WERKGROEP MILIEUBEHEER GROESBEEK

GROESBEEKS MILIEUJOURNAAL 2000-103

Verschijningsdatum december 2000

InhoudHet Groesbeeks Milieu-journaal is een uitgavevan de WerkgroepMilieubeheer Croesbeeken verschijnt drie-maandelijks,kosten: minimaal ƒ25,-per jaar.Opgave bij het secre-tariaat.

REDACTIEHenny BrinkhofNiek WillemsWillemijn van Rooij

MEDEWERKERSJeske de BekkerKlaas BouwensArno van der KruisPeter PouwelsBen Thissen

SECRETARIAATPostbus 266560 AA Croesbeektel. 024-3971214gironr. 52.75.384bankrek. 1174.42305

DRUKWerkenrode, Groesbeek

Voorwoord van de redactie

Herstel Drulse BeekDoor Henny Brinkhof

Van Heilig Woud tot Heilig LandDoor Klaas Bouwer

Milieu Rondom door willemijn van Rooij

Ploegdriever in Groesbeek en de OoijpolderDoor arno van der Kruis

Wie kent Groesbeek

Op stap met Ben Thissen (2)door Willemijn van Rooij

Landschapsbeheer GroesbeekDoor Peter Pouwels

De Aardhommels

Weet je weetje door Jeske de Bekker

1

2

10

12

15

16

18

20

22

DIT MILIEUJOURNAAL IS GEDRUKT OP CHLOORVRIJ GEBLEEKT PAPIER

Voorwoord

De bebouwde kom van Coesbeek, of het gebied er net buiten heeft allerlei mogelijkhedenals het gaat om natuurvriendelijk of natuurlijk groenbeheer. De afgelopen jaren zijn er danook diverse projecten tot uitvoering gebracht, die als succesvol gekenschetst kunnenworden. De Foeperpot is wellicht het meest bekende voorbeeld. Een ander project is DeGalgenhei, die een paar jaar geleden aangepakt is. Er lopen nu op de wederkerende heideSaoy schapen.Momenteel is De Drulse Beek aan de beurt. In het kader van het strategisch Actiegebiedworden riooloverstorten gesaneerd en krijgt de beek ter hoogte van de Foeperpot en DeTreffers een natuurlijker en op natuur gerichte inrichting. Eerder was het Herwendaal al aande beurt geweest. In dit milieujournaal zullen we aandacht besteden aan dezewerkzaamheden. Een andere plek waar in de toekomst nog veel mogelijk is, is de Croesbeekzelf. In het centrum en vooral in de groenzone van het Mariëndaal en de Hoflaan zijn demogelijkheden groot. Dit project bevindt zich nog in de onderzoeksfase. Andere gebiedendie vanwege hun omvang op den duur geschikt zijn voor natuurlijk groenbeheer zijn degraslanden bij de Panoramaberg, enkele forse groenstroken in De Drul, de grasstroken bij DeDries. Soms zijn ook kleinere groenstroken zijn soms geschikt voor natuurbeheer. Dat geldtbijvoorbeeld voor steilranden, zoals die van het Mookse Straatje. Ben Thissen weet daar vanalles over te vertellen.Ook het buitengebied van Groesbeek begint mogelijk aan een voor de natuur zonnigertoekomst. Wat begon als "Groesbeek Wandelland", een pleidooi voor de instandhoudingvan de onverharde paden en hun bermen in het agrarische buitengebied van Groesbeekheeft geresulteerd in een agrarische natuurvereniging: Vereniging LandschapsbeheerGroesbeek-Ooijpolder 'de ploegdriever' en de Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek. Indit milieujournaal zullen beide onlangs opgerichte organisaties geïntroduceerd worden.

Groesbeek wordt steeds groener

De redactie

Herstel Drulse Beek

Het zal niemand ontgaan zijn dat al de hele zomer werkzaamhedenplaatsvinden aan de Drulse Beek in de omgeving van de Nieuwe Drulseweg. De bedoeling van dit project is om ongewenste lozingen vanriooloverstorten sterk terug te dringen en zo de Drulse Beek schoner temaken on om de beek een fraaier en natuurlijker loop tegen, waarbijde beekloop weer kronkels krijgt en de oevers nauurvriendelijk wordeningericht.In dit artikel zullen we in het kort de historie van het plan beschrijven,vervolgens zullen we de plannen die momenteel uitgevoerd wordentoelichten en voorzien van commentaar en tenslotte zullen we naar detoekomst kijken.

Het plan om de Drulse Beek eenopknapbeurt te geven is al vrij oud. Al bijnavanaf het begin van de instelling van hetStrategisch Actiegebied Croesbeek in 1992stond de Drulse Beek op de agenda.Initiatiefnemers waren het ZuiveringsschapRivierenland en de Werkgroep MilieubeheerCroesbeek. Uit onderzoek van hetZuiveringsschap was gebleken dat de DrulseBeek hoge natuurwaarden bezat, ondankshet feit dat de beek rechtgetrokken was endat er diverse riooloverstorten op zaten. Bijflinke buien als het riool grotehoeveelheden water te verwerken krijgt,lopen de riolen bij de overstorten over enlozen dan verontreinigd water in de beek.Het saneren van die overstorten en eennatuurvriendelijke inrichting van de beek,

waarbij deze ook weer een kronkelendebedding zou krijgen, zou de natuurwaardeverder doen toenemen. Iedereen vond heteen goed plan.

HET EERSTE TRAJECT DE DRULSE BEEK BI]HET HERWENDAAL

In 1994 werd het eerste deel van het planuitgevoerd. Dit betrof de bovenloop van deDrulse Beek: van de Koepel tot GarageOomen. Dit gedeelte van de beek bevat nogmaar zelden water sinds de bosvijver DeKoepel nog maar zelden overstroomt. Dewerkzaamheden vielen samen met hetafdekken van het vuilnisstort De Dukenburg.Daarvoor was veel grond nodig, dievrijkwam bij de inrichtingswerkzaamheden.In dit traject van de beek bevonden zichoverigens geen riooloverstorten.Er werden een paar kronkels in de beekgelegd, de sterk verrijkte bovenlaag van hethele gebied werd afgevoerd, zodat er eengunstige uitgangssituatie voor deontwikkeling van een soortenrijke begroeiinggeschapen werd. Er werd een wandelpadaangelegd. Daarna werd er een zeer diversebegroeiing aangebracht. Op sommige delenvan de strook werden verschillende soorteninheemse struiken ingeplant. Op andereplekken kwam langs de beek een rij elzen enwerden bomen geplant. Op andere delen

Croesbeeks Milieujournaal 103

zou gebeurde niets en kon zich een graslandontwikkelen, dat jaarlijks tweemaal gemaaid zouenworden, waarbij het maaisel afgevoerd werd.Belangrijk was het graven van een poel aan hetbegin van de Eerste Colonjes. Deze kreeg detoepasselijke naam "Eau de Colonjes" bedachtdoor Wil Arens.Tegelijk met de inrichting van het eerste deel vande beek bij Herwendaal, werden bij de Foeperpotéén van de taluds verflauwd.

H ET TWEEDE TRAJECT

Twee jaar later in september 1996 verscheen hetrapport "Herstel Drulse beek" van drie studentenvan de Internationale Agrarische HogeschoolLarenstein, waaronder Gerrie Kamps uitCroesbeek. Hierin werd gedetailleerd perdeelgebied beschreven hoe de tweede fase van deDrulse Beek uitgevoerd kon worden. Ook werdenmogelijkheden en knelpunten op een rij gezet. Ditrapport vormde het startpunt van het tweedetraject van de herinrichting van de Midenloop vande Drulse Beek. Binnen het StrategischActiegebied werd een werkgroep samengestelddie het plan zou gaan voorbereiden. DeGemeente, het Zuiveringsschap en hetPolderdistrict en ingenieursbureau Arcadis haddener zitting in.

