1  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Warto  przeczytać.  

Lektury  z  polskiej  literatury  współczesnej.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Barbara  Gajewska,  Ewa  Darwicz  

  2  

 

WSTĘP  

  Różne  bywają  książki,  tak  i  czytelnicy.  Jedne  są  ważne,  inne  błahe.  Spośród  

tych,  które  ukazały  się  w  ostatnim  czasie,  wybrałyśmy  te  dobre  i  ważne.  Warto  je  

przeczytać,   choć  może  nie   każda   z   nich  daje  wrażenie  miłego   oderwania   się   od  

trudnych  spraw.  

  Wśród   lektur  przez  nas   zaproponowanych   znalazły   się   książki  wydane  w  

ostatnich   latach,   szczególnie   dużo   w   2011r.,   który   można   nazwać   rokiem  

ciekawych   biografii.   Ukazało   się   kilka   pozycji   pozwalających   każdemu  

czytelnikowi   poznać   niezwykłych   polskich   twórców   i   ich   dzieła.   Czasy  

współczesne,  trudny  XX  wiek.  

  3  

Andrzej  Franaszek,  Miłosz.  Biografia,  Wydawnictwo  Znak,  2011  

 

 

  Autor   (znany   krytyk   literacki,   redaktor  

Tygodnika   Powszechnego)   otrzymał   za   tę  

książkę   Nagrodę   Kościelskich.   Jury   tak  

uzasadniło  swoją  decyzję:  „Dzieło  to  opowiada  o  

jednym   z  najciekawszym   z   żywotów   pisarskich  

ostatniego   stulecia.   Znakomicie  

udokumentowana,   nie   omija   spraw  

kontrowersyjnych   i   nieoczywistych,   książka  

Franaszka   jest   pasjonującym   przewodnikiem   po  

czasach   i   twórczości   polskiego   pisarza”.  

I  rzeczywiście   jest   to   książka   pasjonująca  

zarówno   dla   miłośników   twórczości   Czesława  

Miłosza,   jak   i   dla   badaczy   jego   pisarstwa.   I  ma  

szansą  taką  się  stać,  kto  zna  tylko  ułamek  z  dzieł  Czesława  Miłosza,  bo  „wypada  

coś  wiedzieć  o  polskim  nobliście”.    

  Jest   to   pierwsza   tak   pełna   i  wyczerpująca   biografia   Czesława  Miłosza.   Jej  

autor  przez  10  lat  zbierał  materiały  w  Polsce,  na  Litwie,  we  Francji  i  w  Ameryce.  

Dotarł   do   wszystkich   ludzi,   którzy   mogli   coś   ciekawego   powiedzieć   o  twórcy.  

Spenetrował   dostępne   archiwa   i   zapoznał   się   z   obfitą   korespondencją   poety.   A  

przy  tym  mądrze  spożytkował  swą  ogromną  wiedzę.  Nie  przytłaczając  czytelnika  

nadmiarem   wiadomości,   stworzył   wielostronny   portret   bohatera   w  kontekście  

prywatnym   i  twórczym.   Od   pierwszych   stron   ta   biografia   wciąga   jak   najlepsza  

powieść.  Sceny  z  życia  rodzinnego  przeplatają  się  z  interpretacją  utworów.  Mamy  

możliwość   zrozumieć   wiele   z   trudnych,   dramatycznych   wyborów,  

podejmowanych   przez   Czesława  Miłosza,   jego   konfliktów   ze  współczesnymi.   Za  

posągową   postacią   noblisty,   człowieka   spełnionego,   którego  wszyscy   pytali,   jak  

żyć,  A.  Franaszek  odkrywa  człowieka  pełnego  rozterek,  bolesnych  doświadczeń,  

  4  

poczucia   samotności.  Człowieka,  który  osiągnął  wszystko,   ale  niesłychanie  dużo  

musiał  zapłacić.    

  A  przy   tym  czytając  biografię  Miłosza,  możemy  poznać  historię  XX  wieku.  

Bo   przecież   przyszło  mu   żyć   w   najbardziej   burzliwym   okresie   współczesności.  

Książka   Franaszka   zawiera   taki   ogrom   informacji,   nazwisk,   pojęć,   kontekstów,  

lektur  –  że  już  choćby  z  tego  powodu  warto  po  nią  sięgnąć.  

  5  

Hanna  Kirchner,  Nałkowska  albo  życie  pisane,  Wydawnictwo  WAB,  2011    

 

Hanna   Kirchner   należy  

do  najwybitniejszych   polskich   historyków  

literatury.   Nazywana   jest   strażniczką   pamięci  

Zofii   Nałkowskiej.   Twórczości   pisarki  

poświęciła   swój   doktorat.   W  kolejnych   latach  

opracowała  dzienniki  pisarki  (wydane  w  latach  

1970   –   2001).   W  tym   roku   pojawiła   się  

fascynująca  biografia  Zofii  Nałkowskiej.  

  Profesor   Andrzej   Mencwel,   oceniając   tę  

pozycję,   stwierdził:   „Sztuka   biografii   polega   na  

swego   rodzaju   równoważni   –   trzeba   szczęśliwie  

łączyć,   życie   osobiste   z  twórczością,   a   życie  

i  twórczość  z  opisami  środowisk,  poszczególnych  ludzi  oraz  znamion  kultury.  Hanna  

Kirchner   tanecznym,  można  powiedzieć,   krokiem   równoważnię   tę  przemierzyła,   a  

jej  dzieło  będzie  służyć  nie  tylko  tym,  których  tak  jak  autorkę  fascynuje  Nałkowska,  

ale   wszystkim,   których   ciekawi   kultura   polska   XX   wieku   i   którzy   będą   sobie  

wyrabiać  na  nią  pogląd”.  

  Swój   zamiar   autorski   Hanna   Kirchner   wyłożyła   we   wstępie   książki:  

„Wywołać  z  niebytu,  z  głębi  czasu  sylwetkę  człowieka-­‐twórcy,  mnożąc  jedynie  fakty,  

to   zawsze   znaczy   uzyskać   zaledwie   szkic,   zarys   portretu.   Tajemnica   żywej   istoty,  

sekret   talentu,   wymykają   się   opisowi   i   analizie   (...)   Ksiązka   ta   jest   nieuniknioną  

hybrydą,  jednocześnie  biografią  i  monografią  twórczości.  Wybrałam  formę  eseju,  by  

naukowym   wywodem   nie   odgradzać   czytających   od   bliskiego   obcowania  

z  utworami   pisarki.   Koncept,   jaki   scala   narracja   tej   opowieści,   można   nazwać  

zasadą   dwugłosu.   Wtrącam   swoje   repliki,   analizy,   komentarze   w   soliloquirum  

pisarki,   jej   intymne   wyznania   w   dzienniku   czy   listach.   Oddaje   też   głos   mojej  

  6  

bohaterce  pośrednio,  gdy  zmienia  swój  dyskurs  autorski  w  mowę  pozornie  zależną,  

czyli  naznaczam  go  cechami  mowy  i  myślenia  postaci.”  

  Dzięki   strategii   przyjętej   przez   autorkę   biografii,   czytelnik   zyskuje   dużo.  

Niewątpliwie   pozna   twórczość   Zofii   Nałkowskiej   w   szerokim   kontekście  

społecznym,   socjologicznym   i   kulturowym   –   od   utworów   najwcześniejszych,  

właściwie   prób   literackich   –   do   tych   najgłośniejszych   powstałych   w   okresie  

pisarskiej   dojrzałości.   Dzięki   wprowadzonemu   kontekstowi   biograficznemu  

zyska   możliwość   wejścia   w   środowisko   elit   naukowych,   artystycznych  

i  politycznych   Młodej   Polski,   XX-­‐lecia   międzywojennego,   poznania   ludzi,  

z  którymi   się   spotykała   Nałkowska   podczas   pisarskiej   działalności   i   zwykłego  

życia.  

Nie  jest  to  biografia  pomnikowa.  Hanna  Kirchner  ukazała  Zofię  Nałkowską  

jako  postać  pełną  sprzeczności.  Jako  pisarkę  wyprzedzającą  swoją  epokę,  kobietę  

walczącą   przez   całe   życie   o   własną   niezależność,   imponującą   inteligencją,   ale   i  

wiążącą   się   z   mężczyznami,   którzy   jej   nie   dorównywali.   Pisarkę   traktującą  

literaturę   jako   misję,   wrażliwą   na  krzywdę   ludzką,   ale   i   jako   apodyktyczną  

kobietę  kochającą  luksus.  

  To   książka   wymagająca   od   czytelnika   skupienia,   ale   nagrodą   dla  

niego  będzie   frajda  odnalezienia  bogatej  wiedzy  o   ludziach   i   czasach,   której  nie  

znajdzie  w  innych  biografiach.  

