ทฤษฎทางการพยาบาลของไนตงเกล( Nightingale’s Theory)

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเปนทฤษฎทางการพยาบาลทไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎแรก    ฟลอเรนซ  ไนตงเกล   (  ค.ศ. 1820  - 1910 )  ไดรบการยอมรบวาเปนผใหกำาเนดวชาชพพยาบาล     ซงถอวาเปนการพยาบาลแนวใหม  (  modern  nursing )    ฟลอเรนซ  ไนตงเกล เร มชวตการเปนพยาบาลทไคซเวรธ  ประเทศเยอรมนนในป  ค.ศ. 1851  มประสบการณดแลผปวยและทหารบาดเจบในสงครามไครเมย  ซงไนตงเกลไดมบทบาทในการดแลผปวยโดยการจดการในเรองความสะอาด ใชผาพนแผลทสะอาด  ดแลเตยงใหสะอาดและอาหารทสดทำาใหสขภาพทหารดขน  จากประสบการณนทำาใหมอทธพลตอปรชญาการพยาบาลทไนตงเกลบอกไวในหนงสอ   Note  on  nursing  :  What  It  Is  and  What  It  Is  Not   ทพมพขนในป ค.ศ. 1859      และมอทธพลตอการปฏบตการพยาบาล ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเปนทฤษฎทมจดเนนหลกเกยวกบความตองการเพอความปลอดภยและการปองกนสงแวดลอม 

 กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

                   บคคล ไนตงเกลไมไดอธบายบคคลไวเฉพาะ แตจะอธบายบคคลในความสมพนธกบสงแวดลอมและผลของสงแวดลอมทมตอบคคล    ดงนนบคคลจงเปนผรบบรการ และประกอบไปดวยมตทางชวะ  จตและสงคม   เปนผมศกยภาพหรอมพลงในตนเองทจะฟ นหายจากโรคหรอซอมแซมสขภาพเมอเกดการเจบปวยและสามารถฟ นคนสภาพไดด   ถามสงแวดลอมทปลอดภย

                  สขภาพ    ตามขอเขยนของไนตงเกลสขภาพจะผกพนอยกบสงแวดลอม  ซงสขภาพ หมายถง การปราศจากโรคและการใชพลงอำานาจของบคคลในการใชธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสด   สวนการเกดโรคหรอการเจบปวยไนตงเกลมองวา เปนกระบวนการซอมแซมทรางกายพยายามทจะสรางความสมดล

                   สงแวดลอม   เปนมโนทศนทเปนหวใจสำาคญของทฤษฎ   เพราะไนตงเกลกลาวถงสงแวดลอมไวคอนขางชดเจน  โดยสงแวดลอมประกอบดวย ปจจยภายนอกทงหมดทมอทธพลตอชวตและพฒนาการ  ไดแก  การระบายอากาศ   แสงสวางทเพยงพอ    ความสะอาด    ความอบอน   การควบคมเสยง    การกำาจดขยะมลฝอยและกลนตางๆ   อาหารและนำาทสะอาด   รวมถงปฏสมพนธระหวางพยาบาลกบผปวยทงดวยคำาพดและภาษากาย

                  การพยาบาล     เปนการจดสงเอออำานวยใหเกดกระบวนการหายดวยสงแวดลอมทดทสด  ดวยความเชอทวา  สงแวดลอมยอมมอทธพลตอสขภาพ และการพยาบาลมงเนนทบคคล

ตองการมกระบวนการซอมแซมของรางกาย   การปฏบตตอผปวยจะเรมดวยการสงเกตบคคลและสงแวดลอมเพอการประเมนและการจดกจกรรมการพยาบาล

                   ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล ไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎการพยาบาลทฤษฎแรก ถงแมวาความหมายของกระบวนทศนหลก ( Metaparadigm )  ทง  4   ดานยงไมคอยชดเจนนก  แตในงานเขยนของไนตงเกลกไดสะทอนใหเหนวาในยคนนไดมพฒนาการทางการแพทยและเทคโนโลย   และสามารถนำามาเปนพนฐานของทฤษฎทางการพยาบาลในระยะตอมา  ซงจะเหนไดจากจดเนนทางดานสงแวดลอมทมความเชอวา   สงแวดลอมมอทธพลตอสขภาพและพฒนาการของมนษย    ดงนนการพยาบาลจงเนนการจดสงแวดลอมดงตอไปน

                   1.   การระบายอากาศ (  Ventilation )   เปนการจดสงแวดลอมใหมสภาพถายเทอากาศไดด  ผปวยไดรบอากาศทบรสทธเพราะอากาศทบรสทธเปนสงจำาเปนสำาหรบการดำารงชวตมนษย    กจกรรมททำาไดแกการเปดหนาตาง   การจดใหมชองระบายอากาศ  สงของภายในหองสะอาดปราศจากฝน

                   2.   การรกษาอณหภม  ( Temperature )  การรกษาอณหภมใหมความพอเหมาะเปนสงจำาเปนกอใหเกดความสขสบายของผปวย  บคคลจะอยในหองทมอณหภมพอเหมาะดงนนการดแลผปวยไมใหรอนหรอหนาวจนเกนไปจงเปนสงจำาเปน  กจกรรมททำาไดแก  การใชความรอน  การระบายอากาศทพอเหมาะ  การใชเสอผาทเหมาะสม   การใชเครองปรบอากาศ   พดลม

                   3.   การควบคมเสยง ( Noise )  เสยงเปนสงทตองตระหนกสำาหรบผปวยเพราะเสยงทไมพงประสงคเชน  เสยงดงเกนไป   เสยงทมความตอเนองตลอดเวลา   จะมผลทำาใหรบกวนการพกผอนของผปวยได  กจกรรมททำาไดแก  ไมควรพดคยหรอเดนเสยงดง   ทำากจกรรมตางๆไมดงเกนไป  การใสเสอผาหรอเครองประดบทกอใหเกดเสยง

                   4.   แสงสวาง ( Light )   แสงจากดวงอาทตยเปนสงจำาเปนและเปนสงทผปวยตองการ  แตแสงจากไฟฟากจำาเปนในการทำากจกรรมและอาจมผลตอจตใจ  เชนสภาพหองทมความสวางไมเพยงพออาจกอใหเกดบรรยายกาศอมครม  เศรา  หองทมแสงสวางพอเหมาะทงในเวลากลางวนและกลางคนจะชวยทงการใชสายตา   ความสบายใจ   กจกรรมททำาไดแก  การเปดหนาตางหรอผามานใหแสงสวางจากดวงอาทตยสองผานเขามาได    การปรบแสงไฟในหองเวลากลางวนหรอกลางคน   การใชสของผนงหอง

                   5.   การกำาจดกลน ( Odor )   การจดการกลนตางๆในตวผปวย  สงแวดลอม  และของใชตางๆทตองไดรบการทำาความสะอาด   ไมใหมกลนเหมนอบ   โดยกจกรรมททำาไดแก  การดแลความสะอาดรางกายของผปวย   การใชเสอผาทสะอาดไมเหมนอบ  อปกรณขาวของเครองใชไดรบการทำาความสะอาดอยเสมอ   หองไดรบการระบายอากาศ   ทนอนผาหมวกทำาความสะอาด  นอกจากนกลนทเกดจากพยาบาลเชน กลนตว  กลนเสอผาหรอกลนนำาหอมทไมควรฉนจนเกนไป

                   6.   สขลกษณะทอยอาศย ( health  of  Housees )  ไนตงเกลกลาวถงวาสขลกษณะทอยอาศยเปนสงจำาเปนทมผลตอสขภาพซงรวมถง  การจดใหม  อากาศบรสทธ  นำาสะอาด  การระบายสงสกปรกหรอของเสย  การรกษาความสะอาดภายในบานและนอกบาน  แสงสวาง  เปนตน 

ไนตงเกลเนนความสะอาดของบานเรอนและสงแวดลอมททกคนตองดแล

 ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลกบกระบวนการพยาบาล

                   ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพ โดยการนำาแนวคดเกยวกบสงแวดลอมและบคคลมาประเมนจะทำาใหเหนความตองการของผปวยได  ตามขนตอนตอไปน

                   1.  การประเมนสขภาพอนามยของบคคล      สงเกตสงแวดลอมของผปวยทงดานกายภาพ  จตใจ สงคมและสบคนหาความสมพนธหรอผลกระทบของสงแวดลอมทมตอสขภาพความเจบปวยของบคคล นอกจากนตองสบคนความสามารถของบคคลทอยตามธรรมชาตของเขาเอง ความตงใจ สนใจในการจดการกบความเจบปวยของตน   การสงเกต เชน ทานอนของผปวยเปนอยางไร เตยงอยไกลหนาตางเกนไปหรอไม สามารถเคลอนไหวหรอพดคยกบผปวยเตยงใกลเคยงไดหรอไม

                   2.   การวนจฉยทางการพยาบาล วเคราะหขอมล   ขนนถงแมวาจะไมไดมลกษณะชดเจนแตไนตงเกลไดกลาววาการสงเกตสงแวดลอมและบคคลจะทำาใหสามารถมองเหนกจกรรมการพยาบาลไดนนเพราะสามารถมองเหนความตองการของผปวย  เชน

ความไมสขสบายจากอากาศอบอาว ความเจบปวดของบาดแผลจากการอกเสบ ความรสกเบอหนายในชวตเนองจากไมมกจกรรมในหอผปวยหรอชวยตวเองไมได การพกผอนไมเพยงพอเนองจากมเสยงรบกวนตลอดวน วตกกงวลสงเนองจากไมมสมพนธภาพทดกบพยาบาลหรอผปวยอน

                   3.  การวางแผนการพยาบาล    จดมงหมายหลกในการจดการกบสงแวดลอมทงทางกายภาพ จตใจ และสงคม เพอใหผปวยไดอยในสภาพทกระบวนการชวตตามธรรมชาตเกดขน ซงจะชวยบรรเทาทกขและหายจากโรค กจกรรมการพยาบาลจะรวมถงการรวมมอกบแพทยในการปฏบตตามกระบวนการรกษาโรค

                   4.   การปฏบตการพยาบาล      เปนการจดการกบสงแวดลอมและรวมมอกบแพทยเพอสงเสรมศกยภาพของผปวยทมอยเร มดวยการใหความชวยเหลอจดสภาพแวดลอมและใหผปวย   ชวยเหลอจดสภาพทเหมาะสมกบตวเองตอไป

                   5. การประเมนผลการพยาบาล จะเปนการประเมนสภาพการณทเปนจรงทงในดานผปวยสภาพแวดลอมและการพยาบาลและปรบกจกรรมใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพการณทเปนธรรมชาตนน

 สรป

           ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเนนสงแวดลอมของผปวยเปนสำาคญ การพยาบาลจะเปนการจดสงแวดลอมทดทสดใหกบผปวย เพอใหธรรมชาตไดมสวนชวยใหผปวยหายเรวขน โดยนำาองคประกอบของสงแวดลอมซงประกอบดวยสงแวดลอมทางดานรางกาย  ดานจตใจ และสง

แวดลอมดานสงคมมาประยกตใชตามแนวคดทฤษฎของไนตงเกลโดยอาศยกระบวนการพยาบาล เนนการวเคราะหสงแวดลอมทมผลตอภาวะสขภาพของผปวย กจกรรมการพยาบาลจะเปนการปรบสงแวดลอมทมอทธพลตอสขภาพของผปวย แมวาทฤษฎนจะถอก ำาเนดมาตงแตกลางศตวรรษท 18 แลวกตาม แตยงคงใชไดดในปจจบน ทงการพยาบาลในคลนกและการพยาบาลในชมชนอกทงยงเปนรากฐานในการพฒนาทฤษฎการพยาบาลในปจจบนอกดวย

 ทฤษฎการปรบตวของรอย ( Roy  s   Adaptation  Theory )

