Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu - - promocja uczelni poprzez współpracę z innymi podmiotami
Wywiadownie gospodarcze jako źródło informacji „białego...
Transcript of Wywiadownie gospodarcze jako źródło informacji „białego...
II.STUDIAIANALIZY 147
Piotr Niemczyk
Wywiadownie gospodarcze jako źródło informacji „białego wywiadu”
Jednymzpodstawowych,azarazemefektywnych,źródeł informacjiwzakresie„białegowywiadu” sąwywiadowniegospodarcze.Nienależy ichmylić z innymi in-stytucjamiczyorganizacjamispecjalizującymisięwzbieraniu informacjiwywiadow-czych1.Wywiadowniegospodarczezzasadyczerpiądanezeźródełotwartychiztegopunktuwidzeniaichnazwamożebyćmyląca.
Największe wywiadownie gospodarcze – firmy o międzynarodowej reputacji –specjalizują się w kilku dziedzinach. Niektóre z nich opracowują rankingi wiarygodno-ści poszczególnych firm i określają bezpieczny poziom kredytowania (lub finansowania winnysposób)przedsięwzięćgospodarczych.Tworząbranżowebazydanych,określająpod-stawoweparametryitrendywposzczególnychsektorachgospodarczych,zajmująsiętworze-niemwykazówdłużnikówioferująwsparcieprzywindykacji.Współpracująrównieżzban-kamiifirmamiubezpieczoniowymiwzakresieanalizyryzyka.Niemniejjedakdziałalnościąnajbardziejidentyfikowanązwywiadowniamijestsporządzanieraportówopodmiotachgospo-darczych.Przydatnościtychraportówdlaanalitykówbędziedotyczyłniniejszyartykuł.
Głosy na temat celowościwykorzystania raportówwywiadowni gospodarczych w ocenie ryzyka sąwśród ekspertów podzielone.Namożliwośćwykorzystania tegotypudokumentówwskazują np. JerzyKonieczny iLucynaKowalczyk2. Inni autorzypublikacjizwiązanychzbezpieczeństwemobrotugospodarczegonawetniewspominają owywiadowniachjakooźródłachinformacji3.Wydajesię,żeniesłusznie.
1 Szczególniewielemitównatematwywiadugospodarczegopodsuwajednaznajbardziejzanychpubli-kacjinatentemat–E.Javers,Agent, handlarz, prawnik, szpieg. Tajemniczy świat korporacyjnego szpiegostwa,Kraków2010,WydawnictwoLiterackie,s.409(bezwzględunato,nailewiarygodnesąrelacjezebraneprzezJaversa,książkatadotyczyzupełnieinnegorodzajuusługniżteoferowaneprzezwywiadowniegospodarcze).
2 J.Konieczny,Taktyka,w:T.Aleksandrowicz,J.Konieczny,A.Konik,Podstawy detektywistyki: usługi detektywistyczne, prawo, taktyka, moralność,Warszawa2008,WydawnictwaAkademickie iProfesjonalne, s.157;L.Kowalczyk,Praktyczne i teoretyczne aspekty badania wiarygodności firmy,Warszawa2006,Difin, s.22–24.Zob.też.G.Dobrowolskiiin.,Wsparcie informatyczne dla analizy otwartych źródeł informacji w Inter-necie w walce z terroryzmem. Zarys problemu,w:Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, L. Paprzycki, Z.Rau (red.), Warszawa 2009, WoltersKluwerPolska,s.281–282(autorzywskazująnapodmiotyprzygotowującesprofilowaneraportydlaswoichodbiorców).
3 Np.W.Jasiński,Nadużycia w przedsiębiorstwie przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Pol-text,s.228–238(autornawetniewspominaomożliwościwykorzystania tegorodzajuraportówprzyprzy-gotowywaniuanalizyryzyka,chociażwymieniawieleinnychźródełpozyskiwaniainformacji.Innasprawa,że bardziej koncentruje się na rodzajach ryzyka wynikających z wewnętrznych uwarunkowań organizacjiniż na rodzajach ryzyka spowodowanego przez kontrahentów czy inwestorów); zob także:K.Radwaniak, P.J.Wrzosek,Biały wywiad w Policji – pozyskiwanie i analiza informacji ze źródeł otwartych,w:Analiza informacji w służbach policyjnych i specjalnych,J.Konieczny(red.),Warszawa2012,C.H.Beck,s.122–138(autorzyniewymieniająwywiadownigospodarczychwśródwskazywanychźródeł informacji).Zob. także: SNiemierko,B.Smykla,Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w bankach – aspekty prawne,Warszawa2001,InstytutNaukowo-WydawniczyOLYMPUSCEiRB,s.78–79(autorzywśródźródełpozwalającychnausta-leniedanychklientaczyidentyfikacjębeneficjentatransakcjiwskazująm.in.prasęiinternet,aleniewskazująwywiadowni).TakżeautorzyspozaPolski,np.T.H.DavenportiJ.G.Harris,twórcypodręcznikaInteligencja analityczna w biznesie,wrozdzialeArchitektura business intelligence,niewspominająwprostowywiadow-niachgospodarczych,chociaż jakoźródła informacjiwymieniająfirmydostarczające informacjefinansowe
148 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Na rynku,zarównopolskim, jak imiędzynarodowym,działaconajmniejkilka-dziesiątwywiadowni,któreoferująróżnypoziomusług.Najbardziejrozpowszechnionesąwywiadownieinternetowe,oferująceraportyopłacaneprzelewemlubtzw.mikropłat-nościamiprzeztelefonkomórkowy.Cenatakiegoraportuwahasięodkilkudokilku-dziesięciuzłotych.Wartojednakzaznaczyć,żewtymwypadkucenaczęstomazwiązekzjakościąraportów.Staranność,aktualnośćikompletnośćtegotypuopracowańnierzad-kopozostawiawieledożyczenia.Jeżeliwięcposzukiwaneinfomacjemająsłużyćrzetel-nejanaliziepoważnegoproblemu,towartoposzukaćichbardziejwiarygodnegoźródła.
Ugruntowanąpozycjęnarynkupolskimmająwzasadzietrzyfirmy.Największyzasięgmamiędzynarodowakorporacjapochodzeniaamerykańskiego.DwiepozostałepowstaływEuropieimająniemieckieifrancuskiekorzenie.Jednąznajważniejszychzalettychfirmjestto,żegromadzącinformacjewsposóbpermanentnyiglobalny,mająwswoichbazachdanych rekordyodziesiątkachmilionówfirm imogą te informacje–mniej lubbardziejaktualne–udostępniaćalboonline,albo(wprzypadkuraportówaktualizowanychnazamówienie)wkilkudniowymterminie.
Dlategoteżwpracyanalitykakorzystaniezzasobówwywiadownimożebyćbar-dzocenne.Niedlatego,żedodostarczonychinformacjiniedoszedłbysam.Dokłada-jącnależytejstaranności,zpewnościądotarłbydowiększościlubnawetdowszystkichinformacji zebranych przez ankieterówwywiadowni.Ale zajęłobymu to dużo czasu iwymagałobywielepracy,podczasgdytenczasiwysiłekmógłbyprzeznaczyćnapo-szerzenieipogłębieniedanychzebranychprzezktórąśzwywiadowniczynalepszezro-zumieniekontekstudziałaniawybranegopodmiotugospodarczego iprzeanalizowaniesygnalizowanych przez dostawcę informacji powiązań lub powiązań, które ustali napodstawiewłasnejanalizy.
Takwięcraportywywiadownisąszczególnieprzydatnewsytuacjach,gdyanali-tycydziałająpodpresjączasu.Kiedyterminyoddaniaraportówniepozwalająnasamo-dzielnezebranieinformacji, tobardzoprzydatnyokazujesięmateriał,którywskazujepunktywyjścia dodalszychposzukiwań.Trzeba jednakpamiętać, że raportywywia-downisąotylewiarygodneikompletne,oileichreasercherzypotrafiądotrzećdoin-formacji i nie popełniają błędów.Bywa to jednak często problematyczne dlatego, że wwielubazachdanychizbiorachdokumentów,zktórychkorzystają,niektóreinforma-cjesąnieaktualnelubwręcznieprawdziwe.Zdarzasiętozróżnychprzyczyn:
• z powodu zwykłej urzędniczej niedbałości, która często powodujemylenieimion,nazwisk,adresów,nazwiinnychdanychwprowadzanychdozbiorówprzezniedoświadczonychpracowników,
• zpowoduzłegoodczytaniarubrykformularzaprzezskaner,coniezawszejestzauważoneprzezosobęmającąweryfkowaćpoprawnośćodczytukompute-rowego.
