XÉT NGHIỆM HIV SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ HIV SỚM

Lợi ích của việcXÉT NGHIỆM HIV SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ HIV SỚM

Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam xin chân thành cảm ơn Bác sĩ Denis Richko và Cô Nguyễn Kim Sang đã giúp xây dựng và hoàn chỉnh tài liệu này. Chúng tôi cũng xin chân thành cảm ơn các cán bộ của Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS Tỉnh Điện Biên, Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến phát triển cộng đồng (SCDI), Nhóm người sống chung với HIV, Nhóm cán bộ đồng đẳng tại Hà Nội và Điện Biên, Người bệnh điều trị Methadone tại Từ Liêm, Hà Nội và Thành phố Điện Biên đã đóng góp ý kiến cho tài liệu này.

Lời cảm ơn

2

Lợi ích của việc xét nghiệm HIV sớm và điều trị HIV sớm

Hỏi và đáp về HIV

Thông tin chi tiết về HIV

041216

Nội dung

3

của cuốn sách nhỏ này là ai?

Đối tượng Cuốn sách này dành cho bất cứ ai quan tâm tìm hiểu về HIV.

Dù bạn là ai và làm nghề gì Hãy xét nghiệm HIV

◊ Dành cho các giáo dục viên đồng đẳng và nhân viên tiếp cận cộng đồng để làm việc với:

◊ Những người nghĩ rằng mình có thể nhiễm HIV

◊ Những người không nhiễm HIV nhưng đang sống chung

với người nhiễm HIV

◊ Những người sống chung với HIV

◊ Bạn tình và người chăm sóc người sống chung với HIV

◊ Người làm công tác xã hội, nhân viên y tế và các cán bộ

thuộc các lĩnh vực khác

- Người tiêm chích ma túy- Phụ nữ hoặc nam giới bán dâm- Nam quan hệ tình dục với nam

“ “


4

Vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) tấn

công và phá hủy dần hệ thống miễn dịch của cơ thể làm cho người bệnh

có thể bị ốm nặng do các tác nhân gây nhiễm

khuẩn thông thường.

Bạn đã bao giờ

lấy máu để xét nghiệm

HIV chưa?

5

Kết quả xét nghiệm

Nếu kết quả của bạn là HIV âm tính có nghĩa là tại thời điểm xét nghiệm bạn không mang trong mình vi rút này hoặc xét nghiệm chưa phát hiện được vi rút trong cơ thể bạn. Có thể bạn đang ở trong thời kỳ “cửa sổ”. Bạn nên duy trì tình trạng âm tính và tránh những hành vi nguy cơ.

Nếu bạn thấy mình có nguy cơ bị lây nhiễm HIV và nghĩ rằng mình đang trong thời kỳ “cửa sổ”, bạn nên làm xét nghiệm lại để khẳng định chắc chắn tình trạng nhiễm HIV của mình.


6

Nếu kết quả của bạn là HIV dương tính có nghĩa là bạn đã mang vi rút HIV. Bạn không nên lo lắng và hãy đến ngay các cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị sớm nhất.

Thời kỳ “cửa sổ”: Một người khi bị nhiễm HIV thường sẽ mất từ 3 đến 6 tháng để cơ thể sản xuất ra kháng thể chống lại vi rút. Nếu làm xét nghiệm trong khoảng thời gian từ lúc vi rút xâm nhập cho đến khi cơ thể sản sinh được đủ lượng kháng thể thì kết quả có thể âm tính trong khi người làm xét nghiệm đã bị nhiễm HIV rồi. Đây chính là thời kỳ “cửa sổ”. Trong thời kỳ cửa sổ, bạn vẫn có thể lây truyền HIV cho người khác, cho dù kết quả xét nghiệm kháng thể của bạn là âm tính.

7

Điều trị sớm Lợi ích số

1Điều trị HIV sớm sẽ giúp bạn duy trì sức khỏe, kéo dài tuổi thọ và sống có ích cho gia đình và cộng đồng.

Đừng để đến khi bạn cảm thấy mệt mỏi hoặc bị ốm rồi mới đến cơ sở y tế. Khi hệ miễn dịch của bạn bị suy giảm, cơ thể của bạn không còn đủ sức đề kháng để chống lại các tác nhân gây bệnh, bạn sẽ rất dễ mắc các bệnh nhiễm trùng nặng. Do đó, bạn nên đến cơ sở y tế ngay từ khi mới phát hiện dương tính với HIV để được tư vấn và điều trị, việc điều trị sẽ mang lại hiệu quả cao hơn, giúp bạn sống lâu hơn.

Nếu CD4 của bạn ở mức ≤ 350 tế bào/mm3 máu có nghĩa là bạn đã đủ

tiêu chuẩn điều trị ARV.

“ “8


8

“

“

“

“Lợi ích số

Lợi ích số

2

3

Điều trị HIV sớm sẽ giúp bạn

giảm chi phí thuốc men, chi phí khám chữa bệnh và chi phí

nằm viện.

Điều trị HIV sớm sẽ giúp giảm nguy cơ lây lan vi rút sang cho người khác trong đó có vợ/chồng, bạn bè và cả con cái của bạn trong tương lai

Khi hệ miễn dịch của bạn chưa bị suy giảm nặng, cơ thể của bạn còn khỏe, bạn sẽ không bị mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Do đó bạn không cần phải tốn kém tiền bạc cho việc điều trị các bệnh nhiễm trùng cơ hội nặng (những bệnh này sẽ xảy ra nếu CD4 < 200 tế bào/mm3 máu).

9

Khi nào bạn nên làm

xét nghiệm

Khi bạn có những hành vi sau đây, bạn nên làm xét nghiệm HIV định kỳ.

Bạn có tiêm chích ma túy và dùng chung bơm kim tiêm với người khác

KHI


10

Nếu bạn đã từng có những hành vi này trong quá khứ, bạn cần phải xét nghiệm HIV – ít nhất 1 lần.

