1

BİLİŞSEL KURAMLAR

VYGOTSKY

Hazırlayanlar:

Ömer Faruk Ünal

2

Bilişsel (Zihinsel) Gelişim

Bilişsel gelişim bireylerdeki düşünme, akıl yürütme, bellek ve kavrama sistemlerinde meydana gelen değişmelerdir. Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan, aktif zihinsel faaliyetlerdeki gelişime bilişsel gelişim denir.

Piaget, Bruner ve Vygotsky, çocuğun çevresindeki dünyayı, değişik yaşlarda nasıl ve niçin böyle gördüğünü ve algıladığını belirlemeye çalışmışlardır.

3

Lev SLev Semenoviçemenoviç Vygotsky Vygotsky

1896 -1934

4

Hayatı ve EserleriHayatı ve Eserleri

Yahudi bir ailenin çocuğu olarak Kasım 1896'da Rusya’da doğdu. Asıl eğitimi filoloji ve hukuk üzerinedir. Öğrencilik yıllarını, dilbilim,

toplumbilim, psikoloji, felsefe ve sanat alanlarıyla ilgilenmiştir. Doktora derecesini sanat psikolojisi üzerine yazdığı bir kitapla

almıştır. Kariyer hayatına psikolog olarak başlayan Vygotsky, psikoloji

alanında sistemli bir şekilde çalışmaya 1924 yılında başlamıştır. 1934'te, 38 yaşındayken tüberküloz hastalığından ölmüştür. Kısa bir

yaşamı olan Vygotsky, 20. yüzyılın başlarında Rusya’da yaşayan en üretken araştırmacıdır.

“Thoughts and Language” ve “The Crisis in Psychology” adlı eserleri ölümünden sonra basılmıştır.

Vygotsky, 1962'den sonra tanınmaya başlamıştır. Günümüzde özellikle A.B.D.'de gelişim psikolojisinin önemli bir öncüsü olarak görülmektedir.

5

Lev SLev Semenoviçemenoviç Vygotsky Vygotsky

Vygotsky; bilişsel gelişimde, hem gelişimsel hem de çevre etmenlerinin birlikte dikkate alınması gerektiğini belirten ilk kuramcıdır.

Gesell, Warner ve Piaget’nin kuramlarını incelemiş ve bu kuramcıların öne sürdüğü içselleştirmenin önemini benimsemiştir. İnsanın ancak toplumsal tarihi muhteva içinde anlaşılabileceğini vurgulamıştır.

6

Lev SLev Semenoviçemenoviç Vygotsky Vygotsky

Zihin Gelişimi Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler Yakınsal Gelişim Alanı (Zone Of Proximal Development) Dil Gelişimi Öğrenme Vygotsky Teorisinin Eğitime Uygulanışı Jean Piaget ve Lev Semenovich karşılaştırılması

7

Zihin Gelişimi

Zihinsel gelişim, sosyal ve kültürel faktörlerden etkilenmektedir. Bilincin toplumsal boyutları birincil, bireysel boyutları ise ikincil öneme sahiptir.

Zihinsel gelişim süreci zihinler arası bir düzlemde, insanlar arasında gerçekleşmektedir, bireyler arasındaki konuşmalar ve işbirliği içinde ortaya çıkmaktadır

Zihinsel gelişim, toplumsal sürecin içselleştirilmesi ve üstün hale getirilmesidir. Üst düzey zihinsel işlevler sosyal ilişkilerden kaynaklanmaktadır.

8

Zihin Gelişimi

Ortak bilgiyi kişisel bilgiye dönüştürmek için Vygotsky tarafından üzerinde durulan mekanizma içsel konuşmadır.

İçsel konuşma, özellikle zor bir işle karşı karşıya kaldıklarında, sık sık kendileriyle konuşan küçük çocuklarda görülür. Daha sonraki yıllarda içsel konuşma sessizleşir, ancak hala çok önemlidir. Araştırmalar göstermiştir ki içsel konuşma yetisini kapsamlı bir şekilde kullanan çocuklar karmaşık işleri diğer çocuklardan daha etkili bir biçimde öğrenmektedirler.