         ทฤษฎการปรบต ว  ( Adaptation  theory  ) ได พฒนาข นโดยคอลลสต า   รอย ( Sister  Callista   Roy ) ตงแตป  ค.ศ. 1964   รอยสำาเรจการศกษาระดบปรญญาตรจากมหาวทยาลยเมาเซนต  แมร  รฐลอสแองเจลส  ประเทศสหรฐอเมรกา  และสำาเรจปรญญาโททางการพยาบาลกมารเวชศาสตรจากมหาวทยาลยแคลฟอรเนย  ในป ค.ศ.  1966  และศกษาตอดานสงคมศาสตรจนจบปรญญาโทและปรญญาเอกในป  ค.ศ.  1975 และ 1977  ตามลำาดบ    รอยพฒนาแนวคดโดยมแรงบนดาลใจจาก  

        โดโรธ   อ  จอนหสน   ( Dorothy  E.  Johnson )  ขณะศกษาระดบปรญญาโททางการพยาบาลรวมกบความสนใจในพฤตกรรมการปรบตวของเดกในการปฏบตงาน  และยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎการปรบตวของเฮลสน  ( Helson ’s  Adaptation  level  theory ) ทกลาวถงการปรบตวของบคคลเกดจากการปฏสมพนธของสงเราและระดบการปรบตวของบคคล   นอกจากนยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎระบบของเบอรทแลชฟ   (  Von  Bertalanfty ’ s  General  System  Theory , 1968 )และทฤษฎทางดานปรชญา   ผลงานของรอยไดรบการเผยแพรในครงแรก ป ค.ศ. 1970 และได พฒนาทฤษฎพรอมเผยแพรต อมาในป ค .ศ. 1971,  1973, 1974,  1976,  1980 ,  1991 และ 1999  ตามลำาดบ

 กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

           กระบวนทศนทางการพยาบาลเกยวกบ  คน  สขภาพ  สงแวดลอมและการพยาบาล  ตามแนวคดของรอยมดงน

บคคล    ตามแนวคดของรอย  หมายถง  คนหรอมนษยทเปนผรบบรการ    เปนสงมชวตทประกอบดวยชวะ  จต  สงคม  ( Biopsychosocial )   และมระบบการปรบตวเปนองครวม  มลกษณะเปนระบบเปด  ทมปฎสมพนธกบสงแวดลอมและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา   การปรบตวของบคคลกระทำาเพอรกษาภาวะสมดลของระบบ 

ภาวะสขภาพ     ตามแนวคดของรอย หมายถง  สภาวะและกระบวนการททำาใหบคคลมความมนคงสมบรณ   ภาวะสขภาพเปนผลจากการมปฎสมพนธของบคคลกบสงแวดลอม  ดงนนการมสขภาพด  หมายถง  การทบคคลมการปรบตวไดด  สวนการเจบปวยจงเปนผลจากการปรบตวไมด  ซงการทบคคลจะมการปรบตวไดดหรอไมดนน  ขนอยกบปจจย  2  ประการ คอ  ระดบความรนแรงของสงเรากบระดบความสามารถในการปรบตวของบคคล  

สงแวดลอม     หมายถงทกสงทกอยางทอยรอบตวบคคลทงภายในและภายนอกมผลกระทบตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล   ซ งรอยไดเรยกสงแวดลอมวาเปนส งเรา  มท งหมด  3  ประเภท  คอ  สงเราตรง   สงเรารวม   สงเราแฝง

การพยาบาล   เปนการชวยเหลอทใหกบบคคล  กลมบคคล   ครอบครว  ชมชน และการพยาบาล มเปาหมายสงเสรมใหมการปรบตวทเหมาะสมของบคคลและการจดการสงแวดลอมทเปนสาเหตเพอบรรลซงการมภาวะสขภาพและคณภาพชวต

 มโนทศนหลกในทฤษฎการปรบตวของรอย

                   1.   บคคลเปนระบบการปรบตว  ( Human  as  Adaptive  System )  

            บคคลเปนระบบเปด   มหนวยยอยทำางานประสานกนอยางเปนระบบ   ทำาใหสามารถปรบตวไดดเมอมการปฎสมพนธกบสงแวดลอม ในการปรบตวของบคคลมกระบวนการทำางานทประกอบดวย

1.   สงนำาเขา  ( Input  ) เปนขนตอนแรกของระบบซ งในขนตอนนส งนำาเขา คอ สงเราจากสงแวดลอมหรอจากตวบคคล   และระดบการปรบตวของบคคล ( Adaptive  Level )อาจจะมระดบยากหรองายขนอยกบสงเราทผานเขามา

2.   กระบวนการ ( Process ) เปนกลไกทภายในตวบคคลทมการทำางานเปนระบบและใหผลลพทออกมา   ซงกระบวนการในทนหมายถง กลไกควบคม หรอกลไกการเผชญ (Coping  Mechanism)  ท ประกอบดวยกลไลยอย  2  กลไก

            2.1 กลไกการควบคม  ( Regulator  Mechanism )  เปนกลไกการควบคมทเกดขนในระบบตามธรรมชาต     นนคอกลไกการปรบตวพนฐานของบคคลซงเกดจากการท ำางานประสานกนระหวางกระบวนการทางระบบประสาทของรางกายและฮอรโมนทเกดขนโดยอตโนมต     เมอสงแวดลอมมากระทบกจะมการตอบสนองอตโนมต  และมกระบวนการทำางานภายในทตองอาศยการประสานกนทง ทางเคม  ทางระบบประสาทและระบบตอมไรทอเกดการตอบสนองทางสรระ และจะสงออกมาเปนพฤตกรรมทปรากฏ  และสงผลกระทบบางสวนไปยงศนยการรบร    

            2.2 กลไกการรบร (Cognator   mechanism )  เปนกลไกทเกดจากการเรยนรน นคอการทำางานของจตและอารมณ  4  กระบวนการ  ไดแก   การรบร  การเรยนร  การตดสนใจและการแกปญหา ซงจะชวยใหบคคลเลอกหรอจดจำาสงตางๆรวมทงมการหยงรและมการตดสนใจในเรองนนๆกอใหเกดการตอบสนองดานอตมโนทศน  ดานบทบาทหนาท  และดานการพงพาระหวางกน  ทงนตองอาศยการทำางานของสมองในดานการรบร  การรบสงขอมล  การเรยนรจากประสบการณในอดต  การตดสนใจและการควบคมอารมณ

                   กลไกการควบคมและกลไกการรบรจะทำางานควบคกน     ทำาใหบคคลแสดงพฤตกรรมการปรบตวทงหมดออกมา 4  ดาน  คอ  ดานรางกาย   ดานอตมโนทศน   ดานบทบาทหนาท และการพงพาระหวางกน   การปรบตวทดจะทำาใหบคคลเกดความมนคงในการมชวตรอด ( survival )  การเจรญเตบโต   การสบพนธซ งการปรบตวทง  4  ดาน มเปาหมาย  เพอใหบคคลมความมนคงทางดานรางกาย  จตใจและสงคม  

3.   สงนำาออกหรอผลลพธ (  Output  )   เปนผลของการปรบตวของบคคลทจะสงเกตไดจากพฤตกรรมการปรบตวทง  4   ดาน  การปรบตวทแสดงออกอาจเปนการปรบตวทดหรอมปญหาได  การปรบตวทดจะทำาใหสามารถบรรลเปาหมายของการดำารงชวตและพฒนาการ  ซงในระบบเมอมผลลพธออกมาแลว จะสามารถนำาผลยอนกลบ ( feedback ) เขาสระบบใหมได  

2.   พฤตกรรมการปรบตว  (  Adaptive  mode )   เปนพฤตกรรมเพอบอกผลลพธของการปรบตวของบคคล   ม  4  ดานดงน                   2.1   การปรบตวดานรางกาย   (  Physiological  Mode )    เปนวธการตอบสนองดานรางกายตอสงเราโดยสะทอนใหเหนการทำางานระดบเซลลและเนอเยอตางๆ  การปรบตวดานสรระเปนการตอบสนองทเกยวของกบความตองการพนฐานของมนษย  ไดแก   ออกซเจน   อาหาร  การขบถาย   การมกจกรรมและการพกผอน   การปองกนและเกยวของกบกระบวนการทถอวาเปนตวประสานและควบคม  4  กระบวนการคอ   การรบความรสก   นำาและอเลคโตรลยท   การทำางานของระบบประสาท    และการทำางานของระบบตอมไรทอ   

การปรบตวดานสรระ พฤตกรรมการปรบตว พฤตกรรมการปรบตวทเปนปญหา

1.  ออกซเจน เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการแลกเปลยนกาซของรางกายเพอรางกายไดรบออกซเจนเพยงพอ

การหายใจผดปกตการแลกเปลยนกาซบกพรองการกำาซาบเนอเยอบกพรองภาวะชอค

2.   โภชนาการ เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทบคคลไดรบสารอาหารทจำาเปนอยางเพยงพอกบความตองการของรางกายทแสดงถงการคงสภาพ  การมพฒนาการและการเจรญเตบโต

ภาวะขาดสารอาหารภาวะสารอาหารเกน

3.    การขบถาย เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการของรางกายในการขบถายของเสยของรางกาย เพอใหเกดความสมดล  การขบของเสยทงทางไต  ผวหนง  ปอดและลำาไส

ทองเดนหรอทองผกถายปสสาวะไมออกภาวะกลนปสสาวะไมได

4.กจกรรมและการ เปนพฤตกรรมทแสดงถง การเคลอนไหวบกพรอง

พกผอน กระบวนการทรางกายควบคมและคงสมดลของการทำากจกรรมและการพกผอนของรางกายรวมทงการทำาหนาทของระบบกลามเนอและกระดก   และการผอนคลายสนทนาการตางๆ

มขอจำากดในการเคลอนไหวแบบแผนการนอนเปลยนแปลงนอนไมเพยงพอ

5. การปองกน เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการปกปองรางกายจากอนตรายหรอผลกระทบทจะไดรบจากสงแวดลอมโดยการทำาหนาทของกลไกทางเคม  การปองกนของเซลผวหนงและระบบภมคมกน

ผวหนงและเนอเยอขาดความแขงแรงระบบภมคมกนไมมประสทธภาพกระบวนการหายของเนอเยอไมมประสทธภาพ

การปรบตวดานสรระ

พฤตกรรมการปรบตว พฤตกรรมการปรบตวทเปนปญหา

6.   การรบความรสก

เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบความรสก   การรบรและการเรยนรทเกดขนผสมผสานกน  ซงไดแก การไดยน  การรบความรสก  การไดกลน  การมองเหน  รวมถงการควบคมอณหภม

สญเสยการไดยนการไดยนบกพรองการรบรสบกพรองการรบกลนบกพรองการตดตอสอสารบกพรองการรบความรสกบกพรองอณหภมรางกายสง  หรอตำา

7. นำาและอเลคโตรลยท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบคงสมดลของนำาและเกลอแรในรางกายทกชนด  และรวมถงสมดลของกรดดาง

ภาวะขาดนำา  /   นำาเกน  / บวมภาวะโซเดยม   โปตสเซยม  แคลเซยม  สง/  ตำาภาวะเสยสมดลกรดดาง

8.การทำาหนาทของระบบประสาท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทำางานของระบบประสาททงทเปนระบบประสาทสวนกลาง   ระบบประสาทสวนปลายและ

ระดบการรบรสตลดลงกระบวนการคดรบกพรองอารมณแปรปรวน  /พฤตกรรมเปลยนไมคงท

ระบบประสาทอตโนมต อมพาต9.  การทำางานของระบบตอมไรทอ

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทำางานของระบบตอมไรทอ การหลงฮอรโมน