  7  

Magdalena  Grzebałkowska,  Ksiądz  Paradoks.  Biografia  Jana  Twardowskiego,  Wydawnictwo  ZNAK,  2011  

 

 

  Jan   Twardowski   to   poeta   najbardziej  

znany  ze  współczesnych  twórców.  Jego  utwory,  

już   za   czasów   PRL-­‐u,   wydawane   były   w  

milionowych   nakładach.   Cytaty   z  jego   wierszy  

weszły  do  społecznego  obiegu.  Wydawałoby  się,  

że  wszystko  o  nim  wiemy.  Jaki  był  naprawdę?  –  

to   pytanie   postawiła   autorka   tej   niezwykłej  

biografii   –  Magdalena   Grzebałkowska.   Jest   ona  

historykiem   i  dziennikarką.   I   właśnie  

połączenie   doświadczenia   historyka  

i  dziennikarza   umożliwiło   powstanie   tej  

niezwykłej  opowieści  o  Księdzu  Paradoksie.  Bo  

pierwszy   paradoks   polega   na   tym,   że   materiałów   na   temat   życia   najbardziej  

znanego   poety   jest   niewiele,   a   dostęp   do   nich   okazał   się   niezwykle   trudny.  

Przekonała  się  o  tym  autorka,  podejmując  trud  napisania  biografii  księdza-­‐poety.  

Z   jednej   strony   utrudnił   pracę   przyszłym   biografom   sam   Jan   Twardowski,  

niechętny   upublicznianiu   informacji   o   sobie,   niszczący   za   życia   wiele  

dokumentów.   Drugą   przyczyną   okazała   się   postawa   spadkobierców,   którzy   nie  

chcą   ujawniać   nikomu   tych   dokumentów,   które   pozostały.   Magdalena  

Grzebałkowska   podjęła   trud   niemal   detektywistyczny,   budując   swą   opowieść   z  

okruchów   listów,   fragmentów   pamiętników   poety,   rozmów   z   ludźmi,   którzy   go  

znali.   Wielu   wróżyło,   że   książki   nie   napisze.   Wieloletnie   reporterskie  

doświadczenie  autorki  pomogło.  I  tak  powstała  ta  fascynująca  biografia,  rzetelna  i  

ciekawa.  

  „Można   powiedzieć   o   niej   przeciwstawne   rzeczy   i   wszystkie   okażą   się  

prawdą.   Taki   paradoks”   (s.288),   stwierdziła   Grzebałkowska,   pisząc   o  swoim  

bohaterze.  Nieśmiały,   skromny,  pobożny,  niepewny  swoich  wierszy.  A  przy   tym  

  8  

perfekcjonsta   dbający   o   każde   słowo,   znający   wartość   swojej   poezji.   Otoczony  

ludźmi,   a   zawsze  w   poczuciu   samotności.   Uczący   innych   kochać,   a   nieumiejący  

utrzymać  kontaktu  z  własną  rodziną.  

  Magdalena   Grzebałkowska   odtwarza   losy   księdza-­‐poety   od   czasów   jego  

dzieciństwa  i  młodości  aż  po  ostatnie  dni  u  Sióstr  Wizytek.  Stawia  wiele  pytań,  ale  

unika   komentarzy.   Nad   tą   opowieścią   roztacza   się   aura   smutku,   gdy   wnikamy  

coraz  głębiej  w  paradoksy  życia  człowieka,  który  stał  się  ofiarą  własnej  dobroci  i  

pokory.  

  9  

Mariusz   Urbanek,   Broniewski.   Miłość,   wódka   i   polityka,  Wydawnictwo  Iskry,  2011  

 

 

  Mariusz   Urbanek   jest   reporterem,  

redaktorem   wielu   książek   biograficznych,   np.:  

Ostatni  baron  Peerlu,  Kisielewscy:  Jan  August,  

Zygmunt,   Stefan,   Wacek.   Zły   Tyrmand,  

Wieniawa,   Szwoleżer,   Na   Pegazie.   Ostatnia   z  

jego   książek   Broniewski.   Miłość,   wódka   i  

polityka   oceniana   jest   przez   wielu   jako  

najlepsza,   jako   książka   wyjątkowej   mądrości.  

Autor   opowiada   w  niej   o   poecie,   który   nigdzie  

nie  był  do  końca  „swój”,  w  żadnym  środowisku.  

Jak  powiedział  Urbanek  w  jednym  z  wywiadów:  

„Miotał   się   między   patriotyzmem  

a  międzynarodowym   socjalizmem,   między   futurystami   (awangardą)  

a  skamandrytami”.  Biografia  Broniewskiego  jest  niezwykle  bogata  wychowany  w  

tradycji   ziemiańskiego   dworku,   pełnego   patriotycznych   pamiątek,  

siedemnastoletni   legionista   Piłsudskiego,   kawaler   Krzyża   Virtutti   Military,  

kapitan  w  wojnie  polsko-­‐bolszewickiej   1920   roku,   poeta   rewolucyjny,   ale  bliski  

skamandrytom,   więzień   Łubianki,   żołnierz   armii   Andersa,   twórca  

najpopularniejszych   wierszy   żołnierskich   z   okresu   II  wojny   światowej,   autor  

przejmującego   cyklu   trenów   Anka,   „pomnikowy”   poeta   propagandowy   PRL-­‐u.  

Każda  z  tych   informacji  o  Broniewskim  jest  prawdziwa  i  powszechnie  znana.  Po  

co  więc  pisać  biografię?  Bo  w  życiu  Broniewskiego  zawiera  się  prawda  o  trudnej  

polskiej  historii  XX  wieku.   I  w   tym  sensie   jest   to  książka  historyczna,  ale   jest   to  

także  książka  o  poecie  wyrażającym  nastroje   i   lęki  każdego  pokolenia,  stojącego  

przed   koniecznością   dokonania   wyboru   własnego,   szczerego,  

niekoniunkturalnego.   O   człowieku,   który   sam   zbudował   swoją   biografię   –   tę  

  10  

prawdziwą.  A  prawdziwe  biografie  nie   są   tylko  czarne   lub  białe.  Przypominając  

życie   Broniewskiego,   wypełnionego,   jak   mówi   podtytuł:   miłością,   wódką,  

polityką,   ukazał   Urbanek   trudny   los   ludzi   żyjących   w   przemieszczających   się  

granicach,  ustrojach  i  kulturach,  o  losie,  który  został  im  narzucony,  na  który  mieli  

tylko  iluzoryczny  wpływ.  

  Paradoks   historii   polega   na   tym,   że   bardziej   rozumieli   tragizm  

Broniewskiego   i   doceniali   go   jako   poetę   emigranci   polityczni   (ci  najbardziej  

ideowo   nieprzejednani)   niż   współcześni   moraliści.   Po  śmierci   poety   Kazimierz  

Wierzyński  tak  napisał:  „To  był  Cygan/  Brat-­‐Łata/  Zapił  się/  Ale  kto  się  nie  zapił/  

Pod  ten  orenburski  wiatr/  Pod  ewangelię  demonów?/  Pod  ciężką  głowę/  Którą  tam  

kładł?/  Przeszedł  to  wszystko/  Eksszaławiła  i  zawadiaka/  Dotarł  do  sedna/  Polska  

bez  niego  potoczy  się  dalej/  On  wciąż  będzie  krzyczał/  Ale  jaka?/  I  to  nas  pojedna.”  

  11  

Krzysztof  Jaworski,  Dandys.  Słowo  o  Brunonie  Jasieńskim,  Iskry,  2009  

 

 

Wielu   zainteresowało   życie   Brunona  

Jasieńskiego,   wybitnego   poety   dwudziestolecia  

międzywojennego,  ale  nikt  nie  potrafił  napisać  o  

nim   interesującej   książki.   Krzysztof   Jaworski  

okazał   się   tym   wymarzonym   badaczem  –

 biografem.   Zainteresował   się   twórczością  

i  osobą   ekscentrycznego   poety.   Poświęcił   mu  

wiele   lat   badań.   Dotarł   do   dokumentów  

wcześniej   nieznanych.   W  efekcie   powstała  

całościowa   biografia   Brunona   Jasieńskiego.  

Książka   jest   w   prawdzie   publikacją   naukową,  

ale   autor,   na   szczęście   dla   zwykłych  

czytelników,  nie  posługuje  się  hermetycznym  językiem  naukowych  rozpraw.    

Autor,   pomimo   ograniczonego   materiału   pamiętnikarskiego,   stworzył  

portret  człowieka  przekraczającego  ograniczenia  społeczne,  kulturowe  i  własne.  

Kiedy  poznaje   się  bohatera  w  okresie   jego  młodości,  nie  ma  wątpliwości,   że  był  

typowym   „dandysem”,   człowiekiem,   który   z  odmienności   uczynił   napęd   życia.  

Jednak   to,   co   stanowiło  w  początkowej   fazie   energię,   z  upływem  czasu   zmieniło  

się  w  siłę  dezorganizująca  i  niszczącą.    

