Yahya Kemal Beyatlı'nın şiirlerinde kelime dünyası
-
Upload
mesut-bayram-duezenli -
Category
Documents
-
view
248 -
download
0
Transcript of Yahya Kemal Beyatlı'nın şiirlerinde kelime dünyası
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
1/148
T.C
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI
TRK DL BLM DALI
YAHYA KEML BEYATLININ RLERNDE KELME DNYASI
MASTER TEZ
HazrlayanFeride Gl ERUZ
Tez DanmanProf. Dr. Hlya KASAPOLU ENGEL
ANKARA 2006
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
2/148
iv
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,
Feride Gl ERUZa ait YAHYA KEML BEYATLININ RLERNDEKELME DNYASI konulu alma, jrimiz tarafndan Trk Dili BilimDalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.
Bakan.
ye
ye
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
3/148
i
NSZ
Yaad dnemde ve sonrasnda edebiyat dnyasna k tutmubyk bir isimdir Yahy Keml. Bu almamzda Yahy Kemlin Kendi Gk
Kubbemiz, Eski iirin Rzgryla, Rubaler ve Hayam Rubalerini Trke
Syleyi ve Bitmemi iirler isimli eserlerinde yer alan iirlerindeki
szcklerden yola karak, irin slbu hakknda zmleme yapmaya
altk. Bunu yaparken irin iirlerini esas aldk. iirlerindeki btn
szckleri btn ynleriyle inceledik ve bu ekilde ortak gruplar oluturduk.
Ancak irin Rubler ve Hayyam Rublerini Trke Syleyi adl
eserininikinci blmndeki Hayyam Rublerini Trke Syleyi blmndeki iirlerini
ve Bitmemi iirler adl eserindeki tercme iirlerini almamza dhil
etmedik.
Yhya Kemlin iirlerinde ilk hissedilen ey, msknin deta her
szce sinmi, zevk veren havasdr. Gerek benzetmelerle ve gerekse
msk arm yapan szcklerdeki henkle yeni bir hayl lemi kurgular.
irin ekil ve ieriin uyumunu mkemmel salam olan slbu,
her szckte kendini hissettirir.
Yahya Kemlin ocukluktan itibaren ounlukla yurt dnda geen
haytnn, iire, vatan ve gurbet duygular ile yansmas kanlmaz olmutur.
Bu hisler zaman kavram ile mekn deta zdeletirir. Annesinden ald ilk
dn eitim ve ok sevdii bu insan gen yata kaybedii de irin, iirlerinde
lm ve din konularn youn olarak ilemesinde nemli rol oynamtr
denilebilir.
Bu bilgilerden de yola karak almamzda zellikle szckleri
trlerine gre gruplandrdk. Trleri yannda szcklerin kullanm skln da
inceleyerek irin szck kullanmnda tercih ettii eitlilii grmek ve
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
4/148
ii
dolaysyla slbu ile ilgili ipularna ulamak iin bir kap aralam olduk. Bu
ekilde irin iirin kelimelerle yazld grn, irin iirlerinden yola
karak vurgulam olduk.
Ayn konu zerinde younlam szckleri ise kelime aileleri iinde
deerlendirdik. Kelime ileleri bize irin hayata bak ve ruh dnyas ile ilgili
nemli bir kaynak oluturdu. Szckleri kullanrken bavurduu benzetmeler,
irin duyu ve dnne ait kullanm zellikleri irin gzyle nesneleri
alglamamza yardm etti. Zaman, mekn, insan ve duygular, daha detayl,
daha ince ve daha ok hisseden bir gzle alg
lad
k.Tamlamalar ve bunlarn farkl kurulu zellikleri ise irin slbunu
belirlemede nemli bir nokta olduu iin dier bir aamada bu farkllklarn
gz nne alnmasyla tamlamalar inceledik. Tamlamalarn okluu ve
bunlarn kurulu zellikleri de, irin kavramlar nasl farkl ve etkili bir ifde
yolu ile ortaya koyduunu gsterdi. Nesnel zellik tayan tamlamalar
yannda irin hayal dnyasn yanstan znel kurgulu tamlamalar da
almamzn dier bir blmn oluturmutur.
Son aamada ise sz sanatlarn ele aldk. Sz sanatlar, az
szckle geni bir hayl dnyasnn kaplarn amak iin bavurulan ve yine
slp hakknda bilgi veren kaynaklardr. Biz de irin sk kulland sanatlar
ele alarak almamzn dier bir blmn oluturduk.
Bu almay yaparken her safhada bana yol gsterip yardmc olan
sayn hocam Prof. Dr. Hlya KASAPOLU ENGEL e teekkr ediyorum.
Ayrca tez almalarmda bana destek olan Funda AFARa ve hep
yanmda olan aileme teekkrlerimi sunuyorum.
Feride Gl ERUZ
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
5/148
iii
NDEKLER
NSZiNDEKLER.......iii
KISALTMALAR....vi
GR
YAHYA KEML BEYATLININ HAYATI, KL VE SLBU.1
A.HAYTI1
B. KL VE SLBU.... 3
BRNC BLM1.YAHYA KEMLBEYATLININRLERNDE KELMEDNYASI.8
1.1 YAHY KEMLN RLERNDE KELME LELER..8
1.1.1 Tabiat le lgili Kavramlar............8
1.1.2 Zaman le lgili Kavramlar..21
1.1.3 Duygu le lgili Kavramlar..28
1.1.4 Yerle lgili Kavramlar....34
1.1.5 Din le lgili Kavramlar...............39
1.1.6 Ses le lgili Kavramlar...........43
1.1.7 Renklerle lgili Kavramlar.......47
1.1.8 Mzik le lgili Kavramlar...53
1.1.9 Vatan le lgili Kavramlar..................57
1.1.10 Hayl le lgili Kavramlar..61
1.1.11 Hayvanlarle lgili Kavramlar.63
1.1.12 lm le lgili Kavramlar..66
1.2 KELME SIKLII69
1.3 KELME TRLER.72
1.3.1SMLER. 73
1.3.1.1zel simler74
1.3.1.1.1 zel Kii Adlar...............74
1.3.1.1.2 zel Yer Adlar..81
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
6/148
iv
1.3.1.1.3 Somut ve Soyut simler...89
1.3.2 SIFATLAR..92
1.3.3 ZAMRLER.95
1.3.4 ZARFLAR...99
1.3.4.1 Durum Zarflar..99
1.3.4.2 Zaman Zarflar..99
1.3.4.3. Azlk- okluk ( Miktar ) Zarflar.100
1.3.4.4 Soru Zarflar101
1.3.5 FLLER....102
1.4 SZCKLERN DL ALELER .............106
1.5 TAMLAMALAR..107
1.5.1 SM TAMLAMALARI.107
1.5.1.1 Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Nesnel yelik
Mnasebetini Gsteren sim Tamlamalar...108
1.5.1.2.Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Mecz ve znel yelik
Mnasebetini Gsteren sim Tamlamalar109
1.5.1.3 Soyut Bir Kavramn Somutlatrlmasyla Oluturulmu
sim Tamlamalar.1101.5.1.4 Tehis ve Canlandrmaya Dayalsim Tamlamalar.111
1.5.2 SIFAT TAMLAMALARI........112
1.5.2.1 Nesnel zellik Gsteren Sfat Tamlamalar...112
1.5.2.2 znel zellik Gsteren Sfat Tamlamalar.....113
1.5.2.3 Tehis ve Canlandrmaya Dayal Sfat Tamlamalar114
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
7/148
v
KNC BLM
2.1 EDEB SANATLAR116
2.1.1 TEBH..116
2.1.1.1 Ak stire..................118
2.1.1.2 Kapalstire.119
2.1.2 TEHS....................121
2.1.3 TECHL- RF.124
2.1.4 HSN TLL..........................125
2.1.5 TELMH..126
SONU.128
KAYNAKA.131
ZET.133
ABSTRACT..134
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
8/148
vi
KISALTMALAR
A: Aknc
AD: Ak Deniz
AEG: Ali Emiriye Gazel
AH: Ak Hikyesi
AHG: Abdlhak Hamide Gazel
AKM: Akam Msksi
A: Altorehrinde
AV: Atik Valdeden nen Sokakta
B: Balay
BA: Baharbad
BBT: Bir Baka Tepeden
BDM: Bir Dosta M
sralarBE: Beyitler
BGT: Baknin Gazelini Tatir
BH: Bergama Heykeltralar
BK: Biblos Kadnlar
BM: Bedriye Msralar
BS: Bir Sak
B: Bitmemiiirler
BT: Bir Tepeden
BU: Bahelerden Uzak
B: By iir
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
9/148
vii
BYA: Bir Yldz Akt
: aldran
AG: amlca Gazeli
G: ubuklu Gazeli
K: in Kasesi
D: Dn
DE: Deniz
DEB: Derin Beste
DD: Duyu ve Dn
D: Dn
DT: Deniz Trks
D: Dnce
EB: Erenkynde BaharEG: Erzurum Gazeli
EM: Eski Mektup
EP: Eski Paris
ER: Endlste Raks
ES: Eyll Sonu
ESM: Eski Msk
ER: Eski iirin Rzgryla
EZM: Ezn- Muhammed
F: Fenerbahe
FAG: Fzl Ahmede Gazel
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
10/148
viii
FBA: Fuad Bayramoluna
F: Fuad mere
G: Gnl
GA: Gazel
GC: Gece
GE: Gei
GEB: Gece Bestesi
GG: Gztepe Gazeli
GB: Gftesiz Beste
GY. Gemi Yaz
GZ: Gezinti
H: Hayyam
HA: Hat
rlatanHAY: Hayal ehir
HB: Hayal Beste
HG: Hazan Gazeli
HH: Hzn ve Hatra
HG: Hisar Gazeli
HS: Hayl Syleni
H: Haluk ehsuvaroluna
I: Itr
IMK: Isfahanda Mezar Kitabesi
: thaf
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
11/148
ix
FG: stanbulun Fethini Gren skdar
G: nirah Gazeli
H: hsana
K: smail Dedenin Kainat
S: stinye
SU: stanbul Ufuktayd
Y: stanbulun O Yerleri
KAM: Kar Mskleri
KD: Karnaval ve Dn
KG: Kadriye Gazel
KGK: Kendi Gk Kubbemiz
KM: Koca Mustpaa
K: Kaybolan ehirK: Kta 2
KI: Kta 4
L: Laedri
L: Leyl-i stirak 1
L: Leyl-i stirak 2L: Leyl-i stirak 3
L: Leyl-i stirak 4
M: Maltepe
MAS: Maverada Syleni
MD: Mihrbad
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
12/148
x
ME: Mercidabk
MG: Mhurdan Gazel
M: Mihriyar
MK: Madridde Kahvehane
MM: Modada Mays
MS: Mehlika Sultan
MT: Moha Trks
MG: Mkerrer Gazel
MV: Mevsimler
N: Nazar
N: Nisan
NSB: Nihad Sami Banarlya
OR: O RzgarOTA: O Taraf
: zleyen
PE: Peresti
R: Ricat
RA: Rindlerin Akam
RG: Rtl- Giran
RH: Rindlerin Hayat
RI: Rhlet
RN: Rubai Nevesi
R: Rindlerin lm
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
13/148
xi
R: Rubai 2
R': Rubai 5
R: Rubai 8
S: Ses
SB: Sonbahar
SBS: Sleymaniyede Bayram Sabah
SE: Sefer
SEG: Sessiz Gemi
SER: Seranad
SG: Selim Giraydan
SM: Sz Meydan
SR: Seyfiye Refakat
SS: Siste SyleniSSG: Selim Saniye Gazel
SY: Syler
: evk
A: ark
E: erefbad
OG: d Olmayan Gnl
T: ekip Tun
T: Tercih
TA: Tazmin
TE: Telki
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
14/148
xii
TEM: Tem
TGH: Tahmis-i Gazel-i Hmayun
TGRD: Tanbri Cemilin Ruhuna Gazel
TO: Toplay
TUM: Trdan Mlhem
U: Uu
UF: Ufuklar
DI: skdarn Dost Iklar
VG: Veda Gazeli
V: Viranba
VU: Vuslat
VV: Vahdet-i Vcud
YD: Yol DncesiYG: Yol ve Gece
ZE: Zevkabad
Z: Ziyaret
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
15/148
1
GR
YAHY KEMLN HAYATI, KL VE SLUBU,
A. HAYATI
Yaad dnemin edebiyat anlayna yeni bir bak as getirerek,
kendisinden sonraki dnemlere de k tutmu olan Yahy Keml Beyatl
1884 ylnda skp te domutur. Yahy Kemlin asl ad Ahmed gahtr.
