Vivencias Y Sucesos Cercanos en Lengua Totonaca. Cuarto Grado.
-
Upload
mariberflor -
Category
Documents
-
view
199 -
download
15
description
Transcript of Vivencias Y Sucesos Cercanos en Lengua Totonaca. Cuarto Grado.
Tutunakú, Kgoyum, Kgampalhuwachuchut • Totonaco de Huehuetla, Puebla
Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukanVivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca
4º
2008
Portada Totonaco 4o.indd 1 25/11/2008 01:25:22 a.m.
4º
Tutunakú, Kgoyum, Kgampalhuwachuchut • Totonaco de Huehuetla, Puebla
Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukanVivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca
2008
Totonaco 4o ilustrado.indd 1 25/11/2008 12:55:33 a.m.
Reconocimiento especial al trabajo de Gerardo Vaca, quien con sus ilustraciones para portada e interiores pintó de color las palabras de las niñas y los niños, autores del presente libro.
: En trámitePrimera edición, 2008Impreso en MéxicoDistribución gratuita/ Prohibida su venta.
D.R. © Secretaría de Educación Pública, 2008Argentina núm. 28, Centro,06020, México, D.F.
Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan (Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca), fue elaborado por la Dirección General de Educación Indígena, perteneciente a la Subsecretaría de Educación Básica de la Secretaría de Educación Pública.
La agradece la participación de los responsables de educación indígena en las entidades, jefes de departamento, jefes de zona, supervisores escolares, integrantes de mesas técnicas y de comisiones dictaminadoras; de directores, docentes y autoridades administrativas; y, especialmente, de los padres y las madres de los niños y las niñas indígenas, a quienes va dirigido este libro.
Dirección de Educación Indígena del estado de PueblaJesús Alfonso Hernández Villalva
Coordinación del Proyecto en el estado de PueblaGabriela Román Lobato
Compilación y revisión de los textos en lengua totonacaIgnacio Hernández GarcíaGilberto Méndez GarcíaJosé Luis Salazar PérezProfesoras y profesores totonacos de Huehuetla, Puebla
Validación de los textos en lengua totonacaGabriela Román Lobato
Secretaria de Educación PúblicaJosefina Vázquez Mota
Subsecretario de Educación BásicaJosé Fernando González Sánchez
Directora General de Educación IndígenaRosalinda Morales Garza
EdiciónDirección de Apoyos Educativos
Coordinación editorialMarco Julio LinaresGuadalupe Ambriz Rivera Cuidado de la ediciónFelicia Garnett Ruiz
DiagramaciónVicente Enrique Quezada
Texto de la presentación en españolAlejandro Torrecillas G.
Totonaco 4o ilustrado.indd 2 25/11/2008 12:55:48 a.m.
Xlilakgapaskan........................................................... 5Presentación................................................................ 7
Xakalhkuyuna Tatlin / HimnoNacional Mexicano..................................................... 9
Xatatlin Kgampalhuwachuchut / Himnodel estado de Puebla................................................. 10
Stlan takgchiwin / PoesíaKakgósti.stantsas..................................................... 11Xastlan.xanat........................................................... 11Laktsu.talakapastakni.............................................. 11Wix.xlikana.kinpaxkiya........................................... 12Kilikgalhtawakga..................................................... 12Kakiwin.................................................................... 12Likgalhtawakga........................................................ 12Talamakglhuwinanin.tikuninlakgmaxtunankgolh................................................. 13Lakgsputma.Makgalhtawkgena............................. 14Puskat........................................................................ 15Puskat........................................................................ 16
Likgalhtakgsni' / Adivinanza................................... 17
Limakgalitsin / Chiste............................................... 19
Listakyawan tachiwin / Refrán.............................. 20
Likgalhchakgxni' / Trabalenguas............................ 21
Lalimakgalhchiwin / CuentoWa.kúyu.................................................................... 22Puwyun.chu.tlanka.kaxlantajna'............................ 22Chakan...................................................................... 23Aktsina'.tsumat........................................................ 24Xalhkitit.chixkú....................................................... 25Puskat.chu.luwa'...................................................... 26
Akgstitum tachiwin / NarraciónMikilh.chu.Xalhtulh................................................ 27Tlan.latalalinanín..................................................... 27%Tikunchu.namakgtayay.kachikin?....................... 28Kakapéni'.................................................................. 29Puksnánkiwi'............................................................ 30Lixkúti'...................................................................... 31Xatatantlin.kgosni'.................................................. 32Puchitni..................................................................... 34
Lantla litlawat / RecetaLantla.tlawakan.xkaki'............................................ 37Lakuntla.lakgkaxtlawakan.xaliwat.xkijit.............. 38Lantla.kgaxtlawakgan.xaliwat.paxníkakka........... 39
LiwanlinatÍndice
Totonaco 4o ilustrado.indd 3 25/11/2008 12:55:52 a.m.
Litustalanit / InstructivoXaliwanlinat.lata'.kaxtlawakan.makatsikitlhni'... 40Xaliwanlinat.lata'.tlawakan.makgxtam................. 41
Limalakawana takgalhchiwin. Takatsin /Leyenda. Creencia
Xatamakgalat.kuxi'.................................................. 43Xatachanan.kuxi'..................................................... 43
Xatakgalhchiwin malananin / MitoXakilhwantása.puskat............................................. 44
Jukiluwa'................................................................... 45Kiwikgolu'................................................................. 46Xtikatluwa'............................................................... 47Xlakgxkgoptayat.sikulanachixkú........................... 48Wa.chamakgxkulit................................................... 49Tsum......................................................................... 50Masipiná'.................................................................. 52Tiku.nixkanalaní.xpaskwakan.ninín...................... 54
Putakgatakgsni' / Glosario....................................... 56
Totonaco 4o ilustrado.indd 4 25/11/2008 12:56:01 a.m.
5
%Kmintakgalhchuwin.lakuntla.wankan.kakilhtamakú?.%Lakuntla.wankan.katsisni'.kmintachuwin?.%Análimakgkatsiya.piakxni'.kmintachuwin.limapakuiya,.tamá'.kakilhtamakú.tlakg.kastalánka.tasiyú.chu.katsiswanin.tlakg.lakkasmamáma'.chu.tlakg.kalakstlan.tamakgkatsikgoy?.Wa.chuna.lilay.xpalakata.pilumintachuwin.lipawana'.chu.xtachunanchu.nama.minatlatni'.chu.xla.xnatlatnikan,.chu.xla.xnatátakan,.chu.putuminka.mintalalinanín.kilhxtum.chuna.natamapakuikgoyan,.chu.xtachuna.nayma.miliputuminkan.natakgalhstokgatit.chu.tlakg.pixlanka.chaw.tlakg.laktsilinkswachu.natakgaxmatkgoy.akgatunu.tachuwin…
Wanchu.xpalakata.klilakaskiwj.nakgalhiya.uyma.likgalhtawakga,.nema.litatsokgnit.akgatunu.tachuwin.nemakgolh.talakatiyakgoy.kmintachuwin.wa.tukunin.kalimapakwikan.“Chichíni'”.tama.Chichíni',.“Chuchut”.wa.tuku.Chuchut.“Ún”.wa.Ún,.chu.“Papa'”.tama.Papa',.xlakatanchu.akgatunu.sta'ku.tlakg.liwna.naslipwanankgó,.chuchut.tlakg.stlan.namaskgawiwinán.chu.tama.ún.tlakg.lakatitum.lisawanka.kawá.
Anta.Xlilakgatum.Xpumapakgsin.Xtakgalhtawakgatkan.Likakuxtuninanin.klakkaxtlawawj.uyma.likgalhtawakga,.anta.nema.namakgtánu.wix,.nachuna.mintakgalhtawakga,.mimakgalhtawakgenanin,.minatlatni'.chu.amakgapitsin.latamatni'.xala'.kminkachikin;.kkalisawniyan.pikalikgalhtawakga.chaw.kalitasokgli'.kxpaxtun.mintalalinanín.chu.tiku.xala'.kminchik;.nachunalitumchu,.kkamakgpuwantiniyan.katsokgmakitila'.xtakatsitkan.chu.xliskgalalakan.xalakmakgan,.nakamakilhtsuku.tsokgmakiya.tipalhuwa.mintakgalhchuwin,.chaw.nakinkalixakgatli.wa.tuku.wix.tlawaya'.kminkachikin.chaw.nakinkamakatsini'.wa.tuku.wix.chamanxna'.lakapastaka..Luchunanchu.kintapuwankan.
Xlilakgapaskan
pixla.timakgolh.tipalhuwa.mintatsokgni.xakkalimkamaxkipalan.amaktum.likgalhtawakga.nema.lilanit.nawán.lumintalakapastakni.chaw.nalulitatsokgnit.nawán.lumintachuwín,.xpalakata.pi'akinin.kpuwanaw.pitipatunu'.tachuwin.tuku.lichuwinankgokan.lakatunu'.kgalhchu.pulatamatni'.xalanin.Kkalhkuyuna.kachikin.xtachunanin.tipatunu'.limanin,.nema.ni.anán.xa'apulaktu.tachuwin,.wa.tuku.kalimapakwikan.katukawá.tuku.anankgoy.
