalvard. Bu daGiustiniani yarasnn ar olmadn gsteriyor.

ki olaslktan sz edebiliriz. Giustiniani, Ayrlklarn da ayaklanmalarnn ardndan ehri korumannimkn kalmadn grerek yarasn bahane edip ka

t, ya da Ayrlklar onu kamaya zorlad. kinci olaslk daha gl.lerax Tarihi'nde,14 Giustiniani'nin Rum mermisiyle

yaraland iddia edilmektedir. (Cenevizli yaralayanmermilerin bizzat ierideki Rumlar tarafndan atldsylenmektedir).

1' mparator Paleologos ve kurmaylarnn Frenklerin yardm gndereceklerine dair mitleri son ana kadar srd. Ermeni rahip Avraam, hatralarnda imparatorun yardm bekledii saatlerde Latinlerin kendisine"inanan terk edip ehri bize devret" mesaj gnderdiklerini anlatyor.

14 Ortaa Ktphanesi,Sathas, c. A (s. 265, 636-638).


60/83

Bunun yalan olduunu kimse iddia edemez. Nota-ras'la kanl bakl olduklarn biliyoruz. Giustinianiba komutan gibiydi. O hem askerleri hem de impara

tor iin stanbul'un savunmasnn kilit ismiydi. Ayrlklarn bu adamdan kurtulmas gerekiyordu. Belkide onu ldrmeyi planladlar, Giustiniani'nin ehriterk etme kararnn arkasnda muhtemelen byle birsuikast giriimi yatyor. teki ada tarihiler bylebir olaydan sz etmiyorlar. Frantzis, Leonardos ve

Barbaro gibi tarihiler bu olay gz ard ettikleri gibiGiustiniani'yi, ehri terk edip korumasz braktiin, ar bir dille eletiriyorlar. Barbaro yaralanmaolayna hi deinmeden u grlere yer verir:

Giustiniani, Rumlarn mitsizliine tank olunca, sur

lar terk ederek, Hali'te dev zincirin yanndaki gemisinegitmeye karar verdi. Oysa, imparator, Giustiniani'yi muhafz birliklerinin komutan tayin etmiti. Yaralandndakuzey surlarnn dndayd ve "Trkler stanbul'a girdi"diye haykryordu. Oysa, Trkler henz stanbul'a girmemilerdi (s. 55).

Tarihi Barbaro'nun her yazdn doru kabuledemeyiz. Bu konuda ok ey yazlm olmasna ramen hibir tarihi gerei btn plaklyla ortayakoyamad. O trajik gnlerde Giustiniani'nin nedenaniden ehri terk ettiini anlamak mmkn deildi.

imdi, olaylarn meydana geldii tarihten 500 yl sonra bile olsa, karlatrmalar yaparak geree dahafazla yaklaabiliriz. Giustiniani'nin aniden ka sebebi, yukarda belirttiimiz sebepten bakas olamaz.


61/83

imdi baka nemli bir konuya gz atalm. I'arihiDukas'a gre "29 Mays sabah ehir top glleri altnda inlerken Trklerin youn saldrs balad. Saldr

srasnda surlarn kuzey blmnde Kerkoporta denilen kap ilgin bir biimde ak braklmt. Bu kapdan giren yaklak elli Trk, kalenin iinde Rum lamkar saldrya geti. Rum muhafzlar Edirnekap'yadoru ekilmeye balad. Buradaki kap da alncags gse etin bir sava balad. Trkler surlara

trmanarak imparatorluk bayrayla San Marco bayran indirip yerine kendi bayraklarn diktiler."

Dukas bunlar yazyor (s. 282). Frantzis ise birazdeiik ifadeler kullanyor. Frantzis'e gre, Rumlarbyk bir inatla direniyorlard. Ancak aniden Edirne-

kap'nn olduu blgede surlarn zerinde Trk tular ve bayraklarnn dalgalandn grdler. Ne olduunu anlamadan, "ehir dt!" lklar ykselmeye balad. dleri koptu. Frantzis'in anlatm birazda Evliya elebi'nin anlatmna benziyor.

Sur kaps Kerkoporta'nm almas konusundaTrk tarihi Saadeddin de, Dukas ile ayn grleripaylayor.13

Tarihi Kritovulos, Trklerin taarruzunu ve savan en abartl biimde anlatan tarihidir. Padiahnemriyle byk taarruz Topkap blgesinde balad.