Babas Nili brahim Naci Bey ve annesi Vranyal Nkiye Hanmdr. irin
annesi Leskofal Galip Beyin yeenidir. Yahy Kemlin Nie gelip
yerlemi bilinen ilk atas ehsuvar Beydir ve soyadn da bu ehsuvar
isminin Trkesi olan Beyatl olarak almtr. ( ZBALCI, 1996 : 9 - 10)
Yahy Kemlin ocukluunda ve hayatnn ileriki dnemlerinde de
etkili olacak en nemli isim annesidir. ir, ilk eitimini annesinden almtr.
Bu, dn bir eitimdir; annesinden Yazcolu nun Muhammediye adl eserini
dinleyerek byr. Yahy Keml 1889 da Yeni Mektepe, 1892de de daha iyi
bir eitim alaca dnlerek Mekteb-i Edebe verilir.( BEK, 2005 :19-21)
irin babas, annesinden farkl bir dnya grne sahiptir. Annesi,
geleneklere bal birehir olarak grd skp ne kadar sevmekte ise
babas o kadar bu ehirden ayrlmak istemektedir. Bu durum karsnda
annesinde znt ile berber ilk hastalk belirtileri grlmeye balar.
Babasna gre Selnik daha Avrupal bir ehirdir ve srarlar sonunda
Selnike tanrlar; ancak annesi bu duruma dayanamayarak epeyce
hastalanr. Tekrar skpe dnmelerine ramen iyileemez ve lr. 1898de
tekrar Selnike tanrlar ve babas burada evlenir.(BEK,2005: 21-24) irin
skp zlemi de bu dnemde balar. Buna, annesinin skp sevmesinden
dolayirin annesine duyduu zlemin yansmas da denilebilir.
Yahy Keml 1902de tahsil iin stanbula gnderilir ve annesinin
akrabalarndan birinin konanda kalmaya balar. Bu konak irin
hayatndaki dnm noktalarndan biridir. Mzik zevki, burada, Hac rif
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
16/148
2
Beyden dinledii alaturka msk ile oluur. Konakta tant ekip Bey
ismindeki Avrupa hayran gen ve onun Avrupa hayat ile ilgili dnceleri
Yahy Kemli etkileyen bir dier noktadr. Dnemin genleri arasnda yaygn
olan Avrupay grme isteinin de etkisiyle ailesinden habersiz Parise gider.(
AYVAZOLU,1999:20-22)
Bu dnemde tarih, millet ve vatan konularnda dncelerinin
ekillenmesinde byk rol oynayacak olan byk Fransz tarihisi Albert
Sorelin rencilerinden olur. Trklk kavramn yeniden dnmeye balar.
Vatan topra
, tarih, millet btnln, Trklk kavram
n
anlamadakinemini kefeder. 9 yllk Paris yaamnn ardndan 1912de stanbula dner.
stanbula dndkten sonra Darafakada Eyp Rtiyesinde,
Medresetl-Vizinde retmenlik yapar. Lozana giden heyetin iinde
mavir olarak bulunur.1923te Urfa milletvekili olur. Varova ve Lizbon
elilii de yapan ir 1947de Pakistan bykelisi seilmitir.
1958de barsak kanamas sebebiyle hayata veda eder.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
17/148
3
B.KL VE SLBU
Yahy Kemlin kiiliinde ve edeb ahsiyetinin olumasndaphesiz ki ocukluk dneminin alkantlarnn rol byktr. irin annesi
Nkiye Hanm dindar bir insandr; Mslman bir ehir olan skpte
yaamak, burada lmek ister. Ancak babas brahim Nci Bey
Avrupallamak taraftardr ve buna uygun olmadn dnd skpten
tanmak ister. Bu durum karsnda ir, annesiyle daha ok kenetlenir. lk
dn eitimini annesinden alan irin dn inancnn ekillenmesinde,
annesinin lmnden sonra devm ettii Ruf tekkesinin de rolbyktr.(ZBALCI,1996:71)
ocukluundaki zorak ayrl ve sonraki yllarda yurt dnda geen
dnemlerir iin gurbet duygusunun kaynadr.
Balkan ehirlerinde geerken ocukluum
Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum.
(KGK, AD)Kendi Gk Kubbemiz de yer alan Kaybolan ehiriirinde skp e
ocukluuna ve annesine duyduu zlemini u ekilde dile getirmitir:
skp ki Yldrm Beyazd Han diyrdr,
Evld- Fatihna onun ydigrdr.
Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o;
Yalnz bizimdi, ehre ve rhiyle bizdi o.
Ben girmeden haytafaklandran aa,
Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
18/148
4
Annesinin lmnden sonra tahsil iin stanbula gnderilen ve
burada annesinin akrabalarndan brahim Beyin konanda kalan Yahy
Keml, bu konakta Hac rif Beyin msk ile yorulmu toplantlarna
katlm ve byk Trk betsekr Itrnin mziiyle tanmtr.(BEK,2005:32)
Sonraki yllarda bu byk bestekr iin yazd Itr iirinde;
ok zaman dinledim Nev-Kr
Bir terennm ki hem geni hem h;
Dalrken Nevnn esrr,
Balyorark ufuklarnda vuzh;
Mest olup szlerinde her heceden,
Yola dm birer birer geceden
Yryor fecre elli milyon rh
diyerek bu msknin ne kadar etkisinde kaldn ifde etmitir. Yine ayn
iirde yer alan;
Msksinde bir taraftan din,
Bir taraftan btn hayat akm;
Her taraftan, Boaz, o ehryin,
Mvi Tuncayla gr Frat akm,
Nice seslerle, gk ve yerlerimiz,
Hznmz, evkimiz, zaferlerimiz,
Bize benzer o kinat akm
dizeleriyle de, Itrnin eserlerinin kendisine yalnz msk zevki deil, ayn
zamanda lkeye, bu millete ait hereyi artrdn da anlatmtr. Bu da
irin, bu millete ait her unsuru bir btn olarak dndn gsterir.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
19/148
5
Yahy Kemlin 1903 te Parise gitmesi ve burada Camille Juliann,
Fransa topraklarnn uzun bir srede Fransz milletini yarattn anlatan
dncesi ile Trk milleti ve Trk tarihi ile ilgili yeni bir dnce dnyasnn
iine girmitir. ir, 1071i bir balang olarak alp, bu tarihten itibaren
Anadolu topraklarndaki Trk milletinin tarihini, eserlerini incelemeye
balamtr.(BEK,2005:53-54) Malazgirt iirinde dncelerini;
Senden evvel bu vatan vard bu millet vard;
Yine bki kalacaklar lmnden sonra
Bu gr geri byk bir gerektir.
Lkin aksettirebilmez bu senin varln,
Bir uzun hadisedir varlnn tarihi
msralaryla dile getirmitir.
Pariste yaad dokuz yl irin sla zlemi ektii yllardr ayn
zamanda. Ancak bu zlem daha sonraki yllarda elilik grevi ile yurt dnda
bulunduu yllarda da devam etmitir. Varovada eli iken kaleme ald Kar
Mskleri iiri bu zlemi anlatr:
Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu.
Bin yl srecek sanlan kar sesidir bu.
Zihnim bu ehirden bu devirden ok uzakta,
Tanbri Cemil Bey alyor eski plkta.
Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk,
Uykumda btn gece Krfezdeyim artk!
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
20/148
6
Yahy Kemlin iir anlay ve slubu ile ilgili olan dier nemli bir
nokta da parnasyen olduu ile ilgili grlerdir. ir bunu kesinlikle reddeder.
Parnasyen iirin, imkanszlk, histen uzak olma ve irin kendi kiiliini
gizlemesiyle olutuunu ancak kendisinin asla bu tanmlara uymadn
belirtir.(BEK,2005:231-232)
Yahy Kemle gre iirin temeli szcklerdir ve bunlar anasnn ak
st gibi temiz bir dile aittir. ir stanbul dnda yetitii iin stanbulda
konuulan Trkeye hayrandr ve onun adeta bir mskyi artrdn
syler. ire gre dil tarih boyunca deiip gelien ve vatan
n topraklar
zerinde yaayan insanlarn kltrleriyle yorulup ortaya konan bir sretir.
Mallarme nin iir Kelimelerle Yazlr szn ilke edinmi ve bu
milletin benimsedii dili, szckleri kullanmtr.Ahmet Hamdi Tanpnar
Yahy Keml adl eserinde Yahya Kemalin Avrupada bulunmasnn irin
iirine ve diline yeni bir bak getirdiini vurgulamtr.Prof. Dr. Ahmet Bican
Ercilasun Dilci Gzyle Kendi Gk Kubbemize Bak balkl makalesinde
iiri bir dil iilii olarak nitelendirmi ve airin kulland szcklerden yolakarak irin iirlerinde bir masal anlatma havasnn hkim olduunu ifde
etmitir.
Yahy Keml, Pariste bulunduu sre iinde Fransz edebiyatn
yakndan yanma frsat bulmutur. Fransz irlerinin eserlerinin kklerinin
eski Yunanda olduu sonucuna varr. Zaten Avrupa kltrnn kkeninin
Eski Yunan ve Latin kltrne dayanmas da bu grlerini pekitirir.O
dnemde Trk aydnlar arasnda da Avrupaya ve zellikle de Fransaya veburann kltrne olan eilim neticesinde, edebiyatmz eski Yunan
edebiyatna dayandrma, bir nevi doudan alp batya tama dncesi
egemen olmutur. Yahy Kemlin balatt ve Yakup Kadri ile birlikte
srdrdkleri bu akma Nev Yunanilik denilmitir. Ancak bu akm fazla
rabet grmemi, ksa sreli olmutur.( ZBALCI,1996:215-216)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
21/148
7
Yahya Keml her ne kadar edebiyatmza Batl bir bak
kazandrmaya alsa da eserlerinde dou edebiyatlarnn zellikle ekil
konusunda etkili olduu grlr. Ok dnda iirlerinin hepsini aruz lsyle
yazmtr. Ancak ekilde eskiye bal kal ierikte farkl bir boyut
kazanmtr. Bireysel duygulardan ziyade vatan, lm, tabiat gibi tm
insanlarn duygularn ifade edecek konular arlkl olarak ilemesi de bunun
gstergesidir.
ir, yaarken, eserlerini kitap haline getirmemi ancak lmnden
sonra stanbul Fetih Cemiyeti taraf
ndan kurulan Yahy Keml Enstitseserleri kitap haline getirmi ve yaynlamtr.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
22/148
8
BRNC BLM
1.YAHYA KEMLN RLERNDE KELME DNYASI
1.1 YAHYA KEMLN RLERNDE KELME ALELER
1.1.1 Tabiat ile lgili Kavramlar
Tabiat; iine pek ok kavram alan geni ifdeli bir unsurdur. Yahy
Kemlin iirlerinde de nemli bir yer tutar. ir ou zamn zlem duyduu,
bulunmaktan zevk ald yerleri anlatrken tabiat ile ilgili kavramlara
bavurmutur. Bunlarn toplam skl 1007dir. Tabiat iinde deniz ve
gkyz ayr bir yer tutar Yahy Keml iin. Deniz ile ilgili szcklerin toplam
frekans 137, gkyz ile ilgili szcklerin toplam frekans ise 310dur. Tabiat
ile ilgili kavramlar ve sklklar:
Da szcnn skl 32dir ve irin en ok kulland
szcklerden biridir. Dalar ounlukla zamnn tabiatta oluturduu
deiiklikleri anlatrken bazen de ycelii ile benzetme unsuru olarak
kullan
lm
t
r.Kar dalarda tutumu gibi gl baheleri,
Koyu bir krmzlk gkten ayrmakta yeri
(SBS, KGK)
Yz elli yl, sra dalar birer birer ycelir
Ve kbet Dedenin anlanl devri gelir
(ESM, KGK)
Bzen kader, gelen bora hlinde zorludur;
Dalar nasl bakarsa siyah ufka yle bak.
(RH, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
23/148
9
Dalar aarrken konuurduk tepelerde,
Sen nerde o fecrin aaran dalar nerde.
(, KGK)
zurde bir tahasss ile raedr olur
Az sonra dalaregaf engz iir eden
Snbl, meneke mjde resn- bahr olur
(MR, B)
RzgrYahy Kemlin iirlerinde deta canl bir varlktr; ounlukla
da bir haberci. Bu szcn frekans 27dir.
Fethedilmi uzak diyrlardan,
Vatan stnde hrr esen rzgr,
Ses gtrm btn bahrlardan
(I, KGK)
Yollarda kalan gzlerimin nrunu yordum,
Kimdir o, nasldr diye rzgrlara sordum
(TE, KGK)
Bir gzelark sylyor rzgr
Adalardan gelen bu mektupta
(EM, KGK)
Rzgrbazen de benzetme unsuru olarak kullanlmtr.
Dinliyor hepsi byk htralar rzgrn
(SBS, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
24/148
10
Nice bin atl kaplmt fetih rzgrna
(OR, KGK)
Gerek anlamyla rzgrda ska kullanlmtr:
Kararan e gzlerimle rzgrda
Sizi dn bekledim o yollarda!