De plannenRiooloverstorten spelen in deze zoneeen belangrijke rol. Provincie enZuiveringsschap had afsprakengemaakt met de gemeente om deriooloverstorten te saneren. Bij deHobbemaweg lag een groteriooloverstort die niet meer voldeedaan de milieueisen en die de DrulseBeek sterk belastte. Deze zouaangepast dienen te worden. Hiertoezou een ondergrondse kelderaangelegd worden, die het (sterkverontreinigde overstortwater zouopvangen en wegpompen. Toch zoubij hevige buien niet te voorkomenzijn dat de kelder zou moetenoverstorten op het oppervlaktewater.Het water zou weliswaar een stukminder vuil zijn dan voorheen, omdatde eerste vieze watergolf in de kelderterecht komt en al grotendeelsweggepompt is als de kelderoverloopt en het rioolwater in die fasedoor het overvloedige regenval alsterk verdund is. De overstort zoudoor die maatregel wel voldoen aan

iwëpoel y

de milieuwetten. Omdat de gemeente hetongewenst vond dat deze overstortingen inde Drulse beek terecht zou komen, beslootzij dit water via een riool naar de Hulsbeekte leiden.Naast de grote overstort bij dehobbemaweg was er nog een kleinerevervuilingsbron bij de Mansberg. Hier waseen gescheiden rioolstelsel. Het water vandaken en de weg werd geloosd op deDrulse Beek. Echter bij stortbuien stroomdeook het riool vaak over in de andere afvoeren kwam in de Drulse Beek terecht. Omdeze situatie te verhelpen zou een apartriool aangelegd om dit water op te vangen.Dit extra riool zou dan een grote omvangkrijgen, zodat het alleen nog maar bij zeergrote stortbuien zou overlopen en niet bijiedere wat grotere bui, zoals tot voor kortsteeds het geval was.Naast het saneren van de riooloverstortenzou ook de beek zelf aangepast worden. Debeek zou verlengd worden door hem om deterreinen van de Treffers te leggen (in plaatsvan de kortere weg erdoor). Hij zou eenmeer kronkelend karakter krijgen en detaluds zouden zo veel mogelijk verflauwdworden. Hierdoor zou de beek niet alleenbeter zichtbaar worden in het landschap,ook de natuurwaarde van de taluds zelf zoutoenemen vooral in combinatie met eenverschralen beheer.

De uitvoeringNa drie jaar plannen maken en overleggen,was het zo ver. Het project kon uitgevoerdworden. Omdat het gehele project, zoweltechnisch als organisatorisch ergingewikkeld was, zou dat gebeuren ondersupervisie van Arcadis.

Graafmachine aan het werk In het voorjaar 2000 ging de eerste schopde grond in. Eerst zou de overstortkelder

gemaakt worden en daarna pas de DrulseBeek heringericht, zodat er geen vervuilingzou optreden tijdens de werkzaamheden.Voordat de plannen uitgevoerd werden,werden ze voorgelegd door de WMC. Diehad nog een aantal opmerkingen enwensen. De meeste daarvan zijn in het planopgenomen.Daar de werkzaamheden aan de middenloopvan de Drulse beek zijn zo omvangrijk zijn,zullen we ze per traject bespreken.

1. Het parkeerterrein van De HoeveAangezien Dancing De Hoeve een nieuwparkeerterrein in gebruik genomen had,verviel een deel van de oude parkeerplaatsweer aan de eigenaar de gemeenteGroesbeek. Het was de bedoeling dat hier deonderduikerde beek weer bovengonds zoukomen te liggen. Nadat een verrassing ophet terrein in de vorm van een halve meterpuin opgeruimd en afgevoerd was, werd eennieuwe bedding enigszins kronkelendaangelegd. Er is een fraaie doorkijk ontstaanop de "Eau de Colonjes" vanuit deHerwendaalse weg. (zie foto). Het is debedoeling dat de kinderen van deAardhommels een struikbeplanting zullenaanbrengen tussen de resterendeparkeerplaats en de nieuwe beekbedding.

De nieuwe bedding bij het parkeerter-rein van De Hoeve

2. Het bosje achter Garage OomenOngeveer 25 jaar geleden heeft hetPolderdistrict Groot Maas en Waal op die(natte) plaats een essenbosje aangeplant. Debomen hebben inmiddels na dunning eenaardige omvang bereikt. Ook is er een fraaieondergroei tot ontwikkeling gekomen vanstruwelen en kruiden. Nadat het struweelbegin dit jaar teruggesnoeid was, zou bij deinrichting van de beek 30% van het bosjetegen de vlakte gaan, omdat er aan de beekeen flauw talud zou komen. De WMG weeser echter op dat het kappen van de bomenongewenst was en dat ook zonder kap eenflauw talud mogelijk was. Ons advies werd

Croesbeeks Milieujournaal 103

Drulse beek bij het essen-bosje achter garage oomen.De rechteroever is ver-flauwd, twee grinddammenstuwen het water op.

overgenomen. Het bosje werd gespaard ende oude hazelaars en vlieren aan de oeverwerden sterk teruggesnoeid. Tijdens dewerkzaamheden werden de stobbenverwijderd en later weer teruggeplaatst.Hopelijk lopen ze weer uit.In de beek werden een tweetal stuwengeplaatst om de uitschurende werking tegente gaan. Dit is volgens het Polderdistrictnodig omdat de betonnen bodem uit debeek gehaald is. Volgens de WMC is erechter nauwelijks of geen sprake vanuitschuring. Daarvoor is de beek te klein. Nublijft er achter de stuwen die bestaan uithopen grind veel water staan zodat hetbeekkarakter (stromend water) grotendeelsverdwenen is. Waarschijnlijk zal deze situatievan tijdelijke aard zijn. Achter de stuwen zalzich sediment afzetten, zodafcdgj^dj^ingdaar dichtslibt en het water toch weer doorde verhoogde bedding zal gaan stromen alseen beek.

In de Drulse beek bij deMansberg worden tweefraaie kronkels gemaakt.

3. Het traject langs de FoeperpotOok bij de Foeperpot is de betonnenbeekbekleding opgeruimd. Langs deMansberg is een rioolbuis aangelegd om hetoverstortwater uit de wijk op te vangen.Hierdoor is de bedding van de beekongeveer 4 meter opgeschoven in derichting van de Foeperpot. Bijzonder fraaizijn de twee kronkels die op aanraden vande WMC in dit traject aangelegd zijn. Doorde verplaatsing van de beek zal het voetpadook verder van de beek afkomen, zodat debeek beter in het landschap uitkomt. Op deruimte tussen de beek en het voetpad isruimte voor enkele knotwilgen.Verderop langs de Nieuwe Drulse weg istegen de zin van de WMG een cascadeaangelegd. Volgens het Polderdistrict washet verval van de beek op die plek zo sterkdat er een stroomversnelling ontstond metuitschurende werking. Het verval was op dieplaats inderdaad zo groot dat je het waterdie plaats kon horen kabbelen. De beeksneed zich in een leembank. Hierdoorontstond een onbegroeide of schaarsbegroeide, lemige plek met potentie voorspeciale begroeiing. De plek verlegde zich

stroomopwaarts door de uitschurendewerking met een snelheid van ca. 1-2 meterper jaar. Na verwachting van de WMC zouhij in de kronkel 50 m verderopstroomopwaarts vanzelf verdwijnen als hijop zandlagen zou stuiten. Voor hetPolderdistrict was deze dynamiek echter nietacceptabel. Ze vonden dat de situatie daarvastgelegd en dus onschadelijk gemaaktdiende te worden. Hiertoe werd een cascadeaangelegd, een betonnen bak met daaropgrote keien. Voor de WMG is de cascadeniet alleen onnodig, maar ooklandschappelijk niet fraai. Er is eenoverdreven situatie gecreëerd; het lijkt alsof

men met een olifant op een mug geschotenis. We hopen dat het Polderdistrict in detoekomst haar vergissing zal inzien en decascade weer zal opruimen.

4. Bij de TreffersNet voorbij het Nijerf ging de beekvoorheen ondergronds om bij de kantinevan de Treffers weer boven te komen omvervolgens tussen diverse velden te stromenen vervolgens als afscheiding tussen hetsportveldencomplex de huizen van de LageHorst naar de Koningin Wilhelminaweg telopen. Het plan was om de beek om desportvelden aan te leggen in een nieuwebedding. Hierbij zou hij eerst eninszinskronkelend langs de Nieuwe Drulse wegblijven lopen en dan bij het"winkelcentrumpje" van de Lage Horst naarhet oosten af te buigen en langs desportvelden te lopen. Hierbij zo debedding ongeveer 200 m langer worden,het kronkelende karakter zou toenemen ende beek zou een natuurlijker karakterkrijgen. Aan het begin bij het Nijerf was eenpoel gepland. Deze was oorspronkelijk netlangs een houtsingel gepland, maar is opaanraden van de WMC er iets vandaangelegd, zodat hij beter in de zon ligt en zomeer betekenis krijgt voor amfibieën.Hoewel bij de verplaatsing van de beekVoetbalvereniging De Treffers grotebezwaren had, is het uiteindelijk toch geluktde beek om te leggen. Alleen het laatstedeel van de beek is hetzelfde gebleven alsvoorheen. Het was niet mogelijk wat

gronden te verwerven, zodat de beek watruimer en kronkelend gemaakt kon worden.Een ander minpuntje was dat hetgemeentebestuur besloten heeft om langsde Nieuwe Drulse weg aan de kant van debeek een fietspad van maar liefst 3 mbreedte aan te leggen tussen de wijk LageHorst en de weg Nijerf. Hierdoor wordt nietalleen de berm en daarmee de ruimte van debeek kleiner, maar het pad zal ook gebruiktworden om honden uit te laten, wat deschrale vegetatie ter plekke niet ten goedezal komen.