Bạn có quan hệ tình dục qua đường hậu môn hoặc đường âm đạo mà không dùng bao cao su với người không phải là vợ/chồng của bạn

Bạn có quan hệ tình dục không an toàn (nghĩa là không sử dụng bao cao su hoặc sử dụng bao cao su không đúng cách) với người tiêm chích ma túy hoặc với những người có quan hệ tình dục với nhiều người khác

KHI

KHI

1111

Hỏi và đáp về HIV

Tôi chắc chắn rằng khi đã được chẩn đoán là nhiễm HIV thì cái chết là tất yếu ?

Tôi bị nhiễm HIV nhưng tôi vẫn thấy khỏe. Tôi chưa cần phải điều trị ngay ?

Điều trị HIV sẽ không hiệu quả nếu tôi vẫn sử dụng ma túy. Vì thế tôi chỉ nên điều trị khi không còn dùng ma túy nữa ?

Không đúng. Những thuốc và phác đồ điều trị hiện nay sẽ giúp cho người sống chung với HIV sống lâu hơn và khỏe mạnh. Người Việt Nam đầu tiên nhiễm HIV từ năm 1990 vẫn còn đang sống khỏe mạnh và đang được điều trị ARV.

Mặc dù bạn thấy vẫn khỏe nhưng có thể hệ miễn dịch của bạn đã bị suy giảm. Để bảo vệ hệ miễn dịch của bạn, bạn nên điều trị thuốc kháng vi rút sớm trước khi bạn bị ốm. Như vậy hệ miễn dịch cũng như sức khỏe của bạn sẽ được phục hồi nhanh hơn.

Các nghiên cứu đã chứng minh thuốc kháng vi rút vẫn có hiệu quả ngay cả khi người bệnh đang sử dụng ma túy. Vì thế bạn không nên chần chừ trong việc đến cơ sở y tế để được điều trị HIV. Tuy nhiên, bạn cũng nên cân nhắc việc điều trị Methadone và ngừng sử dụng ma túy nếu có thể.

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP


12

Tôi và bạn tình đều có HIV. Chúng tôi không cần sử dụng bao cao su ?

Nếu tôi bị nhiễm HIV thì tôi không nên có con vì con của tôi chắc chắn sẽ bị nhiễm HIV?

Có những chủng (loại) vi rút HIV khác nhau. Ngay cả khi bạn có HIV, bạn vẫn có thể nhiễm thêm các chủng vi rút HIV khác. Điều này có nghĩa là bạn có thể bị nhiễm các chủng HIV kháng thuốc từ người khác. Nếu bạn bị nhiễm các chủng HIV kháng thuốc thì việc điều trị của bạn sẽ khó khăn và kém hiệu quả hơn. Đồng thời, nếu bạn không sử dụng bao cao su, bạn cũng có thể bị nhiễm các bệnh lây truyền khác, ví dụ như Viêm gan B, các bệnh lây truyền qua đường tình dục, từ bạn tình của bạn. Vì thế bạn nên sử dụng bao cao su khi có bất kỳ hình thức quan hệ tình dục nào.

Nếu phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị dự phòng bằng thuốc kháng vi rút (thuốc ARV) trong quá trình mang thai thì khả năng lây truyền HIV từ mẹ sang con là rất thấp hoặc gần như không có. Vì thế bạn cần trao đổi với bác sĩ tại các cơ sở y tế chăm sóc và điều trị HIV hoặc khoa sản để được điều trị dự phòng và bảo vệ con của bạn khỏi nguy cơ nhiễm HIV.

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP

13

Tôi nghe nói thuốc ARV rất độc vì thế nếu điều trị ARV khéo còn chết sớm hơn?

Việc điều trị ARV là rất phức tạp vì thế tôi nên đến Bệnh viện Tỉnh để được điều trị ?

Một người độc thân không thể được điều trị ARV bởi vì không có người hỗ trợ ?

Các thuốc ARV hiện nay có ít tác dụng phụ hơn. Phần lớn các tác dụng phụ này chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn và sẽ mất đi sau vài tuần khi mà cơ thể bạn quen với những loại thuốc này. Bạn cần thông báo cho bác sĩ kịp thời về bất cứ tác dụng phụ nào mà bạn gặp phải.

Nếu bạn được điều trị sớm khi hệ thống miễn dich chưa bị suy giảm nặng, cơ thể bạn chưa bị mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội nặng, thì việc điều trị của bạn có thể được tiến hành tại các tuyến y tế cơ sở như Trung tâm y tế Huyện hoặc thậm chí là Trạm y tế xã mà vẫn đảm bảo hiệu quả. Việc điều trị muộn sẽ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội nặng cũng như các biến chứng do nhiễm HIV gây ra. Trong trường hợp này bạn sẽ phải điều trị lâu dài tại các Bệnh viện tuyến trên.

Trên thực tế sự hỗ trợ của gia đình là rất cần thiết trong quá trình điều trị. Tuy nhiên đối với một người sống độc thân vẫn có thể có nhiều cách hỗ trợ khác nhau. Các nhóm tự lực, nhóm đồng đẳng viên, các câu lạc bộ, các bạn cùng điều trị và cán bộ y tế sẽ giúp bạn trong quá trình điều trị (lúc mới bắt đầu điều trị và nhiều năm tiếp theo).

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP


14

Nhìn bề ngoài có thể đoán được người nào bị nhiễm HIV ?

HIV có thể lây qua việc ôm, hôn, bắt tay hoặc dùng chung vật dụng với người sống chung với HIV ?

Bạn tôi nói rằng HIV có thể lây qua muỗi đốt ?

