UNIVERZITET U BEOGRADURUDARSKo - GEoLo Stct FAKULTET

D EPARTMAN ZAHIDROGEOLOGIIU

XIV SRPSKI SIMPOZTITJM

o HIDROGEOLOGIIIsa medunarodnim udeSfum

ZBORNIKMDOVA

ZLATIBORL7-20. mai?OLZ, godine

,t

ffiHc-ww{,#

i

xry SRPSKT STMPOZLIUM O HTDROGEOLOGIIIsa medunarodnim ude5iem

ZBORNIK RADOVA

IZDAVAE:

Univerzitet u BeograduRudarsko -geolo5ki fakultet

DuSina 7

ZAIZDAVAEA:

Prof. dr Vladica Cvetkovid, dekanRudarsko -geoloSki fakultet

TEHNICKI UREDNICI:

Nevena Savt(,, dipl. inZ.Marina Jovanovii, dipl. rnl.

TIRAZ:

150 primeraka

SraruPA:

Stamparij a Grafik Centar

Na 123. sednici Nastavno-nauinog ve6a Departmana za hidrogeologiju doneta je odluka o organizaciji XIVsrpskog simpozijuma o hidrogeologiji sa medunarodnim ude56em, koja je utvrdena saglasno5du Nastavno-naudnog veia Rudarsko-geolo5kog fakulteta o d 24.05.20 1,L.

CIP - Katalogizacija u publikacijiNarodna biblioteka Srbije, Beogradss6.3(082)

SRPSKI simpozijum o hidrogeologiji sa medunarodnim uie5dem (I4;2072; Zlatibor)Zbornik radova XIV srpskog simpozijuma o hidrogeologiji sa meclunarodnim ude5iem,Zlatibo4 77-20.maj201,2. godine /[organizator Rudarsko-geolo5ki fakultet,.. et al.]. - Beograd : #Univerzitet,#Rudarsko-geolo5ki fakultet, 2012 (Beograd : Grafik centar),- [LB],642 str. : ilustr. ; 30 cm

Na vrhu nasl. str.: Departman za hidrogeologiju. - TiraZ 150. - Str. [7-B]:Uvodna ret organizatora / Dejan Milenii, Zoran Stevanovi6. - Abstracts. -Bibliografija uz svaki rad.

rsBN 978-86 -7 352-236-4

a) Hidrogeologija - ZborniciCOBISS.SR-ID 190619660

rtLtil:r

ir

$

ORGANIZACIONI ODBOR:

Predsednik:Prof. dr Deian Milenit,, dipl. ini.

Orga nizaci oni s ekretari :

Nevena Savi t, dipl. ini.Duro Milankovi6, dipl, ini.

elanovi:

L Prof, dr Petar Dokmanovi t,, dipl. ini.2. Prof, dr Olivera Krunid, dipl. ini.3. Dr Vladimir BeliEevid, dipl. ini,4. Dr Milovan Rakii a3, dipl, ini.5. Mihailo Mandid, dipl, ini.6. Zoran Danilovid, dipl, ini,7 . Dragan Mitrovi t,, dipl. ini.B. Nenad Toholi, dipl. ini.9. Vladan Koci(,, dipl. ini.

NAUCIVI ODBOR:

Predsednik:Prof. dr Zoran Stevanovid, dipl, ini.

Clanovi:

1. Prof, dr Nenad Banjac, dipl. ini.2. Prof. dr Adam Dangit,, dipl, ini,3. Prof. dr Petar Milanovid, dipl. Ini.4. Prof, dr Budimir Filipovid, dipl. ini.5. Prof. dr NadeZda Dimitriievid, dipl. ini.6. Prof, dr Borivoie Miiatovid, dipl, ini,7. Prof, dr Milan Dimkit,, dipl, ini.B. Prof, dr Mi6ko Radulovid, dipl. ini.9. Prof, dr Deian Mileni6, dipl. ini,10. Prof. dr Slobodan Vuiasinovid, dipl. ini.

