Dogfen Ymbaratoi

ar gyfer Rhaglen Gynhwysfawr Addysg a Dysgu Gydol Oes hyd at 2010yng Nghymru

Y Wladsy’n Dysgu

ISBN 0 7504 2735 3 Awst © Hawlfraint y Goron 2001

Dyluniwyd gan Cartograffeg G/128/01-02 Cysodwyd gan TPS

CYNNWYS

Tudalen

RhagairY Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes 1

Pennod 1Cyflwyniad 5

Pennod 2Sylfeini Cadarn 15

Pennod 3 Addysg Gyfun a Dysgu Gydol Oes yng Nghymru 23

Pennod 4Dysgu a Chyfle Cyfartal 39

Pennod 5Cynnydd ac Ymarferwyr 47

Pennod 6Y Tu Hwnt i Addysg Orfodol 53

Pennod 7Mynediad a Dyfodol Addysg Uwch 61

Pennod 8Canlyniadau 67

AtodiadauSut i ymateb 73

Rhestr byrfoddau 75

1

RHAGAIRMae addysg a hyfforddiant yn bwysig iawn i Gymru – maent

yn rhyddhau talent, yn ymestyn cyfle, yn atgyfnerthu

cymunedau ac yn helpu i greu cyfoeth.

Rydym yn wynebu newid technolegol cymhleth a

newidiadau anferthol o ran pwysau cystadleuol o’r tu mewn

i Ewrop a’r tu hwnt. Mae llawer o’n cymunedau yn

ddiamddiffyn ac yn ddifreintiedig. Mae ein cronfa sgiliau yn

weddol isel. Erys llawer i’w wneud er mwyn gwella’r rhaniadau sylweddol yn ein

cymdeithas – er iechyd a lles pawb sy’n byw yma; i sicrhau y gall pobl wireddu eu

dyheadau; ac i greu diwylliant llawn menter a chreadigrwydd, gan wneud y gorau

posibl o’n hetifeddiaeth neilltuol o gyfoethog ac amrywiol. Mae gan y sialensau

hyn arwyddocâd hanesyddol. Byddai’n fygythiol ac yn ddigalon i beidio â wynebu’r

sialensau. Ni ellir dewis peidio â chwrdd â hwy. Uwchlaw pob dim, mae llwyddiant

yn dibynnu ar gyflymder wrth gynyddu ein cronfa sgiliau a gwybodaeth.

Rydym wedi cyrraedd trobwynt o ran addysg a dysgu gydol oes yng Nghymru.

Mae’n arwyddocaol iawn fod prif ddeddfwriaeth a phenderfyniadau cyntaf y

Cynulliad Cenedlaethol yn gysylltiedig yn uniongyrchol â’r hyn sy’n cael ei wneud

mewn ysgolion ac â’r trefniadau ar gyfer dysgwyr ar ôl 16 oed. Mae gennym

ddeddfwriaeth yn ei lle bellach ar gyfer Cwricwlwm Cenedlaethol diwygiedig yn

dilyn adolygiad ar raddfa eang a ddatblygwyd yn benodol ar gyfer Cymru. Yn yr un

modd rydym wedi trawsnewid strwythur cyflwyno a sicrwydd ansawdd ar gyfer

dysgu ar ôl addysg orfodol – nid lleiaf trwy sefydlu’r Cyngor Cenedlaethol newydd

– ELWa. O hyn ymlaen, bydd yn rhaid newid y pwyslais i wneud i’r newidiadau hyn

weithio i godi safonau; chwalu’r rhwystrau i ddysgu; codi ein cronfa sgiliau; a chael

gwared ar y rhwystrau i addysgu effeithiol. Bydd yn golygu darganfod dulliau

arloesol a radical o gael pobl ledled Cymru i fod yn gysylltiedig â hyn. Bydd yn

golygu mynd i’r afael â thangyflawni yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig. Bydd

yn golygu rhagoriaeth i bawb.

Fel y Gweinidog sy’n gyfrifol, fy ngweledigaeth ar gyfer addysg a dysgu gydol oes

yw y bydd gan Gymru enw da yn rhyngwladol fel Gwlad sy’n Dysgu: lle sy’n rhoi

buddiannau dysgwyr yn gyntaf; sy’n cynnig mynediad ehangach a chyfleoedd i

bawb; sy’n ceisio rhagoriaeth drwyddi draw; ac na fydd yn barod i fod yn ail orau

wrth wneud dysgu gydol oes yn realiti. Mae hynny’n golygu gwneud y gorau o

unrhyw gyfle sy’n dod i law er mwyn llwyddo i gael canlyniadau rhagorol a dod o

hyd i ddulliau arloesol a radical o greu cyfleoedd hefyd – p’un a fydd y cyfleoedd

hyn yn codi’n rhyngwladol, yn yr Undeb Ewropeaidd, drwy’r llywodraeth ganolog,

neu yma yng Nghymru.

Mae bwriad Llywodraeth y DU i gyflwyno Mesur Addysg i’r Senedd yn yr hydref

ynddo’i hun yn rhoi cyfle enfawr i ni. Yn wir, mae’n fraint i mi gyflwyno’r datganiad

strategol cynhwysfawr cyntaf hwn ar addysg a dysgu gydol oes yng Nghymru, a’r

Ddogfen Ymbaratoi gyntaf ar gyfer deddfwriaeth sylfaenol ac isddeddfwriaeth yn y

maes hwn, i’w gyhoeddi o’r Cynulliad Cenedlaethol. Mae’n dangos ein penderfyniad

i gael y gorau o’r system a’r newidiadau strwythurol sydd eisoes yn eu lle. Mae’n

bwriadu ychwanegu at y momentwm tuag at sefydlu Cymru fel Gwlad sy’n Dysgu.

Mae’n dangos sut y gall datganoli gael effaith hynod o bositif ar lunio deddfwriaeth

sylfaenol yn San Steffan.

Rydym yn rhannu nodau strategol allweddol â’n cymheiriaid yn Lloegr – ond yn aml

mae angen inni fynd ar hyd llwybr gwahanol i gyrraedd y nodau hyn. Byddwn yn

cymryd ein cyfeiriad ein hunain o ran polisi lle y bo angen er mwyn cael y gorau ar

gyfer Cymru. Mae’n iawn ein bod yn rhoi awdurdodau lleol, cymunedau lleol ac

anghenion a blaenoriaethau a bennwyd yn lleol wrth graidd yr agenda ar gyfer

ysgolion, er enghraifft. Mae ein cymunedau am gael ysgolion cyfun lleol rhagorol

ar gyfer eu holl blant. Mae partneriaeth o’r math hwnnw wrth wraidd y ffordd y

byddwn yn gwneud pethau yng Nghymru.

Mae sylwedd yr hyn sy’n dilyn yn ymdrin â’r camau y bwriadwn eu cymryd, mewn

partneriaeth â’n cymunedau lleol, i atgyfnerthu’r sylfeini ar gyfer dysgu. Mae’n

dathlu bywiogrwydd a dilysrwydd addysg gyfun, gan gydnabod pwysigrwydd

ysgolion fel adnoddau cymunedol ac adeiladu hyder a gallu pobl fesul cymdogaeth.

Mae’n gosod agenda newydd sy’n rhoi cymorth i ymarferwyr addasu’r ffordd y mae

ysgolion a darparwyr eraill yn gweithio; i deilwra’r hyn a wneir i ddiwallu anghenion

dysgwyr unigol yn fwy hyblyg a manwl; i ddelio â’r newidiadau sy’n digwydd rhwng

y camau dysgu yn fwy llyfn a llwyddiannus; ac i ddarparu ar gyfer y rhai rhwng 14 a

19 oed mewn ffyrdd newydd a llawn dychymyg, gan sicrhau ehangder yn ogystal â

dyfnder. Mae hefyd yn ymwneud â sut y dylem adeiladu priffyrdd i roi mynediad

o’r ysgolion drwodd i’r prifysgolion – gan ysgubo ymaith yr hyn sy’n rhwystro pobl

rhag cymryd rhan er mwyn cefnogi dysgu. Mae’n ymwneud ag adeiladu Cymru lle

mae ein pobl ifanc i gyd – nid dim ond yr ychydig rai – yn cael y dechrau gorau

mewn bywyd; yn cael cyfleoedd deniadol i wireddu eu potensial llawn; ac yn

ymestyn yr hawl i ddylanwadu ar y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt drwy

gynnig llwybrau newydd i gyfranogi.

Bydd rhai o’r pethau a fydd yn ymddangos yn y Mesur Addysg sydd ar fin cael ei

gyflwyno o ddiddordeb arbennig i Loegr yn unig. O ran eu bod yn fesurau nad

2

ydynt yn cyd-fynd â threfniadau sy’n gweithio’n dda, ac sy’n cael canlyniadau da yng

Nghymru, bwriadwn i’r Cynulliad gael yr awdurdod i beidio â bwrw ymlaen gyda

hwy – ac yn sicr nid heb cael ymgynghoriad llawn ymlaen llaw ac archwiliad

trwyadl o’r holl oblygiadau. Felly, er y bydd y Mesur yn cwmpasu Cymru a Lloegr,

bydd llawer o ddarpariaethau’r Mesur yn rhai galluogol o ran eu cymeriad a bydd

gan y Cynulliad Cenedlaethol yr hawl i nodi i ba raddau y maent i’w cymhwyso yng

Nghymru. Nodir yr amcanion polisi ar gyfer Lloegr mewn Papur Gwyn ar wahân.

Mae’r Ddogfen Ymbaratoi hon yn cael ei chyhoeddi ar gyfer Cymru yn benodol.

Gobeithiaf yn wir y byddwch yn manteisio ar y gwahoddiad i gyflwyno sylwadau –

ac yr ymunwch â ni i wneud Cymru yn lle heb ei ail ar gyfer dysgu, a ffynnu.

Jane Davidson AC

Y Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes

3

4

Y WLAD SY’N DYSGU

PENNOD 1: CYFLWYNIAD

Paratoi’r Ffordd

11.. Yn ystod y dwy flynedd ers iddo ddechrau, mae’r Cynulliad Cenedlaethol

wedi cychwyn rhaglen anferthol o gefnogaeth, datblygiad a newid ar gyfer

hyfforddiant ac addysg yng Nghymru. Mae’r rhaglen yn neilltuol iawn o ran

amrywiaeth a chwmpas. Mae’n mynd rhagddi ar gyflymder a dyfnder na welwyd

mo’i fath ers sefydlu Adran Gymreig y Bwrdd Addysg bron i 100 mlynedd yn ôl.

Mae’n amser pwyso a mesur a gosod yr agenda ar gyfer y cam nesaf. Mae hyn yn

bwysig am fod graddfa a chyrhaeddiad yr agenda hon o bosibl hyd yn oed yn fwy

sylweddol na’r hyn a fu o’r blaen.

22.. Mae’r Ddogfen Ymbaratoi hon yn ymgynghori ar nifer o gyfeiriadau polisi

allweddol a hefyd ar gynigion deddfwriaethol i’w rhoi mewn grym. O fewn y cyd-

destun cyfansoddiadol a sefydlwyd gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998 mae gan

y Cynulliad allu pwysig i lunio cynigion deddfwriaethol ar gyfer addysg a

hyfforddiant yng Nghymru mewn ffyrdd sy’n gweddu yn uniongyrchol i anghenion

y wlad. Yn wir, er gwaethaf natur eang ei gyfrifoldebau penodol ei hunan, mae gan

Ysgrifennydd Gwladol Cymru rôl allweddol i lywio ac arwain ymagwedd

Llywodraeth y DU wrth lunio deddfwriaeth sylfaenol fel ei bod yn ystyried cynigion

a gofynion y Cynulliad. Felly, er nad oes gan y Cynulliad Cenedlaethol yr awdurdod

i lunio deddfwriaeth sylfaenol, mae ei allu i sicrhau bod deddfwriaeth San Steffan

yn addas i amgylchiadau Cymru yn bwysig iawn. Dangoswyd hyn gyda hynt Deddf

Dysgu a Sgiliau 2000 – yr roedd dros draean ohoni wedi’i neilltuo i Gymru yn unig.

Mae’r fframwaith cyfreithiol sylfaenol yn gyffredinol hefyd yn rhoi’r gallu i’r

Cynulliad ei hunan i gychwyn is-ddeddfwriaeth. Mae hyn yn dra arwyddocaol, yn

enwedig mewn perthynas ag addysg a hyfforddiant. Yna gall y Cynulliad ddewis

gweithredu, neu beidio â gweithredu, mewn ffyrdd sy’n hollol neilltuol i Gymru.

33.. Dyma’r datganiad strategol cynhwysfawr cyntaf ar addysg a dysgu gydol oes

yng Nghymru, a’r Ddogfen Ymbaratoi gyntaf, ar gyfer deddfwriaeth sylfaenol ac

is-ddeddfwriaeth yn y maes hwn a gyhoeddwyd gan y Cynulliad Cenedlaethol.

Mae ei chwmpas yn adlewyrchu ehangder portffolio’r Gweinidog dros Addysg a

Dysgu Gydol Oes sy’n cynnwys yr holl faterion addysg a hyfforddiant bron yn

gyfan gwbl. Mae’n gysylltiedig â’r ‘Cynllun i Gymru 2001’. Ar ddiwedd bob

Pennod mae rhestr o gwestiynau ar gyfer ymgynghori. Anfonwch

eich ymatebion erbyn diwedd mis Hydref. Mae’r cyfeiriad i’w hanfon iddo, yn

electronig neu ar gopi caled, ar ddiwedd y ddogfen. Gobeithiwn yn fawr

5

iawn y byddwch yn cymryd y cyfle i gyfrannu. Bydd hynny yn llywio

penderfyniadau ynghylch polisi a’r pwerau i’w cymryd yng nghyd-destun y Mesur

Addysg y mae Llywodraeth y DU i’w gyflwyno i’r Senedd yn yr Hydref.

Parhad a Chynnydd

44.. Ers tro mae pobl yng Nghymru wedi gwerthfawrogi cyfleoedd buddiol i gael

eu dysgu a’u haddysgu yn wych. Mae’r ffordd o fynegi hyn wedi amrywio. Yn eu tro

cafwyd y mentrau grymus i sefydlu prifysgol genedlaethol; i gyflwyno arolygiaeth

ysgolion annibynnol ar ddechrau’r 20fed ganrif; i ddarparu ysgolion cynradd ac

uwchradd Cymraeg ar ôl yr ail ryfel byd; i sefydlu cynghorau cyllido penodol ar

gyfer addysg bellach ac addysg uwch; i gyflwyno Cwricwlwm Cenedlaethol ar gyfer

Cymru; ac i gynnal gweithio mewn partneriaeth rhwng ysgolion, llywodraeth leol a

llywodraeth ganolog. Mae sefydlu’r Cynulliad Cenedlaethol yn cyd-fynd â

chydnabyddiaeth ehangach na ellir trin hyfforddiant ac addysg fel rhywbeth a

ddiogelir gan y lleiafrif, neu gan yr etholedig rai. Mae cyflymder newidiadau

technolegol, cymdeithasol ac economaidd yn ei gwneud yn orfodol i ddysgu fod yn

hygyrch i bawb; bod yn rhaid i’r hyn a ddarperir geisio anelu at ragoriaeth, a’i

gyflwyno mewn gwirionedd; ac y dylai gwelliant parhaus fod yn arferol. Mae codi

safonau addysgol a lefelau sgiliau yn dyngedfennol er mwyn sicrhau datblygiad

cynaliadwy, economaidd a chymdeithasol hirdymor Cymru.

55.. Yn erbyn y cefndir hwnnw mae gennym ni yng Nghymru – ac yn arbennig

cyrff llywodraethu ac ymarferwyr – lawer i fod yn falch ohono ac yn hyderus yn ei

gylch. Er enghraifft, ac yn fwyaf diweddar:

•• Mae Cymru wedi arwain y maes mewn strategaeth neilltuol tuag at welliant

mewn ysgolion – yn seiliedig ar dystiolaeth; wedi’i reoli’n lleol; ac yn ddilys

yn broffesiynol. Mae dal y llwybr hwn gyda chefnogaeth athrawon, ynghyd â

chyfundrefn archwilio adeiladol; strategaethau ymatebol ar gyfer

llythrennedd a rhifedd; a darpariaeth gynyddol ar gyfer hyfforddiant

cychwynnol a hyfforddiant mewn swydd, wedi bod yn hynod o effeithiol.

Mae cyrhaeddiad disgyblion ar lefelau cynradd ac uwchradd wedi gwella’n

gyflymach nag erioed o’r blaen, ac o’i gymharu â Lloegr hefyd.

•• Yn dilyn penderfyniadau terfynol gan y Cynulliad Cenedlaethol, bu Cymru yn

arloesol o ran annog diwygiad radical o addysg a hyfforddiant ôl-16.

Bellach mae trefniadau pwrpasol wedi’u gwneud a fydd yn trawsnewid y

wybodaeth a’r gronfa sgiliau o fewn y wlad yn ystod y blynyddoedd i ddod.

Mae’n strwythur cydlynus heb rwystrau sefydliadol diangen. Mae Cyngor

Cenedlaethol Cymru dros Addysg a Hyfforddiant a’i gyd Gyngor, ELWa, yn

cefnogi’r holl ddysgu ol-16 ledled Cymru. Mae gan Gonsortia Cymunedol dros

6

Addysg a Hyfforddiant rôl allweddol o ran cydasio partneriaethau lleol.

Mae Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru (Estyn) yn cymhwyso

disgyblaethau cyffredin ar gyfer y gwaith o archwilio’r holl ddarparwyr

hyfforddiant ac addysg bron yn gyfan gwbl: nid oes cynnydd mewn

arolygiaethau ar wahân sy’n gweithio i drefn wahanol. Mae Gyrfa Cymru yn

darparu gwasanaeth sy’n cynnig gwybodaeth, cyngor ac arweiniad i bob

oedran i safonau cyffredinol ledled y wlad. Caiff y gwaith o ddatblygu

gwasanaethau ar gyfer pobl ifanc ei ddatblygu gan y sectorau statudol a

gwirfoddol gydag arweinyddiaeth awdurdodau lleol ac o dan agenda

Ymestyn Hawliau1 sy’n seiliedig ar bartneriaeth.

66.. Eto i gyd mae’n rhaid inni wynebu’r ffaith fod gan Gymru gyfraddau isel o

weithgarwch economaidd o’i chymharu â gwledydd eraill; nifer sylweddol o lefelau

isel o ran sgiliau a chymwysterau

– er gwaethaf cynnydd sylweddol

yn ddiweddar; diffyg

gweithgarwch cymharol uchel yn

y boblogaeth oedran gweithio;

cyflogau isel a chynhyrchiant isel;

cyfran isel o Gynnyrch

Mewnwladol Crynswth (GDP) yn

y sectorau gwerth ychwanegol

uchel a thwf uchel; amrywiadau

llym o ran perfformiad

economaidd yn rhanbarthol; a

nifer isel o fusnesau newydd

mewn perthynas â maint y

boblogaeth. Er nad yw polisi

cyflogaeth wedi’i ddatganoli i’r

Cynulliad rydym yn gweithio’n

agos â’r Gwasanaeth Cyflogaeth

a’r Asiantaeth Budd-daliadau (a

gaiff ei alw’n Job Centre Plus yn

fuan) i sicrhau y caiff agenda Diwygio Lles ei datblygu i gwrdd ag anghenion penodol

Cymru a’i bod yn rhoi sylw i’n cyfrannau uchel o anweithgarwch. Mae sialens fawr

o’n blaen o hyd.

77.. Y ffaith syml yw bod hyfforddiant ac addysg yr un mor berthnasol i

ddatblygiad cymunedol, cynhwysiant cymdeithasol, creu cyfoeth a chyflawniad

personol llwyddiannus. Mae synergedd agos rhwng y mesurau angenrheidiol i

7

1 ‘Ymestyn Hawliau: Cefnogi Pobl Ifanc yng Nghymru’ a gyhoeddwyd ym mis Medi 2000.

PPrrooffffiill oo GGyymmrruu

•• Mae CMC fesul pen yng Nghymru tua 20 y

cant islaw’r cyfartaledd yn y DU;

•• Mae cyfran y bobl o oedran gweithio y

mae eu cymhwyster uchaf yn NVQ lefel 4

neu debyg, neu’n uwch, tua 23 y cant o’i

gymharu â 25 y cant yng ngweddill y DU;

•• Ym 1999 roedd enillion fesul awr yng

Nghymru 12 y cant yn is na’r ffigur ar gyfer

y DU;

•• Nid oes gan 19 y cant o’r boblogaeth

unrhyw gymwysterau, o’u cymharu â 16 y

cant yng ngweddill y DU;

•• Mae cyfraddau anweithgarwch

economaidd yn 25 y cant yng Nghymru o’u

cymharu â 21 y cant ledled y DU.

gynnal dysgu a chreadigrwydd, a chyflawni manteision twf economaidd, cyfoethogi

cymunedau ac ansawdd bywyd gwych i unigolion. Mae arloesedd yn y celfyddydau,

gwyddorau a thechnoleg yn symbylu gwlad rymus sy’n dysgu, ac yn cael eu hybu

ganddi. Ni all diwylliant o sgiliau isel, cymwysterau isel, creadigrwydd isel,

disgwyliad isel, a mentergarwch isel oroesi yn wyneb cystadleuaeth Ewropeaidd a

rhyngwladol.

88.. Nod y Cynulliad, felly, yw creu momentwm gwirioneddol i ddysgu gydol oes

i’n holl bobl; rhyddhau gallu pawb i gael yr hyder i addasu a dangos mentergarwch;

a gwneud y gorau o etifeddiaeth ddeinamig ddiwylliannol ac ieithyddol Cymru.

Datblygu’r Wlad sy’n Dysgu

99.. Ein nod yw bod gan Gymru un o’r systemau addysg a dysgu gydol oes gorau

yn y byd.

•• Rydym am i Gymru fod yn wlad sy’n dysgu, lle bydd dysgu gydol oes o

ansawdd uchel yn darparu’r sgiliau y mae ar bobl eu hangen i ffynnu yn yr

economi newydd, yn rhyddhau talent, yn ehangu cyfleoedd ac yn atgyfnerthu

cymunedau.

•• Rydym am i’n pobl ifanc i gyd gael y dechrau gorau mewn bywyd, y cyfle i

wireddu eu potensial llawn, a hawl clir ganddynt i ddylanwadu ar y

gwasanaethau sy’n effeithio arnynt.

•• Rydym am godi safonau addysgu a chyrhaeddiad yn ein hysgolion i gyd, gan

werthfawrogi a chefnogi’r proffesiwn dysgu er mwyn cyflawni hyn.

•• Byddwn yn sicrhau y caiff y manteision o’r gwelliannau eu mwynhau gan

bawb, mewn system hollol gynhwysfawr o ddysgu sy’n gwasanaethu ein holl

gymunedau lleol yn dda.

•• Rydym am i ddysgu fod yn rhan beunyddiol o fywyd gwaith, a bywyd nad

yw’n ymwneud gwaith, lle bydd lles y dysgwyr yn dod yn gyntaf.

•• Rydym am atgyfnerthu cyfraniad addysg a hyfforddiant i ddatblygiad

economaidd fel y nodwyd yn nogfen ymgynghori y Strategaeth Datblygu

Economaidd Genedlaethol.

1100.. Ar y cyfan, mae hyrwyddo dysgu gydol oes yn brif flaenoriaeth i’r Cynulliad,

ac i Gymru. Caiff ei weithredu, gan roi ystyriaeth ddyledus i ymrwymiad cyson y

Cynulliad a adlewyrchir yn GwellCymru.com, er mwyn:

•• gwireddu cynaliadwyedd;

8

•• mynd i’r afael ag anfantais gymdeithasol – yn enwedig yn ein cymunedau

mwyaf difreintiedig;

•• hyrwyddo cyfle cyfartal; a

•• cynnal amgylchedd sy’n clodfori amrywiaeth ac sy’n dangos cynnydd

gwirioneddol tuag at wneud dwyieithrwydd yn norm.

1111.. Gyda hyn mewn golwg, bydd gwaith datblygu polisi Pwyllgorau Pwnc y

Cynulliad yn dod â chanlyniadau tra phwysig. Eisoes cafwyd astudiaethau

sylweddol ar y blynyddoedd cynnar; y defnydd o dechnoleg gwybodaeth a

chyfathrebu; y cyflenwad o leoedd mewn ysgolion; a chynllunio Cynllun

Gweithredu Addysg a Hyfforddiant i Gymru. Mae adolygiad o addysg uwch yn dal

i ddigwydd. Yn eu tro, ac o dan y Cytundeb Partneriaeth newydd, mae’r

Gweinidogion wedi cychwyn ystod eang o gamau gweithredu sy’n dangos

penderfyniad i wneud newidiadau sylweddol parhaol a mwy graddol – o ran

darpariaeth a chyrhaeddiad yn gyffredinol. Yn dilyn hyn yn uniongyrchol, mae’r

Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes wedi cymryd mesurau i:

•• sefydlu rhaglen gwariant cyfalaf gadarn i drawsnewid yr amodau yn ein

hysgolion. Bydd hyn yn gyfanswm o tua £300 miliwn yn ystod y tair

blynedd hyd at 2004 gan ddisgwyl y bydd gwariant, o’r hyn sy’n gyfradd

flynyddol debyg o leiaf drwy gydol y degawd, yn bodloni targed Gwell

Cymru o gael pob ysgol mewn cyflwr ffisegol da a sicrhau eu bod yn cael

eu cynnal yn briodol, erbyn 2010;

•• darparu addysg feithrin ar gyfer pob plentyn o 3 oed i fyny os yw’r rhieni

yn dymuno hynny;

•• lleihau dosbarthiadau babanod i dri deg o ddisgyblion neu lai erbyn mis

Medi 2001 a dechrau ar y gwaith o ddod â dosbarthiadau iau i lawr i’r un

lefel;

•• hyrwyddo strategaeth i ehangu’r ddarpariaeth o gynlluniau siopau brecwast

a ffrwythau mewn ysgolion, ynghyd ag ailgyflwyno llaeth ysgol am ddim i

bob disgybl yng Nghyfnod Allweddol 1;

•• sefydlu polisi strategol ar gyfer ysgolion gwledig ac ysgolion bach, gyda

phapur i’r Pwyllgor Addysg a Dysgu Gydol Oes yn yr Hydref;

9

•• rhoi strategaeth sgiliau sylfaenol bob oedran ar waith er mwyn paratoi

plant ifanc yn well ar gyfer dysgu pan fyddant yn dechrau’r ysgol a gostwng

nifer y plant, pobl ifanc ac oedolion sydd â gallu isel o ran llythrennedd a

rhifedd;

•• peilot ar gyfer Bagloriaeth Gymreig i ddarparu’r ehangder a’r profiad sydd

mor dyngedfennol i bobl ifanc os ydynt i wneud eu ffordd yn y byd – ac i

godi niferoedd y rhai sydd ar hyn o bryd yn llwyddo i gael cymwysterau

academaidd neu alwedigaethol uwch;

•• cynnig dyfodol cadarn i brifysgolion Cymru drwy gyflwyno strategaeth 10

mlynedd er mwyn cael cyllid digonol i ddatblygu ac ehangu;

•• cychwyn archwiliad annibynnol o dlodi ymhlith myfyrwyr; a

•• sicrhau bod anghenion addysgol ceiswyr lloches yn cael y sylw

angenrheidiol, a bod adnoddau digonol ar gael i ddiwallu’r anghenion hynny.

