WSPLNE DZIEDZICTWOWystawa ekslibrisw i innych znakw wasnociowych ze zbiorw Biblioteki Wyszego Seminarium Duchownego Metropolii Warmiskiej Hosianum w Olsztynie25 lipca 2013 rokuautor: ks. Tomasz Garwoliski

PRAEKSLIBRIS najstarszy zachowany znak wasnociowy fajansowa tabliczka koloru bkitnego z ciemnoniebieskim napisem, zawierajcym imi faraona z osiemnastej dynastii Amenophisa III, zmarego w ok. 1377 roku przed nasz er oraz tytu papirusu: Ksiga o sykomorze i o oliwceprzechowywany w Bibliotece Muzeum Brytyjskiego w Londynie

PROTOEKSLIBRIS najstarszy zachowany polski protoekslibris znajduje si w zbiorach Biblioteki Katedralnej w Gnienie herb Bogoria na odwrocie pierwszej strony Biblii z 1373 roku (rkopis), nalecej do Jarosawa Bogorii ze Skotnik, rektora Akademii Boloskiej

SUPEREKSLIBRISna oprawie dziea Mikoaja Kopernika: De revolutionibus orbium coelestium, Nrnberg 1543superekslibris herbowy krla Zygmunta II Augusta z 1551 roku: Orze Jagiellonw i Pogo

PIERWSZE EKSLIBRISY:Bawaria - ok. 1470 rokSzwajcaria - 1498 rokFrancja 1501 rok

Najstarszy zachowany polski ekslibrisrok 1516wykonany w Wiedniu przez Hieronima Wietora (pniej przenis si do Krakowa)znak ksikowy prymasa Polski abp. Macieja Drzewickiego, humanisty i mecenasa kulturyherbowy kartusz z rodowym Ciokiem ujtym w renesansow arkad

PI WARUNKW, JAKIE MUSI SPENI EKSLIBRIS:1) Napis ex libris lub jego rwnowanik (np. ex bibliotheca, z ksiek)2) Waciciel ekslibrisu to osoba fizyczna yjca lub instytucja (np. biblioteka) istniejca w momencie wykonywania ekslibrisu3) Rysunek na ekslibrisie powinien opisywa waciciela, jego przymioty, zawd, zainteresowania lub charakter ksigozbioru4) Format ekslibrisu powinien by taki, eby mona go byo wklei do ksiki (na drug stron okadki)5) Powinien by wykonany w takiej technice graficznej, ktra pozwala na zrobienie wikszej iloci odbitek

Ekslibris ma nie tylko chroni ksik, ale rwnie ze wzgldu na sw warto artystyczn stanowi jej dodatkow ozdob.

Przykady wspczesnych ekslibrisw w ksigozbiorze Biblioteki WSDMW Hosianum w Olsztynie

Ekslibrisks. Stanisawa ZdanowiczaWdrowiec zmierzajcy do katedry wawelskiej (do grobu w. Stanisawa)

Ekslibris ks. bpa Juliana WojtkowskiegoAnio udzielajcy natchnienia w. Mateuszowi, apostoowi i ewangelicie

Ekslibris ks. prof. Mariana Machinkadrzewo z herbu rodzinnej miejscowocihaso z obrazka prymicyjnego w jzyku greckim

Zabytkowe znaki wasnociowe w zbiorach Biblioteki Hosianum

ukasz Watzenrode(1447-1512, biskup warmiski: 1489-1512)wuj Mikoaja Kopernika (brat matki)urodzi si w Toruniustudiowa w Krakowie, Kolonii i Boloniidoktor prawa kanonicznegow 1478 roku zosta kanonikiem fromborskim, w 1485 roku kanonikiem gnienieskim i czonkiem rady krlewskiejw 1489 roku zosta wybrany przez kapitu fromborsk biskupem warmiskim. Papie Innocenty VIII zatwierdzi ten wybrpo mierci ojca wyksztaci Mikoaja Kopernika i sprowadzi go na Warmi, powierzajc mu rne godnoci i urzdyumar 29 marca 1512 roku w Toruniujego ciao zoono w krypcie w podziemiach katedry fromborskiej

Protoekslibris ukasza Watzenrode w najstarszym druku w zbiorach Biblioteki Hosianum z 1472 roku