REDAKCIONI ODBOR:

Clanovi:

1.0. Deian Dra5kovit,, dipl. ini.11. Ivan Dokic, dipl. ini,12. ZoricaVukidevid, dipl. ini.L3. Ivana Demi t,, dipl. ini.t4. Neda Devi6, dipl. ini,15. UroS Uro5evid, dipl. ini16, Tibor Slimak, dipl. ini17. Du5an Duri6, dipl. iniLB. Mihailo Kurela dipl. ini

It. Prof, dr Vojislav Tomi6, dipl, ini.12. Prof. dr Milojko Lazif , dipl. ini,L3. Prof, dr Veselin Dragi5id, dipl. ini.1,4. Prof. dr lvan Mati6, dipl. ini,15. Prof, dr Mihailo Milivojevif, dipl. ini,L6, Prof, dr Milenko PuSi6, dipl. ini,17, Prof. dr Petar Papi6 , dipl, hem,

L8. Prof, dr Zoran Nikie , dipl. ini,19. Dr Milenko Vasiljevid, dipl. ini,20. Mr Milena Zlokolica Mandit,, dipl. int.

Prof, dr Zoran Stevanovi6, dipl. ini,Prof. dr Deian Mileni6, dipl. ini.Doc. dr Vesna Ristid-Vakaniac, dipl. ini.Prof. dr DuSan Polomtid, dipl. ini.Doc. dr Igor femcov, dipl. ini.

>--

ORGANIZATO R SIM P O ZUUMA:

UNIVERZITET U BEOGRADU

RU DARSKO - G E O LO S KI FAKT] LTET

D EPARTIVIAN ZA H I D RO GE O LO GIJ U

u saradnji sa

DRuSrvoM GElLoSruu INZENJERA r rnHNrcena nRBTIE

.SRPS KIM GE O LO S rcIM D RU SrVO YI

NACIONALN IM KOIWITETOIW IAH

SPONZORI:

GENERALNI SPONZOR;

Institu t zavodoprivredu "laroslav eerni"

POKROVITELJ:

Op5tina C"ietina:-

' SPONZORI:

SIEMENS d.o.o.: REHAU d.o.o,

GRAD CECET<

DONATORI:

Departman za hidrogeologiju, Rudarsko-geolo5ki fakultet

"HidJffH:,ffidoo,,Geo ing system" d.o.o.

,,Hidro-geo rad" d.o.o.

,,Geco -inZenj ering" d.o.o.

Republifki zavod za geolo5ka istraZivanja, Republika Srpska

,,Zlatibor voda"

,,Ma5inoprojekt KOPRING" a.d.

xtv sRpsKl HtDROGEOLOSXI STMPOZIJUM sa medunarodnim ucescem

ANALTZA UTTCAJA RAzLlelnn VEGETACIONIH POKRIVACANA REZIM I KVALITET PODZEMNIH VODA-PRIMERBOJEINSKE SUTUT

ANALYSIS OF IMPACT OF VARIED VEGETATION COVERS ON

cROUNDWATER REGIME AND QUALITY - BOJelnSXn SUrUe

CASE STADY

Nevena Savi61, Duro Milankovi6l, Petar Papicl1tJniverzitet u Beogradu, Rudarsko-geoloiki fakultet, Depaftman za Hidrogeologiiu

e- m ail : m i ss. n eve n a@g m a il. com

ApSTRAKT: Sume zahvataju manje od 27% ukupne povrSine Srbiie i u narednom periodu premaprostornom planu Repubti1i Sr1ile trebalo bi da se postigne optimalna poiumljenost od oko 41 % od

ukupne teriiorije. Promena u koriscenju zemljiita uvek izaziva i odgovarajuce promene u pirodi'

Veiovatno najdramatiiniji uticaj poSumljavanja biee na koli1ine i kvalitet podzemnih voda (resursi irezeNe podzemnih voaay Oo iaaa mali broj istra1ivanja ie pratio uticai poSumljavania na povriinske ipodzemne vode, pre svega zato flto je taj uticaj veoma komplekgan za praeenie i kvantifikovanie. Kako'se

trenutno 75%o stanoinifltva i industr'tje u Repubtici Srbiji snabdeva pija1om vodom iz podzemlja,

or"k", vid istra1ivanja posebno dobija na zna\aiu. Na podruiiu Srbiie, kvantifikovanie uticaia

poSumtjavanja na pod2emne vode izvedeno je u Boiiinskoj Sumi. Na tri ogledna polia (mlada *uma,

stara Suma i travnata povr|ina) izvedena su integisana istra1ivania suih vidova kruZnog ciklusa.

lzvedeno je, pre svega,'ipitivanje procesa pihranjivania podzemnih voda, vodnog hilansa i hemijskog

sastaya fodzemnih ioda'u vadozioj zoni (nadizdanskoj zoni, zoni aeraciie) na osnovu koiih ie mogude

utvrditi kako vegetaciia utiie na podzemne vode.

