Wonen, werken en TrilateralWaddenseaarea since2009 recreëren … · 2020-03-24 · 1 Wonen, werken...
Transcript of Wonen, werken en TrilateralWaddenseaarea since2009 recreëren … · 2020-03-24 · 1 Wonen, werken...
1
Wonen, werken en recreëren in het UNESCO Werelderfgoed WaddenPresentatie in de serie Waddenlezingen van NIVON afd. Groningen-Assen. Het Dok, Groningen, 11 maart 2020.
Jouke van Dijk
Voorzitter/directeur Waddenacademie – Portefeuille EconomieHoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Faculteit RuimtelijkeWetenschappen, Rijksuniversiteit GroningenVoorzitter SER Noord Nederland
Email: [email protected]: www.waddenacademie.nl
World Delta Summit 2011 Yantai 12 September 2011
Netherlands
Germany
Trilateral Waddensea area
UNESCO‐Worldheritage site since 2009 Denmark
| 3 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020 | 4 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020
| 5 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020 | 6 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020
1 2
3 4
5 6
2
Wadden UNESCO Werelderfgoed
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 7
Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben
Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds2009.
In 2014 is het uitgebreidmet het Deense deel enstukken boven de Duitseeilanden
Maar: de Nederlandseeilanden en de estuariadie toegang geven tot de grote havens horen erNIET bij!
9
De Wadden Sea Region is een gebied dat zowelde de kuststreek, de Waddenzee, de eilanden omvat, maar ook de relevante delen van de Exclusive Economic Zones (EEZ) van Denemarken, Duitsland en Nederland. Wordt gebruikt door WSF/CWSS
Sociaal economische uitdagingen Wadden
• Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering
• Regionale economie en arbeidsmarkt: (jeugd)-werkloosheid, laag inkomen en opleiding nodig: banen en mensen.
• Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD)
• Interactie Economie Ecologie, in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme Wadden UNESCO Werelderfgoed, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie
• Of: Wadden neutrale economie footloose sectoren: zorg en welzijn, zakelijke diensten; wonen ICT Breedband
• Of: Verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap
• Investeringen in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen10
Aanleiding voor en instelling van de Waddenacademie in juli 2008• Eindrapport ‘Ruimte voor de Wadden’ van de
Adviesgroep Waddenzeebeleid (Cie. Meijer, 2004):
• Constatering dat d.d. 2004 beleid en beheer van de Waddenzee in een impasse zijn geraakt;
• Lacunes in kennis en in monitoring; Kennis over waddengebied versnipperd, slecht ontsloten en daardoor niet beschikbaar voor beleid en bestuur; Te weinig coördinatie en integratie van onderzoek;
• Kabinetsbesluiten: instelling van Waddenfondsvoor versterking van natuur en economische draagkracht; instelling van Waddenacademie voor versterking van de ‘kennishuishouding’
11
De Waddenacademie is een netwerkorganisatie die fungeert als kennismakelaar en het is GEEN onderwijs en/of onderzoeksinstituut met als TAKEN:
1. Agenderen (vragen ophalen): het op de bestuurlijke en wetenschappelijke agenda zetten van belangrijke onderzoeksvragen
2. Programmeren (vragen laten beantwoorden): invloed uitoefenen op de prioritering en het stimuleren van waddenonderzoek;
3. Informeren (kennis uitdragen): het op een toegankelijke en verantwoorde wijze naar buiten brengen van kennis voor beter beleid en beheer;
4. Monitoren: het in kaart brengen en bewaken van de wetenschappelijk kwaliteit van de langjarige ontwikkelingen in het waddengebied
12
7 8
9 10
11 12
3
Leeuwarden 13
Deze is mei 2018 aangenomen op de trilaterale regeringsconferentie in Leeuwarden Volgende stap: de vertaling en uitvoering naar bruikbare kennis voor beleid en beheer in het Waddengebied. Daartoe is een Trilateral Commissie ingesteld die de programmering en financiering moet regelen.
Trilaterale Kennisagenda Waddenacademie: vijf Portefeuillehouders2 fte wetenschappelijkestaf & 2,6 ondersteuning
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 14
Prof.dr. Jouke van Dijk, portefeuillehouder Economie, tevens directeur
Prof. dr. Kees Bastmeijer,Portefeuillehouder Natuur en Recht
Dr. Meindert Schroor, portefeuillehouder cultuurhistorie
Prof. dr. Piet Hoekstra, portefeuillehouder Geowetenschap & Klimaat
Klaas Deen, secretaris
Prof. dr. ir. Katja Philippart portefeuillehouder Ecologie
In 2016 is de Young Wadden Academy opgericht voorstimuleren van betrokkenheid jonge wetenschappers.
