VODA I VODA I ELEKTROLITIELEKTROLITI

Zapremina vodeZapremina vode

• Konstantna zapremina vode u organizmu Konstantna zapremina vode u organizmu održava se ravnotežom između uzimanja i održava se ravnotežom između uzimanja i izlučivanja vode.izlučivanja vode.

• Gubitak ili višak vode prouzrokuje Gubitak ili višak vode prouzrokuje odgovarajuće promjene u ekstracelularnoj odgovarajuće promjene u ekstracelularnoj i intracelularnoj tečnosti.i intracelularnoj tečnosti.

• Gubitak ili višak natrijuma prouzrokuje Gubitak ili višak natrijuma prouzrokuje smanjenje ili povećanje zapremine smanjenje ili povećanje zapremine ekstracelularne tečnosti.ekstracelularne tečnosti.

• Odrasloj osobi prosječne tijelesne mase Odrasloj osobi prosječne tijelesne mase potrebno je 800 - 1300 ml vode dnevno.potrebno je 800 - 1300 ml vode dnevno.

• Gubitak tečnosti najčešćeGubitak tečnosti najčešće podrazumijeva podrazumijeva gubitak vode i elektrolita.gubitak vode i elektrolita.

* Deficit vode* Deficit vode

• Deficit vode prouzrokuje smanjenje zapremine Deficit vode prouzrokuje smanjenje zapremine ekstracelularne i intracelularne tečnosti.ekstracelularne i intracelularne tečnosti.

• Deficit vode nastaje ili usled smanjenog Deficit vode nastaje ili usled smanjenog unošenja vode ili usled povećanog gubitka unošenja vode ili usled povećanog gubitka vode.vode.

• Smanjeno unošenje postoji kod bolesnika bez Smanjeno unošenje postoji kod bolesnika bez svijesti.svijesti.

• Povećan gubitak vode postoji u groznici, u pregrijanoj atmosferi, kod bolesnika sa insipidnim i šećernim dijabetesom, kod bolesnika sa oštećenom funkcijom bubrega, kao i posle uzimanja diuretičkih lijekova.

• Simptomi deficita vode su žeđ, crvenilo kože, suvoća sluznice, tahikardija i oligurija.

• Liječenje. Voda se nadoknađuje infuzijom 2,5 – 5%-nog rastvora dekstroze.

* Višak vode* Višak vode

• Višak vode manifestuje se povećanjem Višak vode manifestuje se povećanjem zapremine tijelesnih tečnosti, smanjenom zapremine tijelesnih tečnosti, smanjenom koncentracijom elektrolita i proteina u koncentracijom elektrolita i proteina u plazmi i smanjenjem osmolarnosti plazme.plazmi i smanjenjem osmolarnosti plazme.

• Dilucioni sindromDilucioni sindrom nastaje ili usled nastaje ili usled prekomijernog unošenja vode ili usled prekomijernog unošenja vode ili usled njenog smanjenog izlučivanja.njenog smanjenog izlučivanja.

• Simptomi dilucionog sindroma jesu Simptomi dilucionog sindroma jesu glavobolja, nauzeja, povraćanje, stupor, glavobolja, nauzeja, povraćanje, stupor, koma i konvulzije skeletnih mišića.koma i konvulzije skeletnih mišića.

• Liječenje. Liječenje. Osnovni princip liječenja Osnovni princip liječenja zasnovan je na ograničenom unošenju zasnovan je na ograničenom unošenju vode.vode.

Koncentracija elektrolita u Koncentracija elektrolita u telesnim tečnostimatelesnim tečnostima

• Ukupna koncentracija rastvorljivih Ukupna koncentracija rastvorljivih sastojaka (osmolarnost) je ista u sastojaka (osmolarnost) je ista u ekstracelularnoj i intracelularnoj tečnosti.ekstracelularnoj i intracelularnoj tečnosti.