KljuEne reEi: podzemne vode, vegetaciia, kvalitet podzemnih voda

ABSTRACT: Foresfs coyer /ess than 27% of the overall surtace of Serbia and according to the Spatia!.

plan of the Republic of Serbia for the next period; the optimat afforestation of about 41% of the overall

territory snoud be achieved. The change in soit utitisatio.n always causes adequate impact on the nature-

eroOa'bty, the most dramatic impact o:f afforestation will be on the amount and .quality of groundwater

lresources and reserves of groundwater).So far insignificant number of explorations has montlored the'impact of afforestation on siface water and groundwater, primarity as that impact is highly complex to

monitor and quantify. As cunently 75% of tie population and industry in Serbia is being supplied by

drinking water from'underground, this kind of research has become especially slOnlflcaJtt. ln Serbia, the

quantiication of afforestalion impact on groundwater has been carried out in Boi1inska Suma 6ores!).

integrated explorations of alt kinds of water cycle have been conducted on three fesf felds (young forest,

otdTorest and grassland).Primarily, the examination of groundwater recharge process, water balance,

and the chemical torpoiitio, of groundwater in the vadose zone (zone of aeration) has been carried out

on whose basis lt is possib/e to determine in what manner vegetation affects groundwater.

Key words: groundwater, vegetation, groundwater quality

395

Duro Milankovic Petar Pa

UVOD

Hidrogeologija nadizdanske zone, odnosno izudavanje procesa koji se odvijaju u pripovr5inskimslojevima terena, gde je infiltracija dominantan pravac kretanja podzemnih voda (u odnosu na filtraciju)predstavlja mo2da i najkompleksniji deo hidrogeologije obzirom na veliki broj faktora koji uti6u na usloveformiranja, kretanja i eventualnog isticanja podzemnih voda u zoni aeracije. Promena vegetacionog podkriva6amoZe da utide i na promene koje se javljaju u hidrolo5kom ciklusu. Direktan uticaj posumljavanja moZe se primetitiu promeni ekosistema i hidrolo5kom ciklusu. Verovatno najve6i uticaj promene vegetacije na odredenom prostoruodrazite se na nivoe i kvalitet podzemnih voda. Kako bi se utvrdio stepen promena, neophodno je izvestiadekvatna istraZivanja da bi se definisao kapacitet i na6in prihranjivanja akvifera. Ovakva istraZivanja zahtevajuadekvatno ogledno podrudje kao i i specifidnu vrstu opreme. Na osnovi brojnih izvedenih istraZivanja u Engleskoj i

Nemadkoj definisani su odnosi elemenata hidroloSkog ciklusa u razliditim vegetacionim sredinama.

OSNOVNE GEOGRAFSKE, GEOLOSKE I HIDROGEOLOSKE KARAKTERISTIKEPODRUEJA ISTRAZIVANJA

lstraZivanje uticaja razliditih vegetacionih pokrivada na podzemne vode zasniva se na implementacijisvih metoda hidrogeolo5kih istraZivanja. Pre svega trebalo bi definisati procese prihranjivanja podzemnih voda,vodnog bilansa i hemijskog sastava podzemnih voda u Vadoznoj zoni (nadizdanskoj zoni, zoni aeracije) uzemlji5tima pod Sumskim pokrivadem. Procesi koji se odigravaju u Sumi kao sto su intercepcija, gubici vode usledintercepcije i gubici usled transpiracije, kontroliSu kolieine voda odnosno raspodelu ukupne kolidine padavina napovrSinu u odnosu na infiltraciju ili povr5inski oticaj. Odredivanje glavnih faktora hidroloikog ciklusa n'rje ni lako nijednostavno, obzirom na dinamidnost procesa kruZenja vode u prirodi i kao i na kvantifikaciju parametara kao Stosu isparavanje, povrSinski i podzemni oticaj itd.

lnfiltracija padavina, koja se vrSi kroz kro6nje visokih i gustih Suma (uklju6uju6i i kroz Sumsku prostirku uzemlji5te) je efektivnija nego kroz nisko rastinje i pustare. lnfiltracija je uravnoteZena sa potrebama drvela zavodom idubinom korenovog sistema. Da bi se do5lo do kvantifikacije navedenih.parametara kru2nog ciklusaneophodno je najpre instalirati naudno-istraZivadku opremu a potom i ispratiti i odrediti parametre tokom viSehidroloSkih godina.