Yr Egwyddorion

1122.. Mae’r Gweinidog yn ceisio sicrhau y sefydlir nifer o egwyddorionallweddol mewn ffyrdd sy’n ddi-droi’n-ôl yn hyn i gyd. Felly mae’r canlynol ynamlwg.

•• Bydd yn rhaid rhoi lle blaenllaw i safonau a disgwyliadau uchel a

chanlyniadau sy’n gwella’n gynyddol ar gyfer pob dysgwr, beth bynnag fo’i

sefyllfa, ac ym mhob sector cyflawni rhagoriaeth ddiguro.

•• Mae buddiannau dysgwyr yn drech na phob peth arall. Mae safonau a

chanlyniadau yn golygu mwy na mewnbynnau. Bydd yn rhaid i bob sector a

darparwr gynllunio i gyflawni targedau ymestynnol ond realistig, gan rannu

arfer gorau rhyngwladol a gosod meincnodau newydd ar gyfer asesu

ansawdd.

•• Rhaid cydnabod a goresgyn y rhwystrau i ddysgu yn raddol er lles

mynediad a chyfranogiad y dysgwyr; cefnogaeth i amrywiaeth a

chymunedau; a chyfleoedd a dewisiadau ehangach.

•• Bydd yn rhaid rhoi pob anogaeth i sicrhau bod gan lwybrau dysgu

academaidd, technegol a galwedigaethol werth cyfartal i hybu’r dewisiadau

sydd ar gael i unigolion ac i hyrwyddo gallu pobl i addasu ac i gael eu

cyflogi yn wyneb newid technolegol cenedlaethol a rhyngwladol.

10

•• Bydd yn rhaid cyfyngu ar yr anghysonderau o ran cyrhaeddiad rhwng

ardaloedd, grwpiau, unigolion breintiedig a difreintiedig er lles pawb. Bydd

yn rhaid darparu’n well ar gyfer plant sy’n wynebu anfantais penodol a

phrinder cyfle.

•• Bydd yn rhaid cefnogi newyddbethau yn gyson er mwyn canolbwyntio ar

anghenion yr economi yn y dyfodol; galluogi darparwyr i ddefnyddio TGCh i

drawsnewid addysgu a dysgu ac i addasu a mireinio profiadau dysgu a

luniwyd ar gyfer anghenion, dyheadau a photensial unigolion.

•• Bydd yn rhaid clodfori barn broffesiynol ddeallus athrawon, darlithwyr a

hyfforddwyr yn ddi-ragfarn i ddisgyblaethau atebolrwydd cyhoeddus; a

chan roi ystyriaeth briodol i baratoi’r ffordd i ryddhau gallu ac arbenigedd

ymarferwyr.

•• Bydd yn rhaid ymgymryd â’r gwaith o ddatblygu polisïau a rhaglenni ar sail

partneriaeth gyda phawb a all gyfrannu at lwyddiant gan ddefnyddio

ymgynghori effeithiol; y fiwrocratiaeth leiaf posibl; a hybu ymrwymiad

gwirioneddol i waith ar draws ffiniau trefniadol gyda phartneriaid yn

chwarae i gryfderau’r naill a’r llall.

•• Bydd yn rhaid i’r ddarpariaeth ar gyfer addysg a dysgu gydol oes adlewyrchu

defnydd doeth o arian hefyd a phrofi cynigion yng Nghylchoedd Cynllunio

Cyllidebau olynol y Cynulliad yn erbyn blaenoriaethau cystadleuol.

•• Bydd yn rhaid i’r polisïau ar gyfer addysg a hyfforddiant fod yn seiliedig ar

dystiolaeth, cael eu cyflwyno’n agored a’u harfarnu; darparu seiliau cadarn

ar gyfer elwa ar wybodaeth a menter; a dangos yn glir yr enillion meintiol ac

ansoddol o fuddsoddiad y Cynulliad.

•• Bydd yn rhaid cymhwyso’r agenda ar gyfer dysgu gydol oes mewn ffyrdd

sy’n adlewyrchu anghenion ac amgylchiadau neilltuol Cymru gan roi

ystyriaeth lawn i swyddogaethau a galluoedd llywodraeth leol, cyfraniadau

busnes, a chefnogaeth hanfodol y sector gwirfoddol.

Y Camau Nesaf

1133.. Ni ellir gwadu’r datblygiadau sylweddol a wnaed yng Nghymru er mwyn

gwella safonau a pherfformiad pob dysgwr. Cafwyd cynnydd mewn ysgolion drwy

fawr ymdrech gan benaethiaid, ymarferwyr, cyrff llywodraethu, awdurdodau lleol, a

phawb sydd wedi gweithio, ac sydd yn gweithio, i’w cefnogi – gan gynnwys

busnesau a’r sector gwirfoddol. Yn yr un modd mae nifer y dysgwyr sy’n cael

11

mynediad i gyrsiau mewn colegau, prifysgolion a hyfforddiant sy’n seiliedig ar waith

wedi cynyddu’n nodedig – ynghyd ag ansawdd y cyrsiau a’r rhaglenni – o ganlyniad

i ymdrechion partneriaeth yr un mor sylweddol o fewn y sectorau hynny a

rhyngddynt.

1144.. Fodd bynnag, ni ellir arafu’r ymgyrch i adeiladu ysgolion rhagorol gyda’n gilydd,

ac i wireddu disgwyliadau uchel i bob disgybl lle bynnag y dysgant, waeth beth fo’u

hamgylchiadau. Nac ychwaith y momentwm i godi cyraeddiad ymysg pobl ifanc ac

oedolion o fewn addysg bellach, addysg uwch a hyfforddiant. Mae safle

proffesiynol ymarferwyr neu ddarparwyr addysg a hyfforddiant yn dibynnu i raddau

helaeth ar eu hymrwymiad i allu dangos sut i wella canlyniadau ar gyfer dysgwyr.

Yn yr un modd, mae angen arnynt y gefnogaeth fwyaf cadarn ac egnïol.

1155.. Isod nodir y mesurau a gymerwn i sicrhau y gallwn gyflawni ein huchelgais i

sefydlu Cymru fel gwlad sy’n dysgu, a chanddi fanteision pwerus i bawb sy’n byw

yno. Mae’n disgrifio cam nesaf y gwaith i gyflawni gwell canlyniadau mewn

ysgolion, colegau, prifysgolion, a hyfforddiant sy’n seiliedig ar waith ac i weld ei fod

yn cael digon o gefnogaeth. Yn fras mae’r ddogfen hon yn ymdrin â’n bwriad i:

•• aeiladu sylfeini cryfach ar gyfer dysgu mewn ysgolion cynradd gyda

gwelliant sylfaenol yn y ddarpariaeth yn ystod y blynyddoedd cynnar a’r

gefnogaeth i rieni (yn arbennig drwy ofal plant ategol), yn ogystal ag

anghenion arbennig;

•• sicrhau bod y trosglwyddo rhwng yr ysgol gynradd a’r ysgol uwchradd yn

well fel bod hynny’n cyfrannu at godi safonau’n sylweddol ar gyfer y rhai

rhwng 11 a 14 oed, a’r canlyniadau a gyflawnir ganddynt; yn cyd-fynd â’r

ymdrech i ychwanegu gwerth sylweddol i’r hyn a gyflawnir rhwng 7 a 11 oed;

ac yn cysylltu â chytundebau clir rhwng ysgolion ac AALl ynghylch

canlyniadau a chefnogaeth gysylltiedig;

•• addasu arferion gweithio ysgolion yn gynyddol fel y gallant weithredu yn

fwy hyblyg, arloesol ac ymatebol er mwyn gwneud gwell defnydd eto o

dalentau ac ymrwymiad ymarferwyr wrth gefnogi dysgwyr; gweithredu yn

unigol ac mewn grwpiau partneriaeth fel adnoddau ar gyfer cymunedau; ac

atgyfnerthu cryfder y ddarpariaeth o ysgolion cyfun yng Nghymru;

•• bwrw ymlaen i drawsnewid y ddarpariaeth ar gyfer y rhai rhwng 14 a 19

oed, fel y caiff rhwystrau artiffisial eu trechu i fodloni gofynion dysgu mewn

canrif newydd. Mae rhwystrau rhwng llwybrau galwedigaethol ac

academaidd; rhwng camau cymryd cymwysterau ac arholiadau yn

12

gonfensiynol; rhwng gweithgareddau o fewn oriau ysgol a’r tu allan i oriau

ysgol; a rhwng darparwyr.

•• sicrhau bod gwasanaethau gwell i bobl ifanc yn datblygu’n gydlynus o dan

faner Ymestyn Hawliau; eu bod yn ymateb i’w hanghenion am wybodaeth a

chefnogaeth ddiduedd; a bod eu cyflwr yn cael ei bennu yn gynyddol gan

bobl ifanc eu hunain;

•• sicrhau bod gwybodaeth, cyngor ac arweiniad gyrfaoedd o ansawdd uchel

yn hygyrch i bawb drwy ddefnyddio technolegau arloesol a chyfoes;

•• cyflwyno mesurau blaengar i hyrwyddo gwell mynediad i ddysgu gydol

oes ar ôl 16 oed, yn benodol drwy addysg bellach, gan gynnwys fframwaith

o gymwysterau yn seiliedig ar gredydau a mesurau newydd o gynhaliaeth

ariannol i fyfyrwyr, prentisiaid a hyfforddeion;

•• bwrw ymlaen i fynd ar drywydd strategaethau ‘Gwnaethpwyd yng Nghymru’

er mwyn mynd i’r afael â diffygion mewn sgiliau ac ymrwymo busnes yn

fwy trwyadl, sector wrth sector, i gynllunio’r ddarpariaeth o ddysgu ym

mhob sefyllfa;

•• rhoi cefnogaeth gryfach byth i ymarferwyr drwy systemau newydd o

wobrwyo, cydnabyddiaeth, a datblygiad proffesiynol parhaus sy’n

adlewyrchu’r canlyniadau y mae eu hangen i orchfygu’r gwendidau mewn

safonau a chyrhaeddiad yng Nghymru;

•• gweithredu i foderneiddio ymdrechion cydweithrediadol addysg uwch

yng Nghymru, a rhwng Sefydliadau Addysg Uwch a sectorau eraill, er mwyn

ehangu mynediad yn sylweddol; gwella cynhyrchiant incwm; codi

gweithgaredd ymchwil; a gwneud defnydd o drosglwyddo gwybodaeth er

lles yr economi ehangach yng Nghymru.

13

14

PENNOD 2: SYLFEINI CADARN

Y Blynyddoedd Cynnar

1166.. Ein nod yw rhoi cychwyn ar garlam i bob plentyn. Ceisiwn blannu uchelgais

a disgwyliadau uchel yn gynnar. Dymunwn gefnogi rhieni i alluogi hyn i ddigwydd.

Golyga hyn ddefnyddio’r egwyddorion a sefydlwyd gan y Cynulliad fel bod

darpariaeth y blynyddoedd cynnar:-

•• yn cynnig cwricwlwm datblygu sy’n gyson ag anghenion a buddiannau

penodol pob plentyn;

•• yn darparu cyfle i bob plentyn wireddu ei botensial ac i gymryd ei le

cyflawn mewn cymdeithas ar sail cyfleoedd addysgol cyfartal;

•• yn adeiladu partneriaethau rhwng rhieni, teuluoedd, cynhalwyr,

gwarchodwyr plant, meithrinfeydd, cylchoedd chwarae ac ysgolion yn y

sectorau a gynhelir a’r sectorau nas cynhelir er mwyn datblygu gofal parhaus;

ac

•• yn cael ei arwain a’i meithrin gan ymarferwyr cymwys addas sy’n gallu gwella

safonau yn gynyddol ac yn integreiddio addysg a gofal yn effeithiol.

1177.. Rydym eisoes wedi sefydlu Panel Ymgynghorol y Blynyddoedd Cynnar i

helpu i lunio a rhoi gwybod am y

ffordd y cymhwysir yr

egwyddorion hyn – ac y datblygir

polisïau – yn y dyfodol. Cynhelir

archwiliad manwl o’r

ddarpariaeth gan awdurdodau

addysg lleol yn yr hydref. Mae’r

Panel Ymgynghorol hefyd wedi

cytuno y dylid cynnal

ymgynghoriadau ynglyn â sefydlu

Canolfannau Blynyddoedd

Cynnar integredig gan roi ystyriaeth i waith y Tasglu Plant. Neilltuwyd arian i

alluogi awdurdodau i ddatblygu cynigion gyda golwg ar sicrhau y gellir cychwyn

rhaglen i sefydlu o leiaf un Ganolfan ym mhob awdurdod yng Nghymru erbyn

Medi 2002. Mae adolygiad o’r ffordd y mae awdurdodau yn cynllunio

gwasanaethau ehangach i blant hefyd ar fin cychwyn yng nghyd-destun yr

ymgynghoriad ‘Plant a Phobl Ifanc – Fframwaith ar gyfer Partneriaeth’2. Caiff y

materion eu hystyried yn llawn gan Is-Bwyllgor Plant y Cabinet sydd newydd ei

sefydlu.

15

YY BBllyynnyyddddooeedddd CCyynnnnaarr yynngg NNgghhyymmrruu

•• Mae gan bob plentyn 4 oed le amser llawn

mewn ysgol a gynhelir.

•• Mae tua 75 y cant o blant 3 oed yr yr ysgol

yn rhan amser.

•• Fel rhan o’r Strategaeth Gofal Plant mae

9000 o leoedd gofal plant newydd wedi’u

hariannu ers 1999.

2 ‘Plant a Phobl Ifanc – Fframwaith ar gyfer Partneriaeth’ a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr 2000.

1188.. Ein nod yw sicrhau y caiff ymagwedd gydlynol ei mabwysiadu ar gyfer y

ddarpariaeth feithrin a gofal plant fel y bydd ar gael i bob plentyn tair blwydd oed

y mae ei rieni’n dymuno hynny ar ei gyfer. Mae integreiddio yn angenrheidiol fel

bod yr hyn a ddatblygir yn bendant er lles y plentyn, ac yn cael ei gyflwyno ar

adegau sy’n bodloni anghenion ymarferol cyfnewidiol teuluoedd a chynhalwyr.

Byddwn:

•• yn ceisio pwerau penodol i roi sylfaen gyfreithiol briodol i bartneriaethau

gofal plant a datblygiad y blynyddoedd cynnar er budd integreiddio llawn, gan

adlewyrchu disgresiwn y Cynulliad o ran polisïau a blaenoriaethau; ac

•• yn ymgynghori ar y ffordd y dylid adlewyrchu’r integreiddio nid yn unig cyn

bod addysg orfodol yn dechrau, ond yng Nghyfnod Allweddol 1 hefyd, gan roi

ystyriaeth deilwng i gyngor a gomisiynwyd yn arbennig gan Estyn.

1199.. Mae’r Cynulliad wedi amcangyfrif dros dro y bydd yr uwchraddio sy’n ofynnol

ar gyfer y blynyddoedd cynnar yn gofyn am fuddsoddiad ychwanegol o £12 miliwn

yn flynyddol o 2003. Darparwyd ar gyfer hyn mewn blaen-gynlluniau cyllidebol. Er

mwyn gwneud y defnydd gorau o’r arian hwn bydd angen hefyd:

•• sicrhau rhagor o ymarferwyr hyfforddedig â chymwysterau da. Caiff

trefniadau newydd eu rhoi yn eu lle mewn ymgynghoriad â’r holl ddarparwyr

ar sail partneriaeth i nodi faint sy’n ofynnol mewn perthynas â’r galw;

•• sicrhau bod sicrwydd ansawdd a’r system reoleiddiol ar gyfer gofal

integredig a darpariaeth y blynyddoedd cynnar, ynghyd â gofal plant y tu allan

i oriau ysgol, yn parhau i fod yn hollol addas ar gyfer cwmpas a natur

ddatblygol y sefyllfa. Bydd Estyn yn ceisio sicrhau y bydd y pwysau

rheoleiddiol yn addas i’r diben, a byddwn yn ystyried pa newidiadau y bydd

eu hangen i’r sefyllfa statudol gyffredinol er mwyn eu cefnogi yn hyn o beth;

•• gwahodd Arolygiaeth Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru (AGCC) ac Estyn i

ystyried pa ddatblygiadau yn y cynlluniau nodau barcud a mesur ansawdd

a allai fod yn addas ar gyfer Cymru a byddwn yn ymgynghori – gan gynnwys

gyda Phanel Ymgynghorol y Blynyddoedd Cynnar, y partneriaethau presennol,

a’r Asiantaeth Sgiliau Sylfaenol – ar yr hyn a gynigiant; ac

•• ymgynghori ar addasrwydd cynyddu’r cyflenwad o ofal plant ac addysg yn y

blynyddoedd cynnar – drwy gynyddu’r ystod o ddarparwyr a ganiateir gan

gynnwys llywodraethwyr ysgol a chynhalwyr yn y cartref.

Anghenion Addysgol Arbennig (AAA)

2200.. Rydym yn ceisio cael darpariaeth ragorol ar gyfer plant ag anghenion

arbennig, p’un a asesir bod angen datganiad arnynt ai peidio. Rydym am wneud yn

16

siwr y sylwir ar anawsterau yn gynnar. Bydd yn rhaid cael cysylltiad agos rhwng

darpariaeth o ansawdd uchel yn y blynyddoedd cynnar a chyfryngu effeithiol ar

gyfer plant ag anghenion arbennig. Rydym am i’r plant hyn gyflawni popeth y

gallant ei wneud. Mae disgwyliadau uchel yr un mor briodol iddynt hwy ag ar gyfer

pob plentyn arall. Bwriadwn deilwra’r cwricwlwm ar eu cyfer hwy, a sicrhau y

cefnogir athrawon wrth eu herio a’u hymestyn. Felly byddwn yn bwrw ymlaen i

gyflwyno’r ‘Rhaglen Weithredu ar gyfer Cymru’3 a gymeradwywyd gan y Cynulliad ac

yn dilyn y Papur Gwyrdd ar gyfer Cymru4 a gyhoeddwyd cyn ei dechrau.

2211.. Mae nifer y plant sydd â datganiad AAA yng Nghymru wedi bod yn weddol

sefydlog yn ystod y pum mlynedd

diwethaf – ar gyfartaledd ychydig

dros 17,000. Fodd bynnag, er bod

nifer y plant a aseswyd o’r newydd

bod angen datganiad arnynt wedi

gostwng rhywfaint i ychydig dros

2,000 yn ystod y blynyddoedd

diweddar, mae cyfran y

datganiadau newydd a roddir i

ddisgyblion o dan bump yn dal i

gynyddu. O’r datganiadau newydd

a gyhoeddwyd y llynedd, aeth

dros 21 y cant ohonynt i

ddisgyblion o dan bump (464), o’i

gymharu ag 8 y cant ym 1994 (227).

Mae hyn yn dangos pwysigrwydd

adnabod anghenion arbennig yn

gynnar, a’r ffordd y maent yn

datblygu drwy yrfa addysgol

plentyn.

2222.. Rydym yn edrych ar sut y

gellir gwella’r deunyddiau a’r

datblygiad proffesiynol sydd ar

gael i athrawon yn gweithio ym

maes AAA. Rydym am sicrhau

bod cynnydd plant sy’n gweithio’n

is na’r disgwyliadau ar gyfer eu hoedran yn cael ei fonitro’n fanwl yn erbyn

strategaethau cyson, a bod ysgolion yn gosod targedau priodol iddynt eu hunain i

gefnogi cynnydd y plant ag anghenion arbennig. Byddwn yn eu hannog i feincnodi

17

AAAAAA

•• Gwariant a gyllidebwyd ar gyfer AAA yn

2001-02 yw £176 miliwn – i fyny 9.5 y cant

ar y llynedd.

•• Mae nifer y disgyblion â datganiadau AAA

mewn ysgolion prif ffrwd wedi cynyddu i

75 y cant – i fyny 5 pwynt canran ers 1990.

•• Mae canran y rhai a addysgir mewn

ysgolion prif ffrwd yn amrywio ar draws

awdurdodau addysg o 23 i 92 y cant.

•• Roedd nifer y disgyblion â datganiadau a

oedd ag anawsterau dysgu cymedrol dros

5,500 ym mis Ionawr 2001.

•• Roedd nifer y disgyblion â datganiadau a

oedd ag anawsterau difrifol, dwys neu

anhawster arbennig arall dros 6,000, a’r

nifer oedd ag anhwylderau emosiynol ac

ymddygiadol dros 1,800.

•• Roedd dros 3,000 o ddisgyblion â

datganiadau ag anableddau corfforol, gan

gynnwys nam ar y clyw, nam ar y golwg ac

anawsterau llefaru.

3 ‘Llunio Dyfodol Addysg Arbennig – Rhaglen Weithredu’ – Hydref 1999.4 ‘Y GORAU ar gyfer Addysg Arbennig’ – Ionawr 1999.

eu perfformiad yn erbyn ysgolion eraill5. Byddwn yn cefnogi Estyn i ddatblygu ei

drefniadau ei hunan o ran archwilio a monitro, yn arbennig er mwyn sicrhau

datblygiad arferion cynhwysol. Byddwn yn hyrwyddo mesurau gwerth ychwanegol

ar gyfer perfformiad ysgolion, sy’n berthnasol i AAA. Byddwn yn sicrhau y bydd

cynlluniau strategol addysg yn darparu’n gywir ar gyfer gweithio aml-asiantaethol er

mwyn cysylltu cyfraniadau iechyd, addysg a gwasanaethau cymdeithasol i gefnogi

cynnydd plant ag anghenion arbennig.

2233.. Bydd Deddf AAA ac Anableddau 2001 ynddi’i hunan yn arwain at ddarpariaeth

well ar gyfer plant ag AAA ledled Cymru. Yn ystod y ddwy flynedd nesaf, bydd y

Cynulliad yn mynd i’r afael â’r blaenoriaethau canlynol i:

•• sicrhau bod AALl ac ysgolion mewn sefyllfa i adnewyddu eu polisïau a’u

gweithdrefnau ar gyfer plant ag anghenion arbennig. Bydd cynhaliaeth drwy

raglen Grantiau Cynnal Addysg a Hyfforddiant (GCAH) yn cynyddu i dros £4

miliwn o fis Ebrill 2002. Caiff Grwp Ymgynghorol Cymru ar AAA ei ailgyflunio

i helpu. Bydd Estyn yn cynnal prosiect i archwilio ansawdd y gwasanaethau a

ddarperir gan AALl;

•• mabwysiadu ymagwedd strategol i leihau tameidio gwasanaethau ar gyfer

grwpiau anableddau anfynych a dibyniaeth uchel. Mae’r Cynulliad eisoes

wedi archwilio gwaith tri phrosiect peilot rhanbarthol. Y bwriad yw eu huno

a gweithredu ar sail Cymru gyfan o fis Ebrill y flwyddyn nesaf. Bydd y

Cynulliad yn talu’r costau;

•• llunio mecanweithiau i alluogi awdurdodau lleol i ddarparu adnoddau

rhanbarthol ar gyfer plant ag anghenion ac anawsterau mwy cymhleth; rhoi

set ddata gyffredin yn ei lle sy’n cwmpasu’r holl wasanaethau perthnasol; a

sicrhau y gellir ymgymryd â’r cynllunio yn effeithiol;

•• archwilio cwmpas a graddfa’r cyllid a’r ddarpariaeth fel y gellir gwneud

effeithiolrwydd y buddsoddiad yn fwy eglur. Bydd hyn yn golygu paratoi

canllawiau cyffredin ar gyfer awdurdodau, ehangu’r Cod Ymarfer presennol, a

chael gwared ar yr amrywiadau sylweddol o ran asesiadau rhwng awdurdodau

ynghylch pryd y mae’n briodol i blentyn gael datganiad, a phryd y mae’n

briodol iddo beidio â chael datganiad;

•• sefydlu’n union i ba raddau y mae’r galw am therapi lleferydd a therapïau

eraill yn uwch na’r cyflenwad; sicrhau, pan fydd diffygion yn erbyn angen

amlwg, y cânt eu goresgyn; a’i gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol ac

awdurdodau iechyd weithio gyda’i gilydd ar faterion darpariaeth yn fwy cyson

o lawer nag a wnânt ar hyn o bryd. Bydd gweithredu o anghenraid yn rhoi

ystyriaeth i anghenion ymarferwyr mewn perthynas â’r Gymraeg a’r Saesneg; ac

18

5 Gweler ‘Anelu at Ragoriaeth yn y Ddarpariaeth ar gyfer Anghenion Arbennig’ - Estyn, Gorffennaf2001.

•• ymgynghori i weld a fyddai’n gwneud synnwyr mewn egwyddor i’r Cynulliad

Cenedlaethol gael yr awdurdod i’w alluogi i sefydlu tribiwnlys penodol ar

gyfer AAA a hawliau anabledd addysgol yng Nghymru.

Ysgolion Cynradd

2244.. Mae ysgolion cynradd wedi

sicrhau gwelliannau sylweddol o

ran cyrhaeddiad eu disgyblion yn

ystod y blynyddoedd diweddar.

Er enghraifft, llwyddwyd i

gyrraedd y targedau ar gyfer 2000

yn y Cynllun Gweithredu ar

Addysg a Hyfforddiant i Gymru

(ETAP) mewn perthynas â’r

niferoedd sy’n cyrraedd y lefelau a

ddisgwylir ar ddiwedd Cyfnod

Allweddol 2. Yr her yn awr yw

cynnal momentwm i ostwng

canran y disgyblion hynny nad

ydynt yn cyflawni’r hyn y maent

yn alluog i’w wneud yn 11 oed. Ar

yr un pryd y nod fydd codi canran

yr addysgu sy’n dda neu yn dda

iawn, o’i gyferbynnu â boddhaol.

Bydd yn rhaid i hyn fynd law yn

llaw â chodi safonau addysgu a

dysgu drwy wneud y mwyaf

posibl o dechnolegau newydd – a

chau’r bwlch rhwng bechgyn a

merched o ran cyrhaeddiad, sy’n

dal i agor yn gynnar iawn.

2255.. Er mwyn helpu i gynnal

ysgolion cynradd yn hyn o beth byddwn:

•• yn darparu cymorth grant arbennig i leihau maint dosbarthiadau iau i 30

disgybl neu lai erbyn Hydref 2003. Yn 2001-02 bydd awdurdodau yn

defnyddio £9 miliwn o grant at y diben hwnnw – allan o gyfanswm o £20

miliwn a roddwyd ar gyfer hyn ac i fynd i’r afael â thangyflawni. Mae

cyfanswm y cymorth parhaus yn werth tua £57 miliwn ar gyfer y ddwy

flynedd o wanwyn 2002. Rydym yn bwrw ymlaen gyda golwg ar leihau maint

pob dosbarth cynradd i 25 neu lai yn ystod ail dymor y Cynulliad;

19

YYssggoolliioonn CCyynnrraadddd

•• Roedd maint dosbarthiadau wedi lleihauo 25.2 i 24.8 o ddisgyblion rhwng 2000 a2001.

•• Mae 94 y cant o’r dosbarthiadau aarolygwyd gan Estyn ar safonau boddhaolyn erbyn targed o 95 y cant ar gyfer 2002.