Padiah, surlarn i ksm ve harap olan kuzeyinin korunmasnn zayf olduunu ve buralarda ok az Rum

Bkz. Schluberzeu-Lambru (s. 339): "Trkler, ou yklm surlann oldu-u blgeden dalgalar halinde geldiler" der.


62/83


63/83

ustinos kapsyla Kerkoporta'nn ayn kap olduunuanlyoruz.

Yukarda szn ettiimiz gelimeler ve yapt

mz yorumlar dikkate alndnda, okuyucu doalolarak u soruyu soracaktr: Trk kaynaklarna dayanarak Bizans'n son gnlerini anlatan tarihi Kritovulos, neden ehrin kendiliinden teslim olmasna hideinmemi? Kritovulos gerekten de bu konuyu esgemitir. Sadece Trklerin ustinos kapsndan gir

diklerini ve kuzey surlardaki muhafzlarn firar edipkatklarn anlatyor. Kritovulos, Fatih Sultan Meh-med'in stanbul'a girdikten sonra Ayasofya nne geldiini ve kilisedeki kadnlarla ocuklarn bar iindeteslim olduklarn yazyor. Oysa, btn teki tarihilerAyasofya'da katliam olduunu belirtmektedirler. Bu

konuda Trk tarihiler Evliya elebi ile Kantemir deYunanl meslektalaryla hemfikir. Ancak Kritovulos,neden ehrin teslim olmas grmelerine hi deinmiyor?

Bunu tahmin etmek pek de zor deil. Kritovulos,kuatmay en abartl biimde aktarmakla kalmayp,

Trk askerleri ehre girince yaplan szde vahi katliamlara bile deiniyor. Bu anlatmlaryla byk ola

16 Padiahn askerleri hem katliam yaptlar hem de evleri talan ettiler. An-cak tarihiler bunlar anlatrken her eyi abartyorlar. Bu konuda nefretlerini kusup, hayal glerini kullandklarndan gerekleri kolaylkla

saptryorlar. Frantzis (s. 290) "aranmadk delik brakmadlar" ifadesinikullanyor. Yine ayn tarihi (s. 304) padiahn fethin nc gnndeRumlara evlerinden ve gizlendikleri yerlerden kmalar iin izin verdiim ve artk kendilerine kimsenin dokunmayacan sylediini yazyor. Padiah ayn zamanda kenti terk etmi olanlarn da evlerinednebileceklerini ve haklarnn korunacan ilan etmiti.


64/83

slkla Fatih Sultan Mehmed'i, byk bir tarihi ahsiyet ve komutan olarak sunmak istiyor. Trkler stanbul'un fethinden sonra Padiah II. Mehmed'e zaten

Fatih" adn takmlard. Padiahn yazcs grevinegetirilen Kritovulos'un17 bu konumunu dikkate almamas mmkn deildi. Aslnda Kritovulos her gelime hakknda en ayrntl bilgiye sahipti. Ayrca olduka da tarafsz ve gerekiydi. Ama 28-29 Mays1453 tarihlerinde yaplan pazarlklar zenle grmez

likten geldi. Eer ehrin bir blmnde askerler vehalkn kendi istekleriyle teslim olduklarn yazsayd,o zaman padiah "Fatih" unvann alamayacakt.

Yukardaki kaynaklar bu konuda yazlm tek kaynak deildir. Kantemir ve elebi'yi dorulayan baka

kaynaklar da var. Patrikhane Tarihi'm yazan18 Malak-sos, daha aydnlatc bilgiler verir. Athanasios Ypsi-lantis'in galden Sonraadl kitabnda da ilgin ayrntlar vardr.

Malaksos'a gre, eremias B.'nin ikinci defa patrik

olduu tarihte (1532) padiah kilise ve manastrlardatmaya kalkt.19

17 Kritovulos kitabnda Fatih Sultan Mehmed'i adeta ilahlatryor. Kita-binin giriinde "Yce padiah, padiahlar padiah.... Bahtiyar, Muzaffer,Fatih, Galip,Yenilmez, Topran ve Denizin Hkimi, Allah'n Temsilcisi..."gibi ifadelere yer veriyor.

18 Kilise tarihisi Malaksos 16. yzylda yaad. Patrikhane Tarihi kitabn1587de yazd. Marinos Krousios bu kitab Osmanl mparatorluutopraklarnda Latince olarak da yaymlad.

19 1532de Kanuni Sultan Sleyman tahtta idi.


65/83

eremias'm ikinci defa patrik seilmesinin ardndan byk kilisede kargaa ve korku hkim oldu. Trk alimler veyneticiler toplanarak padiaha yazl bir fetva hazrlattlar.