Pravilan izbor reprezentativnog oglednog polja bio je od velike vaZnosti za ispravan podetak istraZivanjauticaja razliditog vegetacionoh pokrivada na podru6ju Srbije. Za istraZiva6ki poligon odabrano je podrucjeBojdinske Sume. Prema admipistrativnoj podeli Bojdinska Suma se nalazi na teritoriji op5tine Zemun.

Srednje godiSnje sume padavina za^stanicu ,,Boljevac" iznose 658 mm. Prosedna viSegodiSnjatemperatura za stanicu ,,Beograd" iznosi 11,9 "C. Ukupno posmatrano, srednja mesedna vlaZnost vazduha je69,1 %. Srednja vrednost atmosferskog pritiska za meteoroloiku stanicu,,Beograd" iznosi 1000,9mb dok jeukupna godiSnja srednja vrednost potencijalne evapotranspiracija 649 mm.

Na osnovu svih faktora zna6ajnih za stanje Sumskih ekosistema i vegetacije (klimatski, orografski,zemljiSni i biotidki faktori) moZe se konstatovati da se Bojdinska Suma nalazi u optimalnim uslovima za razvojSumske vegetacije i da je zbog toga i odabrana kao reprezentativno ogledno-eksperimentalno polje. Lokacijeoglednih polja definisane su nakon izvedenih pedolo5kih, geofizidkih i hidrogeolo5kih istraZivanja.

U okviru podrudja istraZivanja definisana su tri ogledna podrudja:Ogledno polje 1 - kontrolna povr5ina-travaOgledno polje 2 - stara Suma, zastupljeni su uglavnom hrast i grab, starostiOgledno polje 3 - mlada Suma, luZnjaka

Po pitanju geolo5kih karakteristika terena moZe se redi da je su Sirem podrudju Bojdinske Sume napovr5ini terena razvijeni su samo kvartarni sedimenti. Poznavanje geoloSke grade, definisanb je vrstomistraZivanja tako da je fokusirano do maksimalne dubine od 30 m.

tercijar je na istraZnom terenu zastupljen miocenskim i pliocenskim sedimentima. Miocenski sedimenti uokolini Beograda vezani su za faciju peskovito-laporovitih glina. Pliocenski sedimenti predstavljaju podinu kvartarai na podrudju istraZivanja predstavljeni laporovitim i peskovitim glinama. Jedan od zna6ajnih raseda ide odOstrZnice preko sela Progir, Kupinova do sela Prova.na levoj obali reke Save. Ovaj rased ima pravac pru2anjaistok-zapad. Ovaj raged je pretpostavljen od strarie J. 2ivkovi6a (1976) jer su na ovom delu.terena hidrogeolo5kimbuienjem na dubini od oko 40 m u osnovi kvartara nabu5eni sedimenti tortona. (slika 1). Sira zona istraZivanja u

hidrogeoloSkom smislu pripada aluvijanoj ravni reke Save.U geoloikoj gradi proudavanog terena najve6i prostor zauzimalu Sljunkovito-peskoviti sedimenti kvartara.

U Siroj zoni Bojcinske Sume su rasprostranjeni aluvijani i terasni sedimenti, pa je samim tim na istraZnom terenuformirana samo izdan u intergranularnoj poroznoj sredini. Glavni vodonosni horizont 6ine Sljunkovito-peskovitisedimenti, dija je debljina do 15 m. Ova serija sedimenata se ne pojavljuje na povr5ini terena. Podinu kvartarnihsedimenta dine pliocenske peskovite i lapoiovite gline. Preko poroznih kvartarnih sedimenata nataloZili su sesitnozrni peskovi, muljeviti peskovi, peskovite gline i ilovaca, koje se odlikuju slabom vodopropusno5du. Oblastrasprostranjenja ove izdani delimidno se poklapa sa zonom hranjenja tako da ona pripada poluotvorenom tipuhidrogeoloSke strukture.