•• Mae 48 y cant yn dda neu’n dda iawn ynerbyn targed o 95 y cant ar gyfer 2002.

•• Llwyddwyd i fodloni neu i ragori ar ytarged o 60 i 70 y cant ar gyfer disgyblion11 oed sy’n cyrraedd lefel 4 neu uwchmewn profion ac asesiadau athrawonmewn Cymraeg, Saesneg, Mathemateg aGwyddoniaeth yn 2000 a gwnaedcynnydd cadarn yn y targed ar gyfer 2002(sef 70 i 80 y cant).

•• Yn gyffredinol, mae merched yn dal iberfformio’n well na bechgyn, gyda llai owahaniaeth mewn mathemateg agwyddoniaeth nag mewn ieithoedd.

•• Mae gan 14 y cant o ysgolion yng Nghymru50 neu lai ar eu rhestrau, o’i gymharu â 4 ycant yn Lloegr. Mae gan 33 y cant oysgolion yng Nghymru 100 disgybl neu lai,o’i gymharu â 15 y cant yn Lloegr.

•• Mae gan 20 y cant o ysgolion nifersylweddol o leoedd dros ben; drwyddi draw,mae 14 y cant o’r lleoedd heb eu llenwi.

•• yn ystyried a oes angen o hyd am y trefniadau asesu cenedlaethol ar gyfer

plant 7 oed – o ystyried y lefel uchel iawn y mae disgyblion yn cyflawni’r hyn

a ddisgwylir ganddynt – a’r posibilrwydd y gellid defnyddio’r adnoddau

cysylltiedig mewn modd gwahanol i alluogi athrawon i godi safonau ar draws

y cwricwlwm yn ystod y cyfnod hwnnw;

•• ymgynghori ynghylch a ddylid integreiddio, ac os felly sut orau i wneud

hynny, y Canlyniadau Dymunol6 ac i alluogi ymarferwyr i gefnogi cynnydd

cyflawn plant drwy gam sylfaenol statudol arfaethedig gyda chwricwlwm yn

ymestyn o 3 i 7 oed;

•• cynnal yr ymagwedd strategol a sefydlwyd ar gyfer Cymru i godi safonau

llythrennedd a rhifedd – gan ystyried yn llawn y rhaglenni cyflenwol i godi

sgiliau sylfaenol yn gyffredinol; a sicrhau bod pob rhaglen o’r fath, mewn

meithrinfeydd, ysgolion cynradd ac uwchradd ac addysg ôl-16, yn ennill y Nod

Ansawdd Strategaeth erbyn 2004;

•• defnyddio’r rhaglen GCAH i sicrhau y gall ysgolion cynradd gynyddu

cyflawniad nid yn unig ym mhynciau craidd y cwricwlwm, ond yn y pynciau

sylfaenol hefyd.

Trosglwyddo o’r Ysgol Gynradd i’r Ysgol Uwchradd

2266.. Mae’r dystiolaeth o

Adroddiad Blynyddol7 Estyn yn

cadarnhau nad yw’r cynnydd a

wneir gan ddisgyblion yn gynyddol

yn yr ysgol gynradd bob amser yn

parhau ar ôl symud i ysgol

uwchradd. Mae hefyd yn amlwg

nad yw ysgolion ac awdurdodau

lleol da yn ymestyn i fod yn

rhagorol. Gall tuedd ysgolion

uwchradd i adael i ddisgyblion sy’n

dod i mewn ymgyfarwyddo â’u

sefyllfa newydd achosi

goddefolrwydd neu ddryswch i rai

disgyblion. Gellir rhagdybio beth

yw’r ffordd orau i ddod â

disgyblion i lefel gyfwerth heb roi

sylw manwl i’r hyn y mae

disgyblion eisoes yn ei wybod, a

pha sgiliau sydd ganddynt eisoes. Mae hynny’n arwain at ailadrodd diangen a

20

6 Canlyniadau Dymunol i Ddysgu Plant cyn Oedran Addysg Orfodol’ – ACCAC 1996.7 Adroddiad Blynyddol Prif Arolgydd Addysg a Hyfforddiant Ei Mawrhydi yng Nghymru 1999-2000.

AArriiaann

•• Rydym wedi cefnogi AALl i gyrraeddcynnydd o 10 y cant yng nghyfanswmcyllidebau gwasanaethau ysgolion dros2000-01 i £1.49 biliwn ar gyfer 2001-02.

•• Mae’r cynnydd cronnol wrth ddarparugwasanaethau addysg Awdurdodau Lleolers Ebrill 1999 yn 11.56 y cant mewntermau real.

•• Rhagwelir y bydd cyfanswm y gwariantfesul disgybl i fyny 7 y cant i £2,955 yn2001-02, o’i gymharu â £2,765 yn 2000-01.

•• Cyfartaledd y gwariant a gyllidebwydfesul disgybl yng Nghymru oedd £2,870yn 2000-01, yn uwch na phob ardal oLoegr ac eithrio Llundain ac AwdurdodauPrifddinesig Gorllewin Canolbarth Lloegra Gogledd Orllewin Lloegr.

digynnig ac agweddau sy’n annog tangyflawni ymysg y disgyblion eu hunain. Ar y

cyfan, yn ystod y 3 blynedd diwethaf, mae cyrhaeddiad ar y lefel ddisgwyliedig o

lefel 5 neu uwch ar ddiwedd Cyfnod Allweddol 3 wedi hofran o gwmpas, neu

ychydig islaw, y gwaelod eithaf o’r targed o 60-70 y cant a osodwyd ar gyfer 2000

ar gyfer Mathemateg, Gwyddoniaeth a Saesneg

2277.. Fodd bynnag mae tystiolaeth glir y gall cydweithredu gwirioneddol effeithiol

rhwng ysgolion cynradd ac uwchradd ddod â manteision enfawr o ran cyrhaeddiad

yng Nghyfnod Allweddol 3. Mae amrywiaeth o ddulliau yn cael eu defnyddio, o

gyflwyno prif ymarferwyr ymroddedig mewn llythrennedd neu rifedd er enghraifft,

i gyfarfodydd rheolaidd rhwng timau arweinyddiaeth; i ddefnydd gwell o dimau

arbenigol yn CA3 ei hunan a defnydd llawn dychymyg o staff addysgu ar draws CA2

a 3. Beth bynnag fo’r dull, yr effaith fydd pontio’r bwlch rhwng y ddwy sefyllfa yn

uniongyrchol i ddelio â’r trosglwyddo’n well, ac i gael gwell canlyniadau i rai rhwng

11 a 14 oed.

2288.. Ein blaenoriaethau yw:

•• sicrhau trwy gyfraith bod yr holl ysgolion uwchradd a’r ysgolion cynradd sy’n

eu bwydo yn ffurfio teuluoedd neu gonsortia, ac yn cynllunio mewn ffyrdd

sy’n gwneud y defnydd gorau o flwyddyn olaf Cyfnod Allweddol 2 a

blwyddyn gyntaf ac ail Cyfnod Allweddol 3, gan ystyried anghenion pob

plentyn beth bynnag fo’u doniau a’u talentau; a chael disgyblion i

drosglwyddo mewn modd cadarnhaol o’r ysgol gynradd i’r ysgol uwchradd;

•• creu system rhif adnabod dysgwr unigryw ar ffurf beilot i leihau pwysau

gwaith papur ar ysgolion; rhoi mynediad cyflymach o lawer i ymarferwyr i

ddata ar berfformiad er mwyn eu galluogi i gymhwyso eu harferion i ddiwallu

anghenion yn fwy penodol; ac i helpu i wella’r trosglwyddiadau yn 11 a 16 oed;

•• galluogi ysgolion cynradd bach – gan gynnwys y rhai sy’n gwasanaethu

cymunedau gwledig – i ffurfio grwpiau o dan un tîm arweinyddiaeth, ac un

corff llywodraethu yn unig: ar wahân i’r manteision addysgol, cymdeithasol

ac ymarferol eraill posibl, gallai trefniadau ar hyd y llinellau hyn ynddynt eu

hunain helpu i gefnogi cynllunio ar y cyd i ymdrin â throsglwyddo disgyblion

yn well i’r lefel uwchradd;

•• darparu trwy gyfraith i awdurdodau lleol ac ysgolion sefydlu protocolau ar

gyfer cytundebau partneriaeth yn nodi’r camau gweithredu y bydd AALl yn eu

cymryd i gefnogi ysgolion i godi safonau addysgol; gosod amcanion ar gyfer

cyrhaeddiad ar y cyd gyda phwyslais arbennig ar ysgolion sy’n tangyflawni neu

sydd â gwendidau amlwg; a chefnogi trefniadau ar gyfer ymdrin â

throsglwyddiadau yn 11 a 16 oed;

•• annog ysgolion i gyrraedd nodau ansawdd sy’n cefnogi hunanwerthusiad agwelliant parhaus megis Buddsoddwyr mewn Pobl a’r SefydliadEwropeaidd er Rheoli Ansawdd (EFQM); 21

•• codi hyder disgyblion a’u cael i gymryd mwy o ran drwy sefydlu cynghorauysgolion. O’u rhedeg yn dda a’u cysylltu â Fforymau Ieuenctid awdurdodaulleol, gall y rhain hefyd chwarae rhan i gyflwyno canlyniadau da wrth iddisgyblion drosglwyddo o’r lefel gynradd i’r lefel uwchradd – er enghraifftdrwy gefnogi ymweliadau ymlaen llaw a chynlluniau mentora. Fodd bynnagmae ganddynt werth ehangach eto fel rhan o’n hagenda cyffredinol i sicrhaubod gan bobl ifanc yr hawl i ddylanwadu’n uniongyrchol ar y penderfyniadausy’n effeithio arnynt. Mae agenda Ymestyn Hawliau a Fframwaith ar gyferPartneriaeth yn dangos y ffordd. Rydym yn cynnig ymgynghori ar ganllawiauarferion gorau i sefydlu cynghorau ysgolion, yn dilyn deddfwriaeth – ynenwedig drwy Llais Ifanc;

•• yn fwy cyffredinol rydym yn ymroddedig i hybu cyfranogiad plant a phoblifanc ar draws ystod o ddimensiynau mewn bywyd cymunedol. Bydd hyn arunwaith yn hybu cyrhaeddiad a datblygiad unigolion ond hefyd yn rhoi’r hawlgyfreithiol iddynt gynllunio’r gwasanaethau sy’n effeithio arnynt ynuniongyrchol. Fel ychwanegiad i’r cwmpas newydd ar gyfer cyfranogi byddadnodd gwybodaeth newydd o’r enw Canllaw Ar-Lein.

22

Cwestiynau

Y Blynyddoedd Cynnar1. A ydych yn credu bod yr agenda hon yn rhoi sylw i brif wendidau’r

ddarpariaeth?2. I ba raddau y mae polisi, arian, darpariaeth a sicrwydd ansawdd yn

hollol gysylltiedig o’ch safbwynt chi?

AAA3. A ydych yn cytuno mai’r blaenoriaethau ar gyfer gweithredu yn y

Bennod hon yw’r rhai iawn?4. A ydych yn credu y byddai’n gwneud synnwyr i sefydlu tribiwnlys ar

wahan ar gyfer AAA a hawliau’r anabl o ran addysg yng Nghymru?5. Pa gyfle pellach sydd ar gyfer gwella gwasanaethau yn uniongyrchol i

gwsmeriaid?6. Sut y gellir defnyddio TGCh i wella’r ddarpariaeth o wasanaethau?

Ysgolion Cynradd7. A welwch rinwedd mewn ystyried cam sylfaenol integredig ar gyfer y

rhai rhwng 3 a 7 oed a gwneud i ffwrdd â phrofi ar ddiwedd CyfnodAllweddol 1?

8. A yw’r ymagwedd arfaethedig at gynllunio trosglwyddiadau yn debygolo fod yn llwyddiannus?

9. A ydych yn teimlo y byddai’n fuddiol ei gwneud yn ofynnol yn statudoli gyfyngu meintiau dosbarthiadau iau i nifer penodol?

Pob Ysgol10. A ydych o blaid ei gwneud yn ofynnol cael cytundebau rhwng ysgolion

a’u AALl? Beth ddylai’r rhain ei gwmpasu?11. A ydych o blaid ei gwneud yn ofynnol i bob ysgol sefydlu cynghorau

ysgolion?

PENNOD 3: ADDYSG GYFUN A DYSGU GYDOL OES YNG NGHYMRU

Cyflwyniad

2299.. Mae’r ymrwymiad i alluogi ysgolion i adeiladu ar eu cryfderau a goresgyn eu

gwendidau yn bodoli ers tro yng Nghymru. I raddau helaeth, caiff hyn ei fynegi yn

y trefniadau partneriaeth agos sy’n bodoli gydag awdurdodau addysg lleol, sy’n cael

ei adleisio yn y Cyngor Partneriaeth a sefydlwyd gan Ddeddf Llywodraeth Cymru.

Ar y cyfan, nodweddir y wlad gan ymagweddau sy’n ceisio taro’r man canol rhwng

sicrhau bod gan ysgolion y gallu i wneud y mwyaf o’u hannibyniaeth, enw da a

hunaniaeth fel eu bod yn parhau i fod yn lleoedd lle mae disgyblion yn dymuno

bod, ac yn teimlo eu bod yn cael budd ohonynt, ac osgoi cystadleuaeth ddiangen

o blaid cydweithredu’n fanteisiol ar y naill ochr a’r llall lle bynnag y bo’n briodol.

3300.. Mae’r ymagweddau hyn wedi bod yn seiliedig ar ddatblygu ysgolion cyfun

lleol, nad ydynt yn ysgolion dethol. Maent wedi bod yn llwyddiannus. Nodwyd bod

llawer llai o ysgolion, yn ôl cyfran, mor agos i fethu fel bod angen mesurau arbennig

i’w newid yng Nghymru (8), nag yn Lloegr (778) ers mis Mai 1997. Yn yr un modd, mae

nifer yr ysgolion lle ceir llai na 25 y cant o’r disgyblion yn llwyddo mewn llai na 5

TGAU graddau A*-C yn is o lawer yng Nghymru (10) nag yn Lloegr (480) yn ôl

cyfran, ac mae’r gyfradd lle mae niferoedd yr ysgolion hynny yn gostwng yn

gyflymach yma.

3311.. Mae’r holl ysgolion a gynhelir yng Nghymru yn dod o fewn y trefniadau a

sefydlwyd o dan Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998 sy’n darparu ar gyfer

ystod gwerthfawr o ddarpariaeth, yn y Gymraeg a’r Saesneg. Fodd bynnag, mae’n

amlwg iawn mai codi safonau pawb i lefelau sy’n curo eu lefelau blaenorol gorau

yw’r broblem strategol allweddol sy’n ein hwynebu o hyd. Ceir problemau dwys o

ran amrywiaeth mewn perfformiad a chyrhaeddiad rhwng yr ysgolion a’r

awdurdodau addysg lleol sy’n perfformio orau a gwaethaf.

3322.. Mae data a gyflwynwyd i Bwyllgor Addysg a Dysgu Gydol Oes y Cynulliad yn

dangos nad buddsoddi mewn addysg yn unig yw’r prif beth sy’n pennu canlyniadau

llwyddiannus. Er hynny, fel y dengys y wybodaeth am berfformiad ysgolion o fewn

ardaloedd Rhoi Cymunedau’n Gyntaf8 mae llawer o ysgolion yn llwyddo i gael

canlyniadau rhyfeddol yn ogystal â rhai yn y cymunedau mwyaf difreintiedig. Yn

gyffredinol, mae Cymru yn gwario mwy y pen fesul disgybl nag unrhyw le yn Lloegr

ac eithrio Llundain a dau awdurdod prifddinesig. Mae ysgolion yn llwyddo i gael

canlyniadau sy’n cymharu’n dda iawn â’r rhan fwyaf o ardaloedd yn Lloegr. Rydym

23

8 Adfywio Ein Cymunedau Mwyaf Difreintiedig ‘Rhoi Cymunedau’n Gyntaf’. Ail Bapur Ymgynghori– Cynigion Gweithredu. Rhagfyr 2000.

yn ymroddedig i weithio mewn partneriaeth a nodi ffyrdd o gynnal y momentwm

sefydledig er budd gwell safonau yng Nghymru, tra ar yr un pryd yn lleihau’r bylchau

a nodwyd o ran cyrhaeddiad.

AArrddaallooeedddd CCyymmrruu aa LLllooeeggrr

CCyymmhhaarruu ggwwaarriiaanntt aa cchhyyrrhhaaeeddddiiaadd ggwwaassaannaaeetthhaauu yyssggoolliioonn 11999988--9999

3333.. Ar y cyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) rydym wedi sefydlu

gweithgor sy’n cynnwys ymarferwyr, aelodau etholedig, swyddogion, Estyn ac

amrywiaeth o bobl eraill – gyda chefnogaeth ymchwil a gomisiynwyd. Bydd yn

archwilio’r hyn sy’n gweithio i godi cyrhaeddiad ysgol gyfan a nodi’r gweithredu i

ledaenu arferion da. Bydd y Grwp "Lleihau’r Bwlch" yn cyflwyno adroddiad yn

2002. I baratoi ar gyfer hyn, rydym wedi gwneud camau pwysig i sicrhau y caiff

penderfyniadau ynghylch dyrannu adnoddau ar lefel y Cynulliad, awdurdod lleol ac

ysgol eu gwneud yn fwy eglur. Cyn sefydlu’r Cynulliad, ni fu ffigurau cynhwysfawr ac

archwiliedig ar gael mor agored a systematig erioed.

3344.. Byddwn yn cynnal gallu cyfansoddiadol awdurdodau lleol i gyrraedd

safbwyntiau cytbwys ynghylch buddsoddiad sy’n addas i’w hamgylchiadau ac y

maent yn y sefyllfa orau i’w cyfiawnhau. Byddwn hefyd yn mynd i’r afael â

gwendidau technegol yn y system, er enghraifft, yn rhai sy’n gysylltiedig â natur

eglur dirprwyo rhwng awdurdodau lleol ac ysgolion; y lwfans ar gyfer amddifadedd

cymdeithasol yn fformwla dosbarthu GCAH; ac i ba raddau y ceir gwahaniaethau yn

y ddarpariaeth fesul disgybl rhwng awdurdodau na ellir eu hegluro gan gostau

ychwanegol gwledigrwydd a ffactorau eraill. Rydym hefyd yn bwriadu ceisio cael

pwerau i’w gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol sefydlu fforymau lleol ar gyfer

ymgynghori â’u hysgolion ynghylch anghenion cyllid cyffredinol a’r fformwla lleol a

ddefnyddiwyd i ddosbarthu arian rhwng ysgolion.

24

DC

DODDd

Dwyr

CymruGO GC

E&H GDd

-12%

-9%

-6%

-3%

0%

3%

6%

9%

12%

-3% -2% -1% 0% 1% 2% 3%

Cyfartaledd sgôr pwyntiau TGAU/GNVQ

cyllideb fesul disgybl, o'i gymharu â'r cyfartaledd

Sgôr

pw

yntia

u TG

AU

/G

NVQ

, o'

i gym

haru

â'r

cyfa

rtal

edd

(ETES: data dros dro 2001)DC = Dwyrain Canolbarth Lloegr; GC = Gorllewin Canolbarth Lloegr; DDd = De Ddwyrain Lloegr; DO = DeOrllewin Lloegr; GD = Gogledd Ddwyrain Lloegr; GO = Gogledd Orllewin Lloegr; E&H = Sir Efrog a Humberside

Ysgolion sydd wedi’u Canolbwyntio ar Gymunedau

3355.. Uwchlaw popeth, rydym am gael cyfundrefn ysgolion cyfun, hyderus, a llawn

cymeriad yng Nghymru. Mae hon yn system lle y gall ysgolion ddatblygu, a gwneud

y mwyaf o’u cryfderau a’u gwreiddiau amrywiol. Rydym am weld perthynas agosach

o lawer rhwng ysgolion a’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. Rydym am i

ysgolion weithredu fel adnodd yn y gymuned – nid yn ystod oriau ysgol yn unig ond

y tu allan i oriau ysgol ac yn ystod y gwyliau hefyd. Fe’u gwelwn fel rhan annatod o

adeiladu gallu cymunedol – gan ddarparu sylfaen ar gyfer cyflwyno nid yn unig

addysg a hyfforddiant (gyda chysylltiadau â sefydliadau Addysg Bellach ac Addysg

Uwch), ond hefyd ystod o wasanaethau eraill fel cynhaliaeth deuluol a hybu iechyd

a menter. Rydym am weld eu gwreiddiau yng nghyd-destun y gymuned eang; yn

gallu ymfalchïo eu cyflawniadau, ac yn gallu sicrhau eu bod yn cael eu cydnabod yn

gyhoeddus.

3366.. Gwelwn ysgolion – lawn cymaint â darparwyr eraill – fel sefydliadau sy’n

poeni’n fwyfwy ynghylch galluogi pobl i ddysgu sut i ddysgu, yn ogystal â bod yn

ymroddedig i drosglwyddo gwybodaeth, sgiliau a dealltwriaeth. Ystyriwn yr awydd

i ddysgu, a’r hyder i wneud hynny, fel tueddiadau hanfodol bwysig ar gyfer y

dyfodol. Gwelwn ysgolion uwchradd, yn arbennig, yn symud i ffwrdd yn gynyddol

o amserlenni caeth, a hyd yn oed addysgu yn yr ystafell ddosbarth, i ddulliau mwy

hyblyg o lawer o ddarpariaeth sydd wedi’u teilwra i anghenion y dysgwr unigol ac

wedi’u cefnogi gan ddysgu o bell a TGCh hollrymusol.

3377.. Yng Nghymru rydym yn parhau i fod yn ymroddedig i’r ddarpariaeth o

ysgolion cyfun nad ydynt yn ysgolion dethol. Mae’r patrwm hwn o ddarpariaeth yn

ein gwasanaethu’n dda. Eto i gyd rydym yr un mor benderfynol o fabwysiadu ffyrdd

newydd o alluogi ysgolion i fod yn llwyddiannus. Gall rhai o’r rhain ymwneud â’r

sector preifat. Mae nifer o awdurdodau lleol ac ysgolion wedi sefydlu

partneriaethau ag ysgolion, er enghraifft drwy bartneriaethau preifat-cyhoeddus ar

gyfer adeiladau ysgol newydd. Ysgol Penweddig yng Ngheredigion yw’r ysgol gyntaf

o’r fath yng Nghymru ac mae nifer o gynlluniau eraill ar y gweill. Mae Cyngor

Bwrdeistref Sirol Tor-faen yn edrych ar y posibilrwydd o gael nawdd y sector preifat

ar gyfer cyfleuster newydd o fewn darpariaethau cyfreithiol arferol ysgol gyfun

gymunedol. Gallai cynlluniau o’r fath, sy’n dod â budd sylweddol i’w hardaloedd,

fod yn bwysig iawn. Yn wir, mae’n bosibl y byddant yn batrymau ar gyfer ysgolion y

dyfodol.

3388.. Fodd bynnag, mewn gwlad fach, gydag awdurdodau unedol cymharol fach, â

chymaint o nodweddion ac amgylchiadau penodol, byddai peryglon gwirioneddol

wrth symud ar raddfa eang tuag at fesurau helaeth nas profwyd ac a gyflwynwyd

yn unig drwy’r sector preifat neu sector arall yn ddiwahân a heb roi ystyriaeth lawn

i’r goblygiadau fesul achos. Mae manteision defnyddio ymagwedd gadarn a chyson

25

sy’n adlewyrchu’r egwyddorion ym Mhennod 1 wedi’u harddangos yn rymus ar gyfer

Cymru. Mae’n rhaid y bydd amheuon gwirioneddol ynghylch unrhyw beth a allai

darfu ar batrwm cynhyrchiol y berthynas honno yn sylweddol – cyn belled ag y

byddant yn parhau felly.

3399.. Yn hollol ar wahan, er ein bod yn awyddus iawn i annog ysgolion i adeiladu ar

eu cryfderau a’u datblygu lle ceir cysondeb â chyflwyno’r Cwricwlwm Cenedlaethol,

nid ydym yn bwriadu sefydlu rhaglen ysgolion arbenigol. Serch hynny, ni fydd neb

sy’n pryderu ynghylch anghenion dysgwyr yng Nghymru yn dymuno cymryd

safbwynt ragfarnllyd neu hunanfodlon ynghylch newid. Mae nifer o newidiadau sy’n

cael eu cynnig yn Lloegr mewn perthynas ag ysgolion a dylem groesawu sylwadau

ar eu haddasrwydd ar gyfer Cymru. Mae cynigion ar gyfer deddfwriaeth:

•• i roi i ysgolion a ddiffiniwyd fel rhai llwyddiannus fwy o annibyniaeth - o

bosibl dros bennu cyflogau a’r hyn sy’n cael ei addysgu;

•• i ddadreoleiddio rôl llywodraethwyr wrth benodi staff; ysgafnhau’r pwysau

arnynt drwy gyfyngu ar eu cyfrifoldebau mewn achosion diswyddo i wrando

ar apeliadau;

• i ddisodli corff llywodraethu lle mae ysgol yn wynebu her eithriadol neu lle

mae’r corff presennol yn methu â symud yr ysgol yn ei blaen; gyda Bwrdd yn

gweithio gyda’r AALl a rheolwyr yr ysgol i gael gwelliant cyflym;

• i gael canllawiau yn lle’r cyfarwyddyd ynglyn a’r ffordd y mae llywodraethwyr

yn cyflawni eu busnes;

•• i agor ystod ehangach o opsiynau i sicrhau gwelliant mewn ysgolion yn sector

addysg y wladwriaeth - ac ysgolion lleol llwyddiannus, cyrff gwirfoddol neu’r

sector preifat o bosibl yn cynnal ysgolion sy’n wynebu mesurau arbennig,

neu’n cael eu contractio ar wahoddiad llywodraethwyr i gyflwyno gwelliant

penodol o ran gwasanaethau;

•• i wella’r pwerau sy’n ymdrin â diffygion yn yr AALl a’r ymyriadau ganddynt;

•• i’w gwneud yn ofynnol i bob AALl sefydlu Fforwm Derbyniadau;

•• i’w gwneud yn ofynnol i AALl gydlynu trefniadau ar gyfer dyrannu lleoedd

mewn ysgolion gyda dyletswydd ar ysgolion sefydledig ac ysgolion a

gynorthwyir yn wirfoddol i gymryd rhan mewn cynlluniau o’r fath sydd wedi’u

cydlynu;

•• i gael cyrff llywodraethu i ffurfio grwpiau ac i weithio gyda’i gilydd.

4400.. Fel sy’n digwydd yn Lloegr, rydym yn parhau i fod yn hollol ymroddedig isystem addysg gyffredinol, a ariennir gan y cyhoedd ac sy’n atebol i’r cyhoedd, acyn addysg rydd ar y pwynt cyflwyno. Fodd bynnag, i’r graddau y mae’r mesuraunewydd hyn yn ymddangos mewn deddfwriaeth sylfaenol sydd i’w chyflwyno ac

26

nad ydynt yn cyd-fynd â threfniadau sy’n gweithio’n dda ac yn cael canlyniadau dayng Nghymru, bwriadwn y bydd gan y Cynulliad yr awdurdod i beidio â bwrwymlaen – ac yn sicr nid heb gael ymgynghoriad llawn iawn ymlaen llaw acarchwiliad trwyadl o’r holl oblygiadau. Felly, er y bydd y Mesur Addysg hwn sydd arfin cael ei gyflwyno yn cwmpasu Cymru a Lloegr, bydd llawer o’r darpariaethau ynrhai galluogol o ran eu natur a bydd gan y Cynulliad Cenedlaethol yr hawl i nodi iba raddau y maent i’w cymhwyso yng Nghymru.