Jan Dantyszek (1485-1548, biskup warmiski: 1537-1548)urodzi si w Gdaskustudiowa na Akademii Krakowskiej, rwnoczenie podejmujc sub na dworze krlewskimod 1517 roku - pose krla polskiego na dworze cesarskimod cesarza Maksymiliana I otrzyma szlachectwo, tytu doktora obojga praw, godno podkomorzego oraz jako pierwszy Polak wawrzyn poetyckitwrca nowoytnej dyplomacji polskiej

Bp Jan Dantyszekw 1529 roku zosta kanonikiem kapituy warmiskiej, nastpnie biskupem chemiskim w 1533 roku w Lidzbarku przyj wicenia kapaskie, a kilka miesicy pniej sakr biskupizosta wybrany na biskupa warmiskiego w roku 1537przewodniczy radzie pruskiej, zasiada w senacie i nadal pozosta bliskim doradc krla Zygmunta

Bp Jan Dantyszek-zainteresowania literackie i kolekcjonerskie-zamek w Lidzbarku orodkiem kultury i sztuki (rzeby i dziea rzemiosa artystycznego oraz drukowane mapy i atlasy, galeria obrazw sawnych malarzy)- dba o bibliotek biskupi, zgromadzi okazay ksigozbirodnosi si z szacunkiem do bada Mikoaja Kopernika i by propagatorem teorii heliocentrycznejautor przeszo pidziesiciu aciskich utworw poetyckich (znaczna ich cz pozostaa w rkopisach lub zagina)zachowaa si jego ogromna korespondencja (liczca ponad 20 tys. listw)

Bp Jan Dantyszek zmar w Lidzbarku w 1548 roku, pochowany zosta w katedrze fromborskiej

Wpis wasnociowy Jana Dantyszka w woluminie skadajcym si z dwch drukw autorstwa w. Tomasza z Akwinu (1501 i 1499 r.)Tre wpisu: Jam Reverendissimi in Christo Patris Joannis de Curiis Warmiensis Episcopi per commutationem librorum Augustini 1541

ZOCONY SUPEREKSLIBRIS JANA DANTYSZKA-herb po uzupenieniu w 1529 roku przez cesarza Karola V, w otoczeniu emblematw odbytych pielgrzymek (do Jerozolimy, na Synaj, do Rzymu i do Santiago de Compostela)-nad herbem insygnia biskupie: mitra i pastora-napis: Ioan[nes] Dan[tiscus] Ep[iscopus] Var[miensis] 1539

SREBRZONY ODWRCONY SUPEREKSLIBRIS JANA DANTYSZKA

Ekslibris Jana Dantyszka

Wpis wasnociowy (Jo Dantiscus) i ekslibris Jana Dantyszka w inkunabule z 1493 roku

Ekslibris Jana Dantyszkapochodzi z drukarni Hieronima Wietora w Krakowiepowsta w latach 1516-1529przedstawia skrzyda ora (polskie i cesarskie) i inicjay I Dodbity bezporednio z klocka drzeworytowego na kart

DYNASTIA HABSBURGWdynastia niemiecka (von Habsburg)przedstawiciele panowali m.in. w krajach niemieckich i woskich, witym Cesarstwie Rzymskim, Czechach, Hiszpanii, Portugalii, Burgundii, na Wgrzech, w Chorwacji i w Siedmiogrodzie, w Niderlandach, na lsku oraz hiszpaskich i portugalskich koloniach w Azji i obu Amerykach.w linii mskiej wygasa w 1740 rokuostatnia z rodu Maria Teresa Habsburg wraz z mem cesarzem Franciszkiem I Lotaryskim zaoya now dynasti Habsbursko-LotaryskCesarz Maksymilian I Habsburg (1459-1519)

ZOTY SUPEREKSLIBRIS HABSBURGW:NA CZERWONYM SREBRNY PAS

Stary druk z 1528 roku dedykowany krlowi Zygmuntowi I Staremu, zosta oprawiony w Krakowie, tam te zosta odcinity superekslibris