Prihranjivanje se obavlja povr5inskom vodom koja u obliku atmosferskih taloga dolazi na povr6inuterena. znaelan deo prihranjivanja ove izdani obavlja se u periodu visokih vodostaja reke Save, imaju6i u vidu dasu reka Sava i analizirana izdan u aktivnoj hidraulidkoj vezi.

396

J

Analiza uticaia razliiitih v etacionih krivaca na reiim i kvalitet odzemnih voda- imer B inske Sume

Legenda kartiranihjedinica

I -; I Peskovi i alevrolili

t.- ........i

iT-l Peskovrralevrolitrl-. -. .r

Lesoidne gline,sugline i supeskovi

Legcnda standardrrihoznaka

Stalni povr5inskilok

Povremeni povrSinski tok

Magistralni kanali ili rnanjidrenaini kanal

UIe podrudje istraiivanja(Bojcinska suma)

Slika 1. GeoloSka kafta podruiia istraZivaniaFigure 1. Geological map of study area

Na vecem delu aluvijalne ravni reke Save dubina do nivoa izdani se kre6e od 1 do 3m. Za vreme visokihkisa i visokih vodostaja nivo izdani na mnogim mestima, a narudito u priobalju Save, izbija na povr5inu terena, aza vreme niskih vodostaja pijezometarski nivo izdani se nalazi ido 6 m ispod povr5ine terena (Zivkovi6, 1976). Upredelu Bojdinske Sume nivo podzemnih voda se krede od 4,8 m u mladoj Sumi do 6,7 m na travnatoj povr5ini .

PRIKAZ IZVEDENIH ISTRAZIVANJA

Na podrudju istraiivanja na osnovu hidrogeolo5kog rekognosciranja i geofizidkih ispitivanja , definisanesu lokacije za istraZno buSenje. Ciljevi geofizidkih istraZivanja bili su prilagodeni projektnom zadatku, odnosnotrebalo je na pet odvojenih lokaliteta izvr5iti litolo5ko ra5dlanjavanje pli6ih delova istraZnog terena, do dubine odoko 10 m, kao iutvrditi dubine do nivoa podzemnih voda. Na podrudju istraZivanja izvedena su 3 pijezometradubine do 10m (BS-1-trava, BS-2- stara Suma iBS-3 mlada Suma). Svaki pijezometar je izbu5en do dubine od10m. Generalno gledano, litolo5ki profili na sve tri buSotine mogu se predstaviti kao:

0.0-1.0 - humus1.0-4.0 - gline4.0 - 6.0 - lesoidne gline6.0 - 10.0 : peskovite ilovade i sitnozrni pesakParalelno sa buSenjem, uzimani su i uzorci za granulometrijske analize kao i za hemijske analize

nabu5enih sedimenata. Zavr5ni rezultati u ovoj fazi istraZivanja su pokazali punu opravdanost hidrogeolo5kogrekognosciranja, primenjujuci u potpunosti koncept postupnosti u istraZivanju. Osnovne karakteristikep'tjezometara i nivoi podzemnih voda prikazani su u tabeli 1.

Tabela 1. Osnovne karakteristike piiezometara na istra2nom prostoruTable 1. Basic characteristlcs of piezometers in the study area

Za odredivanje granulometrijskog sastava kori5cen je neosu5eni uzorak iz razloga sprecavanja uticajaslepljivanja destica kao posledica su5enja. Za pregledniji uvid u granulometrijski sastav koriScen je i trougaonidijagram Americkog biroa za zemlji5ta. Na ovom dijagramu pored klasifikacije prikazan je osendena zonagranulometrijskog sastava za les zemunskog platoa koji je slidnog genetskog porekla kao i ispitivani materijali(slika 2).