Ysgolion Uwchradd a Pherfformiad

4411.. Mae targedau anodd wedi

bod yn eu lle ers amser ar gyfer

cyrhaeddiad yn 14 oed yng

Nghymru. Fodd bynnag, mae

arwyddion clir i ddangos bod

cynnydd tuag at wella

cyrhaeddiad ar ddiwedd Cyfnod

Allweddol 3 wedi cyrraedd man

gwastad. Mae’n amlwg bod angen

gwneud llawer rhagor i gefnogi

athrawon wrth godi safonau yn y

pynciau craidd, a chyfoethogi’r

profiad a gaiff disgyblion rhwng 11

a 14 oed yn yr ysgol. Dyma’r

oedran y bydd unrhyw ddisgybl

sydd mewn perygl o brofi

anniddigrwydd ac sy’n cael yr

ysgol yn brofiad di-fudd, yn mynd

ar goll. Fodd bynnag, nid ystyriwn

fod yr ymagwedd gyffredin neu

orfodol tuag at lythrennedd,

rhifedd, a safonau mewn pynciau

eraill yn fwy cyffredinol yn

briodol yng Nghymru. Bwriadwn

ddod â thîm o ymarferwyr profiadol at ei gilydd gyda chymheiriaid o Estyn ac

Awdurdod Cymwysterau, Cwricwlwm ac Asesu Cymru (ACCAC) i ddatblygu

canllawiau addas ar gyfer y gwahanol sefyllfaoedd yng Nghymru.

4422.. Disgwyliwn y defnyddir hyn mewn cydweithrediad ag awdurdodau lleol fel y

gellir cael yr elw gorau posibl o weddill y grant penodol a fydd ar gael eleni ac am

y ddwy flynedd nesaf i helpu i ostwng maint dosbarthiadau cynradd; mynd i’r afael

â phroblemau ysgolion sy’n tangyflawni; a chodi safonau yn gyffredinol yng

27

FFffeeiitthhiiaauu

•• Mae nifer yr ysgolion uwchradd sydd â

llai na 25 y cant o ddisgyblion yn ennill 5

neu ragor o TGAU A* - C neu gymhwyster

cyfatebol wedi syrthio o 27 ym 1996 i 10

yn 2000 – a’r targed ar gyfer 2002 yw dim.

•• Mae canran y gwersi a asesir gan Estyn fel

rhai da neu dda iawn bellach yn fwy na 50

y cant.

•• Mae canran y rhai sy’n ennill 5 TGAU

graddau A* - C neu gymhwyster cyfatebol

bellach yn gyfartal â Lloegr ar 49 y cant.

•• Mae 85 y cant o ddisgyblion yn ennill 5

TGAU graddau A* - G neu gymhwyster

cyfatebol yn erbyn targed o 90 y cant

erbyn 2002.

•• Mae 36 y cant o’r disgyblion yn ennill

graddau A* - C TGAU yn y pynciau craidd

yn erbyn targed o 40-60 y cant erbyn

2002.

Nghyfnod Allweddol 3. Bydd

awdurdodau lleol yn defnyddio

£9 miliwn yn 2001-02 i godi

safonau yng Nghyfnod Allweddol

3 a £2 filiwn i weithio gydag

ysgolion sy’n tangyflawni. Byddwn

yn sicrhau y bydd GCAH yn trefnu

i ddarparu deunyddiau newydd

rhagorol i athrawon a datblygiad

proffesiynol parhaol cyflenwol.

Caiff ei ddefnyddio hefyd i alluogi

pob athro, beth bynnag fo’i bwnc, i gefnogi gwelliannau mewn llythrennedd a

rhifedd; atgyfnerthu sgiliau ymarferwyr yn y meysydd hyn; gwella asesiad; a

hyrwyddo galluoedd disgyblion i resymu. Byddwn yn sicrhau y defnyddir rhan

ohono i rwydweithio ymarfer da ledled Cymru. Byddwn hefyd yn ystyried a ddylid

targedu cyfleoedd ychwanegol ar gyfer Addysg a Hyfforddiant mewn Swydd (HMS)

yn benodol at gynnal y momentwm gwelliant yng Nghyfnod Allweddol 2; codi

safonau yng Nghyfnod Allweddol 3 a hyrwyddo arloesi ar gyfer hyn a dibenion eraill

yn ehangach.

4433.. Ar yr un pryd byddwn yn darparu cymorth i ysgolion ymdrin ag ymddygiad

gwael gan ddisgyblion; gweithredu

ar egwyddorion cyfle cyfartal ac

amrywiaeth; mynd i’r afael ag

anniddigrwydd; a chynyddu

mynediad i gymwysterau a chael

llai o absenoldebau. Bwriadwn

archwilio i ba raddau y mae gan

Estyn yr awdurdod digonol i

archwilio’r ddarpariaeth ar gyfer

plant nad ydynt yn cael eu

haddysgu mewn ysgol i sicrhau, er

enghraifft, bod plant mewn

ysbytai yn gael bargen dda yn

addysgol. Rydym hefyd am godi

cyraeddiadau plant ‘sy’n derbyn

gofal’. Byddwn yn annog

Awdurdodau Lleol i weithredu ar

argymhellion yr astudiaeth9 ar y cyd rhwng AGCC ac Estyn a gyhoeddwyd ym mis

Gorffennaf. Byddwn yn hyrwyddo cydweithio; yn cynnwys plant sy’n derbyn gofal

28

PPllaanntt ssyy’’nn ‘‘ddeerrbbyynn ggooffaall’’

•• Roedd 3,200 o blant yn derbyn gofal yngNghymru ym mis Mawrth 1999.

•• Mae dros 75 y cant o blant sy’n derbyngofal yn gadael addysg ffurfiol hebgymwysterau.

•• Dim ond 3 y cant sydd â phump neu ragoro TGAU graddau A* - C.

•• Mae llai na 0.3 y cant yn mynd ymlaen iaddysg bellach.

CCyyrraaeeddddiiaaddaauu

•• Roedd nifer y plant 15 oed sy’n gadaeladdysg amser llawn heb gymhwystercydnabyddedig yn 1226 yn 2000, wedigostwng o 1320 ym 1999.

•• Ar gyfartaledd ni chofestrwyd 6 y cant oblant 15 oed ar gyfer sefyll unrhywarholiad TGAU yn 2000 – gostyngiad o 2y cant ers 1997. Mae’r ystod fesul AALl ynymestyn o 2 i 11 y cant.

•• Mae canran y bwlch cyrhaeddiad rhwngbechgyn a merched - 5 TGAU A* - C neugymhwyster cyfatebol wedi bod yn 11 ycant ar gyfartaledd yn ystod y 4 blynedddiwethaf.

9 ‘Education Provision for Looked After Children’ Gorffennaf 2001.

nad ydynt mewn addysg amser

llawn; ac yn defnyddio systemau

gwybodaeth newydd i fonitro’r

cynnydd a wneir tuag at fodloni

amcanion dysgu. Drwy roi’r sylw

cyson i hwn, ein bwriad yw

gwneud yn siwr bod ysgolion yn

sicrhau gwelliannau parhaol o ran

safonau, ac yn cyflawni targedau

mwy ymestynnol byth rhwng

2004 a 2010.

4444.. Ni all y gwasanaeth addysg

ar ei ben ei hun sicrhau safonau

gwell ar gyfer y disgyblion â’r lleiaf

o fantais. Felly nod y rhaglen Rhoi Plant yn Gyntaf yw trawsnewid y dull o reoli a

chyflwyno gwasanaethau a chanlyniadau i blant mewn angen. Yn ganolog i

amcanion y rhaglen y mae’r nod o godi safonau addysgol plant sy’n derbyn gofal, er

enghraifft. Bydd Rhoi Plant yn Gyntaf yn llwyddo ar yr amod bod awdurdod lleol

yn gweithredu fel rhiant corfforaethol ac yn cymryd yr un diddordeb ag unrhyw

riant arall ym magwraeth y plant y mae’n gofalu amdanynt. Mae uno â

gwasanaethau eraill a’r sector gwirfoddol yn dyngedfennol – a bydd arian at y diben

ar gael drwy Rhoi Plant yn Gyntaf, Cronfa Partneriaeth Plant a Phobl Ifanc ac i

gefnogi Ymestyn Hawliau. Bydd cyfanswm o ryw £60 miliwn, gan gynnwys arian a

gynhelir gan GCAH, gwasanaethau ieuenctid awdurdodau lleol a Gyrfa Cymru, ar

gael i gyflenwi gwaith y gwasanaeth addysg ar gyfer y flwyddyn nesaf yn unig.

Ymddygiad a Dinasyddiaeth

4455.. Mae’r hyn y mae disgyblion yn ei ddysgu, a sut y cânt eu hannog i ymddwyn

yn yr ysgol yn effeithio’n sylweddol ar eu hymddygiad fel dinasyddion, a’u cyfraniad

at y gymdeithas ehangach. Yn ôl Estyn mae ysgolion yn lleoedd agored, cadarnhaol

a chynhyrchiol iawn. Mae tystiolaeth helaeth bod ysgolion yn gweithredu’n unol â

chanllawiau’r Cynulliad Cenedlaethol ‘Cynnal Disgyblion a Chynhwysiant

Cymdeithasol’10. Mae llawer o ysgolion yn darparu cwricwla gwahanol a rhaglenni

dysgu arloesol i ailennyn diddordeb disgyblion sy’n anfodlon, sy’n aml yn fechgyn

ym mlynyddoedd 10 ac 11. Mae Cynlluniau Datblygu Ysgol a Chynlluniau Strategol

Addysg yr AALl yn cynnwys mesurau a thargedau i wella ymddygiad, lleihau nifer y

gwaharddiadau a chynyddu presenoldeb. Mae’r rhaglenni Menter Ieuenctid a Porth

Ieuenctid wedi bod yn llesol i’r plant hynny sydd mewn perygl o ddatblygu

29

CCyyrraaeeddddiiaaddaauu

•• Mae canran y sesiynau hanner diwrnod agollwyd gan ddisgyblion o oedran ysgolgorfodol mewn ysgolion uwchradd wedibod yn 10 y cant ar gyfartaledd yn ystody 4 blynedd diwethaf.

•• Yn 2000 roedd canran y disgyblion agyrhaeddodd y lefel ddisgwyliedig yngNghyfnod Allweddol 3, neu’r tu hwnt,mewn pynciau nad oeddent yn bynciaucraidd yn amrywio fesul pwnc rhwng 40 ycant a 66 y cant. Ar gyfer AddysgGorfforol, Celf a Cherddoriaeth roedd ynamrywio rhwng 67 a 76 y cant.

10 ‘Cynnal Disgyblion a Chynhwysiant Cymdeithasol’. Cylchlythyr 3/99 y Cynulliad Cenedlaethol.

ymddygiad gwrth-gymdeithasol, a bydd agenda Ymestyn Hawliau hefyd yn

cyfannu’n sylweddol at hyn yn y dyfodol.

4466.. Er hyn, mae nifer sylweddol o adroddiadau Estyn yn cyfeirio at ymddygiad

heriol iawn ymhlith lleiafrif bychan o ddisgyblion. Mae hyn yn cael effaith

sylweddol ar brofiad dysgu a chyfleoedd bywyd y disgyblion hyn a’u cyfoedion.

Fodd bynnag, mae’r tueddiadau yn anodd i’w sefydlu. Mae’r gofynion newydd ar

adrodd yn arwain at gasglu gwell data am drais, ond bydd angen dwy flynedd arall

cyn y gellir asesu’r wybodaeth mewn modd dibynadwy, a rhaid gwneud mwy o

waith i sicrhau y defnyddir dull cyffredin o gasglu data ledled Cymru. Beth bynnag

yw lefel y trais a’r ymddygiad gwael gan ddisgyblion, neu rieni, ni ellir ei ddioddef–

a byddwn yn cefnogi newid priodol i’r ddeddfwriaeth er mwyn mynd i’r afael ag ef.

4477.. Yn ddiamheuaeth mae’r sialensau sy’n cael eu hwynebu gan oedolion yn aml

yn ei gwneud yn anodd iawn iddynt fod yn gyson wrth reoli ymddygiad eu plant eu

hunain - plant sy’n anodd ac yn ymholgar. Ond nid yw hyn yn esgusodi achosion o

ymddygiad bygythiol gan rieni tuag at ddisgyblion ac athrawon. Fel rhan o’r polisi

byddwn yn rhoi blaenoriaeth i fesurau ataliol. Fodd bynnag, byddwn hefyd yn

ystyried a ddylid ehangu Gorchmynion Rhieni pan fo rhieni’n methu â chefnogi

ysgol drwy reoli ymddygiad eu plentyn yn yr ysgol. Byddwn yn archwilio pa

gymorth ychwanegol sydd ei angen ar ysgolion i weithredu - drwy gyfrwng y

llysoedd petai rhaid - pan fo rhieni yn sarhaus ac yn dreisgar. Mae angen cymorth

ar ysgolion i gynnal cyfundrefn ddysgu drefnus - ac i wneud hynny rhaid cael

cefnogaeth lwyr y llywodraethwyr, y rhieni, y cynhalwyr a’r awdurdodau, o fewn y

gyfraith. Yn unol â hyn byddwn yn defnyddio GCAH i dargedu cefnogaeth ar gyfer:

•• ysgolion uwchradd â chanddynt broblemau difrifol o ran ymddygiad gwael,

presenoldeb isel a chyrhaeddiad isel;

•• ymyrraeth gynnar i gynorthwyo plant ifanc sy’n cael trafferth i ganolbwyntio

a chydweithredu;

•• ehangu hyfforddiant ar gyfer ymarferwyr mewn rheoli ymddygiad a

gwrthdaro;

•• annog rhieni i gymryd cyfrifoldeb dros ymddygiad eu plant.

4488.. Yn y pen draw rhaid i’r ysgolion fod â’r hawl i wahardd disgybl sy’n ymddwyn

yn wael iawn yn barhaol. Ond nid dyma’r ateb i’r broblem. Mae’n anodd taro

cydbwysedd rhwng y bygythiad i’r trefnusrwydd sy’n angenrheidiol i brofiad dysgu’r

disgyblion a ddaw yn sgîl cadw disgybl ag ymddygiad gwael yn yr ysgol, a’r effeithiau

30

niweidiol yn gymdeithasol ac yn bersonol o wahardd disgybl. Mae’n anodd osgoi’r

canlyniadau dinistriol a ddaw yn sgîl tynnu plentyn allan o fyd addysg.

4499.. Er mwyn tynnu sylw’n gyson at y dulliau o ymdrin â’r broblem ddifrifol hon,

pennodd y Cynulliad darged i leihau nifer y gwaharddiadau parhaol o draean. Yn

ychwanegol, pasiodd reoliadau ar gofrestru deuol er mwyn cyflwyno data cywir ar

bresenoldeb mewn ysgolion. Disgwylir y bydd y targed ar waharddiadau yn cael ei

gyflawni. Yn dilyn hyn, credwn fod amrywiaeth ehangach o ddulliau ar gyfer ymdrin

ag ymddygiad gwael wedi cael eu defnyddio. Mae arferion da wedi’u rhoi ar waith

drwy ddefnyddio Unedau Cyfeirio Disgyblion; cynllunio ar gyfer ail-integreiddio

disgyblion i ysgolion y brif ffrwd ac ysgolion arbennig, gwersi yn y cartref,

cefnogaeth y Gwasanaeth Gwaith Cymdeithasol Addysg a’r sector gwirfoddol.

Mae’r rhain oll wedi ennill eu plwyf bellach, ac felly gellir cyfiawnhau symud y

pwyslais o’r targed gwaharddiadau unigol i gyfeiriadau newydd.

5500.. Mae £10 miliwn o arian GCAH ar gael ar gyfer 2001-02 er mwyn mynd i’r afael

â’r anfantais gymdeithasol sy’n gysylltiedig ag ymddygiad gwael. Mater i’r ysgolion a’r

AALl yw penderfynu ar y modd gorau i ddefnyddio’r cyllid yn lleol. Wrth ddatblygu’r

dewisiadau, ni ddylid eu cyfyngu i leoliadau cyffredin eu hansawdd ar gyfer cael

gwared ar ddisgyblion. Pan fo angen darpariaeth amser-llawn ar gyfer disgyblion y

tu allan i’r ysgol rhaid iddo fod yn addas i’r diben ac o ansawdd uchel. Fodd bynnag,

ar gyfer y tymor byr, ein blaenoriaethau fydd:

•• cynnal cynhadledd bwysig yn yr Hydref ar ysgolion ac ymddygiad disgyblion;

i adolygu’r arferion gorau presennol, a nodi’r goblygiadau ar gyfer polisi ac

ariannu yng Nghymru;

•• sicrhau bod yr holl ddisgyblion sy’n cael eu gwahardd am fwy na thair

wythnos yn derbyn addysg amser-llawn addas o fis Medi 2002 ymlaen;

•• ymchwilio i ba raddau mae ysgolion yn defnyddio cyfres o waharddiadau byr

mewn achosion lle nad oes digon o ddewisiadau eraill i sicrhau y gellir ail-

gyfeirio’r plentyn yn llwyddiannus;

•• archwilio a ellid ehangu’r Menter Mynediad Ieuenctid (sydd bellach yn rhan

o’r Gronfa Partneriaeth Plant a Phobl Ifanc), Rhaglen Partneriaeth Gwaith

Ieuenctid mewn Ysgolion a dulliau tebyg i’r rhai a ddefnyddir yn y rhaglen

Porth Ieuenctid mewn ysgolion;

•• cefnogi datblygu’r cwricwlwm, hyfforddi staff, gofal bugeiliol arbenigol,

cynllunio ar gyfer ail-integreiddio; a datblygiad proffesiynol staff y

Gwasanaeth Gwaith Cymdeithasol Addysg;

31

•• pwysleisio’r angen i hyrwyddo arferion da, a rhwystro drwgarferion rhag

ymsefydlu, yn hytrach na delio’n unig â’r digwyddiadau unigol – gan sicrhau y

rhoddir blaenoriaeth a chyfleoedd i ddisgyblion sydd mewn perygl o ymadael

â’r ysgol ac sy’n ymddwyn yn wael, a hynny drwy’r trefniadau partneriaeth a

gyflwynwyd o dan Ymestyn Hawliau;

•• cyhoeddi canllawiau newydd ar swyddogaeth y Llywodraethwyr wrth

ymdrin ag apeliadau yn erbyn gwaharddiadau, i sicrhau bod y penderfyniadau

a wneir yn seiliedig ar gyngor yr ymarferwyr; ac

•• ar ôl y gynhadledd genedlaethol yn yr Hydref, cyhoeddi canllawiau newydd

ar gyfer Llywodraethwyr a phenaethiaid ar sut i ymdrin â chwynion ynghylch

ymddygiad athrawon mewn perthynas â disgyblion anystywallt ac unrhyw

gamau disgyblu dilynol, ac ystyried a fyddai’n ddefnyddiol cyflwyno

swyddogaeth annibynnol i sicrhau yr ymdrinnir â’r prosesau perthnasol gyda

chefnogaeth addas ac mewn da bryd.

32

Y Cyfnod 14 – 19 oed

5511.. Mae rhwystrau gwirioneddol i ddysgu yn y gwahaniaeth syfrdanol sy’n bodoli

rhwng addysg orfodol cyn 16 oed a’r cyfleoedd addysg a hyfforddiant ar ôl 16 oed.

Mae’r rhain yn effeithio ar ba gymwysterau a enillir, pa arholiadau sy’n cael eu sefyll

a phryd; ar ba mor atyniadol yw’r llwybrau galwedigaethol o’u cymharu â’r llwybrau

academaidd; ar beth sy’n cael ei wneud yn yr ysgol, y tu allan i oriau ysgol neu

mewn lleoliadau eraill; ac ar y cyfle i ddysgu sut i ddysgu. Rhaid goresgyn y

rhwystrau hyn. Ein bwriad yw:

•• cyflwyno gofyniad i ysgolion gynllunio mewn modd mwy systematig ar gyfer

ymdrin â’r trosglwyddo yn 16 oed, a hynny ar y cyd â darparwyr dysgu ar ôl

16 oed eraill, Gyrfa Cymru a’r Cyngor Cenedlaethol– ELWa;

•• mynd ar drywydd y newidiadau deddfwriaethol y dylid eu cyflwyno er

mwyn sicrhau effeithiolrwydd gweithredol – yn bennaf i sicrhau bod gan yr

ysgolion yr hyblygrwydd sy’n angenrheidiol i gynnig dewis eang o bynciau, ac

i gynnwys llwybrau galwedigaethol cadarn i ategu’r llwybrau academaidd o

fewn y cwricwlwm cyfan;

•• darparu cefnogaeth i addasu’r cyfleoedd i fodloni tueddiadau, galluoedd a

dewisiadau’r person ifanc yn well; rhoi cyfle i’r rhai mwyaf galluog wneud

cynnydd ar gyflymder sy’n gweddu i’w haeddfedrwydd; a chyflwyno ystod

ehangach o ddewisiadau ynglyn â’r lleoliadau lle y gall pobl ifanc ddysgu;

•• sefydlu fframwaith statudol cliriach ar gyfer Addysg Bersonol a

Chymdeithasol ac addysg sy’n gysylltiedig â gwaith;

•• caniatáu i ddisgyblion gyfuno cymwysterau academaidd a galwedigaethol ac

opsiynau sy’n seiliedig ar waith, ac felly cymhwyso egwyddor gwerth

cyfartal i lwybrau academaidd a galwedigaethol;

•• hyrwyddo profiadau eang ar ôl 16 oed, i gynnal prif nodweddion diwygiadau

Cymwysterau Llwyddiant – gan ddysgu gwersi ynghylch y llwyth gwaith a’r

rheolau cyfuno ar gyfer y Fagloriaeth Gymreig;

•• sicrhau y defnyddir fframwaith cymwysterau sy’n seiliedig ar gredydau yn

yr ysgolion fel ym mhob lleoliad arall; a

•• mynd ar drywydd deddfwriaeth i ehangu cylch gorchwyl Estyn i gynnwys

arolygiadau ardal o’r ddarpariaeth 14-16 oed er mwyn asesu pa mor gydlynol

yw dysgu cyn 16 oed ac ar ôl 16 oed ledled Cymru.

33

5522.. Y brif ystyriaeth yma yw nad ydyw’n amlwg bellach y dylai pob disgybl symud

drwy’r ysgol uwchradd ar yr un cyflymder, ac nad 16 oed yw’r prif raniad o safbwynt

eu datblygiad. Efallai y bydd angen ysgogiad newydd ac arloesol ar y disgyblion

hynny nad yw’r ysgol yn apelio atynt er mwyn adeiladau ar eu sgiliau a’u hyder – o

fewn yr ysgol neu’r tu allan. Efallai y bydd eraill am ehangu’u hastudiaethau neu

astudio pynciau mewn mwy o fanylder, gan dreulio mwy o amser o’r dewisiadau

galwedigaethol neu symud i astudiaeth uwch ar ôl cyflawni TGAU yn gynnar. Yn

ogystal, dylai’r casgliadau ynghylch pa arddull a chyd-destunau addysgu sy’n

gweithio orau i’r disgyblion gael eu rhoi ar waith mewn modd hyblyg er mwyn helpu

rhagor o ddisgyblion i lwyddo.

5533.. Mae llawer o waith eisoes ar y gweill i sicrhau bod y fframwaith cymwysterau

yn fwy hyblyg ac yn haws i’w addasu. Mae credydau ar gyfer modiwlau;

cymwysterau newydd megis TGAU mewn astudiaethau galwedigaethol, AS, Safon

Uwch a Safonau Uwch galwedigaethol, Hyfforddiaethau Cenedlaethol a

Phrentisiaethau Modern oll yn chwarae rhan yn hyn, fel y mae’r profiad o weithredu

canllawiau newydd ACCAC ar addysg yn gysylltiedig â gwaith. Mae hyn oll yn

hanfodol er mwyn agor mynediad i Addysg Bellach, Addysg Uwch a hyfforddiant

sy’n gysylltiedig â gwaith. Fodd bynnag mae mwy eto i’w wneud. Ein bwriad yw:

•• datblygu’r Fagloriaeth Gymreig gan sicrhau y rhoddir ystyriaeth lawn i

bwysigrwydd rhoi cyfle di-dor i ymgeiswyr ddarparu ar gyfer y cymhwyster

newydd cyn iddynt gyrraedd 16 oed;

•• gwahodd ACCAC i sicrhau bod rhyngberthynas foddhaol yn bodoli rhwng

cynllunio profion ac asesiadau’r athrawon yng Nghyfnod Allweddol 3, a’r

TGAU neu’r cymwysterau galwedigaethol dilynol;

•• ystyried y mesurau sy’n hanfodol o dan y Cynllun Gweithredu

Entrepreneuriaeth i Gymru er mwyn cyfoethogi profiad y dysgwyr, yn

arbennig yn y cyfnod 14-19 oed;

•• gwella ansawdd a pherthnasedd profiad gwaith fel rhan o’r broses o

fabwysiadu gwell agwedd tuag at ddysgu galwedigaethol;

•• adeiladu ar waith y Panel ar Addysg Datblygu Cynaliadwy;

34

•• gwahodd ACCAC i gyflwyno cyngor ar ddewisiadau posibl ar gyfer cynyddu’r

hyblygrwydd sydd ar gael i ysgolion drwy ddatgymhwyso’r Cwricwlwm

Cenedlaethol. Byddai hyn yn rhoi ystyriaeth i’r siâp a’r strwythur dewisiadau

gwahanol yng Nghyfnod Allweddol 4 yng Nghymru o’i gymharu â Lloegr. Bydd

hefyd yn cynnwys edrych hefyd ar ba mor ddefnyddiol fyddai datgymhwyso

yng Nghyfnod Allweddol 3 mewn rhai achosion er mwyn cefnogi’r cynnydd

yn y cyfnod 14-19 oed; ac

•• ymgynghori yn 2002 ar ddatblygu polisi ym maes 14-19 oed gyda’r holl

gyfranddeiliaid.

Adeiladu Amgylchedd Cefnogol

5544.. Ein dymuniad yw cael gwared ar feichiau biwrocrataidd diangen er mwyn

rhyddhau amser ar gyfer addysgu a dysgu. Mae’r Cynulliad wedi cymeradwyo

adroddiad y prosiect a gwblhawyd yn ddiweddar ar feichiau biwrocrataidd. Mae’r

adroddiad yn cynnwys cynllun gweithredu sy’n cael ei roi ar waith gennym. Mae’n

cael ei ystyried fel rhan o’r astudiaeth ehangach ar lwyth gwaith athrawon yng

Nghymru a Lloegr a gomisiynwyd gan yr Adran Addysg a Sgiliau.