Meer info: www.waddenacademie.nl
Activiteiten van de Waddenacademie
• Publiceren van onderzoeksrapporten
• Organiseren van symposia en workshops
• Deelname begeleidingsgroepen en overlegorganen, zoals RCW en nu Omgevingsraad Wadden
• Geven van adviezen aan en overleg en onderhouden van contacten met stakeholders
• Lezingen reeksen portefeuillehouders, Oerol colleges
• Opinie artikelen, serie WadWeten
• Communicatie via sociale media
• Proefschriftenprijs, Podiumdagen met HBO
• Young Wadden Academy
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 15 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 16
Selectie van symposia in de afgelopen jaren
En daarnaast kleinere specifieke workshops
Symposium
13 14
15 16
17 18
4
Wonen, werken en recreëren in het UNESCO Werelderfgoed Wadden:
Hoe staan het ervoor?
| 19 | 20
Bron: DvhN 15 april 2019
Ontwikkeling werkloosheid januari 2008 - 2019
| 21
Crisis: explosieve stijging werkloosheid juli 2011 – maart 2014!
Bron: UWV, 2019
Werkloze Beroepsbevolking
WW-uitkeringen
Werkloosheid 2018per gemeente.
In de Provincie Groningen iets hoger: 4,5% tegen Nederland 3,8%
| 22
Overal in het land zijn regio’s waar de banen snel en minder snel groeien!
Maar langs de randen groeit het minder.
| 23
Het gaat vooraluitstekend in de stadGroningen.
Van 2014‐2018 banen‐groei, vooral in de:‐ Commerciële dienst‐
verlening (ICT)‐ Gezondsheidszorg en‐ Handel/Horeca
| 24 Bron: DvhN 20 december 2018
19 20
21 22
23 24
5
Grote verschillen in banengroei binnen de provincie: Stad en Westerkwartier winnen t.k.v. Bevingsgebied en O-Gron.
| 25
Ook in Groningen wordt de arbeidsmarkt krapper! Bijvoorbeeld voor horecapersoneel op de eilanden
| 26
| 27
De eilanden doen het prima, maar sommige gemeenten langs de
kust en in Oost-Groningen krijgen soms > 50% meer dan het
landelijk gemiddelde
Uitkering Sociaal Domein (WMO, Jeugdwet en Participatiewet) aan gemeenten: bedrag per inwoner als afwijking van het landelijke gemiddelde, 2017 uitgedrukt als procentuele afwijking van het landelijk gemiddelde
Bron: Coelo, 2018
Armoede per gemeente (in procenten en in aantallen)
| 28
Bron: CBS (IPO ’01‐’14), SCP‐bewerking
Armoede vooral in grote steden, maar ook langsde kust en in Oost‐Groningen
Demografische ontwikkelingen: krimp, vergrijzing en migratie
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 29
| 30
25 26
27 28
29 30
6
| 31
Bedreigd Bestaan (1959)30 november 1959 eerste exemplaar uitgereikt aan Commissaris van de Koningin W.A. Offerhaus.
| 32
Van 1996 - 2016 enige krimp langs de randen van Nederland
Bevolkingsgroei vanaf 1990: grote verschillen binnen provin-cie: Stad wint, Westerkwartier volgt redelijk, rest krimpt
| 33
Bevolkingsontwikkeling per dorp 1995-2017
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 34
Holwerd – 139Ternaard + 22
Bevolking Waddengemeenten: krimp neemt af
| 35
Van 2018 - 2035: groei in de stedelijke gebieden
| 36
31 32
33 34
35 36
7
| 37
Migratie patronen van/naar de stad Groningen
| 38
Migratie naar leeftijd
Netto winst Gr.
Netto verlies Gr.
Ruimtelijke uitsortering via het roltrap model: jongeren gaan naar de stad voor hoger onderwijsBraindrain is vooral binnen het Noorden en naar Randstad
| 39
Hoger opgeleidenconcentreren zich in stedelijke gebiedenmet HBO of WO.GEVOLG: krimpregio’s langsde kust en de grens, waar ouderen enlaag opgeleidenoverblijven enbanen verdwijnen
Veel mensen pendelen naar de Stad Groningen, maook wel naar Delfzijl en Eemsmond
| 40
| 41 | 42
37 38
39 40
41 42
8
NRC 29 juli 2018: Van krimpregioveranderen de eilanden in eenpopulaire plek om te werken, probleem is wonen!
Gelooft u dat?
| 43
44Scores Woonfactoren
Platteland/Stad
Woonomgeving + -Basisvoorzieningen - +Plusvoorzieningen - +Overlast&Veiligheid + -
Smaken verschillen!
Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2011
Er is meer dan werk en inkomen!
| 45
| 46
| 47
Ondernemers digitaal Hotel De Marne poseren in een toepasselijk omgeving
43 44
45 46
47 48
9
TOERISME
| 49
Sociaal economische uitdagingen Wadden
• Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering
• Regionale economie en arbeidsmarkt: (jeugd)-werkloosheid, laag inkomen en opleiding nodig: banen en mensen.
• Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD)
• Interactie Economie Ecologie, in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme Wadden UNESCO Werelderfgoed, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie
• Of: Wadden neutrale economie footloose sectoren: zorg en welzijn, zakelijke diensten; wonen ICT Breedband
• Of: Verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap
• Investeringen in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen50
Kansrijk volgens de Waddenacademie:
• Toerisme
• Voedselvoorziening, o.a zilte teelten
• Zakelijke en persoonlijke diensten
• Wonen
Wadden Sea World Heritage –Perspectives for socio-economic development
Analysis of 878 World Heritage Sites
Source: Rebanks 2010: World Heritage Status. Is there opportunity for economic gain?
Waddenregio ligt in dichtbevolkt gebied!
Platteland?? transformatie van productieruimte (landbouw) naar consumptie ruimte (wonen, recreatie)
53
Source: EU-Commision(November 2010), Investingin Europe’s future, 5-th Report on Economic, Socialand Territorial Cohesion
54
Inpoldering Plan A‐D
49 50
51 52
53 54
10
55
Alternatief plan van particulier initiatief, vooral gericht op pootaardappelteelt
56
Rapport Cie. Mazure, 1979
Bevat ook prognose toerisme tot 2000 lijkt maar voor de helft gerealiseerd!
Plannen voor een dam naar Ameland zijn er al heel lang: eerste dam dateert uit 1850
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 57
Potentie van de Afsluitdijk
© Planet Texel
Gevolgen voor natuurwaarden?
Nieuweactiviteiten?
59 | 60
55 56
57 58
59 60
11
Voedselvoorziening• Streekeigen producten, in combinatie met een toenemende
waardering van gezondheid en duurzaamheid aspecten van voedsel waarbij zoveel mogelijk waarde in de keten in het kustgebied zelf wordt toegevoegd in een geclusterde aanpak waardoor kleinschalige activiteiten elkaar gaan versterken en tot nieuwe hoogwaardige producten leiden die op nieuwe markten kunnen worden afgezet. Bijvoorbeeld Garnalen hier pellen.
• Zilte teelten: in zeewater geteelde voedsel producten zoals schelpdieren, zeewier, algen en op zilte gronden geteelde gewassen voor consumptie, maar ook voor de export van pootaardappelen.
• Voor zilte teelten valt ook te denken aan het opzetten van een internationaal research- en demonstratiecentrum wat kan leiden tot nieuwe producten, maar ook tot nieuwe en verbeterde productiemethoden, wat op zichzelf ook een exportproduct kan zijn.
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 61
Werkgelegenheid in de Landbouw (2018)
| 62
Ontwikkeling 2014-2018
Bodemdaling & verzilting: pootaardappels
63
Vanaf 1550 was de Nederlandse visserij al zeer innovatief waar de omliggende landen erg jaloers op waren!
64
Pulskor ipv Boomkor in garnalenvisserij
Waddenacademie | Leeuwarden 66
61 62
63 64
65 66
12
67
Lauwersoog: visserij & toerisme
De havens zijn een belangrijke bron van werkgelegenheid: 15-20 duizend directe banen
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 69
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder
banen
Werkgelegenheid zeehavens
2002
2017
0
50
100
150
200
250
300
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Index
Index werkzame personen havens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
Nieuwe (kolen)centrales Eemshaven en Duitsland: koelwater, baggeren, banen?
Containerramp MSC ZOE
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 71
TOERISME
| 72
67 68
69 70
71 72
13
Werkgelegenheid in Recreatie en Toerisme (2018)
| 73
Ontwikkeling 2014-2018 Werkgelegenheid recreatie en toerisme 2013-2017 in de waddengemeenten
| 74
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000Ontwikkeling werkgelegenheid R&T
2013
2014
2015
2016
2017
Ontwikkeling toeristische banen 2013-2017
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 75
92
94
96
98
100
102
104
106
108
110
2013 2014 2015 2016 2017
Ontwikkeling toeristische werkgelegenheid2013‐2017(2013=100)
Waddeneilanden Wadden Wal Totaal
De eilanden hebben geen last gehad van de economische crisis!
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 76
Banen per sector op de Waddeneilanden 2013 en 2017
Populariteit Nederlandse vakantie bestemmingen 1990-2016
| 77
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
%
Percentage van Nederlandse vakanties
Waddeneilanden Noordzee‐badplaatsen
IJsselmeerkust Deltagebied
Meren in Friesland e.o.