การควบคมฮอรโมนบกพรองการเจรญเตบโตพฒนาการทางเพศชา

2.2    การปรบตวดานอตมโนทศน  (  Self -  concept  Mode  )   เปนการปรบตวเพอใหไดมาซงความมนคงทางดานจตใจ       อตมโนทศนเปนความเชอและความรสกทบคคลมตอตนเองในระยะเวลาใดเวลาหนงในเรองเกยวกบดานรปรางหนาตา     ความสามารถหรอความเชอ   ซงอตมโนทศนมไดมแตกำาเนดแตเปนผลจากการทบคคลมปฏสมพนธกบสงคมหรอสงแวดลอมตงแตเกด    ดงนนอตมโนทศนจงเกดจากการเรยนรและมพฒนาการอยางตอเนองและสามารถเปลยนแปลงไดตามบทบาท  เวลาและสถานการณ    การปรบตวดานอตมโนทศน  ประกอบดวย  2  สวน  คอ                       2.2.1   อตมโนทศนดานรางกาย  (  Physical  self )  เปนความรสกและการรบรของบคคลทมตอสภาพดานรางกายและสมรรถภาพในการทำาหนาทของอวยวะตางๆของตนเอง  เชน   ขนาด   รปรางหนาตา   ทาทาง  ความสวยงาม   สมรรถภาพในการทำาหนาทของอวยวะตางๆ   เมอใดทบคคลรบรหรอรสกวาสภาพรางกายและสมรรถภาพของตนเองบกพรองหรอเปลยนแปลงและไมสามารถยอมรบไดจะน ำามาซงความสญเสย  กงวลได    อตมโนทศนดานรางกายแบงได  2   ดานดงน                                2.2.1.1    ดานรบรความรสกดานรางกาย  (  Body  sensation )   เปนความรสกเกยวกบสภาวะและสมรรถภาพของรางกาย  เชน  ความรสกเหนอยออนเพลย                                2.2.1.2    ดานภาพลกษณของตนเอง  (  Body  image )   เปนความรสกทมตอขนาดรปราง  หนาตา  ทาทางของตนเอง  เชน   คดวาเปนคนสวย    เปนคนผวด   รางกายสมสวน

      2.2.2   อตมโนทศนสวนบคคล  (  Personal  self )   เปนความคด   ความเชอ  ความรสกถงคณคาของตนเอง   หรออมคต  ความคาดหวงในชวต    ซงประกอบดวย                                2.2.2.1   อตมโนทศนดานความมนคงในตนเอง  (  Self  -  consistency  )  เปนการรบรตอตนเองตามความรสกเกยวกบความพยายามในการดำารงไวซงความมนคงหรอความปลอดภย  ถาหากมการปรบตวไมไดบคคลจะแสดงออกในพฤตกรรม  เชนความวตกกงวล  ไมสบายใจ  เจบปวดทางดานจตใจ                                 2.2.2.2   อตมโนทศนดานความคาดหวง  (  Self – ideal  /  expectancy)  เปนการรบรตนเองในเรองเกยวกบความนกคด  และความคาดหวงของบคคลทปรารถนาจะเปนวาตนเองจะเปนอะไรหรอทำาอยางไร  ตลอดจนความคาดหวงของบคคลอนทมตอตนเอง  ถาเกดปญหาบคคลจะแสดงพฤตกรรมสะทอนถงความรสก  หมดหวง  ทอแท  เบอหนายชวต  หมดกำาลงใจ   รสกขาดอำานาจในการควบคมสถานการณ                                2.2.2.3   อตมโนทศนดานศลธรรม  จรรยา  (  Moral  ethical  self )     เปนความรสกนกคดทมตอตนเองเกยวกบศลธรรมจรรยา  กฏเกณฑ  คานยมทางสงคม  ขนบธรรมเนยมประเพณ   ถามความบกพรองกจะแสดงออกในรปของรสกผด   ตำาหนตนเองหรอโทษตนเอง              2.3   การปรบตวดานบทบาทหนาท   ( Role  function  mode )   การปรบตวดานนเปนการตอบสนองดานสงคมของบคคลเพอใหเกดความมนคงทางสงคม  บคคลมบทบาทในสงคมแตกตางกนออกไปและในบคคลเดยวอาจตองมหลายบท      ซงการปรบตวดานบทบาทม  3  ดาน                       2.3.1  บทบาทปฐมภม   (  Primary  role )    เป นบทบาททมต ดตว  เก ดจากพฒนาการชวงชวต    บทบาทนเปนตวกำาหนดพฤตกรรมทเหมาะสมของบคคลตลอดชวงระยะเวลาทบคคลเจรญเตบโตเชน   บทบาทวยรน    บทบาทของลก     การกำาหนดบทบาทเชนนชวยในการคาดคะเนวาแตละเพศและวยนนบคคลควรมพฤตกรรมอยางไร

                      2.3.2  บทบาททตยภม   ( Secondary  role)   เปนบทบาททเกดจากพฒนาการทางดานสงคมการเรยนร  ขนอยกบงานททำาซงบทบาททตยภมอาจมหลายบทบาท   เชน  หญงไทยอาย  50  ปทำางานพยาบาลตองทำาหนาทเปนหวหนางานการพยาบาลดวย                        2.3.3  บทบาทตตยภม  ( Tertiary   role )   เปนบทบาทชวคราวทบคคลมอสระทจะเลอกเพอสงเสรมใหบรรลซงเปาหมายบางอยางของชวต    เชน    บทบาทของสมาชกสมาคม                  ในการปรบตวดานบทบาทหนาทบคคลจะแสดงออกทางพฤตกรรมและทางใจเปนการแสดงออกถงความรสก  ทศนคตและความชอบไมชอบทบคคลมตอบทบาทของตน ถาไมสามารถปรบตวไดกจะเกดความบกพรองในการแสดงบทบาทหนาท  ไดใน  4  ลกษณะ                                 1. ไมประสบผลสำาเรจในบทบาทใหมทบคคลไดรบ ( Ineffective  role  transition )      เปนพฤตกรรมทมการแสดงถงความรสกทไมสามารถทำาหนาทตามบทบาทของตนเองได  บทบาทการปรบตวนสวนใหญเปนผลจากการขาดความร  การฝกปฏบตและเปนแบบอยาง  เชนมความพงพอใจเตมใจเปนพยาบาล แตการแสดงบทบาทหนาทพยาบาลไมสมบรณ    หรอบทบาทแมทมลกคนแรกแตไมสามารถปฏบตหนาทมารดาไดอยางเหมาะสม                2.   การแสดงบทบาทไมตรงกบความรสกทแทจรง  (  Role  distance )    เปนภาวะทบคคลแสดงบทบาททงทางดานกายและใจ  แตไมตรงกบความรสกทแทจรง    เชน  การหวเราะรนเรงในขณะทรางกายเจบปวยและมความกงวล   ถามพฤตกรรมนบอยครงจนกลายเปนนสยจะทำาใหเปนคนไมเขาใจตนเอง   หรอเกบกด               3.   ความขดแยงในบทบาท ( Role  conflict )      เปนภาวะทบคคลไมสามารถแสดงบทบาทของตนเองไดอยางเตมทตามทควรจะเปน   เชน  มารดาทมความเจบปวยแลวทำาใหไมสามารถแสดงบทบาทในการเลยงดบตรไดเตมท  ทำาใหเกดความรสกผด   สบสน               4.  ความลมเหลวในการแสดงบทบาท ( Role  failure )   เปนภาวะทไมสามารถปฏบตกจกรรมไดตามบทบาทหนาททควรจะทำา   เชน   บดาไมสามารถทำาหนาทหวหนาครอบครวหารายไดใหครอบครวได  เพราะมความพการ                 2.4   การปรบตวดานการพงพาระหวางกน  (  Interdependence  )  เปนการตอบสนองความตองการของบคคลทมความตองการสรางสมพนธภาพระหวางบคคล  การใหความรก การไดรบความรก  ความหวงใยจากบคคลอน การใหความเคารพและเหนคณคาของบคคลอนรวมทงการยอมรบและมปฏกรยาตอบสนองตอความรก   การปรบตวดานการพงพาระหวางกน  กอใหเกดความรสกปลอดภยและอมเอมใจ     การปรบตวดานการพงพาประกอบดวยสมพนธภาพ  2   แบบ   คอ                              1.   สมพนธภาพกบบคคลใกลชด    (  Significant  others  )    เปนบคคลมความสำาคญตอตนเองมากทสด   เชน   บดามารดา    สาม                              2.    สมพนธภาพกบระบบสนบสนน  ( Supportive  system )   เปนบคคลอนๆทเกยวของและพงพาซงกนและกน   เชน   ญาตพนอง    หวหนางาน                ความตองการพนฐานของการปรบตวดานน  คอ  การไดรบความรกอยางเพยงพอ  กอใหเกดความมนคงในความสมพนธ   ถาการปรบตวนเปนปญหาจะทำาใหเกด  ความกงวล   เกดความรสกเปลาเปลยวอางวาง

                   3.  สงเรา  ( Stimuli )                               สงเรา   ( stimuli )   รอยใหความหมายของสงเราวา   เปนทกสถานการณหรอทกภาวะการณทอยรอบตวบคคลและมอทธพลตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล ( Roy, 1984 : 22 ) สงเราเปนทงภายในและภายนอกซงกระตนใหบคคลมการปรบตว รอยใชแนวคดของเฮลสน  (Helson, 1964)   แบงสงเราออกเปน 3 กลม  คอ                         1.  สงเราตรง  (Focal  stimuli )   หมายถง   สงเราทบคคลเผชญโดยตรงและมความสำาคญมากทสดททำาใหบคคลตองปรบตว เชน ไดรบการผาตดหรอการฉายรงส เปนตน                         2. สงเรารวม  ( Contexual  stimuli )   หมายถง สงเราอน ๆ ทมอยในสงแวดลอม นอกเหนอจากสงเราตรงและมความเกยวของกบการปรบตวของบคคลนน เชน คณลกษณะทางพนธกรรม เพศ ระยะพฒนาการ

ของบคคล ยา สรา บหร อตมโนทศน การพงพาระหวางกน  บทบาทหนาท แบบแผนสมพนธภาพทางสงคม กลไกการเผชญความเครยด ความเครยดทางรางกายและจตใจ ศาสนา ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมตาง ๆ                         3. สงเราแฝง ( Residual  stimuli ) หมายถง สงเราทเปนผลมาจากประสบการณในอดตซงเกยวกบทศนคต อปนสยและบคลกภาพเดม สงเราในกลมนบางครงตดสนยาก วามผลตอการปรบตวหรอไม  ตวอยางเชน ผปวยรายหนงทรบไวรกษาในโรงพยาบาลบนวานอนไมหลบ สงเราตรงทเกดขนอาจจะเปนเสยงจากการปฏบตการพยาบาลหรอเสยงผปวยขางเตยงรอง สงเรารวมอาจจะเปนความไมคนเคยกบสถานท สวนสงเราแฝงคอประสบการณในอดตตอการอยโรงพยาบาล ทำาใหเชอวาการนอนหลบใหเพยงพอในโรงพยาบาลเปนสงทเปนไปไมได