Vygotsky, diğer insanların konuşmalarını öğrenip daha sonra bu konuşmaları kendilerine yardım etmek için kullanan çocukların problemleri çözebildiklerini öne sürmüştür.

9

Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler

1- Kültürün ve sosyal çevrenin etkisi: Vygotsky’nin kuramının gelişim psikolojisine

en önemli katkısı, “öğrenmenin sosyo-kültürel” yanını vurgulamasıdır. Bilişsel gelişimde psikolojik süreçlerden çok, insan ve kültür arasındaki etkileşim etkilidir. Çocuğun bilişsel gelişiminde içinde bulunduğu ‘sosyal çevrenin’ önemli rolü vardır. Çocuklar, çevresindeki kişilerden ve onların sosyal dünyalarından öğrenmeye başlamaktadırlar. Çocukların kazandıkları kavramların, fikirlerin, olguların, becerilerin, tutumların kaynağı sosyal çevredir.

10

Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler

2- Çocuk-Yetişkin ve Çocuk-Çocuk İlişkileri: Bilişsel gelişimde yetişkinler ve diğer çocukların etkisi büyüktür.

Çocuklar, yetişkinlerle ya da diğer çocuklarla işbirliği içinde birlikte çalıştıklarında bilişsel gelişimleri beslenir. Akranlar ve yetişkinlerin yaptıkları veya çocuğa öğrettikleri çocuğun zihin gelişimini etkiler.

Çocuk problem çözerken, kendi bilgilerini kullanabileceği gibi, akranlarının veya yetişkinlerin yardımından da yararlanabilir.

11

Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler

3- Dil Öğrenme: Vygotsky’ye göre tüm psikolojik süreçler, insanlar arasında, çoğu zaman

çocuk ve yetişkinler arasında paylaşılan sosyal süreçlerle başlar. Bunun en açık örneği “dil” dir.

4- Öğretmen Faktörü: Bilişsel gelişim, başkaları tarafından düzenlenen davranışlardan, bireyin

kendi kendine düzenlediği davranışlara doğru bir ilerleme gösterir. Öğretmenlerin görevi dışsal denetimi giderek azaltıp çocuğun içsel denetimini beslemek ve kendi kendini düzenlemesini desteklemektir.

Öğretmen öğrencileri aşırı derecede bağımsız bırakmamalıdır. Kontroller, çocukların öğrendiklerini içselleştirmelerini sağlamalı, onları

bağımsız düşünürler ve problem çözücüler haline getirmelidir.

12

Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler

5- Nesne, materyal ve olaylarla somut yaşantılar:

Çocuğun içinde doğduğu kültür içselleştirilecek kavramların kaynağıdır ve bu beynin fizyolojik işlevini etkilemektedir.

Dil, sayı, sanat gibi araçlar kültürün düşünceyi kavrama, düzenleme ve geçişini sağlama yolu olarak görülmektedir.

13

Bilişsel Gelişime Etkisi Olan Faktörler Mediation Mediation bilinçbilinç yüksek yüksek zzihni sürçlerihni sürçler

İnsanoğlunun İnsanoğlunun evrimi süresince evrimi süresince daha kompleks daha kompleks araçlarla araçlarla dolaylanan dolaylanan (mediated) daha (mediated) daha kompleks aktivite kompleks aktivite yapıları daha yapıları daha kompleks zihni kompleks zihni süreçleri ortaya süreçleri ortaya koymuştur.koymuştur.

Psikolojik araçlar bizim Psikolojik araçlar bizim daha yüksek zihni daha yüksek zihni fonksiyonlar ortaya fonksiyonlar ortaya koymamıza yardımcı olur.koymamıza yardımcı olur.