ConclusiesOndanks enkele minpunten, de cascade, hetfietspad en het laatste stuk van de beek, zalde herinrichting van de middenloop van debeek een sterk positief effect hebben op dekwaliteit van het gebied. Niet alleen zal debelevingswaarde van het beek toenemen,ook de natuur zal positief reageren, metname de taluds, zullen indien verschralendbeheerd een groeiplaats bieden voor grotehoeveelheid soorten planten. De flauwetaluds bij de Foeperpot geven aan datbinnen enkele jaren een prachtige,bloemrijke begroeiing kan ontstaan, inclusieforchideeën en zeldzame zeggensoorten (zievorig milieujournaal).Tenslotte is de inrichting en het beheer vande oevers van belang. Daarover zullen wenog overleggen met het Polderdistrict.

Henny Brinkhof

Croesbeeks Mllleujoumaal 103

Van Heilig Woud tot Heilig Land

In september verscheen het boek 'Van Heilig Woud tot Heilig Land, degeschiedenis van Heilig Landstichting en omgeving'. Een groep vanzeven auteurs heeft er driejaar aan gewerkt. Klaas Bouwer, één van deschrijvers en eindredacteur, geeft een samenvatting van de inhoud engaat wat nader in op de historie van het Nederrijkswald. Het gaat inhet boek vooral om het noordelijke deel van het bosgebied, van deNijmeegse Postweg tot de streek rond de Watermeerwijk. HetNederrijkswald had vroeger niet alleen een belangrijke betekenis alshoutleverancier, maar ook als weidegrond voor de arme boeren die erinen eromheen woonden.

VAN BOEKJE NAAR BOEK

Toen we als schrijversgroep drie jaar geledenbegonnen, hadden we het idee dat we eenboekje met historische foto's met toelichtingvan de buurtschap, het museum en dekloosters wilden uitbrengen. Maar al gauwbleek er zoveel interessant materiaal overonze streek te bestaan en kwamen er zoveelvragen over die gegevens op, dat we beslo-ten een 'echt boek' te maken en dat bij eenerkende uitgever uit te brengen. Dat werduitgeverij Matrijs in Utrecht, bekend vanhaar vele mooie boeken op het terrein vangeschiedenis en landschap.We besloten in het boek een historische lijnte volgen, en beginnend met een brederekijk op het hele Rijk van Nijmegen geleidelijk'in te zoomen' op het dorp Heilig Land-stichting zelf.Het begin van het landschap ten zuiden vanNijmegen ligt in de ijstijd. Omdat ik ont-dekte dat er over de geologie van hetstuwwallenlandschap geen toegankelijkoverzicht bestond, heb ik dat samengesteldmet hulp van de geologisch cartograaf FredKievits.Dirk Janssen, historicus met als specialismede Middeleeuwen, was mijn mede-auteur bijde hoofdstukken 2 en 3. Die gaan respectie-velijk over de historie van het Nederrijkswalden de ontwikkeling van de kleine nederzet-ting 'De Ploeg' tot een dorp met Bijbelsmuseum tussen 1850 en 1950. De TweedeWereldoorlog wordt beschreven door FransCeertsen. De historie van de stichting vande parochiekerk, het Bijbels Openlucht-museum en de kloosters is door Paulina deNijs op papier gezet. Het verenigingsleven,de scholen en de kunstenaars die hiergewoond en gewerkt hebben, komen in eenhoofdstuk van Carli Boshouwers-Biessels,Frans Geertsen en Tineke van der Bruguitvoerig aan de orde. Het boek wordt doorTineke van der Brug besloten met een'historische wandeling' waarin tal van

anekdotes over vroegere bewoners, café's,winkels en gebeurtenissen ter sprake komen.Al met al werd het 'boekje' een boek van240 pagina's en 172 illustraties.

ONTGINNINGEN IN EEN BOSRIJK GEBIED

De ruimte ontbreekt hier om in te gaan opde geologie van het Rijk van Nijmegen zoalsdie in het boek is beschreven. De door hetlandijs gevormde stuwwal tussen Nijmegenen Kleef, met zijn (voor ons land) grotehoogteverschillen, diepe erosiedalen enspoelzandvlakten heeft een bijzonderboeiend landschap doen ontstaan. Hetgebied is al in de prehistorie bewoondgeweest en in de Romeinse tijd werden deuitgestrekte bossen geëxploiteerd voorbouw- en brandhout door de grote leger-nederzettingen in Oost-Nijmegen. De naam'Heilig Woud' die ook in de titel van hetboek is opgenomen, houdt verband met debenaming die de Romeinse geschiedschrijverTacitus heeft gegeven aan het 'heilige woudder Bataven' waarin de opstand tegen deRomeinen in 69 na Chr. werd beraamd. Datwoud omvatte het gehele bosgebied tussenNijmegen, Kleef en Goch. Het destijds'Ketelwoud' genoemde gebied werd in demiddeleeuwen na veel geharrewar verdeeldtussen de hertogen van Gelre en Kleef. Hetnoordelijke deel kreeg in de veertiende eeuwde naam Neder(rijks)wald, het zuidelijkeOber- (reichs)wald. Het 'rijk' slaat op het Rijkvan Nijmegen, waarvan het gehele bos-gebied in de vroege middeleeuwen deeluitmaakte.Aan de geschiedenis van het Nederrijkswaldheeft met name Paul Thissen in diversemilieujournaals bijdragen geleverd. Zijnhoofdstuk in het in 1991 verschenen boek'Van Gronspech tot Groesbeek' is ook doorons geraadpleegd. Maar we hebben meerarchiefonderzoek gedaan in het ArnhemseRijksarchief en in de gemeentearchieven vanGroesbeek en Nijmegen naar de ontwikke-ling van het deel van het bos waarin HeiligLandstichting is ontstaan. Daarbij bleek datop die plaats al in het begin van de zeven-tiende eeuw moet zijn ontgonnen doorwelgestelde families uit Nijmegen, zoals defamilies Van Broekhuijzen, Van Munster enVan Weideren. Johan van Weideren kreeg in1655 het recht, een 'konijnenwarande' bijde Oeselenberg (waarop thans deCenakelkerk staat) te stichten. Daaropmocht hij konijnen voor de jacht fokken,een recht dat was voorbehouden aan deadel.

8

Omstreeks 1770 lagen er een vijftal boerde-rijen waar nu straten als Andreaslaan,Pauluslaan en Simonlaan liggen met hunbekende apostelnamen. De Nijmeegsewijnkopers- en houthandelaarsfamilie VanElsbroek had hier omstreeks 1800 veelgrond in bezit. Dichtbij waar nu hotel-restaurant 'Rozenhof' aan deNijmeegsebaan staat, had die familie eenherenboerderij waarnaast in eenparkachtige tuin een huis stond dat alszomerwoning werd gebruikt. Een prettigerplaats dan de volle en vuile Nijmeegsebinnenstad!

De NijmeegsebaanInteressant materiaal vonden we ook overde aanleg en het onderhoud van deNijmeegsebaan. In 1 770 werd het huidigetracé aangelegd, aan weerzijden voorzien

van rijen beuken en dennen, plus een aardenwal die op de meeste plaatsen nog goed iste zien. Het gehele werk werd vakkundiguitgemeten, getekend, begroot en uit-besteed in een publieke zitting. De wegwerd als een aardbaan aangelegd, pas eeneeuw later ging men dit soort buitenwegenenigszins verharden met leem en grind. Ergolden op de Nijmeegsebaan ook regelsvoor de rijtuigen en karren. Men had eenbreedsporige baan voor de ossenkarren dievracht vervoerden, daarnaast lag een smalspoor voor de koetsen en calèches. Als desporen modderig of mul waren, zocht menniet alleen vaak een nieuw spoor, somsbuiten de bomenrij, maar ook gingen dezware transportkarren in de smalle sporenrijden waardoor die ook onbegaanbaarwerden. Dit was verboden en via 'plakkaten'(aanplakbiljetten die ook in de kerken wer-

3-fr^'J

Kaart uit het kaartenboek van hetNederijkswald, in 15 70 doorThomas Witteroos in opdracht vande Rekenkamer gemaakt. Afgebeeldis het deel ten noorden vanCroesbeek aan de Nijmeegsebaan,ongeveer op de plaats van detegenwoordige golfbaan. Hetnoorden ligt aan de onderzijde.(Rijksarchief Gelderland).