* Hipernatriemija* Hipernatriemija

• Hipernatriemija i hiperosmolarnost Hipernatriemija i hiperosmolarnost ekstracelularne tečnosti nastaje usled ekstracelularne tečnosti nastaje usled većeg gubitka vode koji nije praćen većeg gubitka vode koji nije praćen istovremenim ekvivalentnim gubitkom istovremenim ekvivalentnim gubitkom natrijuma ili usled unošenja veće količine natrijuma ili usled unošenja veće količine natrijuma bez ekvivalentne količine vode.natrijuma bez ekvivalentne količine vode.

• Ovaj poremećaj se viđa u insuficijenciji Ovaj poremećaj se viđa u insuficijenciji miokarda, cirozi jetre i nefrozi. miokarda, cirozi jetre i nefrozi.

• Liječenje. Liječenje. Hipernatriemija koja nastaje Hipernatriemija koja nastaje usled deficita vode liječi se usled deficita vode liječi se nadoknađivanjem vode.nadoknađivanjem vode.

* Hiponatriemija* Hiponatriemija

• Hiponatriemija u ekstracelularnoj tečnosti Hiponatriemija u ekstracelularnoj tečnosti nastaje usled povećanog gubitka nastaje usled povećanog gubitka natrijuma.natrijuma.

• Gubitak natrijuma nastaje u insuficijenciji Gubitak natrijuma nastaje u insuficijenciji nadbubrežne žlezde, posle djelovanja nadbubrežne žlezde, posle djelovanja snažnih diuretika, u insuficijenciji bubrega, snažnih diuretika, u insuficijenciji bubrega, kao i poslije prekomijernog znojenja.kao i poslije prekomijernog znojenja.

• Liječenje. Liječenje. Deficit natrijuma se Deficit natrijuma se nadokanđuje infuzijom natrijum-hlorida, sa nadokanđuje infuzijom natrijum-hlorida, sa natrijum-hidrokarbonatom ili bez njega.natrijum-hidrokarbonatom ili bez njega.

• U te svrhe najčešće se koristi 0,9%-ni U te svrhe najčešće se koristi 0,9%-ni rastvor natrijum-hlorida ili Ringerov rastvor natrijum-hlorida ili Ringerov rastvor.rastvor.

Farmakološka aktivnos Farmakološka aktivnos rastvorenih elektrolitarastvorenih elektrolita

* pH tijelesnih tečnosti* pH tijelesnih tečnosti

• Vrijednost Vrijednost pH intracelularne tečnostipH intracelularne tečnosti iznosi iznosi 7,0, a ekstracelularne tečnosti 7,4.7,0, a ekstracelularne tečnosti 7,4.

• Ove vrijednosti se održavaju pomoću Ove vrijednosti se održavaju pomoću puferskih sistema koji su sposobni da puferskih sistema koji su sposobni da otpuštaju ili vezuju jone vodonika.otpuštaju ili vezuju jone vodonika.

• Poremećaji pH tijelesnih tečnosti Poremećaji pH tijelesnih tečnosti manifestuju se kao manifestuju se kao acidozaacidoza (sniženje pH) i (sniženje pH) i alkalozaalkaloza (povišenje pH). (povišenje pH).

• Ovi poremećaji nastaju usled respiratornih Ovi poremećaji nastaju usled respiratornih i metaboličkih promijena.i metaboličkih promijena.

* Respiratorna acidoza* Respiratorna acidoza

• Respiratorna acidoza Respiratorna acidoza nastaje zbog nastaje zbog poremećaja plućne ventilacije, usled čega poremećaja plućne ventilacije, usled čega se ugljen-dioksid nagomilava u plućima i se ugljen-dioksid nagomilava u plućima i arterijskoj krvi (arterijskoj krvi (hiperkapnijahiperkapnija).).