Không thể biết được tình trạng nhiễm HIV của ai đó nếu chỉ nhìn qua vẻ bề ngoài. Chỉ có xét nghiệm máu mới có thể kết luận một người có bị nhiễm HIV hay không

HIV không lây qua việc tiếp xúc, ôm, hôn, bắt tay hoặc dùng chung vật dụng với người sống chung với HIV. Tuy nhiên việc tiếp xúc với dịch cơ thể của một người sống chung với HIV ví dụ như tinh dịch, dịch âm đạo, máu hoặc sữa mẹ có thể lây nhiễm HIV. HIV có thể lây nhiễm qua việc tiếp xúc với máu nhiễm HIV, dùng chung dụng cụ tiêm chích hoặc xăm mình.

Muỗi đốt không làm lây lan HIV. Bởi vì HIV không tồn tại trong cơ thể muỗi và các côn trùng khác.

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP

HỎIĐÁP

15

Thông tin chi tiết

về HIV

◊ Đường lây truyền HIV◊ Một số kiến thức cơ bản về HIV◊ Tiến triển và các giai đoạn của nhiễm HIV

nếu không được điều trị◊ Số lượng CD4 và tải lượng vi rút

(nếu không được điều trị)◊ Nhiễm trùng cơ hội và biến chứng của HIV◊ Một số tác dụng phụ của các thuốc ARV◊ Tuân thủ điều trị◊ Bệnh lao và HIV ◊ Đồng nhiễm viêm gan do vi rút và HIV ◊ HIV và mang thai ◊ HIV ở trẻ em◊ Thế nào là thất bại điều trị?◊ Sống chung với HIV◊ Methadone để điều trị cho người lệ thuộc heroin◊ Kỳ thị và phân biệt đối xử ◊ Sáng kiến Điều trị 2.0

HIV có thể lây

◊ Tiêm chích ma túy và dùng chung dụng cụ tiêm chích

◊ Truyền máu hoặc các chế phẩm của máu mà không được sàng lọc

◊ Dùng chung vật dụng sắc nhọn (dụng cụ xăm mình)

◊ Tình dục đường âm đạo ◊ Tình dục đường hậu môn ◊ Tình dục qua đường miệng

◊ Bắt tay, ôm, hôn và ăn chung với người khác

◊ Hắt hơi và ho …◊ Muỗi đốt hoặc côn trùng cắn

◊ Trong thời kỳ mang thai, chuyển dạ hoặc khi sinh

◊ Qua sữa mẹ

BẠN KHÔNG

THỂ NHIỄM HIV QUA

QUA ĐƯỜNG

MÁU

QUA HOẠT ĐỘNG TÌNH DỤC KHÔNG AN TOÀN

TỪ MẸ TRUYỀN SANG CON

17

về HIVMột số kiến thức cơ bản

◊ HIV là một loại vi rút có thể tấn công và phá huỷ hệ thống miễn dịch của cơ thể.

◊ Hệ miễn dịch trong cơ thể bạn có nhiệm vụ chống lại các tác nhân gây bệnh.

HIV LÀM GÌ TRONG CƠ

Khi HIV xâm nhập vào trong cơ thể, nó xâm nhập vào một loại tế bào bạch cầu có tên gọi là CD4. Khi đó vi rút chiếm lấy tế bào, sử dụng tế bào để sản sinh ra hàng trăm nghìn bản sao và phá huỷ tế bào CD4. Những bản sao vi rút HIV này xâm nhập vào hệ tuần hoàn, tiếp tục gắn vào các tế bào CD4 khác và tiếp tục nhân lên. Kết quả là, số lượng vi rút trong cơ thể tăng rất nhanh trong khi số lượng tế bào CD4 giảm xuống.

Vì những tế bào CD4 này có vai trò giống như những người lính gác làm nhiệm vụ chống lại các tác nhân gây bệnh cho cơ thể. Khi những tế bào CD4 này bị giảm xuống sẽ làm giảm sức đề kháng và từ đó làm cho bạn dễ bị mắc bệnh và sức khỏe của bạn sẽ bị giảm sút.

Thêm vào đó, khi số lượng vi rút HIV trong máu tăng lên, nguy cơ lây truyền vi rút sang người khác cũng tăng theo.

“ “


18

của nhiễm HIV nếu không được điều trị

Tiến triển và các giai đoạn

Vi rút HIV có thể lây truyền ở bất cứ giai đoạn nào trong các giai đoạn nhiễm HIV và vi rút này sẽ phá hủy dần hệ thống miễn dịch của cơ thể. Do vậy việc phòng lây nhiễm HIV bằng các biện pháp trong đó có sử dụng bao cao su, không dùng chung bơm kim tiêm (hoặc dụng cụ sắc nhọn xuyên qua da) và điều trị sớm là rất quan trọng.

Không có triệu chứng

Cấp tính Có triệu chứng nhẹ

Tiến triển nặng

19

Các triệu chứng

của HIV

Bạn có thể có các triệu chứng giống như cảm cúm ngay sau khi bị nhiễm và triệu chứng này thường kéo dài khoảng một tháng. Bạn cũng có thể bị sốt, đau đầu, suy nhược, sưng hạch đặc biệt ở cổ và bẹn sau khi nhiễm từ 2-4 tuần. Nhưng khhông phải ai nhiễm HIV cũng có những triệu chứng này.

Trong một số năm đầu, người sống chung với HIV có thể không có bất cứ triệu chứng nào. Ở những giai đoạn tiếp theo, số lượng vi rút gia tăng, tấn công và tiêu diệt các tế bào của hệ miễn dịch và làm suy yếu cơ thể.

CẤP TÍNH

KHÔNG CÓ TRIỆU CHỨNG

GIAIĐOẠN

GIAIĐOẠN


20

Bạn có thể gặp các triệu chứng như: sút cân nhẹ, loét miệng, phát ban sẩn ngứa, herpes zoster, nhiễm khuẩn đường hô hấp trên tái phát, ví dụ như viêm xoang hoặc viêm tai tái diễn.