(GB, KGK)
Her mevsimi bir yaz ve esen rzgr baka
(VU, KGK)
Tepe de zlenilen yerleri, gzel manzaray ifde iin kullanlm bir
szcktr. Ayrca stanbul yedi tepedir ve irin stanbulu anlatrken
kulland nemli bir szcktr. Frekans 17dir.
Sana dn bir tepeden baktm azzstanbul!
(BBT, KGK)
Ry gibi bir akam seyretmeye geldin
ok benzediin memleketin her tepesinde
(BT, KGK)
irin tabiat ile ilgili kulland kavramlar ve frekanslar ise u ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 su 33
2 da 32
3 bahe 29
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
25/148
11
4 rzgr 26
5 te 20
6 tepe 17
7 mevsim 13
8 brn, iklim, 12
9 esmek 11
10 b 10
11 bd, cy, seher 9
12 kar, ta, toprak 8
13 fez, vadi 7
14 dal, ova, sahra, servi, tabiat,yamak 5
15 emen, gzr, sis, somki, 4
16 cihl, aldamak, eme, oban, dere, hk,
kiver(iklim), nr, ot, saba, le, tfan,
trb(toprak), uurum, yamur
3
17 bayr, nar, ebrk(yapraklar), ecr, girdab, gl,
gurb, gsn, nesm, nadika(bahe), poyraz,
ravza, rez, riyah(rzgrlar), servilik, yama, yayla
2
18 asan, as (aa), berr (toprak), beyban (l), bd
(aa), bozkr, cebel, am, ayr, emenzr, enhr
(rmaklar), frtna, guys, hr, kasrga, koru,
1
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
26/148
12
llezr, mecr, mezhere, msemmes, nehir,
orman, resha (damla), riyz (bahe), sika
(yldrm), sarsar (rzgr), sarp, sz (ate),
ebnem, evhik, imek, vezn (esici), vreyka
(yaprak), yel, zehrb
Tablo 1
Yahy Kemlin iirlerinde gkyz ile ilgili kavramlara ska rastlanr. Bu
kavramla tabiat ile ilgili tasvirlerin yan sra hatta daha fazla byklk, engin
ve ycelik kavramlarn anlatmak iin kullanlmtr. Bazen de, benzetme
unsuru olarak kullanlmlardr. Bu szcklerin toplan frekans 310dur.
Gkyz ile ilgili kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKENSI
1 ufuk 58
2 gk 28
3 gne 26
4 yldz 19
5 sehib(bulutlar), sem 18
6 mh/meh, afak, 17
7 felek 16
8 mehtb 14
9 ar 12
10 kamer 10
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
27/148
13
11 hava/heva, mihr 8
12 bulut, fez 7
13 fk, bedr, gkyz 5
14 eflk, gkkubbe, sehib(bulutlar) 4
15 ay 3
16 smn, encm, mukmir(mehtapl
) 2
17 ahter(yldz), berk, gurup,
mkevkeb(yldzl), necm,
Pervin(lker Yldz), semvt,
Sitare, suh (yldz), tan, yldrm,
zhre
1
Tablo 2Bu kavramlar arasnda ufuk /fakszc en ok kullanlm olandr
ve frekans 63tr. Bu szck bz iirlerde tm vatann simgesi olarak
kullanlmtr:
Hrr ufuklarda donanm iki yz pre gemi
Yeni domu aya baktklar yerden geliyor
(SBS, KGK)Be on yl nce, grr myd byle ta yn?
Bugnse yeryz hep madde, her ufuk madd
Demek ki lemin artk grnd serhaddi
(YD, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
28/148
14
Dalrken Nevnn esrr,
Balyorark ufuklarnda vuzh.
(I, KGK)
Akam gne artk deniz ufkunda silindi,
Huly gibi yalnz gezinenler kye indi
(, KGK)
Ufuklargnein hayat bulduu yerlerdir. Gnein varl da yokluu
da zamn belirler. Bu nedenle kimi zaman ufuk zman anlatmak iin
kullanlmtr.
Her gnn ufkunu sardka gece
Dediler: Belki son akamdr bu.
(MS, KGK)
Dnlmez akamn ufkundayz. Vakit ok ge
(RA, KGK)
Ufuklaryeniliklere alan kapdr bazen de:
Rh ufuksuz yaamaz.
Dalar ufkunda mehbet,
Ova ufkunda huzr,
Deniz ufkunda tesell duyulur.(UF, KGK)
Her hamlesiyle, rh, o elikten kanatl ku,
Ufkunda bir dakka grnmeksizin kara,
Hr gkte hr denizde uar, hr ufuklara.
(U, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
29/148
15
Gne, Yahy Keml iin det canl bir varlktr:
Gnein vehmi saraylar yratr camlardan;
Elde bir krmz kseyle ufuktan ekilen,
Nice yz bin senedirarkn k mimr
Byle mmur eder ettike hayl skdar.
Az srer geri fakr skdarn saltanat;
Esef etmez gnein imdi eler yktna,
(HAY, KGK)
Gne akamn da habercisidir.
Akam gne artk deniz ufkunda silindi
Huly gibi yaln
z gezinenler kye indi.(, KGK)
Bu ziyrette vakit geti, gne batt, yazk!
Haz ve duyguyla Atik Valdede bir gn yaadk.
(Z, KGK)
Gne altn denizden alalyor;
Nce kayserlerin donanmalar
Uurum ufka durmadan dalyor.
(MA, KGK)
Gk kubbe Yahy Keml iin vatan anlatan bir simgedir.
Kendi gk kubbemiz altnda bu bayram saati,
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
30/148
16
Dokuz asrnda btn halk, btn memleketi
Yer yer aksettiriyor mvileen manzaradan
(SBS, KGK)
ok haykrdm cevb eder yok
Gk kubbede sanki kimseler yok
(B, syf 42)
Trk edebiyatnn her dneminde, ay, ska kullanlan bir szck
olmutur; ou zamn da benzetme unsurudur. Yahy Kemlin iirlerinde
gkyz ile ilgili kavramlar arasnda ay / bedr / kamer szcleri en ok
kullanlanlardandr. Bu szcklerin toplam frekans 35tir.
Arz- ceml ederdi kamer bir per gibi
Bedrin bu hlidorusu y irnedir
(TEM, B)
Bzan kamer bulutlarn altnda bir gelin
Vaz vakur a hunu tanzr eder gibi
(LST,B)
Envr- kamer amlarn altnda mzeyyen
Bir sye-i smn-i dil-viz sererken
(LS, B)
Mh szc ounlukla sevgili iin kullanlmtr:
Grdm ol meh dun l atup lhurdan
Gl yanaklar stne yamak tutunmu nrdan
(MG, ER)
Bir gn ser-i kyundan eer gesek o mhn
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
31/148
17
Billh o emenzr yanar dmenimizden
(TA, ER)
Tutuur meale- dille mery-y huzz
Hsn ak ortada bin mh bin ahterle dner
(TCRG ER)
Yldz / ahter / necm/ encm szcklerinin toplam frekans 23tr. Yldz
da ounlukla bir benzetme unsurudur.
Her rh alp da kinta,
Keyfince semda bulsa mesken,
Tlih bana dnse, nzikne:
Bir yldz verse mlikane
(BM, KGK)
Bir yldz akt, gk ve deniz sarmar gibi,
Vuslatta ilk pmeyi andrd anszn.
(BYA, KGK)
Bir zaman gk yznde yalnz o ses,
O terennm kalr;
Gayolur dinledike yldzlar
(GEB, KGK)
Yahy Keml ocukluundan itibren srekli yolculuk yapm bir
insandr. Yaad gezdii yerler de ounlukla deniz kysndaki ehirlerdir.
Bu nedenle deniz irin hayatnda nemli bir yer tutar. iirlerinde deniz ile
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
32/148
18
ilgili kulland szcklerin toplan frekans 137dir. Bu kavramlar ve
frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 deniz 40
2 sahil 15
3 gemi 10
4 dalga, derya, ky,yelken, 8
5 sandal 4
6 dalgalanmak, ummn 3
7 bahr, dalgal, kayk, koy, krek, liman, med 2
8 bdbn(yelken), dalg
, ebhr (denizler), flk,keti, krfez, kumsal, lenger (gemi zinciri),
mers (liman), mevc, nhud (gemi kaptan),
olta, vapur, yelkenli, zevrk (kayk),
zevrke (kk kayk)
1
Tablo 3
Deniz cokunluun, sonsuzluun ve zgrln simgesidir. Yahy
Kemlin iirlerinde, deniz ile ilgili dier kavramlar da bu anlam pekitirir:
Bir yaz sonu yelkenleri snm gemilerden
Son boluu grdk gneim batt yerden
Bir sarp uurumdur denizin ufku denen yer
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
33/148
19
mrn ksa rysna demez bu seyhat
(B, syf 19)
Bir keti hayl ile fka yelken a
Deryy dinle gr nice esrar sylenr
(DEB ER)
Denizin sesi iri derinden etkiler; bu ses kimi zamn bir mskdir:
Daldm coup giden denizin mskisine
(HH, KGK)
Binlerce azdan bir ilh gibi engin
Sesler denizin ufkunu utan uca sard
(DE, KGK)
Altnda gr deniz ki ezelden kpkldr
Hi durman grlts bir trkdr, geni,
Milyonca haykr dolu, milyonca sesleni
(U, KGK)
Tabiat iinde bitki ve iek adlar da nemli yer tutar; toplam frekans
114tr. Bu kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 gl 60
2 aa 11
3 lle 10
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
34/148
20
4 yaprak 9
5 iek 5
6 snbl 3
7 ezhr (iekler), yonca, sarmak, zevhir
(iek)
2
8 defne, glen, karanfil, llezr, meneke,
kfe (iek), yasemin, zambak
1
Tablo 4
Gl, Trk edebiyatnda her zamn en ok sz geen iektir. Kimi
zamn sevgili kimi zamn arabn rengi kimi zamn da mutluluun
simgesidir. Yahy Kemlin en ok kulland iek ismi de gldr.
Zamn o gl gibi gl grmemi zamn olal
Gln gzellii dilerde dstn olal
(SM, ER )
Ey gl skta varma emreyle blble
Glende mest-i zevk olan ahbb uyanmasn
(G, ER)
Bir hayli y
ld
r at
yok gonca-i glnFeryd gelmez oldu bu glende blbln
(GG, ER)
Hfzn kabri olan bahede bir gl varm
Yeniden her gn aarm kayan rengiyle
(R, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
35/148
21
Blblden o elencede feryd iitilmez,
Gl solmay mehtb azalp bitmei bilmez,
(VU, KGK)
Her sabah baka bahr olsa da ben uslandm,
Uramam bahelerin semtine glden yandm
(BU, KGK)
Altn kadeh her elde, gne her gnldedir;
spanya varlyla bu akam bu gldedir
(ER, KGK)
Lle ise iirlerde 10 defa kullanlmtr.
Bir iki lle tutup imdi hem zamn yerine
Sktu kullanrz (bir tepede) ekseri nian yerine
(B, syf 22)Eyimdi gen len, kalacak dilde zikrimiz
Biblosda lleler gibi solduka bikrimiz
(BK,KGK)
1.1.2 Zaman le lgili Kavramlar
Yahy Kemlin iirlerinde zamn ile ilgili kavramlar nemli bir yer
tutar. ir duygularn ifde ederken bu duygular, iinde bulunulan zamnnbir paras gibi grr deta. irin zamn ile ilgili szcklerinin frekans,
btn iirlerinde toplam 1027 dir. Zamn ile ilgili kavramlar ve frekanslar:
NO KELME FREKANSI
1 gn 72
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
36/148
22
2 gece 62
3 zaman 55
4 mr 50
5 artk, yaamak 40
6 bahar, devir, 32
7 akam, y
l 30
8 bugn 25
9 saat, eb, 24
10 imdi 23
11 vakt 22
12 yaz 20
13 n, dem, sonra 17
14 hl 15
15 sabah 14
16 dn, mevsim 13
17 birden, evvel, fecr 12
18 bazan, sene 11
19 hazan, lahza, yer yer, 10
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
37/148
23
20 asr, dim, gh 9
21 gemi, nce, ya 8
22 bayram, dakika, devre, ezel, ezel, sonbahar, 7
23 dehr, eyym, mz, mdm, nihyet 6
24 defa, hafta, leyl, saniye, tarih 5
25 ebed, gelecek, leyl, m 4
26 hir, n, anszn, baz, bek, a, gene,
gndz, hengm, henz,Mart, Mays, Nisan,
subh
3
27 Austos, kbet(sonunda), bki, er, erken,
ge, hemen, ihtiyarlk, mukmr (mehtapl
gece), mddet, rz, terin
2
28 t, dim, elan (hl), eshr (sabah), gaaib,
gh b-gh (vakitli vakitsiz), hemdem, her-
br (dim), ilel ebed, k, kn,
mebbeden, ngh, ngehan, sayf (yaz),
sermed (srekli), afak, imdenger, it,
vde, vehleten, yarn
1
Tablo 5
Yahy Kemlin iirlerinde gn kavram (gn,eyyam,bugn, rz)
zaman ifdeleri iinde en ok kullanlandr. Frekans 105 tir. Gnir iin
kimi zaman belirli bir gn kimi zaman da geni bir zaman dilimini iine alr:
Cennette bugn glleri am grrz de
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
38/148
24
Hl o kzl htra titrer gzmzde.