• Paralelno sa zadržavanjem ugljen-dioksida Paralelno sa zadržavanjem ugljen-dioksida nastaje i poremećaj razmene kiseonika, pa nastaje i poremećaj razmene kiseonika, pa se javlja se javlja hipoksijahipoksija..

• Liječenje respiratorne acidoze sprovodi se Liječenje respiratorne acidoze sprovodi se popravljanjem disanja.popravljanjem disanja.

* Respiratorna alkaloza* Respiratorna alkaloza

• Respiratorna alkalozaRespiratorna alkaloza nastaje usled nastaje usled hiperventilacije, čim se gubi veća količina hiperventilacije, čim se gubi veća količina ugljen-dioksida i povišava pH ugljen-dioksida i povišava pH ekstracelularne tečnosti.ekstracelularne tečnosti.

• Respiratorna alkaloza može da bude Respiratorna alkaloza može da bude praćena poremećajima nervno-mišićne praćena poremećajima nervno-mišićne razdražljivosti i tetanijom.razdražljivosti i tetanijom.

• Liječenje. Liječenje. U neurotičkim poremećajima U neurotičkim poremećajima respiratorna alkaloza otklanja se respiratorna alkaloza otklanja se anksiolitičkim lijekovima.anksiolitičkim lijekovima.

* Metabolička acidoza* Metabolička acidoza

• Uzroci metaboličke acidoze mogu biti Uzroci metaboličke acidoze mogu biti gladovanje, nekontrolisani dijabetes gladovanje, nekontrolisani dijabetes melitus sa keto-acidozom, dijareja i melitus sa keto-acidozom, dijareja i insuficijencija bubrega.insuficijencija bubrega.

• Za ovu vrstu acidoze karakterističan je Za ovu vrstu acidoze karakterističan je gubitak jona Na, K i Ca.gubitak jona Na, K i Ca.

• Liječenje. Liječenje. Metabolička acidoza u Metabolička acidoza u dijabetesu liječi se insulinom i dijabetesu liječi se insulinom i nadoknađivanjem vode i elektrolita (N, K i nadoknađivanjem vode i elektrolita (N, K i HCOHCO3 3 ).).

* Metabolička alkaloza* Metabolička alkaloza

• Metabolička alkalozaMetabolička alkaloza nastaje usled nastaje usled prekomijernog gubitka želudačnog soka u prekomijernog gubitka želudačnog soka u kome se inače nalazi velika količina HCl ili kome se inače nalazi velika količina HCl ili usled unošenja prekomijernih količina usled unošenja prekomijernih količina natrijum-hidrokarbonata.natrijum-hidrokarbonata.

• Liječenje Liječenje metaboličke alkaloze sprovodi se metaboličke alkaloze sprovodi se nadoknađivanjem jona kalijuma i hlora, ali i nadoknađivanjem jona kalijuma i hlora, ali i drugih elektrolita ukoliko postoji njihov deficit.drugih elektrolita ukoliko postoji njihov deficit.

KalijumKalijum

• Kalijum je bitan intracelularni katjon.Kalijum je bitan intracelularni katjon.

• Njegova uloga u ćeliji paralelna je ulozi Njegova uloga u ćeliji paralelna je ulozi natrijuma izvan ćelije.natrijuma izvan ćelije.

• Kalijum ima važnu ulogu u kontrakciji Kalijum ima važnu ulogu u kontrakciji skeletnih i drugih mišića, u sprovođenju skeletnih i drugih mišića, u sprovođenju nervnih impulsa, u dejstvu enzima kao i u nervnih impulsa, u dejstvu enzima kao i u funkciji ćelijske membrane.funkciji ćelijske membrane.

* Hiperkaliemija * Hiperkaliemija

• HiperkaliemijaHiperkaliemija nastaje pri akutnoj i nastaje pri akutnoj i hroničnoj insuficijenciji bubrega, oliguriji hroničnoj insuficijenciji bubrega, oliguriji usled dehidracije, kao i posijle usled dehidracije, kao i posijle prekomijernog unošenja kalijumovih soli.prekomijernog unošenja kalijumovih soli.