Fetvaya gre, stanbul kl zoruyla alnmt. Kl zoruyla alnan ve kendiliinden teslim olmayan blgelerdeki kiliselerde ayin yaplmas yasaklanm ve bu kiliselerin yklmas kararlatrlmt.20

Malaksos'un kitabnda (157-162) anlattna gre*,

Patrik eremias'm, ehrin kl zoruyla deil, anlamayla Trkler'e brakldn kantlamak iin, ayurat. Patrik, stanbul'un fethi srasnda savaan yal yenieriyi ahit olarak bulmay baard. Yenieriler nce patrikhaneye geldiler ve daha sonra patrikle birlikte padiahn huzuruna ktlar.

Malaksos yenierilerin padiaha anlattklarn ucmlelerle aktaryor:

Bizans imparatoru, muhafzlarndan ounun ldn grnce padiahmz Mehmed'e bir heyet gnderdi. Pa

diahmz onlar kabul etti ve kendilerine bir fetva verdi.Fetvada, padiah Bizans imparatoruna hayatn ve kleleride dahil, maiyetini balyordu. mparator bu yazy grdnde ok mutlu oldu. Kalenin anahtarlarm yanna alarak padiahn otana gitti. Anahtarlar padiahn elineverdi.

Padiah imparatoru kucaklayp sa tarafna oturttu ve

20 Turkogretsia Kitab, s. 156.


66/83

gn gece elence ilan etti. Padiah daha sonra imparatoru yanna alarak ehre girdi. Ve imparator ehri teslimetti.-1

Malaksos'un son cmleleri teki tarihilerin anlattklaryla uyumuyor. mparatorun anahtarlar bizzatpadiaha teslim ettiine dair hibir kant yok. Ayrcanasl abucak dost olabildiler? Grld kadarylapadiaha Bizans'n bir baka st dzey grevlisi gitmiti. Bu kii de muhtemelen Notaras't. Malaksos'un

anlattklarnn da tamamen yanl olduunu syleyemeyiz. Her ne kadar patrikhaneyi kmazdan kurtarmay amalyorsa da, anlattklarnda gerek pay vardr. Baka kaynaklar da bu grmelere gndermeyapyorlar. Padiahn yenieri tarafndan aldatlmas ve onlarn yalan sylemesi halinde bunu hogr-

mesi olanakszd. Yenieriler de, patrikten ka akervet alrlarsa alsnlar, padiah kandrmaya ynelikyalan hikyeler uyduramazlard. Ayrca Fatih SultanMehmed ve btn padiahlar Kuran- Kerim'e sayggstermek zorundaydlar. Eer ehri klla alrlarsahibir kilise kalmayacakt. Ayrca Rumlara din ve siyasal ayrcalklar hemen verilemeyecekti. Kuran- Kerim, kendi rzalaryla teslim olanlara dokunulmama-sn emrediyor ve Hristiyanlarn ibadet yerlerindekatliamlar yaplarak buralarn talan ve tahrip edilmesini yasaklyordu.22

21 Kantemir, Malaksos'un anlatt bu olayn meydana geldiini kabul ediyor. Kantemir, nl Trk vakanvis Mustafa Ali'nin (Knh'l Ahbar)adl derlemesini Filibe'de bulduunu ve burada olaylarn anlatldn belirtiyor. Bu derleme stanbul'da Mavrokordatos kitaplnda da mevcuttur.

22 Ferman, "imanszlar, diz kp teslim olup aman dilerlerse" onlardanyzde on vergiyi alp ibadetlerine devam etmelerine izin verin, der.


67/83

Athanasios Ypsilantis de, galden Sonra adl kitabnda benzer olaylardan sz ediyor ama bu olaylarnPatrik eremias zamannda deil, Patrik Theoliptos(1514-1520) dneminde gerekletiini ne sryor.O tarihlerde I. Selim padiahtr. stanbul'un teslimikonusunda da sadece ehrin yarsnn teslim olduunu yazyor.

Patrik Theoliptos, 1519'da Yavuz Sultan Selim'inkiliseleri ykarak Hristiyanlar zorla Mslman yapmay kararlatrdn duyunca, saraya kotu. Patrik,padiahn bu kararnn, Kuran- Kerim'e ve ehrinteslim olmasyla ilgili anlamaya kar olduunu bildirdi.