%Káchukalilakapastakti'.pixalán.nalhtu.xa'analh.xaskayiwa?.%Chipiwa'.xaspiníni'?.%Chiwa'.xaspupúku'?.%Lakuntlachu.xtamanikgolh.sakgat,.akgatunu.kiwi',.kgalhni',.xapulakspiníni'.tawakat.osu.chuchut.xala'.takgayawna'?
%Káchukalilakapastakti'.pixalán.nalhtu.xa'anankgolh.tipatunu'.tamanin.chu.paks.kaníkawa.chuntiya'.xtakasiyukgolh,.nixatakamanin.xwá?.¡Awyú.max.chuntiya'.xtachuna.xakgspulanalh.kum.xtapatsankgakgolh.xanemá.tachuwin.nemakgolh.talichuwinankgoy.xlilakgatum.Kkalhkuyuna.chu.xli'akgtuminika.katuxawat!
Wanchu.xliláka.klilakkaxtlawawj.uyma.likgalhtawakga,.nema.likgatsiy.xatamaninkan.akgatunu.li'ukxilhtin.chu.wata.tlakg.likgatsiy.xtalolokgtatkan.akgatunu.tachuwin.xla.mintachuwin,.xlakata.liwana.tlan.nali'akgatsánkgsa.chaw.napaks.stlan.nalilakawanána.chu.nanalikgaxpata.akgatunu.xatalakgpalin.tachuwin.nema.anankgoy.kmintachuwin;.xpalakata.nikata'akgapatsankgakgolh.lakuntla.takgaxmatkgoy.chu.lakuntla.litamakgkatsikgoy.akxni.tiku.lichuwinan….Uyma.wanputum.pinikxni.kalakgsputli,.xlakata.chuntiya.tlan.nalamasiynitilyaw,.lata'.linatalanin,.lakuntla.kalimapakuikan.katukawá.tuku.anán.kpulaktunu'.tachuwin.nema.
Totonaco 4o ilustrado.indd 5 25/11/2008 12:56:09 a.m.
anankgoy.Kkalhkuyuna';.xlakata.pikiliputumkan.kilikatsitkan.nikuma.tlakg.skamáma'.xaspupúku.tamanin.chu.nikuma.tlakg.xaxtakninkawa'.tasiyuy,.chu.nikuma.tlakg.lhkgoniwa.tasiyuy…
Wanchu.xpalakata.klilaksakxtuwj.tipalhuwa.takgalhchuwin.uynu.kstakáka'.likgalhtawakga,.nema.talitsokgnit.mintachuwin,.wa.tuku.talichuwinan.xlikalanka.minpulataman,.kum.xlakata.piliputum.likalhkuyunanin.akinin,.nakintachuwinkan.chaw.nakinpulatamankan..
Kkalisawniyan.pikalikgalhtawakga.chaw.liwana.kali'akgatsankgsti'.uyma.likgalhtawakga,.nema.luchapaxuwana.talilakkaxtlawalh,.chaw.natalitsokgli.xalakmakgan.tachuwin.nema.xlixakgatlikgó.chichíni'.mintáta,.xlakata.ninakgalhpatsankgakgoya'.chu.xlakata.nanakinkamasiyniya.akinin.milinatalanin.tikunin.apuláktu.tachuwin.xala.Kkalhkuyuna.kchuwinanaw,.chunanchu.nalikatsiyaw.kum.natlanchu.akinnin.nakkatsiniyaw.ktakgalhchuwinanaw.papa'.chu.chichíni'….xlakata.naxakkatsiniwj.lakuntla.wankan.“likgalhtawakga”.chu.lantla.wankan.“latalalina'”,.kxalipaks.akgatunu.tachuwin.nema.anankgoy.Kkalhkuyuna'.kachikin.
Totonaco 4o ilustrado.indd 6 25/11/2008 12:56:10 a.m.
7
Presentación
%Cómo.se.dice.“día”.en.tu.lengua?.%Cómo.se.dice.“noche”.en.tu.idioma? %No.has.sentido.que.cuando.lo.dices.en.tu.propia.lengua.el.día.es.más.brillante.y.las.noches.más.calmadas.y.bonitas?.Esto.pasa.porque.si.lo.expresas.en.tu.propia. lengua.es.como.si. tus.papás.y.sus.papás,.y. los.abuelos.de.sus.abuelos,.y.todos.tus.amigos.lo.dijeran.junto.contigo,.y.entonces.es.como.si.sus.voces.se.juntaran.con.la.tuya.y.las.palabras.se.oyeran.más.fuertes.y.más.claras….
Por. eso. hemos. querido. que. tengas. este. libro,. que. está. escrito. con. las.palabras.que.se.usan.en.tu. lengua.para. llamar. “sol”.al. sol,. “agua”.al.agua,.“aire”.al.aire.y.“luna”.a.la.luna,.para.que.esos.astros.brillen.más,.el.agua.refresque.más.y.el.aire.sea.más.claro..
En.la.Dirección.General.de.Educación.Indígena.hemos.elaborado.este.libro,.en.el.que.participaste.tú,.también.tus.compañeros,.tus.profesores,.tus.papás.y. las.personas.de.tu.comunidad;.deseamos.que.lo. leas.y. lo.disfrutes.con.tus.amigos.y.tu.familia;.al.mismo.tiempo,.te.invitamos.a.recopilar.los.saberes.de.tus.mayores,.a.crear.tus.propias.narraciones,.a.que.nos.cuentes.lo.que.haces.en.tu.comunidad.y.a.compartir.tus.sueños..Con. ese. material. nos. gustaría. poder. entregarte. otro. libro. pensado. y.escrito. en. tu. propio. idioma,. porque. creemos. que. cada. lengua. que. se.habla.en.cada.región.de.México.es.como.un.color.distinto,.que.no.existe.en.ninguna.otra.lengua,.para.nombrar.las.cosas..%Te.imaginas.que.de.pronto.ya.no.existiera.el.verde?.%O.el.rojo?.%O.el.azul?.%De.qué.colores.serían.el.pasto,.los.árboles,.la.sangre,.las.sandías.o.el.agua.del.mar?.
%Te.imaginas.si.de.pronto.no.existieran.los.colores.y.todo.se.viera.igual,.sin.color?.¡Pues.algo.así.es.lo.que.pasaría.si.se.olvida.cualquiera.de.las.lenguas.que.se.hablan.en.México.y.en.el.mundo!.
Por. eso. hemos. hecho. este. libro,. lleno. del. color. de. los. dibujos. y. más.lleno. del. color. de. las. palabras. de. tu. lengua,. para. que. los. disfrutes. y.te.llenes.los.ojos.y.los.oídos.con.los.matices.que.hay.en.tu.idioma;.para.que.no.se.pierdan,.para.que.no.se.olviden.los.sonidos.y.los.colores.que.sabe.pintar.cuando.alguien.lo.habla….En.una.palabra,.para.que.sigan.vivos. y. podamos. enseñarnos,. unos.a. otros. como. hermanos,. cómo. se.dicen. las. cosas. en.cada. lengua.de.México;.porque. todos.necesitamos.saber.cuál.es.el.azul.más.fresco.y.cuál.es.el.azul.más.verdoso,.y.cuál.el.azul.más.caribeño.
Por.eso.hemos.recogido.muchos.relatos.en.este.librito,.escritos.con.las.palabras.de.tu.lengua,.el.idioma.de.tu.región,.que.también,.por.ser.todos.mexicanos,.son.nuestro.idioma.y.nuestra.región..
Te. invitamos. a. que. leas. y. disfrutes. este. librito,. que. fue. hecho. con.mucho. cariño,. y. está. escrito. con. las. mismas. viejas. palabras. con. las.que.tus.abuelos.le.platicaban.al.sol,.para.que.las.recuerdes,.y.para.que.nos.las.enseñes.a.nosotros.tus.hermanos,.que.hablamos.otras.lenguas.mexicanas,.a.ver.si.así.también.aprendemos.a.platicar.con.la.luna.y.con.el.sol….Para.aprender.cómo.se.dice.“libro”…,.y.cómo.se.dice.“amigo”,.en.todas.las.lenguas.de.México.
%Te.imaginas.si.de.pronto.no.existier n.los.colores.y.todo.se.viera.igual,.s.si.de.pronto.no.existieran.los.colores.y.todo.se.viers.si.de.pronto.no.existier n.los.colores.y.todo.se.vier
Totonaco 4o ilustrado.indd 7 25/11/2008 12:56:16 a.m.
Totonaco 4o ilustrado.indd 8 25/11/2008 12:56:29 a.m.
9
Liputum
Kalhkuynín.xakatasat.latalatlaw
kamakaxtit.kitstanka.chu.likan,
katachikilh.xpuyitat.katiyatni
kxni.namakasanan.tlanka.likan.