ทฤษฎการปรบตวของรอยกบกระบวนการพยาบาล

                   ทฤษฎการพยาบาลของรอยสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ตามแนวคดของรอยประกอบดวย 6  ขนตอนดงน  ( Roy, 1984 : 44 – 52 )                         ขนตอนท 1     การประเมนสภาวะ   (  Assessment  )                                                การประเมนสภาวะเปนขนตอนแรกของกระบวนการพยาบาลซงในขนตอนนตามแนวคดของรอยทำาการประเมน   2    ขนตอนยอยดงน                                1.1   ประเมนพฤตกรรมของผปวย  (Assessment of behaviors)  ทเปนปฏกรยาตอบสนองของผปวยตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมหรอสงเรา        ซงกคอพฤตกรรมการปรบตวทง 4 ดาน   คอ   ดานสรระ    ดานอตมโนทศน  ดานบทบาทหนาท   ดานการพงพาระหวางกน   พฤตกรรมของผปวยอาจจะไดมาจากการสงเกต การสมภาษณและการตรวจวดอยางมระบบเมอไดขอมลครบถวน          นำาขอมลทงหมดมาพจารณาวา ผปวยมการปรบตวทด หรอมปญหาในการปรบตว การปรบตวทดไดแกการทบคคลเกดความมนคงในเรองการอยรอด   การเจรญเตบโต การสบพนธ และการเอาชนะอปสรรคตาง ๆ ได                               1.2    ประเมนองคประกอบทมอ ทธพลตอการปรบตว     (Assessment  of  influencing  factors) นนคอ การประเมนหรอคนหาสงเราหรอสาเหตททำาใหผปวยมปญหาการปรบตวซงไดแก สงเราตรง    สงเรารวมและสงเราแฝง   ตามปกตสงเราตรงจะเปนสาเหตทสำาคญทสดของการเกดปญหาจงมกมเพยงสาเหตเดยว สวนสงเรารวมและสงเราแฝงมกมหลายสาเหตรวมกน                    ขนตอนท  2     การวนจฉยการพยาบาล ( Nursing  diagnosis)                                        การวนจฉยการพยาบาล ( Nursing  diagnosis)    เปนขนตอนทสองของกระบวนการพยาบาลทจะกระทำาหลงการประเมนสภาวะ แตถอเปนขนตอนยอยท  3  ตามแนวคดของรอย   โดยการระบปญหาหรอบงบอกปญหาจากพฤตกรรมทประเมนไดในขนตอนท1 และระบสงเราทเปนสาเหตของปญหา    เมอไดปญหาและสาเหตแลวจะสามารถใหการวนจฉยการพยาบาลได เชน ไดรบสารอาหารไมเพยงพอเนองจากเคมรกษา                                                              เมอกำาหนดปญหาไดครบแลวตองจดลำาดบความสำาคญของปญหา ทฤษฎนไดเสนอแนวทางซงใชเปนเกณฑในการพจารณาลำาดบความสำาคญของปญหาไวดงน1.        ปญหาซงคกคามชวตของบคคล2.        ปญหาซงกระทบกระเทอนการเจรญเตบโตของบคคล3.        ปญหาซงกระทบกระเทอนตอบคคลหรอกลมชนทเกดขนอยางยดเยอและตอเนอง4.        ปญหาซงกระทบกระเทอนขดความสามารถของบคคลทจะบรรลผลสำาเรจ                      ขนตอนท 3     การวางแผนการพยาบาล  (  Nursing   plan )                                         เปนขนตอนท  3  ของกระบวนการพยาบาลแตตามแนวคดของรอยขนตอนนเปนขนตอนท  4   คอการกำาหนดเปาหมายการพยาบาล  (Goal  setting)      พยาบาลจะกำาหนดเปาหมายการพยาบาลหลงจากทไดระบปญหาและสาเหตแลว     จดมงหมายของการพยาบาลคอการปรบพฤตกรรมทไมเหมาะสมไปสพฤตกรรม

ทเหมาะสม สวนพฤตกรรมทเหมาะสมแลวตองคงไวหรอสงเสรมใหดขน การตงเปาหมายการพยาบาลนนอาจจะเปนเปาหมายระยะสนๆได เชน ผปวยบรรเทาอาการปวดภายใน 1 ชวโมง หรอเปาหมายระยะยาวได                       ขนตอนท  4     การปฏบตการพยาบาล ( Nursing   Intervention  )                                       ขนตอนการปฏบตการพยาบาลเปนขนตอนท  5  ตามแนวคดของรอย   โดยเนนจดการกบสงเรา หรอสงทเปนสาเหตของการเกดปญหาการปรบตว โดยทวไปมกจะมงปรบสงเราตรงกอนเนองจากเปนสาเหตสำาคญของการเกดปญหา ขนตอไปจงพจารณาปรบสงเรารวมหรอสงเราแฝง   และสงเสรมการปรบตวใหเหมาะสม                       ขนตอนท 5      การประเมนผล   (Evaluation)                                        ขนตอนสดทายของกระบวนการพยาบาลคอ  การประเมนผลการพยาบาล    โดยดวาการพยาบาลทใหบรรลเปาหมายทตองการหรอไม    ถาผปวยยงคงมปญหาการปรบตวอย พยาบาลตองประเมนตามขนตอนท 1.1 และ 1.2 ใหมอกครง    เพอใหไดขอมลและ สงเราเพมเตม จนกระทงเปาหมายการพยาบาลทกอยางบรรลผลตามทตงไว

สรป

                   ทฤษฏการปรบตวของรอย ไดรบการพสจนและยกยองวาเปนทฤษฏการพยาบาลทดทฤษฎหนง และมการพฒนากาวหนาอยางมาก ชวยใหเหนลกษณะของวชาชพพยาบาล และทศทางของการปฏบตการพยาบาล จดมงหมายและกจกรรมการพยาบาลทเหมาะสม และทายทสดทฤษฎการปรบตวของรอย ยงไดเนนใหเหนถงคณคาของผปวย ซงเปนผรบบรการทพยาบาลควรใหความสำาคญการสงเสรมศกยภาพของผปวยนบวาเปนบรการจากพยาบาลทมคณประโยชนตอบคคลในสงคม

ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม (  Orem ’s  self  care   Theory )

                   ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม เปนทฤษฎทรจกกนแพรหลายในวชาชพการพยาบาล มการนำาแนวคดนไปใชเปนกรอบในการปฏบตการพยาบาล การวจยการพยาบาล และการพฒนาหลกสตรในสถาบนการศกษา   ทฤษฎนถกพฒนาโดย  Dorothea  E.  Orem    ตงแตป  ค.ศ.  1950 ซงโอเรมเรมการทำางานในวชาชพการพยาบาลตงแตป ค.ศ. 1935    หลงจบการศกษาจากโรงเรยนพยาบาลของโรงพยาบาลโพรวเดน  ในกรงวอชงตนดซ   สหรฐอเมรกา  โอเรมสำาเรจการศกษาระดบปรญญาตรในป ค .ศ . 1939 และระด บปรญญาโทสาขาการพยาบาลในป   ค .ศ . 1945  จากมหาวทยาลยคาทอลก  ประเทศสหรฐอเมรกา  และสำาเรจการศกษาระดบปรญญาเอก  จากมหาวทยาลยจอรททาวน   ในป ค.ศ. 1976   และจาก  Incarnate  World  College  ทซานแอนโตนโอ  รฐเทกซส  ในป ค.ศ. 1980  และจาก  Illinoise  Western  University  ทบลมมงตน  รฐอลนอยส  ในป ค.ศ. 1988  ( George , 2002 )    จนกระทงในป  ค.ศ.  1971  ไดมการจดพมพเผยแพรแนวความคดโดยมช อว า   Nursing  :   Concept   of   Practice    และมการพฒนาเผยแพรคร งท   2  คร งท  3  และครงท  4   ในป ค.ศ.  1980 ,    1985,  1991   ตามลำาดบ

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ                         กระบวนทศน เกยวกบ คน สขภาพ สงแวดลอมและการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม                         บคคล     ตามแนวคดของโอเรม เช อวา  บคคล เปนผทมความสามารถในการกระท ำาอยางจงใจ (deliberate action) มความสามารถในการเรยนร วางแผนจดระเบยบปฏบตกจกรรมเกยวกบตนเองได    และบคคลมลกษณะเปนองครวมทำาหนาททงดานชวภาพ  ดานสงคม  ดานการแปลและใหความหมายตอสญลกษณตางๆ   และเปนระบบเปดทำาใหบคคลมความเปนพลวตรคอเปลยนแปลงอยเสมอ ( สมจต  หนเจรญกล  , 2543 )

                         สขภาพ   เปนภาวะทมความสมบรณไมบกพรอง ผทมสขภาพด คอ คนทมโครงสรางทสมบรณสามารถทำาหนาทของตนได ซ งการทำาหนาทนนเปนการผสมผสานกนของทางสรระ จตใจสมพนธภาพระหวางบคคล และดานสงคมโดยไมสามารถแยกจากกนได  และการทจะมสขภาพดนนบคคลจะตองมการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนองจนมผลทำาใหเกดภาวะสขภาพด                                     สวนภาวะปกตสข หรอความผาสก ( well  being )  โอเรมใหความหมายแยกจากสขภาพวา เปนการรบรถงความเปนอยของตนในแตละขณะ  เปนการแสดงออกถงความพงพอใจ  ความยนด  และมความสข  สขภาพกบความผาสกมความสมพนธกน                         สงแวดลอม    สงแวดลอมหมายถง  สงแวดลอมทางกายภาพ  เคม  ชวภาพ และดานสงคมวฒนธรรม   โอเรมเชอวาคนกบเร องสงแวดลอมไมสามารถแยกออกจากกนได  และมอทธพลซงกนและกน   นอกจากนโอเรมยงกลาวถงสงแวดลอมในแงของพฒนาการ คอสงแวดลอมทดจะชวยจงใจบคคล ใหตงเปาหมายทเหมาะสมและปรบพฤตกรรมเพอใหไดผลตามทตงเปาหมายไว   การจดสงแวดลอมทเหมาะสม จะมสวนในการพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง  ปจจยพนฐานตามแนวคดของโอเรมเปนสงแวดลอมหนงทกำาหนดความสามารถในการดแลตนเองและความตองการในการดแลตนเอง                         การพยาบาล    เปนบรการการชวยเหลอบคคลอนใหสามารถดแลตนเองไดอยางตอเนองและเพยงพอกบความตองการในการดแลตนเอง ซ งเปาหมายการพยาบาลคอชวยใหบคคลตอบสนองตอความตองการการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนอง และชวยเพมความสามารถในการดแลตนเอง

         จดเนนของกรอบแนวคดของโอเรม : เนนทบคคลคอ ความสามารถของบคคลทจะตองสนองตอความตองการในการดแลตนเอง

มโนทศนหลกในทฤษฎการดแลตนเองของโอเรมทฤษฎการพยาบาลของโอเรม  เปนทฤษฎทมความซบซอน   ประกอบดวยทฤษฎยอย  3  ทฤษฎ คอ( Orem ,

1983 )                               ทฤษฎการดแลตนเอง   (  The  Theory  of  Self -  care  )                               ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง   ( The Theory of  Self – care  Deficit  )                               ทฤษฎระบบการพยาบาล   ( The  Theory  of  Nursing  System ) 

            1.  ทฤษฎการดแลตนเอง (  The  Theory  of  Self -  care  )                         ทฤษฎนจะอธบายความสมพนธระหวางเงอนไขตางๆทางดานพฒนาการและการปฏบตหนาทของบคคลกบการดแลตนเอง  โดยอธบายมโนทศนสำาคญไดแก  มโนทศนเกยวกบการดแลตนเอง (Self -care )   มโนทศนเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง (Self –care agency )    มโนทศนเกยวกบความตองการการดแลตนเองท งหมด (Therapeutic  Self - care demand  ) มโนท ศน เก ยวก บป จจย เง อนไขพ นฐาน (  Basic conditioning  factors  )  ดงน                         1.1   การดแลตนเอง  (Self -  care :  SC  ) : หมายถง  การปฏบตกจกรรมทบคคลรเร มและกระทำาดวยตนเองเพอดำารงไวซงชวต สขภาพและความผาสก  เมอการกระทำานนมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทและพฒนาการดำาเนนไปถงขดสงสด ของแตละบคคลเพอตอบสนองความตองการในการดแลตนเอง (Self - care requisites ) การดแลตนเองเปนพฤตกรรมทเรยนรภายใตขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของกลม ชมชน ครอบครว (รจา ภไพบลย,2541) ซงบคคลทกระทำาการดแลตนเองนนเปนผทตองใชความสามารถหรอพลงในการกระทำาทจงใจ (deliberate)  ประกอบดวย 2 ระยะ                         ระยะท 1 ระยะการพจารณาและตดสนใจ ( Intention  phase)   เปนระยะทมการหาขอมลเพอพจารณาและตดสนใจเลอกกระทำา  โดยหาขอมลทเกยวของวาคออะไร  เปนอยางไร  จากนนนำาขอมลทไดมาวเคราะห ทดสอบ และเชอมโยงปจจยทเกยวของ  ในขนตอนนความรเปนพนฐานสำาคญเพราะจะชวยใหเกดกระบวนการคดเชงวทยาศาสตรมากกวาการใชความรสก นอกจากนยงตองอาศยสตปญญาในการทจะตดสนใจทจะกระทำา