(A, KGK)
Hepsi der : >
(FG, KGK)
Ben yolcuyum bugn. Yolun ufkunda amlca
Hl grnmyor;
(KD, KGK)
Rhtmda kalanlar bu seyhatten elemli,
Gnlerce siyh ufka bakar gzleri nemli.
(SG, KGK)
Mz kynde, htralar glgesinde kal!
Yaklat
n tabiati gnlerce seyre dal(GE, KGK)
Yahy Kemlin zaman ilgili olarak, geceyi ifade eden kavramlar da sk
kullandn grrz.Bunlarn toplam frekans 95 tr. irgndz ise 3 defa
kullanmtr. Gece ir iin bzen hzn ve yalnzlk ifde eder:
Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bin y
l srecek zannedilen kar sesidir bu
Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk
Uykumda btn bir gece Krfezdeyim artk!
(KM, KGK)
Ancak ounlukla sevgili ile buluma ve mutluluk ifde eder.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
39/148
25
Eyym geerm da srmezeb olur
Ak ehli hiredmend ise Cem-mezheb olur
Derk etmemek isterse gnn getiini
Hem cm ile hem yr ile leb-ber-leb olur.
( R8, R)
Yaamak zevki her saatte esen,
Dim nurlu bir geceydi zamn.
(EP, KGK)
Bu eb mest ol ki tli vsl- yr etti sansnlar
Hur- neve cm- vasl serr etti sansnlar.
(ZE, ER)
Akam ise Yahy Keml iin tabiatten ayrlmaz bir btndr ve iri
mutlu eden bir zamn dilimidir.
Ry gibi bir akam seyretmee geldin
ok benzediin memleketin her tepesinde.
(BT, KGK)
Git bu mevsimde gurup vakti Cihangirden bak!
Bir zaman kendini karndaki ryya brak!
(H, KGK)
Kandillide eski bahelerde,
Akam kapannca perde perde,
Bir htra zevki var kederde.
(AKM, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
40/148
26
Zamn szcnn frekans ise 55 tir ve en ok kullanlan
szcklerden biridir. Bu kavram bazen sresi belli olmayan bir dnemi ifde
ederken bazen da somut bir varlk gibi dnlmtr.
Artk demir almak gn gelmise zamndan,
Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan.
(SEG, KGK)
k tayy- zamn et alr her perde
Bir devr geir istediin her yerde
Ben hicret edip zamnmzdan yaadm
stanbulu fethettiimiz gnlerde
(H, R)
En uzun namesiyle bir mddet,
Gayeder yer yznde dinliyeni;
Bir zaman gkyznde yalnz o ses
(GEB, KGK)
Bir hazz tkenmez gece sanmakla zamn,
Grmezler ufuklarda afak skt n.
(VU, KGK)
Yahy Kemlin iirlerinde mrn frekans
ise 50 dir ve en okkullanlan szcklerden biridir. Bu szck lm ve hayatn son zamanlarn
anlatrken daha ok kullanlmtr.
Sende birok geceler gese tkenmez hazla
Kapasam bylece mrn bu gzel yapran.
(R, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
41/148
27
Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda,
mrn iyi rysna dalsn, uyusun rh.
(BDM, KGK)
lmek deildir mrmzn en fec ii,
Mkl budur ki lmeden evvel lr kii
(D, KGK)
mrn sonu akam gibi gittike kararsa
Son bahede son kular uzaklasa Boazdan
(B, syf. 31)
mr, ir iin gzel yaanmas, deeri bilinmesi gereken bir
zamandr:
Gemi gn dil balayrak yd etme
Ferd ki henz gelmedi feryd etme
Ferd ile tiye sakn kurma temel
Hohl geir mrn berbd etme.
(B, syf. 39)
Bir mr-i kneye bir dem reh gerek
Bedr- temmma nazarn demesn felek
Meclisde ay n bu eb merebimcedir.
(SR, ER)
Artkszcnn frekans 40tr. Bu szck u andan sonrasn
anlatr. Bu da Yahy Kemlin yeni balanglara, ne kadar nem verdiini
anlatr.
Artk demir almak gn gelmise zamandan
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
42/148
28
Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan
(SEG, KGK)
Lkin bu ikinci varlmda,
Son devrede, ihtiyrlmda,
Artk ekilince sz ve sazdan,
mrm -Erenkynde gesin.
(BM, KGK)
Bozulmu anlyorum, ktm seyhatte
Cihan ve ben deiliz artk eski hlette
(YD, KGK)
Fn mr biter, bir uzun sonbahr olut
Yaprak iek ve ku dalr trmr olur
Mevsim boyunca kendini hissettirir vedArtk bu dadaayla uuldar deniz ve da.
(SB, KGK)
1.1.3 Duygu ile lgili Kavramlar
Duygu kavram ile ilgili seilen szckler elbette ki kiinin yaamnn
ve kiiliinin yansmasdr. Yahy Keml in hayatnn byk bir blm yurt
dnda gemi, dolaysyla bu, iirlerine hasret, hzn, hicran olarak
yansmtr. zellikle Eski iirin Rzgryla isimli iir kitabnda duygularn
gnl ak sevd olarak ifde etmitir. iirleri, kimi zamn bir gzele kimi
zamn da vatann her hangi bir kesine duyduu hasreti ak anlatmtr.
irin, iirlerinde duygu kavram ile ilgili szcklerin toplam frekans 742 dir.
Bu kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
43/148
29
NO KELME FREKANSI
1 gnl, 61
2 ak 57
3 kalp 42
4 sevmek 27
5 cnan 22
6 hzn 19
7 hazin, nee 17
8 sevd 15
9 derd, his, nev 14
10 keder, yr 12
11 k 11
12 h, hicran, sevgili 10
13 alamak, duygu, haz, mesud, en, vecd 9
14 manev 7
15 ci, girye (alama), mutlu, sezmek 6
16 azim, bahtiyar, gaml, hasret, heves, huzur,
ilham, km (istek), keyf, korku, saf, yran
5
17 ac, azb, comak, gam, mell, rahat, rikkat,
saadet, sevgi, vehm
4
18 dalgn, garm, gayz (fke), huzz, kahr, kederli,
mtem, merhamet, muhabbet, mbtesim,
sevimek, sz, sitem, eyda, rpermek, vef
3
19 acmak, ahzan, asabiyet, cebn (korkak),
cokun, dilra, dil-viz (gnl alan), dild, elem,
endieli, ek, ferah, ferahlamak, ferahlk,
gzya, hassas, hrs, ibtisam (glmseyen),
kskanmak, korkulu, kskn, melli, mest, naz,
2
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
44/148
30
sevin, szlamak, dn, mdn, md, zgn,
yes
20 ml (istek), asab, ile, dilddegn (k),
dilmest, dilrub, elemli, emn (korkusuzluk),
emn, esef, fuad, gam-efken, girye-fez
(alatan), gufrn (merhamet), gurur, handekr
(glen), handenm, hande-vere, hazen, hecr,
hev, ilenmek, ind, kzgn, korkmak, korkun,
ksmek, kad (mutlu), mahsud (kskandrma),
mil (hevesli), mihnet, mbk (alatc), nd,
nazl, nefret, neat, peresti (iddetli sevgi), rif
(merhametli), srr (sevin), dgam (sevinli),
agaf-nisar (sevgi saan), ven (matem),
rknt, zlmek, znt
1
Tablo 6
Gnl szcnn frekans 61 dir ve en ok kullanlm olan
szcktr. Kalb ise 42 defa kullanlmtr. Yine kalp anlamndaki fud ise 1
defa kullanlmtr. Gnl ounlukla, Yahy Keml in iirlerinde ayr bir
varlk, seslenilen bir canldr.
Gnl hem aka yan hem har ner olle- meyle
Grenler sevdiin ihrk bin-nr etti sansnlar
(ZE, ER)
Yer yer serildi glene kle-i emen
Meyyl-i c mukayyed-i bd olmadn gnl
Sad hayf o sayd olunmayan hya d olup
Bir kere neve-yb- murd olmadn gnl
(OG, ER)
Gnlm bu sevincin halecniyle kanatl
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
45/148
31
Bir tze bahr lemi seyretti felekte.
(S, KGK)
Silkin ve skin ol! dedim, vre gnlme,
Artk kederli hisleri bir bir iinden at!
(GZ, KGK)
Bre gnller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranl haytn ne de son mtemidir bu!
(SEG KGK)
Bir zirveye konmayan hmdr ki gnl
zdeliin hev-yevkinde yaar
(SER, R)
Kalb de zntnn, akn bzan da inancn trifidir
Kalbim zaman zaman bu haberlerle burkulu
Zihnim dnceden dank, gzlerim dolu.
(DD, KGK)
T iindendi gelen hkr,
Kalbinin vard derin bir kr.
(NA, KGK)
Rum vezr, eski manastrda ederken secde,
Kalbi ok dolduran mn ile gelmi vecde.
(KM, KGK)
Ak bzen bir sevgili bzen de vatan iindir. Yahy Keml in
iirlerinde, ak ve kszcklerinin toplam frekans 68 dir.Cmle lezzetten lezz iksirsin ey zehr-i ak
Zevki derdinden alan her rh dermandan geer
(GA, ER)
Keml vz- lhtiyle naklet kssa- ak
Hud Dvd u bldan negamkr etti sansnlar
(ZE, ER)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
46/148
32
Bezminde eb-be-eb leb-i cnan lsn- ak
Ate-misl olur mu sen teden olmasan
(HG, ER)
stanbulun yledir bahr;
Bir ak oluverdi inalk.
(EB, KGK)
Mehlika Sultan a k yedi gen
Gece ehrin kapsndan kt
(MS, KGK)
Ak ire ac verir kimi zamn ancak sevgive sevd gzel duygular
iin kullanlmtr Yahy Keml in iirlerinde.
Yine sevdya kanatlansam azzstanbul!
(R, KGK)
Ey sevgi anladm bu uzaktan sad ile,
mrn yegne lezzetidir htran bile
(HA, KGK)
Dorulduumuz ufka giderken
Sevdl yzlerle, yunuslar
Yol gsteriyordu.
(SU, KGK)
Yahy Keml in iirlerinde nemli bir nokta da cnan szcnn
ska kullanlm olmasdr. ir belki mehl bir sevgili iin bu szc
kullanmtr. Erenky nde bahriirinde;
Cnan aramzda bir adnd.rin gibi hsn na unvan
diyerek irin sevgiliye bu isimle hitp etmeyi setiini anlyoruz. Bu
szcn frekans ise 22 dir.
Cnanla gezdiim kylar, srdm hayat
(Y, KGK)
Bu derin zmrtte
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
47/148
33
Biz de cnanla beraber varz
(F, KGK)
Km olmadk msferetin bu lemin
Cnanla meyle son gn ey mevt sendeyiz
(AHG, ER)
Hazar da erse Keml el eker mi cnandan
Lebinden om mehe m-y arz dklr.
(HG, ER)
Yayan her fn
Yayan rh zler
Her skldka arar
Dar haytnda ya dost ufku, ya cnan ufku
(UF, ER)
Bir uykuyu cnanla berber uyuyanlar,
mrn btn ikblini vuslatta duyanlar
(VU, KGK)
Bir hybandr ki hasret ky- cnandan geer
Her geen cnna peyvest olmadan candan geer.
(GA, ER)
Ak, sevgi, sevd gibi duygulanmalarn yan sra hzn, hasretgibi
insan zntye boan duygular da Yahy Keml in iirinde yer bulmulardr.
iri hznlendiren kimi zamn bir yer kimi zamn da mrn bir dnemidir.
Fn mr biter, bir uzun sonbahr olur
Gnler hazinleir, geceler uhrevleir
(SB, KGK)
Hicran gn ortasnda ten bir horoz gibi
Seslendi pek vakitsiz iim yand anszn.
(HA, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
48/148
34
Sindi smsna akam hzn,
(NA, KGK)
Balkan ehirlerinde geerken ocukluum
Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum.