Xli'akgtum takilhtlín
Akwilapi.xastlan.mi'aktawilh
kaks.akwilin.sikulaná.chixku,
kakgapun.xlipan.milatamat
xmakan.puchiná.litsokgnit.
Pichatum.kintalatlawanakan
laktayamiputún.minkatiyatni,
kalakapastakti.pi.wa.akgapum
maxkinitan.tinamakgtakgalhan.
Liputum
Kalhkuynín.xakatasat.latalatláw
ka.makaxtit.kitstánka.chu.likan,
katachikilh.xpuyitat.katiyátni
kxni.namakasanan.tlanka.likán.
Xli'akgtati takilhtlín
¡Pulatámat!.minkamán.wanikgoyan
putum.nanikgoy.kminpalakata,
pinakalitasanikan.liskgolh
liputum.na'ankgoy.liwankgoy.
¡Mi.lakata.na'akxanat.laya!
¡Akgtum.talakapastakgni.xlakán!
¡Akgtum.aktawilh.mila.tlajanita!
¡Patum.putaknun.xkaknika.xlakán!
Liputum
Kalhkuynín.xa.katasat.latalatlaw
kamakaxtit.kitstanka.chu.likan,
katachikilh.xpuyitat.katiyatni
kxni.namakasanan.tlanka.likan.
Tlawalh xatatsokgni’: Francisco González BocanegraWilinilh xatatlakgni: Jaime Nunó
Xakalhkuyuna TatlinHimno Nacional Mexicano
Totonaco 4o ilustrado.indd 9 25/11/2008 12:56:41 a.m.
10
makgxtakgnita.chiyu.xlitalatni
chiyu.kachikin.makgalanama
luwa'.tlan.taxkgakgatat.na.anán.
Xaliputum
Tachikinin.katliw.akgtum.tatlin
lhuwa.takilhtlin.kachalh.kakgapun
stlan.pulatamat.kinkaskiniman
chu.xalipaxuwan.kakilhtlichaw.
Kgampalhuwachuchut.kinkachikin
makamaxkiy.xkamanan.takaknin
xpulatamat.laklanka.chixkuwin
maxkikgonit.tlan.latamat.xlipan.
Xlikilhaktum tatlin
Akxni.tlajananit.Zaragoza
makilh.xlikaknika.pulatamat
liserdán.na.maxkikgolh.likakni
chiyu.pulatamatni.tatlajiy
wa.xlilakgapaskan.pulataman
lawan.xlikatlanka.katuxawat
makxtum.lilatamat.talakaskin
masiyu.lapaxkit.linatalan.
Xaliputum
Tachikinín.katliw.akgtum.tatlin
lhuwa.takilhtlin.kachalh.kakgapun
stlan.pulatamat.kinkaskiniman
chu.xalipaxuwan.kakilhtlichaw.
Kgampalhuwachuchut.kinkachikin
makamaxkiy.xkamanan.takaknin
xpulatamat.laklanka.chixkuwin
maxkikgonit.tlan.latamat.xlipan.
Tlawalh xa Tatsokgni’: Josefina Esparza SorianoWilinilh xa Tatlakgni: Juan Arturo Chávez
Xpultomatni' Tutunakú, Kgoyum
Xaliputum
Tachikinin.katliw.akgtum.tatlin
lhuwa.takilhtlin.kachalh.kakgapun
stlan.pulatamat.kinkaskiniman
chu.xalipaxuwan.kakilhtlichaw.
Kgampalhuwachuchut.kinkachikin
makamaxkiy.xkamanan.takaknin
xpulatamat.laklanka.chixkuwin
maxkikgonit.tlan.latamat.xlipan.
Xlikilhaktum tatlin
Chiyu.pasay.makgskgot.kpulatamat
wa.xataskujut.litasiyama
chiyu.liskgolh.lu.makasanama
chu.malaknuy.xatlan.latamatní.
Lanchiyu.chipama.xlilakwaxni
Xatatlin KgampalhuwachuchutHimno del estado de Puebla
Totonaco 4o ilustrado.indd 10 25/11/2008 12:57:22 a.m.
11
Kakgósti stantsas
Tlapa,.tlapa.kapit.stantsas
anta.katayapi.amacha.kgastin,
Kapit.anta.kpukgalhtawaka
chu.nakilhtliya.akgtum.tatlin.
Laktsu talakapastakni
—%Tuku.xpalakata.tasapat?
waniy.tsiktsi.a.tantum.
—Xpalakata.pi.kimakgaxtakgpat
chu.alakatum.pimpat.
•
Akit.skaw.xakgosni
lilakgaputsa.kkgosa
xtachuna'.akit.silakgni
kkgosa.lakgatin.chu.kchekgán
kkgosa.pakgin,.pakgan.lilakgaputsa.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Stlan takgchiwinPoesía
Xastlan xanat
Ayma.stlan.kaxtilan.xanat
matkgat.klimimacha,
anta.kxakachikin.Kaxtila
niku.kilakgástapu.lhtatacha'.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 11 25/11/2008 12:57:46 a.m.
12
Wix xlikana kinpaxkiya
Wix,.akit.kinpaxkiya
akit,.wix.kpaxkiyan,
nikxni.nakitipatsankgaya
pinaklakgniyan.
Kilikgalhtawakga
Kilikgalhtawakga,.kit.ktalalin
chaw.luxatlan.kintalapaxkit,
xlakata.chu.xankgalhi.kpaxki
chaw.ktustalní.xtastakyaw.akit.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Kakiwin
Kakiwin.lustlan.tasiyuy
akxni.paks.kaxanay,
nalhuwa.anan.laktsu.takgalhin
tiku.limakgapaxuwakgoy.xtatlin.
Likgalhtawakga
Kkgalhiy.likgalhtawaka,.wa.nema.xatlan
chali,.chali.ktachuwinan,
kkatsiya.tuku.anta.tasokgnit,
ni.litlawa.maski.lu'aktsuku.akit.
Akxni.ktaspita.kkinpukgalhtawakga
xachapaxuwan.anta.kkinchik,
kkgosnu.lakgán.kinana
xlakata.piklixakgatliputun.lantla.kmakgkatsiy.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 12 25/11/2008 12:58:13 a.m.
13
Talamakglhuwinanin tikunin lakgmaxtunankgolh
Wixin.tikunin.kinkapalkatlawatit.xlakata.kintalakgtaxtutkan
chaw.malakgchipinitit.wixin.xtapuwankan.limakgapitsin;
talamakglhuwinanin.tikunin.chapaxuwana.tlawatit.mintamakxtumitkan
chaw.kpulachipat.makgatlajitit.tikunin.maski.luxatalaklipaw.
Kinkalakgmaxtuninanin.tikunin.kinkalilkgaputsatit.kinpultamatkan
putum.lukkakakninanyan.xpalakata.piluchixkulatit;
litatlankanitit.kintalakgtaxtutkan,.kalakgchanan.lan.kintakaknitkan
minkalilkapastakkan.xlipan.lu.slipwa'.naskgotawlay.
Uyma.kilhtamaku.xlikgalhkukitsis.xli'akgnajatsa.papa'
lulepekwa.lantla.chapaxuwana.nakkalkapastakan.
Luxlipan.kalkgawancha.chaw.lunikxni.kalaklapa
talakgtaxtut.nema.kinkamkamaxki.xlakata.mintalakchixkwinkan.
Ni talakgapasaXlikilhaktuy Pukgalhtawakga Adolfo López Mateos
Chilokgoyu’, Kgoyum, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 13 25/11/2008 12:58:35 a.m.
14
Lakgsputma Makgalhtawkgena
Makgalhtawkgena,.kamasiyu.wantu.katsiya,
lakgskgatan.chalí.tuxama
na.lilakapastakkgoyan,.akxni.wix
kay.lixtokgo.natalatapaya.
Milimakgalhtawkget.xwanit.nawan:
—Xasputni.kimakgalhtawkgena
pelwa.xtamasíyun.aku.xanama
chu.ni.kapala.katisputli.
Akxni.natalakatsuwiy.milimakgalhtawakgen
xwanit.nawaniyan:
—Makgalhtawakgena..%Tlanku.lapat?
Tapaxuwan.nakgalhtiya.chaw.nanakgalhskina:
—%Tikú.wix?
Chu.xla.nawaniyan:
—Akit.Mario,.wanti.champutun.ktlanka.pumapakgsin.
Mintamasiyun.anta.champutun
wix.aylakgsputpat.chaw.maski.naniya
wa.mintamasiyun,.talhhman.nakichan.
Silvano López FranciscoXpumapakgsin Pumakgalhtawakgen 709
Vicente Guerrero, Katsakatni, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 14 25/11/2008 12:58:57 a.m.
15
Puskat
Nitu.kxánalh.pini.kawawá.puskat,
amaw.tanikú.lamachaw,
tanikú.amputunaw
xankgalhí.anta.wí.puskat.