Bạn có thể gặp các triệu chứng như: sút cân nhiều, nấm miệng, tiêu chảy kéo dài, sốt kéo dài, viêm phổi, lao phổi hoặc các bệnh lao khác (lao ngoài phổi), và loét miệng nặng. Ở giai đoạn cuối của AIDS, bạn có thể gặp các triệu chứng như: suy kiệt, nấm thực quản, các bệnh nhiễm trùng cơ hội nặng, ung thư, suy giảm trí nhớ.

Điều quan trọng đối với những người sống chung với HIV là ngay cả khi cảm thấy bình thường bạn vẫn nên đến cơ sở y tế để được bác sỹ thăm khám định kỳ. Ở những giai đoạn sau, người bệnh có thể đổ bệnh rất nhanh nên khi có bất kỳ triệu chứng nào hãy đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt.

CÓ TRIỆU CHỨNG NHẸ

TIẾN TRIỂN NẶNGGIAIĐOẠN

GIAIĐOẠN

21

nếu không được điều trị

Số lượng CD4 và tải lượng vi rút

Số lượng tế bào CD4 - TB/mm3

0 3 6 9 12 1 3 5 7 9 11

Nồng độ vi rút HIV trên 1ml huyết tương

Triệu chứng HIV cấp

Mớinhiễm

Tử vong

Giai đoạn không triệu chứngXuất hiện các

bệnh NTCH

1200

1000

800

600

400

200

0

107

106

105

104

103

102

NămTuần //

SỐ LƯỢNG CD4 VÀ TẢI LƯỢNG VI RÚT NẾU KHÔNG ĐƯỢC ĐIỀU TRỊ


22

Tải lượng vi rút là số lượng các bản sao vi rút trên một ml máu. Ở giai đoạn cấp, tải lượng vi rút thường ở mức nhiều hơn 1,000,000 bản sao/ml. Ở giai đoạn không có triệu chứng, tải lượng vi rút dao động ở mức từ 1,000-10, 000 bản sao trên 1 ml máu. Ở những giai đoạn sau, tải lượng vi rút dần tăng trở lại tới mức trên 1,000,000 bản sao.

Số lượng tế bào CD4 trên một mm3 khối máu. Ở người lớn khỏe mạnh bình thường, số lượng CD4 có thể dao động từ 500 - 1500 tế bào/mm3. Ở người sống chung với HIV, nếu CD4 ở mức từ 350 - 500 tế bào /mm3 có nghĩa là hệ miễn dịch suy giảm nhẹ. Nếu CD4 ≤ 200 tế bào /mm3 có nghĩa là hệ miễn dịch bị suy giảm nặng, nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội tăng cao.

Trong biểu đồ trên, nồng độ vi rút hay còn gọi là tải lượng vi rút (đường màu đỏ) tăng khi số lượng tế bào CD4 (đường màu xanh) giảm. Tải lượng vi rút càng cao thì nguy cơ lây sang người khác càng cao. Biểu đồ trên còn cho thấy, ở giai đoạn cấp và nặng là những thời điểm mà vi rút dễ lây lan nhất. Nếu được điều trị bằng ARV, tải lượng vi rút sẽ được duy trì ở mức thấp hoặc không thể phát hiện được và do đó nguy cơ lây truyền giảm đi.

Khi số lượng tế bào CD4 giảm thì khả năng miễn dịch của cơ thể cũng giảm theo. Số lượng tế bào CD4 càng thấp thì nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội càng tăng. Nếu được điều trị sớm bằng ARV ngay khi đủ tiêu chuẩn điều trị (CD4 ≤ 350 tế bào /mm3) số lượng tế bào CD4 sẽ dần trở lại bình thường và giảm được nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội.

Số lượng CD4 ≤ 350 tế bào /mm3 là đủ tiêu chuẩn để được điều trị ARV

23

Nhiễm trùng cơ hội và biến

chứng của HIVKhi HIV làm suy yếu hệ miễn dịch của cơ thể sẽ khiến cho cơ thể mất đi khả năng chống lại bệnh tật. Do vậy cơ thể có thể mắc những căn bệnh vốn không mấy khi ảnh hưởng tới những người khỏe mạnh. Người ta gọi đó là nhiễm trùng cơ hội (OI).

Nếu bạn điều trị muộn, bạn có thể mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội và các biến chứng của nhiễm HIV gồm các bệnh:

◊ VỀ ĐƯỜNG TIÊU HÓA: Tiêu chảy mạn tính, sút cân và suy kiệt.

◊ VỀ PHỔI: Viêm phổi do vi khuẩn (gồm cả lao), vi rút và nấm.

◊ VỀ MIỆNG: Lở loét miệng do herpes, do nấm.

◊ VỀ DA: Phát ban, zona, ghẻ và u mềm…

◊ VỀ THẦN KINH: Viêm não, màng nào, u não...

CÁCBỆNH


24

Đây là một phần quan trọng trong gói chăm sóc và điều trị HIV chuẩn. Những loại thuốc đơn giản này có thể giúp bạn ngăn ngừa một số nhiễm trùng cơ hội và bệnh lao:

◊ Co-trimoxazole là để dự phòng viêm phổi do nấm và một loại bệnh do ký sinh trùng gây nên có tên là toxoplasma. Co-trimoxazole có thể tiêu diệt được một số mầm bệnh và vì thế nó có thể điều trị dự phòng một số bệnh nhất định. Nếu CD4 của bạn dưới 350 tế bào/mm3 máu thì bạn cần dùng Co-trimoxazole để dự phòng viêm phổi do nấm và viêm não do toxoplasma.