Çeşitli sayma sistemleri,Çeşitli sayma sistemleri,Alcebratik sembol sistemleri,Alcebratik sembol sistemleri,Sanat eserleri,Sanat eserleri,Yazmalar,Yazmalar,Şemalar, diyagramlar, Şemalar, diyagramlar, haritalar, teknik çizimler,haritalar, teknik çizimler,Bütün geleneksel işaretler,Bütün geleneksel işaretler,Anımsatıcı teknikler,Anımsatıcı teknikler,

14

Yakınsal Gelişim Alanı (ZPD)

Vygotsky’nin gelişim ve eğitime getirdiği en önemli kavram yakınsal gelişim alanıdır.

Öğrenme faaliyeti, bireyin, bildikleriyle henüz daha bilmediği kritik bir alanda meydana gelmektedir. Yetişkinin, çocuğun bilgiyi içselleştirmesine, bilgiyi kazanmasına yardım edebilmesi için iki noktayı belirlemesi gerekir: Birisi, çocuğun herhangi bir yetişkinin yardımı olmaksızın, bağımsız olarak kendi kendine sağlayabileceği gelişim düzeyi. İkincisi ise, bir yetişkinin rehberliğinde çalıştığında gösterebileceği potansiyel gelişim düzeyi. Bu ikisi arasındaki fark, çocuğun yakınsal gelişim alanıdır.

15

Yakınsal Gelişim Alanı (ZPD)

16

Dil Gelişimi

Dil ve düşünce başlangıçta birbirlerinden bağımsız olarak gelişmekte fakat sonuçta birleşmektedirler. Çocuklar konuşmayı öğrenirler, çünkü başkalarıyla iletişim kurmaları, toplumsal ilişkiler oluşturmaları ve çevrelerindeki kişileri etkilemeleri gerekmektedir.

Üçüncü yaşın başında çocuklar yavaş yavaş dışsal konuşmadan içsel konuşmaya geçerler. İç konuşma çocuğun kendi kendine konuşmasıdır ve bu konuşmalar giderek çocuğun kendi düşünceleri haline gelir.

Vygotsky'nin teorisi Bandura’nın sosyal öğrenme çalışmasını tamamlar.

17

Öğrenme

Vygotsky’ye göre çocuklar kavramları iki şekilde öğrenirler; kendiliğinden edinilen kavramlar ve öğretilen kavramlar.

Çocuklar kendi yaşantılarına dayalı olarak öğrenirken, yetişkinlerde gözlediği davranışları veya sözlü yönergeleri “sözlü tekrarlar” halinde yinelerler. Bu davranış, özellikle küçük çocuklarda daha sık gözlenir. Çocuklardaki sözlü tekrarlara “kişisel konuşma” denir. Çocuklardaki ‘özel konuşmalar’ önceleri sesli olarak yapılır. Çocuk yönergeyi kendi kendine sesli olarak tekrarlar. Zamanla sesli tekrarlar içsel konuşmalar haline gelir. Böylece çocuk yetişkinin davranışını taklit etmiş olur.

Vygotsky’nin vurguladığı diğer bir kavram “scaffolding”, yani çocuğun öğrenmesine yardım etmedir. Çocuk bir gelişim görevini öğrenmenin henüz başındadır. Eğer çocuk desteklenirse bu gelişim görevini öğrenebilecektir. Daha sonra giderek bu desteği azaltılır. Çocuk bir süre sonra problemin üstesinden kendi başına gelmeyi öğrenir.

18

Öğrenme Scaffolding kavramına bir babanın 4 yaşındaki kızına yüzme

öğretmesi örnek verilebilir. Baba, küçük kızın kollarına küçük hava yastıkları takar ve havuza girerler. Baba küçük kıza “şimdi yüzükoyun suya uzan” der ve diğer yönergeleri yavaş yavaş vermeye başlar. İlerleyen sürede zaman zaman eliyle yaptığı desteği kaldırır ve gerektiği zaman tekrar destek olur. Bir süre sonra desteği tamamen kaldırır.