Croesbeeks Mllieujournaal 103

den bekendgemaakt) werd daarop gewezen.Men had destijds nog geen verkeersborden.

De betekenis van het bosOver de aanleg en het beheer van de bossentenslotte nog iets. Het eiken-beukenbos datoorspronkelijk overheerste, was in de zes-tiende eeuw voor een groot deel afgetakeldtot heideveld door rigoureus kappen enbeweiding door het vee. Rond 1570 onder-nam men pogingen tot herbebossing, maardie hadden een beperkt resultaat. In detachtigjarige oorlog was er opnieuw veelbehoefte aan brand- en timmerhout. DeGelderse Rekenkamer die tot de Franse tijdin naam van de Gelderse Staten het beheerover het bos voerde, voerde een tweeledigepolitiek. Aan de ene kant werd aanplantbevorderd en illegaal kappen tegengegaan.De waldgraaf en zijn waldforsters moestenhierop toezien. De waldgraaf was meestaliemand van adel die het toezicht op het bosals een soort erebaan vervulde. De driewaldforsters waren boswachters die hetdagelijkse werk deden en die op strategischeplaatsen in het Nederrijkswald woonden(o.a. Frans Stevens omstreeks 1780 in hethuidige café Groenewoud). De Groesbeeksefamilie Montenberg leverde diversewaldforsters.Aan de andere kant was het voor de provin-cie ook profijtelijk om grond ter ontginningvoor de landbouw uit te geven, daar trokkenze hun erfpacht (tienden) van. De boerenvan Groesbeek en andere omliggend plaat-sen trokken meestal aan het kortste eind.Terwijl zij oorspronkelijk het recht op 'bos-weide' hadden, werd dat in de loop der tijdsteeds verder beperkt. Zij hadden een groottekort aan wei-en hooilanden. Illegaalweiden van varkens en rundvee werd strenggestraft. In dit verband ontstonden, ook in

het Reichswald aan de andere kant van degrens, talrijke problemen over het illegaalweiden, houtkappen en jagen door inwo-ners van het Nederrijkswald, Groesbeek,Beek en Malden.Het bos had allerlei economische functies.Ideeën over natuurschoon en de ecologischewaarde van het bos op zichzelf komen pasin de negentiende eeuw op. Zo wordt errond 1820 op gewezen dat een toen heer-sende rupsenplaag in de grote dennen-bossen ook bestreden kan worden door nietlanger allerlei insecten- en rupsenetendevogels en zoogdieren met rust te laten. Ende Nijmeegse historicus Ten Hoet bezingt ineen wandelgidsje de schoonheid van de'machtige ruisen dennen' in de Vier Perken,en de schitterende vergezichten over de(toen nog) kale heuvels richting Cuijk enGrave vanaf de Oeselenberg en omgeving.

Er valt over de vele in het boek besprokenonderwerpen nog veel meer interessants tevermelden. De geschiedschrijving van hetNederrijkswald zal een vervolg krijgen in eenbredere en meer diepgaande boekpublicatieover het bosbeheer in de loop der eeuwenin dit gebied. Daaraan zitten allerlei poli-tieke, sociale en economische kanten.Omdat de cultuurhistorie, naast de ecologi-sche waarden, in het landschapsbeheer enin de ruimtelijke ordening (gelukkig) steedsbelangrijker worden, kan zo'n publicatietevens een bijdrage leveren aan de activitei-ten van de werkgroep Ketelwoud.

Klaas Bouwer

Van Heilig Woud tot Heilig Land; de geschiede-nis van Heilig Landstichting en omgeving. JanBarendsen e.a., uitgeverij Matrijs, Utrecht2000. ISBN90 5345 170 6. 240 pp., prijs f44,95.

10

Berichten uit het magazine voor Milieu, Kalmte,Wonen en Rijkshuisvesting van het Ministerievan VROM (no.7, 2000)

1. Betonschade

Ongeveer 1 00,000 woningen meteen prefabbegane grondvloer uit de periode 1965-1985kunnen betonschade hebben. De helft van dewoningen is particulier eigendom. Hét gaatom vloeren van de fabriêtcen Kwaaitaal enManta. Herstéllen'van de schade kost gemid-deld tussen de 1 3,000,- en 23.000,- guldenper woning.Omdat de rijksoverheid destijds niet onjuistheeft gehandeld, steltstaatssecretaris Remkesgeen financiële regeling voor, maar adviseertde gemeenten om de WOZ-waardevan w^s-ningen met schade te verl&géfi; >' ! 'UaarÖoör'bealt men dan l '

fcén-vartfijlrir»0'Kwaa . .stof lussen W en 'Itó órn dé pröiciluctiè';tèRunnen verhogen: t^è^tof «orgtttót het

2. Nieuw afwegingsproces waterbodem-saneringen

Het projectteam Sanering Waterbodems(SAWA) komt dit najaar met een projectplanvoor de ontwikkeling van een nieuw afwe-gingsproces voor de sanering van water-bodems. Dit gebeurt in opdracht van deSTUWABO (stuurgroep waterbodems). Beg ri p-pen als functiegericht en kosteneffectief sane-ren staan hierbij centraal.Voor de landboder* is inmiddels, via BEVER,met dexeWde ^esgrtppen een nieuwafwegingsproces ontwikkeld. Deze is niet zon-der; Ntójsr•' ifoi ast ar voor de waterbodems,Het kabinet hëelft Afgesproken te zylier» bezieno 'v^l<;|j^éwèt'rlüw sanferinfi&eleid voor

' oeden ingevuld. Hetprójectfearh bestaat öit vertegenwoordigersvan de ministeries vah V en W, LNV en VROM,het IPO en de Unie van Waterschappen.

I L I E U R* NDObeton sneller droogtzodat de productie verdubbeld kon worden.Wanneer het calciumchloride in aanrakingkomt met water en vocht, tast het de stalenwapening van het beton aan, en kan het gaanbrokkelen. Remkes heeft toegezegd een onaf-hankelijke aanbeveling te laten opstellen voorverschillende herstelmethodieken. De ge-meenten waar de vloeren zijn gebruikt, heb-ben resultaten van een onderzoek naar deherstelkosten gekregen. Hierbij is een handlei-ding gevoegd voor het informeren van bewo-ners met een dergelijke schade. Het onder-zoek is uitgevoerd door de stichting CUR teGouda, en begeleid door de st. betonschadevloeren Nederland, de Ver.Eigen Huis, deVNG,de Betonver. en de Belastingdienst.

3. De Nota Natuur, bos en landschap in de21e eeuw(ondertitel natuur voor mensen; mensen voornatuur)door staatssecretaris Ceke Faber van LNV

Natuur moet aansluiten bij de wensen vanmensen door bijvoorbeeld het vaker toestaanvan een combinatie tussen natuuren recreatie.Een strenge scheiding tussen natuurgebiedenen natuurlijke elementen in je eigen woonom-geving vervalt daarmee. Deze nieuwe visiebetekent overigens niet dat alle broedvogels inde toekomst zullen worden opgeschrikt doorrecreanten, maar openheid wordt de norm ennatuurorganisaties als Natuurmonumentenondersteunen dat. De moderne mens heeftgrote behoeft aan schaarse goederen als rust,stilte en duisternis. Op dit punt slaat de Notaeen duidelijk nieuwe weg in, volgens YvonHorsten, lid van de klankbordgroep die hetschrijven van deze nota begeleidde. In tegen-stelling tot het tien jaar geleden opduikendebegrip Ecologische Hoofdstructuur is deze Notaniet zo opzienbarend, maar wel te beschou-wen als een geslaagde poging om het natuur-beleid te actualiseren, met daarbij als streven

Groesbeeks Mllleujournaal 103

11het natuurbeleid naar het hart van de mensenen de samenleving te brengen. Provincieshouden een centrale rol in de uitvoering vanhet natuurbeleid en worden door de rijksover-heid getoetst. Volgens Horsten vormt de Notade bevestiging dat de provinciale overhedenop een goede manier omgaan met dit beleid.De Nota zal een belangrijke bouwsteen vor-men van de komende vijfde Nota RuimtelijkeOrdening.Tot 2020 stelt het kabinet twee miljard guldenextra beschikbaar voor de uitvoering vannatuurbeleid. Dit jaar en komend jaar is er 50miljoen te verdelen. Daarna 100 miljoen gul-den per jaar (ca. 45,5 miljoen euro). De titelnatuur voor mensen, mensen voor natuurstaat voor een uitbreiding van het natuur-beleid. Behalve ecologie en soortenrijkdomgaat het ook om de bijdrage van de natuur aanhet menselijk welzijn. Het aaneenschakelenvan natuurgebieden door zogenaamde "ro-buuste verbindingen" blijft een hoge prioriteithebben. Er is geld om 13.000 ha aan te kopen.Daarvan is echter slechts de helft onderbouwdmet financiering. Om het overige rond tekrijgen zal de samenleving c.q. het bedrijfsle-ven aangesproken worden: m.a.w.,, hoeveelgeld hebben die over voor de natuur?Verder krijgen waterverbindingen Véél aan-

dacht. De staatssecretaris wil een natte,;,ascreëren van de Biesbosch en déZeeuwse deltatot aan het Lauwersmeergebiéd.