• Hiperkaliemija prouzrokuje paralizu Hiperkaliemija prouzrokuje paralizu skeletnih i glatkih mišića, poremećaj rada skeletnih i glatkih mišića, poremećaj rada srca, pa čak i zastoj srca.srca, pa čak i zastoj srca.

• Liječenje hiperkaliemijeLiječenje hiperkaliemije se postiže: se postiže:

- ograničenjem unošenja kalijuma;- ograničenjem unošenja kalijuma;

- primjenom insulina;- primjenom insulina;

- primjenom kalcijuma kao antagonističkog - primjenom kalcijuma kao antagonističkog katjona za kalijum;katjona za kalijum;

- hemodijalizom (u insuficijenciji bubrega).- hemodijalizom (u insuficijenciji bubrega).

* Hipokaliemija * Hipokaliemija

• HipokaliemijaHipokaliemija nastaje usled smanjenog nastaje usled smanjenog unošenja kalijuma (gladovanje, opstrukcija unošenja kalijuma (gladovanje, opstrukcija jednjaka), povećanog gubitka kalijuma jednjaka), povećanog gubitka kalijuma (povraćanje, diareja).(povraćanje, diareja).

• I u hipokaliemiji je poremećena funkcija I u hipokaliemiji je poremećena funkcija mišića i srca.mišića i srca.

• Liječenje.Liječenje.- Hipokaliemija se liječi oralnom - Hipokaliemija se liječi oralnom i parenteralnom primjenom kalijuma i parenteralnom primjenom kalijuma (najčešće kalijum-hlorida).(najčešće kalijum-hlorida).

Sredstva za nadoknađivanje Sredstva za nadoknađivanje izgubljene tečnosti ili krviizgubljene tečnosti ili krvi

• Za nadoknađivanje izgubljene tečnosti ili Za nadoknađivanje izgubljene tečnosti ili krvi mogu se koristiti:krvi mogu se koristiti:

- - konzervisana citratna krv;konzervisana citratna krv;

- - zamjene za plazmu;zamjene za plazmu;

- - infuzioni rastvori.infuzioni rastvori.

* Zamjene za plazmu* Zamjene za plazmu

• Najpoznatije zamjene za plazmu su:Najpoznatije zamjene za plazmu su:

- - dekstrani dekstrani (glukopolisaharidi);(glukopolisaharidi);

- - preparati gelatinepreparati gelatine (polipeptidni (polipeptidni polimerizati).polimerizati).

* Dekstrani* Dekstrani

• Dekstran je glukopolisaharid koji se dobija iz Dekstran je glukopolisaharid koji se dobija iz glukoze pod dejstvom bakterija.glukoze pod dejstvom bakterija.

• Postoje dva tipa dekstrana koji se koriste u -Postoje dva tipa dekstrana koji se koriste u -terapiji:terapiji:

- - dekstrandekstran 70 (molekulska masa oko 70 000) i 70 (molekulska masa oko 70 000) i

- - dekstran dekstran 40 (molekulska masa oko 40 000).40 (molekulska masa oko 40 000).

• Dekstran 40 se zadržava u plazmi oko 12 Dekstran 40 se zadržava u plazmi oko 12 sati, a dekstran 70 preko 24 sata.sati, a dekstran 70 preko 24 sata.

• Dekstrani se izlučuju preko bubrega. Dekstrani se izlučuju preko bubrega.

• Manjim djelom se deponuju u jetri i slezini Manjim djelom se deponuju u jetri i slezini gdje bivaju metabolizovani.gdje bivaju metabolizovani.

• Indikacije.Indikacije.- Najvažnija indikacija za - Najvažnija indikacija za dekstrane su gubitak tečnosti i hipovolemija. dekstrane su gubitak tečnosti i hipovolemija.