(AD, KGK)
Yllarca uzaklarda yaarken,
stanbul u hicranla tahayyl, beni yordu
(SU, KGK)
1.1.4 Yer ile lgili Kavramlar
Yahy Keml yurt dnda bulunduu yllarda vatan zlemini
dile getirirken; yurda dndkten sonra da stanbulda gezip grd yerleri,
buralarda ilgili hislerini iirlerinde anlatmtr. Bu yerleri anlatrken ya da
doann zamn iindeki deiimine hid olurken yer kavramlarn
kullanmtr. Bu kavramlarn toplam frekans 503dir. Yn ile ilgili szckler de
yer kavram iin deerlendirilmelidir. Yn bazen irin zlemini duyduu bir
yeri ya da tabiatn, manzarann kendisinde uyandrd duygular anlatmada
kullanlmtr. Yn ile ilgili kavramlarn toplam frekans ise 289 dur. Bu
kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 yer 86
2 lem 50
3 dnya 40
4 yol 38
5 cihan 37
6 ehir 26
7 semt 17
8 diyr 16
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
49/148
35
9 gurbet 15
10 lke 13
11 meydn 12
12 kinat 11
13 ev, hudut, kasr 8
14 bura, dehr, serhd, sokak 6
15 ada, yeryz 5
16 dergh, dvan, ky, sahn (avlu) 4
17 mihrbd, oda, saha, saray, seray, zemn 3
18 baharbad, gerdn (dnya), hyban
(yol), kne, kiver (memleket), ky,
kuyu, ry, sr, hrh, zevkbd
2
19 avlim (dnya), belde, berr, cy (yer),
cevnib (taraflar), cilvegh, el (yer),
girdigr (dnya), hkdn (dnya),
hayalhane, hsn (kaleler), iklim (yer),
itler, kara (yer), kaz, kk, mahal,
mahalle, mtemhne (dnya), meferr
(firar edilecek yer), mekn, merhale,
ortalk, te, rh, sf, skdar
(konaklanlan yer),yaka
1
Tablo 7
irin bu konuda en ok kulland szck yer dir ve frekans
86dr. Ayn anlamdaki iklim, cy, elszckleri de birer defa kullanlmlardr.
Gnlmle oturdum da hznlendim o yerde,
Sen nerdesin, ey sevgili yaz gnleri nerde
(, KGK)
Her gezmee kmasyla her yer
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
50/148
36
Bir zevkini andrr bahrn
(M, KGK)
En sevilmi ve gezilmi yeri var;
taraftan denizin sard yer.
(F, KGK)
Hrr ufuklarda donanm iki yz pre gemi
Yeni domu aya baktklar yerden geliyor;
O mbrek gemiler hangi seherden geliyor?
(SBS, KGK)
Cihan, dny (dehr) ve lem szckleri Yahy Kemlin iirlerinde
en ok kullanlm yer kavramlardr. Bu szcklerin sklirin dnyaya ve
hayata ok geni bir ayla baktn gsterdii kadar gezip grd yerlerin
ounluunu da anlatr. Bu szcklerin toplam skl 131dir.
His var m bu lem de nekahet gibi tatl?
Gnlm bu sevincin halecniyle kanatl
Bu taze bahr lemi seyretti felekte
(S, KGK)
Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda,
mrn iyi r ysna dalsn, uyusun rh.
(BDM, KGK)
Cihna bir daha gelmek hayl edilse bile
Avunmak istemeyiz byle bir teselliyle
(RA, KGK)
Yldzlar lkesinde aldka yksee,Balar hayl edindii lem grnmee.
(U, KGK)
nsanlar anlald. Cihnn da srr yok.
(D, KGK)
Dalga kvrmlar ardnda byr tenhlk,
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
51/148
37
Baka bir erevedir, git gide, dny artk
(DT, KGK)
Yol, diyr, semt ve ehirszcklerinin sk kullanlmasirin ok yer
gezip grdn gsterir. Bu szcklerin toplam frekans da 97dir.
Koca Mustpaa var, cmii var, semti de var.
(KM, KGK)
Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o.
Kalbimde bir hayli kalp kaybolan ehir!
(K, KGK)
Bugn ne semtine baksam, iek, imen yaprak!
(MM, KGK)
Kular gibi yalnz, yapayalnzdm akta
ehrin eleminden bir uzak merhaledeydim
(DE, KGK)
Yine dn getim o yoldan;
Ayn raylarda tirenler geiyor
(AH, KGK)
Yn ile ilgili sckler de yer kavramnn bir parasdr. Bu szcklerin
toplam frekans ise 289dur. Bu kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 i 44
2 uzak 31
3 kar 26
4 st 20
5 taraf 19
6 orta 16
7 yan 13
8 yakn 12
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
52/148
38
9 alt, arka 10
10 ara 8
11 etrf, ark, zre 7
12 ard 6
13 cephe, epevre, kenar, n 4
14 dern, sa 3
15 cnih, civar, dhil, dr (uzak), fevk
(st), ira, pes (arka), p (n), sol
2
16 akta (denizin ortasnda), cenb,
d, marib, mark, merkez,
pe(inde), pgeh(n), ser-te-ser
(batanbaa), s-be-s (taraf taraf),
sy (taraf), u, zr (alt)
1
Tablo 8
Bu kavramlar iinde dikkati eken uzakszcnn frekans 31 iken
yakn szcnn 13 kez kullanlm olmasdr. Bu da irin gurbette geen
yllarnn iirine yansmas olarak deerlendirilebilir.
Yllarca uzaklarda yaarken,
stanbulu hicranla tahayyl, beni yordu.
(SU, KGK)
Gurbette duyduum sonu gelmez hznleri,
Yapraklarn dkld hicranl gnleri,
Andm birer birer, acdm kendi hlime
Aksetti bir dakka uzaktan haylime
Tenh Emirgnn naraltnda kahvesi,
Poyrazla syleir gibi yapraklarn sesi
(HH, KGK)
Akam, gne artk deniz ufkunda silindi,
Huly gibi yalnz gezinenler kye indi,
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
53/148
39
Ben kaldm, uzaklarda gnn sesleri dindi,
Gnlmle, haylet gibi, ben kaldm o yerde
(, KGK)
Uzakirin teki lem iin kulland bir szcktr ayn zamanda:
Hiamayan saat gibi iler durur kader,
Birgn saat alar ok uzaktan gelir haber
(GE, KGK)
Ne saadet! Bu taraflarda, her lfetten uzak,
Vatann ftihi cedlerle berber yaamak
(KM, KGK)
Taraf ve etraf szckleri ise daha dar alanlar iin kullanlm yn
kavramlardr. Toplam frekanslar 26 dr.
Hkimdi yerde ufka kadar uhrev vakar;
Bir eme vard her tarafndan ziy akar;
(OTA, KGK)
Mays, iekleri, etrfa yle bir yayd
(MM, KGK)
Bakt etrfna rkek rkek
Dedi:>
(NA, KGK)
1.1.5 Din ile lgili Kavramlar
Yahy Keml ilk din eitimini ocukken annesinden almtr.
Yazcolunun Muhammed adl eseri annesinin ire verdii din eitimdenemli yere sahiptir. iirlerinde bu esere de ska rastlamaktayz. irin
iirlerinde arlkl olarak iledii temalardan biri de dindir. Bu kavramla ilgili
szcklerin toplam frekans 473tr. Bu kavramlar ve frekanslar u
ekildedir:
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
54/148
40
NO KELME FREKANSI
1 rind 19
2 ilh, kader 14
3 Allah 13
4 cennet, mey, Rabb 12
5 cm 10
6 bezm, Hakk, ilh, tekbr, vecd 9
7 man, mbed, mugan, Muhammed,
rahmet, sgar
7
8 hiret, eren, slm, melek, mbrek, kr,
Yrab
6
9 gnah, hilkat (yaratlma), ukb (hiret) 5
10 cmi, enelhak, ezan, haram, har, lhut (ulhiyet
lemi), mubee, nr, Tanr, vahdet
4
11 baht, din, du, ferd (hiret), Hlk, kaz (kader),
Kibriya (Hz. Muhammed), maher, mmin,
Mslman, peygamber, ski, tevhid, tevekkl,
uhrev, mmet
3
12 Ate, chim (cehennem), dnyev, ferite,
hilfet, iftar, kadeh, kyamet, kul, kffr, lednn,
manastr, meclis, Mesih, mezheb, mihrb,
Muhammed, oru, peymne, piyle, reh,
secde, semvlik, eriat, tapmak, tevbe
2
13 Allahu Ekber, yet, zdelik, bde, Ba- rem
(cennet), beddua, bern (kutsal), ciz,
cemlullah, Cibril, cinn (cennetler), Dvud,
deyr, dindar, dilmesti, dner (devran), elest,
elhk, evliy, Fahr- lem, firk, firitegn
(melekler), hfz, halife, Hallk, havra, huld, iblis,
1
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
55/148
41
ihram, imm, ittik (Allah korkusu), iyman,
Kaadir-i Mutlak, kfir, kenis, Kirdigr (Allah),
kuts, klah, Melmi, melik, Meryem, Mesh,
Mevlevi, minre, molla, mchidn, mft,
mselman, Mstean (Allahn sfat- kendinden
yardm istenilen), nebev, neb, nigrhne
(puthne), nihd (yaratl), orulu, orusuz,
papa, pr, putperest, rhibe, Ramazan, rislet,
Rhul-Kuds (Cebril), sahb, Salh (dine
ballk), seb, Sirfil, Sr, (Hz.) Sleyman,
eytan, tecelligh, tecvz, tekbir-ser, tynet,
tvbekaran, Tr, zhid, zhd
Tablo 9
Din konusunda Allah ile ilgili (Rabb, Kirdigr, Kaadir-i Mutlak, Yrab,
Tanr, Allah, Hakk, Hud, Hlk, Hallk) szcklerin toplam frekans 58dir ve
en ok kullanlm olan szcklerdir.
Bir kutba bal cmle gnller bir olmal
Mdm kintta birdir Hudlar
(TO, ER)
Nevbet alnca rihlet-i milk- skn in
Allahadr tevekklmz timdmz
(BGT, ER)
kbl in mevid-i iblse kanmazz
Hakkn Keml-i ltfunadr istindmz
(BGT, ER)
Her rind-i Hak dolup boalan bir piyleden
Dnyy refte refte saran bir ziy ier
(KG, ER)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
56/148
42
Kalkup Hudya doru alm sefnede
Erbb- neve mest gider nhud ier
(KG, ER)
Bir zmre odur Hlk- Mutlak dediler
Bir benzeri yoktur bu muhakkak dediler
Bir kere grenlerse o Rabb- Ezel i
Dilmesti-i ryetle enelhak dediler
(VV, R)
Sgar, mey, peymne, cm Yahy Keml in iirlerinde ska
kullanlm szcklerdir. Ancak bazen din kavramlar olarak kullanlmlardr.
ksri ienler ezel sgar den
Mest-i melmetle geerler ser den
Bir kere enelhak diyen erbb- dil e
Hallak- avlim grnr her yerden
(FBA, R)
Seyreylediin sem- Mevln dr
Devreyliyen ecrm- cihn-rdr
Saelden uzattklar peymnelere
Glrenle seblardan akan sahbdr.
(, R)
mrn u biten nevesi tm olsun eren
Son meclisi cm stne cm olsun erenler
kranla ved ettiimiz cm- fenya
Son pendimiz ahlfa devm olsun erenler
(VG, R)
Rindszcnn frekans 19 dur ve din ile ilgili sk kullanlm bir
szcktr:
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
57/148
43
lm sde bahr lkesidir bir rinde
(R, KGK)
Dindar adam tevekkl, rikkatle herkese
sy armhnda, uzaktan hatrlatr.
Bir arslan esniyor gibi engin vakar ise
Rind in belya kar kaydszlndandr.
(RH, KGK)
Her gelen rind kanar zevke bu mecliste Keml
Cnib- rahmete son ektii sgarle dner
(TCRG, ER)
Cizse hrbat- ilhde de hereb
Yran yine rindnkirm olsun erenler
(VG, ER)
Vrne-i cihanda ne hz ne bendeyiz
Rind- ab-be-d fakr- revendeyiz
(AHG, KGK)
Her rind-i Hak dolup boalan bir piyleden
Dnyy refte refte saran bir ziy ier
(KG, ER)
1.1.6 Ses ile lgili Kavramlar
Ses ile ilgili kavramlarn okluu Yahy Keml in iirlerine canllk ve
henk getiren bir unsurdur. Canl varlklarn yan sra cansz varlklarn ya da
nesnelerin sesleri ile ilgili szcklerin okluu irin iirlerinde belirgin birunsurdur. Zaman zaman bu sesler mzik kavramyla yorulmutur. Ancak
bazen de anlatlan kavram yada nesneye canllk kazandrmak iin
kullanlmtr. Yahy Keml in iirlerinde dikkati eken bir nokta ses ile ilgili
kavramlarn sessizlikle ilgili kavramlardan ok olmasdr. Ses ile ilgili
szcklerin frekans 244 iken sessizlik kavramlarnn frekans 32 dir. Bundan
u sonucu karabiliriz ki, Yahy Keml in eserlerindeki varlk nesne yada
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
58/148
44
durum szckleri, yaayan ortama etkin olarak sesleriyle katlan unsurlardr.