Krzysztof  Jaworski  nie  stara  się  ani  oskarżać  ani  usprawiedliwiać  swojego  

bohatera.   Ukazuje   go   poprzez   zachowane   dokumenty.   Układa   i  porządkuje  

sprzeczne   opinie.   Czytelnik   ma   okazję   poznać   ludzi   z  otoczenia   Jasieńskiego,  

towarzyszy   w   jego   podróżach   z   Klimontowa   do  Warszawy,   Krakowa,   Lwowa,  

Paryża,   Moskwy,   Duchanbe.   Po  przeczytaniu   tej   książki,   każdy   ma   możliwość  

zbudować  własny  obraz  bohatera  i  wypowiedzieć  własne  oceny.    

  12  

Michał  Głowiński,  Kręgi  obcości,  Wydawnictwo  Literackie,  2010  

 

 

Michał   Głowiński   jest   jednym  

z  najwybitniejszych   polskich   naukowców   –  

teoretykiem   literatury   i   eseistą.   W  zasadzie  

nikt   nie   wyobraża   sobie   polskiego  

językoznawstwa   bez   profesora   (prace  

poświęcone   współczesnemu   językowi  

polskiemu).  Książka  pt.:  Kręgi  obcości  nie   jest  

pracą  naukową.  To  książka  bardzo  osobista,  w  

której   opowiadając   o  swoim   życiu,   wyznaje  

wszystko  to,  co  wcześniej  starannie  omijał.  

Głowiński   jest   jednym   z   dzieci  

uratowanych   z  warszawskiego   getta   przez   Irenę   Sendlerową.   Przeżycia  

z  dzieciństwa   pozostały   nieusuwalnym   piętnem.   Artur   Madaliński   –   jeden  

z  recenzentów  –  zauważył,  że  autobiografia  profesora  „to  pisanie  lękiem  podszyte.”  

„Autor  ma   tytuł   do   swoich   obsesji   –   jest   Żydem,   ale   także   gejem,   co   również   dziś  

stanowi  połączenie  gwarantujące  zderzenie  z  homofobią  i  antysemityzmem.”    

Czytając   Kręgi   obcości,   mamy   okazję   zobaczyć   polską   rzeczywistość,  

w  różnych   dramatycznych   momentach   historii,   oczami   klasycznego   inteligenta.  

I  chociażby  z  tego  powodu  warto  tę  książkę  przeczytać.    

  13  

Jacek   Cygan,   Klezmer.   Opowieść   o   życiu   Leopolda   Kozłowskiego-­‐  

Kleinmana,  Wydawnictwo  Austeria,  2009  

 

 

Jacek   Cygan   (urodzony  w   1950r.)   to   znany  

poeta,  autor  tekstów  piosenek  (napisał  ich  ponad  

1000).   Tematem   swojej   książki   uczynił   życie  

Leopolda   Kozłowskiego  -­‐  Kleinmana,   ostatniego  

Klezmera  Rzeczypospolitej.    

We   wstępie   wyjaśnia,   dlaczego   chce  

opowiedzieć   o   życiu   Leopolda   Kozłowskiego-­‐

Kleinmana  -­‐  bo  „od  ponad  20  lat  mam  honor  czuć  

się  jego  przyjacielem,  występować  razem  z  nim  na  

scenie,   wspólnie   tworzyć   oraz   z   jego  

błogosławieństwem  tłumaczyć  z  języka  jidysz  stare  

pieśni   żydowskie.   [...]   jego   muzyka,   tak   jak   muzyka   Gelbirtiga   rozbrzmiewa  

w  synagogach  i  salach  koncertowych  całego  świata”  

Książka   Jacka   Cygana   nie   jest   klasyczną   biografią,   raczej   można   by   ją  

nazwać   autobiografią,   ponieważ   powstała   w   całości   z   opowieści   jej   bohatera.  

Ostatni  Klezmer  barwnie,  ze  swadą  opowiada  o  swym  dzieciństwie,  spędzonym  

w  Przemyślanach  koło  Lwowa.  Kreśli  portrety  swych  bliskich  i  sąsiadów.  W  jego  

wspomnieniach   powraca   świat   galicyjskich   miasteczek   początku   XX   wieku.  

Bohater   ożywia   swą   opowieść  mnóstwem   anegdot   własnych   i   cudzych.   Świat  

ów,   barwny   i   niezwykły,   bezpowrotnie   zgładzony   został   w  czasie   II   wojny  

światowej.  To  najbardziej  dramatyczna  karta  z  życia  Klezmera.  

Ale   jest   to   również   opowieść   o   muzyce.   Muzyce,   która   wielokrotnie  

uratowała   mu   życie   (gdy   choćby   wykupił   się   przed   śmiercią,   ucząc   grać   na  

akordeonie   komendanta   obozu  w   Jaktorowie),  muzyce,   która   zachowała   świat  

miasteczek  zgładzonych  podczas  Holokaustu.  

  14  

Jest   jeszcze   dużo   do   opowiedzenia,   bo   latom   powojennym   poświęcił  

bohater   niewiele   miejsca   w   swej   opowieści.   Jest   więc   nadzieja,   że   kiedyś  

powstanie  dalsza  część.  

A   teraz   każdy,   kto   poszukuje   pasji   życia,   wzruszenia,   niebanalnej  

osobowości,   od   której   może   się   uczyć   sensu   istnienia,   ma   okazję   sięgnąć   po  

książkę  Jacka  Cygana.  

 

 

  15  

Stanisław  Lem,  Stanisław  Mrożek,  Listy,  Wydawnictwo  Literackie,  2011  

 

 

To   książka,   na   która   wielu   czekało,  

świadectwo   przyjaźni   wybitnych   pisarzy,  

a  jednocześnie  dokument  epoki.  Przez  wiele   lat  

Lem   i   Mrożek   wymieniali   bogatą  

korespondencję.  Wprawdzie  pisarze  nie  myśleli,  

pisząc   je,   o   publikacji,   ale   na  szczęści   dla   nas,  

czytelników,  do   tego  doszło.  Obcujemy  z  czystą  

literaturą,  dlatego  sądzę  powinna  się  znaleźć  ta  

publikacja  wśród  książek  godnych  polecenia.    

  16  

Magdalena   Samozwaniec,   Moja   siostra   poetka.   Wybór   wierszy   Marii  

Pawlikowskiej  -­‐  Jasnorzewskiej,  PIW,  2010  

 

 

Można   powiedzieć,   że   ten   niezwykły   wybór  

wierszy   jest   jednocześnie   literacko   graficznym  

wspomnieniem   po   jednej   z  najciekawszych  

postaci   liryki   polskiej   XX  wieku   i   świadectwem  

siostrzanej  miłości.  Podstawą  wyboru   stał   się   list  

M.  Samozwaniec   do  stryjecznej   siostry   Anny  

Kruczkiewicz,   w   którym   ta,   na   prośbę   kuzynki,  

wymienia  38  tytułów  ulubionych  wierszy  starszej  

siostry   -­‐   Marii   Pawlikowskiej   Jasnorzewskiej.  

Książkę   otwiera   fragment   z  „Marii   i   Magdaleny”,  

w  którym   Samozwaniec   opisuje   beztroskie  

pożegnanie  z   siostrą  31  VIII  1939r.,   gdy  żadna  z  nich  nie  przeczuwała,   że   już  

się  więcej   nie   zobaczą.   Zamyka   go   list   Poetki   doTymona   Terleckiego   z  maja  

1945r.   (napisany   na   dwa   miesiące   przed   śmiercią),   w   którym   prosi  

o  przekazanie   ukochanej   siostrze   słów   miłości   i  tęsknoty.   Wśród   wierszy  

znanych   zamieszczony   został   w   tym   zbiorze   jeden   z  nigdy   wcześniej  

niepublikowanych,  pochodzący  z  okresu   II  wojny  światowej   (Myśl)   i  wiersze  

poetki  pochodzące  z  listu  do  męża  Stefana  Jasnorzewskiego.  

Oprócz   wierszy   są   tu   jeszcze   są   tu   ilustracje,   zdjęcia   reprodukcje  

z  prywatnych   i  muzealnych   zbiorów(np.   portrety   poetki:   jeden   namalowany  

przez   jej   ojca   a   drugi   przez   Witkacego),   reprodukcje   jej   akwareli,   dwie  

dotychczas  nieznane  fotografie.  Na  pewno  dodatkową  atrakcją  jest  dołączona  

do  zbiorku  płyta  CD,  na  której  Magdalena  Samozwaniec  czyta  osiem  wierszy  

siostry.  

  17  

Czesław  Miłosz,  Wiersze  wszystkie,  Wydawnictwo  Znak,  2011  

 

 

Tom   Wierszy   wszystkich   wydany   został   z  

okazji   100.   rocznicy   urodzin   Noblisty.   W  jednym  

woluminie   zgromadzono   utwory   poetyckie  

ogłoszone  przez  poetę  drukiem,  a  więc  zarówno   te,  

wydane   w   kolejnych   tomikach   poetyckich,   jak  

i  drukowane  w  czasopismach.    