Dlaosóbpolegającychnazbiorachdokumentówutrudnieniembywatakżeto,żeniektórepodmiotygospodaczenieprzekazująaktualnychinformacjiinieskładająak-tualnych sprawozdań.Bywająprzypadki, żew różnych zbiorachdanychnie są aktu-alizowanepodstawowedane rejestrowe, adresy,numery telefonów, zmianynazwczyinformacjeodanychwłaścicieli.Wówczasto,korzystajączdwóchróżnychźródełdo-tyczącychtegosamegopodmiotu,możnawtymsamymczasieuzyskaćzupełnieinnedane.
irynkoweorazdanedotyczącekredytówkonsumenckichibadańrynku(T.H.Davenport,J.G.Harris,Inteli-gencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,MTBiznes,s.242).
II.STUDIAIANALIZY 149
Źródła
Standardoweźródłainformacjiwykorzystywaneprzezwywiadowniesątrzy:• danezpaństwowychisamorządowychewidencjiirejestrów,przedewszyst-
kim zKrajowegoRejstru Sądowego4 (wraz z jego zasobami archiwalnymiorazdanymipublikowanymiprzezMonitorSądowyiGospodarczy5) iCen-tralnejEwidencjiiInformacjioDziałalnościGospodarczej6,
• ankietywysyłanedowypełnieniaprzedsiębiorcom,• danezkwerendywycinkówprasowychipublikacjiinternetowych.Niektórewywiadownieoferująwramachtzw.poszerzonychraportówtakżeprze-
prowadzeniewizjilokalnychczynawetusługdetektywistycznych,niemniejjednaksątodziałaniadalekoodbiegająceodstanadardowych.
Ograniczona liczba źródeł informacji jest więc jedną z wad raportów. Prawienie spotkyka się, aby dane pozyskiwane z podstawowych rejestrów i ewidencji byłyuzupełnianedanymipochodzącymizinnychźródełopodobnymcharakterze(naprzy-kładzrejestruzastawówczyzksiągwieczystych),anawetweryfikowaneznajbardziejuniwersalną(wrozumieniukompletnościdanych)baząopodmiotachgospodarczych, tj.zrejestremREGON7.
Niewszyscyprzedsiębiorcyodpowiadająnaankiety.Zdarzasię,żenieodpowia-dająwogóle,alebywa też,żeodpowiadają tylkonaniektórepytaniaankiet.Niemajednakpewności,żeudzieloneodpowiedzisąprawdziwe,chociażautorartykułuwokre-sieponadpiętnastoletniegodoświadczenia,kiedytomiałdoczynieniazokołotysiącemróżnychraportów,nigdyniespotkałsięzprzypadkiempodaniafałszywej,celowowpro-wadzajacejwbłądinformacji.Nawetwtedy,gdyinformacjabyłaprawieniemożliwadozweryfikowania,aprzedsiębiorcazzasadynieodpowiadałnażadnepytania,zasłaniającsię szeroko rozumianą tajemnicąhandlową, częstopo fakcieokazywało się, żepoje-dynczawiadomość,uzyskanaprzypadkiemprzezszczególnieutalentowanegoankietera,dotyczącanaprzykładwynikówfinansowychfirmyzarejestrowanejjakodziałalnośćgo-spodarczaosobyfizycznej(praktycywiedzą,jaktrudnebywauzyskanietakichinforma-cji),dawałasięzweryfikowaćjakowiarygodna.
Wieledożyczeniapozostawiajątakżezestawieniainformacjiprasowychikweren-dainnychmediów.Przytaczanewycinkirobiąwrażenieprzypadkowychiczęstotrudnoocenić,naileinformacjeiocenysąobiektywne,anailesąproduktemskutecznejdziałal-nościpublicrelationsspółki.Trzebajednakzauważyć,żesporządzenierzetelnejanalizymediówwwieluprzypadkachtozadanieniezwyklepoważne,któregoramywykraczająpozastandardoweoczekiwaniaodbiorcówraportów.Niewątpliwiejednaksporządzeniewłasnej,niezależnej,analizymediówjestwyzwaniemdlaanalitykadrążącegoproblem.
Hipotezy
To,cowraportachwywiadowniwydajesięnajcenniejsze, tomożliwośćdokonaniawstępnejinterpretacjidanychiwskazanienajciekawszychkierunkówdalszychposzukiwań.
4 http://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/okrajowy-rejestr-sadowy/.5 https://ems.ms.gov.pl/msig/przegladaniemonitorow.6 https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/ceidg.public.ui/search.aspx.7 http://www.stat.gov.pl/regon/.
150 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Napodstawienawetpobieżnejlekturyraportumożnasporządzićlistępytań,którepozwoląwyprowadzićwnioskiodnośniedo reputacji iwiarygodnościfirmy.Najważ-niejszepytania,jakienależypostawić,możnasformułowaćtak:
1. Czyspółkawchodziwskładgrupykapitałowej?2. Czy powiązania pomiędzywspólnikami lub akcjonariuszami (w grupie) są
przejrzyste?3. Czypowiązaniawgrupiesąuzasadnione?4. Jakajestrolaposzczególnychosóbwspółce?5. Czywielkośćzatrudnieniajestadekwatnadoprowadzonejdziałalności?6. Nacowskazująnajważniejszedanefinansoweijakwypadafirmanatlebranży?7. Czyfirmajestwłaścicielemnieruchomości?Zestawienie danychw raporcie zwykle już na pierwszy rzut oka pokazuje, czy
spółkawchodziwskładgrupykapitałowej.Informacjenatentematznajdziemywkilkumiejscach.Popierwszetam,gdzieautorraportuwskazujewłaścicielispółki,atakżetam,gdziewyliczapodmiotyzależne.Jeżeliwidzimyżewłaścicielem(udziałowcem,akcjo-nariuszem8)firmysąinnespółkiidotegoopodobnejnazwie,tomożemyzałożyć,żemamydoczynieniazgrupąkapitałową.Podobniejest,gdywidzimy,żedospółkinależąudziałyczyakcjepodmiotówzależnych,czyliinnychspółek.Jeżeliwraporciejestpo-kazanypoziomzaangażowania(np.procentposiadanychudziałówlubakcji),toimwyż-szypoziomzaangażowania,tymwiększeprawdopodobieństwo,żemamydoczynienia zgrupąkapitałową,aniezjakąśprzypadkowąinwestycjąwynikającązchwilowejpo-trzebybiznesowej.Takiepowiązaniaocharakterzedługoterminowymwgrupiekapita-łowejwydająsiębyćnajwłaściwszeinajbardziejprzejrzyste.
Interpretacja powiązań
Przykładsposobuprezentowaniapowiązańwgrupiekapitałowejwraporciewy-wiadownigospodarczejznajdujesięwtabeli1.
8 Wtymmiejscutrzebazwrócićuwagę,żewywiadowniegospodarczestarająsiępodawaćinformacje oprzynajmniejkluczowychudziałowcach iakcjonariuszachspółki.Korzystajązdostępnychźródeł, takichjakrejestryKRSczyCEIDG,atakżezankiet.Dostępdotychinformacjimożebyćjednakograniczony,niewszyscyprzedsiębiorcybowiemodpowiadająnaankiety,austawaoKrajowymRejestrzeSądowymnienakła-daobowiązkuzgłaszaniadorejestruakcjonariuszyiwszystkichudziałowców.Wprzypadkunajczęściejspo-tykanychformprawnych,jakimisąspółkizograniczonąodpowiedzialnościąispółkiakcyjne,obowiązkowiwpisaniadorejestruprzedsiębiorcówKRSpodlegająwspólnicyspółekzo.o.posiadającyconajmniej10proc.kapitałuzakładowego,awprzypadkuspółekakcyjnychwyłącznieakcjonariuszebędącyjedynymiakcjonariu-szami.PrzyczymwprzypadkuspółekzograniczonąodpowiedzialnościąustawaoKRSnakładaobowiązekskładaniawaktachrejestrowychdokumentówzdanymiwszystkichudziałowców,wprzypadkuspółkiakcyj-nejnatomiastniemaobowiązkuskładaniadokumentówzdanymiakcjonariuszy.Por.A.Michnik,Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Komentarz,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska,s.56–90i281–299;patrz także: M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2013, Lexis Nexis, s.331–334.
II.STUDIAIANALIZY 151
Tabela 1. Wykaz powiązań na przykładzie raportu Bisnode D&B.
Wtejczęściraportusąwskazanepowiązaniajedynegoakcjonariusza(właści-ciela) spółki z innymi spółkami.Brakujewnim jednakewentualnychpowiązańzpodmiotamiprowadzonymi jakodziałalnośćgospodarczaosobyfizycznej, a takżeukierunkowanianafirmy,wktórychwskazanaosobapełnifunkcjęworganachsta-tutowych, nie będąc udziałowcem lub nie ujawniając faktu posiadania akcji. Dlaposzerzeniawiedzy o osobie i jej powiązaniach gospodarczychwarto prześledzićsygnalizowanezmianywwielkościposiadanychudziałów,a takżeprzyczynytychzmian.InformacjetepowinnyznajdowaćsięwaktachrejestrowychspółekwKRS.