Padiahmz eer izin verirlerse stanbul'un fethiyle ilgili baz gerekleri kendilerine bildirmek istiyorum. Atalarmz stanbul'un yarsn Fatih Sultan Mehmed'e anlamayla teslim ettiler. Bu anlamaya gre, Hristiyan kiliseleri cami yaplmayacakt. Hristiyanlarn dn, cenaze veteki trelerini zgrce yerine getirmeleri salanacakt.Paskalya yortusu zgrce kutlanacak ve Fener Patrikhane-si'nin kaps Hristiyanlarn ziyaretine gn ak kalacakt. Halk dilerse patrikhanede ayinlere katlabilecekti. Bizehrimizi, bykbabanz Fatih Sultan Mehmed'e bu artlarda teslim ettik. Sizden nceki selefiniz dneminde buartlara uyuldu. Yeni fetvanzla mlklerimize el konuyor.Bu kararla hem atalarnzn imzalad anlamay hem deKuran- Kerim'i ihlal ederek slam'a zarar veriyorsunuz.

Bunun zerine defterdar efendi, mft efendinin


68/83


69/83

muhtemelen eremias'm birinci patriklik grevi srasnda Sultan Selim dneminde (1519-20) meydanageldi. O tarihte nce eremias, ardndan da Theoliplosksa sreyle patrik grevindeydiler.

Sultan I. Selim her ne kadar sakin ve Hristiyanlaraiyi davranan bir padiah olarak tannsa da, bir Hristi-yan dman olduunu gsteren yazl belgeler devar.24 Kanuni Sultan Sleyman ise (1520-67) Hristiyan dostuydu.

I. Selim, Aynaroz rahiplerinin Orhan Bey dneminden aldklar imtiyazlar da kaldrmak istedi. Aynaroz rahipleri kiliseler, manastrlar ve mlklerinikurtarmak iin Orhan Bey ile yaptklar yazl anlamay gsterdiler. Padiah eski imtiyazlar tasdik edenbir Hatt- erif yaynlad.25

Kanuni Sultan Sleyman'n, Hristiyan kiliselerinedokunmadna dair ok sayda yazl belge var. Kanuni Trklerin en byk liderlerinden biriydi.26

24 Tarihi Hammer de (Osmanl mparatorluu Tarihi, c. 3, s. 322-323) kilise-leri ykma kararnn I. Selim tarafndan alndn kabul eder.

25 Bkz. Smimakis (Aynaroz, s.lll) ile Vizantios (Konstantinopolis, c. A, Atina, 1851, s. 57) I. Selim'in Hristiyan dman olduunu yazarlar. Vizan-tios yle yazmaktadr:Bayezid'in olu I. Selim iktidara geldikten sonra 1520de, dini fanatizmle hareket ederek, stanbul'da bulunan btn Hristiyan ibadet yerlerinin camiye ev

rilmesini ve dinlerini terk ederek Mslman olmayanlarn kltan geirilmesiniemretti. Vezir-i zam Piri Paa ile eyhlislam Cemali, Patrik eremias'a kiliseyi kurtarmak iin bu yolu gsterdiler; o da bunu baard.Aynaroz'un imtiyazlarnn yeniden tasdik edilmesi konusu iin bkz. K.Sathas tarafndan yaymlanan Hatt- erif (Hrisallisdergisi c. 3, s. 613-15)

26 Bkz. Mathas, Tarih Katalou,1884, s. 290).


70/83

Tarihler konusunda Malaksos ve Ypsilantis birbirlerine ters dseler de, sadece Trk kaynaklarna deil, ayn zamanda patrikhanedeki ariv bilgilerine de

dayanyorlar. Son gnlerde ayn konuda Trk arivleri de gn yzne kmaya balad.27

Tarihi Karolidis, bundan birka yl nce yaymlad Yunanistan Tarihi (1453'ten Kral I. Georgios'a kadar)adl kitabnda ehrin kl zoruyla m ya da anlamay

la m teslim olduunu tartmaya ayor.28

Aralarnda Kantemir'in de bulunduu ok sayda bilimadam stanbul'un d konusuna deiik ynlerle yaklatlar. stanbul 'da mparatorluk Konseyi yesi ve patrik

hanenin danman byk din adam I. Hotzis, stanbul'unfethiyle ilgili Trk kaynaklarn btn ayrntlaryla aratrp Trkler hakknda en ayrntl bilgilere ulatktan sonra,stanbul'un bir blmnn anlamayla teslim edildiini,tamamnn teslim olmadn yazar. Hotzis ayrca padiahla teslim artlarn imparatorun grmediini, bir grup