Edycja   zawiera   utwory   poetyckie   powstałe  w  ciągu  

70  lat  pisania.  Dzięki  temu  wydaniu  każdy  czytelnik  

ma   możliwość   prześledzenia   ewolucji   twórczości  

Cz.  Miłosza.  Przede  wszystkim  jednak  ma  możliwość  

poznania  wielu   gatunków,   nastrojów,   stylów   i   tonacji   -­‐   całe   bogactwo  pięknej   i  

mądrej  poezji  Noblisty.  

W   tej   imponującej   bibliotece,   którą   zostawił   Czesław   Miłosz,   każdy  

z  czytelników  ma  szansę  znaleźć  wiersz  dla  siebie.  

 

 

 

  18  

Aleksander   Fiut,   Moment   wieczny.   Poezja   Czesława   Miłosza,  

Wydawnictwo  Literackie,  2011  

 

 

Praca   Aleksandra   Fiuta   jest   monograficznym  

studium  o  całej  twórczości  Cz.  Miłosza,  a  zarazem  

próbą   opisania   światopoglądu   poety   w  

połączeniu  z  poetyką  jego  wierszy.    

Autor-­‐jeden   z   najwybitniejszych   znawców  

twórczości  Noblisty  -­‐  pracował  nad  tą  książką  od  

połowy  lat  70.  Wraz  z  pojawieniem  się  kolejnych  

tematów  poetyckich  Cz.  Miłosza  rozrastała  się  ta  

monografia.  

Każdy,   kogo   interesuje   poezja   Czesława  

Miłosza,   odnajduje   w   pracy   A.  Fiuta   rejestr  

zagadnień  i  motywów  poetyckich,  analizy  i  interpretacje  wierszy,  odkryje  bliższe  i  

dalsze   dialogi   poety   z   tradycją,   a   co   najważniejsze,   odnajduje   w   tym   wydaniu  

tekst   o   ostatnich   tomikach   poetyckich:   Dalsze   okolice,   Na   brzegu   rzeki,   To,  

Druga  przestrzeń,  Orfeusz  i  Eurydyka,  Wiersze  ostatnie.  

  19  

Wisława  Szymborska,  Tutaj,  Wydawnictwo  Znak,  2009  

 

 

Wydaje   mi   się,   że   nikogo   nie   trzeba  

specjalnie   zachęcać  do   sięgnięcia  po   tomiki   poezji  

Wisławy  Szymborskiej.  Utwory  Noblistki   znane  są  

wielu   choćby   z   lekcji   języka   polskiego.   Nic   dwa  

razy   się   nie   zdarza,   Z   nieodbytej   wyprawy  

w  Himalaje,  Monolog  dla  Kasandry,  Przy  winie   -­‐  

to   tytuły   wierszy   najbardziej   znanych,   z  których  

frazy   wielokrotnie   przywoływane   są   przez  

krytyków,   historyków   literatury,   ale   i  zwykłych  

ludzi.  

  Ceniona   jest   poetka   przez   swoich  

czytelników   za   wyrafinowaną   prostotę   i   komunikatywność   wypowiedzi.   Jej  

utwory   są   proste   i  skomplikowane   jednocześnie.   Czytelnik  może   ograniczyć   się  

do  odbioru  biernego,  ponieważ  podstawowy  sens   jest  zwykle  wyłożony  wprost,  

ale   może   próbować   dotrzeć   do   głębszych   sensów,   przemyślnie   ukrytych,  

nieoczekiwanie   komplikujących   myśli   wiersza.   Nic   więc   dziwnego,  

że  oczekiwania   wobec   każdego   nowego   tomiku   W.   Szymborskiej   są   ogromne,  

a  wymagania   wciąż   większe.   Może   dlatego   wielu   recenzentów   tak   ostro  

skrytykowało  Tutaj.   Zarzucają,   że  poetka  w  podobnym  stylu  napisała  dziesiątki  

innych   wierszy,   że   w   tym   zbiorze   nie   ma   nic   innowacyjnego,   a  tematyka   jest  

wciąż  ta  sama.  No  cóż,  każdy  ma  prawo  do  ocen.  Ale  wydaje  mi  się,  że  właśnie  w  

tej   powtarzalności   tematów   należy   dostrzec   sens   przekazu   poetów   -­‐   starych  

mistrzów.  Nie   gonią   za  nowinkami,   lecz   głoszą   to   samo  w  innych   słowach   –   tak  

samo  wyważonych.  

Dlatego   z   całym   przekonaniem   zachęcam   do   czytania   wierszy   Wisławy  

Szymborskiej   i,   jak   zawsze,   delektuję   się   tą   mądrą   poezją,   mając   nadzieję,  

że  podobne  odczucia  będą  mieli  ci,  których  do  czytania  tego  tomiku  zachęciłam.  

  20  

  Odbierając  nagrodę  im.  Goethego  we  Frankfurcie  nad  Menem,  Szymborska  

powiedziała:  „Kiedy  jeszcze  wydawało  mi  się,  że  wiem  i  rozumiem  wszystko,  byłam  

w  gruncie  rzeczy  bardziej  bezbronna  i  wewnętrznie  chwiejna  niż  dzisiaj,  kiedy  to,  co  

wiem  na  pewno,  mogę  policzyć  na  palcach  jednej  ręki”  

  I   o   tym,   co   „wie   na   pewno”   Szymborska   pisze   w   tych   ostatnio  

opublikowanych  wierszach.  

  21  

Andrzej  Franaszek:  Poeci  czytają  Herberta,  Wydawnictwo  As,  2009  

 

 

Wiersze   Zbigniewa   Herberta   należą   do  

klasyki   literatury   polskiej.   Znalazły   się  

w  lekturach   szkolnych.   Każdy   miał   okazję   je  

czytać,   wielu   analizować   je   jako   obowiązkową  

lekturę.  Tym  razem  ten  trud  analizy  podjęli  jego  

koledzy  po  piórze.  Książkę  tę  można  więc  uznać  

za   literacki   hołd   złożony   wielkiemu   pisarzowi  

przez   kolegów-­‐pisarzy,   ale   i  ponadczasową  

rozmowę   poetów   między   sobą.   Zbigniew  

Herbert   jest   osią   i   celem   tej   rozmowy.  

Zaproszeni   zostali   różni   goście,   reprezentujący  

odmienne   środowiska,   tradycje   literackie   i   pokolenia.   Są   wśród   nich   poeci  

starszego   pokolenia,   jak   i   twórcy   młodzi.   Polacy   i   twórcy   spoza   Polski.   Cała  

plejada   znakomitych   nazwisk:   Wisława   Szymborska,   Julia   Hartwig,   Adam  

Zagajewski,   Marcin   Baran,   Henryk   Grynberg,   Ryszard   Krynicki,   Bronisław   Maj,  

Bogdan  Zadura,  Tomas  Venclowa,  Alissa  Valles,  Al  Alvares  i  wielu  innych.    

Każdy   z   rozmówców   dokonał   wyboru   jednego   ulubionego   wiersza.  

„Czytanie”   Herberta   nie   ma   jednak   charakteru   typowej   literackiej   analizy.   Jest  

bardziej   zwierzeniem  się   ze   swoich  emocji,   przemyśleń,  osobistych  wspomnień.  

Czytelnik   ma   okazję   poznać   nie   tylko   ich   interpretację   poezji   Z.   Herberta,   ale  

również  osobowość  odbiorców  tej  poezji.  

  22  

Eugeniusz  Tkaczyszyn  Dycki,  Piosenka  o   zależnościach   i  uzależnieniach,  

Biuro  Literackie,  2008  

 

Eugeniusz   Tkaczyszyn   Dycki   zaliczany  

jest   do   poetów   średniego   pokolenia.   Wydał  

kilkanaście   zbiorów   poetyckich,   ale   dopiero  

wtedy,   gdy   został   laureatem   Literackiej  

Nagrody  Nike   2009,   stał   się   znany   szerszemu  

gronu   odbiorców.   W   uzasadnieniu   wyboru,  

przewodnicząca   jury,   Grażyna   Borkowska,  

stwierdziła:   „Poezja   Eugeniusza   Tkaczyszyna  

Dyckiego  uruchamia   różne  kody   literackie,   lecz  

w  żadnym  z  tych  kodów  (wzorów  mówienia)  nie  

wyczerpują   się   jej   znaczenia   i  sensy”.  

Rekomendując   nagrodzony   zbiór   zachęcam   do   sięgnięcia   również   do   innych  

(choćby   ostatniego   pt.   Imię   i  znamię),   bo   naprawdę   jest   to   poezja   wprawdzie  

niełatwa,  ale  jakże  ciekawa.  Jest  w  niej  silnie  zaznaczony  wątek  autobiograficzny.    