Natuur schiet weinig op met plan Faber

Een eenvoudige rekensom leert dat de 2 mil-jard gulden tot het jaar 2020 niéteehs genoegzijn om deextrü tóien voor grond* te betalert,de grond die nodig is om de ecologische

hoofdstructuur te realiseren. Het NBL-21, zo-als de Nota ook genoemd wordt is niet hetnationaal natuuroffensief waar de TweedeKamer om vroeg in een unanieme motie omextra te investeren in kwaliteit van ruimte ennatuur. Volgens Karin de Feijter, beleids-medewerker natuur van Natuuren Milieu steltdat dit jaar alleen al 100 miljoen nodig is omgronden te verwerven volgens de planningvan het rijk, en voor volgend jaar is dat 170miljoen. En om de achterstanden in te halenzou er nog 500 miljoen bijkomen. Zij baseertzich op een onderzoek van KPMC. Ook hetNationaal Groenfonds pleitte onlangs voorextra geld en het versneld aankopen van land-bouwgronden. De Feijter vergelijkt de tweemiljard met wat er beschikbaar is voor deinfrastructuur in Nederland: dat is elf miljardgulden tot 2010. De kritiek beperkt zich nietalleen tot het beschikbare geld. De enigemanier om grond te verwerven blijft vrijwillig-heid. Wij hadden gehoopt dat de Nota meermogelijkheden zou creëren voor ruiling vangronden. Bij de belanagrijkste stukken van deEHS moet je gronden kunnen onteigenen.Hiermee wordt niets gedaan. Verder komt deaandacht voor milieukwaliteit nauwelijks aanbod. Men formuleert geen enkele actie ommilieu-doelstellingen te halen. Vermesting,vérdroging en verzuring die de achteruitgangvan de natuur veroorzaken, kunnen door blij-ven gaan. Alles wordt doorgeschoven naar hetNationaal Milieuplan 4. Natuur en Milieu kanalleen enthousiasme opbrengen voor deverbreding van het natuurbeleid zoals extraaandacht voor natuur in landbouwgebiedener» aandacht voor groen in en om de be-bouwde |om«„,

(Uit: Natupr en jpieu, no, 7, 2000)

l L I E U R* NDO

12

Ploegdriever in Groesbeek en deOoijpolder

Er is een nieuwe naam opgedoken in de regionale natuur- enlandschapsbescherming: de 'Ploegdriever'. Croesbekers die Croesbeeksspreken weten wellicht wat het is: dat vogeltje dat achter de ploegaanloopt en in de ploegvoor naar insecten zoekt. Hij loopt ook vaakvoor je uit over de weg en wipt zo grappig met zijn staartje. Kortom,de Witte Kwikstaart.

Deze vogel voelt zich prima thuis in eenafwisselend agrarisch cultuurlandschap methagen, houtwallen, poelen, zandpaden enoverhoekjes. En daar is het de nieuwe vere-niging met die naam dan ook om te doen:het behoud en de ontwikkeling van datfraaie landschap. Tegelijk met de verenigingis ook een stichting opgericht dielandschapselementen zoals zandpaden enhoutwallen tracht te verwerven en gaat be-heren en het beheer van landschaps-elementen van derden op zich wil gaan ne-men als het gaat om langdurige beheers-overeenkomsten.

Bij dit Milieujournaal is een folder gevoegddie de vereniging bij u introduceert. In ditstukje wil ik dieper ingaan op de wordings-geschiedenis en de rol die boeren ennatuurbeschermers kunnen spelen bij hetlandschapsbeheer.

TWEE INITIATIEVEN VOOR LANDSCHAPS-BEHEER

De Werkgroep Milieubeheer Croesbeekheeft twee jaar geleden met veel succesbelangstelling gewekt voor het behoud vande onverharde wegen en paden inGroesbeek. 'Groesbeek wandelland' is eenbegrip geworden en er wordt gewerkt aande totstandkoming van een netwerk vanwandelpaden in het buitengebied. Een opte richten stichting 'Landschap Groesbeek'zou een rol kunnen vervullen bij het beheervan die paden en overige landschaps-elementen.

Ondertussen was eind 1998 door StichtingOverleg Duurzame Landbouw (ODL) hetinitiatief genomen om bij boeren in het ge-bied Groesbeek-Ooijpolder belangstelling tewekken voor 'agrarisch natuurbeheer', ofanders gezegd deelname van boeren aannatuur- en landschapsbeheer. Onder devleugels van ODL is 2 jaar gewerkt aan engezocht naar een organisatiestructuurwaarin boeren op een deskundige wijze enin samenwerking met natuurbeheerders

landschapsbeheer uitvoeren. Dit gebeurdedoor de stuurgroep agrarisch natuurbeheer,waarvan ik coördinator en uitvoerder was.

Er zijn inmiddels 5 projecten uitgevoerd. Debloemrijke akkerranden zullen wel niemandzijn ontgaan. Dit project levert op de eersteplaats 'mooie plaatjes' op. We krijgen veelpositieve reacties. De toegevoegde waardevoor de natuur is misschien niet zo groot. Inieder geval bieden de bloemenstroken welvoedsel en dekking voor insecten, kleinezoogdieren en vogels.

Minder opvallend is het werk aan de hout-singels in het Nederrijk. Hier zijn 15 jaar ge-leden singels aangeplant die een verbindingvormen tussen de Duivelsberg en het Neder-rijk, met een totale lengte van ongeveer eenkilometer. Voor een goede ontwikkeling ishet noodzakelijk dat deze singels periodiekworden 'teruggezet'. De struiken lopen weeruit en vormen een gesloten en robuustgroen lint in het landschap. Met een groepboeren zijn we vorige winter aan de klus be-gonnen. Deze winter wordt het werk afge-rond.

Aan de andere kant van de stuwwal hebbenwe 3 projecten uitgevoerd. Winterroggeteeltmet akkeronkruiden in het natuurreservaatde Duivelsberg. Onderhoud van hagen enknotbomen in Wercheren. Hooilandbeheervan dijkvakken langs de Waal.

We hebben vanaf het begin toegewerkt naarde oprichting van een vereniging, omdat dievorm het meest geschikt is om individueledeelnemers te verenigen. Daarnaast haddenwe het (vage) idee, dat we de mogelijkheidmoesten inbouwen om landschaps-elementen te kunnen verwerven. Destichtingsvorm is daar geschikter voor. Ditbracht ons in gesprek met MilieubeheerGroesbeek, omdat we beiden naar een soort-gelijke organisatie streefden.

Vanaf mei hebben we gewerkt aan een ge-schikte organisatievorm voor het landschaps-beheer; een vereniging en een stichting. Dewerkgroep bestond uit mensen van ODL,Milieubeheer Groesbeek en de afdelingenGroesbeek en Ooijpolder van de GLTO. Innovember konden we met volle instemmingde teksten van de statuten vaststellen en dekandidaten voor de beide besturen bijeen-roepen. Dat wil dus zeggen dat er nu een 2-ledige organisatie voor landschapsbeheer isopgericht, die de steun heeft van boeren ennatuurbeschermers.

Croesbeeks Mllleujournaal 103

13

HET KARAKTER VAN DE VERENIGING ENDE STICHTING.

De vereniging 'de ploegdriever' organiseertmensen die betrokken zijn bij natuur- enlandschapsbeheer en richt zich op de uitvoe-ring van het beheer.De stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek probeert kleine landschaps-elementen veilig te stellen door ze in eigen-dom en beheer te krijgen. Beide organisatieshebben een breed ideëel doel ten aanzienvan het landschap. Zij treden niet op alsbelangenorganisties zoals de afdelingen vande GLTO of de werkgroepen milieubeheer.In de vereniging werken betrokken agrariërsen burgers samen; men treedt veel in depubliciteit om de maatschappelijke betrok-kenheid bij het landschap te mobiliseren. Destichting blijft meer op de achtergrond.

De vereniging en de stichting zijn van elkaaronafhankelijke organisaties. Er is samenwer-king gewenst, die wordt vastgelegd in af-spraken los van de statuten, mogelijk inhuishoudelijke reglementen.De stichting beheert eigendommen waar-voor de vereniging graag werk verricht ende vereniging is in staat gelden te werventen behoeve van het beheer.