Bizansl soylunun otaa geldiini yazar. Patrikhane tarihinde de belirtildii gibi, grmeler Trk ordusunun ndegelenleriyle, ban Gennadios Scholarios'un ektii, Floransada 1439'da imzalanan kiliselerin birlemesi anlama

27 J. H. Mordtmann, Die Kapitulation von Konstantinopolist im ]ahre 1453(Byzantinische Zeitschrift,c. XXI, 1912, s. 129) adl eserinde stanbul'un teslim mi olduu, ya da kl zoruyla m alnd konularn derinlemesinearatryor ve kentin teslim olduu sonucuna varyor. ada tarihiler,Mordtmann Tarihi'ni, karanlk olduu iddiasyla grmezlikten geldiler.

28 Elevterudaki Yaynlar. Atina 1925.


71/83

sna iddetle kar kan Ayrlklarn temsilcileri arasndasrdrlmt.29

I. Hotzis, ayrca Trk kaynaklarna da dayanarak,stanbul'un fethi srasnda 33 bin Rumun esir alnarakktlklere maruz kaldn; bu esirlerin tamamnnkiliselerin birlemesini isteyen Birlikiler olduunuyazmaktadr. Ayrlklar evlerine iaret koymulard.Trkler iaretli evlere dokunmadlar.10 Bu da aralarn

da anlama olduunu gsteriyor.imdi Malaksos, Ypsilantis ve Kantemir'in farkl

anlattklar katliamlar konusuna deinelim. Aralarnda Kritovulos'un da bulunduu btn tarihiler,Trklerin ehre girdikten sonra katliam ve yamayaptklarn ne sryorlar.31 Ancak baz st snf yneticilerle Ayrlklara hibir saldr olmamas dikkati ekiyor. Acaba neden? Bu mucize nasl oldu?Son yllarda stanbul'un dn inceleyen tarihilerimizden hibiri bu ok nemli konuya deinmedi.

Ayrlklarn lideri Byk Dk Notaras, igalden

29 s. 36. Hotzis'in ldn ve arivlerinin patrikhane tarafndan tahripedildiini rendim.

30 s. 3. Dipnot.31 Katliamlar konusunda yazlanlarn abartldn hatrlatmtk. Trkler

Kuran- Kerim'e ve padiahn szne gre sadece kendilerine direnenle

re saldrdlar. Birlikiler Ayasofya'ya kapanarak "Kirie Eleison-TanrmAffet" eklinde dua ediyorlard. Padiahn ordusu sadece Trklerdenolumuyordu. Birok Hristiyan da bu orduda yer alyordu. Ayrca ehirden kap Trklere snan ok sayda Ayrlk da onlarla beraber ehreinince Birlikilerin evlerine saldrp yamaladlar Bkz. Schluberzeu-Lambrou, s. 396.


72/83


73/83


74/83

mez Gennadios'u sada solda aramaya balam ancak bulamamt. Bir sre sonra Edirne'de olduu tespit edildi. Kritovulos'un aktardna gre, padiah

1453 ylnn sonbaharnda tannm alimlerden Gennadios'u davet etti. Gennadios fikirleriyle halk etkileyebiliyor ve erdemli bir kii olarak biliniyordu. Padiah, fethin hemen ardndan fikirlerinden faydalanmak zere Gennadios'u aramt. Ancak uzun uralar sonucunda, Edirne'de ararken Gennadios bir ky

de bulunabildi. Zengin bir Trk kendisine ok iyi bakyordu.38

Kuatma baladnda Gennadios'un ehirde naslbir rol oynadn daha nce anlatmtk. Leontas Al-latios gibi baz eski tarihiler Gennadios'u Trk ajanlyla sulamaktadr. Bunun tam olarak doru oldu

unu syleyemeyiz. Byle bir ey olsayd Gennadiosigalden birka gn nce ehirden kamazd. ehirdekalr ve Notaras gibi Fatih Sultan Mehmed'i ilk karlayanlar arasnda yer alrd.39

Bu yine de Gennadios'un ehrin Trklerin elinegemesini istemedii anlamna gelmez; ancak satlk

38 Kritovulos yle aktarmaktadr:O gnlerde Fatih Sultan Mehmed, Gennadios'u davet etmitir. Gennadios erdemli, alim bir zat olarak tannmaktadr. Ancak btn aramalara ramen bulunamaz. Fatih'in onun deerli grlerine ihtiyac vardr. Sonunda Gennadios

uzun aramalardan sonra Edirne'de bulunur. Burada bir soylunun evinde hertrl hizmeti grlmektedir.39 Sathas da (Hrisallis, c. C, s. 577-585) Gennadios'un Trk propagandas

yaptn kabul eder: Kuatma korkun hale gelmiti. Ama bu korkun demagog, halk kkrtmaktan geri kalmyordu. Birlikilere kar yrtt acmaszkampanyada ona en byk destei Dk Notaras veriyordu.