Lhuwa.xanat.anán,.xpipilekg,
chaw.stáku.kkakgapun,
chu.puskat.ka.chatum.
Puskat.luxlakaskínka.kkakgtum.chiki,
xtachuná.piwa'.xmatlawaniná.putlawan
wa.tu.wanikan.kimpulatamatkan.
Pinikwawa.puskat,.ni.xánalh
kilatamatkan,.ni.xkilhtsukulh
wa.tukú.lipaxuwayaw
chaw.lakgkatsalkanaw.akxní
makgatsankgayaw.
Puskat.wix.wanti.kkatakilhputanyan
wanti.kkakakniyan.kaníkawa,
wanti.kkalakapastakan.militlanka
wantikú.kinkamaxkiyan.kililatamatkan.
Paxtakatsinilh.puskat,.tsika,
xpalakata.pini.káchuntá.milatamat
wix.talakliniya.tsinú.kilatamatkan
wantu.kinkamaxkiyan.uyma.kilhtamakú.
Xa Aktsu MakgatsokgnáXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 15 25/11/2008 12:59:25 a.m.
16
Puskat
Xakgoxupálha.puskat
niku.látiya'.naktakgsa
piliwana.tlakg.xastlan
lata'.kum.pálha.xlakgpixtajat.tsawin.
Katsiy.xchixkú.piwá
na.matlaniní.nali'akan
chu.xankgalhí.natlajanaxtúy.
Lakmaxki.tapaxuwan
nema.nikxni.maktujuni'
lata'.xlilakgatum
xlatamat.
Xla'.putsakgonita
panamak.chaw.lhakgat
xlakata.pi.liwana
liskuja.xmakanin.
Lata'.xputakutnikan
stananin,
natna.lika.án.xkaxtilanchu
lata'.makgat.liminacha.
Takgxpakiy.akxniku
nin'a.luxkgakgakgoy
xpalakata.pi.lisawán
wa.tiku.wilakgolh.kxchik.
Maxkilh.tamakgtayan
wa.tiku.nitu.kgalhíy,
nali'akgliwalh
tikunin.xalakskgalála.
Xchixkú
liwna.talakgapaskan,
xlakata.kilhxtum.talakgoy
xalaktataja'.xalakkachikin.
Skgala.tlawanit
wa.tuku.lama.xkakilhtamakú
xla'.nixtachuna'.lata'.makgapitsin
tiku.wayankgoy.maski.natuku.tlawakgoy.
Xkaman.xmakgapaxuwanputunkgoy
wata.wa.xchixkú.pulána.lakatsukli.
Xakgoxutliwakgan.lakpuskatin
ni.akglakgwa.takakspuntsalakgoy,
chixlanchu.wix,.putum
akgspuntsalakgó.
Xlikilhaktuy Pukgalhtawakga Justo SierraVicente Guerrero, Katsakatni, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 16 25/11/2008 12:59:48 a.m.
17
Akit.tlan.paks.klhkuyuy
pálhma.chaw.laklanka.kiwi'.
%Tiku.akit?
Akit.ni.puskat,.ni.pal.chixkú,
chu.nakkgalhiy.kintapan.
%Tikú.akit?
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Lhuwa.talakapastakni.makikgoy
xtatna'.xlilakapastakni.latamanin,
katuwa.likatsikgoyaw
wa.tuku.masiynikgoyaw.amakgapitsin.
%Tuku.xlakgasikan?
Kililkatiyya.xlakata.nakilimalakgnuya.minpútama,
minpuwaynat,.minputawilh.chu.akatúkawa
chu.ni.kilakgkatsana.maski.lustlan.kkankalay
chaw.maski.na.lustlan.slip.kskgoy.kmilakatin.
%Tiku.kawa.akit?
Miguel Soto MedinaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Likgalhtakgsni'Adivinanza
Totonaco 4o ilustrado.indd 17 25/11/2008 01:00:11 a.m.
18
Lakgalokgsan.chu.ni.kati'ukxilhti,
akxni.stlan.akxkita.makgalaklanyan
chu.akxni.kaks.yat.matsuwiyan.
%Tuku.timá?
Xtachuna.sakgaka.puklhni,
lakum.miki.akxni.lonkgnán,
chu.kxpulakni.kgalhiy.smukuku.xnakú,
nema.tasiyni.akxni.kaxtlawakan.
%Tuku.uyma?
Kkgalhiy.tapatati.kintapanin.chu.ni.statíwa.akit,
ni.tsiktsi.akit.chu.wata.natlan.stlan.kkgósa.
%Tiku.akit?
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 18 25/11/2008 01:00:54 a.m.
19
Chatum.makgalhtawakgena.tilixakgatlikgolh.xlimakgalhtawkgetkan.pi.mat.akgtum.
kilhtamaku.chatum.kgawasa.tiku.xáma.kxpukgalhtawakga.akxni.xalán.tilaktayalh.
xkgotxkga.sekgna.chu.tilitantuxintíli.chaw.tasipanilh.kxtantun.
Chu.makgaltawakgena.alistalh.kgalhakgalhskinkgolh.xlimakgalhtawkgetkan:
—%Tuku.chu.nalikatsiniyaw.uyma.tuku.kkalixakgatlin?
Chatum.chu.kgawasa.xalhwiláwa'.tikgalhtilh:.pimat.nitlan.minaw.kpukgalhtawakga.
Xlikilhaktuy Pukgalhtawakga Ignacio ZaragozaPatiy, Lhtakatsípi, Kgampalhuwachuchut
Limakgalitsin Chiste
Totonaco 4o ilustrado.indd 19 25/11/2008 01:01:15 a.m.
20
Nachuna.tiku.lan.talatna,.namakgatsalay.stantsas.
Xlilakxtumkan,.tiku.lepekwa.kgalhiy.tumin.chu.limaxkgan,
paks.lipuwankgoy.
Akxni.tasakgoy.xuwachichi,.kilakgchan.lanka.sen.
Akxni.lakatsu.kchiki.tasakgoy.monkgxni,.wi.tiku.nalakgsputa'.
Akxni.tasakgoy.tantsulit.lakatsu.kchiki.chu.kkakiwin;
masiyakgoy.takglhuwit.
Xlikilhaktuy Pukgalhtawakga Narciso MendozaCucuchuchut, Kalakgajna’, Kgampalhuwachuchut
Axni.kinkamakgtayayan.kilhtamaku,
wa.xaskaknin.tankgaxek.akgpuntayakgoy.
Wa.xkgoyut.nema.lhkuyat.xwanit,
ni.tuwa.napasapalay.
Puklhni'.kgastin,.litasiyú.tlanka.sen;
puklhni'.kapuskan.litasiyú.lhkakná.
Wa.tiku.tamawanan.chaw.akgsaninan,
anta.kxtantipuxtokgo.makgkatsiy.
Norma Angélica Cano SainosXlikilhaktuy Pukgalhtawakga Agustín de Iturbide
Kakukúni’, Kapuskan, Kgampalhuwachuchut
Listakyawan tachiwinRefrán
Totonaco 4o ilustrado.indd 20 25/11/2008 01:01:41 a.m.
21
Tiyama.tiyat.Tiktu
makgtayama.xtlat,
nachuna.xtala.Tsiku
wa.mapakgsilh.xpuskat.
Kima.kákka.kinkúku
lukgama.kákka,
kgama.kgalhtunit.kákka,
kinkúku.kákka.kima.
Anta.kxakgán.lanka.wilhtakgat
waka.akgtum.lanka.wajkat.
Lanka.wajkat.waka
anta.kxakgán.lanka.wilhtakgat.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Likgalhchakgxni'Trabalenguas
Totonaco 4o ilustrado.indd 21 25/11/2008 01:02:46 a.m.
22
Wa kúyu
Chatum.puskat.xwi.kxchik,.luxlakgatiy.xtsapanan,.
xalan.titsukulh.min.lipekua.ún,.paks.tiku.xwilakgolh.
kxchikkan.taxtukgolh.chaw.tsukukgolh.kgosnankgoy.
xpalakata.pi.xputsamakgolh.niku.natamakgtayakgoy..
Uyma.puskat.tiku.xtsapanan.xtalama.xlitsapan.chaw.
xtsinat,.xalán.titakgsli.akgtum.lhuku.kxlakan.tiyat.
chu.anta.titanulh,.akxni.tanucha.lanka.tikgatawakalh.
xkgan.chu.xtsinat.tilitamakchilh;.chu.mat.anta.
kxpulakni.tiyat.titapaláli,.chu.mat.kúyu.tíwa.
Carmen Francisco JuárezXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
LalimakgalhchiwinCuento
Puwyun chu tlanka kaxlantajna'
Tilatamakgolh.makgasa'.kilhtamakú.tantum.puwyun.chaw.
tlanka.kaxlantajna'.tikunin.luxlapaxkikgoy,.puwyun.xkgalhiy.
lulakstlan.xchixit,.chu.tlanka.kaxlantajna'.lulaklixkan.xwanit.
xla.xchixit;.milh.kilhtamakú.akxni.tikatasanika.anta.niku.
nalay.paskua,.chu.puwyun.tikgalhskilh.kaxlantajna':
—%Anapina.kpaskwa?