PijezometarDub

pina ugradnjeezometra

Dubina nakoioi se nalazi filter

NPVVisina vodenog stuba u

piiezometru

(m) (m) (m od povrs.) (m)

BS.1 7,7 4,7 -7 ,7 6,7 1,0

Bs-2 7,0 3,8-6,8 6,4 0,6

Bs-3 7,7 4,5-7,5 5,0 2,7

397

Nevena Savic, Duro Milankovic, Petar Pa

.0s'

S'(J

.a so"\

.g lina

IBI 1.0 m80

IBI 3.0 mn rB2 0.7 m

. o r.,.s e IB3 3,0 mo

.a-

-/n'br*lBl 4.0 m

@pes{x1vira

vIilr(.t70.:3--

pesl;ovira ylinrpir^ llryvet'$

$pcsuli

p *skrn,ilu.' llgri{t{:t, o

010.4.$&s@m&$lm

rBr lo.om rR3,r.rJfftT* *,To,t'o*IB2 10.0m

'"r" ';8:::"'l?Ei:i';:E::i::h';;:##:,!:,:"#r:i:",:f,!:'f:;;:,::o*'j'Za definisanje hemijskog sastava podzemnih-voda u okviru tri vegetaciona pokrivada sastojao se od

lea[st.q ispitivanja 4 uzorka sedimenata iz buSotine eS-e lmlaOa Suma). lspitivaniuzoici uzetisu sa dubina: 1m,4m,6m i8.5m.

Hemijskim ispitivanjima nije konstatovano prisustvo Mn,'NO3, Cl i COg, odnosno oni nisu prevedeni uvodeni rastvor. Fosfor je zapa2en u tragovima. Ovi elementi (joni) nesumnjivo postoje u sedimeniu ali su posvemu sudedi dvrsto vezani za odgovaraju6e mineralne faze ili jedinjenja. Dobijene vrednosti sadrZaja elemenata(jona) pokazuju veoma interesantnu vertikalnu distribuciju Svi Elementi,'osim natrijuma (Na), imaju trend opadanjaod povr5ine do odredene dubine gde imaju najniZe vrednosti: Fe na 4 m, Mg i K na 5 m, a Ca, iiCOe iSbr na'Om. Dakle, Fe, Mg, K, Ca, HCOg i SOa imaju trend opadanja od povr5ine do lone koja je izmedu 4 i 6 m. Nairijumima trend rasta od povr5ine do dubine od 5 m.'Vrednosti pH rastu 6d povr5ihe Oo OuOine od 6 m:Zona izmeou a i6 m se karakteri5e i najvi5im vrednostima pH (8.31-8.52). lznad i ispod zone vrednosti su'manje od 8 (slika 3)

15 20 25

miligram/litar

Slika 3, Vertikalna distibucija elemenata (jona) po dubini u buSoflni BS-3Figure 3. Veftical distibution of elements (io3s) in depth in the borehote BS-3

Nakon izrade hemijske analize nastavilo se sa reZimskim osmatranjima na pijezometrima. lz tabele 2 sevidi da su nivoi podzemnih voda najpli6i (najbliZi povr5ini terena) u mladoj Sumi (oko 5m ispod povrsine terena) i

da padaju prema Savi, ito: metar dublje u staroj Sumi (oko 6m) ioko 1.7m dublje na travi(oko O.Zm;. tta osnovuizvedenih istraZivanja pretpostavlja se da podzemne vode ove izdani trenutno prihranjuju reku Sav.u.

10

Ef(Uc-oJ.lJ

398

Analiza uticaia r

Tabela 2. Nivoi podzemnih voda na podruiju istraZivania

Table 2. Groundwatertable in the study area

22112104 25112t04 1 8/01t05 28t01t05(metara ispod povrSine terena)

Trava BS-1 6.70 6.70 6.71 6.66Matora Suma BS-2 6.1 613 5.99 6.06Mlada Suma BS-3 5.0 495 4.79 4.89

Hemijski sastav podzemnih voda odredivan je u dva navrata; tokom decembra 2004 i januara 2005.godine. Najinteresantnije saznanje iz priloZenih analizaje da sa povecanjem udaljenosti od Save, kao i prelazom

od trave do mlade Sume raste mineralizacija, tvrdoca i koncentracije magnezijuma u podzemnim vodama. Ova

dinjenica bi6e u narednim istraZivanjima korelisana sa hemizmom voda u nadizdanskoj zoni kao i sa hemizmom

sedimenata i korenovog sistema kako bi se utvrdio eventualni uticaj vegetacionih pokrivada na hemijski sastavpodzemnih voda (slika 4).

