Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...
Transcript of Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...
![Page 1: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/1.jpg)
Voyagemental :lesapportsdesneurosciencespourl’anthropologie
duchamanismeCharlesStépanoff
EcolepratiquedeshautesétudesLaboratoired’anthropologiesociale
![Page 2: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/2.jpg)
• ApprochedesEtatsmodifiésdeconscienceHéritagedeMirceaEliade(Lechamanismeoulestechniquesarchaïquesdel’extase1950).• Approchesocio-centrée:lestraditionschamaniquessontdesconventionsculturelles,sanssubstratpsychologique.
![Page 3: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/3.jpg)
Eliade:vraieoufaussetranse?
• Rituelsdeschamanesaltaïens:uneimitationd’extaseplutôtqu’uneextasevéritable,« l’intérêtduriteestplutôtdramatiquequ’extatique. »
• Samoyèdes,« onal’impressionnettequelesvéritablestranseschamaniquessontplutôtrares ».
• Chukch:« pseudo-trance »:« onal’impressionquelatechniqueextatiqueestendécadence ».(Eliade 1968,167,188,208)
![Page 4: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/4.jpg)
Leterrain:unritueldanslavalléeduKhüürektig,Süt-Khöl,Touva
![Page 5: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/5.jpg)
![Page 6: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/6.jpg)
![Page 7: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/7.jpg)
![Page 8: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/8.jpg)
![Page 9: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/9.jpg)
![Page 10: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/10.jpg)
Ondarmaa
![Page 11: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/11.jpg)
Lechantd’Ondarmaa
Hamyŋar mèè duza kyldyrAldyy-dèèrden čalaraŋar ooj.Ekti mojnum čajgandyrganEeren-dözüm albystarymČaryn söögüm čajgandyrganČajaan-dözüm, Aldyy-dèèrim
Aidez-moi votre chamane,Descendez du Ciel inférieur.Vous avez secoué mes épaules, mon cou,Vous mes albys, mon esprit-racine,Vous avez secoué mon omoplate,Mon esprit-destin, mon Ciel inférieur.
(…)Ooj hinim-bile tuduš bolganMergen čajaan siŋirgeni Soŋgu Tyvam eeleriBurgannarym čaralaŋar
(…)Unis à mon nombril,Imprégnation de mon habile destin,Maîtres de Tuva nordMes dieux, descendez!
![Page 12: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/13.jpg)
Plumesderapace
Omoplates,Zibeline,loup
Serpents
![Page 14: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/14.jpg)
Expériencespsychologiquesrevendiquéesparleschamanestuva:Rêvesriches,mémorisésprécisément.Visionsspontanéesdechosesquelesautresnevoientpasdansl’espaceimmédiat,sanscomportementparticulier(danslaforêt,âme,esprit).Perceptiondesoncorpsdel’extérieur.Aucoursdesrituels,visionsdirigéesetspontanées,perceptiondesoiendehorsdel’espaceimmédiat(voyagechamanique),nonreproductiblesendehorsdudispositifrituel.Perceptionsauditives,tactiles,olfactives(plutôtlesprofanes)
![Page 15: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/15.jpg)
Noll,Richard.1985.« MentalImageryCultivationasaCulturalPhenomenon:TheRoleofVisionsinShamanism ».CurrentAnthropology,443–461.TraitscommunsidentifiésparcomparaisondesethnographiesdesdiversestraditionschamaniquesenAsieetAmérique:individusàdispositionpourl’imageriementale,mémorisationdesrêves,techniquesculturellespermettantdecultivercescompétences(jeûne,déprivation sensorielle,isolement,latransen’étantqu’unetechniqueparmid’autresetnonunefinensoi).
![Page 16: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/16.jpg)
L’imageriementale• Idéomotrice:l’imageriementaleactivenosfacultés
motrices(Yágüez etal.1998)• L’amorçagecognitifd’uneactionoud’unmouvementnous
permetdemieuxlesréaliser(Berthoz 2015)• Nouspouvonsmobiliserundoubledenous-mêmesdans
desmodèlesmentaux(baseneuraledanslajonctiontemporo-pariétale)
• Notrecapacitéànousimmergerdansl’imaginaireapourfondementnotrecapacitéànousengagerdanslemonde
• Remiseencausedudualismeontologiqueentreimaginaireetréelquiremonteàl’anti-onirismedesGrecs.
![Page 17: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/17.jpg)
« Etredanslalune »50%denotreviementaleéveilléeconsacréàdessituationshorsdel’icietmaintenant(mind-wandering).Condamnécomme« distraction »,« manquedeconcentration »,« pathologie »enOccident.Commentexpliquerd’unpointdevueévolutionnairecettedispositionàl’imagination?
![Page 18: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/18.jpg)
![Page 19: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/19.jpg)
Levoyagementaldansletemps:nousvoyageonstousenesprit.
Suddendorf,Thomas,DonnaRoseAddis,etMichaelC.Corballis.2009.« Mentaltimetravelandtheshapingofthehumanmind ».PhilosophicalTransactionsoftheRoyalSocietyofLondonB:BiologicalSciences 364(1521):1317–1324.