De vereniging stelt zich als doel het in standhouden en tot stand brengen van een geva-rieerd landschap met natuurwaarden, en deuitvoering van natuur- en landschapsbeheerals middel daarbij, waarbij inkomsten wor-den verworven voor de eigen leden.De stichting stelt zich ten doel het verwer-ven en beheren van landschapselemententen behoeve van behoud en ontwikkeling

van landschap, flora, fauna, cultuurhistorieen recreatieve mogelijkheden.Door voor het eigendom van landschaps-elementen de stichtingsvorm te kiezen iseen duurzaam eigendom gegarandeerd,veel beter dan in verenigingsvorm mogelijkis.

De vereniging streeft zijn doel na door hetwerven van leden, het projectmatig aanbie-den van diensten van leden op het vlak vannatuur- en landschapsbeheer, het mobilise-ren van particulier- en overheidsgeld vooruitvoering van natuur- en landschapsbeheerdoor de vereniging, het opstellen vanbeheersvisies en -plannen, deskundigheids-bevordering bij leden, het uitdragen vandoelen en resultaten, en bevordering vansamenwerking tussen burgers, agrariërs enoverheid.De stichting streeft zijn doel na door hetverwerven van landschapselementen doorschenking, overdracht onder voorwaardenof aankoop, het voor langere termijn in be-heer nemen van landschapselementen vanderden, het (laten) opstellen van beheer-plannen, het begeleiden en evalueren vande uitvoering van het beheer en het mobili-seren van particulier en -overheidsgeld voorde aankoop en het beheer van landschaps-elementen.

Van de vereniging kan eenieder lid wordendie een hoofdberoep in de landbouw vindten mensen die een uitvoerende taak voor devereniging willen verrichten. Er zijn betaaldeen onbetaalde taken. Betaald worden detaken waarvoor vooraf projectfinanciering isverkregen. Het bestuur wordt gekozen doorde leden en zal bestaan uit agrariërs en bur-gers. De vereniging zal optreden alsopdrachtnemer van het landschapsbeheerdoor aangesloten (agrarische) leden. Deverhouding met lokale vrijwilligersgroepen,die wordt daarbij nader bepaald. Gedachtwordt aan een onderscheid in soorten werk-zaamheden waarbij zeer arbeidsintensiefwerk, dat ook weinig lijkt op hetgeen in eengangbare agrarische bedrijfsvoering wordtverricht door vrijwilligers kan worden uitge-voerd.

Van de stichting bestaat het bestuur uit bijhet landschap betrokken personen met spe-cifieke deskundigheid op het gebied vanbeheer van eigendom, op het gebied vanbeheer van natuur en landschap, en op juri-disch en financieel gebied. Controle op hetfunctioneren van de stichting vindt plaatsdoor evaluatie van afspraken c.q. contrac-

14

ten die de stichting moet maken met over-heid, geldgevers en vereniging. De initiatief-nemers achten een situatie waarbij de stich-ting gedwongen zou zijn om beheer tegunnen aan de vereniging ongewenst. Ditzou de efficiëntie en kostenbeheersing nietten goede komen.

WAT U KUNT DOEN.

Als u zich aangesproken voelt, dan kunt utwee dingen doen:

A. Lid wordenAls u actief wilt meewerken aan landschaps-beheer of het draaiende houden van devereniging.

B. Donateur wordenAls u het werk van de vereniging en stich-ting financieel wilt steunen. U ontvangtperiodiek een informatieblad waarmee u opde hoogte blijft van de activiteiten en ont-wikkelingen.

U kunt zich aanmelden met de antwoord-kaart in de folder. Heeft u geen folder, neemdan contact op met het secretariaat van devereniging.

Arno van der KruisCoördinator van vereniging 'de Ploegdriever'

Vereniging Landschapsbeheer Groesbeek-Ooijpolder 'de ploegdriever'P/a Aldenhaagstraat 96535 MX Nijmegentel.: 024-3554655email: a.vander.kruis@freeler.nl

Stichting Landschap Ooijpolder-GroesbeekNel van den Bergh (secretaris)P/a Binnenveld 316562 ZW Groesbeektel: 024-3974221email: n.vandenbergh@chello.nl

BON

Ik geef me op voor het Groesbeeks Milieu-journaal:naamadreswoon-plaats(U betaalt met een acceptgiro of een incasso-formulier, die u krijgttoegezonden)

Groesbeeks Milieujournaal 103

15

De oplossing van de vorige keer was Natuurreservaat De Bruuk. Cer Eikholt uit Milsbeek stuurde het goedeantwoord in.

Dit keer Staan we op een bijzondere plek in het centrum van Croesbeek. We staan opeen eeuwenoude weg. De langste tijd van zijn bestaan was de weg onverhard. Er redenregelmatig door paarden getrokken karren overheen. De dieren trapten de ondergrondlos en omdat de weg op een nogal hellend vlak lag, stroomde de bodem bij hevigeregenval weg. Zo ontstond op den duur een holle weg. Het wegdek is inmiddelsgeasfalteerd en daarmee is aan het erosieproces een einde gekomen, maar het hollekarakter van de weg,is onmiskenbaar, Aan weerszijden van de weg staan vrijstaandehuizen mét flinke, diepe tuinen, wat ook iets over de ouderdom van die bebouwing.Vroeger had iedereen een tuin, waarop groenten verbouwd werden. Die tuin vervuldeeen belangrijke rol in het levensonderhoud.Wanneer we 'bergopwaarts' kijken, zien we dat de rechterwal veel hoger is dan delinkerwat, Die rechterwal is wei 2*2,5 m hoog; de linkerwal slechts 0,5 tot 1 meter.Beide wallen zijn erg steil, wel 45 graden. De hoge rechterwal wijst naar het oosten enontvangt daardoor de ochtendzon en warmt dus snel op en droogt ook snel uit.Hierdoor kan zich een droge vegetatie ontwikkelen van vrij warmteminnende planten.Kan want op dit moment is dat niet het geval. Dat de helling één of tweemaal per jaargemaaid Wordt, is goed, maar minder is dat het maalsel blijft liggen en op die manierdé grond verrijkt. Hierdoor wordt de bodem rijk geworden aan voedingsstoffen en ergaan snel groeiende planten groeien, voor het merendeel hoge grassen en soms zelfsbrandnetel . Die werpen zoyeel schaduw dat het zonkarakter van de helling tenietgedaan wordt. Wanneer het maalsel afgevoerd zou worden zou de helling verschralen,de begroeiing fager worden en zou de opwarming sneller plaatsvinden. Hierdoor zou

WIE KENT € R O E S B E E Kzich dan een gevarieerde vegetatie kunnen ontwikkelen met allerlei fraai bloeiendekruiden, kenmerkend voor droge standplaatsen, zoals Duizendblad, Grasklokje,Biggenkruid, Heermoes, Muizenoortje,'St. Janskruid en misschien zelfs Rapunzelklokje.Enkele van die plantensoorten staan er nog zoals te zien is op een piek op linkerwal bijeen huis waar wel gemaaid en verschraald wordt dooreen particulier.Hoewel de verruigde helling sterk verarmd is, zien we verderop op de helling nog maaréén plantensoort staan: de cotoneaster. Deze aangeplante bodembedekker laat geenandere soort toe. Hoewel bij de bouw van nieuwbouw aan de bovenkant van de wal degrond omgewoeld is, zal Wanneer hier de cotoneaster opgeruimd wordt op den duurook een schrale, bloemrijke droogtevegetatié ontwikkelen, het zal mogelijk alleen watlanger duren.Omdat dit de enige holle weg in de bebouwde kom van Groesbeek is met steile bermenzou het mooi zijn als die hellingen en met name de hoge helling natuurvriendelijkbeheerd zou worden. Dat het bijzondere karakter van deze weg accentueren. Daarbijkomt dat de steilrand toch zeker 200 m lang is.

Dat was het deze keer. Uw suggestie voor de locatie opsturen naar: Henny BrinkhofBinnenveld 31 6562 ZW Groesbeek.