152 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Wopisiespółekzależnychtreśćraportuograniczasiędowskazaniajedyniespółekpowiązanychbezpośrednio,bezwskazywanianaspółkikontrolowaneprzezspółkizależne.
Autorzyzestawieniaprzedstawionegowtabelinr1wymieniajątakżeosobyhisto-ryczniepowiązanezespółkami,którewczasiesporządzaniaraportuniesąjużwspól-nikami spółek „parterowych”.Niemniej jednakprzeanalizowanie losówbiznesowychtychosóbmożebyćintersującymuzupełnieniemwiedzyocałejgrupieijejprzeszłości.
Wartozwrócićuwagę,żewprzypadkuspółkiDIILimited,wmiejscuokreślają-cymudziałowcaposiadającegowprzeszłości100proc.udziałówiudziałowcaposiada-jącegowczasiesporządzaniaraportu60proc.udziałów,jestpustemiejsce.Jesttoewi-dentneniedopracowanie,ponieważchociażbykorzystajączestronyhttps://ems.ms.gov.pl/krs/wyszukiwaniepodmiotu?t:lb=t,możnałatwoustalić,ktojesttymudziałowcem.
Może się jednakokazać, że bezpośrednichpowiązańkapitałowychniema alboże sąbardzonieliczne, aleosobyzarządzające spółką (przedewszystkimczłonkowiezarząduiradynadzorczej)występująwwieluinnychpodmiotachjakoczłonkowieorga-nówstatutowych.Możnawtedyzałożyć,żemamydoczynieniazgrupąkapitałową,ale odużomniejwyraźnychiprzejrzystychpowiązaniach.Wówczasmożewyjśćnajaw,żetoniespółka,którawsposóbnaturalnypowinnakontrolowaćgrupękapitałową,pełnitęrolę.Takąrolęmożenaprzykładpełnićosobafizycznaalbofunduszzerejstrowany wrajupodatkowym.Niewiedząc,wjakisposóbjestskonstruowanymechanizmpodej-mowaniadecyzjiwcałejgrupie,możnamiećwątpliwościcodoprzejrzystościpowią-zańmiędzyspółkamiicodotego,nailetepowiązaniaokażąsiętrwałe(naprzykład wprzypadkukonfliktupomiędzyakcjonariuszamiczyudziałowcamispółkidominującejwgrupiealbospółekzależnych,częstonazywanych„parterowymi”).
Jeszczebardzejskomplikowanamożebyćanalizapowiązańwgrupie,jeżeliwidzi-my,żeosobyzarządzającespółką(członkowieorganówstatutowych,czyli:wspólnicy,akcjonariusze,udziałowcy,członkowieradynadzorczej,członkowiezarządu,prokuren-ci)prowadządziałalnośćgospodarczązarejestrowanąjakodziałalnośćosobyfizycznej(wCentralnejEwidencjiiInformacjioDziałalnościGospodarczej9),adziałalnośćtaniewskazujenato,żedotyczywyłącznieaktywnościzwiązanejzzarządzeniempodmiotemgospodarczym(zarejestrowaniedziałalnościgospodarczejpozwalanazawarciezfirmątzw.kontarktumenedżerskiego10,któregoopodatkowaniei„ozusowanie”jestznacząconiższeodopodatkowaniai„ozusowania”umowyopracę).
Niektórewywiadownie–zależnieodstopniaszczegółowościraportu–sprawdza-ją,czyosobypełniącefunkcjekluczowedlaspółkiprowadządziałalnośćgospodarczą.Bywa,żetadziałalnośćjestściślezwiązanazpodstawowądziałalnościąspółki.Naprzy-kładosobafizycznaprowadzącadziałalność jestwłaścicielemzakładuprodukcyjnegowytwarzającegoprodukt,któregodystrybucjanależydopodstawowejdziałalnościspółki.Zdarzasię,żetakierelacjesąbardzoskomplikowaneiżedziałalnośćgospodarczaprze-
9 https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/ceidg.public.ui/search.aspx.10Podstawądozawarciakontraktumenedżerskiegojestnieprawopracy,tylkoprawocywilne.Napodsta-
wietakichkontraktówzatrudniasięzwykleczłonkówkadryzarządzającej.Kontrakttakimożebyćzawieranyzpodmiotemgospodarczym,najczęściejprowadzonymwformiedziałalnościgospodarczejosobyfizycznej.Takżeztegowzględujestopodatkowanypodatkiemliniowym(takjakwprzypadkuprzychodówpodmiotugospodarczego,aniewynagrodzeniazapracę)idajedowolnośćwkształtowaniuwysokościskładkinaZUS–wedługzasad,któredotycząosóbprowadzącychdziałalnośćgospodarczą.Por.różnepoglądynakonstrukcjęiskutkipodatkowekontraktumenadżerskiegonahttp://kancelariepodatkowe.pl/artykuly/fakty-i-mity-o-kontr-akcie-menedzerskim.htmlorazhttp://praca.trojmiasto.pl/Kontrakt-menadzerski-zalety-i-wady-n54669.html.
II.STUDIAIANALIZY 153
platasiętuzdziałalnościąspółekprawahandlowego.Możnamiećpoważnewątpliwości,czytegotypuzależnościpomiędzyfirmamimająjakiekolwiekekonomiczneuzasadnie-nie.Najczęściejpozbadaniuokazujesię,żetakaskomplikowanainieprzejrzystastruk-turasłużytemu,żebyosobyfizyczneutrzymałykontrolęnadnajważniejszymiaktywamigrupynawetwtedy,gdydogrupywejdzieinwestorzewnętrzny.Zdrugiejjednakstronyjestoczywiste,żeżadenpoważnyinwestorniezaangażujesiękapitałowowgrupęspółek, wktórejpowiązaniapomiędzyfirmaminiesąjasneizrozumiałe,akontrolanadrealnymmajątkiemspółki jest rozproszonapomiędzywielepodmiotów,anieskoncentrowana współcewiodącejdlacałejgrupy.
Właśnie rolaposzczególnychosóbwydaje sięwyjątkowo istotnawzestawieniuzprowadzonąprzezniedziałalnościągospodarczą.Bywa,żektóryśzczłonkówzarzą-dumazarejestrowanądziałalnośćgospodarcząonazwie lubprzedmiociedziałalności„usługimarketingowe”.Możemysięwtedydomyślać,żefunkcjątakiejosobywspółcejestodpowiedzialnośćzasprzedażireklamęproduktu.Bywateżjednak,żesytuacjajestdużobardziejskomplikowana.Tesameosobywystępujązarównowspółcedominującej,jakiwspółkachzależnych.Tylkoichrolawposzczególnychfirmachsięzmienia.Naprzykładprezeszarząduwjednejspółce(A)jestdyrektoremgeneralnymwinnej(B), zkoleiwiceprezeswspółceA jest jednocześnieprezesemwspółceB.Czyli tesameosobywystępująwodwrotnejroli,wrelacjiprzełożony–podwładny,wdwóchpowią-zanych ze sobą spółkach.A po jeszcze staranniejszym badaniumoże się okazać, że współce,którajestkluczowymudziałowcemcałejgrupy,tezależnościsąjeszczeinne i że obie te osobypodlegają komuś trzeciemu.Możnamiećwątpliwości co do tego,ktokomurealniepodlegaiktowgrupieostateczniepodejmujedecyzjewiążące.Jeżeliodtakichwątpliwościmożezależećlosewentualnejdecyzjiozaangażowaniukapitało-wym,towartotędecyzjęwstrzymaćdoczasuwyjaśnieniatychwątpliwości.Wkażdejsytuacjiwartoteżustalić,ktomanajwiększąwiedzęoprzepływachfinansowychwhol-dingu(najczęściejjesttotzw.CFO11,czyliosobapełniącafunkcjędyrektorafiansowego wkluczowejspółcealbokluczowychspółkach).
Zatrudnienie
Interesującym uzupełnieniem danych przekazywanych przez wywiadownie sąinformacje o zatrudnieniu. Niestety, niemożemymieć pewności, że znajdą się one wraporcieicowięcej–żebędąaktualne.Jeżeliankieterwywiadowniniedostanietychinformacjiwodesłanymformularzu,tomożesięokazać,żedanychozatrudnieniunieudałosięodnaleźćwdokumentachspółkiprzechowywanychwarchiwumKRS(dane ozatrudnieniumożnauzyskaćzesprawozdańzdziałalnościzarząduspółkialbozwpro-wadzeniadosprawozdaniafinansowego,ale,niestety,niemawtejsprawieżadnejregu-ły,abywa,żespółkiniepodajątychdanychwogóle)aninigdzieindziej.