5555.. Ar yr un pryd, rydym yn dymuno gweld teuluoedd yn derbyn cymorth yn

ystod a’r tu hwnt i oriau ysgol. Pan fo hyn yn cynnwys yr angen am ofal plant, mae

achos cryf o blaid rhoi pwerau deddfwriaethol i’r ysgolion ei ddarparu os dymunant

wneud hynny. Drwy gyfrwng rheolaeth ofalus, a defnyddio staff proffesiynol mewn

modd cyfrifol, gallai hyn ehangu oriau’r ysgol drwy gynnwys clybiau brecwast ac

ystod eang o weithgareddau y tu allan i oriau ysgol, gan gynnwys gweithgareddau

diwylliannol a chwaraeon. Credwn y dylai prosbectws o weithgareddau o’r fath fod

ar gael ar gyfer pob plentyn sydd yn yr ysgol yng Nghymru, o bosibl yn seiliedig ar

gymhelliant neu gredyd, ac yn cynnwys cyfnodau o wyliau.

5566.. Byddwn yn:

•• cyhoeddi cod ymarfer yn ystod y flwyddyn academaidd nesaf ar fanteisio i’r

eithaf ar weithgareddau’r ysgolion – gan gynnwys gwybodaeth ar ystod o

brosiectau enghreifftiol sy’n cael eu hariannu gan y Cynulliad;

•• bwrw ymlaen â nifer o argymhellion yn Adroddiad y Tasglu Addysg

Gorfforol a Chwaraeon yn yr Ysgol – gan gynnwys sefydlu canolfannau

datblygu’r cwricwlwm;

•• sicrhau bod y £48.7 miliwn sydd ar gael ar gyfer Addysg Gorfforol a

Chwaraeon gan y Gronfa Cyfleoedd Newydd yn ategu ymdrechion yr

ysgolion, yr AALl a Chyngor Chwaraeon Cymru i hyrwyddo chwaraeon a

ffyrdd iach o fyw ledled y wlad;

35

•• comisiynu Estyn i gynnal arolwg o’r ddarpariaeth ym maes y celfyddydau i

gynnwys Cyfnodau Allweddol 2 a 3, ac i ystyried beth yw’r modd gorau o

gynnwys y celfyddydau a mentergarwch greadigol mewn gweithgareddau

allgyrsiol i bobl ifanc;

•• parhau â’r Gronfa Datblygu Cerddoriaeth, ac ystyried sefydlu cronfa

celfyddydau a cherddoriaeth ar gyfer pobl ifanc pan fydd adnoddau ar gael;

•• manteisio i’r eithaf ar fynediad am ddim i Amgueddfeydd ac Orielau

Cenedlaethol Cymru, y Prosiect Diwylliant-Ar-Lein sy’n cael ei arwain gan

Lyfrgell Genedlaethol Cymru a gwaith Techniquest; a’i

•• gwneud yn ofynnol i Gyrfa Cymru gysylltu â’r diwydiannau creadigol i sicrhau

bod mynediad i wybodaeth am yrfaoedd cysylltiedig a chyfleoedd profiad

gwaith ar gael yn eang.

Adnabod Llwyddiant ac Osgoi Methiant

5577.. Cyflwynwyd Tablau Perfformiad yn rhoi gwybodaeth am ysgolion unigol ar

adeg pan nad oedd llawer o wybodaeth ynghylch cyrhaeddiad ar gael i ymarferwyr

nac ychwaith i rieni. Mae’r sefyllfa ddeng mlynedd yn ddiweddarach yn bur

wahanol. Mae llawer mwy o ddata ar gael, ac mae ymarferwyr bellach yn fwy

medrus wrth ei ddefnyddio i wella addysgu a dysgu dros gyfnod o amser. Mae’n

hanfodol bod ysgolion unigol yng Nghymru yn sicrhau bod gwybodaeth ar

berfformiad ar gael i rieni ar sail ddilys sy’n gyffredin i bawb. Dyma’r wybodaeth a

ddefnyddir gan athrawon flwyddyn ar ôl blwyddyn, a hwy sydd yn y sefyllfa orau

i’w gosod yng nghyd-destun ehangach bywyd yr ysgol yn eu trafodaethau â’r rhieni.

Nid oes unrhyw reswm pam na ddylid annog y rhieni i werthfawrogi perfformiad

cyffredinol yr ysgol fesul blwyddyn – gan osod canlyniadau mesuradwy yng nghyd-

destun ystod ehangach o gyrhaeddiadau mewn ffyrdd sy’n hybu yn hytrach nag yn

gwanhau hyder y gymuned leol. Mae gan rieni ddiddordeb ym mherfformiad yr

ysgol y bydd eu plentyn yn mynd iddi, neu’r ysgol y mae eisoes yn ei mynychu. Felly,

nid yw cyhoeddi llyfrynnau ynghylch ysgolion ledled Cymru yn berthnasol iawn

iddynt. Mae’r asesiadau o gyrhaeddiadau pobl ifanc hefyd yn datblygu’n fwyfwy

soffistigedig. Felly, yn dilyn ymgynghoriad, mae’r Gweinidog dros Addysg a Dysgu

Gydol Oes wedi penderfynu peidio â pharhau i gyhoeddi’r llyfrynnau hyn ond yn

hytrach, i gyhoeddi data agregedig ar lefel AALl. Yn amodol ar waith datblygu

pellach, bydd y deunydd hwn yn cael ei ategu maes o law gan ddata gwerth

ychwanegol a fydd yn rhoi darlun gwirioneddol foddhaol o berfformiad ysgolion

unigol.

36

5588.. Yn ychwanegol at hyn, mae Estyn eisoes wedi dechrau ymgynghori ar

fframwaith arolygu cyffredin ar draws holl ystod ei swyddogaethau, ar y modd

gorau i sefydlu hunan-werthuso a’i arolygu, ac i ba raddau y dylai’r arolygiadau

ganolbwyntio ar y rhai sy’n perfformio waethaf. Mewn egwyddor, mae cyflwyno

elfennau o ‘ymdriniaeth ysgafn’ a dethol fel rhan o’i arolygiadau yn rhywbeth i’w

ganmol. Gwnaed cynigion ar y model hwnnw yng Nghymru rai blynyddoedd yn ôl,

ond cymysg fu’r ymateb. Bydd Estyn yn annog ailystyried y manteision ymhell cyn

sefydlu cylch arolygu cyffredin ar gyfer yr holl ddarparwyr perthnasol o fewn y 3

blynedd nesaf. Yn y cyfamser mae’r Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes

wedi gwahodd Estyn i gynhyrchu crynodeb chwemisol o’r arferion gorau a nodwyd

yn ystod ei holl astudiaethau ac arolygiadau i’w ddefnyddio gan rwydweithiau

ymarferwyr, ac er mwyn rhoi cydnabyddiaeth gyhoeddus i’r enghreifftiau o

ragoriaeth mewn lleoliadau penodol. Bydd hyn yn ategu’r Mynegai Gwelliant

Ysgolion sy’n parhau i gael ei gyhoeddi’n flynyddol gan ACCAC.

37

CWESTIYNAU

1. A ydych yn cytuno na ddylai’r Cynulliad sefydlu rhaglen ysgolion

arbenigol – ac y dylai fod yn ofalus ynghylch newid y gyfundrefn

reolaeth bresennol, defnyddio partneriaid ar gytundebau, a rhoi

hunanreolaeth i ysgolion llwyddiannus?

2. A ydych yn cytuno y dylai’r Cynulliad hybu datblygiadau arloesol mewn

ysgolion, heb newid fframwaith presennol y ddarpariaeth ysgolion yng

Nghymru?

3. A yw’r cynigion ar gyfer y cyfnod 14-19 oed yn briodol?

4. A yw’n gwneud synnwyr i ddibynnu ar farn broffesiynol athrawon wrth

godi safonau yng Nghyfnod Allweddol 3 o fewn fframwaith o

ganllawiau manwl i Gymru, yn hytrach na strategaethau gorfodol?

5. A yw’r agenda ar gyfer gwella’r trosglwyddo yn 11 oed ac 16 oed yn

synhwyrol?

6. A yw’r ymagwedd yn y bennod hon tuag at ymddygiad mewn ysgolion

yn gadarn?

7. Ym mha fodd y dylid datblygu’r cysyniad o ysgolion fel adnoddau

cymunedol – a sut y gellid gwella dysgu yn lleol drwy ddefnyddio’r

model hwn?

38

PENNOD 4: DYSGU A CHYFLE CYFARTALYNG NGHYMRU

Cyfle i Bawb

5599.. Mae Deddf Llywodraeth Cymru yn gosod cyfrifoldeb neilltuol ac arbennig ar

y Cynulliad Cenedlaethol i fynd i’r afael â chyfle cyfartal. Rhaid cael gwared yn

raddol ar rwystrau anymwybodol sefydliadol a’r rhwystrau eraill i ddysgu. Gallwn

adeiladu ar gryfderau – er enghraifft, y dull a fabwysiadodd ACCAC tuag at

ddatblygu’r Cwricwlwm Cenedlaethol yng Nghymru, polisi Estyn ar fframweithiau

arolygiadau; ac ymdrechion cyfatebol partneriaethau enghreifftiol rhwng

awdurdodau lleol a gwasanaethau eraill statudol a gwirfoddol. Cafodd Comisiwn

Cyfle Cyfartal Cymru ei ariannu i gyhoeddi canllawiau ar gyfer ysgolion. Ein bwriad

ar gyfer y dyfodol yw:

•• gweithredu ar argymhellion Adroddiad Pwyllgor Cyfle Cyfartal y Cynulliad a

gymeradwywyd gan y Gweinidog ar fesurau i’w cyflwyno yng nghyfundrefn

addysg Cymru er mwyn trechu hiliaeth – a gofynion y Ddeddf Cysylltiadau

Hiliol (Diwygio) 2000 fel y maent yn gymwys i’r sectorau addysg a

hyfforddiant yng Nghymru;

•• bwrw ymlaen ag arolwg cynhwysfawr a rheolaidd o niferoedd a

chyraeddiadau disgyblion o gymunedau du a lleiafrifoedd ethnig yng

Nghymru. Felly, lle ceir patrymau amlwg o dangyflawni, bydd modd

defnyddio adnoddau yn fwy effeithiol i fynd i’r afael â hwy – yn erbyn cefndir

o osod targedau ar sail gadarn ar gyfer grwpiau sydd mewn perygl o

dangyflawni;

•• darparu cefnogaeth i ysgolion, uwch-reolwyr ac ymarferwyr ar gyfer gosod

disgwyliadau uchel a thargedau cyrhaeddiad ar gyfer disgyblion o

leiafrifoedd ethnig o’r rhaglen GCAH flynyddol, ac ar gyfer y rhai nad Saesneg

na Chymraeg yw eu hiaith gyntaf, sydd angen cefnogaeth ychwanegol i wneud

cynnydd yn yr ysgol;

•• darparu cymorth ariannol ychwanegol i’r awdurdodau yng Nghymru sydd, neu

sy’n debygol o letya ffoaduriaid a cheiswyr lloches, yn enwedig yn dilyn y

gwrthdaro yn Nwyrain Ewrop;

•• sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweithio gydag ysgolion i’w galluogi i

fodloni gofynion Deddf Anghenion Addysgol Arbennig ac Anableddau 2001 i

ddarparu mynediad i blant a phobl ifanc anabl – drwy gyfrwng cynlluniau

trefniadaeth ysgol a rhaglenni buddsoddi cyfalaf. Ar yr un pryd rhan o gylch

39

gorchwyl ELWa fydd galluogi darparwyr hyfforddiant ac addysg ar ôl 16 oed,

yn enwedig yn y sector addysg bellach ac uwch, i fodloni gofynion y Ddeddf;

•• annog cyrff llywodraethu ysgolion, colegau a phrifysgolion i ganolbwyntio ar

bwysigrwydd mabwysiadu ymagwedd gydlynol yn y modd y maent yn

ffurfio’u haelodaeth, a mynd i’r afael ag anghydbwysedd rhwng dynion a

menywod o fewn eu cyrff llywodraethu a’u timau staff. Anogir sefydliadau

addysg uwch i gynnal adolygiadau peilot ar dâl cyfartal yn ystod y flwyddyn

ariannol hon, yn dilyn canllawiau y Comisiwn Cyfle Cyfartal;

•• parhau i fonitro perfformiad cymharol bechgyn a merched yn erbyn targedau

a bennir yn y Cynllun Gweithredu Addysg a Hyfforddiant, ac ymgynghori ag

ymarferwyr ar sut i ymdrin ag anghyfartaleddau o safbwynt cyrhaeddiad yn y

tymor hir; a

•• galluogi ACCAC i ddarparu canllawiau ar y cwmpas o fewn Cwricwlwm

Cenedlaethol Cymru ar gyfer hyrwyddo cyfle cyfartal a dealltwriaeth o

amrywiaeth.

Dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg

6600.. Yn fuan bydd y Pwyllgor

Addysg a Dysgu Gydol Oes yn

cynnal arolwg polisi o’r Iaith

Gymraeg a’i effaith ar addysg a

hyfforddiant. Y bwriad yw

cyfrannu at astudiaeth ehangach

sy’n cael ei chynnal gan y Pwyllgor

Diwylliant ar y polisi iaith ar gyfer

y dyfodol. O safbwynt ysgolion,

mae nifer y disgyblion sy’n cael eu

haddysgu mewn lleoliadau

cyfrwng Cymraeg dynodedig wedi

tyfu yn gyflymach yn ystod y

deng mlynedd diwethaf na’r

cynnydd cyffredinol yn niferoedd

y disgyblion.

40

YYssggoolliioonn CCyyffrrwwnngg CCyymmrraaeegg

•• Ym mis Ionawr 2000 cyfanswm nifer y

lleoedd mewn ysgolion cynradd cyfrwng

Cymraeg oedd 55,000 – 18 y cant o’r holl

leoedd cynradd.

•• Mae maint dosbarthiadau yn gyffredinol

yn llai mewn ysgolion cynradd cyfrwng

Cymraeg nag mewn ysgolion cyfrwng

Saesneg.

•• Mae bron i 23 y cant o ysgolion uwchradd

yn defnyddio Cymraeg yn iaith hyfforddi

ar gyfer o leiaf hanner eu pynciau sylfaen.

•• Mae nifer yr ysgolion o’r fath wedi tyfu o

44 i 52 yn ystod y degawd diwethaf.

•• Mae 18 y cant o ddisgyblion uwchradd yn

mynychu’r ysgolion hyn – o’i gymharu â 15

y cant 10 mlynedd yn ôl: mae 14 y cant yn

astudio Cymraeg fel iaith gyntaf – o’i

gymharu ag 11.7 y cant ddegawd yn ôl.

6611.. Yr Awdurdodau Addysg Lleol sy’n gyfrifol am gynllunio a darparu lleoedd

mewn ysgolion. Mae ganddynt ddwy brif ddogfen gynllunio, sef Cynllun Addysg

Cymraeg sy’n nodi polisi’r awdurdod ar gyfer datblygu’r ddarpariaeth addysg

cyfrwng Cymraeg; a’r Cynllun Trefniadaeth Ysgol (SOP) sy’n cael ei ddiweddaru’n

flynyddol, ac sy’n ymdrin â chynllunio’r holl leoedd mewn ysgolion, gan gynnwys

lleoedd mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg. Er bod y galw am addysg cyfrwng

Cymraeg yn cynyddu, mae poblogaeth gyffredinol yr ysgolion yn lleihau, a bydd yn

parhau felly drwy gydol y degawd. Rhaid i bob awdurdod reoli’r ddarpariaeth

addysg cyfrwng Cymraeg fel rhan o’i strategaeth ar gyfer cydbwyso’r cyflenwad a’r

galw am leoedd mewn ysgolion.

6622.. Mae’r SOP wedi’i gynllunio i sicrhau bod yr awdurdodau’n ystyried yn

systematig sut i ddefnyddio’u hadnoddau yn effeithiol. Rhaid iddynt ddiweddaru eu

cynlluniau’n flynyddol, ac mae pob cynllun yn cynnwys cyfnod o 5 mlynedd i’r

dyfodol. Rhaid i’r awdurdodau ddangos drwy gyfrwng eu SOP sut y maent yn

cynllunio’r ddarpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg law yn llaw â mathau eraill o

ysgolion. Mae’r cynlluniau sy’n ofynnol gan Fwrdd yr Iaith Gymraeg hefyd yn

cyflawni diben tebyg.

6633.. Ar gyfer disgyblion sy’n derbyn eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg yn yr

ysgol, ychydig o gyfle sydd yn gyffredinol iddynt dderbyn addysg bellach, addysg

uwch neu addysg yn gysylltiedig â gwaith trwy gyfrwng y Gymraeg, ac anghyson

yw’r ddarpariaeth. O ganlyniad, bydd ELWa yn ystyried y posibiliadau ar gyfer

cryfhau’r llwybrau cynnydd ar y cyd â’r awdurdodau lleol, sefydliadau a darparwyr

hyfforddiant drwy gyfrwng y Consortia Cymunedol. Rhoddir sylw arbennig i

sefyllfa’r ysgolion cyfrwng Cymraeg â chanddynt chweched dosbarthiadau bach

(sydd efallai’n gwasanaethu ardaloedd sy’n bell oddi wrth ddarparwyr eraill ôl 16

beth bynnag) er mwyn manteisio i’r eithaf ar y trefniadau partneriaeth ar ôl 16 oed

sy’n datblygu. Drwy gyfrwng ACCAC, darperir cefnogaeth ar gyfer cymwysterau

cyfrwng Cymraeg – arholiadau cyfrwng Cymraeg Lefel A, TGAU a’r Dystysgrif

Cyrhaeddiad Addysgol, ac asesiadau GNVQ cyfrwng Cymraeg. Hefyd rhoddir

cymorth i gyfieithu manylebau ac asesiadau GNVQ a Safonau Uwch

galwedigaethol, i gael deunyddiau ac mae’n ariannu’r waith o gyfieithu Profion

Sgiliau Allweddol. Mae’r Cynulliad hefyd yn cefnogi ystod o waith i gynyddu’r

cyrsiau NVQ sydd ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg.

6644.. Mae dros 20,000 o fyfyrwyr yn cofrestru’n flynyddol ar gyrsiau Cymraeg i

Oedolion a ariennir gan y Cyngor Cenedlaethol - ELWa. Cynhelir y cyrsiau hyn

mewn sefydliadau addysg bellach ac addysg uwch. Mae llawer yn llwyddo i gael

cyllid ychwanegol drwy gyfrwng trefniadau trydydd parti gydag AALl a sefydliadau

arbenigol. Mae’r ddarpariaeth Gymraeg i Oedolion yn cael ei chydlynu gan 8

41

consortia a sefydlwyd ym 1994. Mae CCAUC yn darparu cyllid ychwanegol i

sefydliadau AU ar gyfer darpariaeth cyfrwng Cymraeg i ategu eu cynlluniau i gefnogi

darpariaeth cyfrwng Cymraeg drwy’r holl sefydliadau. Ym mlwyddyn academaidd

1999/2000 ychydig dros 2,900 o fyfyrwyr a gofrestrodd mewn sefydliadau AU yng

Nghymru a dderbyniodd unrhyw addysg cyfrwng Cymraeg. Yr oedd oddeutu hanner

y rhain yn dilyn cyrsiau hyfforddi athrawon.

6655.. Yn fwy cyffredinol, mae’r Cynulliad wedi cyfrannu at gost sefydlu gwefan iaith

Gymraeg Cyswllt Dysgu. Mae’r gwasanaeth hwn yn gysylltiedig â’r Brifysgol i

Ddiwydiant (PiD) ac yn cael ei ddefnyddio’n gynyddol fel ffynhonnell dysgu o bell

mewn canolfannau dysgu, ar gyfer hyfforddiant yn y gweithle neu yn y cartref. Mae

nifer yr adnoddau dysgu sydd ar gael yn Gymraeg hefyd yn cynyddu’n raddol. Mae’r

blaenoriaethau cychwynnol yn ymwneud â sgiliau TG; llythrennedd a rhifedd

sylfaenol; sgiliau ar gyfer mentrau bach a chanolig; a’r sgiliau y mae eu hangen ar

wasanaethau aml-gyfrwng, y maes manwerthu, a’r sectorau modurol ac

amgylcheddol. Mae Coleg Digidol Cymru hefyd yn ddatblygiad ategol sy’n

defnyddio teledu digidol. Dechreuodd y gwasanaeth cwbl ddwyieithog hwn

ddarlledu ym mis Tachwedd y llynedd.

6666.. Ar gyfer y dyfodol, ein bwriad yw:

•• rhoi ystyriaeth drwyadl i argymhellion y Pwyllgor Addysg a Dysgu Gydol Oes

yn deillio o’u hastudiaeth o’r polisi iaith Gymraeg mewn perthynas ag addysg

a hyfforddiant;

•• adolygu’r modd y caiff y ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng

Cymraeg ei hariannu unwaith y daw canlyniad yr archwiliad presennol yn

hysbys, ac ar ôl cwblhau asesiad o’r galw yn y dyfodol;

•• annog ysgolion ac AALl i weithredu ar ganfyddiadau astudiaeth Estyn ar y

Cwricwlwm Cymreig a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 11;

•• ceisio gwella’r cydlyniad rhwng cynlluniau trefniadaeth ysgol a’r cynlluniau

addysg cyfrwng Cymraeg cysylltiedig sy’n dilyn cyngor Bwrdd yr Iaith

Gymraeg (ByIG) a Chymdeithas y Cyfarwyddwyr Addysg yng Nghymru

(ADEW);

•• dadansoddi cynlluniau rheoli asedau AALl unwaith y byddant ar gael er mwyn

nodi a yw amodau ysgolion cyfrwng Cymraeg yn wahanol iawn i amodau

ysgolion eraill yng Nghymru;

42

11‘Dimensiwn Cymreig y Cwricwlwm yng Nghymru: Arfer Dda mewn Addysgu a Dysgu”.

•• ystyried pa dystiolaeth sy’n bodoli o lwyddiant cymharol gwahanol ddulliau

trochi ar gyfer dysgu’r iaith, a’r defnydd ohonynt pan fydd plant yn cael eu

cyflwyno i leoliadau cyfrwng Cymraeg rhwng 5 a 7 oed, neu’n 11 oed;

•• cryfhau’r cysylltiadau rhwng Mentrau Iaith ac ysgolion lleol, gyda chymorth

ByIG;

•• ystyried cynigion gan Fwrdd y Brifysgol12 ar gyfer datblygiad cynyddol dysgu

cyfrwng Cymraeg o fewn AU yng nghyd-destun adolygiad y Pwyllgor Addysg

a Dysgu Gydol Oes o addysg uwch;

•• cefnogi rhwydwaith yr ymarferwyr NVQ cyfrwng Cymraeg ledled Cymru; ac

•• annog rhwydweithiau o gyflogwyr i weithio gydag ysgolion a chymunedau i

ddangos beth yw’r galw ar gyfer sgiliau iaith Gymraeg ymysg cyflogwyr yn y

gwahanol sectorau yng Nghymru.

TGCh

6677.. Mae’n hanfodol defnyddio technolegau mewn modd cytbwys sy’n esgor ar

gyfleoedd dysgu. Mae fframwaith strategol Cymru Ar-lein13 yn anelu’n benodol at

sefydlu Cymru fel rhywle lle y gall cymunedau lleol ddefnyddio TGCh i gael gwared

ar rwystrau ffisegol, daearyddol ac ieithyddol a mynd i’r afael ag allgáu

cymdeithasol. Mae rhaniad digidol yn gwbl annerbyniol. Rydym am sicrhau bod

pawb yn meddu ar y sgiliau a’r ddealltwriaeth i gyfranogi a manteisio ar yr oes

wybodaeth. Mae’r buddsoddiad o bron i £27 miliwn yng Nghymru o’r Gronfa

Cyfleoedd Newydd yn cael ei ddefnyddio i roi’r holl lyfrgelloedd cyhoeddus ar-lein,

i ddigideiddio deunyddiau dysgu ac i hyfforddi athrawon, llyfrgellwyr ysgolion a

llyfrgellwyr cyhoeddus14. Mae hyn wedi’i ategu gan raglen £75 miliwn i ddatblygu

TGCh mewn ysgolion, addysg bellach ac addysg uwch a lleoliadau eraill dysgu gydol

oes. Mae’r technolegau newydd – o fyrddau gwyn rhyngweithiol i feddalwedd

arloesol – oll yn cynnig adnoddau hollbwysig ar gyfer dysgu ac addysgu o safon.

Byddwn yn adeiladu ar broffil e-ddysgu ac yn:

•• annog datblygu sgiliau TGCh hanfodol mewn cymunedau lleol – gan gefnogi

achredu canolfannau dysgu cyfleus a leolir mewn ysgolion a cholegau ac yn

ehangach. Ymysg yr amcanion fydd cefnogi ffyrdd newydd o alluogi pobl i

ddysgu a defnyddio’r Gymraeg;

•• gwella cyfleusterau TGCh ledled y maes addysg a hyfforddiant. Drwy

gyfrwng GCAH mae’r buddsoddiad mewn caledwedd a chysylltedd yn golygu

y byddwn yn cyflawni targed y Grid Cenedlaethol ar gyfer Dysgu i gysylltu

pob ysgol â’r rhyngrwyd erbyn 2002. Mae hefyd wedi gwella’r gymhareb

disgybl:cyfrifiadur mewn ysgolion cynradd ac ysgolion uwchradd. Ar gyfer y 3

43

12‘Bwrdd y Brifysgol ar gyfer Addysgu Cyfrwng Cymraeg Prifysgol Cymru.13‘Cymru Ar-lein: Online for a Better Wales’ Gorffennaf 2001.14‘Gweler ‘Adroddiad ar Faterion Llyfrgell a Gwybodaeth 1999 a 2000’ - Cynulliad CenedlaetholCymru, Gorffennaf 2001.

blynedd o Ebrill 2001 ymlaen byddwn yn darparu £24 miliwn ar gyfer

cyfleusterau TGCh mewn ysgolion, ac yn gwella’r cyfleoedd hyfforddi i

athrawon;

•• gwneud TGCh yn fwy hygyrch i ddysgwyr o bob oedran drwy sefydlu

Canolfannau Dysgu TGCh mewn ysgolion a sefydliadau cymunedol. Bydd y

Strategaeth Dysgu ar gyfer TGCh yn darparu cyfleusterau TGCh newydd ar

gyfer disgyblion ysgol ac oedolion sy’n ddysgwyr mewn dros 400 o leoliadau

ledled Cymru o fis Medi 2001 yn ogystal a chefnogi prosiectau lleol i ehangu

mynediad i TGCh mewn ardaloedd Rhoi Cymunedau yn Gyntaf. Byddwn

hefyd yn darparu arian ar gyfer prosiectau peilot i edrych ar fanteision

Sefydliadau Dysgu electronaidd yng Nghymru;

•• hybu datblygu deunydd addysgu a hyfforddi dwyieithog sy’n berthnasol i

Gymru. Mae TGCh yn rhoi mynediad i ystod o gynnwys a deunydd ar gyfer yr

ystafell ddosbarth sy’n parhau i gynyddu. Rhaid gwneud rhagor i fanteisio ar

y gwaith da a gynhelir ar lefel leol a chreu deunydd newydd ar ffurf electronig

sydd ar gael yn eang, ynghyd â datblygu adnoddau digidol i gefnogi’r

Cwricwlwm Cenedlaethol yng Nghymru;

•• cefnogi datblygiad cyflenwol a chydlynol y PiDd yng Nghymru, learndirect

a’r Coleg Digidol er mwyn helpu dysgwyr i ddysgu oddi wrth ei gilydd a’u

galluogi i gael mynediad i ddysgu mewn lleoedd cyfleus ac ar adegau sy’n

gyfleus iddynt, p’un a yw hynny yn y cartref, yn y gymuned neu yn y gweithle;

a

•• chynyddu nifer y bobl a chanddynt sgiliau TGCh o safon uchel, a cheisio’u

cadw yng Nghymru. Bydd ELWa yn sefydlu grwp arbenigol i gynghori’r

Cynulliad Cenedlaethol a’i bartneriaid ar y prif gamau i’w cymryd yn y maes

hwn yn ystod y degawd nesaf.