Chu.xla.kgalhtinalh:
—Ni.kaktialh,.nilakswan.tasiyakgoy.kimakchixit.
Wata.noma.chu.wanilh.puwyun:
—Nakmasakwanikgoyan.kilá.
—%Axlikana?.—wampa.chu.kaxlantajna'.
Chu.xla.puwyun.timasakwanilh.xmakchixit,.chunanchu.
akxtum.ti.ankgolh.chu.kpaskwa,.lan.tilakgastanankgolh;.
lu'alistalhkunchu.tilakapastakli.kaxlantajna'.pixlimastapalat.
chu.makchixit;.chu.wata.nalh.mastalh,.wata.kátunkan.tsekg.
titsalalhá;.chu.puwyun.tsukulh.lakaputsay.xtalalin.wata.
nalhpal.lakgatakgsli,.xlipan.makgkgalhanka.xmakchíxit.
Wa.chu.xpalaka.lanchiyu.lakswán.chu.kgalhikgoy.
xmakchixitkan.kaxlantajnanin.
María Salazar SalazarXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 22 25/11/2008 01:03:07 a.m.
23
Chakan
Tantum.chakan.xwilacha.kxakgan.kiwi',.tsukulh.makasanan.akxni.tsukulh.lhukiy.xchaxpan.kiwi'.
Lu'akxni.chu.xtitaxtuma.chatum.chixku.tiku.lakgatalkayawalh.chaw.noma.kgalhakgalhskilh:.
—%Tukú.tlawapat?.chaw.%Tukú.xpalakata.luchochokgowa.mi'akchichilikx?
Chu.xla.chakan.noma.tikgalhtinalh:.
—Luchuna.akinin.kinkalimapakgsikanitan,.chaw.akinin.kilimakgtakgalhatkan.katuwa.tuku.
lama.anta.uynú,.chu.wix.¡ni.milikat.kiwi'!.xpalakata.pi.nalh.kati'analh.anta.niku.akinin.
naktlilatawkayawj.
Uyma.chixku.tsukulh.lakapastaka.pixlikana.tuku.wanika,.chu.akxnitiy'a.tsukulh.chananan.
xalaktsina.chu.xalaktlanka.kiwi',.nachuna.wanikgolh.natlawakgoy.xnatalan.chaw.tikunin.lakatsu.
xtawilakgolh.piluxlakaskinka.natawilá.takachanan,.xpalakata.pi.xlakan.kinkamaxkikgoyan.
kilatamatkan.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 23 25/11/2008 01:03:34 a.m.
24
Aktsina' tsumat
Xwi.chatum.aktsu.tsumat.lu'aktina,.lu'aktsina,.lu'.liwna.
aktsina.
Anta.akgtum.chiki.lu'aktina,.lu'aktsina,.lu'.liwna.aktsina.
Akgtum.tsisni'.uyma.aktsu.tsumat.ti'alha.lhtatay,.chu.
akxni.tamalh.mamixilh.xpumákgskgot.
Chu.xalán.kgaxmatli.tuku.makáwa.tsinú,.kálu.tsinú,.
luliwna.kátsinu.
—%Tiku.antá.tanu.lama?.Kgalhskininalh.aktsu.tsumat..
Chu.ni.tiku.kgalhtilh.
Chu.xalánlitum.chu.kgaxmatli.tuku.makáwa:.r.r.r.r.r…
Chu.xla.aktsu.tsumat.tikgaxmatli.kkatsisni.tuku.
makáwa.anta.kxtanpin.tuku.puwayankan.
Malakkilh.malakcha.chaw.¡kips!.
titaxtulh.aktsu.tamakawan.
kxpulakni.puwayan.tama.katsisni'.
Malakkilh.malakcha.chu.¡kips!.
titaxtulh.tantum.tsiya.luaktina,.
lu'aktsina,.luliwna.aktsina.
Chu.xla.aktsu.tsumat.
lipulakgachipalh.lipalhna,.chu.xla.
tsiya.titsalalh.
Xlikilhaktuy Pukgalhtawakga Justo SierraVicente Guerrero, Katsakatni, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 24 25/11/2008 01:03:54 a.m.
25
Xalhkitit chixkú
Tilatamalh.chatum.luxalhkitit.chixkú.tiku.ni.
xliakgatsankgay.xputaskujut.anta.niku.xan.makgskúja',.
wata.ka.xtamay.chaw.stsukuy.lhtatay;.timilh.akgtum.
kilhtamaku.akxni.ti'ukxilhli.lata'.xkgoslawaka.tamtum.
waya'.chu.tiwanilh:.
—Wix.ni.lulipekua.lita'akgatsankgaya.wa.tuku.watilaya,.
kákgalhawáya.laktsu.xtilan,.chaw.kaxman.chipaya.skawj.
chaw.tsiktsi',.chu.akatukawa.takgalhin;.chi.akit.kiliskujat.
xlakata.tlan.nakwayan..
Chixlanchu.kgalhtinalh.waya':.
—Kum.lakaskina.kákalalitalakgpaliw,.wix.waya'.
nalitaxtuya.chu.akit.chixkú.nakwan.
Chuna.chu.titlawakgolh..Chu.waya'.akxni.chixkú.
litaxtulh.lipekua.tsukulh.skuja.xpalakata.liwna.tlan.
namakgtakgalha.puskat.chaw.xkamanan;.chi.xlanchu.
chixkú,.akxni.waya'.litaxtulh.tsukulh.kgoslatawkay,.
min,.an.xlama.lata'.tsukulh.lakaputsay.xliwat.chu.
nikxni.matlanilh.mataxtuka.nistantum.xtaxkawj,.chuna.
titaxtulh.kilhtamakú,.xankgalhí.xkgoslatawkay.chu.nikxni.
matlanilh.nachipay.tuku.naway,.xalan.milh.kilhtamakú.
akxni.linitamakgalh.xtatsinksat;.chixlanchu.waya'.tiku.
chixkú.tilitaxtulh.xlipan.titatamakgaxtakgli.puskat.chaw.
xkamanan.
Ni talakgapasaXlikilhaktuy Pukgalhtawakga Alfonso Caso
Kkakukúni', Kapuskan, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 25 25/11/2008 01:04:10 a.m.
26
Puskat chu luwa'
Lata'.makgasa.xlamakgolh.chatum.chixku.chu.chatum.
puskat,.xpuchuwakgoy,.xlakan.ni.xlakgatikgoy.na
kgalhikgoy.xkamanankan;.wa.puskat.tlakg.chuna.
xlakapastaka,.manwa'.luxlakgatiy.na'án.ukxilha.xchixkú.
anta.niku.kskujmacha.kpukuxtu.chu.nachuna.xán.
xtakgniy.xliwat.tastunut..Akxni.chu.chilh.kilhtamakú.
natachananan,.tichananalh.uyma.chixkú,.titaxtulh.chu.
akgtum.samana.akxni.ukxilhli.pi.makgapitsin.kuxi.nema.
xchanit.ni.púlhli.xpalakata.pi.wa.laktsu.tsiksi.xwakgonit,.
akxni.chu.wanilh.xpuskat.pixlilínit.xliwat.kamakgkawitu.
tsisa.xpalakata.pixla.na'án.lakgapuchananan,.chu.xla.
puskat.tlan.tlawalh.tuku.limapakgsika.chaw.wánilh.
xchixkú.pi.tlakg.nataswaniy.chu.natikiy.kákka.chaw.
natilakgchakgay.xpuway.ktaxtuna',.tama.chu.kilhtamakú.
chuná.titlawalh,.pulna.tikilh.xkákka.chu.alistalh.lakatsuku.
titakilhanulh.kchuchut.anta.niku.xpuwnit.natichakgay.
xpuway,.káxalan.chu.tikgaxmatli.xtatása.chatum.aktsu.
skgáta.tiku.cha.xtasamacha.anta.ktaxtuná,.takgosun.
chu.tilakgalh,.chu.akxni.chalh.ukxilhli.pitama.skgáta.lu.
smumukuwa.chaw.lu.stlan.xwanit,.chu.natilakaputsalh.
wa.tiku.anta.xmakgaxtakgnit.chu.ni.tiku.lakgatakgsli,.
xmanwá.tilakgatakgsli.chatum.chixku.tiku.lumakgat.
xlakgkanamacha,.chu.xla.puskat.lukgoxulakgkatsalh.
skgáta,.makutulh.kchuchut.chaw.titsukulh.lakstiwiy.
xpalakata.pini.xkgalhxtakgputum,.akxni.chu.xakstu.
tilakapastakli:.“Watachi.naklin.kkinchik”..Nilumakgas.
tilakapastakli.achi.titsukulh.tlawan,.káku.akgchu.chu.
xtlawanit.akxni.xalán.tama.aktsu.skgáta.titapaláli,.
lanka.luwa'.tilitaxtulh,.chu.xla.puskat.pixlanka.titsukulh.
kilhananan.chu.tini.tikgaxmatnilh,.chu.xalán.tsukulh.
xlawáy.chaw.slonkge.tilalh.