Berntsen,Dorthe,&AnneStærk Jacobsen.2008.« Involuntary(spontaneous)mentaltimetravelintothepastandfuture »Consciousnessandcognition 17(4):1093-1104.
Corballis,MichaelC.2012.« Thewanderingmind:Mentaltimetravel,theoryofmind,andlanguage ».Análise Social 47(205):870-93.
![Page 20: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/20.jpg)
• D’oùviennentcescapacitéshumainesauvoyagemental?Quelleestleurfonction?
• Quefontlesdiversessociétésdecesdispositionsmentalesextraordinairespartagéesparleshumains?
![Page 21: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/21.jpg)
Fonctionsduvoyagemental:- Voyagedansletempsetcontinuitédelasubjectivité
- Voyagerdansl’espritdesautres(communication,empathie…)
- VoyagerdanslesmondesnonhumainsL’imagination:dimensioncapitaledenotrerapportaumilieuvivantParticularitéhumaine:nouslacommuniquonsetlapartageonspardesamorcespubliques.
![Page 22: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/22.jpg)
![Page 23: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/23.jpg)
![Page 24: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/24.jpg)
Renne Deuxloupspoursuivantlerenne
![Page 25: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/25.jpg)
Rennesauvage Deuxloupspoursuivantlerenne
![Page 26: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/26.jpg)
Imaginationexploratoireetimaginationguidée
• Imagination:capacitéàconcevoirdessituationsdifférentesdel’icietmaintenantetàs’yimmerger.Perceptionsnonsensorielles.
• Imaginationexploratoirevs.imaginationguidée.
• Imaginationexploratoire:interpréterdessignes,rêver(amorcespauvres).
• Imaginationguidée:écouterunrécit,lireunroman,voirunfilm(amorcesriches).
![Page 27: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/27.jpg)
![Page 28: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/28.jpg)
Latentesombre,antichambredurêve
Rajnovich Reading Rock-art, p37
![Page 29: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/29.jpg)
Chamanismeàchampignonetàtentesombre:deuxstimulantsdel’imageriementale
Amanitamuscaria
![Page 30: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/30.jpg)
ChezlesOjibwad’Amériquedunord:pasdeconsommationd’Amanitamuscaria maisusagedelatentesombre
![Page 31: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/31.jpg)
Traitsdelatentesombre,rituelcircumpolaire:• Dansl’obscurité(déprivation sensorielle,amorcespauvres)
• Chamanecontraint,parfoisligoté• Discussiondechacunaveclesesprits• Pasdescénarionidegéographiementalestables
![Page 32: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/32.jpg)
Extensiondelatentesombre
![Page 33: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/33.jpg)
Tentesombreettenteclaire
![Page 34: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/34.jpg)
Latenteclaire
• Lumièred’unfeu,amorcesriches• Instrumentsrituels• Gestes,pantomimes• Chant-itinéraireavecscénarioétabli
![Page 35: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/35.jpg)
Lechamanenganasan Tubiaku Kosterkin
![Page 36: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/36.jpg)
Tambourkhakas (XXes.):desimagesguidesduvoyagemental
![Page 37: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/37.jpg)
Soleil,lune,étoiledusoir,étoiledumatin
Seigneurgaucher
Arc-en-ciel
2corbeauxnoirs
Tuma-le-Noir
Salbyg Hirondelles
Chevaldutambour
9hommesnoirs
9fillesjaunes
2bouleaux
Lechamane
Ours
Chiens jaunes
2crapaudsHommevenantdugrandkhan
Hommenoir
![Page 38: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/38.jpg)
Tente sombre Tente claire
Amorces publiques sonores visuelles et sonores
Rapport
vision/imagerie
mentale
remplacement coordination
Type de performance improvisation tendance liturgique
Techniques orales paroles improvisées
et chants sans
paroles
paroles chantées
héritées
Expérience
imaginative du public
exploratoire agentive guidée contemplative
![Page 39: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/39.jpg)
Conclusions• Lesneurosciencesnousmontrentquelevoyagementalfaitpartie
del’activiténormaleducerveauetqu’ilmobilisenoscompétencesordinaires.
• Lechamanismes’appuiepluscourammentsurdesdispositionsmentalesordinaires(rêve,voyagemental)quesurdesétatsextraordinaires(transe).Encesensnoussommestousdeschamanespotentiels.
• Illescultiveetlesamplifiepardestechniquesefficaces(jeûne,déprivation sensorielle,psychotropes);ilenréguleculturellementladistributiondefaçonplusoumoinségalitaireouhiérarchique;ilenalimentelatransmission(chants,dispositifsrituels,cosmogrammes)
• Variabilitéentrelestraditions:plusoumoinsd’amorces,imageriementaleindividuelleplusoumoinsguidée,hiérarchieplusoumoinsmarquée.
![Page 40: Voyage mental : les apports des neurosciences pour l ...](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022062500/62af24d339a43c547538acda/html5/thumbnails/40.jpg)