Poeta  urodził   się  w  małej  wsi  pod  Lubaczowem,  na  styku  różnych  kultur.  

Jak   sam   stwierdził   „do   polszczyzny   doszedł   dzięki   poezji   polskiej”.   Jego   językiem  

domowym   była   swoista   odmiana   języka   kresowego.   Obcy   -­‐   poszukiwał   swej  

tożsamości,  miejsca  w  świecie.  I  właśnie  motyw  ten  jest  kolejnym,  ważnym  w  jego  

poezji.  

Głównymi   tematami,  obsesyjnie  powracającymi  w  wielu  wariantach,  są  w  

poezji   Tkaczyszyna   Dyckiego:   śmierć,   choroba,   samotność,   obawa,   bezczas,  

nicość,   ale   i...   przyjaźń.   Czy  może   to   być   zachętą   do   sięgnięcia   po   jego  wiersze?  

Wydaje   się,   że   w  świecie   współczesnym,   kształtowanym   przez   popkulturę,   na  

takie   tematy   nie   ma   zapotrzebowania.   A   przecież,   gdy   przeżywamy   bolesne,  

ostateczne   rozstania,   okazuje   się,   że   nie   wystarczają   „nowoczesne”   nakazy  

okazywania   zadowolenia.   Potrzebujemy   kogoś,   kto   oswaja   z   „przeklętymi  

problemami”.  I  taką  jest  ta  poezja.  

  23  

Ale   najwspanialszy   w   poezji   Tkaczyszyna   Dyckiego   jest   język-­‐naturalny,  

poddany   właściwej   poecie   rozciągłości   i   zaśpiewowi,   ujęty   w  poetyckie   frazy,  

naznaczony   archaizmami,   neologizmami,   slangowymi   powtórzeniami  

i  wulgaryzmami.  „Ci,  którzy  czytają  Poezję  przede  wszystkim  ci,  którzy  lubią  czytać  

Poezję,  docenią  melancholijną  urodę  wierszy  Tkaczyszyna  Dyckiego”.  I  zgadzam  się  

w   pełni   z   tą   opinią   Jacka   Gutowa   (posłowie   do   tomu   Rzeczywiste   i  

nierzeczywiste).  

  24  

Andrzej  Sosnowski,  Poems,  Biuro  Literackie,  2010  

 

 

Andrzej   Sosnowski   w   2011   roku   został  

nagrodzony   Nagrodą   Osobną   w   Konkursie  

Gdyńskim.   Uznawany   jest   za   jednego  

z  najciekawszych   polskich   poetów   młodego  

pokolenia.   Poprzedni   tom   Po   tęczy   otrzymał  

nagrodę   Silesiusa.   Swoistym   przewodnikiem   dla  

czytelnika   nieobeznanego   z   jego   twórczością  może  

być  książka  wywiadów  z  poetą,   zatytułowana  Trop  

w  trop  (ukazała  się  niemal  równocześnie  z  ostatnim  

tomikiem   -­‐   Trop   w   trop.   Rozmowy   z  Andrzejem  

Sosnowskim,  oprac.  Grzegorz  Jankowicz,  Biuro  Literackie,  Wrocław  2010)  

 

  25  

Innego   końca   świata   nie   będzie   –   z   Barbarą   Skargą   rozmawiają  

Katarzyna  Janowska  i  Piotr  Mucharski;  Wydawnictwo  Znak,  2008  

 

 

Ta   książka   zajmuje   szczególne   miejsce  

w   naszym   zestawieniu   lektur   wartych  

przeczytania.   Wywiad   –   rzeka,   w  którym  

profesor   Barbara   Skarga   opowiedziała  

o  różnych   etapach   swojego   życia,  

koncentrując   się   na   okresie   dzieciństwa,  

młodości   w  Wilnie   i   czasach   powojennych.  

O  jedenastoletnim   pobycie   w   łagrach  

sowieckich   wspomina   tylko   zdawkowo,  

ponieważ   ten   czas   opisała   w  książce  

po  wyzwoleniu   wydanej   przez   Jerzego  

Giedroycia   pod   nazwiskiem   Wiktoria  

Kraśniewska.   Dlaczego   uważamy,   że   książkę   tę   każdy   powinien   przeczytać?   Bo  

ma   możliwość   poznania   jednej   z   najciekawszych   osobowości   naszych   czasów:  

profesora   filozofii,   człowieka   mądrego,   doświadczonego.   Kobietę,   która  

doświadczywszy  największych  okrucieństw  XX  wieku,  nie  ma  w  sobie  nienawiści,  

poczucia  krzywdy,  złości.  A  za  to  wiele  zrozumienia  dla  świata,  mądrego  dystansu  

i   wiedzy,   której   tak   poszukujemy   na   co   dzień.   W   wywiadzie   profesor  

opowiedziała  o  swojej   rodzinie,  o   sobie,   tworząc  barwny   fresk  o   losach  polskiej  

inteligencji   XX  wieku.  Można   poznać,   czytając   o   losach   rodziny   Barbary   Skargi,  

rzeczywistość   II  Rzeczypospolitej,   rolę   dworu   ziemiańskiego,   wyższych   uczelni,  

ówczesnych   kanonów   wychowania,   standardy   obyczajowe.   Niezwykłe   są   opisy  

międzywojennej   Warszawy,   Wilna,   dworków   nadniemeńskich   sąsiadujących   z  

granicą   sowiecką   i   wynikających   z   tego   sąsiedztwa   zdarzeń.   Cenne   dla  

współczesnego   czytelnika   są   opisy   realiów   okupacji   sowieckiej   i   niemieckiej,  

anegdoty   z  życia   znanych   ludzi.   Profesor   powiedziała:   „Życie   mnie   nauczyło,   że  

  26  

od  ludzi  zbyt  wiele  wymagać  nie  można.  Gdybym  nie  była  wyrozumiała  dla  ludzi,  to  

bym  nie  przeżyła  tych  11  lat  w  Rosji,  albo  musiałabym  nosić  nienawiść  w  sercu  do  

dzisiejszego   dnia”.   Snując   swoją   opowieść   o   życiu,   jego   sensie   i   bezsensie,   o  

filozofii,   przyjaźni,   wojnie,   wywózce,   powrocie,   o  życiu   umysłowym   w  PRL-­‐u,  

o  Solidarności,   wolnej   Polsce   i  współczesności,   Barbara   Skarga   przekazuje  

prawdy  odbiegające  od  stereotypów  i  narodowych  mitów.  Zdaje  się  przestrzegać  

przed  wydawaniem   pochopnych   sądów   i   ocen.   I  tak   na   przykład   niezgodne   ze  

stereotypem   są   jej  wspomnienia   z   czasów  PRL-­‐u.  Bo  wprawdzie  nigdy  nie  miła  

złudzeń   co   do   komunizmu,   był   zły   –   i   każdy,   kto   twierdzi   inaczej   kłamie   –   ale  

wcale   jej   nie   dziwi,   że   niektórzy   (na  przykład)   młody   Kołakowski   mogli   się  

zachłysnąć   marksizmem.   Sama   zresztą   za   groźniejszy   od   marksizmu   uważa  

nacjonalizm.  

  Życie   Barbary   Skargi   można   postrzegać   jako   historię   Polski   w   XX   wieku  

skondensowaną   w   egzystencji   jednego   człowieka.   Niewątpliwie   jest   to   duża  

zasługa   współrozmówców   sprawnie   i   inteligentnie   kierujących   wypowiedziami  

profesor.  To  naprawdę  błyskotliwa  rozmowa  z  mądrym  człowiekiem.  

  27  

Grzegorz   Wiśniewski,  W   hołdzie   Chopinowi   Bałakiriew   w  Warszawie   i  

Żelazowej  Woli,  PIW,  2011  

 

 

M.   Bałakiriew   -­‐   wybitny   rosyjski  

kompozytor   pianista   i   dyrygent   był  

miłośnikiem  muzyki  Chopina,  znakomitym  jej  

interpretatorem   i   gorącym   popularyzatorem.  

To  on  w  roku  1891,  a  potem  w  1894  wyruszył  

w  wielką   podróż   do   Żelazowej   Woli,   miejsca  

narodzin   F.  Chopina,   genialnego   muzyka.  

Odnalazł   je   zaniedbane   i   zapomniane.   Dzięki  

Bałakirjewowi   zostało   przywrócone  

powszechnej   pamięci.   Opowieść   o   dwóch  

wyprawach-­‐   pielgrzymkach   stała   się   dla   autora   okazją   do   snucia   barwnej  

opowieści  o  życiu  kulturalnym  Polski  i  Rosji  końca  XIX  w.  