75/83

bir ajan deildi. Yaptklarn, Ortodoks Hristiyanln bu yolla kurtaracana inand iin yapt. Fanatikbir rahipti ve Trkleri Latinlere tercih ediyordu.

Trkler getikleri yerlerde kilise ve manastrlaradokunmuyorlard. Trk egemenliindeki blgelerdekilise feodalizmi srebiliyordu, ennadios ve onuntaraftar rahiplerin kat Ortodoks anlay, znde kilisenin menfaatini de korumaktayd. Gennadios'un

milliyeti duygular da yoktu. O dnemin nesnel koullarna gre bir Rum milliyetiliinin gelimesimmkn deildi. Gennadios, kendisine Yunanl olupolmad sorulduunda u cevab veriyordu:

Ben Latin dilini rendim. Ancak Latin deilim. Latin-

ler gibi dnmek zorunluluum da yok. Yunan anadilimvar diye Yunanl gibi dnmem ve kendimi Yunanl saymam da doru olmaz.40

Fatih Sultan Mehmed'in, Gennadios'u bu grlerinden dolay zellikle Hristiyan reayann patrii

setiini syleyebiliriz. Fatih Sultan Mehmed verdiibahiler ve gsterdii saygyla Gennadios'a ne kadardeer verdiini gizlemiyordu. Padiah kimi nasl kullanacan ok iyi biliyordu. Gennadios'un rahipler vegeni halk kitlelerince ok sevildiini fark etmiti. Ayrca Gennadios fanatik bir ayrlkyd. Gerekler by-

ledir.

40 Ktphanesi Anonim Elyazmas. Say 209, no 778. Draseke, Zu CeorgiosScholarios. Byzantinische Zeischrift, c. D, 1895, s. 561-580.


76/83

Baz eski tarihilerin Fatih Sultan Mehmed'in Gennadios'un erdemlerini takdir ettii iin onu patrikyapt eklindeki szleri gz boyamadan baka bir

ey deildir.41 Fatih Sultan Mehmed'in o gnlerde erdemler ve felsefeyle ilgilenecek hali yoktu. nndebyk problemler vard. stanbul'un fethi ona bykan ve hret salam, Trk devletini glendirmiti.Ancak beraberinde bir dizi tehlike ve endieyi de getirmiti. Frenklerin yeni bir Hal seferi her zamangndemdeydi ve bunu durdurmak pek de kolay olmayacakt. 42 Bu sebeple de gereki ve stratejik kararlar vermek zorundayd. O da bunu yapt. Kritovulos,"Fatih stanbul'u alr almaz deerli dncelerini renmek ve feyz almak iin Gennadios'u arad" diyorsa da, Fatih bunu o tarihlerde Ayrlklarn ittifaknaihtiyac olduu iin yapt.

Fatih, aslnda bilge rahibe hayranlk duymuyor,

41 Gennadios, Yunan bilinci tamad gibi tutucu grlere de sahipti.Gemistos onun hakknda u grleri savunur:Yasalar hie sayyor ve yaklmalarn istiyordu. Her yeni fikre kar kyordu.

Karanlk aa zg bir inatl vard. Kadnlardan da holanyordu. 1476'dakadn dostlarndan biri patrikhane binas nne giderek onunla yaadklarnuluorta anlatnca bu grevden istifa etmek zorunda kald. Dorotheu Monemva-sias, Tarih zetleri, Venedik, 1806 ve Gedeon, Patrikhane Cetvelleri, stanbul, 1890-1896 s. 472-473.

42 Vissarion, Papa V. Nikola ve III. Kallistos'un giriimleriyle talyanlarnnderliinde Trklere kar yeni bir Hal seferi hazrl balamt. Ma-carlar hl Trklerle sava halindeydi (1455). Arnavutlarn lideri sken

der Bey, Trklerle savayordu. Bu savalar Batllar'a Osmanl'ya karetkili bir Hal seferi dzenleme cesareti veriyordu (Bkz. Sathas, TrkEgemenliindeki Yunanistan,s. 4-30). Ancak Rumlarn ayaklanmaya hi deniyetleri yoktu. Trklerin btn vahetine ramen Papa, Vissarion veteki Latin dostlarnn ayaklanma arlarna kar sessiz kaldlar.