Slika 4. Pajperov dijagram hemijskog sasfava podzemnih vodaFigure 4. Piper diagram of the chemistry of a grounwater sample

ZAKLJUEAK:

lzvedena istraZivanja imala su za prikazivanje mogudnosti uticaja razliditih vegetacionih pokrivada napodzemne vode. Na osnovu osmatradkog perioda od jedne hidrolo5ke gotine moZe se zakljuditi da su promeneuodene ali da je neophodan duZi intevala kako bi se izmereni podaci potvrdili i definisala veza sa kvalitetompodzemnih voda u nadizdanskoj zoni. Uticaj vegetacije je veoma bitan faktor u hidroloSkom ciklusu jer je kvalitetpovr5inskih i podzemnih voda je u funkc'rji vegetacije kao jednog od bitnih faktora. Zemlji5te i geolo5ke formacijemogu ublaZiti zagadenost podzemnih voda u nadizdanskoj zoni pre nego sto zagadenje dopre do nivoapodzemnih voda jer procesi razmene i reakcije izmedju dvrstih minerala i podzemnih voda mogu dovesti dosmanjenja zagadenosti. Najkriticniji aspekti kvaliteta voda u zavisnosti od vegetacionog, Sumskog pokrivaca su:acidifikacija i nitrifikacija.

lnterakcija izmedu podzemnih voda i sredine kroz koju prolazi (u pripovr5inskoj nadizdanskoj zoni), vodika raspadanju i procesu jonske izmene u zemlji5tu i tlu, smanjujuci pri tom kiselost podzemnih voda. Velidinaovog efekta - neutralizacije, zavisi od mineralnog sastava stene i zemljiSta (narodito karbonatnog i glinovitogsadrZaja), koliCine organskih materija kao i vremenskog perioda prolaska vode kroz zemljiSte.

LITERATURA:

ALLEN, A., CHAPMAN, D., 2002: lmpact of afforestation on groundwater regime and quality, Report,University College Cork, Geology Department, Cork, lreland.

GRUPA AUTORA, 1971: Hidrogeolo5ke i hidrohemijske karakteristike terena u priobalju hidroenergetskogi plovidbenog sistema Derdap (knjiga 1, sektor 5), Savezni hidrometeorolo5ki zavod, Beog_rad

GRUPA AUfOnn, 1999: Posebna osnovi gazdovanja Sumama za gazdinsku jedinicu DRAZ-VISNJIK-BOJelN-CEROVA GREDA-GIBAVAC (1998-2008), JP "Srbija5ume", SG "Beograd", BeogradGRUPA AUTORA, 2001'.Tracer studies in the Unsaturated Zone and Groundwater (lnvestigations 1996-2001),

Association of Tracer Hydrology, Joanneum Research lnstitute, Graz, Austria.POPOVIC D., 1994: HidrogeoloSke karakteristike donje Srema sa aspekta melioracija u poljoprivredi sa posebnim

osvrtom na slivove "Tolinci" i "Seli5te", Diplomski rad, Rudarsko-geoloSki fakultet, Beograd

'a\ Et,

\ ?,-vn.,/\ ., -r

399

Nevena Savii. Duro Milankovi1. Petar

UrufnSeUC, M., 1994: Ktima Beograda, Naudna knjiga, Beograd.veuSEvtC, v., oORovtC, tr,t., tg-ga: UticajSumskilrltosist6ma na Zivotnu sredinu, Sumarskifakuttet

Univerziteta u Beogradu, BeogradVUJASINOVIC S., tgZS: ZaStita podzemnih voda u aluvijalnim nanosima sa posebnim osvrtom na izvoriste_ Beograd,Doktorskadisertacija,Rudarskogeolo5kifakultet,BeogradZUBER Y.,2004: Hidrogeolo5ke karakteristike aluvijalnih sedimenata meandra reke Save na sektoru 'Zidine",- Diplomskirad,Rudarsko-geolo5kifakultet,BeogradZIVKOVIC J., 1976:'Formiranje hidrogeolo5kih kolektora u donjem toku reke Save; kao "izvorista', za

vodosnabdevanje Beograda, Doktorska disertac'rja, Rudarskogeoloikifakultet, Beograd

400