Ses ile ilgili kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 demek 62
2 ses 25
3 sz 17
4 duymak 16
5 dinlemek 14
6 skn 13
7 sad 9
8 feryd, sessiz 8
9 seslenmek 6
10 hur (grlt) 5
11 vz, hengme, sessizlik, susmak 4
12 bank (ses), aldamak, grlemek, grlt, hamu (ses),
haykrmak, tmek, velvele
3
13 akis, htf (grnmeden sesi gelen ), haykr, hitb,
iitmek, kineme, ll, nra, nevgir (sesli), sed, sesleni,
srh (lk), sknet, uultu, z-skn (sessiz)
2
14 belgat (dzgn sz syleme ), lk, en (inilti), farfara,
hemvaz, hkrk, ssz, iitilmez, kahkaha, kkremek,
nd, prvelvele, rad (ses), sal, savt (ses), suhan,
ulurken, vveyla, vzlt, yaygara, zeyn (ses)
1
Tablo 10
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
59/148
45
Demek fiili ses kavramlar iinde 62 skl ile en ok kullanlm
olandr. Ancak bu ok yaygn bir fiildir ve bu kadar sk kullanlm olmas
normaldir.
Ses szc de 25 frekans ile en ok tekrar edilenlerdendir. Nal ve
top seslerifetihlerin habercileridir:
Ayn top sesleri bir bir geliyor her yandan
Gkte top sesleri bir bir nerelerden geliyor?
Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?
(SBS, KGK)
Lkin kalacak doduumuz topraa bizden
imek gibi bir htra nal seslerimizden!
(MT, KGK)
Tabiat da sesiyle varln gsterir kimi zaman:
Skin Emirgnn naraltnda kahvesi,
Poyraz serinliindeki yapraklarn sesi.
(MK, KGK)
Sesler, denizin ufkunu utan uca sard.
(DE, KGK)
Bu sahillerin seslenir her yerinden
Derinden, derinden, derinden,
Hazin gnlerin derbeder msksi
(MV, KGK)Sad, bank ve suhan szckleri de zellikle Eski iirin Rzgryla
adl eserinde ok kulland ses kavramlardr.
Emr- blendsin ey ezn- Muhammed
Kfi deil sadna cihn- Muhammed
(EZM, ER)
irinde bir kelm-i semv sad s var
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
60/148
46
Ey Trdan kelm- ilhyi g eden
(TUM, ER)
Karsn cn cnan ykselen bank-i enelhakla
erat bir dah Mansru ber-dr etti sansnlar
(ZE, ESR)
Keml Hfza hayran fud Hayyma
Suhande fris-i meydn olur gnl gnle
(G, ESR)
nsan dndaki varlk ya da kavramlara ait sesler de ounlukla
yansmalardan tremi olarak kullanlmtr.
Sanrm ismini kular heceler
Seni syler bana dalar dereler
Su aldar kuzular krda meler
Seni szler bana dalar dereler
(TA, ER)
Artk bu dadaayla uuldar deniz ve da
(SB, KGK)
Ve serin serviler altnda kalan kabrinde
Her seher bir gl aar; her gece bir blbl ter.
(R, KGK)
Rzgrlara benzer bir uultuyla sulardan,
Sesler geliyor sandm ilh kuulardan
(DE, KGK)
Sessizlik-sknetkavramlar geceyi anlatmada kullanlmtr bazen;Gece sessizlii semtin yaylr her yerine
(KM, KGK)
Gittike derinleir saatler,
Rikkatle, yava yava ve yer yer
Sessizlik dima ilerler
(AKM, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
61/148
47
Artk enginleince mavi skn
Artyor gkyznde yldzlar...
Gece gittike baka hl alyor.
(MA,KGK)
lm ve sonras da sessizlikle anlatlmtr. Yahy Kemlin baz
iirlerinde
Geni kanatlar bolukta simsiyah alan
Ve arkasndan gne domyan byk kapdan
Geince balyacak bitmeyen sknlu gece
(RA, KGK)
Grdm lm diyrn ryda bir gece
Sessizlik ortasnda gezindim kederlice
Durmu saat gibiydi durup gemiyen zamn
Donmu skt iinde gne grmiyen cihn
(OTA, KGK)
Byk skta kadar
Bir garib ku musun zavall gnl
(YG, B)
1.1.7 Renkler ile lgili Kavramlar
Renkler tabiat ya da duygular ifde etmede bavurulan szcklerdir.
Yahy Keml in iirlerinde, yer, gkyz, tabiat ve duygular nemli yer tutar.
Bu kavramlarn ifdesinde de ir ou zamn renklere bavurmutur. Renk
kavramlarnn toplam frekans 217 dir.Yahy Keml in iirlerinde beyaz, siyah, mavi ve krmz en ok
kullanlan renklerdir. Bunun yannda ir, yine renk ifdesi veren parlaklk ve
kla ilgili kavramlar da kullanmtr. Renk ile ilgili kavramlar ve frekanslar
u ekildedir:
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
62/148
48
NO KELME FREKANSI
1 nur 21
2 mavi 19
3 beyaz 10
4 k 9
5 siyah, ziya 8
6 aarmak, karanlk, krmz 7
7 koyu, solmak 6
8 kararmak 5
9 k (aydnlk), meale, sararmak 4
10 el, firuze, kara, ll, mai, solgun, tenvir (aydnlk) 3
11 ak, aydnlk, berrak, drahn (parlak), envr (aydnlk),
gn (renk), glrenk, kl, kzl, kmr (gz), lciverd,
mcell, nurlu, sefde (beyaz), surh (krmz), tbn
(aydnlk), tr (karanlk), yeil, zulmet
2
12 al, te-fm (ate renkli), avize-nmn
(ldayan),aydnlatmak, bembeyaz, cmid (donuk),
elvn, firze-fm (mavi renkli), gk, glgn, hande-fm
(gl renkli), iltima (parldama), kapkara, kpkrmz,
kumral, kl, lmia, mor, morartmak, mzehheb
(yaldzlanm), nilgn, nran (klar), sapsar, sar,
semv, simsiyah, snmek (gne), le, tbi
(parlay), tavzih (aydnlk), yanmak (parlamak), zalam
(karanlk), ziya-fean (k saan)
1
Tablo 11
Beyaz szc 11 defa kullanlmken beyaz ile ilgili kavramlarn
toplam frekans 22 dir.
Getike bembeyaz gezinenler er beer;
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
63/148
49
Bildim ki hiret denilen yerdedir beer.
(OTA, KGK)
Gece blbl aaran vakte kadar alarm
Eskirz hayl ettiren hengiyle
(R, KGK)
Ne lednn gecedir! T aaran vakte kadar,
Bir mcevher gibi Snbl Sinann rhu yanar.
(KM, KGK)
Syrl beyaz karanlk iinden, parl parl
Berraklnda bilme nedir hafta, ay ve yl
(SS, KGK)
Aranrken ayn lgn sesini,
Souk ay pt beyaz ensesini
(N, KGK)
Siyah szc olumsuz duygularn, istenmeyen durumlarn ifdesi iin
kullanlr ounlukla. Yahy Keml in iirlerinde siyah ile ilgili kavramlarn
toplam frekans 31 dir.
Bzan kader, gelen bora hlinde, zorludur;
Dalar nasl bakarsa siyh ufka yle bak.
(RH, KGK)
Geni kanatlar bolukta simsiyh alan
Ve arkasnda gne domyan byk kapdan
Geince balayacak bitmeyen sknlu gece
(RA, KGK)Zlim saat ihml edilen vakti alar da
Bir n uyanrlarsa lezz uykularndan,
Batan baa, her yer kesilir kapkara zindan.
(VU,KGK)
Hkn- Rm lekeri yaklatn grp
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
64/148
50
ran gerektir alasa baht- siyhna
(SE, ER)
Karanlk ve gnein snmesi daha ok zamanla ilgili kavramlardr.
Ancak irin zamn anlatmak iin renkle ilgili bu szckleri de semesi
sebebiyle bunlar renk ile ilgili kavramlar olarak kabul edilebilir.
rperme verir hayle sk sk
Hep bir kapdan giren karanlk,
ok belli ayak sesinden artk.
(AKM, KGK)
Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk,
Uykumda btn bir gece Krfez deyim artk
(KAM, KGK)
Bu ateten yaratlm yaplar fndir
Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla bat.
(HAY, KGK)
Mavi de ok kullanlm renklerdendir ve frekans 26 dr. Gn ve
denizin rengidir mvi bzan da bir ift gzel gzn:
Gne domadan mvilemi Boazdan,
Nev-Kr alsn btn ses ve sazdan,
Ufuklarda srsn zafer msksi
(MV, KGK)
Artk enginleince mvi skn
Artyor gkyznde yldzlar
imdi shil boyunca Maltepe yi
Kpren mvi dalgalar yalyor
(M, KGK)
Ynan, Ltin ve Cermen i tek cins eden hav
Esmi bu mvi sahile bir msk gibi
(KD, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
65/148
51
Hl grnr geen asrlar
Bir bir, koyu mvi gzlerinde
(M, KGK)
Hl tahattr eyliyorum mavi bir gece
Yattmd nilgn korunun bir kenrna
Grdm gn nezre-i firze-fmn
Baktm yeil sitrelerin zll- trna
Hatrladm Lamartin in mr-i garmn
(LST, B)
Domutu iimde t derinden
Yldzlar mvi bir semnn
Hazzyle harb idim ednn
(EB, KGK)
Daldn mihveri, gittike sarar baka ziy;
Mvidir her taraf, stn gece, altn dery
(DT, KGK)
Krmz renk ile ilgili szckler Yahy Keml in iirlerinde ounlukla
gnei ya da gln rengini anlatmak iin kullanlmtr.
Elde bir krmz kseyle ufuktan ekilen,
Nice yz bin senedirarkn k mmr
Byle mmr eder ettike hayl skdar,
(HAY, KGK)
Kar dalarda tutumu gibi gl baheleri,Koyu bir krmzlk gkten ayrmakta yeri
(SBS, KGK)
Kzl gller yaratsn cm- glgn nr- hasretten
Bu ci te- Nemrdu glzr ettiansnla
(ZE, ER)
Dunda l-i srh ile pr-hundu mubee
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
66/148
52
Bir cm bir de ll-i lebin sundu mebee
(SR, ER)
El elbette gzn rengidir.
Eyimdi el gzleri szgn, sesiakrak!
(A, ER)
Hlym tutan bir by var onda diyordum
Grdm: Dii bir parsn el gzleri vard.
(TE, KGK)
Ik ve parlaklkla ilgili szckler ise en ok kullanlm olan renk
kavramlardr, toplam frekans 97 dir.
Sizlersiniz bu nklarla Trk eden!
Eksilmesin u mutlu afaklar bu lkeden!
(DI, KGK)
Kandilli yzerken uykularda
Mehtb srkledik sularda
Bir yoldu parldayan, gmten
Gittik. Bahs amadk dnten
(GC, KGK)
Durgunlap bir ayna kadar parldayan suda
Dny gzel grnd resimlemi uykuda
(S, KGK)
Cnanla ktm tepeler bata amlca
Hl muhayyilemde parldar, resim gibi(Y, KGK)
Smalar gittike parldar bu zaferle,
Gk her tarafndan donanr me alelerle
(VU, KGK)
Revnk verince meclise k- nikb ile
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
67/148
53
Bs-i dehn- yri taleb merebimcedir.
(SR, ER)
Bu kavramlar birka rnekte ise mnev bir aydnl anlatr.
Ve kbet Dedenin anlanl devri gelir
Bu mskyi, O, son kudretiyle parlatt;
lnce, lkede bir muhteem gne batt
(ESM, KGK)
Hfz Osman gibi hattatla gmlm birk
Bu mezarlkta siyah topra aydnlatyor;
Belli, kabrinde, O, bir nra sarlm yatyor.
(KM, KGK)
Bu rneklerde ir, kl ve kmr szcklerini renk kavram olarak
kullanmtr.
Son demde bu mevsim gibi benzim de kl olmu
(A, ER)
spanya ivekr kmr gzl Perrbl
(HS, KGK)
ire zg bir renk kavram da hande-fm (gl renkli) dir.
Envr- tehniet saan ezhr- hande-fm.
(L, B)
1.1.8 Mzik ile lgili Kavramlar
Mzik Yahy Keml in btn iirlerine sinmitir deta.Temas mzik
olmasa da szckler arasndaki henk her iirine ayr bir msk lezzetiverir.Mzik ile ilgili kavramlarn toplam frekans 179 dur. Mzik ile ilgili
kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 almak, msk 21
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
68/148
54
2 beste 17
3 ark 11
4 heng 10
5 ny/ney 9
6 raks, saz 7
7 elhan, mzrb, terennm 5
8 trk 4
9 Mhur, name, zil 3
10 bestekr, fasl, kaval, keman, mutrb
(algc), nyn, negmat, tanbur,
tr, terne, zemzeme, zemzemes
2
11 let, Beyt Arabn, ergnun (org),
Fasl- Sultn Yegh, gfte, hisr,
ilhi, kr(mzik), kemanke,
kemene, koro, kudm, lahn(ezgi),
mar, Muhayyer, murgan(arkc),
nagamsaz (trk syleyen),
namehan, namesaz, nakarat,
plk, raksn, rehb (kemene)
1
Tablo 12
Tabiatta vr olan her ey her olay sanki bir mskdir ir iin. Bu
nedenle mski nesnelerin, varlklarn sesidir Yahy Kemle gre. Bu
szcn frekans 21dir.