                         ระยะท 2 ระยะการกระทำาและผลของการกระทำา ( Productive  phase)  เปนระยะทเมอตดสนใจแลวจะกำาหนดเปาหมายทตองการและดำาเนนการกระทำากจกรรมเพอไปสเปาหมายทกำาหนด  ในขนตอนนตองอาศยความสามารถของบคคลทางดานสรระทจะกระทำากจกรรม(psychomotor action ) และมการประเมนผลการกระทำาเพอปรบปรง                         1.2    ความสามารถในการดแลตนเอง  (  Self -  care  agency  :  SCA  )   หมายถ ง   คณสมบตทซบซอนหรอพลงความสามารถของบคคลทเออตอการกระทำากจกรรมการดแลตนเองอยางจงใจ แตถาเปนความสามารถในการดแลบคคลอนทอยในความรบผดชอบ  เรยกวา Dependent – care  Agency   ความสามารถนประกอบดวย  3   ระดบ ดงน  ดงแสดงในแผนภมท  1.41.2.1  ความสามารถและคณสมบตขนพนฐาน (Foundational capabilities  anddisposition) เปนความสามารถของมนษยขนพนฐานทจำาเปนในการรบรและเกดการกระทำา ซงแบงออกเปน ความสามารถทจะร (Knowing) ความสามารถทจะกระทำา (Doing) และคณสมบตหรอปจจยทมผลตอการแสวงหาเปาหมายของการกระทำา ประกอบดวย1.2.1.1 ความสามารถและทกษะในการเรยนร ไดแก ความจำา การอาน เขยน     การใชเหตผลอธบาย                                        1.2.1.2  หนาทของประสาทรบความรสกทงการสมผส  มองเหน ไดกลนและรบรส1.2.1.3  การรบรในเหตการณตางๆ ทงภายในและภายนอกตนเอง1.2.1.4  การเหนคณคาในตนเอง1.2.1.5  นสยประจำาตว1.2.1.6  ความตงใจและสนใจสงตางๆ1.2.1.7  ความเขาใจในตนเองตามสภาพทเปนจรง1.2.1.8  ความหวงใยในตนเอง1.2.1.9  การยอมรบในตนเองตามสภาพความเปนจรง1.2.1.10 การจดลำาดบความสำาคญของการกระทำารจกเวลาในการกระทำา1.2.1.11 ความสามารถทจะจดการเกยวกบตนเอง

         1.2.2  พลงความสามารถ 10 ประการ   (Ten   power   component  )    เปนคณลกษณะทจำาเปนและเฉพาะเจาะจง สำาหรบการกระทำาอยางจงใจเปนตวกลางเชอมการรบรและการกระทำา  ประกอบดวย                 1.2.2.1   ความสนใจและเอาใจใสในตนเองในฐานะทตนเปนผรบผดชอบ                 1.2.2.2   ความสามารถทจะควบคมพลงงานทางดานรางกายของตนเองใหสามารถปฏบตกจกรรม                                         1.2.2.3    ความสามารถทจะควบคมสวนตางๆ ของรางกายเพอการเคลอนไหวทจำาเปนเพอการดแลตนเอง                  1.2.2.4   ความสามารถทจะใชเหตผล                  1.2.2.5   มแรงจงใจทจะกระทำาในการดแลตนเอง                  1.2.2.6   มทกษะในการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเองและปฏบตตามการตดสนใจ   1.2.2.7  มความสามารถในการเสาะแสวงหาความรเกยวกบการดแลตนเองจากผทเหมาะสมและสามารถนำาความรไปใชได   1.2.2.8  มทกษะในการใชกระบวนการทางความคดและสตปญญา การรบร การจดกระทำา                                           1.2.2.9   มความสามารถในการจดระบบการดแลตนเอง                   1.2.2.10   มความสามารถทจะปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนองและ

สอดแทรกการดแลตนเองเขาเปนสวนหนงในแบบแผนการดำาเนนชวต                               1.2. 3    ความสามารถในการปฏ บต เพ อดแลตนเอง    ( Capabilities  for  self – care operations )  ประกอบดวย                   1.2.3.1   ความสามารถในการคาดคะเน   เปนความสามารถทจะเรยนรเกยวกบขอมลความหมายและความจำาเปนของการกระทำา รปจจยภายในภายนอกทสำาคญ เพอประเมนสถานการณ                                           1.2.3.2   ความสามารถในการปรบเปลยน  เปนความสามารถในการตดสนใจเกยวกบสงทตนสามารถและควรกระทำา เพอตอบสนองความตองการและความจำาเปนในการดแลตนเอง                                           1.2.3.3    ความสามารถในการลงมอปฏบต    เปนความสามารถในการทำากจกรรมตางๆรวมถงการเตรยมการเพอการดแลตนเอง1.3  ความตองการการดแลตนเองทงหมด  (  Therapeutic   Self -  care  Demand  :  TSCD  )   หมายถง   การปฏบตกจกรรม ( Action  demand )การดแลตนเองทงหมดทจำาเปนตองกระทำาในชวงเวลาหนง    เพอทจะตอบสนองตอความจำาเปนในการดแลตนเอง  (  Self - care   Requisites)  ความตองการการดแลตนเองทงหมด  (  Therapeutic   Self -  care  Demand )เปนเปาหมายสงสด ( Ultimate  goal ) ของการดแลตนเองทจะถงซงภาวะสขภาพ หรอความผาสก                           กจกรรมทจะตองกระทำาทงหมดนจะทราบไดจากการพจารณาการดแลตนเองทจ ำาเปน ซงการดแลทจำาเปน (  Self -  care  requisites : SCR  )     หมายถง    กจกรรมทตองการใหบคคลกระทำาหรอกระทำาเพอบคคลอน    ซงม    3   ดานดงน                                1.3.1  การดแลตนเองทจำาเปนโดยทวไป   (  Universal   Self – care  Requisites : USCR  ) เปนความตองการของมนษยทกคนตามอาย พฒนาการ สงแวดลอมและปจจยอนๆ เพอใหคงไวซงโครงสรางและหนาทสขภาพและสวสดภาพของบคคลและความผาสก ซงความตองการจะมความแตกตางกนในแตละบคคลทงทางดานคณภาพหรอปรมาณตามอาย เพศ ระยะพฒนาการ ภาวะสขภาพ สงคมวฒนธรรม และแหลงประโยชน กจกรรมการดแลตนเองเพอตอบสนองตอความตองการน  ( Action  demand )  ประกอบดวย1.3.1.1   คงไวซงอากาศ นำาและอาหารทเพยงพอ1.3.1.2   คงไวซงการขบถาย และการระบายใหเปนไปตามปกต1.3.1.3   คงไวซงความสมดลยระหวางการมกจกรรมและการพกผอน1.3.1.4  รกษาความสมดลระหวางการอยคนเดยวกบการมปฏสมพนธกบผอน1.3.1.5   ปองกนอนตรายตางๆตอชวต  หนาทและสวสดภาพ1.3.1.6   สงเสรมการทำาหนาทและพฒนาการใหถงขดสงสดภายใตระบบสงคมและความสามารถของตนเอง  (  promotion  of  normalcy  )

                               1.3.2  การดแลตนเองทจำาเปนตามพฒนาการ (  Developmental   Self – care  Requisites : DSCR  )  เปนความตองการการดแลตนเองทสมพนธกบระยะพฒนาการของบคคล   สถานการณและเหตการณทเกดขนในแตละระยะของวงจรชวต เปนความตองการทอยภายใตความตองการการดแลตนเองทจ ำาเปนโดยทวไปแตแยกตามพฒนาการเพอเนนใหเหนความสำาคญและความเฉพาะเจาะจง ดงน                                          1.3.2.1    พฒนาและคงไวซงภาวะความเปนอยทชวยสนบสนนกระบวนการของชวต และพฒนาการทจะชวยใหบคคลเจรญกาวสวฒภาวะตามระยะพฒนาการ   เชน    ทารกในครรภและในกระบวนการคลอด ทารกแรกเกด     วยเดก  วยรน วยผใหญ    หญงตงครรภ   ซงมความตองการการดแลตนเองทเฉพาะเจาะจงตามโครงสรางและหนาททเปลยนแปลง1.3.2.2   ดแลเพอปองกนการเกดผลเสยตอพฒนาการโดยจดการเพอบรรเทา    ลดความเครยดหรอเอาชนะตอผลทเกดจากภาวะวกฤตเชน  ขาดการศกษา  ปญหาการปรบตวในสงคม การสญเสยเพอน  คชวต  ทรพยสมบต หรอการเปลยนแปลงยายทอย    เปลยนงาน  เปนตน                                      1.3.2.3 ความตองการการดแลตนเองทจ ำาเปนในภาวะเบยงเบนทางดานสขภาพ   (  Health   Deviation Self – care Requisite : HDSCR )  เป นความตองการท สมพนธก บความผดปกตทาง

พนธกรรมและความเบยงเบนของโครงสรางและหนาทของบคคล และผลกระทบของความผดปกต ตลอดจนวธการวนจฉยโรค และการรกษา ความตองการนไดแก                1.3.2.4   มการแสวงหาและคงไวซงการชวยเหลอทเหมาะสม                1.3.2.5  รบร  สนใจและดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลกระทบตอการพฒนาการ                                     1.3.2.6 ปฏบตตามแผนการรกษา การวนจฉย การฟ นฟสภาพและการปองกนพยาธสภาพอยางมประสทธภาพ                                     1.3.2.7 รบรและสนใจในการปองกนความไมสขสบาย จากผลขางเคยงการรกษาหรอจากโรค                                     1.3.2.8 ดดแปลงอตมโนทศนหรอภาพลกษณ ในการทจะยอมรบภาวะสขภาพและความตองการการดแลทางสขภาพทเฉพาะเจาะจงเพอคงไวซงความรสกมคณคาในตนเอง                                            1.3.2.9 เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพ หรอภาวะทเปนอยรวมทงผลจากการวนจฉยโรคและการรกษาเพอสงเสรมพฒนาการอยางตอเนอง      ในการประเมนความตองการการดแลตนเองทจำาเปนในภาวะเบยงเบนทางสขภาพจำาเปนตองคำานงถงปญหาสขภาพของผปวยเปนหลก และยงมความตองการการดแลตนเองทจ ำาเปนโดยทวไป และตามระยะพฒนาการ         1.4    ปจจยพนฐาน (Basic Conditioning Factors : BCFs) เปนคณลกษณะบางประการหรอปจจยทงภายในและภายนอกของบคคลทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง และความตองการการดแลตนเองทงหมด   ปจจยพนฐานนยงเปนปจจยทมอทธพลตอความสามารถในบทบาทของพยาบาล   ไดแก  11  ปจจย  ดงน   อาย   เพศ   ระยะพฒนาการ   ภาวะสขภาพ    ระบบบรการสขภาพ สงคมขนบธรรมเนยมประเพณ    ระบบครอบครว   แบบแผนการดำาเนนชวต    สงแวดลอมสภาพทอยอาศย    แหลงประโยชนตางๆ     ประสบการณทสำาคญในชวต

           2.   ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง   ( The Theory of  Self – care  Deficit  )                     เปนแนวคดหลกในทฤษฎของโอเรม เพราะจะแสดงถงความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและความตองการการดแลตนเองทงหมดในชวงเวลาใดเวลาหนง ซ งความสมพนธดงกลาวนนมไดใน  3  แบบ ดงน2.1  ความตองการทสมดล  ( Demand is  equal to  abilities :  TSCD =  SCA )2.2  ความตองการนอยกวาความสามารถ  ( Demand  is less  than  abilities :  TSCD <

SCA )2.3  ความตองการมากกวาความสามารถ ( Demand is  greater  than  abilities :  TSCD