◊ Isoniazid (INH) hay còn gọi là Rimifon là một thuốc có tác

dụng dự phòng lao cho người sống chung với HIV. Bệnh lao là một bệnh thường gặp và là một nguyên nhân chính gây tử vong ở người sống chung với HIV. Hãy trao đổi với bác sĩ nếu bạn chưa được dùng thuốc này.

cho người sống chung với HIV

Điều trị

ĐIỀU TRỊ DỰ PHÒNG

25

Thuốc kháng vi rút HIV (ARV) ngăn chặn sự phát triển của vi rút trong cơ thể.

Việc điều trị phụ thuộc vào giai đoạn lâm sàng nhiễm HIV và số lượng tế bào CD4

Mục đích và lợi ích của điều trị ARV sớm là nhằm:◊ Giảm lượng vi rút trong máu ◊ Giảm nguy cơ lây truyền sang người khác◊ Tăng số lượng tế bào CD4 ◊ Phục hồi hệ miễn dịch ◊ Giảm nguy cơ mắc các bệnh khác và tử vong có liên quan tới HIV◊ Cải thiện chất lượng cuộc sống của bạn

ĐIỀU TRỊ THUỐC KHÁNG VI RÚT HIV (còn gọi là thuốc ARV)

Điều trị HIV là điều trị cả đời nếu không vi rút sẽ lại tiếp tục sao chép trở lại


26

Dưới đây là một số phác đồ điều trị bậc 1 theo hướng dẫn của Bộ Y tế:

Tenoforvir (TDF) + lamivudine (3TC) + Efavirenz (EFV); hoặc

Tenoforvir (TDF) + lamivudine (3TC) + Nevirepine (NVP); hoặc

Zidovudine (AZT) + lamivudine (3TC) + Efavirenz (EFV); hoặc

Zidovudine (AZT) + lamivudine (3TC) + Nevirepine (NVP)

Bác sĩ của bạn sẽ chọn phác đồ ARV phù hợp nhất cho bạn. Mỗi người bệnh có thể được điều trị bằng phác đồ khác nhau miễn sao đảm bảo được hiệu quả điều trị. Nếu tình trạng sức khỏe của bạn tốt lên và ổn định thì sẽ không cần phải thay đổi phác đồ.

Việc điều trị sẽ được các bác sĩ theo dõi chặt chẽ cho nên bạn phải đi khám định kỳ theo đúng lịch hẹn của bác sĩ để được đánh giá kết quả điều trị và phát hiện sớm thất bại điều trị nếu có. Nếu việc điều trị của bạn thất bại, các bác sỹ sẽ thay đổi phác đồ điều trị cho bạn.

27

của các thuốc ARV

Một số tác dụng phụ

Giống như bất kỳ loại thuốc nào khác, thuốc ARV có thể gây tác dụng phụ đối với một số người. Hầu hết các tác dụng phụ là nhẹ và sẽ mất đi sau một vài tuần nhưng cũng có một số tác dụng phụ nguy hiểm.

Các tác dụng phụ nhẹ dưới đây sẽ tự mất sau vài tuần mà không cần phải điều trị, song bạn nên trao đổi với cán bộ y tế nếu các tác dụng phụ này làm ảnh hưởng tới cuộc sống hàng ngày của bạn:

◊ Nôn/buồn nôn◊ Đau đầu ◊ Tiêu chảy◊ Hay nằm mơ hoặc có ác mộng◊ Mệt mỏi hoặc mệt lả


28

Một số tác dụng phụ nặng: Khi bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào được liệt kê dưới đây, bạn cần phải thông báo ngay cho bác sỹ để được hỗ trợ:

Hoa mắt chóng mặt, thở gấp hoặc rất mệt khi đi bộ xa hoặc làm việc nặng

Có thể do thiếu máu do Zidovudine (AZT)

Có thể do Efavirenz gây ra.

Viêm gan nhiễm độc có thế do Nevirapine

Nguyên nhân thường do Nevirapine gây ra.

Có thể là tổn thương thần kinh ngoại biên do Stavudine (d4T) gây ra.

Trầm cảm hoặc muốn tự sát

Vàng da, vàng mắt, mệt, chán ăn

Dị ứng: phát ban, sẩn ngứa da và niêm mạc, tróc da hoặc có sốt là triệu chứng của dị ứng nặng.

Cảm giác kiến bò, tê hoặc rát chân tay

TRIỆU CHỨNG NGUYÊN NHÂN

29

Tuân thủ điều trị Tuân thủ điều trị nghĩa

là luôn phải uống thuốc đúng giờ, đúng liều, đúng cách, đúng phác đồ và đều đặn hàng ngày theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Tuân thủ điều trị là rất quan trọng!

Nếu không tuân thủ tốt phác đồ điều trị, vi rút có thể kháng thuốc và việc điều trị ARV trở nên vô hiệu.

Tuân thủ là có thể nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng thực hiện!

“ “


30

Một số mẹo để tuân thủ tốt:◊ Nhờ gia đình, bạn bè nhắc nhở

◊ Sử dụng hộp đựng thuốc theo ngày◊ Sử dụng đồng hồ báo thức hoặc điện thoại di động để nhắc ◊ Ghi nhật ký ◊ Tự nhắc nhở ◊ Nếu bạn đi làm xa, đi chơi xa, hoặc đi du lịch, bạn nên có kế hoạch

lĩnh thuốc và/hoặc mang thêm thuốc dự trữ

31

Bệnh lao và HIV

Lao tiềm tàng: người mắc lao tiềm ẩn không cảm thấy mệt và cũng không có các triệu chứng về lao. Hầu hết mọi người đều tiếp xúc với vi khuẩn lao trong đời nhưng phần lớn họ không có triệu chứng vì vi khuẩn lao ở dạng không hoạt động. Khi hệ thống miễn dịch ở những người này bị suy giảm thì vi khuẩn lao sẽ hoạt động trở lại và gây bệnh (còn gọi là lao tiến triển).