6688.. Mae adolygiad presennol y Pwyllgor Pwnc eisoes yn edrych ar oblygiadau e-

ddysgu o fewn y sector, ac yn cefnogi partneriaethau gydag AB a darparwyr eraill i

gryfhau mynediad i AU. O safbwynt ysgolion, mae’r Gweinidog dros Addysg a Dysgu

Gydol Oes eisoes wedi nodi y bydd yn rhoi tri prif argymhelliad adroddiad y

Pwyllgor ar TGCh mewn Addysg ar waith. Mae hyn yn cynnwys sefydlu Panel

Ymgynghorol TGCh i ddarparu cyngor pendant ar ddatblygu a chyflwyno polisi;

sefydlu Tasglu i lunio strategaeth ar gyfer TGCh yng Nghymru, gan gynnwys gwell

dulliau caffael; a thîm y Grid Cenedlaethol ar gyfer Dysgu Cymru fydd yn nodi ac yn

datblygu deunydd electronig yn y ddwy iaith ac yn cefnogi datblygu’r Cwricwlwm

Cymreig. Yn ei grynswth, gall mynediad i TGCh ddarparu traffordd ar gyfer dysgu na

44

welwyd mo’i thebyg o’r blaen. Gyda hyn mewn golwg mae’r Gweinidog dros Addysg

a Dysgu Gydol Oes yn bwriadu sefydlu panel ymgynghorol e-ddysgu anffurfiol i

gynnwys holl elfennau ei phortffolio er mwyn ceisio cynnal lefel y cynnydd, a

mabwysiadu ymagwedd fwy strategol ar gyfer y dyfodol.

45

CWESTIYNAU

1. I ba raddau mae GCAH yn gweithio i gefnogi cyfle cyfartal o’ch

safbwynt chi?

2. A ddylai data ar anghydbwysedd rhwng dynion a menywod a

chyfleusterau ar gyfer dysgwyr anabl gael eu cyhoeddi yn adroddiadau

blynyddol ysgolion, colegau a phrifysgolion?

3. A oes rhwystrau dysgu penodol yng Nghymru i bobl o gymunedau du a

lleiafrifoedd ethnig?

4. I ba raddau y gellid datblygu e-ddysgu i gefnogi’r ddarpariaeth cyrsiau

Cymraeg?

5. Yn eich barn chi, beth yw’r brif flaenoriaeth ar gyfer datblygu’r

ddarpariaeth dysgu gydol oes drwy gyfrwng y Gymraeg?

6. Ydych chi’n cefnogi’r ymagwedd a nodir yma tuag at ddatblygu TGCh?

7. Pa ddarpariaeth ddylai dderbyn blaenoriaeth er mwyn cau’r bwlch

digidol?

46

PENNOD 5: CYNNYDD AC YMARFERWYR

Cefnogi newid

6699.. Ein dymuniad yw sefydlu Cymru fel lle rhagorol i addysgu, i ddatblygu’n

broffesiynol ac i ddysgu, a hynny

waeth beth fo’r lleoliad. Mae’r

cynnydd yn y lefelau cyrhaeddiad

o fewn pob sector yn y

blynyddoedd diweddar a’r

cynnydd yn y nifer sy’n ymgymryd

ag addysg ôl-16 yn adlewyrchu

llwyddiant diamheuol arweinwyr

ac ymarferwyr mewn ysgolion a

phrifysgolion ledled Cymru. Eto,

mae ysgogiad proffesiynol yn

hollbwysig i sicrhau mwy o

welliannau o safbwynt cynnydd,

safonau a chanlyniadau i

ddysgwyr os ydym am wireddu

cyfleoedd bywyd y bobl hyn

ynghyd â’n huchelgais ar gyfer

Cymru.

7700.. Rydym hefyd yn cydnabod

bod yn rhaid i ddisgwyliadau

cyfreithlon y cyhoedd ynglyn â

gwelliannau parhaus fynd law-yn-

llaw â chefnogaeth ymarferol

sensitif a rhaid parhau i hyrwyddo

safle proffesiynol ymarferwyr.

Rhaid i wybodaeth agored sydd ar

gael i’r cyhoedd am gyraeddiadau

dysgwyr gyfrannu at y broses hon.

Byddwn yn parhau i fonitro nifer

yr athrawon yn ofalus, gan ystyried y gostyngiad ym maint dosbarthiadau yng

Nghymru a’r arwyddion fod cyfraddau geni yn gostwng yn gyflymach nag yn Lloegr.

Mae nifer y swyddi dysgu mewn ysgolion cynradd yn parhau’n isel, sef llai na 15 ym

mhob un o’r 3 blynedd diwethaf. Mae’n amlwg bod angen athrawon sydd â’r gallu i

annog eu staff cymorth a manteisio ar yr amrywiaeth o sgiliau sydd ganddynt -

ynghyd â darparu cyfle i ddatblygu staff mewn modd addas i ategu hynny.

47

FFffeeiitthhiiaauu

•• Yr oedd cyfanswm yr athrawon (yncyfateb i amser llawn) a oedd yn gweithioym mis Ionawr 2001 bron yn 28,700, sef400 yn fwy na’r flwyddyn flaenorol.

•• Yn 2001 yr oedd 99 o swyddi gwag iathrawon mewn ysgolion meithrin,cynradd ac uwchradd.

•• Rhwng mis Ionawr 2000 a Ionawr 2001,gostyngodd nifer y disgyblion fesulathro/athrawes o 21.9 i 21.5; ac o 16.7 i 16.6mewn ysgolion uwchradd.

•• Cynyddodd cyfartaledd maintdosbarthiadau ysgolion uwchradd o 21.0 i21.3 yn ystod yr un cyfnod.

•• Mae 11 y cant o leoedd mewn ysgolionuwchradd yn wag.

•• Gostyngodd nifer y disgyblion â’r hawl ibrydau bwyd am ddim yn yr ysgol o 21.6ym 1998 i 19.5 ym 2001.

•• Disgwylir gostyngiad o 11 y cant yn yniferoedd mewn ysgolion cynradd erbyndiwedd y degawd – a gostyngiad o 8 ycant mewn ysgolion uwchradd – sy’nadlewyrchu’r gostyngiad mewn cyfraddaugeni.

7711.. Yn gyffredinol rydym yn bwriadu darparu fframwaith o ddatblygu parhaus

sy’n nodweddiadol ‘Gymreig’ i athrawon. Rhaid i’r fframwaith fod yn seiliedig ar

dystiolaeth ac yn gallu ennyn cydnabyddiaeth ryngwladol. Rhaid iddo amrywio o

hyfforddiant cychwynnol i athrawon i gyfleoedd datblygu ar gyfer penaethiaid a

darpar benaethiaid. Bydd yn hanfodol mabwysiadu dull cynhwysfawr i ddenu

ymarferwyr newydd ac i ddatblygu ymarferwyr presennol ynghyd â sicrhau bod

cyfleoedd da yn bodoli i ddatblygu arweinyddiaeth effeithiol ar gyfer pob lleoliad

addysg a hyfforddiant.

7722.. Mae arweinyddiaeth ragorol ar gyfer ysgolion yn hanfodol ar gyfer codi

cyrhaeddiad disgyblion. I gefnogi hyn sefydlwyd Rhaglen Genedlaethol ar gyfer

Datblygu Prifathrawiaeth sy’n darparu hyfforddiant ar gyfer darpar benaethiaid,

canllawiau ar gyfer penaethiaid sydd newydd eu penodi a her i benaethiaid

profiadol. Rydym hefyd yn cyflwyno Cymhwyster Proffesiynol Cenedlaethol ar

gyfer Prifathrawiaeth wedi’i wella, ac anogir yr holl ddarpar benaethiaid i anelu ato.

Bydd penaethiaid sy’n dechrau ar eu swyddi cyntaf ym mis Medi 2001 yn derbyn

cefnogaeth gan y Rhaglen Sefydlu Broffesiynol i Benaethiaid Newydd sy’n unigryw

i Gymru. Ers dechrau’r flwyddyn, mae penaethiaid profiadol wedi gallu ailedrych ar

eu sgiliau arwain gan roi ystyriaeth hefyd i anghenion eu hysgol. Gwneir hyn drwy’r

Rhaglen Arweinyddiaeth i Benaethiaid mewn Swydd sy’n dechrau gydag adborth

360º – gan staff, ac o bosibl llywodraethwyr, rhieni a disgyblion – ac yn arwain at

gynllun gweithredu eglur. Bydd cysylltiadau â’r Coleg Cenedlaethol Arweinyddiaeth

Ysgolion yn cynnwys cynllun peilot o gymuned ar-lein ar gyfer penaethiaid newydd

eu penodi, partneriaethau a chymrodoriaethau.

7733.. Mae’r strwythur gwobrwyo i athrawon hefyd wedi’i drawsnewid. Mae’n

parhau’n bwysig i ddenu ymgeiswyr o ansawdd uchel mewn cyfnodau da a drwg

drwy gyfrwng hyfforddiant cychwynnol athrawon, a’r llwybrau eraill i’r proffesiwn.

Ymysg pethau eraill, bellach cynigir cymhellion hyfforddi i’r holl ôl-raddedigion sy’n

ymgymryd â hyfforddiant cychwynnol athrawon– gall fod hyd at £10,000 ar gyfer

pynciau lle mae prinder athrawon. O ganlyniad mae ceisiadau gan ôl-raddedigion

wedi cynyddu; mae’r cynnydd yn nifer yr athrawon mewn swyddi wedi parhau ers

1998; ac mae lefel y swyddi gwag yng Nghymru yn isel – dim mwy na 0.4 y cant. O

ganlyniad i gyflwyno’r trefniadau trothwy cyflog, mae modd bellach i athrawon da

profiadol fod ar raddfa dâl o hyd at £31,000 – ac mae uchafswm graddfa tâl y grwp

arweinyddiaeth wedi codi 50 y cant.

7744.. Mae’r cynnig ar gyfer cynllun rheoli perfformiad ar gyfer athrawon yng

Nghymru wedi derbyn croeso brwd. Bydd yn cynnig dull cyson ar gyfer gosod

amcanion, rhoi adborth rheolaidd; a strwythuro datblygiad proffesiynol. Er mwyn

ategu’r gefnogaeth gyffredinol drwy gyfrwng GCAH – er enghraifft mewn perthynas

48

â newidiadau i’r cwricwlwm neu ddatblygiad yr holl ysgol, bydd datblygiad

proffesiynol parhaus (CPD) yn

cael ei addasu fwyfwy at

anghenion yr unigolion. Mae

Cyngor Addysgu Cyffredinol

Cymru eisoes wedi bwrw ati.

Credwn fod ei natur agored ac

ymgynghorol, ei ddull o ddarparu

cyngor annibynnol, ynghyd â’i

weithredu effeithlon i sefydlu’r

gofrestr gyntaf erioed ar gyfer

athrawon, wedi derbyn croeso

brwd yng Nghymru. Yn unol â

hyn, yn ddiweddar cyhoeddodd y

Gweinidog dros Addysg a Dysgu

Gydol Oes ddyraniad o £1.5

miliwn i Gyngor Addysgu

Cenedlaethol Cymru dreialu a

threfnu gwerthusiad o

amrywiaeth o raglenni CPD

unigol. Bydd y rhain yn cynnwys

secondiadau, bwrsarïau, a

chyfleoedd i athrawon rannu

arfer da yn yr ystafell ddosbarth.

7755.. O safbwynt addysg bellach,

mae’r Cyngor Cenedlaethol –

ELWa yn gweithredu Rhaglen

Datblygu Llywodraeth a

Rheolaeth er mwyn codi safonau

llywodraethu a rheoli sefydliadau

addysg bellach. Mae’r sefydliadau

eu hunain, drwy gyfrwng Fforwm

(Cymdeithas Colegau Addysg

Bellach Cymru), yr Asiantaeth

Dysgu a Datblygu Sgiliau (LSDA) a

Chorff Hyfforddi Cenedlaethol AB, yn cynnal hyfforddiant mewn swydd ar gyfer

ymarferwyr a staff cymorth. Byddwn yn parhau i gefnogi’r rhaglenni hyn drwy

gyfrwng buddsoddiad y Cynulliad o dros £1 biliwn yn y Cyngor Cenedlaethol yn

ystod y cyfnod 2001-04. Yn ychwanegol, o fis Medi ymlaen, bydd lwfansau o £6,000

49

FFffeeiitthhiiaauu::

•• Mae’r Cynulliad wedi buddsoddi oddeutu£1.5 miliwn ar gyfer sefydlu CyngorAddysgu Cyffredinol Cymru ar 1 Medi2000. Mae’r Cynulliad yn darparu £0.5miliwn ychwanegol er mwyn gohiriocyflwyno’r ffi cofrestru i athrawon tan 1Ebrill 2002.

•• Mae’r Cynulliad Cenedlaethol wedidarparu cyllid i dalu cyflogau uwch iathrawon, gydag athrawon newydd yncychwyn ar gyflog o £16,038 y flwyddyno leiaf, ac athrawon sy’n pasio’r trothwyyn ennill £26,919 y flwyddyn.

•• Mae grantiau hyfforddiant cychwynnol iathrawon wedi cael eu hymestyn ihyfforddeion cynradd ôl-raddedig. Maehyd at £10,000 ar gael i’r rhai sy’n dysgupynciau uwchradd lle mae prinderathrawon.

•• Mae £1.5 million wedi’i glustnodi ar gyferCAC(C) i dreialu a gwerthuso datblygiadproffesiynol parhaus i athrawon.

•• Mae 350 yn astudio’r CymhwysterProffesiynol Cenedlaethol ar gyferPrifathrawiaeth, ac mae 175 eisoes wediennill y cymhwyster.

•• Mae 250 o benaethiaid eisoes wedicymryd rhan yn y RhaglenArweinyddiaeth i Benaethiaid mewnSwydd.

y flwyddyn ar gael i ôl-raddedigion sy’n astudio cwrs amser-llawn Tystysgrif Addysg

i Ôl-raddedigion TAR (AB).

7766.. Yn gyffredinol, bydd sail y dystiolaeth ar gyfer polisïau a datblygiad

proffesiynol yn cael ei hategu gan Raglen Ymchwil Addysgu a Dysgu y Cyngor

Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol (ESRC), sy’n anelu at hyrwyddo ymchwil o

ansawdd uchel ar addysg, wedi’i chanolbwyntio ar wella canlyniadau a’i llunio i fod

yn berthnasol i’r arfer o addysgu a dysgu. Mae’r Cynulliad yn cyfrannu at y £13 miliwn

a ddyranwyd i ddau gyfnod cyntaf rhaglen ESRC, sy’n rhedeg o 1998 i 2006. Mae

nifer o ysgolion yng Nghaerdydd yn gysylltiedig a’r gwaith maes ar gyfer un prosiect,

a dyfarnwyd bron i £0.5 miliwn i Ysgol Gwyddorau Cymdeithasol Prifysgol Cymru

Caerdydd i oruchwylio rhwydwaith i ddatblygu a rhannu arfer ymchwil gorau. Hyd

yma, mae’r rhan fwyaf o’r prosiectau a ariannwyd wedi ymwneud ag addysgu a

dysgu hyd at 16 oed ond, mae swm pellach o o leiaf £10 miliwn yn cael ei ddyrannu

i’r trydydd cyfnod, a fydd yn canolbwyntio’n fwy ar addysg a dysgu gydol oes ol-

orfodol.

7777 Dyma yw ein blaenoriaethau ar gyfer datblygiadau yn y dyfodol. Ein cynigion

yw:

•• ein bod yn ymgynghori ar yr hyn sydd angen ei wneud i foderneiddio

arferion sefydliadol ar gyfer y dyfofol, mewn ysgolion a cholegau, a

rhagdybiaethau ac arferion ymarferwyr er mwyn cyrraedd y gwelliannau a

geisiwn i ddysgwyr. Fel cam cyntaf mae adolygiad polisi gan Bwyllgor Pwnc ar

“Ysgol y Dyfodol” ar y gweill;

•• y dylai cyfrifoldebau statudol Cyngor Addysgu Cyffredinol (Cymru) gael eu

cadarnhau a’u hehangu, er mwyn cryfhau ei statws fel llais awdurdodol ar

gyfer y proffesiwn addysgu;

•• y dylid gwerthuso hyfforddiant cychwynnol i athrawon er mwyn sicrhau

ein bod yn cynnig y cyfuniad cywir o lwybrau tuag at ennill statws Athro

Cymwysedig. Byddai hyn yn cynnwys ailedrych ar ffurf a chynnwys

hyfforddiant cychwynnol athrawon i sicrhau ei fod yn cynnig y sail orau ar

gyfer gyrfa addysgu lwyddiannus, a’i fod yn ystyried blaenoriaethau’r

Cynulliad;

•• rhaid goresgyn yn raddol y rhwystrau i leoli a chyfnewid, sy’n effeithio ar

ymarferwyr – drwy gyfrwng newidiadau deddfwriaethol os bydd rhaid. Ar

gyfer y tymor hir, bydd hyn yn bwysig os yw’r partneriaethau – yn enwedig y

CCET– am weithio’n llwyddiannus. Byddwn yn ystyried yn ofalus i ba raddau

y mae AB a darparwyr eraill yn cael eu hariannu’n ddigonol i gyflawni’r amcan

hwn;

50

•• rhaid sefydlu cysylltiadau rhwng Datblygiad Proffesiynol Parhaus ac

ardaloedd Rhoi Cymunedau’n Gyntaf er mwyn treialu a gwerthuso dulliau

o gynnwys athrawon yn y broses o fynd i’r afael â materion sy’n ymwneud ag

amddifadedd. Gallai hyn gynnwys dulliau i drawsnewid yr ysgol gyfan a

datblygu timau aml-broffesiynol i weithio y tu allan i’r ysgolion;

•• mae’n debyg y bydd sefydlu a datblygiad proffesiynol cynnar yng Nghymru yn

cynnwys blwyddyn sefydlu statudol, wedi’i dilyn gan ddwy flynedd bellach

o gefnogaeth ar gyfer athrawon newydd gymhwyso o fis Medi 2003 ymlaen;

•• cyflwynir modiwlau arweinyddiaeth ysgolion yng Nghymru y

flwyddyn nesaf, wedi’u llunio’n benodol ar gyfer y grwp ehangach

sydd â swyddogaethau arwain mewn ysgolion er mwyn cefnogi

penaethiaid;

•• bydd rhagor o gefnogaeth para-broffesiynol a chymorth arall yn cael ei

hyrwyddo’n raddol. Ni fyddwn yn pennu pa gyfuniad o sgiliau y dylai ysgolion

eu mabwysiadu, na cheisio cyfyngu ar eu hyblygrwydd i ddewis prynu

cefnogaeth amser-llawn neu ran-amser, neu i ddefnyddio TGCh yn fwy cost-

effeithiol. Fodd bynnag, maes o law bydd Estyn yn cael ei gomisiynu i

ymgymryd ag astudiaeth o arferion da gan ystyried nid yn unig brofiadau’r

ysgolion, ond hefyd hyfforddiant yn gysylltiedig â gwaith a Gwasanaethau

Gyrfa Cymru ym maes AB; ac

•• ehangu cymrodoriaethau ymarferwyr sy’n cysylltu ysgolion â phrifysgolion

i gysylltu AB ac AU. Yn ogystal, cynigir y dylai’r cynllun i gynorthwyo

ymarferwyr sy’n cychwyn ar yrfa ac yn aros yn y sector gwladol i dalu eu

benthyciadau myfyrwyr fod yn gymwys hefyd i athrawon newydd sy’n

dysgu pynciau lle mae prinder athrawon mewn ysgolion ac AB;

•• dylid sefydlu gwell systemau i sicrhau bod y Cynulliad yn medru manteisio ar

waith ymchwil academyddion mewn AB ac ymarferwyr eraill, i gyfrannu at

agenda’r polisi dysgu gydol oes yng Nghymru ac i werthuso’r canlyniadau;

•• bydd mwy o ddatblygiad proffesiynol a chefnogaeth arall yn cael ei

hyrwyddo mewn addysg bellach;

•• rhoddir ystyriaeth i gyflwyno cymhwyster prifathrawiaeth ar gyfer

prifathrawon newydd ac i roi cyfle i’r holl staff mewn sefydliadau Addysg

Bellach ennill cymwysterau priodol;

•• annog Fforwm ac Addysg Uwch Cymru (HEW) i gynorthwyo cyrff

llywodraethu i ddefnyddio safonau arferion gorau yn eu holl bolisïau

adnoddau dynol, gan gynnwys cyflogau ac amodau gwaith;

51

•• wrth gydnabod cyfraniad cyrff llywodraethu ym mhob sector byddwn yn

sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth a’r hyfforddiant sy’n angenrheidiol iddynt

fod yn effeithiol – yn enwedig wrth gefnogi gwaith ymarferwyr i godi safonau.

52

CWESTIYNAU

1. Pa ddatblygiadau sydd eu hangen o safbwynt datblygiad cychwynnol a

pharhaus athrawon er mwyn paratoi’r dysgwyr o dan eu gofal ar gyfer

dysgu gydol oes?

2. A ddylid adolygu’r rhaglen GCAH fel ei bod yn cynnwys datblygiad

proffesiynol darlithwyr addysg bellach a’r ddarpariaeth addysg bellach

yn gyffredinol?

3. Ym mha fodd y gall penaethiaid ac athrawon chwarae rôl ehangach

wrth fynd i’r afael ag anfantais gymdeithasol, yn enwedig yn ardaloedd

Rhoi Cymunedau’n Gyntaf?

4. Sut y gallwn barhau i ddenu ymgeiswyr o ansawdd uchel i faes

addysgu?

5. Pa ddatblygiadau o safbwynt hyfforddiant ar gyfer Llywodraethwyr

mewn ysgolion, addysg bellach ac addysg uwch ddylai gael

blaenoriaeth?

PENNOD 6: Y TU HWNT I ADDYSGORFODOL

Cyfnod Newydd o Fynediad

7788.. Ein hamcan yw sefydlu cyfnod newydd yn hanes dysgu ar ôl 16 oed yng

Nghymru. Canolbwynt hynny fydd ymdrech egnïol i ehangu mynediad – drwy

gysylltu ysgolion, addysg bellach, addysg uwch a darparwyr eraill ar ffurf

cytundebau a phartneriaethau strategol er mwyn gwneud cynnydd. Gosodwyd y

seiliau yn y Cynllun Gweithredu Addysg a Hyfforddiant a gymeradwywyd gan y

Cynulliad y llynedd. Mae’r mecanweithiau er mwyn hyrwyddo’r newidiadau hyn

bellach wedi cael eu gwireddu. Rydym wedi:

•• sefydlu Cyngor Addysg a Hyfforddiant newydd i Gymru, i weithio ar y cyd

gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru o dan un enw, sef ‘Dysgu ac

Addysgu Cymru’ – ELWa;

•• hyrwyddo Consortia Cymunedol ar gyfer Addysg a Hyfforddiant ar gyfer

pob rhan o Gymru

•• Sefydlu Tasglu’r Fargen Newydd i Gymru i roi cyngor ar gyflwyno’r agenda

O Fudd-dâl i Waith;

•• Sefydlu pecyn penodol yn cynnwys Diploma Sigilau Modern i Oedolion;

ymestyn Prentisiaethau Modern i bobl dros 25 oed; a chyflwyno Cronfa

Datblygu Sgiliau – oll yn benodol ar gyfer Cymru;

•• Lansio Gyrfa Cymru, gwasanaeth arbennig i Gymru sy’n darparu gwybodaeth,

cyngor a chanllawiau di-duedd ar gyfer pob oedran, sy’n bodloni safonau

ansawdd cenedlaethol cyffredin;

•• Sefydlu Cronfa Manteisio ar Wybodaeth unigryw i gynorthwyo ein

sefydliadau Addysg Bellach ac Addysg Uwch i gyfrannu at greu cyfoeth,

wedi’i ategu gan gronfeydd Amcan Un Ewrop;

•• Lansio Cyfrifon Dysgu Unigol i annog pobl i fanteisio ar ystod eang o

ddewisiadau dysgu flwyddyn ar ôl blwyddyn – gyda deddfwriaeth arbennig

gan y Cynulliad i gyflwyno gostyngiadau yng Nghymru;

•• Newid y fframwaith ar gyfer dysgu yn y gweithle i oedolion er mwyn

ymestyn y cymwysterau sydd ar gael i’r rhai sydd eisoes yn astudio; darparu

mynediad ar unwaith i bobl dros 50 oed; ac ehangu’r categorïau o bobl sy’n

gymwys i gynnwys pobl sydd wedi bod mewn gwaith am gyfnodau byr rhwng

cyfnodau o ddiweithdra; a

53

•• Lansio Strategaeth Sgiliau Sylfaenol15 yn benodol ar gyfer Cymru, sy’n

cynnwys y cyfnodau cyn 16 oed ac ôl-16 oed.

7799.. Cyflwynwyd y newidiadau hyn yn sgîl ysbryd newydd o bartneriaeth a

ysgogwyd gan y Cynulliad ei hun.

Maent yn hanfodol i drechu’r

rhwystrau sydd:

•• yn atal mynediad i

ddarpariaeth sy’n hyblyg, yn

berthnasol ac yn

canolbwyntio ar y dysgwr;

•• yn atal cydweithredu rhwng

darparwyr dysgu; ac

•• yn creu rhaniad artiffisial

rhwng llwybrau academaidd

a llwybrau galwedigaethol i

ddysgu.

8800.. Drwy gyfrwng ymgynghori

eang a chydweithio gydag

Awdurdod Datblygu Cymru a’r

Gwasanaeth Cyflogi, mae’r Cyngor Cenedlaethol – ELWa yn ceisio datblygu

strategaethau a chynlluniau fydd yn goresgyn y rhwystrau ymhellach; yn ehangu

mynediad i bawb; yn gwella dysgu cynaliadwy ledled Cymru; ac yn cyflwyno gwell

gwerth ac ansawdd.

Mynediad, gwybodaeth a sgiliau

8811.. Rydym yn cydnabod yn llawn bod y rhaniad rhwng cyn 16 ac ôl 16 mewn

llawer ffordd yn dod yn fwyfwy artiffisial. Does dim digon o’n pobl ifanc yn symud

ymlaen i addysg academaidd neu alwedigaethol bellach, neu hyfforddiant sy’n

gysylltiedig â gwaith. O’i gymharu â gwledydd meincnod eraill, does dim digon o’n

pobl ifanc ac oedolion yn codi lefel eu sgiliau ac yn ennill cymwysterau ar lefelau 3

a 4. Mae’r diffyg yn y sgiliau sylfaenol - llythrennedd a rhifedd gweithredol ymysg

oedolion yn ddifrifol. Ni ellir goresgyn y problemau hyn heb gydweithio agos rhwng

ysgolion ac addysg bellach ac uwch, darparwyr hyfforddiant a chyflogwyr.