>    SCA )ในความสมพนธของ  2  รปแบบแรกนนบคคลสามารถบรรลเปาหมายความตองการการดแลตนเองทงหมดได  ถอวาไมมภาวะพรอง (  no  deficit )  สวนในความสมพนธท  3  เปนความไมสมดลของความสามารถทมไมเพยงพอทจะตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดจงมผลทำาใหเกดความบกพรองในการดแลตนเอง    ความพรองในการดแลตนเองเปนไดทงบกพรองบางสวนหรอทงหมด  และความพรองในการดแลตนเองเปนเสมอนเปาหมายทางการพยาบาล

          3.   ระบบการพยาบาล  ( The  Theory  of  Nursing  System )                                  เปนกรอบแนวคดเกยวกบการกระทำาของพยาบาลเพอชวยเหลอบคคลทมความพรองในการดแลตนเองใหไดรบการตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดและความสามารถในการดแลตนเองของบคคลไดรบการดแลใหถกนำามาใช ปกปอง และดแลตนเอง   โดยใชความสามารถทางการพยาบาล      ระบบการพยาบาลเปนระบบของการกระทำาทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามความสามารถและความตองการการดแล

ของผรบบรการ ซงระบบการพยาบาลไดแบงออกเปน 3 ระบบ โดยอาศยเกณฑความสามารถของบคคลในการควบคมการเคลอนไหวและการจดกระทำา2.1 ระบบทดแทนทงหมด (Wholly compensatory  nursing  system)                     เปนบทบาทของพยาบาลทตองกระทำาเพอทดแทนความสามารถของผรบบรการ โดยสนองตอบตอความตองการการดแลตนเองทงหมด    ชดเชยภาวะไรสมรรถภาพในการปฏบตกจกรรม การดแลตนเองและชวยประคบประคองและปกปองจากอนตรายตางๆ    ดงแผนภมท  4.3   และผทมความตองการระบบการพยาบาลแบบน คอ                             2.1.1   ผทไมสามารถจะปฏบตในกจกรรมทจะกระทำาอยางจงใจ ไมวารปแบบใดๆ ทงสน เชน ผปวยทหมดสต หรอ ผทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวได ไดแก  ผปวยอมพาต    ผปวยไมรสกตว        2.1.2   ผทรบรและอาจจะสามารถสงเกต ตดสนใจเกยวกบดแลตนเองได และไมควรจะเคลอนไหวหรอจดการเกยวกบการเคลอนไหวใดๆ  ไดแกผปวยดานออรโธพดกสทใสเฝอก   หรอกระดกหลงหก                           2.1.3   ผทไมสนใจหรอเอาใจใสในตนเอง ไมสามารถตดสนใจอยางมเหตผลในการดแลตนเอง เชน ผปวยทมปญหาทางจต                                                                                                          2.2.   ระบบทดแทนบางสวน  ( Partly  compensatory  nursing  system )                           เปนระบบการพยาบาลใหการชวยเหลอทขนอยกบความตองการและความสามารถของผปวย โดยพยาบาลจะชวยผปวยสนองตอบ ตอความตองการการดแลตนเองทจำาเปนโดยรวมรบผดชอบในหนาทรวมกนระหวางผปวยกบพยาบาล   ผปวยจะพยายามปฏบตกจกรรมในเรองทเปนการตอบสนองตอความตองการดแลตนเองทจำาเปนเทาทสามารถทำาได    สวนบทบาทของพยาบาลจะตองปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางสำาหรบผปวยทยงไมสามารถกระทำาได  เพอชดเชยขอจำากดและเพมความสามารถของผปวยในการดแลตนเอง และกระตนใหมการพฒนาความสามารถในอนาคต     การพยาบาลระบบนผปวยตองมบทบาทในการปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางดวยตนเอง     ผทมความตองการการพยาบาลแบบน คอ

     2. 2.1   ตองจำากดการเคลอนไหวจากโรค หรอการรกษา แตสามารถเคลอนไหวไดบางสวน                            2.2.2   ขาดความรและทกษะทจำาเปนเพอการดแลตนเองตามความตองการการดแลตนเองทจำาเปน       2.2.3   ขาดความพรอมในการเรยนรและกระทำาในกจกรรมการดแลตนเอง

                                                                       2,3   ระบบการพยาบาลแบบสนบสนนและใหความร (Educative   supportive  nursing    System )            เปนระบบการพยาบาลทจะเนนใหผปวยไดรบการสอนและคำาแนะนำาในการปฏบตการดแลตนเอง รวมทงการใหกำาลงใจและคอยกระตนใหผปวยคงความพยายามทจะดแลตนเองและคงไวซงความสามารถในการดแลตนเอง                           ระบบการพยาบาลทง  3   ระบบเปนกจกรรมทพยาบาลและผปวยกระทำาเพอตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมด  โดยมวธการกระทำาไดใน  5    วธดงน        1.  การกระทำาใหหรอกระทำาแทน        2.  การชแนะ เพอชวยใหผปวยสามารถตดสนใจและเลอกวธการกระทำาได        3.  การสนบสนน เพอชวยใหผปวยคงไวซงความพยายาม และปองกนไมใหเกด ความลมเหลว         4.   การสอน เปนการพฒนาความรและทกษะทเฉพาะ         5.  การสรางสงแวดลอมการพยาบาลจะมประสทธภาพไดนน ขนอยกบความสามารถทางการพยาบาล (Nursing

agency : NA) เปนความสามารถของพยาบาลทไดจากการศกษา และฝกปฏบตในศาสตรและศลปะทางการพยาบาล ปจจยทมผลตอความสามารถทางการพยาบาล คอ                                 1.  ความร                                 2.  ประสบการณ                                 3.   ความสามารถในการลงมอปฏบต                                 4.   ทกษะทางสงคม                                 5.   แรงจงใจในการใหการพยาบาล                                 6.   อตมโนทศนของตนเกยวกบการพยาบาล  

                ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม เปนทฤษฎทประกอบดวย  3  ทฤษฎยอย  และ ประกอบดวย  6   มโนทศน  ทมความสมพนธกน ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรมกบกระบวนการพยาบาล                ทฤษฎการพยาบาลของโอเรมสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ตามแนวคดของโอเรมประกอบดวย 3  ขนตอนดงน   (  Dennis , 1997 )                    ขนตอนท  1      ขนวนจฉยและพรรณนา    ( Diagnosis  and  Prescription )                                เปนขนตอนทระบถงความพรองในการดแลตนเอง  โดยมขนตอนของการรวบรวมขอมลเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง  ความตองการในการดแลตนเองทง  3  ดานรวมทงปจจยพนฐานทเกยวของ  แลวจากนนจะพจารณาความสมพนธระหวางความสามารถกบความตองการการดแลตนเองเพอบงชถงภาวะพรองในการดแลตนเอง  และเขยนขอวนจฉย                     ขนตอนท   2    ขนวางแผน  (  Design  and  Plan )                                เปนขนตอนทตอเนองเมอทราบถงความพรองในการดแลตนเองแลว   จากนนจะทำาการเลอกระบบการพยาบาลใหเหมาะสม  แลวนำามาวางแผนโดยมการกำาหนดเปาหมายหรอผลลพททางการพยาบาล ( Expected  Outcome )  และกำาหนดกจกรรมการพยาบาล                    ขนตอนท   3   ขนปฏบตการพยาบาลและควบคม   ( Regulate   and   Control )                                เปนขนตอนทพยาบาลนำากจกรรมไปลงมอปฏบตตามแผนการพยาบาล  โดยมจดมงหมาย คอการบรรลความตองการการดแลตนเองทงหมด ( TSCD )  และในตอนนยงรวมถงการประเมนผลลพททางการพยาบาลวามประสทธภาพหรอไม   และปกปองหรอพฒนาความสามารถหรอไม  และนำาขอมลยอนกลบเขาสการประเมนสภาวะอกครง                ตามแนวคดของโอเรมไดมขนตอนทสอดคลองกบกระบวนการพยาบาลและสามารถนำาไปประยกตใชได 

Self -  Care  Theory Nursing   Process1.   Diagnosis  and  Prescription 1.   Assessment

2.   Nursing   Diagnosis2.   Design  and   Plan 3.   Planning3.   Regulate   and   Control 4.   Implementing

5.   Evaluation

ตวอยางแผนการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม

1.  ประเมนความสามารถในการดแลตนเอง                -  มการทำางานของระบบประสาทปกต  รบรรส  กลน  เสยง มองเหน และสมผสและความรสกเจบปวดรอนหนาวถกตอง                 -  มความตงใจและสนใจเรยนรเกยวกบวธปฏบตตวขณะเจบปวย                -  มความสามารถพดคย สอสารกบบคคลอนไดด

2.   ประเมนความตองการการดแลตนเองตามความจำาเปนทง  3  ดาน                  USCR  :  เดนออกกำาลงกายทกวนวนละ  15  นาท                                   มอาการปวดตงบรเวณตนคอ   มการเคลอนไหวแขนขางซายไดนอย  ขณะเคลอนไหวจะรสกปวด                                 ไดรบอาหารนำาเพยงพอ   ขบถายวนละ  1  ครงไมมปญหาการขบถาย                                  พกผอนวนละ  6-7  ชม.                  HDSCR  :  รบประทานยาแคลเซยมวนละ  1  เมด                                    รบรเรองการปฏบตตวไมตอเนอง  ไมทราบผลการตรวจเลอด3.   ประเมนปจจยทเกยวของ(  BCFs   ) :  อาย   54  ป  ปวยเปนโรคความดนสงมา  3  ปแลว  อยกบภรรยาทบานเชา  ผปวยมอาชพขายกวยเตยว4.   แผนการพยาบาล              ความพรองในการดแลตนเอง  :   ความสามารถในการดแลตนเองเรองการทำากจกรรมบกพรอง                จดมงหมายทางการพยาบาล    :    ใหผปวยสามารถดแลตนเองไดถกตอง

                ระบบการพยาบาล/ กจกรรมการชวยเหลอ     ระบบสนบสนนและใหความร                                     1.  ประเมนการทำากจกรรมและการประกอบอาชพรวมกบผปวยและญาต                                    2.  ใหคำาแนะนำาเรองการเคลอนไหวแขนทถกตอง                                    3.  ใหคำาแนะนำาเรองการรบประทานยาและการรบประทานอาหารทถกตองและเพยงพอ  

      ทฤษฎการพยาบาลแบบเอออาทร  หรอทฤษฎการดแลมนษย (Theory  of  Human  Caring)

      ดร .จน  วทสน (Jean  Watson) พฒนาทฤษฎข นในชวง ค .ศ. 1975-1979  วทสนไดรบปรญญาทางการพยาบาล  ปรญญาโททางการพยาบาลสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช และปรญญาเอกทางจตวทยาการศกษา

                  วทสน  มความเชอวารากฐานการพยาบาลมประวตความเกยวพนกบมนษยธรรมนยม     จงไดเสนอทฤษฎการดแลทเนนความเปนมนษย โดยชใหเหนองครวมของมนษยทมมตจตวญญาณเปนองคประกอบทสำาคญ  ซงเปนลกษณะเฉพาะของทฤษฎนทเปนประโยชนตอการสรางองคความรในศาสตรการพยาบาล  แนวคดของวทสนไดรบอทธพลจากปรชญาตะวนออก  และจากผลงานของนกปรชญา และนกจตวทยาตะวนตก   เชน คาลโรเจอร ( Carl  Roger )                 เปาหมายของการพยาบาลตามทฤษฎการดแลมนษยคอ ใหบคคลมภาวะดลยภาพของกาย จต  และจตวญญาณ  ซงกอใหเกดการเรยนร  การเหนคณคา และการดแลเยยวยาตนเอง การดแลตามแนวคดของ    วทสนเปนอดมคตหรอเปนขอกำาหนดทางศลธรรมเพอดำารงไวซงคณคา  และศกดศรของความเปนมนษย  กระบวนการดแลเกดขนเมอมปฏสมพนธระหวางพยาบาล และผรบบรการ  ซงตางกเปนบคคลองครวมของกาย-จตใจ-จตวญญาณทมประสบการณชวตประกอบกนเปนสนามปรากฏการณเฉพาะทบคคลทงสองเขาถงจตใจกน   ( Transpersonal  Caring ) มการรบรตรงกนในการตดสนใจเลอกปฏบตสงทด  และเหมาะสมทสดในสถานการณนนเพอตอบส น อ ง ค ว า ม ต อ ง ก า ร ท า ง ส ข ภ า พ ข อ ง ผ ร บ บ ร ก า ร   จ ง เ ป น ก า ร ท ำา ง า น ร ว ม ก น อ ย า ง เ ส ม อภาพ ( Coparticipant )  กระบวนการดแลทจะทำาใหเขาถงจตใจกนไดตองอาศยปจจยการดแล    10    ประการ ซงจะกลาวรายละเอยดตอไป