Lao tiến triển: những người mắc lao tiến triển có thể làm lây sang người khác. Vi khuẩn lao sẽ bị gieo rắc khi người mắc lao ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc khạc nhổ ra môi trường xung quanh. Những người khác có thể bị lây nhiễm do hít phải vi khuẩn lao trong môi trường.

Nếu bạn có những triệu chứng sau, hãy gặp bác sĩ để được sàng lọc lao:◊ Ho◊ Sút cân◊ Sốt◊ Ra mồ hôi ban đêm.

Bệnh lao là một trong những bệnh phổ biến và nguy hiểm nhất mà người sống chung với HIV thường gặp phải. Hay gặp nhất là lao phổi nhưng cũng có thể gặp lao ở các bộ phận khác của cơ thể.


32

Đôi khi người nhiễm lao có thể:◊ Khạc đờm có máu ◊ Có sưng khớp, sưng hạch và đau bụng◊ Bị viêm màng não, não

Nếu bạn bị nhiễm lao và HIV, bạn cần được điều trị cả lao và HIV. Bác sĩ sẽ quyết định khi nào thì điều trị ARV sau khi đã điều trị lao nhưng tốt nhất là sau 2 tuần kể từ khi bạn bắt đầu điều trị lao

Bệnh lao có thể dự phòng được bằng việc điều trị ARV kịp thời và uống thuốc Rimifon (INH). Vì thế bạn nên gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Bạn, vợ/chồng của bạn và gia đình bạn nên được khám để loại trừ lao

33

Viêm gan do vi rút là một bệnh lý về gan phổ biến ở Việt Nam mà tác nhân là do hai loại vi rút có tên gọi là vi rút viêm gan B (VGB) và vi rút viêm gan C (VGC) gây ra. Nhiễm vi rút VGB và VGC mạn tính có thể gây ra viêm gan, xơ gan hoặc ung thư gan.

Vi rút viêm gan B có khả năng lây nhiễm cao chủ yếu qua đường máu, nước bọt, tinh dịch và các dịch cơ thể khác. Nhiễm vi rút VGB khá phổ biến ở các quốc gia Châu Á và ở Việt Nam. Có khoảng 10% người Việt Nam bị nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính. Tiêm vắc-xin có thể ngăn ngừa được viêm gan B. Một số thuốc ARV cũng có tác dụng điều trị viêm gan B.

Vi rút viêm gan C cũng có khả năng lây nhiễm cao qua đường máu. Ở Việt Nam, nhiễm vi rút viêm gan C không phổ biến trong dân số nói chung nhưng thường gặp ở nhóm người tiêm chích ma túy. Viêm gan C có thể điều trị được nhưng chi phí cao và thuốc chủ yếu là thuốc tiêm.

do vi rút và HIV

Đồng nhiễm viêm gan


34

Vi rút VGB và VGC chủ yếu lây lan qua việc dùng chung bơm kim tiêm và tiêm chích ma túy. Cần phải xét nghiệm máu mới biết được bạn có bị nhiễm vi rút VGB và VGC hay không. Bạn cũng cần phải được xét nghiệm chức năng gan để xem gan của bạn bị ảnh hưởng ở mức độ nào. Ở người bị nhiễm đồng thời cả HIV và VGB hoặc VGC, nếu không được điều trị thì bệnh sẽ tiến triển nhanh hơn. Vì vậy nếu bạn bị đồng nhiễm cả HIV và VGB hoặc VGC, bạn cần được điều trị ARV sớm.

35

HIV có thể lây từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai, lúc chuyển dạ đẻ và trong quá trình cho con bú.

Điều trị ARV cho mẹ có thể làm giảm lây truyền HIV cho con. Vì vậy một điều hết sức quan trọng là người mẹ phải được xét nghiệm HIV sớm trong khi mang thai (tốt nhất là trong 3 tháng đầu) và uống ARV sớm từ tuần thai thứ 14 cho đến khi sinh và có thể uống kéo dài cho đến sau cai sữa 1 tuần (nếu cho con bú).

Cả mẹ và con đều phải được dùng thuốc ARV đúng lúc.

Những lời khuyên sau đây có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con nhưng tốt nhất bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ:

HIV và mang thai

HIV có thể lây từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai, lúc chuyển dạ đẻ và trong quá trình cho con bú.

“ “


36

◊ Đảm bảo sức khỏe tốt trước khi mang thai.◊ Nếu bạn có HIV dương tính và chưa được điều trị bằng ARV,

tham khảo ý kiến bác sĩ về thời điểm phù hợp để điều trị dự phòng nhằm ngăn ngừa khả năng lây nhiễm cho con.

◊ Nếu bạn đang điều trị ARV, bạn nên đến gặp bác sĩ sớm để trao đổi về các loại thuốc có thể uống khi mang thai

◊ Đảm bảo rằng con của bạn được xét nghiệm chẩn đoán sớm HIV khi bé được 4 - 6 tuần tuổi.

37

HIV ở trẻ emNguy cơ mắc bệnh và tử vong sớm rất cao ở trẻ nhiễm HIV. Vì thế trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV cần được xét nghiệm và chẩn đoán sớm. Việc chẩn đoán sớm sẽ giúp cho các em bé bị nhiễm HIV được điều trị và chăm sóc kịp thời.

HIV ở trẻ em có thể gây ra:◊ Sốt ◊ Co giật◊ Tiêu chảy◊ Mất nước ◊ Thiếu máu

◊ Cảm cúm tái phát, viêm phế quản và viêm tai

◊ Nấm miệng và loét miệng ◊ Viêm phổi và nhiễm khuẩn nặng


38

Chẩn đoán sớm ở trẻ sơ sinhViệc chẩn đoán sớm nhiễm HIV ở trẻ sơ sinh là rất quan trọng và giúp cho nhân viên y tế có kế hoạch chăm sóc và điều trị HIV kịp thời. Việc chẩn đoán sớm cũng giúp bà mẹ lựa chọn và quyết định việc nuôi con bằng sữa mẹ hoặc cho con ăn bằng sữa thay thế.