 

 

  28  

Anna  Bolecka,  Uwiedzeni,  Jacek  Santorski  &CO,  Agencja  Wydawnicza,  2009    

 

  Uwiedzeni,   najnowsza   powieść   Anny  

Boleckiej,   to   książka   dla   miłośników   prozy,   której  

patronuje   duch   realizmu   Balzaka,  

nieprzepadającymi   za   innowacjami   formalnymi.   Jej  

bohaterami   jest   czwórka   fantastów   „ogarniętych  

pasją   niszczenia   siebie   i   innych”.   To   Trapp,   który  

swoje  kompleksy  i  wady  przekształci  w  siłę,  głosząc  

wyższość   narodu   nad   jednostkę   (i  zdobywa   tym  

poklask).   Łucja   –   nienawidząca   życia,   dlatego  

niepotrafiącą   znaleźć   zaspokojenia   w   ziemskiej  

miłości.  Hedwig  –  mistyczka  żyjąca  w  kręgu  miłości  

boskiej.  I  wreszcie  „dobry  esesman”,  Erich  Vogel–  poszukiwacz  świętego  Graala.  I  

wreszcie   ten   najważniejszy,   który   staje   się   narratorem   opowieści   –   Peter  

Mazurowsky  -­‐  Niemiec  o  polskich  korzeniach.  

Akcję  powieści  umieściła  autorka  w  pierwszej  połowie  XX  wieku.  Nie  bez  

powodu   oczywiście.   Wszak   wtedy   narodziły   się   najważniejsze   dla   przyszłości  

Europy   ruchy   polityczne,   społeczne   i   narodowe.   Miejsce   zdarzeń   jest   równie  

rozległe,  wyznaczone  trzema  miastami:  Wiedniem,  Monachium  i  Gdańskiem.  

Opowiadanie   treści   tej   fantastyczne   powieści   byłoby   pozbawieniem  

przyjemności   czytania.   Tajemniczy   tytuł   rodzi   pytanie   o   to,   kogo   uwiedziono   i  

jak?   Aby   na   nie   odpowiedzieć,   trzeba   książkę   przeczytać.   Warto,   lektura  

prowokująca  do  myślenia,  świetny  styl,  język  i  kompozycja.    

  29  

Krystyna  Kofta,  Fausta,  WAB,  2010  

 

 

Krystyna  Kofta  jest  absolwentką  filologii  

polskiej   UAM   w   Poznaniu,   powieściopisarką,  

autorką   scenariuszy   filmowych,   sztuk  

scenicznych,   opowiadań   i  felietonów.  

Debiutowała   książką   dla   dzieci   Mój   brat   w  

1973   roku,   lecz   za   dojrzały   debiut   uznaje   się  

powieść   Wizje   z   1978   roku.   Głównymi  

tematami   w   jej   twórczości   są   kobiecość,   akt  

tworzenia,  samotność,  śmierć.    

Biografia   kobiety   w   jej   twórczości   jest  

przede  wszystkim  historią  ciała,  jego  rozkwitu,  

świetności   i   obumierania.   Pisarka   znana   jest   z  

przełamywania   różnego   rodzaju   tabu.  Rozgłos  

przyniosły   jej   teksty  popularne,   a  więc  zarówno   felietony  drukowane  w  Twoim  

Stylu,   jak   i   poradniki,   lub   raczej   antyporadniki.   Na   przykład   Jak   utrzymać   i  

porzucić  mężczyznę   -­‐   z  1992   roku  napisana  wspólnie   z  Małgorzatą  Domagalik,  

Krótka   historia   Iwony   Tramp   –   pierwsza   polska   powieść   internetowa.  

Interesującym  przykładem  połączenia   treści  popularnych  z  tym,   co  ambitne   jest  

Gdyby   zamilkły   kobiety   (2005   r.).   Pozycja   ta   stanowi   interesujące   połączenie  

antyporadnika  z  biografią  wybitnych  kobiet  i  mężczyzn.  

Krystyna   Kofta   wygrała   walkę   z   rakiem.   Literackim   zapisem   tych  

doświadczeń   jest   książka   Lewa,   wspomnienie   prawej.   Tym   literackim  

dziennikiem   walki   z  chorobą   nowotworową   pisarka   włączyła   się   do   kampanii  

przeciwdziałania  chorobie.  

Ostatnia   powieść   Krystyny   Kofty   pozostaje   w   kręgu   charakterystycznych  

dla   niej   tematów.   Fausta,   tytułowa   bohaterka   przywodzi   na   myśl   słynnego  

filozofa   i  alchemika,  który  nie  zawahał  się  przed  niczym,  by  zacząć  wszystko  od  

  30  

początku.  Bohaterka   tęskni  by  być  wiecznie  młodą.  Dlatego  paktuje  z  diabłem  –  

wcielonym  we  współczesną   chirurgię   plastyczną.  Można   by,  więc   uznać,   że,   tak  

jak  wielu  współczesnych  ludzi,  uległa  obsesji  kultu  młodości.  Sprawa  nie  jest  tak  

prosta,  jak  się  pozornie  wydaje…    

Lektura   powieści   o   wartkiej   akcji,   wciągającej   fabule   i  wiarygodnych  

postaciach  kryje  w  sobie  wiele  niespodzianek,  dlatego  warto  ją  przeczytać.    

  31  

Jacek  Dukaj,  Lód,  Wydawnictwo  Literackie,  2007  

 

 

Zwycięzcą   polskiej   części   konkursu  

Europejska   Nagroda   Literacka   2009   został   Jacek  

Dukaj  za  powieść  Lód.   Jury  pod  przewodnictwem  

prof.   Jerzego   Jarzębskiego   tak   uzasadniło   swój  

wybór:   „Lód   Dukaja   to   wielowątkowa,   doskonale  

napisana   powieść   sensacyjna,   która   zawiera  

niezwykle   interesujące   pomysły   na   temat  

religijności  i  mistyki,  tworzącej  się  w  świecie  mrozu,  

wpływu   na   świat   systemów   logiki   (…)   Dukaj  

stworzył   niezwykle   wielostronną,   wykorzystującą  

wiedzę   i   inspirację,   płynące   z  wielu   dziedzin  

panoramę   świata.   Jednocześnie   jego   powieść   pozostała   książką   do   czytania,  

przykuwającą  uwagę  czytelnika  splotem  zdarzeń  i  przesycających  je  namiętności”.  

  32  

Tadeusz  Konwicki,  Przemysław  Kaniecki,  W  pośpiechu,  Czarne,  2011  

 

 

Już   od   ponad   15   lat   Tadeusz   Konwicki  

nie   wydał   żadnej   ksiązki.   Ta   pozycja   jest  

obszernym   wywiadem   udzielonym   przez  

pisarza.   Być   może   niektórzy   znający   inne  

rozmowy   pisarza   z  czytelnikami   poczują   się  

nieco   rozczarowani,   bo   odnajdą   tutaj   wiele  

tematów   już   poruszanych   we  wcześniejszych  

wywiadach.   Ale   wydaje   mi   się   nigdy   dość  

wypowiedzi   mądrych   i  ciekawych,   a  takie   jest  

to,   co  mówi   Tadeusz   Konwicki.   Kolejną   zaletą  

tego   wywiadu   jest   postawa   rozmówcy  

posiadającego   rzadką   już   umiejętność  

usunięcia  się  w  cień,  pozwolenia  na  swobodne  

mówienie  pisarzowi.  

 

 

  33  

Mariusz  Szczygieł,  Zrób  sobie  raj;  Wydawnictwo  Czarne,  2010  

 

 

Najnowszy   zbiór   reportaży   M.   Szczygła   to  

książka   dla   czytelników   poszukujących   literatury  

mądrej,   otwartej   na   to,   co   dotychczas   nieznane,  

zmuszającej   do   myślenia   i   dowcipnej.   Autor  

oprowadza   po   Czechach.   Przedstawia  

interesujących   ludzi,   ulubione   miejsca,   buduje  

zaskakujące   puenty.   A   co   najważniejsze   nie   ocenia  

swoich   bohaterów.   Śmieszne   miesza   z  poważnym,  

rzeczy  małe  z  wielkimi.  Od  spraw  pozornie  małych  

przechodzi   do   bardzo   istotnych.   Pisząc   o   własnej  

fascynacji  Czechami,  dzieli  się  odkryciami  i  przemyśleniami.    

Każdy,   kto   lubi   ciekawe   wędrówki   pod   mądrym   przewodnictwem,   kto  

niewiele  wie  o  Czechach,   a   chciałby  więcej  wiedzieć,   powinien   sięgnąć  po   tę  

książkę.  