Mevsim sonu yle bir zamn ki
Gaaip bir mskydi sanki
(GC, KGK)
Yunan, Ltin, ve Cermeni tek cins eden hava
Esmi bu mvi shile bir msk gibi
(KD, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
69/148
55
Daldm coup giden denizin msksine
(HH, KGK)
Schiller bu karl dalara gelmiti gen iken;
Hrriyyet zleyilerinin msksini
Duymu ve sylemiti elikten sad ile
(A, KGK)
Her yanda mskyle akar cybrlar
Her bd- subh m ile ecr sylenr
(DEB, KGK)
Bu lemdeki herey ir iin ayr bir mskdir. yle ki lm bile
baka bir mskiye gei farzeder:
nsan duyar yerin dile gelmi sktunu;
Bir baka mskye gei farzeder bunu;
Teslm olunca va desi gelmi zevline,
Benzer cihna gelmeden evvelki hline
(SB, KGK)
Yahy Keml in msk anlaynda Itr ve onun byk eseri Nev-
Kr ok nemlidir. iirlerinde zamn zamn bu hayranln dile getirmitir.
Byk Itr ye eskiler derler,
Bizim z mskmizin pri;
ok zaman dinledim Nev-Kr
Bir terennm ki hem geni, hem h:
Dalrken Nev nn esrr,Balyorark ufuklarnda vuzh.
(I, KGK)
ok insan anlyamaz eski mskmizden
Ve ondan anlamyan birey anlamaz bizden.
Aar bir altn anahtarla rh ufuklarn,
Hemen yaylmaya balar sad ve nr akn
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
70/148
56
Ve seslenir byk Itr, semy rten rh,
Peinde dalgalanr bestesiyle Seyyd Nh
O mutlu devrede Itr ye en yakn bir dost
Ikl danteleler bestekr Hfz Post.
(ESM, KGK)
Gne domadan mvilemi Boazdan,
Nev-Kr alsn btn ses ve sazdan,
Ufuklarda srsn zafer msksi
(MV, KGK)
Tanbur, ney ve kemenenin mzik letleri iinde ayr bir yeri vardr
Yahy Keml iin:
rb- mdm in neye kldk fed-y can
(BGT, ER)
Bir yaz kemeneyi bir dinledinse Kanlcada
Baharda bir gece tanbru dinle amlca da
Bu sazlarn duyulur her telinde sde vatan,
Sihirli rzgr eser dim bu topraktan.
(ESM, KGK)
Bilmem kime yhud neye uyduk gittik
Ghi meye gh ney e uyduk gittik
(R4, R)
Demsz olup da name-i ny rebb ile
Bs- dehn- yri taleb merebimcedir.
(SR, ER)
Bestede tabiat, insan anlatmada bir simgedir Yahy Keml iin:
Bir lhzada bir pancur alm gibi yazdan
Bir bestenin engin sesi ykseldi Boaz dan
(S, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
71/148
57
Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bin yl srecek zannedilen kar sesidir bu
(KAM, KGK)
Her gezmee kmasyla her yer
Bir zevkini andrr bahrn
Endmn zanneder grenler
Bir bestesi eski bestekrn
(M, KGK)
Sz, bestenin kalbidir ikisi birbirinden ayr dnlemez.
Mzrb- tabmz sz kalb etti besteye
Hem beste sylesn bunu hem kr sylesin
(AG, ER)
1.1.9 Vatan ve Millet ile lgili Kavramlar
Yahy Keml iin vatan, tarihten ayr dnlemez. Tarih iinde
milletleri oluturan, yaadklar vatan topradr. Ayrca vatan, ir iin
gurbette iken zlemle hatrlad, zerinde yayorken her bir yerini gezip
grmekten ayr bir zevk ald, milletin bir paras olan kutsal bir varlktr.
irin bu topraklarda sevdii, grd anlatt zel yer isimleri de
vatan kavramnn bir parasdr. Ayrca bu topraklarda yetimi farkl
alanlarda bu lkeye hizmet etmi kiilerin adlar da vatan kavram iine dhil
edilebilir. Ancak bunlar zel kii adlar ve zel yer adlar balklar altnda
incelediimizden dolay burada yalnzca vatan ve millet kavramlar ile ilgili
szckleri konu aldk. Bu ekilde kullanlm szcklerin toplam frekans
178dir. Bu kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 vatan 37
2 halk 20
3 tu 18
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
72/148
58
4 Trk 17
5 ordu, ryat (bayrak), toprak, lke 13
6 ced, millet 9
7 devlet 6
8 yurt 4
9 hrriyet, rk, memleket, vatanda 2
10 ahrr (sivil halk), ecdd, hill, hrr, liv (bayrak), mev
(yurt), milliyet, Trk
1
Tablo 13
Vatan szcnn frekans 37 dir ve bu kavramlar iinde en ok
kullanlm olandr. Vatan, Yahy Keml in iirlerinde yalnzca zerinde
yaanlan toprak deil, zerinde yaayan halkyla, trihi ve kltryle
ayrlmaz bir btndr. Bu nedenle zaman zaman millet kavram yerine de
kullanlarak kiiletirilmitir.
yle sinmi bu vatan semtine milliyetimiz
Ki biziz hem grlen, hem duyulan, yalnz biz.
(KM, KGK)
Malpken ordu yal dururken btn vatan
Ryma girdi her gece bir ftihne zan
(AD, KGK)
Ulu mbedde kartm vatann birliine,
okkr Tanrya, grdm, bu saatlerde yine
Yayanlarla berber bulunan ervh
(SBS, KGK)
Bu neslin ortada dhicedir baard i,
Vatan nasl karr mskyle, gstermi.
(ESM, KGK)
Vatan szcn, gurbeti, zlemi anlatmak iin kullanmtrir bzen
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
73/148
59
Dnsem vatan semsna artk bu lkeden
(KD, KGK)
Lkin vatandan ayrln ztrb zor.
(EYS, KGK)
Vatann dman igal altnda bulunduu zor gnler ire ztrap
vermektedir.
Vatanda dman seyretmekztrbyle
Vatanda korkulu ry iindeyiz, gerek
(1918 KGK)
Toprak, lke, yurt ve memleketkavramlar da ska kullanlmtr.
R ya gibi bir akam seyretmee geldin
ok benzediin memleketin her tepesinde
Irkn seni iklmine benzer yaratrken,
Ka fethe koan tular ufuklarla yrm
Trihini aksettirebilsin diye ehren,
Ka ftihin altn kan mermerle karm
(BT, KGK)
Kendi gk kubbemiz altnda bu bayram saati,
Dokuz asrnda btn halk, btn memleketi
Yer yer aksettiriyor mavileen manzaradan
(SBS, KGK)
Hem byk yurdu kuran hem koruyan kudretimiz
Her zaman varlmz, hem kanmz hem etimiz
(SBS, KGK)Lkin kalacak doduumuz topraa bizden
imek gibi bir htra nal seslerimizden!
(MT, KGK)
Atn lkede, yoktan yarat kudretini,
Dehre aksettiriyor, geri, byk mimri,
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
74/148
60
Bu eserler seni gstermee kf diyemem
(HB, KGK)
Vatan kavram anlatlrken elbette bu vatan vatan yapan cedlerimizde
Yahy Keml in iirlerinde yerini almtr.
Ne saadet! Bu taraflarda, her lfetten uzak,
Vatann ftihi cedlerle berber yaamak
(KM, KGK)
Resme aksettirebilseydin eer, mrnce;
Ebed cedleri karnda grrdn, canl
(HB, KGK)
Btn eserlerimiz, halkmz ve askerlerimiz,
Birer birer grnen anlanl cedlerimiz,
lm yabanc bir lemde bir geceyse bile,
Tahayylmde vatan kalsn eski hliyle
(YD, KGK)
Tarih iinde vatan-millet kavramlar ilenirken, tularmilleti temsil eden
unsurlar olarak, zellikle, irin Eski iirin Rzgryla kitabnda sk kullanlan
bir szck olmutur:
evk- seferle pr-heyecn oldu tular
Bd- zaferle Msra vezn oldu tular
(ME, ER)
Sermest-i cm- vuslat-n oldu tular
Tebriz e reh-nm-y inn oldu tular(, ER)
Yer yer misl-i bd-i hazn oldu tula
Sultan Selim e girye-knn oldu tular
(RI, ER)
Vatan millet kavramlar iinde Trkismi de oka kullanlmtr. Frekans
17 dir.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
75/148
61
T Malazgird ovasnda yryen Trkolu
(SBS, KGK)
imek gibi bir semte atldk yedi koldan,
imek gibi Trk atlarnn getii yoldan
(A, KGK)
Dsn elengi Rmun eilsin ser-i firenk
Vur, Trk gnderen yed-i takdr akna
(GA, ER)
1.1.10 Hayl ile lgili Kavramlar
Yahy Keml;Bil ki herey biter lemde hayl ld gn diyerek
hayllerin insan nasl ayakta tuttuunu anlatmtr. Bu kavram irin
iirlerinde, benzetmelerine nemli yer tutar. Bu kavramlarn toplam frekans
120 dir. Bu kavramlar ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 hayl 44
2 ry 34
3 huly 17
4 hayl etmek 9
5 tahayyl 5
6 muhayyel, mutehayyil (hayl kuran),
serb
2
7 d, mn (rya), mevhume,
muhayyile, tayf
1
Tablo 14
Haytn anlam Yahy Keml iin haylin iindedir. Haylolmaynca
dnya da botur yaamak da:
Hulys kalmaynca haytn ne zevki var?
(D, KGK)
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
76/148
62
Bir rhu besliyen hava yalnz yukardadr.
Hulyy dima uuran duygulardadr
(U, KGK)
Dny biter o yerde ki malb olur hayl
Temdd-i mre kudreti kalmaz tahayyln
(GG, ER)
Bzen nesneler de hayldirir iin:
Bir keti- hayl ile fka yelken a
Deryy dinle gr nice esrr sylenr
(DEB ER)
Hlya tepeler, hayl aalar
(GC KGK)
Sevdlar hulyl havuzlarda serinler
(VU, KGK)
in Ksesinde kse zerindeki resimde grd hayli sevgiliden
bahseder:
Grn ey sevdiim sen
Ki bir in ksesinden
Glmser bir resimdin,
Muhayyel sevgilimdin.
Ya mektup yolla in denYa gel hulym iinden.
(K, KGK)
Ry da hayl kadar nemlidir Yahy Keml iin. Bzen uyurken
grd bir ryy bazen da tabiat seyrederken grd ryy
lmszletirmitiriirlerinde:
Kandilli yzerken uykularda
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
77/148
63
Mehtb srkledik sularda.
Gitmi kaybolmuuz uzakta
Ry sona ermeden afakta
(GC KGK)
Gzlerden uzaklanca dny
Bin bir geceden birinde gy
Balar ry iinde ry.
(AKM, KGK)
Naklettiim gibiydi bu ryda grdm.
R ya bu. Yoksa baka bir lem midir lm?
(OTA, KGK)
ir ryasz bir uyku dnemez:
Rys olmayan uyanlmaz bir uykuda
Aynen deniz dibinde gne grmeyen suda.
(B, syf 63)
Rylar bzen gzeldir Yahy Keml iin bzen da korkulu.
Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda,
mrn iyi rysna dalsn, uyusun rh.
(BDM, KGK)
lenler ld, kalanlarla muztarip kaldk.
Vatanda hor grlen bir cematiz artk.
Vatanda korkulu ry iindeyiz gerek.Fakat bu ok sremez, mutlakaa afak skecek.
(1918 KGK)
1.1.11 Hayvanlar ile lgili Kavramlar
Yahy Kemlin iirlerinde, hayvan kavramlar ya benzetme unsuru
olarak ya da tabiatn bir paras olarak yer almlardr. Bu konuda dikkati
eken kular ve kularla ilgili kavramlarn skldr. zellikler de blbl kular
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
78/148
64
iinde en ok ad geendir. Trk edebiyatnda blbln hep ayr bir yeri
olmutur. O, bir simgedir. Yahy Kemlin iirlerinde de bunu grmekteyiz.