Trẻ sinh ra từ mẹ có HIV cần phải được điều trị dự phòng bằng Co-trimoxazole, bắt đầu từ khi trẻ được 4-6 tuần tuổi và kéo dài cho đến 5 tuổi.

Trong một gia đình có trẻ nhiễm HIV và các thành viên gia đình khác cũng nhiễm HIV thì việc điều trị và chăm sóc trẻ có thể trở nên phức tạp hơn. Những vấn đề liên quan tới ốm đau, thuốc men, tuân thủ, thông tin v.v… cần phải được chia sẻ với nhân viên y tế, thành viên câu lạc bộ, nhóm hỗ trợ đồng đẳng để cùng hỗ trợ giải quyết.

Hãy đưa các cháu bé sinh ra từ bà mẹ có HIV đến cơ sở y tế khi trẻ được 4 tuần tuổi trở lên để được chẩn đoán sớm.

39

Thế nào làthất bại điều trị?Điều trị ARV mang lại hiệu quả, cải thiện tình trạng sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Tuy nhiên, thất bại điều trị có thể xảy ra khi không kiểm soát được tình trạng nhiễm bệnh. Thất bại điều trị sẽ dẫn đến kháng thuốc. Kháng thuốc là khi HIV đã “nhờn” với thuốc ARV và thuốc ARV không còn khả năng ngăn chặn sự nhân lên của vi rút.

Uống thuốc ARV đều đặn mỗi ngày theo chỉ định của bác sĩ và duy trì lịch khám sức khỏe định kỳ theo hướng dẫn là bí quyết để điều trị thành công.

◊ Tuân thủ điều trị kém: thường xuyên quên uống thuốc, uống thuốc không đúng giờ, không đúng cách …

◊ Gián đoạn điều trị hoặc điều trị ngắt quãng (có thể do hết thuốc, hoặc do người bệnh bỏ liều điều trị)

◊ Nhiễm một chủng HIV vốn đã kháng thuốc

Những yếu tố nguy cơ khiến điều trị thất bại là gì?


40

Cách dự phòng các bệnh nhiễm khuẩn khác:◊ Uống nước sạch – nước đun sôi để nguội ◊ Ăn thức ăn được nấu chín◊ Rửa sạch rau quả, trái cây trước khi ăn◊ Thực thành thói quen rửa tay trước khi ăn

Về dinh dưỡng◊ Ăn đầy đủ 4 nhóm dinh dưỡng: đạm, chất béo, chất xơ, tinh

bột◊ Khuyến khích sử dụng các thực phẩm giàu dinh dưỡng ví dụ

như các thức ăn chế biến từ đậu nành, thịt, cá, trứng, và hoa quả như chuối, cam …

Tham gia các hoạt động thể dục thể thao phù hợpBạn nên tập thể dục đều đặn để tăng cường thể lực, tăng cảm giác thèm ăn, giúp bạn ăn ngon miệng hơn và cải thiện chức năng hệ tiêu hóa.

Tránh sử dụng hoặc sử dụng quá nhiều đồ uống có cồn (như rượu, bia..) và ma túy.

Sống chung với HIVNgười sống chung với

HIV có thể sống cuộc sống khỏe mạnh và đầy đủ nếu họ biết cách tự chăm sóc bản thân và tham gia điều trị.

“ “

41

Methadone là một loại thuốc được sử dụng hàng ngày theo đường uống, dưới dạng siro, giá thành rẻ, giúp dần dần giảm rồi tiến tới mất hẳn cảm giác thèm nhớ heroin. Thuốc có tác dụng lâu dài, được kết hợp với tư vấn, chăm sóc và hỗ trợ về mặt y tế, tâm lý, xã hội, giúp dự phòng các bệnh lây truyền qua đường máu như HIV, viêm gan B, C và giảm nguy cơ quá liều heroin.

Mặc dù có một số bất lợi nhỏ khi bạn điều trị Methadone (ví dụ, bạn phải mất thời gian đến phòng khám uống thuốc đều đặn hàng ngày và việc đi lại có thể không dễ dàng), song thuốc Methadone rất hữu ích giúp bạn có thể phục hồi chức năng tâm lý, xã hội, lao động và tạo dựng lại cuộc sống ổn định không có heroin. Do đó, bạn cần tham gia điều trị đều đặn để có thể duy trì cuộc sống không ma túy, kiểm soát các vấn đề trong cuộc sống và giải quyết các vấn đề liên quan đến sức khỏe như HIV và viêm gan.

Điều trị Methadone là điều trị lâu dài, thời gian điều trị là phụ thuộc vào mỗi người bệnh, nhưng thường ít nhất là 1 năm. Trước khi bạn quyết định ngừng điều trị Methadone, bạn cần phải có một cuộc sống ổn định về tâm lý xã hội. Các bác sỹ sẽ tư vấn cho bạn về việc giảm liều tiến tới ngừng điều trị Methadone nếu bạn mong muốn ngừng điều trị.

Methadoneđể điều trị cho người

lệ thuộc heroin


42

Đối với những người sống chung với HIV nhưng chưa bỏ được heroin, Methadone là loại thuốc an toàn giúp ngừng sử dụng heroin. Khi được điều trị bằng Methadone, bạn sẽ có cảm giác như người bình thường (không còn thèm nhớ heroin), sức khỏe tốt lên, đồng thời cải thiện tuân thủ điều trị ARV và dần tiến tới ngừng sử dụng ma túy.