16

OP STAP MET BEN THISSEN

Deel 2. Wandelen met Ben. Het Mooksestraatje en hetMöpkesvaald

De Mooksestraat voor de oorlog, liep vanafeen pleintje dat het Wilhelminaplein werdgenoemd, en waar de wekelijkse varkens-markt gehouden werd, in dezelfde richtingals nu: onderaan het Binnenveld met eenscherpe bocht naar links omhoog richtingde Mooksebaan.De Mooksestraat was en is nog steeds, eenhoale (holle)weg, met hoge wallen of ber-men aan weerszijden. Nu is op slechts en-kele plaatsen nog te zien is wat er zoalgroeide. Typische planten zijn bijvoorbeeldbiggekruid, grasklokje, smalle weegbree enduizendblad. De meeste stukken zijn nubeplant met gemeentegroen. Verder was destraat natuurlijk onverhard en liepen er go-ten langs de weg met daarin natuurkeien,die na hevige regenperiodes met leem enzand op hun plaats werden gehouden. Inde jeugdjaren van Ben was dit het werk vanTöntje Langes van de gemeente.Aan weerszijden van de weg stonden grotelindebomen, en bovenaan de Mooksestraateindigden ze in een cirkel van vijf monu-mentale linden. Ze stonden op een kleinpleintje tussen de twee weggetjes waarin deMooksestraat uitliep: richting Mook, en deander richting het dorp. Op dit stukje onderde vijf linden stond een pracht van eenbank uit natuursteen die geschonken wasdoor de Croesbeekse VW. De bank bestonduit een tussenstuk van natuursteen met er-aan vast twee houten banken: een in denoord- en een in de zuidrichting.De linden zijn overigens opgeofferd in deTweede Wereldoorlog. Begin 1940 sneuvel-den er tien halverwege de Mooksestraat inopdracht van burgemeester van de Poll, diede bomen dwars over de weg liet liggen omde invasie van de Duitsers te "dwarsbo-men". En later in de oorlog werden de an-dere bomen afgezaagd.Tot aan circa 1930/40 grensden er akkers

aan de Mooksestraat, in eigendom van ba-

ron van Lamsweerd. Het hoger gelegen deelverkocht de baron ofwel aan de gemeente,ofwel direkt aan Toon Schreven, die er en-kele huizen bouwde, en verder aan particu-lieren. De rest, halverwege de Mooksestraat,bleef onbebouwd en werd het Möpkesvaaldgenoemd. Het grensde vanaf de nieuwe hui-zen van Schreven tot aan de achterkant vanwat nu Dennenoord is. Het Möpkesvaaldwerd niet zo genoemd door het aantalMöpkes dat er groeide, maar wel door hetaantal dat er voorkwam: namelijk de kinde-ren van Mop, alias Martinus Gillessen, en datwaren er heel wat. (Een andere bijnaam voorhet veld was ook het Apenvaald, en daarwerden alle kinderen uit de Mooksestraatwel mee bedoeld waarschijnlijk.)De kinderen speelden allerlei spelletjes zoalshet Böske van de Berg: onderaan de bergnaar boven rennen zonder getikt te wordendoor de verdedigers: wie er het eerst aan-kwam was het Böske (de baas). Verder werder veel gevoetbald en het was niet moeilijkom aan elftallen te komen met de kinderrijkegezinnen uit het roomse leven van toen(maar mochten de meisjes ook meedoen..?)Het voetbalveld werd zoals veel veldjes inGroesbeek gehinderd door een tamelijk steilpenalty-gebied, en daardoor kwamen ernogal eens ballen terecht in de tuin vanRooie Piet en Rooi Bet van de Mooksestraat17. Die ballen was je kwijt als je niet snelgenoeg was en dat leverde de nodige veld-slagen op tussen de jeugd en Rooie Piet. Benwas overigens wel voorzichtig want hij waseen direkte buurjongen en door zijn moederop het hart gedrukt niet lelijk te doen...Andere spelletjes waren: paadje ruilen, vande wal afrollen, vleermuizen vangen met jepet (hoewel dat toch een beetje angstig ge-vonden werd, zeker omdat het dan al aanhet schemeren was), vlierenhout zoekenvoor knalbussen, lindenhout voor fluitjes,meikevers vangen, en met oud en nieuwwerden er op het veld bussen karbiet (vanonder de schoen) de lucht in geschoten....Wanneer er sneeuw lag was de Mooksestraateen prachtige rodelbaan en joegen de kinde-ren op hun buiksleetjes naar beneden, enkwamen dan tot stilstand bij de schuur vanJacq Nas of als het verkeerd afliep ergens ophet Binnenveld of nog verder het dorp in ...

Croesbeeks Mllleujournaal 103

17

DE VROEGERE BEWONERS VAN DE MOOKSESTRAAT

van onderaf gezien rechts:

Wim Gillessen (Wim van Pet) de zandhandel. Later woonde hier kapper ClausJacq Nas, café, later Piet de Smid met zijn bottelarij en paard en wagenjan Gillessen (Jan van Pet), brievendragerMeester Wijers, de undermeister, met twee ongetrouwde dochters Berta en MarietjeOp de Klef de twee kommiezen Smook en Bakker

Deze huizen dateren van de jaren'10/'20Het Möpkesvaald waar bovenaan in de periode '30/'40 huizen werden gebouwd van o.a.

Jan de LeeuwThe KlöstersFrans Peters, d'n Trekmuts (rijke handelaar in mijnhout, bouwhout, kolen en eigenaarvan een café)

Bovenaan (nu nog het witte punthuis op de hoek) woonde Kaotje en Wienand, de scharen-sliep. Kaotje was in het bezit van een bochel, zodat de kinderen het nogal eens op haar ge-munt hadden:

schiedewiedewiedewiet zei Scharensliepschiedewiedewiedewiet zei KaotjeKaotje had een knipmuts opEen knipmuts met een gaatje

Van onderaf gezien linksJansen: schoenmaker/schoenhandel (de tuin grensde tot aan de bocht)Jacob Thissen :'t Suisse huus met pompt Holverklaafke of het Rozenpaadje (door de drollen)de barak van Marinus Gillessen (Mop): houten timmerwerkplaats, was vroeger eenziekenzaaltje voor reizigers uit het buitenland die een besmettelijke ziekte hadden (bijhet vroegere station)Piet en Bet Toonen (Mooksestraat 17) alias Rooie Piet en Rooi Bet. Het huis had eenaanbouw waarin onder andere De Nijs gewoond heeft, en later Miene Selle, een vrij-gezelle dame van wel 240 pond die verschillende werkhuizen onderhield.Jan Thissen, brievendrager (het ouderlijk huis van Ben) bewoonde Mooksestraat 19"d'n Litsenburg"

(Litsenhof was oorspronkelijk het deel tussen Mooksestraat en Pannenstraat, de gemeenteheeft later deze naam de Mooksestraat overgezet, richting Houtlaan, maar dat is niet heteigenlijke gebied dat er vroeger mee bedoeld werd)

Marinus Gillessen, aannemerHannes Jochems, later Siem Alsemgeest

Al deze huizen zijn gebouwd in de jaren '10/'20De huizen hogerop zijn wat nieuwer, van de jaren '30/'40

Kobus Bons, Gerrit RuttenMedendorp (van het spoor)BezemerMelchers (hoofd Kommiezen, en hoofd Ondergrondse '40-'45)Mevr. TillemansPiet Claus, hield een pension.

18

WERKGROEP LANDSCHAPSBEHEER GROESBEEK

RUIMTE VOOR NATUURONTWIKKELING

Groesbeek rijk aan natuurschoon, bekend enbemind om zijn bossen en heuvels, heeftméér potentieel zoals de naam al doetvermoeden. In het Groesbeekse landschapverscholen liggen verschillende beken, in dejaren zeventig bijna allemaal rechtgetrokken(gekanaliseerd) en gedeeltelijk overkluist,ten dienste van de waterafvoer.Enkele van die beken zijn;

sleedoorn zullen her en der spontaan totontwikkeling komen. Hierlangs kunnenverschillende dieren zich verplaatsen zoalsvlinders, salamanders, padden, kikkers,dassen en boommarters. Ook vogels diesterk afhankelijk zijn van dergelijke bekenzoals de grote gele kwikstaart, witgatje,waterspreeuw en ijsvogel zullen hun wegterug vinden. De zwaluw die voor de bouwvan zijn nest afhankelijk is van de beschik-

G roesbeek (Ren)DrulsebeekMiddenbeekHulsbeekLeigraafSiep

Oorsprong:

Groesbeek centrum N.H. kerkHerwendaal garage OomenLage HorstMies bij sporthalBreedeweg centrum R. K. kerkPostweg Golfbaan