Paulus Obersteiner (ab Oberstain, niem. Paul von Oberstein)-y w latach 1480/9 1544-studiowa w Wiedniu, Bolonii i Ferrarze-humanista, doktor sztuk wyzwolonych i obojga praw, prepozyt katedralny (od 1516 roku), rektor katedry w. Szczepana (1516-1544) i kanclerz uniwersytetu w Wiedniu oraz kanonik m.in. wrocawski-radca i sekretarz cesarza Maksymiliana I Habsburga (1459-1519) i Ferdynanda I Habsburga (1503-1564)-zachowaa si jego korespondencja z biskupem Janem Dantyszkiem

Herb Paula ObersteineraHerb Habsburgwna zamku w ywcu

-ekslibris drzeworytowy kolorowany rcznie-wymiary: 278 x 190 mm-czterodzielna tarcza herbowa zawiera elementy cesarskiego herbu Habsburgw: na czerwonym srebrny pas, zoty lew z koron-wykonany w 1528 roku

Marcin Kromer (1512-1589, biskup warmiski: 1569-1589)-urodzi si w Bieczu niedaleko Jasa-studiowa na Akademii Krakowskiej, a potem w Padwie i w Bolonii, gdzie uzyska doktorat z prawa-zosta sekretarzem krla Zygmunta II Augusta-zlecano mu rne misje w imieniu krla do papiea i cesarza-w 1558 roku zosta staym rezydentem krla polskiego przy dworze cesarskimw 1552 roku zosta kanonikiem warmiskim, a od 1569 roku - administratorem diecezji warmiskiej

Bp Marcin Kromer-trzy synody diecezjalne: w 1575, 1577 i 1582 roku-dba o polonizacj ludnoci Warmii-wsppracowa z jezuitami w Braniewie, dba o seminarium duchowne, zatwierdzi regu Zgromadzenia Sistr w. Katarzyny-dokona reformy i udoskonalenia dotychczasowych ksig liturgicznych uywanych w diecezji: agenda z 1574 roku, brewiarz z 1576 roku, msza z 1587 roku-wybitny pisarz acisko-polski, szczeglnie w dziedzinie teologii i historii

Najwaniejsze dzieo: Polonia opisujca dzieje Polski od pocztku do 1506 r.

Dziki niemu zyska saw historyka narodowego

W Bibliotece Hosianum znajduj si dwa XVI-wieczne egzemplarze Polonii (Kln 1589)

Wpis wasnociowy biskupa Marcina Kromera w starym druku wydrukowanym w Krakowie w 1583

Zocony superekslibris Marcina Kromera na oprawie druku z 1540 roku

Zocony superekslibris Marcina Kromera-wymiary 110 x 65 mm-w centrum tarcza herbowa dwudzielna, bogato zdobiona wstgami i motywami rolinnymi-inicjay: M.C.

Walenty Dbkowski-urodzi si w 1561 roku w Jesionowie w rodzinie polskiej-studiowa w seminarium diecezjalnym w Braniewie-studiowa te w Wilnie, gdzie otrzyma magisterium z filozofii-w 1588 roku przyj wicenia kapaskie-proboszcz w Lidzbarku, nastpnie wikariusz katedry we Fromborku; sekretarz kapituy katedralnej-od ok. 1598 roku kanonik kapituy dobromiejskiej; rwnoczenie proboszcz w Pieninie, potem proboszcz w Krlewcu-zmar jako senior kapituy dobromiejskiej 26 padziernika 1624 roku na dum, na ktr zarazi si podczas odwiedzania chorych-wybitny kaznodzieja i gorliwy duszpasterz

Wpis wasnociowy ks. Walentego Dbkowskiegow inkunabule z 1485 roku

Zniszczenia oprawy inkunabuuz 1485 roku, ktry naleado ks. Walentego Dbkowskiego

Andrzej Batory (1563-1599, biskup warmiski: 1589-1599)-urodzi si w Siedmiogrodzie w 1563 roku-po mierci ojca krl Stefan Batory opiekowa si trzema bratankami-w 1581 roku zosta kanonikiem warmiskim, a w 1584 roku kardynaem (liczy wtedy 21 lat)-zosta mianowany koadiutorem z prawem nastpstwa po biskupie Kromerze-po mierci Kromera odby ingres do katedry fromborskiej, nie przyjmujc sakry biskupiej ani nawet wice wyszych-czeka na panowanie wieckie, najprawdopodobniej w rodzinnym Siedmiogrodzie-pomocnicy wyrczali go w rzdzeniu diecezj