Pomimowątpliwościcodoaktualnościdanychozatrudnieniu,wartopoświęcićchwilę uwagi i zastanowić się, czywielkość zatrudnienia odpowiada skali działalno-ści spółki. Jest oczywiste, że wielkości zatrudnienia nie należy wiązać z wielkościąprzychodówzesprzedaży.Zupełnieinaczejbowiemwyglądazatrudnieniewinstytucjifinansowej, w której nieliczny zespół wytwarzawielosetmilionowe przychody, a zu-pełnieinaczejwzakładzieprodukcyjnym,wktórymwytwarzasiętowaryojednostko-woniewysokiejwartości (np.niewielkieelementybudowlane).Abywyprodukować i
11 ChiefFinancialOfficer–wluźnymtłumaczeniu:dyrektorfinansowy.
154 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
rozprowadzićdosprzedażywielemilionówwyrobów,potrzebawtakimzakładziebar-dzowieluosób.Jeżeliznaszychinformacjiwynika,żejesttamzatrudnionychniewie-lu pracowników, tomożna przypuszczać że znaczna część działalności podstawowejjestoutsourcingowana12.Awartotoustalić,ponieważistotniezmieniatonasząwiedzę omechanizmachdziałającychwfirmieijejzarządzaniu.
Wskaźniki finansowe
Istotną częścią każdego raportuwywiadowni gospodarczej jest zestawieniedanych finansowych, a także zestawienie wskaźników płynności, rentowności,efektywności oraz innych obrazujących wypłacalność i potencjał inwestycyj-ny firmy.Dlawstepnej analizy rozumienie tychwskaźnikównie jest niezbędne.Szczegółowa analiza sytuacji finansowej podczas dokładniejszych badań możenatomiastprzynieśćinteresującerezultaty13.Jesttojednaktematnazupełnieinneopracowanie.
Dlaanalitykaniebędącegoekspertemwdziedzinierachunkowościwiększośćdanych będzie trudna do zinterpretowania. Jednocześnie wskaźnik wymienianynajczęściej przez laików jakonajbardziej obiektywny– czyli zysk–nie zawszepokazujerzeczywistąsytuacjęfirmy14.Wartopamiętać,żeosobykierującespółkąniew każdymprzypadkumają na celumaksymalizację zysku.Mogą np. chciećosiągnąćsatysfakcjęfinansowąpoprzezwypłacaniesobiewysokichwynagrodzeń(widaćtochoćbywrachunkuzyskówistrat,wpozycjiKosztyogólnegozarządu,albozupełnieodwrotnie:wszystkieśrodkiwypracowaneprzezspółkęinwestująwjej rozwój, takabywdalszejprzyszłościosiągnąćznaczącywzrostwartości fir-my(jesttowówczaswidocznewrosnącychnakładachinwestycyjnych,odpisachamortyzacyjnychiwydatkachnabadaniairozwójorazwrosnącychwartościach
12 Outsourcingtoskrótodpojęciaoutside-resource-using,oznaczającegoprzekazywaniefirmiezewnętrznejniektórychpracwykonywanychwcześniejprzezpodmiotzlecającywewłasnymzakresie. Por.M.Kuźma,Czym-jest-i-na-czym-polega-outsourcing,2,47,1.html[online],http://www.firma.egospodar-ka.pl/12027,
13 Zob. P. Dobrowolski, Analiza wskaźnikowa, w: Podstawy analizy finansów firm,Warszawa 2003,StowarzyszenieKsięgowychwPolsce,s.75–111orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu we-wnątrzkorporacyjnych przestępstw i nadużyć gospodarczych,w:Analiza informacji w służbach policyjnych i ...,s.168–173.
14 JedenznajwybitniejszychświatowychpopularyzatorówwiedzyekonomicznejHenryHazlitttakpiszeorelacjizyskudorynku i jegoznaczeniadla rzeczywistejkondycjifinansowejspółek:Niewielu ludzi wie, ile wynosi „współczynnik umieralności” firm. Nie wiedzą, iż (aby zacytować wyniki badań TNEC) „gdyby przyjąć, że warunki w przyszłości będą średnio takie same, jak te, w których firmy działały w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, z każdych dziesięciu otwartych dziś sklepów spożywczych około siedmiu dotrwa do drugie-go roku; tylko cztery z dziesięciu może oczekiwać, że będzie im dane święcić czwarte urodziny”. Nie wiedzą, że – jak wskazują dane statystyczne dotyczące podatku dochodowego – pomiędzy rokiem 1930 a 1938 liczba korporacji, które wykazywały straty, rokrocznie przekraczała liczbę tych, które wykazywały zysk.Idalej: Śred-nia zysków korporacji wynosi mniej niż 6 procent dochodu narodowego. Wskazuje się też, że średni zysk po opodatkowaniu podatkiem dochodowym wynosi we wszystkich korporacjach w przemyśle wytwórczym mniej niż pięć centów na dolar sprzedaży. (...) Ale te oficjalne dane, choć są o wiele niższe od popularnych wyobra-żeń na temat wielkości zysków, odnoszą się tylko do wyników finansowych korporacji, które oblicza się na podstawie konwencjonalnych metod rachunkowości. Nie przeprowadzono żadnych wiarygodnych oszacowań, uwzględniających wszystkie rodzaje działalności – zarówno firmy nie posiadające osobowości prawnej, jak i te, które ją mają – a także odpowiednią liczbę lat dobrych i złych.Zob.H.Hazlitt,Ekonomia w jednej lekcji,Kraków2004,Znak,s.163.
II.STUDIAIANALIZY 155
niematerialnychiprawnych).Dlategoanalitycyinstytucjifinansowychstosujązu-pełnieinneniżtylkozysknarzędziaikryteriadowycenywartościspółkiiefek-tywnościjejdziałania15.
Zpunktuwidzeniapobieżnejocenywartoskoncentrowaćsięnadwóchwskaźni-kach:marżyoperacyjnej16,czylisumiezyskuzdziałalnościpodstawowej,iamortyza-cji17(częstonazywanejEBIT18lubwzależnościodtego,czyuwzględniaamortyzację–EBITDA19)ijejrelacjidoprzychodów(inaczejsprzedaży)orazdozyskunetto.Marżaoperacyjnadaje obraz tego, czydziałalnośćprzedsiębiorstwa, z uwzględnieniemwy-łączniedziałalnościpodstawowej,jestopłacalna.Jejrelacjedoprzychodów(sprzedaży)określajątęwłaśnieopłacalność.Imwyższyprocentwartościsprzedażystanowimar-żaoperacyjna,tymlepiej.Wpolskichrealiach(chociażdotakichtezogólnychnależypodchodzićzwielkąostrożnością,ponieważuwzględnianewartościmogąsięzmieniać wzależnościodwielkościfirmy,atakżeodtego,czyfirmajestjeszczewfazierozwojo-wej,czymajużugruntowanąpozycjęnarynku)marżaoperacyjnaniepowinnaspadaćponiżejkilkuprocent,arzadkosięzdarza,abywynosiłapowyżej30proc.(marżaopera-cyjnaokoło30proc.sprzedażyniezdarzasięprawienigdy,ajeżelijuż–towspółkachinnowacyjnychorazwtzw.monopolachnaturalnych)20.
Przykładsposobuprezentowaniarachunkuzyskówistratwraporciewywiadownigospodarczejzostałzamieszczonywtabeli2.
15 Por.B.Kotowska,J.Sitko,A.Uziębło,Finanse przedsiębiorstw,Warszawa2013,CeDeWu.pl,s.191–197; womawianychprzezautorówmetodachwycenprzedsiębiorstwazyskjestbranypoduwagęjedyniewjednejztrzechpodstawowychmetod(majątkowa,dochodowaimieszana)itylkowjednejzjejwersji.Chodzituometodędochodowąopartąnamodeluwolnychprzepływówpieniężnychdlawłaścicieli(FCFE–Free Cash Flow to Equity).
16 Por.P.Dobrowolski,Podstawy analizy finansów firm…,s.91–91.17 Amortyzacja jest pieniężnym odpowiednikiem zużycia środków trwałych zaliczanym do kosztów działal-
ności, a jednocześnie elementem składowym ceny produktu lub usługi. W momencie sprzedaży wytworzonych produktów jest otrzymywany ekwiwalent pieniężny poniesionych kosztów. W ten sposób podmiot gospodarczy otrzymuje m.in. środki będące odpowiednikiem zużycia środków trwałych. Środki te mogą być przeznaczone na wymianę środków trwałych z chwilą ich całkowitego zużycia.Zob.J.Aleszczyk,Rachunkowość finansowa od podstaw,Poznań2012,Zyskis-ka,s.149orazR.Milewski,E.Kwiatkowski,Podstawy ekonomii,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.241.Trzeba jednakzauważyć,żeśrodki,którezgodniezdefinicjąamortyzacjimogąbyćprzeznaczonenawymianęśrodkówtrwałych,wcaleniemusząbyćwykorzystanewy-łączniewtymcelu.Środkitesądefactododyspozycjiprzedsiębiorstwatakżenainnecele,naprzykładnapoprawępłynnościfinansowej.Dlategowartośćamortyzacjijestuwzględnianawmarżyoperacyjnej.