77/83

aksine Ayrlklarn liderini pohpohluyordu. Bu yol-l. da Papa aleyhtarlna g kazandryordu. Padiahn Gennadios'a gsterdii dostluk ve patrikhaneye

tand imtiyazlarn arkasnda tamamen siyasi menfaatler yatmaktadr. Fatih bu menfaatleri iin rahipleri ve soylular kurnazca kulland.


78/83

Son sz.

zetle, Papa'yla birlik ul


79/83

ne kadar kat olduunu ayrntl biimde aktarr. Baka bir dine sahip olmalarna ramen Trkler, Hristiyanlarn ibadetleri ve kiliselerine karmazken, Frenk-

ler bask ve zulmle Ortodokslar Katolik yapmayaalyorlard.1Bu sebeple halk kitleleri Frenklerdennefret ediyor ve korkuyorlard.2

Bizans'taki Ayrlk politikaclar ve din adamlarbu sebeple zellikle fakir kitleleri kendi saflarna ek

mekte zorlanmadlar. Onlar kitleleri ehrin Trklemesinin Tanr'nm dilei olduu konusunda ikna ettiler. Bu adan bakldnda Notaras ve Gennadios iletemsil ettikleri snf, kendi menfaatlerini korumakamacyla yaptklar vaazlar ve konumalarla fakir halk artlandryorlard. Aslnda fakir halka ihanet edi

yorlard.3 Tarihi Ubinici, Kritovulos hakkndaki a-

1 Gnlkte halkn "bugnden itibaren Tanr bize Frenk hkimiyeti gster-mein ve dinimiz elden gitmesin" eklinde feryat ettii belirtiliyor.

2 Tabii ki, btn siyasi ve din liderler Trk dostu deildi. Bata mparatorPaleologos ve evresi olmak zere hatr saylr bir grup Frenklerle ibirliinden ve ortak kiliseden yanayd. Latin taraftarlar daha ok onlarla ticaretin youn olduu adalar ve sahil kesimlerindeydi. Daha ok Pisa, Ceneviz ve Venediklilerle ticaret youndu.

3 Trk yasas, kendi rzasyla diz kp aman dileyenlere dokunulmamas,ktlk yaplmamas, mallarna el konmamasn ngryordu. Bir yerianlaarak hkimiyetlerine geiren Trkler, orada yaayanlara "Rumlarnaralarndaki meseleleri zmekte tek yetkili metropolittir. Kiliselerdeayinleriniz serbesttir. Mallar olanlarn mallar korunacaktr" eklinde teminat veriyorlard. stanbul'un fethinden ok sonra, 1454'te Mora Duka

l teslim olacan, ancak imtiyazlarnn devamn istediini bildirinceFatih Sultan Mehmed, Yunanca yazdrd bir ferman gndererek imtiyazlarn devamn ilan etti.Tarihi Hammer, Fatih'in bu fermann yaymlamtr. Bosna Hersek, Arnavutluk ve Srbistan'da iftlikleri ve egemenliklerini kaybetmek istemeyen ok sayda soylunun Mslman olduu bir gerektir.


80/83

ialrmasnda (Annaire de IAssociation potr I'Etco-urngement des etudes grecques, c. V, Paris, 1871, s. 57)baz Bizansl yazarlarn iddia ellili gibi, Trk hkimi

yetinin o kadar da kat olmadn, halkn kendi istemiyle Trk idaresine girdiini belirliyor. BizansllarTrk hkimiyetinden kurtulma mcadelesi yle dursun, bu hkimiyeti istiyorlard. Yine de Ubinici'ninvard sonular doru deil. O da Trk istilasna yolaan gerek sebep yerine bunun sonucunu gryor. Otarihlerde din maskesi altnda verilen snf savalarBizans' ykt.4

Sadece olaya bu adan baknca stanbul'un Trklere teslim oluunun arkasndaki sebepleri grebiliriz.O dnemin snf savalarn iyi irdelemeliyiz. Bu atmalarn retimi nasl etkilediini aratrmalyz. 11ersnfn retim zerindeki etkileri ve gcn iyi analizetmeliyiz.