Ni talakgapasaXpumapakgsin Pumakgalhtawkgen 709
Vicente Guerrero, Katsakatni, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 26 25/11/2008 01:04:31 a.m.
27
Mikilh chu Xalhtulh
Xankgalhi.kakgotanun.Mikilh.chu.Xalhtulh,.xankgoy.
paxyalhnankgoy.anta'.kpupaxyalhnat.tanikú.tlan.jaxkan.
chaw.tlan.kgamanankan,.nema.wi.lakatsu.kxchikkan,.anta.
xtatastokgkgoy.xtalalinkan.tikunin.xtakgamanankgoy.
chaw.naxtakgamanankgoy.laktsuman.xatatsekgni'.
takgaman.
Makgtum.kakgotanun.titakgskgolh.tantum.chichí'.tiku.
xtantusipaninit,.kum.nitu.xkgalhi.xmalana.tisakkgolh,.
timakuchikgolh.chaw.kwenta.titlawakgolh.lata'.tikilipaksli;.
lanchiyu.wa.chu.tama.chichí'.makgtakgalhkgoy.laktsu.
xtalalin.chaw.nikxni.lamakgaxtakgkgoy.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Tlan latalalinanín
Anta.kilhtsu.pulatamat.xwilakgolh.chatuy.tlan.
latalalinanín,.tiku.makxtum.xwayankgoy.chaw.
xkgamanankgoy;.akgtum.tsitsa.titatanokglhkgolh.chatum.
kgawasa.tiku.xwáma.xatakaxtlawj.kaxtilanchu,.chu.xla.
uyma.kgawasa.tilakgalhamkgolh.uymakgolh.latalalinanín.
achi.timaxkikgolh.chu.xatakaxtlawj.xkaxtilanchu,.chu.
wata.ni.tlan.tuku.kakgspulalh,.timakgaxtakgkgolh.akxni.
lali'akgxwatakgolh.uyma.xatakaxtlawj.kaxtilanchu.
xpalakata.piluxwaputuxnikgoya.
Lu'akxnitiyanchu.uymakgolh.latalalinanín.liwna.kwenta.
tlawakgolh.chaw.nalh.luxalakgxkgonunanin.wankgolh.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Akgstitum tachiwinNarración
Totonaco 4o ilustrado.indd 27 25/11/2008 01:04:45 a.m.
28
¿Tikunchu namakgtayay kachikin?
Antilay.kilhtamaku,.mintilay.kilhtamaku,.chu.pulaktunu.tamakxtumitni'.
lichiwinankgoy.pinalhtu.katikikatsankgachi.kkinkachikinkan...
Kalilakapastakwinchu.tsinú,.chu.ayminchita.kilhtamakú,.chuntiya.
lichiwinankgoka.chaw.malaknuka.pinalhtu.katikikatsankgachi.kkachikinin;.chu.
wata.skan.katsiyaw.akinin.pichuntiya.napatinantilapalyaw..Xankgalhí.nikxni.
kgantaxtuy.wa.tuku.malak.nukgoy.chu.tuku.lichuwintapulikgoy.pulaktunu.
tamakxtumitni'..
%Tukukawá.xpalakata,.osuchi.piakinin.lulipekua.akgkgawa.skinaw.wantu.
kinkalakgchanan.tamakgtay,.osu.wa.tipalhuwa.tamakxtumitni.nikxni.
makgantaxtikgoy.wantu.malaknutilakgó?Abelardo García Hernández
Xpumapakgsin Pumakgalhtawakgen 706Kukski', Puwakan, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 28 25/11/2008 01:05:03 a.m.
29
Kakapéni'
Latamanin.xalakpukuxtu.Vicente.Guerrero,.Katsakatni,.
Kgampalhuwachuchut;.wilakgolh.tikunin.kgalhikgoy.
xkakapéni',.anta.niku.xatipalhuwa.chankgonit,.lakum.
xalaktutsu.chu.xalaktalhman.chaw.xa'atipalhuwaku.
nema.anankgoy.
Anta.kkakapéni'.tipalhuwa.kiwi'.chankan.lakum:.kalam,.
puklhnánkiwi',.chekgat.chu.puputkiwi',.kalichankán.
xpalakata.pinamaskgakgakgoy.kakapéni',.nachuna.
stakkgoy.amakgapitsin.xakatukawa.kiwi'.wantu.
kalisakgnankan.chaw.kalitlawakan.chiki'.
Pukgalhtu.kapen.tsukuy.tawkay.akxnitiya.kgalhiy.
akgtutu.chi.akgtati.kata',.wa.xlitat.latacha.
natakwentaliy.chaw.lata'.natamakgtakgalha.
Makgapitsin.xala.uynu.latamanin.tsukukgoy.puxnankgoy.
xli'akgkaw.papa',.chi.amakgapitsin.xlisputni.kata'.
tatsukukgoy,.chu.masputukgoy.uyma.tapuxni'.xli'akgtuy.
papa'.xasástita.kata'.
Nachuna.luliwana.makgtakgalhkgoy.xkakapénikan;.
makgtuy.lakgakuxtukgoy.akgtum.kata',.akxni.tsukukgoy.
puxnankgoy.chaw.akxni.masputukgoy.xtapuxnikan,.
natnalitum.wa.nemakgolh.pukgalhtunu.kapen.nema.ni.
tawkakgoy.tankamitilkgoy,.alistalh.lisakgnankgoy.chaw.
liskgonkgoy.xa.kiwi'.akxni.lonkgnan.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 29 25/11/2008 01:05:21 a.m.
30
Puksnánkiwi'
Wa.puksnánkiwi.lustlan.kankalay.akxni.chukukan,.uyma.
kiwi'.lutalhman.stáka.chaw.nalulakchalankan,.nakgalhiy.
xtalhtsi..Katuwa.wán.wa.tuku.nalilaya,.li.tlawakan.
putama,.malakcha,.puwaynat,.chu.atipalhuwaku.wa.tuku.
lilakan.
Lutapalaxla.naxokgoya,.katiwa.tiku.makgtamawnan,.
makgat.niku.linkan.xlakata.nalitlawakan.akgtum.taskujut.
nema.talakaskin,.lakum.klichuwinalha.xapulana;.chu.
lanchiyu.kkinkakilhtamakukan.nalh.xtachuna.lata'.
xamakgasata,.xlakata.pinalh.katinokglhti.lulakchalankan.
puksnankiwi,.wa.linkgoy.talakgalhín.xchukunin.kiwi'.chu.
maxtukgoy.xapakglhat.nemakgolh.kástamaxkikgoy.wa.
tikunin.liskunama.uyma.kiwi'.
Wa.chu.kum.lakaskina.lakchalanka.nawán.tama.
kiwi'.mi.likgalhkgalhit.tipuxum.kata',.chu.lakgachunin.
tipuxumakaw.kata';.akxni.kákan.nema.luxakgolota.
lutlakg.makgapalay.xakiwi',.ni.tunkan.swilikan.
Xlakaskinka.nalitachuwinankgoyaw.laktsu.kamanan.
xlakata.pinamakgtakgalhkgoy.uyma.kiwi'.xlakata.
ay.sputmakgolh;.nachuna.chu.nakalimalakgsiyut.
tikunin.ni.kgalhakgaxmatkgoy.pi.kwenta.xlitlawatkan.
nemakgolh.káku.laktsatsu.chupina.tunkan.tsukukgoy.
chukukgoy..Naxlakaskinka.nachankgoyaw.laktsu.
puksnánkiwi'.xpalakata.ni.nasputunanan.anta.uynu.
kkinkatuxawatkan.Miguel Soto Medina
Xpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 30 25/11/2008 01:05:44 a.m.
31
Lixkúti'
Uyma.xatatantlin.Lixkuti',.xamakgan.likilhtsukunit;.
chalhuwa.tantlinin.tayakgó,.tanputu'.xa.xinulána,.
tanputu'.xaluwanan,.kgalhtutu'.xamakglhtastinanin,.
tantum.xachichí.chu.chatum.xalakgakgolo'.tikú.
lulaklhman.kgalhiy.xkgalhchixit.kxtalkganu'.
Ka.stili.tayakgo.anta.niku.tantlikgoy,.kgalhstilili.yawakgo.
xlilkgatlapatkan.nema.máktantlikgoy,.anta.chu.kxpulakni.
yawakgó.xalhman.matluk,.nema.chachiwakakgó.xastakga.
xatuwan.sekgna,.chaskayiwa.chu.litasiyú.
Axni.mawakakgoy.chakan,.maktitilay.xatuwan.sekgna,.