• Neželjeni efektiNeželjeni efekti dekstrana su alergijske dekstrana su alergijske reakcije i mogućnost anafilaktičkog šoka.reakcije i mogućnost anafilaktičkog šoka.

• KontraindikacijeKontraindikacije su insuficijencija miokarda, su insuficijencija miokarda, oštećenje funkcije bubrega i alergija na oštećenje funkcije bubrega i alergija na dekstrane.dekstrane.

* Preparati gelatine* Preparati gelatine

• Preparati gelatine se kraće zadržavaju u Preparati gelatine se kraće zadržavaju u cirkulaciji nego dekstrani (svega nekoliko cirkulaciji nego dekstrani (svega nekoliko sati).sati).

• IndikacijeIndikacije su iste kao i kod dekstrana. su iste kao i kod dekstrana.

• Neželjeni efektiNeželjeni efekti su preosjetljivost. su preosjetljivost.

Infuzioni rastvori i infuziona Infuzioni rastvori i infuziona terapijaterapija

• Infuzioni rastvoriInfuzioni rastvori su jednostavni ili složeni su jednostavni ili složeni rastvori koji sadrže vodu, glukozu i rastvori koji sadrže vodu, glukozu i elektrolite.elektrolite.

• Oni se vrlo kratko zadržavaju u cirkulaciji.Oni se vrlo kratko zadržavaju u cirkulaciji.

• IndikacijeIndikacije za primjenu rastvora elektrolita su: za primjenu rastvora elektrolita su:

- - poremećaj acido-bazne ravnoteže;poremećaj acido-bazne ravnoteže;

- - gubitak tečnosti i elektrolita;gubitak tečnosti i elektrolita;

- - oligurija i prateća anurija.oligurija i prateća anurija.

Lijekovi za parenteralnu Lijekovi za parenteralnu ishranuishranu

• Parenteralna ishrana primjenjuje se kada Parenteralna ishrana primjenjuje se kada oralna ishrana nije moguća.oralna ishrana nije moguća.

• Za takvu ishranu koriste se:Za takvu ishranu koriste se:

- - rastvori ugljenih hidrata;rastvori ugljenih hidrata;

- - rastvori aminokiselina i proteinski rastvori aminokiselina i proteinski hidrolizati;hidrolizati;

- - emulzije masti.emulzije masti.

• Rastvori ugljenih hidrata.Rastvori ugljenih hidrata.- Najčešće se - Najčešće se primjenjuju rastvori glukoze (5%) i fruktoze primjenjuju rastvori glukoze (5%) i fruktoze (5% ili 10%) sa elektrolitima ili bez njih.(5% ili 10%) sa elektrolitima ili bez njih.

• Rastvori aminokiselina i proteinski Rastvori aminokiselina i proteinski hidrolizati.hidrolizati.- Infuzijuom rastvora - Infuzijuom rastvora aminokiselina postiže se pozitivan bilans aminokiselina postiže se pozitivan bilans azota.azota.

• Emulzije masti.Emulzije masti.- Emulzije masti (10%) - Emulzije masti (10%) spremljene od sojinog ulja, fosfolipida iz spremljene od sojinog ulja, fosfolipida iz žumanceta jajeta i od glicerola, koriste se žumanceta jajeta i od glicerola, koriste se za parenteralnu ishranu.za parenteralnu ishranu.

• Indikacije.Indikacije.- Parenteralna ishrana se - Parenteralna ishrana se primjenjuje u sledećim stanjima: primjenjuje u sledećim stanjima:

traume, opekotina, šoka, sepse, raznim traume, opekotina, šoka, sepse, raznim hirurškim zahvatima, peritonitisu, hirurškim zahvatima, peritonitisu, tetanusu, pneumoniji, meningitisu, tetanusu, pneumoniji, meningitisu, akutnom pankreatitisu. akutnom pankreatitisu.