8822.. Ni ellir cyflawni ein huchelgais i drawsnewid mynediad i addysg uwch oni bai

fod prifysgolion yn cysylltu’n rheolaidd ag ysgolion a cholegau ac yn annog mwy o

ddisgyblion i feddwl am y prifysgolion fel lleoedd i ddod iddynt. Byddai rhai

54

AArriiaann::

•• Bwriedir buddsoddi £1,095 miliwn yn y

Cyngor Cenedlaethol – ELWa dros y 3

blynedd o 2001 ymlaen.

•• Bydd y Gwasanaeth Gyrfaoedd yn derbyn

£93 miliwn dros yr un cyfnod.

•• Bydd y Gronfa Manteisio ar Wybodaeth

yn derbyn £34m dros 4 blynedd. Gyda

chyllid Amcan Un ac Amcan Tri, bydd

cyfanswm o £25 miliwn ar gael yn y

cyfnod 2000-02.

•• Cyfanswm y cyllid ar gyfer y Strategaeth

Sgiliau Sylfaenol rhwng 2001 a 2004 fydd

£30 miliwn.

15‘Strategaeth Genedlaethol Sgiliau Sylfaenol i Gymru’, Ebrill 2001.

disgyblion o dan 16 oed yn derbyn darpariaeth well mewn coleg neu mewn addysg

sy’n gysylltiedig â gwaith. Bydd angen i eraill gael y cyfle i sefyll arholiadau TGAU yn

gynnar, neu i’w hailsefyll; i gymysgu cymwysterau galwedigaethol ac academaidd; neu

i ymestyn eu hawl gwricwlaidd ar ôl 16 oed. Ar brydiau mae’n bosibl y bydd

cyfrifoldebau gofal plant neu ddibynyddion yn golygu y bydd angen cydgysylltu agos

rhwng y darparwr a’r gyfundrefn les. Bydd y partneriaethau a hyrwyddir trwy’r CCETs

yn bwysig o ran pontio’r rhaniad rhwng y camau cyn 16 ac ar ôl 16 oed. Yn wir, maent

hwy a phwyllgorau rhanbarth y Cyngor Cenedlaethol – ELWa yn chwarae rhan bwysig

er mwyn sicrhau economi mwy deinamig ac entrepreneuraidd a ategir gan weithlu

sydd â’r wybodaeth, y sgiliau a’r hyblygrwydd sydd eu hangen ar gyfer y dyfodol.

8833.. At hynny, mae sefyllfa sefydliadau hyblygrwydd addysg bellach – sy’n

darparu ar gyfer dros 200,000 o ddysgwyr bob blwyddyn ac yn darparu tua 70 y

cant o’r holl gymwysterau a enillir ar ôl 16 oed yn hanfodol. Mae adroddiad Sgiliau

Dyfodol Cymru yn dangos bod tua 30 y cant o gyflogwyr yn dioddef oherwydd

prinder sgiliau gyda bylchau sylweddol rhwng y sgiliau sydd eu hangen ar gyflogwyr

a sgiliau eu gweithluoedd. Mae tueddiad i gwmnïau syrthio i fagl sgiliau isel; gan nad

oes modd iddynt gael gafael yn hawdd ar y lefelau sgiliau uwch sydd eu hangen ar

gyfer twf uwch, maent yn bodloni ar lefelau sgiliau is a thwf is. Yng nghyd-destun y

cefndir hwn, mae tasglu Sgiliau Dyfodol Cymru wedi gwneud 50 o argymhellion

heriol. Maent yn gosod sgiliau yng nghanol ein hagenda economaidd a’n hagenda

ddysgu. Rydym yn ymateb i’r rhain mewn Cynllun Gweithredu a fydd yn ategu’r

Strategaeth Datblygu Economaidd Genedlaethol sydd ar y gweill – gydag ELWa’n

chwarae rôl bwysig o ran ei chyflwyno, nid lleiaf drwy AB a darparwyr eraill.

8844.. Bydd y camau a gymerwyd gennym o ran prentisiaethau modern, datblygu

sgiliau ac oedolion i gyd yn cynorthwyo cyflogwyr i godi sgiliau ar lefelau crefftwyr,

technegwyr a rheolwyr. Byddant hefyd yn helpu i godi ymwybyddiaeth o’r angen am

gynllunio dilynol, ac o fanteision bod yn Fuddsoddwr mewn Pobl. Byddant yn

cefnogi’r broses o fabwysiadu dysgu gydol oes fel norm ar gyfer pawb. Fe’u cefnogir

gan y Cyfrifon Dysgu Unigol (CDU) newydd sy’n gweithredu disgowntiau blynyddol

o 20 y cant ar gyfer amrediad eang o gyrsiau cymwys, ac 80 y cant ar gyfer cyrsiau

allweddol, penodol ar gyfer TG a dysgu Cymraeg. Rydym hefyd wedi ymrwymo i

agor 50,000 CDU erbyn mis Mawrth 2002: hyd yn hyn mae dros 43,000 wedi eu

hagor. Ar yr un pryd, ein nod yw gwneud y gorau o’r Ganolfan Byd Gwaith newydd

– er nad yw ei swyddogaethau wedi eu datganoli. Byddwn yn:

•• ystyried a ddylai Tasglu Ymgynghorol y Fargen Newydd chwarae rôl o ran

canolbwyntio ar y modd y mae budd-daliadau yn gweithredu i gynnig

cymorth yn ystod y cyfnod trosglwyddo i fyd gwaith;

55

•• sicrhau bod cydrannau datblygu sgiliau’r Fargen Newydd a’r Parthau Cyflogi

yn cyfuno â Sgiliau Dyfodol Cymru a’r Strategaeth Gyflogi arfaethedig ar gyfer

Cymru;

•• sicrhau bod ELWa’n cydweithio’n agos â’r Ganolfan Byd Gwaith, y WDA a

phartneriaid eraill i gyflawni blaenoriaethau’r Cynulliad ar gyfer sgiliau a

hyfforddiant, gan lunio cyrsiau i fodloni gofynion cymhwyster; yn cadw’r

pwyslais presennol ar sgiliau trosglwyddadwy; ac yn rhoi sylw i ardaloedd

Rhoi Cymunedau’n Gyntaf;

•• sicrhau bod ELWa a’i bartneriaid yn darparu canllawiau strategol ar gyfer

sefydliadau sy’n dymuno gwneud cynigion o dan bartneriaeth Amcan Un -

Datblygu Adnoddau Dynol a’r Fargen Newydd.

Blaenoriaethau

8855.. Dyma’n blaenoriaethau allweddol ar gyfer bwrw ymlaen.

•• Ategir y newid yn y ffocws tuag at y cyfnod 14-19 a chynllunio ar gyfer

trosglwyddo yn 16 gan datblygiad radical mewn gwasanaethau ar gyfer pobl

ifanc ac ymroddiad parhaus i wasanaeth ieuenctid statudol. Bydd y Cynulliad

yn pennu’r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer partneriaethau i’w harwain

gan awdurdodau lleol a fydd yn cynnwys y sectorau statudol a gwirfoddol o

dan Ymestyn Hawliau. Ni fydd y partneriaethau yn atal darparwyr fel Gyrfa

Cymru rhag gwneud yr hyn a wnânt orau. Byddant yn sicrhau bod eu gallu a’u

harbenigedd yn cael eu cyfuno a’u cydlynu mewn modd na ellir ei gyflawni ar

wahân. Bydd y Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes yn ymgynghori ar

gyfeiriadau deddfwriaethol cyn eu cyhoeddi.

•• Byddwn yn hybu ac yn cyllido hyfforddiant a datblygiad parhaus ar gyfer

ymarferwyr sy’n ymateb i anghenion y bobl ifanc fwyaf difreintiedig sydd

mewn perygl o anfodloni – ac y byddai eu heffeithiolrwydd trwy weithio ar

y cyd yn cynyddu’n sylweddol gan ddarpariaeth o’r fath. Bydd trefniadau’n

cael eu treialu ar gyfer darparwyr y Porth Ieuenctid mewn cydweithrediad â

Thimau Cyffuriau a Thimau Troseddwyr Ifanc; staff canolfannau teuluoedd a

lloches i ferched; unedau i’r digartref; Timau Mynediad i’r Ifanc a’r sector

gwirfoddol.

•• Rydym am sicrhau bod ysgolion uwchradd yn gweithio gyda Phartneriaethau

Addysg a Busnes, CCETs ac eraill i fodloni anghenion disgyblion yn fwy

effeithiol. Pan fydd angen gwneud newidiadau yn y ddeddfwriaeth er mwyn

galluogi ysgolion i ddatblygu cynlluniau cefnogi ar gyfer disgyblion sy’n

trosglwyddo i addysg ar ôl 16 mewn modd sy’n cyfoethogi eu cyfleoedd a’u

dewisiadau, byddwn yn ceisio’r newidiadau hynny.

56

•• Byddwn yn gofyn i ELWa newid ei drefniadau buddsoddi i wobrwyo

darparwyr sy’n bodloni’r amodau llym ar gyfer safonau, ansawdd,

mynediad a chanlyniadau. Byddwn yn disgwyl iddo ganolbwyntio ar

anghenion y sectorau busnes yn lleol, yn rhanbarthol neu yn genedlaethol fel

y bo’n briodol. Byddwn am iddo addasu ei waith i anghenion cymunedau gan

ddefnyddio technoleg arloesol i ddenu niferoedd cynyddol o bobl ifanc ac

oedolion i ddysgu. Rydym am i ELWa gydweithio mewn partneriaeth â

darparwyr i ddatblygu llwybrau dilyniant clir sydd o fewn cyrraedd dysgwyr,

ar lefelau ac adegau sy’n bodloni anghenion yr unigolyn orau.

•• Rydym yn disgwyl i ELWa bennu gofynion ymestynnol o ran ansawdd a

pherfformiad ar gyfer yr holl ddarparwyr dysgu, ac i bennu’r dull achredu ar

gyfer dysgu anffurfiol a gweithgarwch y sector gwirfoddol i gynnal dysgu

gydol oes a gwasanaethau cenhadu. Mae hynny’n golygu trefniadau arolygu a

sicrhau ansawdd priodol sydd wedi eu cyfeirio’n adeiladol er mwyn galluogi

darparwyr i adeiladu ar eu cryfderau ac i oresgyn y gwendidau sy’n effeithio

ar gyfleoedd bywyd y dysgwyr.

•• Byddwn yn ystyried cynllun corfforaethol cyntaf ELWa – y Cyngor

Cenedlaethol yn yr hydref. Byddwn yn disgwyl iddo gynnwys yr holl gamau i

godi sgiliau sylfaenol, generig a lefel uwch. Ar yr un pryd, byddwn yn ystyried

y modd y mae’r Cyngor yn bwriadu bwrw ymlaen â’i arolwg o’r trefniadau

cyllido sy’n berthnasol i ddarparwyr dysgu ar ôl 16 oed, gan gynnwys

dosbarthiadau chweched ddosbarth mewn ysgolion, fel y gellir ystyried

newidiadau priodol ar gyfer y dyfodol.

•• Byddwn yn cryfhau’r cysylltiadau rhwng addysg uwch a darparwyr eraill

gyda’r nod o annog pawb sydd â’r potensial i fanteisio ar astudiaethau pellach

i fynd ymlaen i wneud hynny. Mae sefydliadau addysg bellach ac uwch eisoes

yn gweithio’n agos i ddarparu rhaglenni AB, a dysgu yn y gymuned sydd wedi

ei anelu at anghenion oedolion. Dilynodd 2,158 o ddysgwyr gyrsiau AU mewn

sefydliadau AB yn 1999/2000. Ar lefel strategol, bydd angen cwmpas

ehangach ar y Cynghorau o fewn ELWa i gynllunio gyda’i gilydd er mwyn

sicrhau’r budd mwyaf o’r cydweithrediad hwn. Byddwn yn sicrhau bod y

pwerau angenrheidiol yn eu lle er mwyn darparu ar gyfer hyn.

•• Rydym yn rhag-weld datblygiad pellach o ran yr egwyddor o Gonsortiwm

lleol er mwyn galluogi partneriaid i rannu staff ac adnoddau eraill er mwyn

hyrwyddo’r dewisiadau dysgu, lleihau dyblygu, diddymu cystadleuaeth

ddiwerth, integreiddio dysgu mewn gwahanol sefyllfaoedd, a chodi safonau

cyrhaeddiad. Pan fyddwn yn nodi rhwystrau strwythurol, biwrocrataidd neu

reoliadol byddwn yn gwneud cynigion ar gyfer symleiddio’r system a’i gwneud

57

yn haws i ddysgwyr weld ffyrdd ymlaen ac i adeiladu perchnogaeth

gymunedol a hunan-hyder.

•• Rydym yn bwriadu i gydweithio rhwng ACCAC ac ELWa sicrhau cynnydd

cyflym ar gyfer cyflwyno’r fframwaith cymwysterau’n seiliedig yn llwyr

ar gredydau – y mae Cymru wedi arwain y ffordd gydag ef. Bydd y sawl sy’n

petruso wrth ddechrau dysgu oherwydd eu bod yn ofni methu ar ddiwedd

cyfnod hir o amser ac ymdrech yn derbyn sicrwydd, trwy fancio credydau

wrth fynd ymlaen. Bydd y sawl sy’n dymuno cael dewis a hyblygrwydd yn

gweld bod credydau’n fwy addas ar gyfer bywyd modern ac yn

canolbwyntio’n fwy ar y dysgwr.

•• Byddwn yn parhau i annog cwmnïau Gyrfa Cymru i ddatblygu eu

gwasanaethau a chefnogi dysgwyr gydol oes o bob oedran, ond yn benodol

o fewn ysgolion ar y cyfnodau trosglwyddo allweddol ac mewn colegau AB.

Bydd hyn yn sicrhau bod pobl ifanc, sydd â phob hawl i ofyn am gefnogaeth

a mentora o ansawdd uchel yn gallu gwneud penderfyniadau deallus yn

gynharach – er mwyn osgoi camgyfeirio costus.

•• Rydym yn disgwyl i Gyrfa Cymru wneud defnydd gwell o adnoddau a dangos

yn eglur ei fod yn gwneud hynny, cyhoeddi data llawer mwy manwl-gywir am

ganlyniadau, cyfathrebu a marchnata’n fwy effeithiol, datblygu dulliau

rhyngweithiol wedi’u seilio ar TGCh, ymestyn safonau cyffredin o dan y

brand, datblygu staff mewn modd mwy cynhwysol a rhesymoli’r sefydliad, er

mwyn cyflawni ei swyddogaeth yn effeithiol yn lleol ac yn genedlaethol.

•• Byddwn yn gwahodd CCAUC i ddatblygu’r Gwasanaeth Gyrfaoedd AU ac

archwilio cysylltiadau â Gyrfa Cymru er mwyn cael cynllunio lleol ar y cyd a

gwneud defnydd gwell o adnoddau, marchnata a dulliau’n seiliedig ar TGCh.

•• Rydym yn cymryd rhan yn arolwg y DU o’r rhwydwaith Cyrff Hyfforddi

Cenedlaethol (NTO). Byddwn yn sicrhau bod y trefniadau diwygiedig yn

bodloni anghenion Cymru a’n hagenda sgiliau gan gynnwys gwaith

partneriaeth ELWa a Sgiliau Dyfodol Cymru.

•• Ein bwriad yw bydd ACCAC yn cynnig cyngor ar gymeradwyo cymwysterau

allanol yng Nghymru (heblaw am gymwysterau AU) mewn perthynas â dysgwyr

cyn 19 oed, a’r rhai dros 19 oed o fis Medi 2002 ymlaen, ac yn sicrhau bod

safonau a dulliau gweithredu CBAC a chyrff dyfarnu eraill yn addas i’r pwrpas.

•• Byddwn yn parhau i gefnogi’r gweithgareddau dysgu yn y gweithle a gynhelir

gan yr Undebau Llafur a byddwn yn gwerthuso Cronfa Dysgu Undeb Cymru

(WULF) er mwyn sicrhau bod y rhaglen hyd yn oed yn fwy effeithiol ac yn

cael ei thargedu at flaenoriaethau allweddol.

58

59

CWESTIYNAU

1. A ydych yn derbyn y dylai’r Cynulliad adeiladu ar y cysyniad o CCETs

yn seiliedig ar bartneriaeth, gydag amrediad ehangach yn dechrau yn

CA3?

2. A ydych yn cytuno bod angen i ddau Gyngor ELWa weithredu’n fwy

hyblyg ar draws ffiniau’r naill gorff a’r llall wrth gynllunio, cyllido a

darparu addysg ar ôl 16 oed?

3. Sut y dylai Gyrfa Cymru ddatblygu er mwyn codi ymwybyddiaeth o’r

cyfleoedd sydd ar gael?

4. Sut y dylai ELWa sicrhau bod Sefydliadau Addysg Uwch ac Addysg

Bellach yn datblygu compactau cadarn ar gyfer mynediad gyda’i

gilydd, a chydag ysgolion, gyda golwg ar sefydlu compactau ledled

Cymru erbyn 2005?

60

PENNOD 7: MYNEDIAD A DYFODOLADDYSG UWCH

Agor drysau

8866.. Rydym am i addysg uwch yng Nghymru wneud cyfraniad mwy byth at

gyflawni cynlluniau’r Cynulliad ar gyfer adfywio’r wlad yn economaidd yn

gymdeithasol ac yn ddiwylliannol. Nid rhywbeth i’r elite yn unig yw addysg uwch

erbyn hyn. Mae tua 24 y cant o bobl rhwng 19-24 oed yng Nghymru yn mynd

ymlaen i addysg uwch. Mae niferoedd y myfyrwyr a’r arian cyhoeddus a fuddsoddir

yn y sector yn parhau i gynyddu yn sylweddol o flwyddyn i flwyddyn. O ystyried

maint y buddsoddiad cyhoeddus hwn, mae’n anochel – ac yn hollol angenrheidiol

– bod y Cynulliad yn ceisio darganfod y cydbwysedd mwyaf positif rhwng sicrhau

bod prifysgolion yn eu cyflwyno eu hunain yn dda o ran bodloni anghenion

buddsoddiad cyhoeddus ar raddfa eang, a gwarchod y cwmpas y mae arnynt ei

angen i feddwl yn rhydd a gweithredu’n effeithiol.

8877.. Mae’n anochel hefyd y bydd

hyd yn oed mwy o ddiddordeb yn

cael ei ddangos mewn patrymau

mynediad. Nid yw’r gallu i

fanteisio ar addysg uwch ac i

lwyddo mewn addysg uwch wedi

ei gyfyngu i grwp cymdeithasol-

economaidd unigol. Mae AU yng

Nghymru yn perfformio’n dda

mewn perthynas â sectorau tebyg

eraill mewn ardaloedd eraill yn y

DU mewn perthynas ag anfantais

gymdeithasol a recriwtio. Serch

hynny, mae anghydbwysedd mawr

yn dal i fodoli rhwng niferoedd y

myfyrwyr sy’n cael eu derbyn i

addysg uwch o gartrefi breintiedig

a chartrefi difreintiedig. Nid yw’n

bosibl bodloni a rhagori ar

gyfraddau cyfranogiad sy’n bodoli

eisoes yn yr Alban a Gogledd

Iwerddon – gyda’r manteision a

61

YY CCyydd--ddeessttuunn

•• Buddsoddiad arfaethedig ar gyfer AU yn

2001-02 yn cynyddu o 8 y cant i £375m.

•• Derbyniwyd 101,251 o fyfyrwyr i gyrsiau

addysg uwch yng Nghymru yn y flwyddyn

academaidd 1999/2000, heb gynnwys y

Brifysgol Agored.

•• Yn ystod cylch asesu ansawdd 1993-98, ni

farnwyd bod unrhyw ddarpariaeth dysgu

yn anfoddhaol. Barnwyd bod 37 y cant yn

rhagorol.

•• Rhwng 1992 a 1996, cododd nifer yr

adrannau oedd yn syrthio i gategorïau

uwch yr Ymarfer Asesu Ymchwil o 32 i 60.

•• Yn 2001-02, cyfanswm grant y Cynulliad i

CCAUC yw £321.4 miliwn, neu 6.6 y cant o

grant DfEE i HEFCE/TTA.

•• Yn 1998/99, aeth 26.4 y cant o bobl ifanc

o grwpiau a dangynrychiolir i sefydliadau

addysg uwch, o’i gymharu â 25.1 y cant ar

gyfer y DU gyfan.

ddaw yn sgîl hynny ar gyfer sgiliau a hyder cymunedol – os bydd AU yn parhau i

gael ei gogwyddo yn y modd yma.

8888.. Rydym yn cydnabod nad oes dyfodol i fodel plwyfol ar gyfer AU yng

Nghymru. Mae’n rhaid iddi weithredu yn ôl safonau meincnodau sy’n gredadwy yn

rhyngwladol ac yn genedlaethol, yn ogystal ag yn lleol. Felly, beth bynnag yw’r

safonau sy’n berthnasol ar gyfer sicrhau ansawdd ac asesu perfformiad ledled y DU,

rydym yn disgwyl i AU yng Nghymru gael ei mesur yn ôl y safonau hynny. Yn sicr

mae rhan allweddol gan y sector i’w chwarae o ran cynhyrchu’r bobl gymwysedig

iawn y mae galw amdanynt mewn economi sydd wedi ei ddatblygu. Rydym am

hyrwyddo creadigrwydd ac entrepreneuriaeth er mwyn darparu sylfaen dechnoleg

uwch er mwyn denu rhagor o Ymchwil a Datblygu a mewnfuddsoddi, ac er mwyn

darparu ffynhonnell ragorol ar gyfer trosglwyddo gwybodaeth a darparu cyngor. Yn

yr un modd, mae gan sector AU a gydnabyddir yn rhyngwladol rôl bwysig o ran codi

proffil rhyngwladol a dylanwad Cymru ei hun.

8899.. Mae’n rhaid ystyried arolwg polisi cynhwysfawr y Pwyllgor Addysg a Dysgu

Gydol Oes o Addysg Uwch yng Nghymru yn y cyd-destun hwnnw. Rydym wedi

addo y bydd yr argymhellion yn cael eu hystyried i fwydo strategaeth 10 mlynedd

ar gyfer y sector yng Nghymru. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod y sector yn

derbyn cyllid digonol ar gyfer y ffordd ymlaen. Caiff y proffil ar gyfer y cyllid

hwnnw ei ystyried yn y cylchoedd cynllunio ar gyfer cyllidebau sydd i ddod, gan

gynnwys yr un sy’n gysylltiedig â’r arolwg cynhwysfawr o wariant sydd i ddod. Nid

yw AU yng Nghymru wedi derbyn sylw mor drwyadl o’r blaen, ac nid yw ychwaith

wedi derbyn sicrwydd mor bwysig ar gyfer y dyfodol.

9900.. Mae’r sector AU yng Nghymru yn cynnwys 13 sefydliad gweddol fach. Maent

yn darparu addysg o ansawdd da i dros 100,000 o fyfyrwyr (mae bron i hanner

ohonynt yn dod o’r tu allan i Gymru). Maent yn cynnwys nifer sylweddol o

adrannau ymchwil uchel eu parch. Fodd bynnag, nid yw incwm gan y Cynghorau

Ymchwil ond yn dod i ryw 3.2 y cant o gyfanswm y D.U. Mae sefydliadau AU yn

wynebu cystadleuaeth gryf wrth geisio cael mynediad i ymchwil a ffurfiau eraill ar

gyllid. Fodd bynnag, mae buddsoddi parhaus yn angenrheidiol er mwyn cynnal y

cyfleusterau a’r offer modern sydd eu hangen i wella ar sylfaen weithredol ac

ymchwil y sector. Hefyd, mae’n rhaid i’r sefydliadau fuddsoddi mewn addysgu a

dysgu er mwyn denu myfyrwyr i’w cyrsiau (yng nghyd-destun cystadleuaeth

gynyddol gan sefydliadau yn Lloegr, a chan ddatblygiadau E-ddysgu hefyd). Hefyd

mae gofynion buddsoddi ynghlwm wrth ehangu mynediad a chyfranogiad, a

darparu rhagor o addysg uwch cyfrwng Cymraeg. Fel mae pethau ar hyn o bryd,

mae’r Cynulliad eisoes yn buddsoddi mwy na’i gyfran o ddyraniad Barnett mewn

62

addysg uwch, ac mae pryder yn parhau ynghylch cynaliadwyedd y patrymau

darpariaeth presennol ar gyfer y dyfodol.

9911.. Ni fyddwn yn ceisio rhag-weld canlyniad Arolwg y Pwyllgor Addysg a Dysgu

Gydol Oes. Rydym yn sicr y bydd yn bell-gyrhaeddol ac yn bositif iawn. Byddwn yn

rhoi sylw difrifol i bob un o’i argymhellion ac yn llunio rhaglen briodol ar gyfer

gweithredu yng nghyd-destun y strategaeth 10 mlynedd. Fodd bynnag, rydym yn

gobeithio sicrhau sector sy’n perfformio’n uchel ar draws sawl dimensiwn

gwahanol. Rydym am weld:

•• rhaglen barhaus i gysylltu AU Cymru ag ysgolion, colegau a darparwyr eraill

ac i farchnata a hybu’r sector yn genedlaethol ac yn rhyngwladol – yn

enwedig mewn ardaloedd Rhoi Cymunedau’n Gyntaf – er mwyn datblygu

llwybrau mynediad newydd ar gyfer myfyrwyr o grwpiau sydd wedi eu

tangynrychioli mewn AU yn y ddwy iaith;

•• ymagwedd fwy pendant a mentergarol tuag at fanteisio ar wybodaeth a

throsglwyddo gwybodaeth gyda gwobrau mwy eglur am lwyddo;

•• ymdrech sylweddol i greu incwm ar gyfer ymchwil a datblygu, yn enwedig

gan y Cynghorau Ymchwil eu hunain, y sector preifat a’r ymddiriedolaethau;

•• ymgyrch newydd i fanteisio ar y farchnad ffyniannus ar gyfer dysgu ymysg

myfyrwyr y tu allan i’r DU a’r UE;

•• rhaglen egnïol i ddefnyddio egwyddorion ‘Rhagwelediad’ i adeiladu ar

wyddoniaeth a thechnoleg arloesol; defnyddio’n cryfderau; a denu a chadw

gallu byd-enwog, sy’n berthnasol i fusnes ar gyfer Cymru;

•• cyflwyno dulliau cydweithredol newydd i leihau gorbenion a rhannu

cyfleusterau a galluoedd ledled y sector.

9922.. Mae’n annhebygol y gellir cyflawni hyn heb ymagwedd radical newydd at

ddatblygu cydweithio a chydweithredu gan roi ystyriaeth briodol i’r llwyfannau a

ddarperir gan y gwahanol ranbarthau yng Nghymru ar gyfer cyrraedd mwy o bobl.