ขอตกลงเบองตน (Assumption  related  to  Human Caring  Values  in  Nursing)                 ว ท ส น ก ล า ว ถ ง ข อต ก ล ง เ บ อ ง ต น ท ส ม พ น ธ ก บ ค ณ ค า ก า ร ด แ ล ม น ษ ย ใ น ก า ร พ ย า บ า ลไว    11 ประการ (Watson,  1988 :  32-33)  ไดแก1.  การดแลและความรกเปนพลงสากล

2.  มนษยตองการความรกและการดแลซงกนและกน  ซงเปนสงจำาเปนตอการดำารงชวตแตกมกละเลยทจะประพฤตปฏบตตอกน จงจำาเปนตองสงเสรมใหมมากขน  เพอจะไดอยรวมกนอยางมอารยธรรม3.  การพยาบาลเปนวชาชพทใหการดแล  การรกษาไวซงคานยมนมผลตอพฒนาความมอารยธรรมของมวลมนษย  ซงแสดงใหเหนถงประโยชนของวชาชพตอสงคม4.  กอนใหการดแลบคคลอน เราตองตงเจตนาดแลตนเองดวยความสภาพออนโยน  และรกษา ศกดศรของตนเองเราจงจะสามารถเคารพและใหการดแลผอนดวยความสภาพออนโยนและเคารพในศกดศรของผอน5.  การพยาบาลตองยดถอการดแลความเปนมนษยในสวนทเกยวของกบภาวะสขภาพดและการเจบปวย6.  การดแลเปนแกนกลางของการพยาบาล และเปนจดเนนในการปฏบตการพยาบาล7.  การดแลเชงมนษยนยมไมวารายบคคลหรอกลมบคคล ไดรบความสนใจจากระบบบรการสขภาพนอยลง8.  คานยมเกยวกบการดแลของพยาบาลถกบดบงไว เนองจากการใชเทคโนโลยทางการแพทยเพมขน  คานยม/อดมคตการดแลทเนนความเปนมนษยจงอยในภาวะวกฤต9.  การอนรกษไว  และการศกษาเรองการดแลมนษยใหมความกาวหนา  เปนประเดนสำาคญของวชาชพการพยาบาลทงในปจจบนและอนาคต10   การดแลมนษยทำาไดโดยการมปฏสมพนธตอกนเทานน  จงเปนการสอนใหคนพบความเปนมนษย11  ประโยชนของวชาชพการพยาบาลตอสงคมโดยรวมอยทการยดมนในอดมการณการดแลเชงมนษยนยมทงดานทฤษฎ  การปฏบต และการวจย

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎบคคล (Person)    เปนองครวมประกอบดวยกาย   ใจและจตวญญาณ   ซงจตวญญาณเปนแกนตว

ตน (Self)  ของบคคล  เปนแหลงทเกดความตระหนกในตนเอง  ความรสกขนสง และเปนพลงภายในบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาอยางตอเนอง                สขภาพ (Health)   เปนภาวะทมดลยภาพและมความกลมกลนระหวางจตใจ รางกายและจตวญญาณหรอมความสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางตวตนตามทรบรและตวตนตามทประสบจรง    สวนการเจบปวย (Illness)  เปนภาวะทไมมดลยภาพของจตใจ รางกายและจตวญญาณ   ทมความไมสอดคลองระหวางตวตนตามทรบรและตวตนตามทประสบจรง   ซงความไมกลมกลนนทำาใหเกดโรค (Disease) และการเจบปวยทเกดขนอาจไมจำาเปนตองมโรคกได                การพยาบาล (Nursing)     เปนกระบวนการดแลทเขาถงจตใจและความรสกของบคคล (Transpersonal Caring)ในการสงเสรมสขภาพ   การปองกนโรค   การเยยวยาการเจบปวยและการฟ นฟสขภาพ     ซงมเปาหมายเพอชวยใหบคคลเพมดลยภาพในตนเอง เกดความรในตนเอง  เคารพนบถอตนเอง  ดแลเยยวยาตนเอง เกดความประจกษรในความหมายของสภาวะตาง ๆ ทเกดขนในชวต                การดแลตามแนวคดนเปนคณธรรมของการพยาบาลเพอปกปอง   สงเสรมและพทกษศกดศรความเปนมนษย                สงแวดลอม (Environment) เปนสงแวดลอมทงทางกายภาพสงคมวฒนธรรมและจตวญญาณซงมการเปลยนแปลงอยางตอเนอง  สงแวดลอมเหลานมอทธพลตอการรบรและพฒนาของบคคลทอาศยอยในการดแลซงกนและกนระหวางบคคล  คานยมของสงคมเปนปจจยสำาคญในการสงเสรมใหการดแลเกดขน มโนทศนหลกของทฤษฎ1.              การดแลทเขาถงจตใจของบคคล   (Transpersonal  Caring)    เปนการดแลทเขาถงความรสกของบคคลมไดเปนเพยงการพบสมผสกนในชวงเวลาหนงเทานน  หากแตเปนประสบการณ  หรอเหตการณทมความเกยวของกบอดต ปจจบนและอนาคต การดแลทเขาถงความรสกจงมความหมายมากกวาการพบเจอกนจรงในชวงเวลาทเกดขน

ผรบการดแลและผดแลสามารถเขาถงความรสกและสมผสจตใจซงกนและกน จตวญญาณหลอมรวมเปนหนงเดยวกน  (A  spiritual  Union  Occurs  Between  the  Two  Persons)  อนจะทำาใหคนพบพลงภายในตนเองและการควบคมตนจากภายในตน โดยตางกสามารถอยเหนอตนเอง  เวลา  สถานท  ภมหลงของกนและกน  หรอกลาวอกนยหนงไดวา พยาบาลเขาไปสสนามปรากฏการณของผอน  และผอนกเขามาในประสบการณของพยาบาล  ทำาใหผดแลรกษาไวซงศกดศรของผรบการดแล                การดแลทเขาถงจตใจของบคคลจะเกดขนไดนนจะเกยวของกบความเปนตวตนของบคคลและลกษณะตางๆในเรองตอไปน                1.1   ตวตน  ( Self)     บคคลมตวตนทงลกษณะทเปนอยจรง (Self  as  it  is)  และตวตนในอดมคต (Ideal  Self)ทบคคลอยากจะเปน รวมทงมตวตนสงสดคอ  จตวญญาณ  (Spiritual  Self) ซงเปนแหลงทเกดความตระหนก   ความรสกสำานกขนสง เปนพลงภายในทจะทำาใหบคคลอยเหนอตวตนปกตได                  1.2   สนามปรากฏการณ  (Phenomena  Field)   หมายถงภมหลงหรอประสบการณชวตของบคคลทเปนลกษณะเฉพาะของตน เรยกวา สนามปรากฏการณของชวต    ซงบคคลใชเปนกรอบอางองและใหความหมายตอสรรพสงตาง ๆ ทงในอดตปจจบน และอนาคตตามการรบรและประสบการณ             1.3   การดแลทเกดขนจรง  (Actual  Caring  Occasion)    )     เปนการดแลขณะเวลาทพยาบาลผใหการดแลและผรบการดแลรบรตรงกนหรอเขาใจถงความรสกซ งกนและกน   มการแลกเปลยนประสบการณชวต       มโอกาสตดสนใจเกยวกบวธทจะมาปฏสมพนธตอกนในชวงขณะนน ๆ เลอกปฏบตหรอกระทำาสงทดทสด  หรอเหมาะสมทสดในสถานการณนน ๆ ซงนบเปนการทำางานรวมกนอยางเสมอภาค  (co-participant)  ระหวางพยาบาล และผรบบรการเปนผลใหบคคลดแลเยยวยาตนเอง และเรยนรความหมายของสภาวะท  เกดขนในชวต                2.   ปจจยการดแล  (Carative  Factors)  เปนปจจยทเปนตวเชอมตอ   ตามแนวคดของวทสนอาศยปจจยการดแล 10 ประการ  ดงน  ( George , Julia  B, 2002 )

                2.1   ระบบคณคาการสรางประโยชนตอเพอนมนษย (Humanistic  Altruistic  System  of  values)   การดแลอยบนพนฐานของคณคาสากล  คอ คณคาของความเปนมนษย  และคณคาการเหนแกประโยชนของผอน   คณคาของมนษยไดแก  ความเมตตา  ความหวงใย  ความเหนใจ  ความรกตอตนเองและผอน สวนคณคาการเหนแกประโยชนผอน คอ ความมงมนและความพงพอใจทเกดขนจากการให คณคาเหลานสงเสรม    จรยธรรมการดแลเชงวชาชพ

                2.2   ความศรทธา  และความหวง   (Faith-Hope)     การสรางความเชอ และสงทมความหมายตอผปวยเพอจะชวยสงเสรมและคงไวซงสขภาพ พยาบาลสามารถสงเสรมใหผปวยมความศรทธาและความหวงในสงทผปวยยดมน  รวมทงความศรทธาตอแผนการรกษาพยาบาลและความสามารถของพยาบาล                              2.3  คว า ม ไ ว ต อ คว า มร ส ก ข อ ง ต น เ อง แ ล ะ บ ค ค ล อ น   (Sensitivity  of  Self  and  others)    การสรางความไวตอความรสกตอตนเอง ทำาใหเขาใจถงความรสกของตน  และเกดการยอมรบตนเองและบคคลอน การสรางความไวตอความรสกน  ชวยใหบคคลมการพฒนาดานจตวญญาณ                           2.4    การสรางสมพนธภาพการชวยเหลอไววางใจ    (Helping-Trusting  Human  Caring  Relationship)   การสรางสมพนธภาพการดแลชวยเหลอ เปนแกนหลกของการดแลสขภาพ   การดแลทเขาถงจตใจของผปวยนนทงพยาบาล  และผปวยสามารถเขาสประสบการณชวตซงกนและกน  การสรางสมพนธภาพนจงอาศยการสอสารทมประสทธภาพ                    2.5   การยอมรบการแสดงออกของความรสกทงทางบวกและทางลบ  (Expressing  Positive  and  Negative Feelings)     ความรสกมอทธพลตอความคดและพฤตกรรมการกระท ำาของบคคล    จงควรตองพจารณาความรสกทงทางบวกและลบในกระบวนการดแล  การยอมรบตนเองและบคคลอน  ซงจะชวยสงเสรมใหเกดการเยยวยา (Healing)  และการคนหาความหมายของการเปนอยของชวต                                   2.6   การใชการแกปญหาอยางสรางสรรคในกระบวนการดแล  (Creative  Problem-Solving  Caring  Process)   ในกระบวนการแกปญหาซงประกอบดวยการประเมนสภาพ  การวางแผน  การนำาแผนไปปฏบตและการประเมนผล พยาบาลใชพลงตนเองและความรทกหมวด ไดแก  วทยาศาสตร  สนทรยศาสตร  จรย-ศาสตร  โดยการจนตนาการและตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมแกผปวย  ในแตละสถานการณ