¡kalaks,.kalaks!,.¡kalaks,.kalaks!.makasanan.akxni.
chatuwáy.matluk..Akxni.tawakakgoyacha.chakan.
kxkankgakgstin.puxkuti.xlikgalhtliwekge.chu.tsukuy.
maktuway.pumakgxkgat.nema.xlitlankaliya.pakgtati.
lay.xatalakgpakglhni,.anta.chu.taxtuyachi.xatamanin.
lhakgat..Lakatsuku.chu.tsukupala.taktay.
Xlipulaktuy,.wa.chu.xkuti'.tawakay,.lhkala,.lhkala.
latawakay,.tatutsuwi.chaw.tatalhmani.lay.lata'.
kgamanantawakay,.xalán.chu.¡pékgx!.makasanan.likan.
akxni.talakan.xkuti',.¡pákgx!.makasanan.chu.akxni.
tamayachi.kkatutsu..Wa.chu.an.sakwaki.chichí',.chu.
xalakgakgolo.an.akgxwatamakglhti,.chuna.chu.tsukukgoy.
lalilhtankakgo,.lhtankatnan.lakgakgolo.chaw.na.
lhtankatnan.chichí..Chuna.chu.kgalhsputa.uyma.pulaktu.
tatántlin.
Tlawalh Makgalhtawkgena Santiago Gutiérrez PasiónXpumapakgsin Pumakgalhtawakgen 706
Kukski’, Puwakan, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 31 25/11/2008 01:06:02 a.m.
32
Xatatantlin kgosni'
Lu.xa.makgana.uyma.tatantlin,.lanchiyu.talakgpalinita.xatalhakgan.
chu.xatatlakgni..Akxni.ukxilhkgolh.uyma.tatantlin.wanti.timinkgocha.
xala.kakilhtutu.lipekua.tilakgatikgolh.xlakata.lata'.tasiyuy.chu.
xlitúwa..Lu.tuwa.xkitaxtunikgoy.xlakan.xpalakata.pilulhuwa.tiku.
xlinikgoy;.wa.chu.tikunin.xmastakgoy.xtachuwin.puchina,.nalh.
xlakaskinkgoy.na.kgoskgoy..Uymakgolh.tantlinin.tikunin.xlikaknikgoy.
xtatantlitkan.xkilhtsukut.Chichini'.chaw.putum.xlikalanka.
chuchutsipi.anta.nikú.akinin.lamaw..Akxni.xkakninikgoy.akgapun,.
talhman.xtawilakgoyacha,.chatunu.kxchastunin.
kxa'.akgaxekg,.manwa.lata'.tlan.na'.laklakankgo.pulaktunu.
xlipulaktati.kxmakgstampanin.chuchutsipi,.chu.katiyatni.
naxkakkninikan,.wa.xlanchu.xlakgchan.nakakniy.wanti.tawilay.
kxpunun.akgaxekg;.chunachu.nayma.xlitastokgkgoy.uyma.tatantlin.
Uyma.tatantlin.nilutakatsiy.nikú.lukilhtsukunincha,.awyu.xalán.
kxkachikinkan.Huastecos.chi.pikxkachikinkan.Tutunakú,.manwa.
tuku.takatsiy.wa.xlakata.tu.xli.tantlikgoy.ki.natalankan,.pimat.
kaxlikaknikgoy.xtatantlinkan.uyma.kinkatiyatnikan.chaw.paks.
katuwa.tachanan.
Totonaco 4o ilustrado.indd 32 25/11/2008 01:06:35 a.m.
33
Uyma.tatantlin.maklakaskin.pixapuxku.nalin.kgantum.liskgolh.xakgatit.
nema.kgampakitsis.taskgolit.maxtunikan,.chaw.natamaklakaskin.nalin.
aktsu.litlakgni.nema.litakgalhsputunkgonit.kxuwa.juki'.
Klhakgatkan.tantlinin.litakgatsiy:.xaspinini'.xtatanukan.nema.kitapakgtay.
kxtsokgosnikan,.xasnapapa.xkamixakan,.xaktawilatkan.nema.kgaslintili'.
chaw.akgsapuwa.tanikú.lin.skikilit;.chu.kiwi'.nema.pukgoskgoy.
luslotonkgowa.chaw.awyu.max.kgalhiy.xlipuxumakawj.lilhkan.xlilhman,.
lichachikan.snunkut.mayak,.wilinikan.kxakpun.tama.kiwi'akgtum.
xa'.akgaxekg.anta.nikú.chiwkakan.xa.statíwa.kiwi'anta.nikú.kxchastunin.
tachitawkay.tasin.
Akxnita.tantlikgoy.tsukukgoy.chu.kgoskgoy,.pulána.akgputantsa.
minkgoyacha,.tatampulakgchikgonit.kgostalakgchokgotaktakgoy,.
xláknikan.lichipakgoy.xtasinkan.
Lakgachunin.chatum.tiku.nama.puskat.lhakganan,.wankgokan.pimat.wa.
lilakapastakkgoy.chatum.puskat.tikú.xwanikan.Malinche,.wanti.uynu.
litapakwiy.“Marinkiya”.
Ni talakgapasaXlikilhaktuy Pukgalhtawakga Doctor Alfonso CasoSkgatachuchut, Lhtakatsípi, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 33 25/11/2008 01:07:01 a.m.
34
Puchitni
Akxni.chan.“marsu”.chu.“abrilh”,.nilusenan,.akxni.chu.luliskukan.chankat..Anta.
nikú.ukunu.kakanit.chankat.sakkan.xakgstan,.wa.uyma.xalichanat.limaxtukan,.
kilhakatuyun.xtastukat.lakkakan,.lhuwa.makgstokgwilikan,.linkan.alistalh.tani.
katakuxtu,.tani.na.chankan..Pulana.kakuxtukan.lata'.xlikatlanka.pukuxtu.tani.
pulhkawilikanit.tachanan,.alistalh.kawaxkan,.tsinu.liwkay.akgkaw.“centímetro”.
xlipulhman,.alakpata.mukanchu.chankat.chaw.tunkan.tapukan,.chuna.tlawtilkan.
lata'.akgstitunu.tachanan,.chaw.limakgxtakgkan.pakgatunu.makan.xlipatlanka.
xatachanan.chaw.lata'.makgstitunu.
Makgapalay.lata'.pulhacha,.tsinu.liwkay.akgtuy.“samana”..Akxni.chan.“junyu”.
lakgstipachankan.kuxi'.xpalakata.pilulakatsuku.staka;.akgtum.kata'.listaka.uyma.
chankat.
Nema.pulh.katlán.nina.lu.lhuwa.chankat..Akxni.xlimakgtuy.katlán.akxniku.chu.
tlakg.lhuwa.lakkaxtukan.
Akxni.kakan.chankat,.pulna.kaxwilikan.puchitni,.kum.xalikan.kaxtlawnikanit.
xputawilh,.liwna.akgspuxtum.tlawakan,.winti.maskujuy.“xnivel”,.wi.tiku.
kachuchut.maskujuy,.mukan.chuchut.“kbaso”,.alistalh.wilinikan.kxakgspun.
Totonaco 4o ilustrado.indd 34 25/11/2008 01:07:25 a.m.
35
kxputawilh.puchitni,.wa.chu.chuchut.namasiyuy.kum.akgspuxtum,.kum.ni.
chuna.tanks.na.kaxtlawakan..Alistalh.namalakgnukan.xli'akgtuminika.puchitni;.
lakatsuku.malakgnukan,.limakgapalakan.max.akgtum.kilhtamakú.
Alistalh.wilikan.xmakxpan.tani.nachiyawkan.tantum.kilhstanka,.makgapitsin.
chiyawkgoy.tantuy.“wakax”,.wa.makgalhchokgoy.xatatsan.puchitni;.akxni.skujma.
puchitni,.chatum.namanuy.chankat,.chu.achatum.kxalkgaputu.namaxtuyacha.
xachitma.
Lutsisa.tatsukukan.taskujut.kpuchitni,.kum.lulanka.“kaso”.awyu.kilitatsamayachi.
itat.kilhtamakú,.chu.kum.na.tatsukukan.makgtati.tsisa,.tastunut.
kilimakgalhsputukgoyachi.tachitni..Kpuchitni.ka.akgtsayan.“hora”.xliskujat.
Chu.tachitni.namalhkuynikan.tunkun,.chu.nakilichay.sakgsi'.awyu.pal.
kamakgchaxan,.kakgotanun.tunkan.matiktikan.chaw.tsukukan.lakglhtokgokan.
maski.chichiku,.chunachu.limamixikan,.chu.akxni.tsukuy.mixa.tunkan.mukan.
kxamolhte.tani.akgtum.mixa..Alistalh.makgchikan,.wi.tikú.limakgchiy.xkgam,.
makgapitsi.watiya.lakatikgoy.xatuwan.chankat,.uyma.taskujut.kilikgalhsputacha.
awyú.pal.kamakgnajatsa.osu.kamakgkawj.katsisni..Alistalh.kpuskun.makikan.
sakgsi'.xpalakata.pilukatsítsi.anta.chaw.ni.katilistalankli.