Marktaandeel Noordzee badplaatsen neemt af
Positie van de Waddeneilanden is stabiel
Aantal vakanties en bestedingen stabiel 2005-2016
| 78
0
200
400
600
800
1000
1200
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Vakanties (x1000)
Vakanties in het Waddengebied
Lange vakanties
Korte vakanties
0
50
100
150
200
250
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
mln. Euro
Totale uitgaven vakanties Waddengebied
Totale uitgaven voor korte vakanties
Totale uitgaven voor lange vakanties
73 74
75 76
77 78
14
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 79
Eilanden: redenen van het bezoek Kenmerken van eiland bezoekers
• 74 – 86 % is eerder op zelfde eiland geweest, vaak als kind al, op Vlieland het minst
• Er komen vooral Nederlanders, alleen op Ameland 20% Duitsers
• Meestal blijft men 4-6 dagen, het kortste op Vlieland en Schiermonnikoog, Schier ook heel veel dagjesmensen
• Meer dan 50% is zeer tevreden, maar 5% ontevreden
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 80
Festivals om buiten het seizoen mensen te trekken
| 81 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 82
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 83
FrisianIslands
Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012 84
German beach fun
79 80
81 82
83 84
15
85
German beach fun
86
Borkum: hotels + Kurort
87
Juist: horse island
88
De hotspotmonitor: wat zijn attractive gebieden? (www.hotspotmonitor.eu)
S. de Vries, A. Buijs, F. Langers, H. Farjon, A. van Hinsberg, F.J. Sijtsma (2013). Measuring the attractiveness of Dutch landscapes: identifying national hotspots using Google Maps. Applied Geography. Volume 45, December 2013, Pages 220-229.F.J. Sijtsma, H. Farjon, S. van Tol, A. van Hinsberg, P. van Kampen and Arjen Buijs (2013). Evaluation of landscape changes -Enriching the economist's toolbox with the Hotspotindex. In: W. Heijman, & C. M. J. v. d. Heide (Eds.), The Economic Value ofLandscapes. Chapter 8, pp 136-164. London: Routledge.
Hoog gewaarde plaatsen voor toerisme in wadden gemeenten in 2013
Hoog gewaardeerde gebieden in de Wadden volgens de hotspotmonitor
Sources: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage
85 86
87 88
89 90
16
Waar komen de mensen vandaag die de Wadden aantrekkelijk vinden?
Afstand speelt een rol, maar in Duitsland veel minder dan in Nederland!
De Wadden hebben nu al 16 miljoen fans!
Hoe krijgen we meer toerisme aan de Waddenkust?
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 92
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 93
De potentiële markt Toerisme creëert veel banen 2010‐2017
| 94
Toerisme is een groeimarkt wereldwijd en in NL
| 95
Waarom is Toerisme geen Topsector??
| 96
91 92
93 94
95 96
17
Oplossing voor het toerisme probleem van Amsterdam + werk voor de regiospreiden over Nederland!?
13-3-2020
Waddenacademie | Leeuwarden
98
Welke doelgroepen spreken we aan?
99
De sliktoerist versus de zandtoerist(Geurt Busser, Waddenschilder)
| 100
Het Waddengebied is rijk aan religieus erfgoed
| 101
TOERISME
| 102
97 98
99 100
101 102
18
| 103
Holwerd aan Zee
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 104
105
Pier bij Holwerd
106
Nordeich
Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012 107
Duits strandvertier
108
103 104
105 106
107 108
19
Spoelmeer
Holwerd aan Zee!
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 110
111
Holwerd aan Zee!Zie: https://www.holwerdaanzee.nl/nld/
Ander probleem Holwerd-Ameland: de vaargeul slibt dicht? Hoe los je dat op?
Plannen voor een dam naar Ameland zijn er al heel lang: eerste dam dateert uit 1850)
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 113 114
109 110
111 112
113 114
20
| 115 116
Vliegen naar de DuitseWaddeneilanden:€ 37 ‐ 450
117
Draagvlak onder bewoners cruciaal!
| 118
Let wel: Volkskrant 2 juni 2021 !!Conclusie ‘Wonen, werken en recreëren in het Waddengebied’:
120
• Dat is heel goed mogelijk, maar dan moet je wel keuzes maken en gericht investeren, want niet alles kan: Investeer in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen
• Economie en Ecologie zitten elkaar soms in de weg, maar kunnen elkaar ook versterken.
• Benut de unieke capaciteiten van het gebied.
• Het lukt alleen als ondernemers met elkaar samenwerken en de overheid faciliteert.
• En daarvoor is kennis nodig!
115 116
117 118
119 120
21
| 121
Volkskrant zoekt antwoord in Moddergat
| 122
Tweelingdorp Paesens-Moddergat
NARSC November 2010| 123 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 124
13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 125
Hartelijk dank voor uw aandacht!
www.waddenacademie.nl
121 122
123 124
125