Kardyna Andrzej Batory-mia du bibliotek, w tym wiele ksiek w cennych oprawach-w 1596 roku przywrci zakon franciszkanw (bernardynw) na Warmii w Barczewie

Kardyna Andrzej Batory-w Barczewie urzdzi grobowiec dla siebie i swojego brata Baltazara-nikt nigdy nie zosta w nim pochowany-w 1599 roku Zygmunt Batory zgodzi si odda ksistwo Siedmiogrodu Andrzejowi-ten spotka si tam z opozycj i musia ucieka; zosta zamordowany

Wasnorczny wpis wasnociowy kard. Andrzeja Batoregoz 1598 roku w starym druku z 1528 rokuofiarowanym klasztorowi w Barczewie

Jan Stefan Wydga (ok. 1610-1685, biskup warmiski: 1659-1679)-urodzi si w powiecie lwowskim-studiowa w Lowanium, we Francji, Hiszpanii i Italii, zdoby stopie doktora teologii-przyj wicenia kapaskie-znalaz si na dworze krla Wadysawa IV, zostajc jego sekretarzem, a potem nadwornym kaznodziej-w 1655 roku zosta biskupem uckim-zosta kanonikiem warmiskim, a potem biskupem warmiskim-krl powierza mu wiele misji-zosta kanclerzem wielkim koronnym-w 1679 roku zosta arcybiskupem gnienieskim i prymasem Polski

-dobry duszpasterz i gospodarz-w Lidzbarku wybudowa nowy paac biskupi, ciany wielkiego refektarza w zamku gotyckim ozdobi fryz heraldyczny biskupw warmiskich-wietno odzyska paac biskupi we Fromborku, odremontowano rwnie zamki w Braniewie i Ornecie-dawny wygld odzyskiway kocioy warmiskie

Bp Jan Stefan Wydgawspiera ludzi nauki, artystw, interesowa si osigniciami literatury, historii i nauk przyrodniczychutrzymywa bliskie kontakty z gdaskim astronomem Janem Heweliuszemposiada spory ksigozbir, sprowadza ksiki z zagranicy i z polskich orodkw naukowychtroszczy si o szkolnictwo warmiskie, przyczyni si zwaszcza do odbudowy gimnazjw jezuickich. Za jego czasw starano si o podniesienie gimnazjum braniewskiego do rangi akademiizadba o barokow wityni w Stoczku Warmiskim

Ekslibris drzeworytowy Jana Stefan Wydgi w inkunabule z 1486 roku-herb Jastrzbiec rozcignity na dekoracyjnym paszczu ozdobionym wzdu brzegu frdzlami, zwieczony kapeluszem biskupim ze sznurami i szecioma chwostami-z tyu paszcza skrzyowane oznaki wadzy biskupiej: pastora i krzy; u gry inicjay I.S.W.-pochodzi z lat 1659-1679

Ekslibris Biblioteki Senatu Gdaskiego-miedziorytowy-wymiary: 80 x 61 mm-herb miasta Gdaska umieszczony w owalnym kartuszu renesansowym, blaszano-strzpiastym, podtrzymywanym z obu stron przez dwa lwy wsparte na tylnych apach, z podniesionymi do gry ogonami-na dole prostoktna ozdobna tablica z dwuwierszowym napisem: Ex. Bibliotheca. Sena // tvs. Gedanensis-powsta w 1597 roku-jest to najstarszy ekslibris biblioteki miejskiej w Polsce

Ekslibris hrabiego Krzysztofa Prszkowskiego z Prszkowa koo Opola (1676-1753)-tarcza herbowa czterodzielna, w polach znajduj si: wizerunek skaczcego jelenia i podkowy stykajce si barkami-w zwieczeniu korona rangowa podkrelajca godno hrabiowsk-w zawoaniu: A.E.C.G.V.P., poniej data: 1708

Piecz monogramowa Fryderyka Wilhelma I Hohenzollerna, krla pruskiegoF W R (Fridericus Wilhelm Rex)