 

 

 

 

  34  

Wojciech  Górecki,  Toast  za  przodków,  Wydawnictwo  Czarne,  2010  

 

 

Kolejna   po   Planecie   Kaukaz   książka  

Wojciecha   Góreckiego   zawiera   zbiór  

23  reportaży  o  Kaukazie.  Z  zasłyszanych  historii,  

podpatrzonych   obrazów   autor   zbudował  

fascynujący   wizerunek   krainy,   stanowiącej  

mozaikę   kultur   i   religii.   „Europa,   Azja.   Odkąd  

jeżdżę   na   Kaukaz   zadaję   sobie   pytanie,   jaki   to  

kontynent.  Nawet  geografowie  nie  są  zgodni  (choć  

większość  uważa,   że  mimo  wszystko  Azja).  Gdyby  

jednak   brać   pod   uwagę   kryterium   kulturowe,  

granica   przecinałaby   region,   ale   nie   prostą  

kreską…”  (Wojciech  Górecki)  

Tytuł   ma   charakter   wieloznaczny.   Jak  

wyjaśniał  autor,  toasty  za  przodków  wznosi  się  na  Kaukazie  do  dnia  dzisiejszego.  

„Więzy  krwi  są  tam  bardzo  silne,  dlatego  o  przodkach  należy  pamiętać.  Tę  książkę  

zadedykowałem  moim  rodzicom,  czyli  moim  osobistym  przodkom  i  to  jest  toast  za  

nich.”    

Opowieść  Wojciecha  Góreckiego  napisana  jest  piękną  polszczyzną.  Zawiera  

wiele  anegdot,  faktów  i  ciekawostek.  Autor  stara  się  wyjaśnić  wielowymiarowość  

współczesnych   kaukaskich   problemów   związanych   z  historią   i   tożsamością.  

„Człowiek   spoza   Kaukazu   zawsze   będzie   miał   problemy   ze   zrozumieniem   tej  

kultury.   To   jest   zupełnie   inna   mentalność.   Za  pomocą   siatki   naszych   słów   nie  

zawsze   da   się   wszystko   odpowiednio   nazwać.”   Autor   przybliża   nam   ten   świat,  

wyjaśnia  skomplikowane  problemy  tak,  jak  potrafi  tylko  mądry  przewodnik.  

Wojciech   Górecki,   który   wielokrotnie   podkreślał,   iż   czuje   się   uczniem  

Hanny   Krall   i   Ryszarda   Kapuścińskiego,   naprawdę   osiągnął   poziom   swych  

mistrzów.   Prezentując   swoich   bohaterów,   mieszkańców   tej   niezwykłej   krainy,  

  35  

nieustannie   uczy   nas,   że   spotkanie   z   Innym   jest   szansą   na   zbliżenie   się  

do  odmiennej  kultury  i  nowego  spojrzenia  na  swój  świat.    

„[…]  znajduję  przynajmniej  trzy  przyczyny,  dla  których  warto  tę  książkę  przeczytać:  

Kaukaz   to   fascynujący   styk   światów,   Kaukaz   to   wspaniałe   tradycyjne   kultury,  

Kaukaz   to   fantastyczni   ludzie.   A   nasz   autor   to   wszystko   widział   i   naprawdę   ma  

podstawy,  aby  o  tym  mówił.”  (Jan  Malicki)  Zgadzam  się  w  pełni  z  tą  opinią,  a  przy  

tym  tę  książkę  czyta  się  jak  najlepszą  powieść.  

  36  

Tomasz   Michniewicz,   Samsara.   Na   drogach,   których   nie   ma  

Wydawnictwo  Otwarte,  2010  

 

 

Pisanie   książek   podróżniczych   stało   się  

ostatnio   bardzo  modne.   Powstało   ich  wiele,   bo  

każdy,  kto  gdzieś  był,  stara  się  podzielić  swoimi  

wrażeniami.  Dlaczego  więc  warto   sięgnąć  po   tę  

właśnie   książkę?   Jest   kilka   powodów.  

Po  pierwsze   podoba   mi   się   gawędziarski   styl  

opowieści   Tomasza   Michniewicza.   Można  

odnieść   wrażenie,   że   słucha   się   opowieści  

dobrego   znajomego,   który   na   gorąco   dzieli   się  

swoimi   przeżyciami.   Nie   brak   w   tej   relacji  

anegdot,  dygresji,   autoironii,  dreszczyku  emocji  

(gdy  np.  wspomina  chwile  naprawdę  dramatyczne,  przeżyte  choćby  w  Kambodży  

czy   w   Tajlandii).   Nie   bez   znaczenia   są   miejsca,   w   których   był   ze  swoimi  

przyjaciółmi   (na   każdym   etapie   wędrówki   po   Azji   towarzyszył   mu   ktoś   inny):  

Laos,   Nepal,   Kambodża,   Malezja,   Singapur,   Indie,   Tajlandia.   Egzotyczny   dla   nas  

świat.   Oglądany   nie   z  okien   turystycznego   autokaru,   lecz   oczami   trampa,  

wędrującego   z  plecakiem   drogami   nieumieszczonych   w  przewodnikach  

turystycznych.  Dlatego  czytelnik  może  trafić  do  obozu  partyzantów  Maoistów  w  

Nepalu,  spotkać  się  z  człowiekiem,  który  mieszka  ze  skorpionami,  poznać  historię  

kradzieży   dzieł   sztuki   w   Kambodży   czy   też   przeżyć   niesamowity   festiwal  

wegetariański.    

Wprawdzie   sama   Samsara   po   hindusku   znaczy:   „Nigdy   nie   wiesz,   dokąd  

trafisz”,   ale   mając   w   ręku   tę   powieść   –   przewodnik   można   znaleźć   się  

w  miejscach,  które  na  Wschodzie  warto  zobaczyć  i  odwiedzić.    

  37  

Hanna  Krall,  Różowe  strusie  pióra,  Świat  Książki,  2009  

 

 

„Jest  to  książka  o  tym,  co  ludzie  do  mnie  pisali  

i   mówili   przez   pięćdziesiąt   lat”.   Ostatnia   książka  

Hanny   Krall   jest   niezwykłą,   osobistą   kroniką  

ostatniego   półwiecza,   ułożoną   z   listów,   kartek,  

zapamiętanych   rozmów,   opinii   i  wspomnień.  

Można  powiedzieć,  że  wraz  z  Hanną  Krall  napisali  

ją  jej  przyjaciele  i  znajomi,  bohaterowie  reportaży  

i  wielbiciele  twórczości,  ludzie  sławni  i  nieznani,  a  

także   bliscy.  Mówią   i  piszą   o   swoich   przeżyciach,  

historii,   polityce,   Bogu,   literaturze   i   sztuce,  

bohaterstwie   i  tchórzostwie.   Jest   to   pełna  

szczegółów   i   refleksji  opowieść  o  naszym  świecie  

–   jak   zwykle   u   H.   Krall   –   zbudowana   z   ułamków   zdarzeń   z   życia   konkretnych  

ludzi.  

  38  

Tadeusz   Różewicz,   Wycieczka   do   muzeum.   Portret   minionego   wieku,  

wybór  i  redakcja  Jan  Stolarczyk,  Biuro  Literackie,  2010  

 

 

Tadeusz   Myczek   odkrył   paradoks,   że  

„największym   konkurentem   Różewicza  

prozaika   był…   Różewicz   poeta”.   Wszyscy  

bowiem   pisząc   o  twórczości   T.   Różewicza  

zajmowali   się   przede   wszystkim   jego   poezją,  

zapominając,   że   napisał   ponad   dwadzieścia  

opowiadań   większych   i  mniejszych.   I   nawet  

gdyby   tylko   na   tym   poprzestał,   zostałby  

wybitnym   pisarzem.   W  zbiorze,   który   ukazał  

się   pod   redakcją   J.   Stolarczyka,   zamieszczone  

zostały   utwory   znane   (jak   na   przykład  

tytułowa  Wycieczka  do  muzeum),  ale   i  teksty  

rozproszone,   które   wcześniej   ukazały   się   tylko   w  czasopismach.   Nowy   układ  

opowiadań,   gdzie   wątki   autobiograficzne   łączą   się   z   historią   zbiorową,   tworzy  

swoisty  portret  polskiego  XX  wieku.    

W   prozie   T.   Różewicza   objawia   się   również   najważniejsza   cecha   jego  

pisarstwa  –   postrzeganie   świata   z   punktu   widzenia   absolutnej   zwykłości,  

codzienności,   szarości.   Z   tego   bowiem   poziomu   najlepiej   słyszy   się   głosy  

zwykłych,  niewidocznych  ludzi.  A  jak  podkreślają  znawcy  literatury  Różewicz  ma  

niezwykle   wyczulone   ucho   na   liczne   języki,   jakimi   mówi   ulica,   podwórko,  

kawiarnia,  pokój  w  trzeciorzędnym  hotelu  i  współpasażer  w  samolocie  do  Włoch.  

Pisarz   pozwala   mówić   tym   ludziom,   przyjmując   samemu   milczącą   rolę  

spowiednika.    