Có một số tương tác giữa thuốc Methadone với thuốc ARV (ví dụ như Efavirenz, Nevirapine, Abacavir, Lopinavir/Ritonavir) và thuốc điều trị các bệnh nhiễm trùng cơ hội (ví dụ như thuốc chống lao và thuốc chống nấm). Nếu bạn điều trị đồng thời cả HIV và Methadone, hãy thông báo cho bác sĩ điều trị HIV và bác sĩ điều trị Methadone biết. Các bác sĩ sẽ trao đổi để điều chỉnh (tăng hoặc giảm) liều Methadone một cách tối hợp lý cho bạn để giảm tác động của tương tác thuốc và để bạn cảm thấy thoải mái nhất.

Nếu bạn là người sống chung với HIV mà vẫn đang sử dụng heroin, bạn nên đến cơ sở y tế để được tham gia điều trị Methadone. 43

Kỳ thị và phân biệt đối xử

Người sống chung với HIV thường phải đối mặt với sự kỳ thị, phân biệt đối xử từ cộng đồng. Đôi khi, người sống chung với HIV cũng tự kỳ thị chính bản thân mình. Đây chính là rào cản khiến người sống chung với HIV không tiếp cận được với các dịch vụ chăm sóc điều trị kịp thời. Do đó người sống chung với HIV không nên mặc cảm mà hãy tự tin vào bản thân để đối mặt với cuộc sống. Bạn nên chia sẻ với người thân trong gia đình hoặc với các bạn có cùng cảnh ngộ để được giúp đỡ.

Ai có thể giúp?◊ Gia đình ◊ Tư vấn viên◊ Thành viên câu lạc bộ người sống chung với HIV◊ Nhóm tự lực và đồng đẳng◊ Bạn bè thân thiết

Nếu bạn bị nhiễm HIV hãy tham gia các nhóm đồng đẳng hoặc câu lạc bộ tại địa phương của bạn.

Lợi ích của việc tham gia nhóm đồng đẳng, câu lạc bộ: ◊ Người có cùng hoàn cảnh thường hiểu và thông cảm lẫn nhau ◊ Hỗ trợ nhau trong điều trị và tuân thủ điều trị ◊ Giúp người sống chung với HIV tự tin vào bản thân và cuôc sống ◊ Có cơ hội tìm được công ăn việc làm cho người sống chung với HIV


44

Sáng kiến của WHO/UNAIDS để thúc đẩy điều trị HIV, giúp cho việc điều trị hiệu quả hơn, dễ tiếp cận và được sự ủng hộ của cộng đồng.

Các nội dung của Sáng kiến Điều trị 2.0◊ Tối ưu hóa phác đồ điều trị bằng thuốc – giảm độc tính, số lượng/

kích cỡ viên thuốc, cải thiện hiệu quả của thuốc. Ví dụ, người bệnh chỉ cần uống một viên thuốc liều cố định gồm TDF +3TC+EFV một lần một ngày.

◊ Khuyến khích sử dụng các công nghệ và phương pháp chẩn đoán đơn giản theo hướng dễ tiếp cận và gần gũi hơn với người bệnh. Ví dụ, người bệnh có thể được xét nghiệm HIV ngay tại trạm y tế xã/phường mà không cần phải đi đến các cơ sở y tế tuyến trên.

Sáng kiến điều trị 2.0Việc điều trị có thể dễ dàng hơn, phù hợp hơn với điều kiện kinh tế, đơn giản đơn giản mà vẫn mang lại hiệu quả hay không?

◊ Giảm chi phí: ví dụ chi phí thuốc, dịch vụ và đi lại.◊ Điều chỉnh hệ thống cung cấp dịch vụ. Phân cấp và chuyển giao hệ

thống cung cấp dịch vụ để cho người bệnh có thể được nhận các dịch vụ HIV ngay tại cộng đồng. Đồng thời, các dịch vụ khác nhau (ví dụ như xét nghiệm HIV, điều trị ARV, điều trị Methadone, điều trị Lao) sẽ được cung cấp tại cùng một cơ sở để người bệnh được nhận các dịch vụ cùng một nơi mà không phải đi lại nhiều nơi khác nhau.

◊ Huy động cộng đồng, bảo vệ quyền con người. Cải thiện kiến thức điều trị, giáo dục sức khỏe, kết nối với các dịch vụ, xét nghiệm và tư vấn. Người bệnh, giáo dục viên đồng đẳng sẽ hợp tác chặt chẽ với nhân viên y tế để cung cấp dịch vụ cho người có nhu cầu.

Việt Nam là một trong những nước tiên phong tham gia Sáng kiến Điều trị 2.0

“ “45

Cơ sở tư vấn và xét nghiệm HIV và chăm sóc điều trị HIV/AIDS:

Các dịch vụ xét nghiệm

và điều trị HIV có sẵn tại cộng đồng


46


48

Tài liệu này được Văn phòng Đại diện Tổ chức y tế Thế giới xây dựng để áp dụng cho các hoạt động liên quan đến Sáng kiến Điều trị 2.0. Tài liệu này được thiết kế cho những người sống chung với HIV, những đồng đẳng viên/ nhân viên tiếp cận cộng đồng, các cán bộ y tế làm việc cùng với những người có nguy cơ lây nhiễm HIV hoặc những người đang sống chung với HIV.

Văn phòng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam63 Trần Hưng Đạo, Hà Nội – Việt Nam

Hòm thư 52 Hà Nội, Việt NamĐiện thoại: (84-4) 3943 3734/5/6

Fax: (84-4) 3943 3740E-mail: [email protected]

Website: http://www.wpro.who.int/vietnam

Sách do Tổ chức Y tế Thế giới tài trợ -Không bán-

XÉT NGHIỆM HIV SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ HIV SỚM

Documents

Transcript of XÉT NGHIỆM HIV SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ HIV SỚM