Ekonominin ve idarenin merkezin denetimindenknn sebepleri ve sonular neler oldu? Bu gelimeler din kavgalarn nasl dourdu? Kaderci din anlay, ifti kitlelerinin aslnda onlar smren snfnpropagandasna kr krne kaplmas da izah edil

4 Trkler uygarlk asndan Bizans ve Latin uygarlndan daha gerideyse-ler de, baz tarihilerin sama iddialarnda belirttikleri gibi barbar ve kandkc deildiler. Kendi rzasyla teslim olan lkeler hi kayba urama

d. Ayrca valyelik ve asalet Trkler gibi Bizansl ve Latinlerde de yoktu. mparator Vasilios Bularoktonos'un vaheti ortaan en byk vahetidir. Hallar da getikleri yerlerde ta stnde ta brakmadlar. yiveya vahi ulus diye bir ey yoktur. Vahet baz insanlarn iinde gizlidir.Aynca insanlk ve adalet iin sava olmaz. Savalar byk oranla halkndeil, egemen snflarn menfaatlerinin korunmas iin yaplyor.


81/83

mesi gereken olgulardr. Bunlar izah edilmeden Trkhkimiyetinin bylesine kolayca kabul edilmesi deaklanamaz.

O dnemin sosyo-ekonomik artlarnda ulusal bilincin gelimesi ve ulus devletinin kurulmas iin harekete geilmesi adeta imknszd. mparatorluk nfusunun ezici ounluunu oluturan yoksul kylve iiler ortak milli duygular gelitiremezlerdi.

Byle bir psikoloji iin hem artlar hem de zamanbakmndan erkendi. Bu nedenle kaderlerine raz oldular ve kendileri mcadele edecek yerde yukardangelecek kurtarcy beklemeye baladlar.

Bu kaderci anlay erevesinde Trk hkimiyetinin tanrnn istei olduuna inanyorlard. Trkler gelirse Frenklerin penesinden kurtulacaklard.

mansz dedikleri Trkler, artk sadece Rumlarnkendilerini deil, aym zamanda onlarn ruhlarn da

kurtaryor, huzura kavuturuyorlard.Ancak kat Ortodoks inanca, Bizans ve Latin yne

timlerinin ar basklar yol amt. Bizans ve Latinlerin feodal basklar da din kisvesinin arkasna gizlenmiti.5 Trk feodal dzeninde aalar, beyler ve pa-

5 Marx'n "Dou Sorunu" hakknda 22 Mart 1853'te yazd makalede Trkfeodal yapsnn Asya ve Balkan halklarna etkisi ayrntl biimde elealnmaktadr. Kari Marx, CEuvres Politiques, Paris, 1929, c. III, s. 5-177 venotlar. Riajanof, s. 137-153.


82/83

tfil.rn basklar Bi zan s v r I .i lm in in l ' . - . ln li /rni

k. s nda ok halil kalyor*l.1'

Balkanlar ' n kyl k(lt*lt*ri rinli l**. imi ' I-.til ktlar.7 Yine de, Trkler'in 1.'ki m y *11 mi Ii i i . i I. I. i

maya yol at ve zellikle Slavl.r, Avi|.M.h p*lr

meyi yz, yz el l i y l arkadan i / l rycbl l l r

6 Trkler, konumlarn glendirince saldrlarn ve vergileri azalttlar.(Bkz. Kordatos, Yeni Yunan Tarihi,c. A, s. 48-57). Daha da nemlisi, \Iris-tiyanlar askere gitmedikleri iin, savata krlmyorlard.

7 Leon Heuzey (Mission Arch. de Maced.)s. 456'da Bizans dneminde iftilerin dedikleri vergileri anlatrken dzenin ok acmasz olduunu vurguluyor. Yazar: "Bizansl kyller Trklerin reayas olmaktan krl ktlar" diyor.


83/83

Bu aratrmamla tarihi gerekleri yerine oturtmak istiyorum. Tarihilerimiz

Bizans imparatorluumun dal ve k nedenlerini arpttklar gibi, dini

ekimelere dayandrdklar birok aslsz b ilgiyi de okuyuculara yanstyorlar.

stanbulun Trkler tarafndan fethiyle ilgili, tam amen yalan lar zerine ina

e t t i k l e r i b i lg i l e r i okuyucuya akta ra rak gerek le r i g iz l i yo r l a r .

Bu kitapta belgeler btn bu iddialar susturacak niteliktedir. stanbulun

fethini hamasi propaganda malzemesi olmaktan karp, tarihteki yerine

yerletirmenin ve gerekleri olduu gibi yanstmann zaman gelmitir.

Yannis Kordatos - Bizansın Son Günleri

Documents

Transcript of Yannis Kordatos - Bizansın Son Günleri