  39  

Maria  Janion,  Bohater,  spisek,  śmierć  –  wykłady  żydowskie,  WAB,  2009  

 

 

  Maria   Janion,   historyczka   literatury,   idei  

i  wyobraźni   jest   wybitną   znawczynią   polskiego  

i  europejskiego   romantyzmu,   charyzmatyczną  

nauczycielką   akademicką.   W   ostatnich   latach  

wydała  m.in.:  Do  Europy  tak,  ale  razem  z  naszymi  

zmarłymi   (2000),   Żyjąc   tracimy   życie   (2001),  

Wampir   –   biografia   symboliczna   (2002),   Prace  

wybrane   t.  1-­‐5   (2000–2002),   Niesamowita  

Słowiańszczyzna  (2007).  

  W   swej   najnowszej   książce   zajęła   się  

tematem  antysemityzmu.  Jak  zwykle,  w  przypadku  tej  autorki,  olśniewa  erudycją.  

Przeczytała   bowiem  wszystkie   dostępne   źródła   począwszy   od   klasyki,   poprzez  

osiemnasto-­‐   i  dziewiętnastowieczne   polemiki   w   kwestii   żydowskiej,   aż   po  

wspomniane   broszury   antysemickie.   W   kolejnych   esejach   prezentuje   postaci  

historyczne,   opinie   znanych   i   uznanych   twórców   i   myślicieli   kształtujących  

postawy  Polaków,  jak  i  tzw.  „powszechne”  opinie  sączące  jad.    

Wiele   jest   źródeł,   do   których   autorka   sięga   (np.   te   dotyczące   Berka  

Joselewicza,   pisma   S.   Staszica,   A.   Mickiewicza,   „Nie   –   Boska   komedia”  

Z.  Krasińskiego).  Tym  samym  obrazuje  ogrom  mitów,  często  sprzecznych  ze  sobą,  

niekonsekwentnych,   kpiących   z   logiki   i   historii.   A   jednocześnie   M.   Janion  

uświadamia,   że   rację   miał   Claude   Lanzmann   twierdząc,   że   nie   należy   pytać  

o  powody   antysemityzmu   i   Holocaustu,   bo   każdy   rzekomy   powód   jest  

racjonalizacją.  A  nie  wolno  racjonalizować  ślepej  nienawiści  i  małości  ludzkiej.  

Przywołując   pamięć   Holocaustu,   Profesor   kończy   swą   książkę  

przejmującym   przesłaniem:   „Musimy   żyć   w   nadmiarze   bólu,   w   poczuciu  

nieodwołalnej  straty.  Tu  nie  obowiązuje  tradycja  żałoby  trwającej  nie  dłużej  niż  rok  

czy  dwa  lata.  Ta  żałoba  nigdy  nie  może  się  skończyć.  Jako  postawa  etyczna  określa  

  40  

ona   uniwersalną   świadomość   europejską.   Polska,   którą   Hitler   wyznaczył   na   pole  

ludobójstwa,  nie  może  się  od  tej  żałoby  uwolnić”  

 

  41  

Życie   jest   z  przenikania.   Szkice  o   twórczości  Ryszarda  Kapuścińskiego,  

zebrał  i  opracował  Bogusław  Wróblewski,  PIW,  2008  

 

 

Jest   to   praca   zbiorowa.   Wśród   autorów  

znaleźli   się   m.in.   Jerzy   Bralczyk,   Przemysław  

Czapliński,  Michał  Głowiński,  Leszek  Mądzik,   Jan  

Miodek.  

Książka  składa  się  z   trzech  części,  pierwsza  

pod   tytułem  Wyjść   poza   opis   ukazuje   Ryszarda  

Kapuścińskiego   jako   reportera   przekraczającego  

granice  literatury  faktu.  Część  druga  pod  tytułem  

Wyrazić   siebie   ukazuje   artystę   dążącego  

poprzez   kreację   do   ekspresji   własnej  

osobowości.  I  wreszcie  część  trzecia  pod  tytułem  

Zrozumieć   świat   przedstawia   pisana   jako  

antropologa  kultury  oceniającego  sytuację  naszej  cywilizacji.  

 

 

 

  42  

Wiesław  Budzyński,  Uczniowie  Schulza,  PIW,  2011  

 

 

Bohaterami   książki   Wiesława  

Budzyńskiego   są   uczniowie   Brunona   Schulza,  

pisarza  i  malarza,  uznanego  za  najwybitniejszego  

polskiego  pisarza-­‐  kreacjonistę  z  połowy  XX  w.    

Wśród   nich   odnajdujemy   Bogusława  

Longchampa  de  Berier  (pochodzącego  ze  znanego  

rodu   prawników),   braci   Chciuków   (z  rodu  

żołnierzy   i   kurierów),   Władysława   Kiecunia  

(niestrudzonego   popularyzatora   Ziemi  

Drohobyckiej)   i  wielu,  wielu   innych.  Wspominają  

oni   swego   nauczyciela   z  drohobyckiego  

gimnazjum  i  własną  młodość  przeżytą  w  „mieście  jedynym  na  świecie”,  jak  napisał  

Schulz,  „na  samym  brzegu  wieczności”,   tragicznie  przerwaną  przez  hitlerowskich  

barbarzyńców.  

Kto   lubi   poznawać   dawny,   odeszły   bezpowrotnie   świat,   oglądany  

i  przeżywany  przez  zwykłych  ludzi  odnajdzie  w  tej  książce  fascynujące  doznania.  

A   przy   tym   zamieszczone   tu   fotografie   i   rysunki   (ok.   150   –   w  większości  

publikowane   po   raz   pierwszy   lub   znane   tylko   nielicznym)   stanowią   doskonałe  

wsparcie  dla  wyobraźni.    

  43  

Leszek   Kołakowski:   Debata   filozoficzna   Królika   z   Dudkiem  

o  Sprawiedliwości,  Muchomor,  2009  

 

 

Jest   to   rozprawka   filozoficzna  

przeznaczona   dla   dzieci,   ale   i   dla   dorosłych.   Tę,  

nieopublikowaną   wcześniej   książkę   prof.  

Kołakowskiego,   opracowała   graficznie   Monika  

Hanulak.   Dysputa   została   pomyślana   jako  

pojedynek   szachowy.   Szachownica   rozkłada   się  

jak   teatralne   kulisy.   Partia,   którą   rozgrywają  

rozmówcy   –   zwierzątka,   polega   na   tym,   że   raz  

jeden  a  raz  drugi  tracą  figury.    

„Debatę   tę   kazała   mi   spisać   moja   córka  

Agnieszka.   A   kto   ma   rację,   tego   nie   wiemy”   –  

napisał   Leszek   Kołakowski.   Żeby   poznać   wynik   debaty,   trzeba   sięgnąć   do   tej  

książki.  

 

 

  44  

Przemysław  Wechterowicz,  Aleksandra  Woldańska,  Mrówka  wychodzi   za  

mąż,  Czerwony  Konik,  2009  

 

 

„O   wpół   do   siódmej   zadzwonił   budzik.  

Mrówka   przeciągnęła   się   i  spojrzała   w   niebo.  

Słońce   brało   właśnie   szybki   prysznic.   Cały  

świat   wydawała   się   na   coś   czekać”   –   tak  

zaczyna   się   opowieść   o   mrówce,   która   dała  

ogłoszenie   do   gazety,   bo   strasznie   chciała  

wyjść   za  mąż.   I   już  niedługo  potem  przed   jej  

drzwiami   ustawił   się   rząd   kandydatów,  

małych  i  dużych,  wielkich  oryginałów…  

Opowieść  o  mrówce  pragnącej  zmienić  swój  matrymonialny  stan  napisana  

jest   dowcipnie,   a   opowiedziane   sytuacje   wyobrażone   zostały   w  przepięknych,  

nieszablonowych  ilustracjach  Aleksandry  Woldańskiej.    

  45  

Tadeusz  Konwicki,  Danuta  Konwicka,  Dlaczego  kot  jest  kotem,  Teka,  2010  

 

To   nowe   wydanie   znanej   książki   dla   dzieci,  

powstałej   we   współpracy   Tadeusza  

Konwickiego   i   Danuty   Konwickiej.   Kot   Iwan,  

który   próbował   być   psem   myśliwskim,   chciał  

chodzić  do  szkoły,  miał  wiele  przygód  i  w  końcu  

odkrył,   że   najlepiej   być   kotem   –   nie   jest  

postacią   fikcyjną.   Prototypem   tej   postaci   jest  

ukochany   kot   pisarza   -­‐   Iwan,   uwieczniony   w  

wielu   jego   książkach   (m.in.   Kalendarz  

i  klepsydra,  Nowy  Świat  i  okolice,  Pamflet  o  sobie).    

Opowiadanie   napisane   przez   Konwickiego  momentami   śmieszy,  wzrusza,  

ale   i   uczy.   O   tym,   że  warto   być   sobą,  muszą   pamiętać   bowiem   nie   tylko   dzieci.  

Danuta   Konwicka,   żona   autora,   opatrzyła   to   wydanie   ilustracjami   wykonanymi  

przed  laty  i  czekającymi  właśnie  na  tę  publikację.