Rydym yn gobeithio y bydd y sefydliadau unigol a’u llywodraethwyr yn gallu

hwyluso’r newidiadau angenrheidiol trwy gydweithio, a phan fo’n briodol, trwy

Addysg Uwch Cymru a CCAUC. Fodd bynnag, nid yw sefyll yn ein hunfan yn opsiwn

ar gyfer sector egnïol sydd wedi ymrwymo i drawsnewid posibiliadau Cymru. Mae’r

pwysau cystadleuol yn golygu pe byddai’r momentwm ar gyfer gwella parhaus a

dramatig yng nghydlynedd a chynhyrchiant y system gyffredinol yn simsanu, y

byddai’n rhaid i’r cyfrifoldeb dros adfer y sefyllfa gael ei amlinellu yn glir. Byddem

yn dymuno ystyried canlyniadau adolygiad y Pwyllgor Addysg a Dysgu Gydol Oes

yn llawn. Er hynny, o ran egwyddor, dylem fod yn barod i wneud y cyfrifoldeb hwn

63

yn fwy amlwg nag ydyw o dan y ddeddfwriaeth bresennol. Mewn gwirionedd,

byddai hyn yn golygu, yn amodol ar ymgynghori ar amddiffyniadau, y byddai’r

Cynulliad mewn sefyllfa i alluogi CCAUC i chwarae rôl gynllunio pan fyddai angen

ategu’r cydweithredu sy’n hanfodol er mwyn diogelu’r gwelliannau parhaus o ran y

perfformiad a’r canlyniadau a geisir gennym.

Cefnogaeth i fyfyrwyr

9933.. Mae cyfanswm y rhai sy’n cofrestru mewn addysg bellach ac addysg uwch yn

parhau i gynyddu. Erbyn y flwyddyn academaidd 1999/2000 mae’r nifer yn uwch na

305,000. Rydym yn symud tuag at

gyflawni’r targedau cofrestru a

amlinellwyd yn gwellcymru.com.

Mewn addysg bellach mae

mwyafrif y myfyrwyr yn oedolion,

ac mae’r rhan fwyaf yn astudio yn

rhan-amser. Mewn addysg uwch,

mae 40 y cant o’r myfyrwyr sy’n

cofrestru dros 24 oed. Hefyd, mae

gan sefydliadau AU yng Nghymru

gyfran uwch o fyfyrwyr aeddfed a

myfyrwyr ifanc amser llawn ar

gyfer cyrsiau gradd o grwpiau

sydd wedi eu tangynrychioli na

chyfanswm y DU yn gyfan. Mae’r

gyfran uwch o fyfyrwyr aeddfed a

myfyrwyr ifanc amser llawn ar

gyrsiau gradd o grwpiau sydd wedi

eu tangynrychioli mewn

perthynas â chyfanswm y DU

mewn AU yng Nghymru yn

ganlyniad yn rhannol i gynnydd

mawr mewn cronfeydd mynediad

a chronfeydd caledi i fyfyrwyr.

Maent wedi cynyddu o lai na £3

miliwn ym 1998-99 i £20 miliwn yn

2001-02.

9944.. Rydym yn parhau i osod nod o annog hyd yn oed mwy o bobl i gymryd rhan

mewn dysgu drwy gydol eu hoes. Yn benodol, rydym am roi cefnogaeth ariannol

wedi ei thargedu ar waith fel y gall pob person ifanc barhau mewn addysg neu

64

MMyyffyyrrwwyyrr

•• Cynyddodd nifer y bobl a gofrestrodd

mewn AB o 191,996 yn y flwyddyn

academaidd 1997/98 i 204,444 yn y

flwyddyn academaidd 1999/2000.

Cynyddodd Cronfeydd Mynediad i

Fyfyrwyr AB o £0.422 miliwn i £3.027

miliwn dros yr un cyfnod, ac i £10 miliwn

yn 2001/02.

•• Cynyddodd nifer y bobl a gofrestrodd

mewn AU o 95,453 yn y flwyddyn

academaidd 1997/98 i 204,444 yn y

flwyddyn academaidd 1999/2000.

Cynyddodd cronfeydd Caledi Myfyrwyr

AU a chronfeydd cefnogi eraill o £1.329

miliwn i £2.998 miliwn dros yr un cyfnod,

ac i £10 miliwn yn 2001/02.

•• Yn y flwyddyn academaidd 1998/99,

roedd 59 y cant o fyfyrwyr o gartrefi yng

Nghymru oedd yn astudio cyrsiau AU

amser llawn/ rhyngyrsiau yn astudio yng

Nghymru ac astudiodd 40 y cant mewn

sefydliadau yn Lloegr.

hyfforddiant ar ôl 16 oed ac y gall myfyrwyr aeddfed sy’n arbennig o anghenus

gymryd rhan mewn addysg gydol oes. Yn dilyn y Cytundeb Partneriaeth, rydym ni

wedi penodi grwp archwilio annibynnol ar galedi myfyrwyr a chyllid yng Nghymru

i adrodd ar ddewisiadau ar gyfer mynd i’r afael â’r problemau sy’n deillio o’r system

bresennol o gynnal a chefnogi myfyrwyr.

9955.. Adroddodd y grwp ar 14 Mehefin gan wneud 54 o argymhellion. Mae’r

Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes eisoes wedi rhoi’r argymhelliad ar gyfer

cynnydd ar unwaith yn lefel y cronfeydd mynediad a chaledi i fyfyrwyr ar waith (o

£11.5 miliwn i £20 miliwn). Argymhellodd y grwp hefyd y dylai’r trefniadau presennol

ar gyfer mynediad a chaledi gael eu disodli gan system newydd o Lwfansau Cynnal

Dysgu trwy brawf moddion ar gyfer pobl 16-18 oed, a Bwrseriaethau Cynhaliaeth

Myfyrwyr ar gyfer myfyrwyr is-raddedig a myfyrwyr AB 19 oed a throsodd. Byddai

hyn yn cael ei gefnogi gan Gronfeydd Ariannol Wrth Gefn i ddiogelu pob dysgwr.

Byddwn yn:

•• mynd i’r afael â’r holl argymhellion sy’n berthnasol i lywodraeth ganolog y

DU, yn enwedig y rhai hynny ar ffioedd dysgu yn y dyfodol, gyda’r timau

perthnasol o Weinidogion;

•• rhoi ystyriaeth fanwl i’r argymhellion ar gyfer y Cynulliad ei hun, gan

ymgynghori ar faterion gweithredol pan fo’n briodol;

•• ystyried goblygiadau ariannol yr Adroddiad yn y Cylch Cynllunio Cyllideb

presennol, a’r cylchoedd yn dilyn hynny;

•• ceisio sefydlu pwerau deddfwriaethol er mwyn darparu sylfaen statudol

gadarn ar gyfer hawl dysgwyr i gael Lwfansau a Bwrseriaethau Cynhaliaeth.

65

66

CWESTIYNAU

1. A yw’r lefelau o gefnogaeth a amlinellir yn Adroddiad Rees yn

ddigonol i hybu’r lefelau mynediad a chyfranogiad a geisir gennym?

2. A ddylai cefnogaeth i ddysgwyr gan y Cynulliad gael ei chyfyngu’n

bennaf i fyfyrwyr o gartrefi yng Nghymru sydd hefyd yn dewis astudio

yng Nghymru?

3. Beth yw eich barn am y cynnig i roi rôl gynllunio i CCAUC o dan y

mesurau diogelu?

4. A ddylem geisio cyfuno dau Gyngor ELWa yn y dyfodol?

5. Sut yr ydych yn rhag-weld y bydd CCAUC yn cydweithio â’r

sefydliadau AU ac AB a busnesau i ddatblygu sgiliau, mentergarwch a

gwybodaeth?

PENNOD 8: CANLYNIADAU

Ffurf y Llwyddiant

9966.. Mae’r ddogfen ymbaratoi hon yn disgrifio amrediad o fesurau sy’n anelu at

drawsnewid cyfleoedd bywyd pobl yng Nghymru er gwell a dim llai na hynny. Y

mae wedi ei chynllunio i alluogi Cymru i oresgyn y rhwystrau i gynnydd a ffyniant

cymdeithasol trwy ddysgu gydol oes sydd yn ymestynnol ac yn rhywbeth y gellir ei

fwynhau ar yr un pryd. Bydd bod yn uchelgeisiol, gwneud defnydd doeth o’r cyllid

sydd ar gael, gwella safonau’n barhaus, gwerthuso llym, cefnogaeth ar gyfer

ymarferwyr a dilyn egwyddorion partneriaeth yn ennyn llwyddiant. Mae’r ffordd y

diffinnir eu llwyddiant yn y ddogfen hon yn sail ar gyfer y cynllunio corfforaethol

yn ELWa - y Cyngor Cenedlaethol a CCAUC, ac ar gyfer llawer o bethau eraill yn

ychwanegol16. Mae gan y canlyniadau a geisir gennym ddimensiwn ansoddol cryf.

Serch hynny bydd canlyniadau pwerus hefyd y gellir eu cyfleu yn feintiol. Dyma’r

rhai hynny.

Cyfnod Allweddol 2

O fewn cyd-destun cwricwlwm eang a chytbwys, dylai canran y disgyblion sy’n

cyrraedd o leiaf lefel 4 yn y pynciau craidd gael ei godi i’r gyfradd 70-80 y cant

erbyn 2002; i’r gyfradd 80-85 y cant o 2004 ymlaen; i 85-90 y cant erbyn 2007; ac i

90 y cant erbyn 2010.

Cyfnod Allweddol 3

Codi canran y disgyblion hynny sy’n cyrraedd o leiaf lefel 5 yn y pynciau craidd i’r

gyfradd 70-80 y cant erbyn 2002. Erbyn 2004 i 2007 dylai fod yn bosibl mynd

ymhellach fyth i’r gyfradd 80-85 y cant gyda 85-90 y cant yn cyrraedd y lefel

ddisgwyliedig erbyn 2010. Yna 70 y cant o ddisgyblion i gyrraedd y lefel

ddisgwyliedig ar ddiwedd Cyfnod Allweddol 3 ym mhob pwnc yn y cwricwlwm

erbyn 2007; a 80 y cant erbyn 2010.

Cymwysterau Lefel 2

Cynyddu’r ganran o ddisgyblion 15 oed sy’n ennill 5 TGAU graddau A* i C neu

gymhwyster cyfwerth o 44 y cant ym 1997 i 54 y cant erbyn 2002; i 58 y cant erbyn

2004; i 64 y cant erbyn 2007; a dros 75 y cant i adael addysg orfodol wedi ennill o

leiaf 5 TGAU gradd A* - C neu gymhwyster cyfwerth erbyn 2010.

Dylai canran y disgyblion 15 oed sy’n ennill 5 TGAU gradd A* - G neu gymhwyster

cyfwerth godi o 80 ym 1997 i 91 y cant yn 2002 a 95 y cant yn 2004. Pob un i aros

mewn addysg neu i drosglwyddo i dderbyn hyfforddiant mewn gwaith erbyn 2010,

a dim un i adael yr ysgol heb gymwysterau.

67

16‘Gweler hefyd ETAP - ‘Y Cynllun Gweithredu ar Addysg a Hyfforddiant i Gymru’ – 1999.

Dangosydd y pynciau craidd

Dylai canran y disgyblion 15 oed sy’n ennill graddau TGAU A* i C neu gymhwyster

cyfwerth mewn mathemateg, gwyddoniaeth, Cymraeg neu Saesneg (wedi eu

cyfuno) fod yn uwch na’r man canol yn amrediad BEST17 o 40 i 60 y cant erbyn 2004;

50 i 70 y cant erbyn 2007; a 55 i 75 y cant erbyn 2010.

Cynhwysiant

Lleihau nifer y bechgyn sy’n tangyflawni o’u cymharu â merched 50 y cant o

niferoedd 1996 erbyn 2002; 55 y cant erbyn 2004; a 60 y cant erbyn 2010.

Mae nifer y disgyblion 15 oed sy’n gadael addysg amser llawn heb gymhwyster

cydnabyddedig i fod 15 y cant yn is na 1999 erbyn 2002; 25 y cant yn is na 1999 erbyn

2004; 60 y cant yn is erbyn 2007; a 100 y cant yn is erbyn 2010.

Dim ysgolion â llai na 25 y cant o ddisgyblion 15 oed yn ennill o leiaf 5 TGAU

graddau A* - C erbyn 2002; dim heb lai na 30 y cant erbyn 2004; dim heb lai na 35

y cant erbyn 2007 a dim heb lai na 40 y cant erbyn 2010 a phob ysgol â chryfderau

amlwg; yn arloesol; yn dilyn arferion da ac yn gwasanaethu eu cymunedau.

Gwelliant mewn safonau dosbarthiadau cynradd ac uwchradd i fod yn foddhaol

ar gyfer o leiaf 95 y cant neu yn well erbyn 2002; 98 y cant erbyn 2007; a 100 y cant

erbyn 2010, a dim ysgolion yn derbyn asesiad yn barnu eu bod yn methu.

Gostyngiad mewn absenoliaeth mewn ysgolion uwchradd i lai na 8 y cant erbyn

2004; yn is na 7 y cant erbyn 2007; ac yn is na 5 y cant erbyn 2010.

Dylai’r awdurdodau lleol weithio gydag ysgolion i sicrhau bod 75 y cant o ‘blant sy’n

derbyn gofal’ yn gadael yr ysgol gydag o leiaf 2 TGAU neu gymhwyster cyfwerth

erbyn 2003; gydag o leiaf amrediad o gymwysterau ar lefel 2 erbyn 2007; ac

amrediad o gymwysterau ar lefel 2 a 3 (a lleiafswm o 5 TGAU neu gymhwyster

cyfwerth) erbyn 2010.

Pob plentyn i dderbyn manteision prosbectws llawn o weithgareddau y tu allan

i’r ysgol yn cyfuno gweithgareddau gwirfoddol, mentergarol, diwylliannol,

chwaraeon ac awyr agored erbyn 2010.

Creu 22,000 o leoedd gofal plant a gyllidir gan y Loteri trwy Gynlluniau

Datblygu’r Blynyddoedd Cynnar a Gofal Plant erbyn 2003.

Dim dosbarthiadau babanod o dros 30 o ddisgyblion (heblaw am eithriadau

statudol) erbyn mis Medi 2001; torri maint dosbarthiadau’r adran iau i 30 o

68

17BEST – ‘Adeiladu Ysgolion Ardderchog Gyda’n Gilydd’ – 1997.

ddisgyblion neu lai erbyn mis Medi 2003; a bwrw ymlaen â’r cynlluniau i leihau nifer

y disgyblion ym mhob dosbarth cynradd i 25 neu lai o fewn ail dymor y Cynulliad.

Yr awdurdodau lleol i fod wedi gwneud buddsoddiad sylweddol er mwyn

atgyweirio, adnewyddu ac ailgodi adeiladau ysgolion a’r holl awdurdodau lleol i

fod wedi sefydlu cynlluniau rheoli asedau a rhaglenni buddsoddi cyfalaf mewn

ysgolion ar gyfer atgyweirio, adnewyddu ac ailgodi ysgolion erbyn 2003 – fel eu

bod, erbyn 2010, mewn cyflwr da, yn cael eu cynnal a’u cadw’n briodol, ac yn

galluogi dysgwyr i wneud defnydd llawn ac effeithiol o TG.

Yr holl awdurdodau lleol i fod â chynlluniau strategol addysg wedi eu

cymeradwyo ar waith erbyn 2002 ar gyfer y cyfnod 2002-05 er mwyn darparu

ffyrdd effeithiol o hybu gwelliannau i ysgolion.

Targedau Dysgu Gydol Oes

Nifer y bobl rhwng 16-18 oed heb gymwysterau i leihau o tua 1 o bob 5 ym 1996 i

1 o bob 10 erbyn 2002; i 1 o bob 20 erbyn 2004; 1 o bob 25 erbyn 2007 ac 1 o bob

50 erbyn 2010.

Nifer y bobl 19 oed heb NVQ lefel 2 neu gymhwyster cyfatebol i leihau o dros 1 o

bob 3 ym 1996 i tua 1 o bob 5 yn 2002; i lai nag 1 o bob 5 yn 2004; i 1 o bob 6 yn

2007; ac 1 o bob 7 yn 2010.

Nifer y bobl 19 oed heb NVQ lefel 3 neu gymhwyster cyfatebol i leihau o 3 o bob

5 yn 2000 i lai na 3 o bob 5 yn 2004; yn agos i 1 o bob 2 yn 2007; ac 1 ym mhob 2

erbyn 2010.

O leiaf 25 y cant o bobl 16 – 19 oed i ennill y Fagloriaeth Gymreig erbyn 2010.

Cyfran yr oedolion o oedran gweithio heb gymwysterau i ostwng o tua 1 o bob 4

ym 1996; i 1 o bob 7 erbyn 2002; i lai nag 1 o bob 8 erbyn 2004; 1 o bob 9 erbyn 2007;

ac 1 o bob 10 erbyn 2010.

Cyfran yr oedolion o oedran gwaith ag NVQ lefel 2 neu gyfwerth i gynyddu o

dros 5 o bob 10 ym 1996; i 7 o bob 10 erbyn 2002; dros 7 o bob 10 erbyn 2004; 8 o

bob 10 erbyn 2007 a thros 8 o bob 10 erbyn 2010.

Cyfran yr oedolion o oedran gwaith ag NVQ lefel 3 neu gyfwerth i gynyddu o tua

3 o bob 10 ym 1996; i bron 5 o bob 10 erbyn 2002; i dros 5 o bob 10 erbyn 2004; i 6

o bob 10 erbyn 2007 a thros 6 o bob 10 erbyn 2010.

69

Cyfran yr oedolion o oedran gwaith ag NVQ lefel 4 neu gyfwerth i gynyddu o tua

1 o bob 5 ym 1996; i dros 1 o bob 4 erbyn 2002; i bron 3 o bob 10 erbyn 2004; o leiaf

3 o bob 10 erbyn 2007; a thros 3 o bob 10 erbyn 2010.

Cyfran yr oedolion o oedran gwaith sydd â sgiliau gweithredol sylfaenol mewn

llythrennedd i gynyddu o tua 8 o bob 10 ym 1996; i o leiaf 9 o bob 10 erbyn 2002;

a thros 9 o bob 10 erbyn 2004 ac i gynnal y lefel honno wedi hynny.

Cyfran yr oedolion sydd â sgiliau gweithredol sylfaenol mewn rhifedd i gynyddu

o dros 5 o bob 10 ym 1996; i 6 o bob 10 yn 2002; a thros 6 o bob 10 yn 2004; i 8 o

bob 10 erbyn 2007 a 9 o bob 10 erbyn 2010.

Y Rhaglenni Llythrennedd a Rhifedd i Deuluoedd i gael eu hehangu i gynnwys

2,300 o rieni a phlant erbyn 2003; 9,000 erbyn 2004; 12,000 erbyn 2007; a 15,000

erbyn 2010.

Sefydlu Gyrfa Cymru fel gwasanaeth i bob oedran er mwyn darparu gwybodaeth a

chyngor ar ddysgu a gyrfaoedd gyda’r gallu i 80,000 o bobl y flwyddyn ddefnyddio

ei linell gymorth; a’r Cynllun Porth Ieuenctid i gynnig gwasanaeth sy’n asesu

gofynion a chynllun gweithredu gyrfaol i bob person ifanc sydd ei angen erbyn

2003.

Cyfranogiad Cyflogwyr

Sefydlu fframwaith newydd i gefnogi mentrau llai sy’n cyflogi llai na 50 o bobl, i

hybu eu cyfranogiad mewn hyfforddiant a datblygiad i weithwyr i safonau

mesuradwy wedi eu hachredu.

O ran y cyrff sy’n cyflogi llai na 50 o bobl, 825 i gyflawni Safon Buddsoddwyr

mewn Pobl erbyn 2002; 1,100 erbyn 2004; 1,350 erbyn 2007; a 1,500 erbyn 2010.

Canran y cyrff â 50 neu fwy o weithwyr sy’n cyflawni Safon Buddsoddwyr mewn

Pobl i gynyddu o 15 y cant ym 1997; i 35 y cant erbyn 2002; i 40 y cant erbyn 2004;

i 50 y cant erbyn 2007; a 58 y cant erbyn 2010.

Canran y cyrff sy’n cyflogi 200 o bobl neu fwy sy’n cyflawni Safon Buddsoddwyr

mewn Pobl i gynyddu o 27 y cant ym 1997; i 48 y cant erbyn 2002; i 58 y cant erbyn

2004; i 70 y cant erbyn 2007; 8ac i 50 y cant erbyn 2010.

Ehangu Cyfranogiad

Nifer y cyfranogwyr mewn addysg a hyfforddiant ôl 16 i gynyddu o leiaf 10,000

bob blwyddyn o 1999 i 2004; a 12,000 bob blwyddyn o 2004 i 2010.

70

Erbyn 2004, rhaglenni dysgu yn y gwaith fel y Prentisiaethau Modern a’r Diploma

Sgilian Modern i Oedolion i’w hehangu i ddarparu lle ar gyfer hyd at 14,000 o bobl

ar lefel 3 NVQ ac yn uwch.

Y Fargen Newydd i helpu 30,000 o bobl o dan 25 oed i symud o fudd-dâl i waith

neu hyfforddiant a hefyd i dargedu anweithgarwch ymysg grwpiau oedran hyn,

rhieni unigol a phobl ag anableddau erbyn 2003.

Erbyn 2007, 36,000 o fyfyrwyr ychwanegol i fod wedi eu denu i addysg bellach ac

uwch gyda chymorth y ddarpariaeth newydd sylweddol ar gyfer Cronfeydd

Mynediad.

50,000 o Gyfrifon Dysgu Unigol wedi eu creu erbyn 2002; ELWa i sefydlu llinellau

sylfaen ar gyfer pennu targedau ar gyfer Cyfrifon â disgownt erbyn 2003.

15 y cant o gyrsiau addysg bellach i gyrraedd y safon uchaf (Gradd 1); 70 y cant i

gyrraedd Gradd 1 neu 2 erbyn 2003; 18 y cant i gyrraedd Gradd 1 ac 80 y cant i

gyrraedd Gradd 1 neu 2 erbyn 2007 ; ac 20 y cant i gyrraedd Gradd 1 a 90 y cant i

gyrraedd Gradd 1 neu 2 erbyn 2010.

Nifer y dyfarniadau ymchwil i’r lefel uchaf mewn addysg uwch i gynyddu un

traean erbyn 2003; 35 y cant erbyn 2007 a 10 y cant arall erbyn 2010.

Nifer y myfyrwyr tramor sy’n mynychu cyrsiau addysg uwch yng Nghymru i

gynyddu tua 3,000 erbyn 2003; o leiaf 9,000 erbyn 2007 a 12,000 erbyn 2010 gyda

chymorth Menter Myfyrwyr Tramor Llywodraeth y DU.

71

CCWWEESSTTIIYYNNAAUU

1. O dderbyn y bydd yn rhaid i ddarparwyr ac ymarferwyr ddechrau o’u

sefyllfa bresennol, a ydych yn cytuno bod y canlyniadau a’r targedau

hyn yn cynrychioli amcanion synhwyrol a chyraeddadwy?

2. A oes unrhyw beth heb ei gynnwys?

3. I ba raddau y dylem ddatblygu’r dangosyddion trwy gyfeirio at

feincnodau rhyngwladol?

72

ATODIAD 1

Y WLAD SY’N DYSGU

Sut i Ymateb

Mae’r ddogfen ymbaratoi hon yn cynnwys nifer o gwestiynau yr hoffem glywed eich

barn arnynt. Byddem hefyd yn croesawu cwestiynau ar bob rhan o’r ddogfen. Yn

unol â’r Cod Ymarfer ar Lywodraeth Agored, mae’n bosibl y byddwn yn caniatáu i’r

cyhoedd weld yr ymatebion hyn, oni bai eich bod yn gofyn i ni gadw eich ymateb

yn gyfrinachol.

Anfonwch eich ymateb i’r ddogfen ymbaratoi hon erbyn diwedd mis Hydref 2001,

at:

Mr Lee Anderson

Yr Is-adran Dysgu Gydol Oes 3

Yr Adran Addysg a Hyfforddiant

Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Ystafell N. 07, Trydydd Llawr

Parc Cathays

Caerdydd CF10 3NQ

Ffôn: (029) 2082 5845

Ffacs: (029) 2082 5852

E-bost: lee.anderson@wales.gsi.gov.uk

Gellir cael copïau ychwanegol o’r ddogfen ymbaratoi hon o’r cyfeiriad uchod. Mae

hefyd ar gael ar Wefan y Cynulliad Cenedlaethol, a’r cyfeiriad yw

www.dysgu.cymru.gov.uk neu www.learning.wales.gov.uk ac mae ar gael ar ffurf

Braille ac ar gasét sain.

73

74

ATODIAD 2

Y WLAD SY’N DYSGU

Rhestr byrfoddau

AAAAAA

Anghenion Addysgol Arbennig

AAAALLll

Awdurdod Addysg Lleol

AABB

Addysg Bellach

AACCCCAACC

Awdurdod Cymwysterau, Cwricwlwm ac Asesu Cymru

AADDEEWW

Cymdeithas y Cyfarwyddwyr Addysg yng Nghymru

AAOOCCCC

Amgueddfeydd ac Orielau Cenedlaethol Cymru

AAUU

Addysg Uwch

BBEESSTT

Adeiladu Ysgolion Ardderchog Gyda’n Gilydd

BBIIGG

Bwrdd yr Iaith Gymraeg

BBmmPP

Buddsoddwyr mewn Pobl

CCAACC ((CC))

Cyngor Addysgu Cenedlaethol (Cymru)

CCCCAAUUCC

Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru

75

CCCCEETTss

Consortia Cymunedol ar gyfer Addysg a Hyfforddiant

CCDDUU

Cyfrifon Dysgu Unigol

CCLLllLLCC

Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru

CCMMCC

Cynnyrch Mewnwladol Crynswth

CCPPDD

Datblygu Proffesiynol Parhaus

DDffEEEE

Yr Adran Addysg a Chyflogaeth

DDffEESS

Yr Adran Addysg a Sgiliau

DDSSMMOO

Diploma Sgiliau Modern i Oedolion

EEFFQQMM

Sefydliad Ewropeaidd er Rheoli Ansawdd

EELLWWaa

Yr enw ar y cyd ar gyfer Cyngor Cenedlaethol Cymru dros Addysg a Hyfforddiant

a Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru.

EEOOCC

Y Comisiwn Cyfle Cyfartal

EESSTTYYNN

Swyddfa Prif Arolygydd Addysg a Hyfforddiant Ei Mawrhydi yng Nghymru.

EETTAAGG

Grwp Gweithredu Addysg a Hyfforddiant

EETTAAPP

Cynllun Gweithredu Addysg a Hyfforddiant

GGCCAAHH

Grant Cynnal Addysg a Hyfforddiant (GEST)

76

GGCCDD

Grid Cenedlaethol ar gyfer Dysgu

GGNNVVQQ

Cymhwyster Galwedigaethol Cyffredinol Cenedlaethol

HHEEWW

Addysg Uwch Cymru

NNVVQQ

Cymhwyster Galwedigaethol Cenedlaethol

PPiiDDdd

Y Brifysgol i Ddiwydiant (learndirect)

SSOOPP

Cynllun Trefniadaeth Ysgol

TTAARR

Tystysgrif Addysg i Raddedigion

TTGG

Technoleg Gwybodaeth

TTGGAAUU

Tystysgrif Gyffredinol Addysg Uwchradd

TTGGCChh

Technoleg Gwybodaeth a Chyfathrebu

UUEE

Yr Undeb Ewropeaidd

WWDDAA

Awdurdod Datblygu Cymru

WWUULLFF

Cronfa Dysgu Undeb Cymru

77