18 EarningsBeforeInterestsandTaxes(zyskprzedpotrąceniemodsetekipodatków).19 Earnings Before Interests,Taxes,Deprecitation andAmortization (zyskprzedpotrąceniemodstek,
podatkówiamortyzacji.Słowodeprecitationoznaczaamortyzacjęśrodkówtrwałych,aamortizationdotyczywartościniematerialnych).
20 Monopolnaturalnywystępujenajczęściejwtedy,gdyuruchomieniedziałalnościkonkurencyjnejwy-maganieporporcjonalnych kosztów, np. budowy sieciwodociągowej, energetycznej, gazowniczej itp.Wy-jaśnieniepojęciamonopolnaturalnyzob.w:P.Krugman,R.Wells,Mikroekonomia,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.635oraz657–658;R.Milewski,E.Kwiatkowski,Podstawy Ekonomii,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.153;B.Czarny,Wstęp do ekonomii,Warszawa2006,Pol-skieWydawnictwoEkonomiczne,s.101–102;D.Begg,S.Fischer,R.Dornbusch,Mikroekonomia,Warszawa1996,PolskieWydawnictwoEkonomiczne,s.257–258,501–502iin.
156 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Tabela 2. Rachunek zysków i strat na przykładzie raportu Creditreform21.
Przysamodzielnymobliczaniumarżyoperacyjnejtrzebapamiętać,gdziewspra-wozdaniachfinansowychnależyszukać jejczęści składowych.Zyskoperacyjny (ina-czej:zyskzesprzedażyalbozyskzdziałalnościpodstawowej)–topozycjaC.wrachun-kuzyskówistrat;amortyzacja–tonajczęściejpozycjaA.II.1.wrachunkuprzepływówpieniężnychlubpozycjaB.I.wrachunkuzyskówistrat22.
21 Danezrachunkuzyskówistratpozwalająnasamodzielneobliczeniewskaźnikównajbardziejrepre-zentatywnychdla sytuacji finansowejfirmy, przedewszystkimmarży operacyjnej.Dane dowyliczenia tejmarży powinny się znaleźćw pozycji B.I. (koszty działalności operacyjnej – amortyzacja) i C. (zysk lubstratanasprzedaży).WzałączonejtabelibrakpozycjiB.I.(właściwaczęśćtabelizaczynasięodpozycjiII.,cooznacza,żewsprawozdaniachfinansowychamortyzacjaniejestuwzględniana,czyligdybyamortyzacja wtymprzypadkuznalazłasięwtabeli,tojejwartośćwynosiłaby0).Takwięcmarżęoperacyjnąmożnaobli-czaćwyłączniewodniesieniudostratynasprzedaży(inaczejzdziałalnościpodstawowej).
Wprzypadkufirmmającychdużostabilniejsząsytuacjęnarynkuwartozwrócićuwagęnatakiepozycje,jakwynagrodzenia(B.V.)orazubezpieczeniaspołeczneiinneświadczenia(B.VI.)orazzastanowićsię,czyteliczbysąadekwatnedotego,cowiemynatematwielkościzatrudnieniawprzedsiębiorstwieiwzwiązkuztymowysokościświadczeńnaubezpieczeniaspołeczne.
22 Por.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.91–92i175–179.
II.STUDIAIANALIZY 157
Relacjemarżyoperacyjnejdowartościsprzedażymogąconajwyżejwskazać,czypro-duktfirmydobrzesięsprzedajeiczyfirmamadobrąstrategięwzrostu.Proporcjewysokościmarżyoperacyjnejdozyskupozwalająnatomiastnawysunięciewątpliwościcodosposobuzarządzaniafirmą.Jeżelimarżajeststosunkowowysoka,azyskniski,towartosięzastano-wić,czywszystkojestwporządkuiposzukaćprzyczyn,zktórychpowoduspółkaponosiwysokiekoszty,inneniżzwiązanezdziałalnościąpodstawową(niejesttojeszczewiary-godnywskaźnik,tylkoconajwyżejposzlaka,żezespółkimogąbyćwyprowadzanepienią-dze).Wartowprzypadkuformułowaniahipotezsprawdzić,jakwyglądająwynikifinansowebadanegopodmiotunatlebranży.Tedanewywiadowniezamieszczajązwyklewraportach.
Zkolei,jeżelimarżajestniska(lubwręczujemna),azyskwysoki,tonależysięzastanowić,wjakisposóbspółkagenerujedochodyzdziałalnościinwestycyjnejbądźfinansowej.Gdysięprzyjmie,żedziałalnośćpodstawowajestinnaniżinwestycjefinan-sowe,tomożebudzićzdziwienie,dlaczegotegorodzajudziałalnośćprzynosiwyraźnyzysk (również to nie jest żadnymdowodem, ale conajwyżej sygnałem, żedo spółkitrafiająpieniądzezdziałalnościinnejniżdeklarowana)23.
Tewskaźniki,którewywiadownieeksponująnajczęściej,dotycząprzedewszystkimpłynnościfinansowejfirmy.Coprawdawróżnychraportachmożnanatrafićnaróżnorod-ną terminologię związaną z płynnością, ale najczęściej dotyczyonapłynności bieżącejipłynnościszybkiej.Wskaźnikbieżącypłynności tostosunekaktywówobrotowychdozobowiązańkrótkoterminowych24.Wskaźnikszybkipłynnościzaśtostosuneknależnościkrótkoterminowychiśrodkówwkasiedozobowiązańkrótkoterminowych25.Najczęściejprzyjmujesię,żeobawskaźnikiniepowinnyspaśćponiżej1,bowtakimprzypadkuwartośćzobowiązańkrótkoterminowychprzewyższaśrodki,którespółkamożewnaj-bliższymczasieprzeznaczyćnaichuregulowanie.Trzebajednakpamiętać,żenawetzo-bowiązaniakrótkoterminowemogąmiećróżneterminywymagalnościijeżeliniektóre znichmająodleglejszeterminypłatności,toniemapowodudoniepokoju.
Przykładprezentowaniawskaźnikówpłynnościwraporciewywiadowniprzedsta-wiatabela3.
23 Typowanieianalizowaniedanychwskazującychnato,żewprzedsiębiorstwiemożedochodzićdonie-prawidłowościwliteraturzeczęstojestnazywanetypowaniem„czerwonychflag”(ang.red flags),ametodypo-zwalającenawyciąganiewnioskówzobserwowaniatychże„czerwonychflag”nazywasię„monitorowaniempunktówkrytycznych”(ang.critical point auditing).Zob.S.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu…, s. 151–176. Z kolei konkretne przykłady „czerwonych flag” wymienia m.in. J.T. Wells w Nadużyciach w firmach. Vademecum. Zapobieganiu i wykrywaniu,Warszawa2006,LexisNexiswspólniezErnst&Young,s.407.Tensamautorzwracauwagęnato,żeprzybadaniusprawozdańfinansowychnależystosowaćzasadęwspółmiernościprzychodówikosztów,zob.tamże,s.329.
Natrudnościwstwierdzeniu,żeokreślonezachowaniawobrociegospodarczymnosząznamionaprzestęp-stwa,aniewynikajązbłęduczyryzykagospodarczego,wskazujeAndrzejMuchawpublikacjiStruktura prze-stępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym, analiza teoretyczna i dogmatyczna,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska,s.299.Próbęsklasyfikowanianadużyćgospodarczychm.in.podkątemmożliwościichujawnieniapodejmujeWiesławJasińskiwksiążce pt.Nadużycia w przedsiębiorstwie. Przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Poltext,s.17–22.
24 Zob.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.76,orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykry-waniu…,s.170.
25 Zob.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.78orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykry-waniu…,s.171.
158 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Tabela 3. Sposób prezentowania wskaźników finansowych w raporcie Bisnode D&B.