Hayvan kavramlar ile ilgili szcklerin toplam frekans 95 dir. Bu kavramlar
ve frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 ku 19
2 umak 13
3 blbl 12
4 at 11
5 hm, ir 4
6 bl (kanat), murg, per (kanat) 3
7 horoz, nal, ehper (ku ty), tuyr (kular) 2
8 h, arslan, bcek, cenh (kanat), ef (ylan),
ejderha, hayvan, inn (dizgin), kartal, koyun,
melemek, pars, simurg, timsah, yele
1
Tablo 15
Ku ile ilgili kavramlarn toplam frekans 75 dir. Blbl szcnn
frekans 12dir. Blbl sevgiliye ulamak isteyen ktr.
Bir uykuya cnanla berber uyuyanlar,
Grmezler ufuklarda afak skt n
Blblden o elencede feryd iitilmez.
(VU, KGK)
Ey gl skta varma emreyle blble
Glende mest-i zevk alan ahbb uyanmasn
(G, ER)
Akn gl aan blbl ten vaktinde
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
79/148
65
Yranla tarab yr ile vuslat dileriz.
(T, R)
Kular hrriyetin, gcn bzen de krlganln simgesidir Yahy
Keml in iirlerinde. Bu anlam kimi zaman kanat, kimi zamn umak
kavramlar verir.
Tebrz e utu feth-i cellin hmlar
Bir byle hli grmedi ran semlar
(TO, ER)
Rytnn lemleri stnde umaa
Smrg-i feth hem- nesm- seher gelr
(B, ER)
Bizdik o hcmun btn akyla kanatl;
Bizdik o sabh ilk atlan safta yz atl
(MT, KGK)
Benzim, lmn iri yayldka sarard.
Kalbimse bu hengmede kular gibi rkek
(DE, KGK)
Bu kavramlar benzetme unsuru olarak da ska kullanlmlardr.
Bir zirveye konmayan hmdr ki gnl
zdeliin hev-yevkinde yaar
(SER, R)
Umakta, konmadan, kysz bir denizde rh;
Benzer mi byle bir kua Tfan iinde Nh?
(U, KGK)Bir yldz akt, gk ve deniz sarmar gibi.
Sandk ki utu gitti bir altn kanatl ku.
Bir yldzn zevlini grdk de bylece
(BYA, KGK)
Gnl ki zge hmdr kalr m yerde Keml
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
80/148
66
Uup almal son hamle- cenha kadar
(G, ER)
1.1.12 lm ile lgili Kavramlar
lm kavram da Yahy Kemlin iirlerinin temasn oluturmu
konular iinde nemli yer tutar. Bunu, kimi zamn Sessiz Gemi iirinde
olduu gibi benzetmeler yoluyla yapmtr.
Artk demir almak gnn gelmise zamandan
Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan
Bunun yan sra lm, bu konu ile ilgili kavramlar kullanarak da
ilemitir. Bu szcklerin frekans 87 dir. lm ile ilgili kavramlar ve
frekanslaru ekildedir:
NO KELME FREKANSI
1 lmek 18
2 hiret, kabir, mezar 6
3 len 5
4 ehd, ukb, uyku (lm) 4
5 can vermek, fn, kymet, lgn, rhlet
(lm)
3
6 gmmek, lahd (kabir), na, lm 2
7 ecel, fed-y can, giyotin, kefen, le,
merhum, merkd (mezar), mevt(lm),
servilik (mezarlk), teneir, tengna
(mezar)
1
Tablo 16
Yahy Keml, ocukken annesini kaybetmi ve bu lm, iri derinden
etkilemitir.
Ben girmeden haytafaklandran aa
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
81/148
67
Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa
(K, KGK)
Annemin nan grdmd;
Bakyorken bana sbit ve donuk gzlerle,
Adan ldracaktm.
(UF, KGK)
ir, lm, hayatn bir paras kabul etmi, bu kabul edii de iirlerine
yanstmtr.
lmek kaderde var, bize rknt vermiyor;
Lkin vatandan ayrln ztrb zor
(ES, KGK)
lmek deildir mrmzn en fec ii
Mkl budur ki lmeden evvel lr kii
(D, KGK)
lm sde bahr ilkesidir bir rinde:
Gnl her yerde buhurdan gibi yllarca tter.
(R, KGK)
Yaamak zevki nedir bilmek lmden korkan!
(OR, KGK)
Km almadk msferetinden bu lemin
Cnanla meyle son gn ey mevt sendeyiz
(AHG, KGK)
lmek kaderde var yaayp khnemek hazinBir are yok mudur buna y Rabbel- lemin
(BE, KGK)
ir vatan zlemini bzen lmle edeer tutmutur.
Gnler ksald. Kanlcann ihtiyrlar
Bir bir hatrlamakta geen sonbahrlar
Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
82/148
68
Hi dnmemek lm gecesinden bu shile,
Bitmez bir zleyitir, lmden beter bile
(ES, KGK)
lm yabanc bir lemde bir geceyse bile,
Tahayylmde vatan kalsn eski hliyle
(YD, KGK)
lm tpk uzun bir uyku gibidir.
Fn mr biter, bir uzun sonbahr olur.
Anlar ki yolcu, yol grnr serviliklere,
Yaprak nasl derse akp kaybolan suya,
Rh yle yollanr uyanlmaz bir uykuya,
Duymaz bu anda ta gibi kalbinde bir sz;
Fark etmez anne toprak lm mcermz
(SB, KGK)
Dalsn yaknda gzlerim son uykuma!
(D, KGK)
Artk gne grnmez olur, gk bulutludur,
Rahata dal, lm sonu gelmez bir uykudur.
(GE, KGK)
lm diyririn ryasna da girmitir:
Grdm lm diyrn ryda bir geceSessizlik ortamnda gezindim kederlice
Getike bembeyaz gezinenler er beer;
Bildim ki hiret denilen yerdedir beer
Naklettiim gibiydi bu ryda grdm
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
83/148
69
Ry bu. Yoksa baka bir lem midir lm?
(OTA, KGK)
1.2 KELME SIKLII
Yahya Kemal Beyatlnn iirlerinde Kelime Dnyas isimli tez
almamzda kelimelerden yola karak irin slbu ile ilgili bilgilere
ulamaya altk. Szcklerin tekrar oran da slp almasnda yol
gsterici bir zelliktir. Bu alanda lyas Gz tarafndan oluturulan Yazl
Trkenin Kelime Skl Szl, bizim almamza yol gsterici bir nitelik
tamaktadr. lyas Gzn bu eserinde ele alnan 1.006.306 szcn, eser
iinde belirtilen kullanm sklklar ve Yahya Kemalin incelediimiz iirlerinde
daha nce kelime aileleri bal altnda incelediimiz szcklerden sk
kullanlm ve irin slbu ile ilgili belirleyici zellik tayanlar ele alp,
kullanm oranlarn karlatrarak Yahya Kemalin slbuna farkl bir gzle
bakmaya altk. irin kulland ( zel isimler hari ) 15588 szck iinde
ele aldmz kelimelerin oranlarn belirleyerek karlatrmaya dahil ettik.
Yahya Kemalin iirlerinde stanbul ayr bir yere sahiptir. ir iin
yalnzca bir ehir deil, sen diye seslendii deta canl bir varlktr. ir
stanbula hitap iin ounlukla sen zamirini kullanmtr. Bu szcn
skl 79 ve oran da % 0.5tir. Sklk Szlnde ise oran daha azdr: % 0.2
Farkl kelime aileleri iinden setiimiz szckler iinde sk kullanlm
olanlardan biri 72 skl ile gn szcdr.Yahya Kemalin kulland
szck saysna oran ise % 0.5tir. Sklk Szlnde ise bu szcn oran
%0.3tr. Zaman szcnn skl ise 55 ve oran % 0.2dir. Zaman
kavramlar iinde ok kullanlm bir dier szck de 50 skl ve %0.3 oranile mrdr. Bu szcn Sklk Szlndeki oran ise %0.01dir. Zaman
kavram Yahya Kemalin iirlerinde slbu belirleyici zellik tamaktadr ve
bunlar iinde en ok kullanlm olanlarn oran da Sklk Szl ile
karlatrldnda yksek bir orandr.
Duygu ile ilgili kavramlar da Yahya Kemalin iirlerinde ok kullanlm
olanlardr. Bunlar arasnda da 61 skl ile gnl szc ilk srada yer alr.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
84/148
70
ir, bu szc yalnzca soyut bir kavram olarak deil ou zaman
kendisini ifde etmek iin kullanr. Bu szcn oran %0.4tr. Sklk
Szlndeki oran ise %0.02dir. ir bu szckte de genel ortalamann
stnde bir kullanma sahiptir.
Ak, Trk edebiyatnda en ok kullanlm olan szcklerdendir
denilebilir. zellikle iir trnde belirgin olarak gze arpar. Yahya Kemalin
iirlerinde kelimenin skl 57 ve oran da % 0.4tr. Sklk Szlnde oran
ise % 0.03tr. Bu da Yahya Kemalin kimi zaman bir kiiye kimi zaman da bir
yere hissettiklerini anlatrken bu szc ne kadar sk kullandn gsterir.
Gl ve blbl, Trk edebiyatnn belki de en ok bilinen
kahramanlardr. Blbln mitsiz ak, gln ulalmazl pek ok ir ve
yazar tarafndan ama hepsinde ayr bir slpla, ayr bir lezzetle ele alnm
ve bu iki szck akllarda yer etmitir. Yahya Kemalin iirlerinde de gl
szc 60 skl ve %0.4 oran ile en ok kullanlm olan szckler
arasndadr. Sklk Szlndeki oran ise %0.01dir. Bu szck de Yahya
Kemalin iirlerinde ortalamann stnde kullanlmtr. Tpk ondan ayr
dnlemeyen ve onun hayran olan blbl gibi. Blbl de 12 skl ve %
0.08lik oran ile Sklk Szlndeki %0.001 orannn zerindedir.
Ufuk, bir tabiat unsuru olmasnn yan sra Yahya Kemalin mekan
kavram ile zdeletirdii bir kavramdr. 58 skl ve %0.4 oran ile sk
kullanlm olan szcklerdendir. Sklk Szlndeki oran ise %0.006dr.
Hayl, Yahya Kemal iin yaamak, hayatn tadn almakla zdetir.44
skl ve %0.3 oran ile ok kullanlm bir szcktr. Sklk Szlnde ise
% 0.02 oranndadr. Hayl kavramn ifde eden bir dier szck dehlyadr. Yahya Kemalin iirlerinde 17 sklnda ve %0.1 oranndadr.
Sklk Szlnde bu oran ok daha dktr: % 0.0004tr.
Yahya Kemal, hayat ve kimi zaman da lm anlatrken rya
szcn kullanmtr. Bu szck, irin iirlerinde 34 skl ve % 0.2 oran
ile yer alr. Sklk Szlnde ise % 0.02 orana sahiptir.
-
7/27/2019 Yahya Kemal Beyatl'nn iirlerinde kelime dnyas
85/148
71
Denizler bazen sonsuzluu, bazen huzru bazen de Yahya Kemalin
iirlerinde olduu gibi memleketi artrr. 40 skl ve % 0.3 oran ile
kullanlan bu szck Sklk Szlnde % 0.05 oran ile yer alr.
ir, mrnn byk blmn yurt dnda geirmitir. Bunun, irin
iirlerine gurbet duygusu olarak yansmas ve gurbet szcnn sk
kullanlmas da bunun sonucudur denilebilir. Bu szck, Yahya Kemalin
iirlerinde 15 skl ve % 0.1 orannda kullanlmtr. Sklk Szlnde ise
oran % 0.002dir.
Yahya Kemal, iirlerinde yer ile ilgili kavramlara oka yer vermitir.
Bunlar bazen zel yer adlardr. Buralar tasvir ederken, buralarla ilgili
duygularn anlatrken tabiat unsurlarn kullanmtr. Da, bunlar iinde en
ok kullanlandr. Skl 32 ve oran % 0.2dir. stanbul yedi tepedir ve ir
stanbulu anlatrken tepe szcn tercih etmitir ou zaman. Bu
szcn skl ise 17 ve oran da % 0.1dir. Bu szcklerin Sklk
Szlndeki oranlar ise daha dktr. Dan oran % 0.03, tepeninki ise
% 0.01dir.
Yer kavramnn anlam kazanm bir zellii de vatandr ir iin.
Gurbet duygusunun da etkisiyle bu szce de ska yer vermitir ir.
Skl 37 ve oran da % 0.2dir. Sklk Szlndeki kullanm oran da irin
kullanm oranndan bir hayli azdr: % 0.006.
ir iin, bakt, grd hereyde msk vardr deta. lk genlik
zamanlarndan itibaren balayan msk ak, Yahya Kemalin iirlerini
epevre sarmtr. Bu szcn kullanm skl 21 ve oran da % 0.1dir.
Sklk Szlnde ise % 0.003 oran ile daha az kullanldn gryoruz.Gkyz, tabiat tasvirlerinde ne kan unsurlardandr. Yahya Kemal
iin de bunu syleyebiliriz. ir, gk szcne 28 sklnda ve %0.2
orannda yer vermitir. Sklk Szlne baktmzda % 0.01 oran ile bu
sz