Vygotsky ve Bruner, çocuklara doğrudan yönerge vermeyi, öğrenme ve gelişimin “ham materyalleri” olarak algılamaktadır. Çocuk bu materyallerle karşılaştıkça kültürel düşünme ve öğrenme yollarını içselleştirir ve uzmanlığını geliştirir.

Birey tek başına öğrenebileceğinden çok daha fazlasını yakın çevresinin desteği ve işbirliği ile öğrenebilir.

19

Vygotsky Teorisinin Eğitime Uygulanışı

Eğitim, bilişsel gelişim için sadece bir temel değil aynı zamanda sosyokültürel aktivitedir.

Çocuklar, yetişkinlerle ya da diğer çocuklarla işbirliği içinde birlikte çalıştıklarında bilişsel gelişimleri beslenir.

Yetişkinler, çocukların düşünme ve problem çözme etkinliklerini kontrol eder. Ancak bu kontrol, çocukların öğrendiklerini içselleştirmelerini sağlamalı, onları bağımsız düşünürler ve problem çözücüler haline getirmelidir.

Yetişkinin, çocuğun bilgiyi içleştirmesine yardım edebilmesi için çocuğun ZPD’sini iyi bilmelidir.

20

Vygotsky Teorisinin Eğitime Uygulanışı

Öğretim, çocuğun gelişimini ileriye götürebildiği ölçüde iyidir; çocuğun gelişmeye açık alanının etkili olarak kullanmasını sağlamalıdır. Bu nedenle, doğrudan bire bir öğretim ve çocukların çocuklarla ve yetişkinlerle etkileşimlerini sağlayan öğretim biçimleri çocuğun bilişsel gelişiminde önemli rol oynar.

Okullar, öğretmenler, çocukları çalışmalarında aşırı derecede bağımsız bırakmamalıdır. Aşırı bağımsızlık, bilişsel gelişimi yavaşlatmaktadır.

Öğrenmede bireysel özellikler ve farklılıklar dikkate alınmalıdır.

21

Örnek:

Anne: Burada senin için 4 kitap var, abin içinde Çocuk: Aynı mı? (Abisinin kitap sayısını araştırıyor.) Hayır, onun

daha fazladır (kızgın bir ifade ile konuşur). Anne: Hayır, gerçekten aynı. Onlara da bak Çocuk: Onun daha fazla. Anne: Onunkileri bir sıraya diz. Sonra da kendininkileri sırala ve

karşılaştır. Çocuk: (denileni yapar) bir, iki, üç, dört. Bir iki üç, dört. Aynı.

(Mutlu olmuştur.)

22

Jean Piaget ve Lev Semenovich Vygotsky

Vygotsky ve Piaget aynı dönemde yaşamıştır. Vygotsky’nin kuramı Piaget’ye kökten bir meydan okuma olarak

görülmektedir. Piaget, öğrenmeyi bir oluşturma olarak görür; Vygotsky ise öğrenmeyi bir

maletme olarak görür. Vygotsky, Piaget’ye hem sempati duymuş hem de onu eleştirmiştir. Piaget

ise Vygotsky ile karşılaşsa idi birçok noktalarda anlaşabileceklerini belirtmiştir.

Vygotsky, çocuğun zihinsel gelişiminin Piaget’nin öne sürdüğü gibi çocuğun neredeyse kendi başına gerçekleştirdiği bir süreç olmadığını, başkalarına da bağlı olduğunu (toplumsal etkenler) ileri sürmüştür. Piaget gelişimde biyolojik etkenlere daha çok önem vermiştir.

Vygotsky, Piaget’ye göre daha etkilenebilir bir zihin gelişimi düşüncesine sahiptir. Onun düşüncesinde çocuğun zihin gelişimi dış etkilere daha açıktır. Piaget’in kuramında ise dış etkiler daha azdır.

23

Öğrenme bilişsel gelişimi arttırır.

Dil bilişsel gelişmede

merkezi bir role sahiptir.

Bilişsel gelişme sosyal muhtevadan ayırt edilemez.