Wtabeli,uzupełnionejowykresygraficznewujęciuhistorycznym,autorzyraportuprzedstawiająpodstawowedanefinansowe(przychody lubsprzedaż izysk lubstratę)takżewzestawieniuzwynikamibranży.Gdybybranżabyławybranaprawidłowo,moż-nabystwierdzić,żekondycjabadanejspółkijestwyraźniegorszaodśredniejwbranży.Bardziejprecyzyjniesytuacjęfinansową(takżenatlebranży)określająwskaźnikifinan-sowewybraneprzezwywiadownię,np.:
• stopa bieżąca – inaczej nazywana wskaźnikiem bieżącym czy current ratio;oznaczaonarelacjęaktywówobrotowych(czylinp.środkówposiadanychprzezspółkęoraznależnościododbiorcówproduktówczyusług)dozobowiązańkrót-koterminowych. Imwyższy jest tenwskaźnik, tymbardziejmożnauważać, żepewniejsza jestspłatazobowiązań.Niemniej jednakw literaturzewskazujesię,żeprawidłowodziałająceprzedsiębiorstwopowinnomiećwskaźnikpłynnościnapoziomiepomiędzy1,5a2(czyliwartośćaktywówpowinnabyć1,5do2razywyższaodwartościzobowiązań).Jeżelitenwskaźnikspadnieponiżej1,tomożnapodejrzewać,żefirmanieradzisobiezespłatązobowiązań(czyligrozijejbrakpłynnościfinansowej).Zkolei,jeżeliwskaźnikprzekracza2,tomożetooznaczać
II.STUDIAIANALIZY 159
nadpłynnośćfinansową–zjawiskorównieżniekorzystne,któreświadczyotym,żespółkakumulujeaktywa,np.gotówkę,naniskooprocentowanychkontachban-kowych,anieinwestujewewłasnyrozwój,
• rentownośćnetto–(inaczejwskaźnikrentownościsprzedaży,Net Profit MarginlubNet Profit Ratio)towielkośćzyskunettoprzedsiębiorstwapodzielonaprzezwartośćsprzedaży(przychodów).Imwyższyjesttenwskaźnik,tymlepszajestsytuacjafirmy,
• wskaźnikwartościnetto(dozadłużenia)–jestliczonypoprzezokreśleniewarto-ścinettofirmy(kapitałwłasnypomniejszonyowartościniematerialneiprawne,czylinp.wartośćznakówtowarowych,posiadanychtechnologiiiinnejwłasnościintelektualnej)iodniesienietejwartościdowysokościzobowiązańdługo-ikrót-koterminowych.Imwyższyjesttenwskaźnik,tymprawdopodobieństwozapłatynależnościjestwyższe,ponieważwprzypadkukoniecznościsprzedażyskładni-kówmajątkuwceluzaspokojeniawierzycieliuzyskanesumypozwoląnazaspo-kojeniewiększejwartościroszczeń,
• długdokapitału–inaczejwskaźnikzadłużeniakapitałówwłasnych–oznaczasto-sunekzobowiązańdokapitałówwłasnychprzedsiębiorstwa.Imwyższywskaźnik,tymwiększejestzadłużeniespółki,zarównowynikającezzaangażowaniainsty-tucjizewnętrznychfinansującychdziałalnośćfirmy,jakiztytułufakturoczeku-jącychnazapłacenie.Przekroczenieprzeztenwskaźnikprogu2,5możezagrażaćpłynnościfinansowejspółki,
• wartośćnetto–towartośćkapitałównettopomniejszonychowartościniemate-rialneiprawne(patrzwyżej–wskaźnikwartościnettodozadłużenia).
Wraportachsączęstowyróżnianeiwyodrębnianeinformacjeozobowiązaniachfirm.Najczęściejprzytaczanesątrzypozycje:
1) zobowiązania krótkoterminowe – zwykle te, które są wymagalne w ciągunajbliższych12miesięcy,chociażwartopamiętać,żezwyklenajistotniejszezobowiązania,takiejakwynagrodzenia,kosztydostawenergii,czynszuiratykredytu,sąpłaconewcyklachmiesięcznych,
2) zobowiązaniadługoterminowe–takie,którychpłatnośćmanastąpićwokresiedłuższymniż12miesięcy(najczęściejdotycząspłatykredytówipożyczek, atakżeemisjipapierówwartościowych),
3) rezerwynazobowiązania–wtensposóbnajczęściejopisujesięzobowiązania,którychterminwymagalnościlubkwotaniesąpewne(naprzykładzobowią-zaniaspornedochodzonenadrodzesądowej).
Dane teleadresowe
Kolejną(jużostatniąwzestawieniuprzygotowanymnapotrzebytegoopracowa-nia) pozycją, na którą koniecznie należy zwrócić uwagę, jest informacja o nierucho-mościachwykorzystywanychprzezspółkę.Danenatentematniezawszeznajdująsię wraportachwywiadowni,alejeślisięznajdująidotegosąuzupełnioneolistęadresów,towartoteadresypoddaćdalszemusprawdzeniu,przedewszystkimpoprzezustalenienumerów ksiąg wieczystych nieruchomości. Na podstawie tych ksiągmożemy usta-lić,czyinteresującynaspodmiotjestwłaścicielemnieruchomości,czytylkonajemcą. Ajeżelitenieruchomościsąobciążonehipoteką,tomożemyokreślić,jakajestwartośćtejhipotekiinaczyjąrzeczjestustanowiona.Dotyczytotakżeinnychprawrzeczowych.Przykładprezentacjidanychadresowychzostałprzedstawionywtabeli4.
160 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Tabela 4. Prezentacja danych teleadresowych w raporcie
Daneteleadresowedotycząsiedzibyspółki.Wtymprzypadkupracownicywywia-downiniesprawdzili,kto jestwłaścicielemnieruchomości.Tymczasemta informacjamożebyćdlaspółkiistotna,szczególniewtedy,gdynależącadoniejnieruchomośćjestobciążonahipoteką.Dokonującsprawdzeńpodadresemhttp://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/
II.STUDIAIANALIZY 161
pdcbdkw.html,możnaustalić,najakiesumyjestobciążonahipotekanieruchomościna-leżącychdospółkiinaczyjąrzecz.Przybardziejzaawansowanymbadaniuwartotak-żeposzukaćwaktachsądowychspółki,wbazach teleadresowych iw innychbazachdanych innych adresów związanych z działalnością spółki oraz ustalić numery ksiągwieczystychwszystkichnieruchomości.Dziękitemumożnałatwookreślić,czytenieru-chomościsąwłasnościąfirmy,czysąjedyniewynajmowane(jeśliwynajmującyniejestpośrednikiem–cozdarzasiędośćrzadko–tomożnatakżesprecyzować,odkogosąwynajmowane).Jeżelitądrogąustalisięnieruchomościnależącedofirmy,tomożliwebędzieuzyskanie informacjidotyczącychsposobu ichnabycia idanychpoprzedniegowłaściciela,atakżedotyczącychtego,czynieruchomośćjestobciążonahipotekąiewen-tualnienaczyjąrzecz,zjakimterminemspłatyizjakąwysokościąodsetekodzabezpie-czonejhipoteczniepożyczki.Wsprawachnajwyższejstaranności istotnymuzupełnie-niemmożebyćsprawdzeniewzbiorachKRSdanychadresowychosóbzarządzającychspółką iustaleniezwiązanychzniminieruchomości.Jeżeli teosobysąwłaścicielaminieruchomości, to informacje z ksiąg wieczystych dotyczące ewentualnych obciążeńnieruchomościpomogąwyrobićsobiezdanienietylkonatematichprywatnejsytuacjifinansowej,lecztakżenatematichreputacji.Mapawskazującapołożenienieruchomo-ściwydaje sięmało przydatna.Dobrewynikimoże przynieśćwyszukanie adresu naportalachudostępniającychzdjęciakonkretnychadresówczywizualizującychwytypo-wanefragmentymiejscowości.Jesttometodaszybkiegozweryfikowania,czycharakterobiektujestzgodnyzjegoprzeznaczeniem.
Pogłębianie danych
Specyfiką białego wywiadu (podobnie jak i innych narzędzi wywiadowczych)jest to,że jegocelemjestpozyskaniedanychbezwiedzypodmiotu,któregodotyczą.Jakouzupełnienieinnychmetodzdobywaniainformacjimożeonsłużyćustaleniutychfaktówiopinii,któresprawdzanymógłbychciećukryć.Stądnametodypozyskiwaniaźródełinformacjiiichocenynależynałożyćnarzędziaanalitycznepozwalająceocenićichwiarygodnośćikompletność.Dotyczytotakżedanychpochodzącychzwywiadownigospodarczych.
Wliteraturzefachowejmożnaznaleźćwieleprzykładówsystemówanalizowaniadanych,wtymopisanychprzezwielokrotniewcześniejprzywoływanychwtymopraco-waniuautorów.Wartoomówićkilkaznich.
Niewszystkieniżejomawianemetodyanalitycznesąprzypisanedobiałegowy-wiadu. Niemniej jednak takie metody, które pozwalają na zrozumienie procesów i relacji gospodarczych,mogą być bardzo przydatne.W rozdziale zatytułowanymArchitektura business intelligenceT.H.Davenport i J.G.Harrisprezentująorgani-zacjęwarsztatupracyanalityka26.Rekomendujądalekoidąceuproszczenieprocedur ioddzieleniepracyanalitykaodpracyresearchera(tj.osobyprzeprowadzającejba-dania).Podkreślająznaczenieformułowaniahipoteziprognozprzezzespółanality-kówjakopodstawowegozadaniategozespołupodczaswyciąganiawniosków.Jed-nocześniezwracająuwagęnanajważniejsząrolę,jakąodgrywazarządzaniedanymi.Podkreślają,żedanemogąbyćróżnejjakości(tzn.niespójne, fragmentaryczne, wy-rwane z kontekstu)27.