                                   2.7   การสงเสรมการเรยนการสอนทเขาถงจตใจของบคคล  (Transpersonal  Teaching  and  Learning)   พยาบาลและผปวยเรยนรรวมกนในกระบวนการเรยนการสอน  พยาบาลตองมความสามารถ     ทจะเขาถงการรบร  ความรสก และความเขาใจซงกนและกน  ทงพยาบาลและผปวยเปนทงผเรยนและผสอน  ทงนมเปาหมายเพอแกปญหาและสงเสรมสขภาพผปวย                               2.8   การประคบประคอง  สนบสนน และแกไขสงแวดลอมดานกายภาพ จตสงคม และ จตว ญ ญ า ณ  (Supportive, Protective, and/or  Corrective  Mental, Physical, Societal and Spiritual  Environment)          การดแลเอาใจใสและใหการประคบประคองสงแวดลอมทงดานกายภาพ จตสงคมและจตวญญาณเปนการสงเสรมอตมโนทศนทดและเพมความรสกการมคณคาในตนเองของผปวย   ซงจะชวยสงเสรมสขภาพและการเยยวยา                                   2.9   การชวยเหล อ เพ อตอบสนองความต องการของบ คคล   (Human  Needs  Assistance)  ในการมชวตอยบคคลมความตองการทงดานชวภาพ  จตสงคม และพฒนาดานจตวญญาณ  การไดรบการตอบสนองความตองการชวยใหบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาการ    พยาบาลจะชแนะใหผปวยแตละบคคลไดพจารณา คนหาความตองการทมความสำาคญมากทสดสำาหรบเขา และชวยเหลอใหเขาไดบรรลความตองการ                                       2.10   ก า ร เ ส ร ม ส ร า ง พ ล ง จ ต ว ญ ญ า ณ ใ น ก า ร ม ช ว ต อ ย   (Existential-Phenomenological-spiritual   Forces  )    จตวญญาณเปนแกนหรอตวตนภายในบคคล    เปนสงทชวยใหบคคลคนพบคณคาความหมายและ  เปาหมายของชวต  จตวญญาณของบคคลจะมการพฒนาตามประสบการณของชวต  ซงจะเกยวของกบ  ความเชอความศรทธาในศาสนา  พยาบาลสามารถชวยใหบคคลไดสะทอนคดเพอคนพบพลงภายในทจะ  ทำาใหเกดความเขาใจสจธรรมของชวต  ใหความหมายตอสภาวะของชวตทงยามเจบปวยและมสขภาพด      ทงนพยาบาลตองเปนผทมการพฒนามตจตวญญาณของตนเองอยางตอเนอง

ทฤษฎการดแลเอออาทรกบกระบวนการพยาบาล                ทฤษฎการพยาบาลของวทสนสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ดงน                ขนประเมนสภาพ  ( Assessment )   โดยทมการประเมนสภาพผปวยจากความตองการ 4 ระดบตามแนวคดของวทสน  คอ  ความตองการดานกายภาพและชวภาพ   (Biophysical needs)  ความตองการดานกายและจตใจ (Psycho-physical  needs)  ความตองการดานจตสงคม  (Psycho-social  needs)  และความตองการการพฒนาภายในตน (Intrapersonal  needs)  ซงความตองการนวทสนประยกตตามแนวคดของ Maslow ( ดงแสดงในแผนภมท 1.7 )  ประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง ในการประเมนความตองการจะประเมนตามทศนะของผปวยวาเขารบรปญหาตามความตองการ แตละระดบอยางไร                       ขนวนจฉยทางการพยาบาล  ( Nursing  Diagnosis )   การวนจฉยการพยาบาลเปนการวนจฉยปญหาในกรอบความตองการทง 4 ระดบทไดจากขอมลการรบรของผปวยและจากการประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง     การเขยนขอวนจฉยเปนการระบปญหาทเกดเนองจากการไมไดรบการตอบสนองความตองการรวมทงระบสาเหต  ซงอาจเปนไดทงปญหาจะเลอกใชปจจยการดแล 10 ประการ ทเหมาะสมในการแกไข แตละปญหา  และในแตละปญหาอาจใชปจจยการดแลหลายปจจยกเปนได  ทาเลนโต ( Talento, 1995 )      ไดแสดงตวอยางการประยกตใชทฤษฎการดแลมนษย โดยผานกระบวนการพยาบาล                ขนวางแผนการพยาบาล     (  Nursing   plan )     การวางแผนการพยาบาลจะวางแผนรวมกบผปวย  โดยมการตกลงในจดมงหมายรวมกน  และกำาหนดกจกรรมซงการทจะไดกจกรรมทเหมาะสมและเกดการมสวนรวมไดนน จะตองมการนำาแนวคดปจจยการดแล  10  ประการมาเลอกใช                 ขนปฏบตการพยาบาล    ( Implementation )   การปฏบตการทจะใหไดตามแผนนนพยาบาลตองใชทกษะการสรางสมพนธภาพ และแนวคดปจจยการดแล 10  ประการเปนตวเชอมใหเกดรบรซงกนและกน  และเกดความรวมมอในการดแลสขภาพใหบรรลจดมงหมาย

                ขนประเมนผล  ( Evaluation )  การประเมนจะดำาเนนการหลงการปฏบตการพยาบาลโดยประเมนตามจดมงหมาย  ซงมเกณฑการประเมนเปนตวตดสนวาบรรลจดมงหมายมากนอยเพยงใด การประเมนผลนนผปวยมสวนในการประเมนและรวมรบรดวยเสมอ แลวนำาผลทไดนนมาทบทวนและวางแผนตอไปเนองจากกระบวนการดแลตามกรอบทฤษฎนมงเนนการมสมพนธภาพและปฎสมพนธซงกนและกนทเขาถงความรสกหรอมการสมผสจตใจกน ดงนนทกขนตอนของกระบวนการพยาบาลจะเนนความ    รวมมอระหวางพยาบาลกบผปวยสรป                    ทฤษฎการพยาบาลเปนศาสตรทางการพยาบาลทแสดงองคความรเฉพาะทางการพยาบาลทพยาบาลวชาชพจะตองทำาความเขาใจและสามารถนำาไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลไดเปนอยางด    ความจำาเปนของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพมผลมาจากความเจรญกาวหนาของวทยาการทางการแพทยและการสาธารณสข ตลอดจนการเปลยนแปลงลกษณะของความตองการบรการทางดานสขภาพอนามยของผรบบรการจากความตองการบรการดานปรมาณเปนความตองการดานคณภาพมากขน ท ำาใหวชาชพการพยาบาลพยายามทจะพฒนาการปฏบตการพยาบาลใหมคณภาพตอบสนองความตองการของผรบบรการมากขนตามการเปลยนแปลงดงกลาว ดวยการเปลยนแปลงแนวทางปฏบตการพยาบาลซงแตเดมนนสวนใหญยงยดถอแนวความคดทางดานการรกษาเปนแกน ทำาใหลกษณะของการบรการขาดเอกภาพของวชาชพไป  ความพยายามทจะเสรมสรางเอกภาพและความเปนวชาชพทสมบรณแบบทำาใหเกดทฤษฎการพยาบาลขน   ทฤษฎการพยาบาลชวยใหวชาชพมองคความร และเนอหาสาระทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง  แสดงความสามารถทางสตปญญาและการตดสนใจทดในการปฏบตงานและปฏบตงานอยางมประสทธภาพ โดยมความรบผดชอบในวชาชพเปนหลก   ดงนนจะเหนไดวาทฤษฎทางการพยาบาลจงมความจำาเปนตอวชาชพอยางยง

แหลงอางองกนกนช  ชนเลศสกล.   ทฤษฎการดแลมนษยของวทสน.    เอกสารประกอบการบรรยาย.

คณะพยาบาลศาสตร  มหาวทยาลยบรพา,  2541.จนตนา     ยนพนธ.   ทฤษฎการพยาบาล.   กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณ                   มหาวทยาลย, 2529.บงอร         สำาล.    “ทฤษฎการพยาบาล”.    ในแนวคดพนฐานและหลกการพยาบาล. หนา 39 – 77.                    กรงเทพมหานคร : องคการสงเคราะหทหารผานศก, 2535.ปยวาท      เกสมาส.      “ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม” ในทฤษฎการพยาบาล.   หนา 85 – 143                    เพญศร  ระเบยบ , บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร                   มหาวทยาลยมหดล, 2531.ฟารดา     อบราฮม. ปฏบตการพยาบาล ตามกรอบทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพฯ : สามเจรญพานชย,

               2546.เพญศร  ระเบยบ ( บรรณาธการ ) .  ทฤษฎการพยาบาล .  กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร                   มหาวทยาลยมหดล, 2531.สมจต        หนเจรญกล. ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม. กรงเทพฯ : ภาควชาพยาบาลศาสตร                   คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล, 2533.สมจต    หนเจรญกล . การพยาบาล : ศาสตรของการปฏบต . กรงเทพฯ : ว  เจ  พรนตง, 2543 .

Dennis, Connie  N.  Self – Care  Deficit   Theory  of  Nursing  :  Concepts  and  Applications .                  Missouri : Mosby – Year  Book,Inc, 1997.   Fawcett,  J.     Analysis  and  evaluation  of   conceptual   model  of  nursing . Philadelphia :                  F.A.David, 1995 .George, J.B. (editor). Nursing  Theories : The  base  for  professional  nursing  practice. 2                   nd.ed..New  .   Jersey : Prentice – Hall  Inc., Englewood  Cliffs, 1985.George , Julia  B.  Nursing  Theories  :  The  Base  for  Professional  Nursing   Practice .  New 

                  Jersey : Prentice  Hall, 2002 .Meleis,  A.I.    Theoretical   Nursing . Philadelphia : Lippincott , 1997 .McEwen , Melanie  and  Wills , Evelyn  M.  Theoretical  Basis  for  Nursig .  Philladelphia :                 Lippincott   Williams & Wilkins, 2002 .Orem, D.E. Nursing : Concepts  of  practice . 2 nd . ed ., New  York : McGraw – Hill  Book                   Company, 1980.

Roy, Sister  Callista. , Andrews , Heather  A.  The  Roy  Adaptation   Model  :  The  Definitive                    Statement .  California :Appleton & Lange, 1991.Roy, Sister  Callista. , Andrews , Heather  A.  The  Roy  Adaptation   Model  :  The  Definitive                   Statement . California :Appleton & Lange, 1999.Nelson-Marten, P.,  Hecomovich, K, Pangle, M.  "Caring  Theory  :  A  Framework  for 

Advanced  Practice  Nursing,"   Advanced  Practice  Nursing  Quarterly.  1998, 4(1):70-77.Schroeder, C., and  Maeve, M.K.  "Nursing  Care  Partnerships  at  the  Denver  Nursing  Project 

in  Human  Caring :  An  application  and  Extension  of  Caring  Theory  in  Practice,"Advances  in  Nursing  Science.  1992, 15(2)  :  25-38.Tolento,  B.,  Watson,  J. In  J.B.  George.  (Ed.)  Nursing  theories ; The  base  for  Professional 

nursing  practice.  4th  ed.  Englewood  Cliffs,  NJ  :  Prentice  Hall  International, 1995.Watson,J.   "New  Dimensions  of  Human  Caring  Theory."  Nursing  Science  Quarterly.  1988,                   1  :  175-181.Watson,J.  "Transpersonal  Caring  :  A  Transcendent  View of  Person, Health  and  Nursing."

In M.E. Parker (Ed.)  Nursing  Theories  in  Practice. (pp.277-288). New  York :National  League  for  Nursing,  1990.

Watson,J. "The  The  Theory  of  Human  Caring  :  Retrospective  and  Prospective."  Nursing Science  Quarterly.  1997, 10(1) : 49-52.

Watson,J.    Postmodern  nursing.  London  :  Harcourt  Brace  and  Company  Limited, 1999.Watson,J.     Spiritual  in  Human.  London  :  Harcourt  Brace  and  Company  Limited, 1999.WWW. Valdosta.edu/ nursing/ history_theory