Oorspronkelijk zijn dit allemaal kwel of bron-waterbeken die hun oorsprong vinden aande binnenzijde van de stuwwal, dergelijkebeken horen van nature thuis in een stuw-wallen gebied. (Denk maar eens aan de velebeken en benamingen ervan rondom deVeluwezoom)Enkele weken geleden heeft men de boven-loop van de Drulsebeek, welke gedeeltelijkondergronds liep weer in oude staat her-steld. Nog géén week nadat de werkzaam-heden waren verricht, foerageerde er al viergrote gele kwikstaarten langs de oever vande beek. Onvoorstelbaar zo snel als denatuur zich kan herstellen! Door het verwij-deren van de betonnen bekleding en hetglooiend maken van het talud van de beekwaarbij de voedselrijke bovengrond werdafgevoerd, ontstaat een goede uitgangs-situatie voor de natuur. De beek krijgt deruimte om te meanderen en op de ver-schraalde oever kunnen bloemrijke blauw-graslanden ontstaan. Beekbegeleidendebosjes en struwelen met soorten als zwarteels, grauwe wilg, es, eik, meidoorn en

baarheid van modder zal mede hiervanprofiteren. Verder is het mogelijk doorbepaalde leemachtige gedeeltes van hettalud steil af te graven, dat holenbroeders alsde oeverzwaluw en ijsvogel zich hier spon-taan gaan nestelen. In de Hulsbeek en deLeigraaf zijn al twee jaar op rij waarnemin-gen van de ijsvogel gedaan door verschil-lende personen. Hiermee zijn nieuwe kansengeboden aan de natuur en kan een belang-rijke verbindingszone ontstaan van hetGroesbeekse bos naar de Foeperpot. (plan3de

fase is naar de Bruuk) Hopelijk worden deandere beken in Groesbeek ook op dezelfdewijze aangepast, zodat Groesbeek z'n naameer aan doet.Voor al diegene die geïnteresseerd zijn inontstaansgeschiedenis en ontwikkeling vandit alles is er excursie onder leiding vanervaren gidsen op zondag 25 maart om14.00uur start bij de Foeperpot, oudedrulseweg in Groesbeek (garage Oomen)

Namens Landschaps Beheer GroesbeekPeter Pouwels

Groesbeeks Milieujournaal 103

19

Wandelingen en excursie's georganiseerd door Landschaps Be-heer Groesbeek in 2001 zijn:

LokatieFoeperpot, DrulsebeekKlein AmerikaDe BruukReichswald, De HorstKraaiendal

ThemaVoorjaar

OrchideeënZomerPaddestoelen

Datum25-03-2001

10-06-200126-08-200128-10-2001

Tijd14.00

14.0014.0014.00

Meer info:Peter Pouwels, Vijverwegó, 6562ZL Groesbeek ' 024-3974266E-mail: peter.pouwels@hetnet.nl

20

Het is al weer enige tijd geleden dat de jeugdnatuurclub deAardhommels via het Milieujournaal iets van zich liet horen. Dit heeftonder andere te maken met het gegeven dat we de laatste tijd steedsop zaterdagochtend goed weer hebben getroffen.

Stukjes schrijven is nl. meestal onderdeelvan een slecht weer programma, en als ergeen slecht weer is dan wordt er dus weiniggeschreven. Ook ons logboek werd slechtbijgehouden en daar komt ook een grootdeel van de stukjes uit voort. Gelukkighebben de kinderen wat dat betreftbeterschap beloofd, dus de volgende keerschrijven ze het Milieujournaal stukje weerzelf. Het is dus niet zo dat Natuurclub bij

Niek speurt naar weidevogels

gebrek aan enthousiasme zweeg, want zoalsje nu leest bestaan we nog steeds en gaanwe om de 2 weken de natuur in.

De verhuizing van het Hommelhol van deEricastraat naar ergens anders in Groesbeekmoet nog steeds plaats vinden. We zittenonze tijd gewoon uit totdat duidelijk is hoehet precies zit met lokalenbehoefte van descholen in kwestie.

Wat hebben de Aardhommels dan gedaansinds de zomervakantie? Onder anderehebben we met het LBG (de werkgroepLandschaps Beheer Groesbeek)meegeholpen om op de Galgenhei devogelkers te bestrijden. Deze ochtendhebben we gecombineerd met het zoekenvan kleine beestjes met als hoogtepunt hetvinden van maar liefst 7 cocons van dewespspin. Ook zagen we een mannetje eneen aantal vrouwtjes van deze spinnesoort.

Voor het thema "herfst" hebben we eenpaar mooie collage's van zaden en vruchtengemaakt, een sieraad voor het Hommelhol.

Op onze paddestoelentocht kwamen we o.a.een sponszwam tegen, een interessantevondst met een bizarre vorm.

Op de vogeltrekdag, bij het Canadeeskerkhof, kwamen er wel 350 vogels in eenkwartier over. Dit hadden de kinderen nooitverwacht. Onder leiding van Raymondkonden we met verrekijkers vaak ook nog teweten komen om welke vogels het preciesging.

Ook de muizenochtend werd bijna eenvogelochtend, want in de tuin van PaulLeenders kwam telkens een ijsvogel een kijkjenemen. We waren haast vergeten dat weook nog spits- en huismuizen haddengevangen. De kinderen vonden de ijsvogelop dat moment toch iets iets interessanter.Zo'n vogel zien ze misschien nooit meer, eenmuis wel.

We zijn ook op bezoek geweest bij deboerderij van Martien Nillessen die onsonzettend veel vertelde over zijn koeien, hunstront, het gras en de melk natuurlijk. Enomdat het net werelddierendag was geweesthebben we de konijnen van zijn zoon, dieook boer wil worden, geknuffeld en extragevoerd. Als toetje kregen we een lekker glasgekoelde melk zo van de koe, net slagroom.

Croesbeeks MHieujournaal 103

21

Met het aantal leden gaat het zeker goed:op dit moment zijn we met ongeveer 20kinderen. Toch mogen er nog best wel eenpaar leden bij komen hoor! Wil je met onsmee de natuur in en, ben je tussen 9 en 12jaar, dan kun je altijd Henk Klaassen bellen,zijn telefoonnummer is 024 3975088.

De natuurlijke groetenDe Aardhommels

Hier twee stukjes van de laatste ochtenden

Het Hommelhol (18 november 2000)

Vandaag gingen we weer naar hetHommelhol. Dit keer maakten we eenspeurtocht door het Kraaiendal. De groepwerd verdeeld in twee groepen. 1 groep vanHenk en Niek en 1 groep van Paul en Anne.Tijdens de speurtocht moesten weopdrachten maken. Bijvoorbeeldde hoogteen de dikte van een boom opmeten en ookonderweg bladeren zoeken van de Eik, deDouglas Spar, de Beuk en de Kastanje. Wemoesten ook een veer zoeken en iets geksen dat allemaal meenemen. We hebbenook een zwijnenspel gedaan, rondom eenboom lagen onder de bladeren zakjes metmars erin. Die moesten we opgraven netzoals zwijnen dat doen. We zochten ook eendikke tak en zaagden daar een schijf van af,om te kijken hoe oud deze tak is. Het waseen leuke morgen.

Door Kees Schreven

Het Hommelhol (2 december 2000)

We gingen vandaag weer naar hetHommelhol. Toen we daar aankwamen, hadNiek een gewond pimpelmeesjemeegebracht. Niek had hem op straatgevondenen dacht dat hij dood was dusnam hij hem mee naar het Hommelhol.Daar aangekomen bleek hij toch levend tezijn. Henk vertelde dat we vandaag naar hetpad achter het DVSG-veld gingen [hetZigeunerpaadje Red.], om daar te snoeienen een groot vuur te maken. Toen we daaraankwamen waren een paar leden vanLandschaps Beheer Groesbeek en van deAardmuizen al aan de gang. Henk had eentelescoop en verrekijkers meegenomen omde trekvogels te bekijken. Toen begonnenwe met zagen. Wij mochten alleen de kleineboompjes omzagen, want grotere bomenwerden met de kettingzaag omgezaagd.Daarna gingen we naar het grote vuurkijken wat inmiddels aan het branden was.Ook hielpen we natuurlijk mee om het vuurgroot te houden. Later mocht ieder eenbolletje deeg [met dank aan Bakkerij OomenRed.] pakken en die prikten we dan op eenstok om hem zo in het vuur te houden. Bijbijna iedereen was het deeg later zwartgeworden. Het pimpelmeesje was helaasdoodgegaan en werd daarom gecremeerdin het vuur. Ramon had een paar kikkersgevangen. Later fietsten we weer naar huis.

Geschreven door Stijn Schreven.

Broodbakken op eenkampvuur van snoeihout

PJUIZIZIËIL

Deze keer injul/t'e eigen k/eefje \^eeijc" lekker puzzel-en

en piekeren. Test Je kennis van de. natuur en ga aan

de /6 tomen en

tf £ / p o O R M E K EBO /V O

L EO

elke \Axje/j z/e je h/er ?

= ee

Croesbeeks Mllteujournaal 103

/eren en hun familie.1. jon oen van de koe

*-' . J2. J°n a schaap

3. ona »/an de \A/o lF

wan Ket paardvarken

3.

p~

/v.

7- man i/an de koe

10. i/rouiA/ </an de/ / . i/rouw/e/uU

23

10.

/3.

/5". ön van o/e k/ p

è = n

-^ ke-

rn-J