26 T.H.Davenport,J.G.Harris,Inteligencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,MTBiznes,s.207.27 Tamże,s.209.
162 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
Abymożna było zakwalifikować dane jakowartościowe, powinny one speł-niaćwielekryteriów.Należądonich:prawidłowość (rozumiana również jakodo-kładność),kompletność,aktualność,jednolitość(takżepoprzezustandaryzowanie),znajomośćkontekstuikontrola(ochronaprzedzmianamiwprocesieprzetwarzaniaiprzechowywania)28.Dowsparciaprzyporównywaniuiwyszukiwaniunajistotniej-szychinformacjiDavenportiHarrisproponująszeregtechnikanalitycznych,odnaj-prostszych:typuarkuszkalkulacyjny,pozaawansowane,opartenabadaniachDNA(algorytmygenetycznepozwalającenaoptymalizacjęprocesów)29.
Porównywalnesystemyopracowywaniaróżnorodnychinformacjipochodzącychze„źródełotwartych”,alejużniedlacelówanalizydziałaniaprzedsiębiorstwa,tylko z przeznaczeniem dla służb państwowych, rekomendują Grzegorz Dobrowolski,WojciechFilipkowski,MarekKisiel-Dorohinicki iWitoldRakoczy.Wopracowaniu pt.Wsparcie informatyczne dla analizy otwartych źródeł informacji w Internecie w walce z terroryzmem. Zarys problemu30omawiająsystemprzetwarzaniadanychpochodzącychzeźródełpowszechniedostępnych.Zwracająuwagęprzedewszystkimnazorganizo-waniesystemuichprzetwarzania.Wichopiniitakisystempowiniensięskładaćzpięciupodstawowychpodsystemów:rozpoznawaniaimonitoringu,rejestruźródełinformacji,ratinguiidentyfikacjiautorów,bazydanychautoróworazalarmowania.Nawetjeślidoce-lowymzadaniemtakskonstruowanegozespołumiałobybyćidentyfikowaniezagrożeńterrorystycznych,tomożnazauważyćwielecechzbieżnychzzadaniamizwiązanymi zanalizowaniemprocesówgospodarczych(zocenąwiarygodnościźródełimonitoro-waniem„czerwonychflag”włącznie).
PodejściebardziejzorientowanenatypowanienadużyćprezentujePawełDo-browolskiwpodrozdziale podręcznikado analizyfinansowej zatytułowanymMa-nipulowanie wskaźnikami31.Autor proponuje tu takie narzędzia doweryfikowaniahipotez, jak: ukrywanie strat wynikających ze zużycia zapasów i nieściągalnychnależności, zawyżanie wartości niematerialnych, manipulowanie rozliczeniamiz dostawcami poprzez przesuwanie transakcji na „wygodniejsze” terminy. Po-dobne narzędzia służące do wstępnej weryfikacji hipotez o nadużyciach omawiaWiesław Jasiński w rozdziałach Symptomy dotyczące transakcji i Symptomy do-tyczące podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie32.Wśród wielu pozycji zwra-ca uwagę na: ukrywanie części wynagrodzeń i wykorzystywanie ich do zakłada-nianiejawnychfunduszy, tworzenie łańcuszkaspółekzarejestrowanychzagranicą w celu ukrycia konfliktu interesów i rozliczenia ze spółkami zarejestrowanymi wrajachpodatkowych.Jeślichodzioprocesyzarządzania,tosygnalizuje„czerwoneflagi”.Najistotniejszeznichtobrakprzejrzystychizrozumiałychprocedurdotyczą-cychpodejmowaniadecyzji, niejasnypodział zadańmiędzykomórkamiorganiza-cyjnymi,anomaliaprzy rotacjizatrudnienia,wszczególności jeślichodzioosobypełniącefunkcjenajbardziejodpowiedzialne33.
Konkretnepropozycjedotyczącezarównoorganizacjiprocesuanalitycznego,jak
28 Tamże,s.215.29 Tamże,s.221–224.30 Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu...,s.275–303.31 P.Dobrowolski,Podstawy analizy finansów firm…,s.101–102.32 W.Jasiński,Nadużycia w przedsiębiorstwie, przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Poltext,
s.343.33 Tamże,s.246–250.
II.STUDIAIANALIZY 163
ibadaniadanychzestawiłJosephT.Wells34.WrozdzialezatytułowanymWprowadze-nie do sprzeniewierzenia majątkuwyjaśniaogólnezasadybadaniadanychfinansowych,dziękiktórymmożnasięzorientować,żefirmaniedziałaprawidłowo.Jakonarzędziadowskazywaniasymptomównieprawidłowościwskazuje:brakrównowagifinansowej(wynikającyzniewspółmiernejwielkości sprzedażywyliczanejnapodstawiezużyciazapasówlubmajątkurzeczowegodoprzychodów),nieprawdziweobciążenia(dopisy-wanie nieistniejących kosztów działania), obciążanie kosztów (podobnie jakw przy-padku obciążeń nieprawdziwych, obciążanie kosztów polega na tworzeniu kosztówfikcyjnych),pozornarównowaga(wprowadzaniecelowychbłędówwksięgachrachun-kowych,m.in.poprzezstosowanienieuprawnionychzaokrągleń),aktywowaniewydat-ków(tworzeniefałszywychdowodówzakupowych,np.wyposażenia)ipomijanieuznań(nierejestrowanieczęścisprzedaży).
KolejnemetodyidentyfikowanianieprawidłowościnapodstawieanalizydanychfinansowychJ.T.WellsomawiawrozdzialeNieprawdzie informacje35.Wtymmiejscuwymieniatrzypodstawowenarzędziaukrywanianadużyć:„naginanie”systemufinanso-wo-księgowego(np.poprzezniewłaściwąwycenęodpisówamortyzacyjnych,uwzględ-nianie należności nieściągalnych, rozliczanie nadwyżek towarowych), nadużycia wsystemiefinansowo-księgowym(rejestrowaniefikcyjnejsprzedaży,fałszowaniestanuzapasów,tworzenierezerwwsposóbniezgodnyzzasadami)iomijaniesystemufinanso-wo-księgowego(najczęściejoznaczatoprowadzeniepodwójnejksięgowości)36.
Najwięcejwskazówekdotyczącychbadaniasprawozdańfirmmożnajednakzna-leźćw rozdzialeFałszowanie sprawozdań finansowych37. J.T.Wellswymieniawnimtrzypodstawowemetodybadań:analizępionową(porównywaniedanychwrachunkuzyskówistrat,wbilansie i rachunkuprzepływówpieniężnych),analizępoziomą(ba-danie procentowych zmian poszczególnych pozycji sprawozdań w dłuższym czasie) i analizę wskaźnikową (śledzenie relacji pomiędzy poszczególnymi pozycjami spra-wozdańfinansowychzgodniezdefinicjamiwskaźnikówstosowanychwrachunkowo-ści,np.wskaźnikówpłynności,rotacjinależnościizapasów,zadłużenia,efektywnościiinnych)38.
WsposóbpodobnydoJ.T.Wellsadoproblemuwykrywanianadużyćwprzedsię-biorstwachpodchodziSebastianSkrzyszowski39.Podkreślaonprzydatnośćprogramówwizualizującychdanewformiegraficznejjakoszczególnieprzydatnychdoporównywa-niainformacjiprzezdłuższyczas.Wyjaśniarolę„czerwonychflag”,doktórychzalicza:ujawnianiemanipulowaniadatamiiterminamizdarzeń,weryfikowaniedanychadreso-wych(np.pracownikówikontrahentów)orazporównywaniewysokościprzychodówzestanemkasy.
InteresującenarzędziedobadaniazestawieńfinansowychmożebyćopartenaprawieBenforda40.Pozwalaononaujawnianiemanipulacjipoprzeznp.nieuprawnionezaokrą-glanieliczbobrazującychposzczególnepozycjesprawozdańfinansowych.Jakpodkreślaautor,(...)duża niezgodność badanych liczb z prawem Benforda to czerwona flaga.
S.Skrzyszowski,podobniejakJ.T.Wells,jakoniezwyklepomocnenarzędziewy-
34 J.T.Wells,Nadużycia w firmach….,s.440.35 Tamże,s.321.36 Tamże,s.327–328.37 Tamże,s.353.38 Tamże,s.389–396.39 S.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu…,s.151–176.40 Tamże,s.165.
164 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
mieniaanalizydanychfinansowych–zarównoanalizępionowąipoziomą,jakiwskaź-nikową.Napodstawietychanalizpomagateżinterpretowaćwynikibadań.Podajetakżeprzykładywnioskowaniaprzyuwzględnieniuwskaźnikówrentowności,płynnościorazrotacjizapasówinależności.
Powyższy przegląd koncepcji dotyczących organizacji systemu analizowania i kryteriówweryfikowaniadanychodnoszących siędozdarzeń i procesówgospodar-czych jestniewątpliwiebardzoogólny ipobieżny.Jegocelemjestprzypomnienie,że wraziekoniecznościzweryfikowaniaiposzerzeniadanychpochodzącychzwywiadow-nigospodarczychpotrzebneicelowejestsięganiedowieluróżnychźródeł.Pracanadzdobywanieminformacjioróżnymstopniuzłożonościiwiarygodności,wymagadobrejorganizacjiistarannegozaprojektowaniaproceduranalitycznych.
Bibliografia:
AleksandrowiczT.,KoniecznyJ.,KonikA.,Podstawy detektywistyki, usługi de-tektywistyczne, prawo, taktyka, moralność,Warszawa2008,WydawnictwaAkademickie iProfesjonalne.
AleszczykJ.,Rachunkowość finansowa od podstaw,Poznań2012,ZyskiS-ka.Analiza informacji w służbach policyjnych i specjalnych,J.Konieczny(red.),War-
szawa2012,C.H.Beck.BeggD.,FischerS.,DornbuschR.,Mikroekonomia,Warszawa1996,PolskieWy-
dawnictwoEkonomiczne.CzarnyB.,Wstęp do ekonomii,Warszawa 2006, PolskieWydawnictwoEkono-
miczne.DavenportT.H.,HarrisJ.G.,Inteligencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,
MTBiznes.DobrowolskiP.,Podstawy analizy finansów firm,Warszawa2003,Stowarzyszenie
KsięgowychwPolsce.DylM.,Środki nadzoru na rynku kapitałowym,Warszawa2012,WoltersKluwer
Polska.HazlittH.,Ekonomia w jednej lekcji,Kraków2004,Znak.Jasiński W., Nadużycia w przedsiębiorstwie. Przeciwdziałanie i wykrywanie,
Warszawa2013,Poltext.Javers E., Agent, handlarz, prawnik, szpieg. Tajemniczy świat korporacyjnego
szpiegostwa,Kraków2010,WydawnictwoLiterackie.Kotowska B., Sitko J., Uziębło A., Finanse przedsiębiorstw, Warszawa 2013,
CeDeWu.pl.Kowalczyk L., Praktyczne i teoretyczne aspekty badania wiarygodności firmy,
Warszawa2006,Difin.KrugmanP.,WellsR.,Mikroekonomia,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowe
PWN.Kuczyńska-CesarzA.,Zasady rachunkowości,Warszawa2001,Difin.MichnikA.,Ustawa o krajowym rejestrze sądowym.Komentarz,Warszawa2013,
WoltersKluwerPolska.MilewskiR.,KwiatkowskiE.,Podstawy ekonomii,Warszawa2012,Wydawnictwo
NaukowePWN.MojakJ.,Prawo papierów wartościowych. Zarys wykładu,Warszawa2013,LexisNexis.MuchaA.,Struktura przestępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające
II.STUDIAIANALIZY 165
bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska.
NiemierkaS.,SmyklaB.,Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w bankach – aspekty prawne,Warszawa2001,InstytutNaukowo-WydawniczyOLYMPUSCEiRBSA.
Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. No-woczesne technologie i praca operacyjna,L.Paprzycki,Z.Rau(red.),Warszawa2009,WoltersKluwerPolska.
Prawo rynku kapitałowego,A.Flisek(red.),Warszawa2013,C.H.Beck.Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2013,
LexisNexis.Ustawa o rachunkowości,R.Rudnik(red.),Warszawa2013,WoltersKluwerPolska.J.T.Wells,Nadużycia w firmach. Vademecum. Zapobieganie i wykrywanie,War-
szawa2006,LexisNexiswspólniezErnst&Young.
Abstrakt
Artykułdotyczyprzydatnościraportówopodmiotachgospodarczych,sporządza-nychprzezwywiadowniegospodarcze,dlaanalityków.Narynkuzarównopolskim,jakimiędzynarodowymdziałaconajmniejkilkadziesiąttegotypuwywiadowni.Najbardziejrozpowszechnionesąwywiadownieinternetowe.
Wywiadowniegospodarczezzasadyczerpiądanez tzw.źródełotwartych.Naj-większeznichspecjalizująsięwkilkudziedzinach.Niektóreopracowująrankingiwia-rygodnościposzczególnychfirmiokreślająbezpiecznypoziomkredytowania(lubfinan-sowaniawinnysposób)przedsiębiorstwgospodarczych,tworząbranżowebazydanych,określająpodstawoweparametryitrendywposzczególnychsektorachgospodarczych,zajmują się tworzeniem wykazu dłużników i oferują wsparcie przy windykacjach.Współpracujątakżezbankamiifirmamiubezpieczeniowymiwzakresieanalizyryzyka.
Działalnościąnajbardziej identyfikowanązwywiadowniamigospodarczymi jestsporządzanieprzeznieraportówopodmiotachgospodarczych.Raportytakiezawierająjednakjedyniepodstawowedanedotyczącepodmiotówgospodarczych,takiejak:daneteleadresowe,strukturawłaścicielska,podstawowyprzedmiotdziałalności, informacjeoosobachzarządzającychorazpodstawowewynikifinansowe.Wprzypadkuraportówuzupełnianychdziękiankietomwysyłanychdoprzedsiębiorcówdaneobejmujątakżein-formacjeowielkościzatrudnieniaistanieprawnymwykorzystywanychnieruchomości.
Pomimo,żedane temajacharakterpodstawowy,mogąbyćbardzoprzydatnedlaanalitykabadającegoprzypadkinieprawidłowościwobrociegospodarczym.Pozwalająna:
1) stawianiehipoteznapodstawiewstępnejinterpretacjidanych,2) interpretacjepowiązańwgrupachkapitałowych,3) badanierelacjizatrudnieniadoskalidziałalności,4) zestawieniedanychfinansowychdotyczącychfirm,atakżezestawieniewskaź-
ników ich płynności, rentowności, efektywności oraz innych, obrazującychichwypłacalnośćipotencjałinwestycyjny,
5) poszukiwanieinformacjiozadłużeniufirmm.in.poprzezustalanieobciążeńhipotecznych.
Wartykulezwrócono takżeuwagęnakoniecznośćpogłębianiaposiadanych jużdanychprzezwywiadowniegospodarczepoprzezwykorzystywanieróżnychźródełin-formacji,atakżenametodyprzetwarzaniadanychzwiązanychzobrotemgospodarczym
166 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13
opisywanewpublikacjachpoświęconychnieprawidłowościomwobrociegospodarczymiinterpretacjędanychnapodstawiesprawozdańfinansowych.
Abstract
Thearticleconcernstheusefulnessofreportsabouteconomicsubject,compiledbybusinessintelligencefortheanalysts.OnthePolishmarketandontheinternationallevel,actsatleastafewdozenofthistypeofbusinessentities.ThemostcommonareprivateInternet intelligence agencies.Business intelligencedata derive from theprinciple oftheso-calledopensources.Thelargestofthemspecializeinafewareas.Someofthemdevelopcredibilityrankingsofindividualcompaniestodesignateasafeleveloflending (orothersourcefunding)forchoseneconomicenterprises,developindustrydatabase,de-finethebasicparametersandtrendsinthevariouseconomicsectorsinvolvedinbuilding alistofdebtorsandofferassistancewithdebtcollection.Theyalsoworkwithbanksandinsurancecompaniesinthefieldofriskanalysis.
Theactivitieswhicharemost identifiedwithbusiness intelligence is topreparetheirreportsabouteconomicentities.Suchreports,containonlybasicdataabouteco-nomicentities,suchascontactdetails,ownershipstructure,corebusiness,informationaboutpeoplemanagementandbasicfinancialresults.Reports,supplementedbysurveyssenttobusinessesalsoincludedatainformationaboutthesizeofemploymentandlegalstatusofrealestateused.
Although these datamayhaveprimary character, but canbe very useful to theanalystwhoisinvestigatingcasesofirregularitiesintrade.Theyallowto:
1) formulatinghypothesesonthebasisofapreliminaryinterpretationofthedata,2) interpretationsoflinksincapitalgroups,3) studyingtherelationshipofemploymenttothescaleofactivity,4) summaryof companiesfinancial data, aswell as summaryof indicators of
liquidity, profitability, efficiency, and other information illustrating theirsolvencyandinvestmentpotential,
5) seekinginformationaboutcompaniesdebt,bydeterminingthemortgagebur-den.
Thearticlealsohighlightstheneedtodeepentheirexistingdatathroughtheuseofdifferentsourcesofinformationaswellasmethodsofprocessingdatarelatedtobusinesstransactionsdescribedinpublicationsdevotedtoirregularitiesintheeconomicandinter-pretationofthedataonthebasisofthefinancialstatements.