Totonaco 4o ilustrado.indd 35 25/11/2008 01:07:43 a.m.
36
Chuna.nuyma.liskukan.puchitni,.kum.tilanka.kachankatni,.makgas.lichitnankan,.
xalan..akgtutu.osu.akgtati.“samana”.
Akxni.chan.tuminku.putum.jaxkgokan,.ankgokan.tamawnankgokan.
kkachikin,.chaw.na'akxnitiya.stakan.sakgsi'.nema.lilakgmaxtukan.watuku.
nakalimaskgawikgokan.makgskunin.
Chuna.nuyma.liskukan.puchitni,.lanchiyu.nalh.chalhuwa.wanti.liskukgoy,.chu.xla.
tama,.alistalh.naklixakgatliyan.wa.tuku.xpalakata.
Tlawalh Makgalhtawkgena Bonifacio de Gaona GarcíaXpumapakgsin Pumakgalhtawakgen 718
Kxtampajan Kgoyum, Kgampalhuwachuchut
Totonaco 4o ilustrado.indd 36 25/11/2008 01:08:15 a.m.
3737
Lantla tlawakan xkaki'
Talakaskin:
•.Tlakgtla
•.Pixtum.xaxkgam.tlakgtla
•.Akgtum.aktsu.pumakgxkgat.lhkgokgomatsat
•.Akgxtum.sakgsi
Lantla.kaxtlawakan:
1..Pulana.sitkan.xaskgata.tlakgtla.
2..Alistalh.swakgakán.lata'.spukwa.nawán.
3..Makanikan.chu.lhkgokgomatsat.xpalakata.tsatata.nawán.akxni.nachay.
4..Natatlawakan.chu.sakgsi.lata.tlan.sakgs;.naliwan.
5..Manukan.kxkgam.latakum.wati',.liwna.pukaxmujukan.kxpumakchakan;.
kátlankaliya.talinkan.lata'.kum.stlan.nachakgoy.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Lantla litlawatReceta
Totonaco 4o ilustrado.indd 37 25/11/2008 01:08:39 a.m.
38
Lakuntla lakgkaxtlawakan xaliwat xkijit
Uyma.liwat.luskgama,.skija,.chaw.luskgota,.wa.lilakkaxtlawakan.wanikan.xkijit,.uyma.xtakuwani.
xatutunakú,.chu.uyma.tachanan.lukkakiwin.anankgoy,.chaw.litutunakú.lakgapaskgoy.chaw.skgama.
liwayankgoy.
Tuku.lin:
•.Patum.tapulhkan.xkijit.
•.Makgxtamputu.stilampin.
•.Matsat.
•.Kulanto..
Lantla.kaxtlawakan:.
Uyma.xkijit.kgalhiy.xkgotxka,.akxni.kaxtlawakan.pulana.lakgpakgxkan,.alistalh.lakgkgochikan,.
lilakgmakgankan.xachíchi.chuchut.xpalakata.pi.sliya.nataxtuni.xtalhtsi,.chu.lakgkutukan,.kxwati.
chu.pumaskanikan..Akxnichu.talinkan.xpalakata.napupuy.makanikan.chuchut.xlakata.snankgat.
naliwan;.chu.awatiya.lakgmakanikan.xataswakga.stilampin.osu.skun,.matsat.chu.kulantu.lata'cha.
natamaklakaskinkgoy...
Ni talakgapasaXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 38 25/11/2008 01:09:15 a.m.
39
Lantla kgaxtlawakgan xaliwat paxníkakka
Talakaskin:
•..Xatuwan.paxníkakka
•..Xkutna'
•..Xatuwan.kukúta
•..Talhtsínkiwi'.oschi.chuta'
•..Stakgna'
•..Kgaxtamatsat
•..Matsat
Lantla.tlawakan:
1...Pulana.putsakan.xatuwan.paxníkakka.chaw.xkutna'.
2...Xatuwan.paxníkakka.makglhtinikan.kxnujut.
3...Namakglhtinikan.xakiwi'.xkutna',.manwá.maklakaskinkan.
xatuwan.
4...Talinkan.chuchut.ktlaminklh,.akxnitachu.pupuma.
makanikan.aktsina.kgaxtamatsat.chaw.xataxlitni'.
paxníkakka,.chu.akxni.chamaja.lakgmakankan.xatuwan.
xkutna',.kgalhkgalhikan.liwna.napupuy,.akxni.natsukuy.
pupuy.talakaskin.nawilhakan.xlakata.ni.napulhkuy.
5...Majutsutsikan.talhtsínkiwi'.chu.alistalh.swakgakan.
kxwati.anta.niku.taswakgakan.stakgna'.lata'.tlan.
xlilhkáka'.nawán.
6..Lakgmakankan.chu.uyma.xataswakga.talhtsínkiwi'.
chu.stakgna'.akxni.liwnaja.pupuma.na'akxni.chu.
makanikan.pakgtati.chi.pakgkitsis.xatuwan.kukúta.
chaw.lakgmakankan.matsat.lata'.tlan.xliskgokgo.
nawán.
7..Kgalhkgalhipalakan.chu.lakwilhakan.liwna.
napupupalay.chu.matiktikan.akxnitiya.tlonkgeli.
natasiyu.uyma.líwat,.chunachu.tlana.liwakan.
Uyma.liwat.luxlakan.chaw.lulitalkgapskgoy.latamanin.
litutunakú.
Ni talakgapasaXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 39 25/11/2008 01:09:46 a.m.
40
Xaliwanlinat lata' kaxtlawakan makatsikitlhni'
Tamaklakaskin:
•.Xaskakni.asasat
•.Aktsukiwi'
•.Xtalhtsi'chikichi'
•.Lilhpatan
•.Limanin
Lakuntla.kaxtlawakan:
Pulna.putsakan.xaskakni.asasat;.alistalh.liwna.makgchakgakan.
chaw.maksakgakan.xpalakata.lu.stlan.nawan,.alistalh.
lhukinikan.kxmaknikgankgatu,.tanikú.natanuy.kiwi'.nema.
nalichipakan;.tamaknunikan.makgxtamputu.xtalhtsi.chikichi',.
lakchikikán.xpalkata.nakgaxmatnikan.kum.stlana.makasanan,.
chu.xa'awtiya.makmanikan.lakum.talakgatiy.
Tlawalh, Makgalhtawkgena Catarina Francisco GómezXpumapakgsin Pumakgalhtawakgen 718
Kxtampajan Kgoyum, Kgampalhuwachuchut
LitustalanitInstructivo
Totonaco 4o ilustrado.indd 40 25/11/2008 01:10:15 a.m.
41
Xaliwanlinat lata' tlawakan makgxtam
Akgtum.makgxtam.li.tlawakan.lhtamankgatiyat.nema.
ankan.tiyakan.anta.nikú.anan.tama.tiyat.xaspinini.osu.
xasmukuku;.kintatakan.chu.kinanakan.tikunin.nalhtu.
lamakgolh.xkaxtlawakgoy.xpalkata.piluxtamaklakaskin.
kxapaskwa.santúni.chu.akxni.ksputa.akgatunu.kata',.
chaw.naxpuwlikan.chuchut,.natna.xpukaxtlawakan.
xatipalhuwa.lhtukita.chaw.natlan.xpumakchakan.wati';.
uyma.makgxtam.luman.xlakan.xwanit.“kintajiñukan”.
tiku.litutunakú,.uyma.makgxtam.nalh.tlawakan.uynu,.
aylitalakgpalinit.tuku.limimakancha.pakxtú.
Lantla.tlawakan.makgxtam:
1..Laksakkan.lhtamankgatiyat,.makglhtikan.pálhma',.
laktsuchiwix,.laktsukiwi',.chu.a.katuwa.tuku.ni.
xatlan.tuku.kgalhiy.
2..Lakxpulakan.tiyat.
3..Putsakan.aktsu.pakglhat.wa.tuku.puwilikan.
lhtamankgatiyat.nema.natalakaskin.
4..Tatlawakan.chuchut.xpalakata.tsatata'.naliwan.
5..Lakgmakgankan.chaw.laktsikikán.tampuchu.kúku.
6..Talakgkgochikan.lhtamankgatiyat.nema.liwna.
tsatata'.xliwnat.
kgxtam:
Totonaco 4o ilustrado.indd 41 25/11/2008 01:10:43 a.m.
42
7..Xlakata.tlan.natakaxtlaway.makgxtam,.pulna.wilipalkan.apakgtum.
aktsupakglhat.wa.nema.naputawlay.akxni.natakaxtlawa.makgxtam.
•. Pulh.kaxtlawnikan.xtampun.makgxtam.
•. Lakatsuku.tsukukan.kaxtlawnikan.xtapanin.makgxtam.lataku'.tlana'.
natakitasiyú.
•. Akxni.tlawakgokan,.akgtutu.kilhtamakú.wilikan.kkachichíni'.xpalakata.
naskaka,.alistalh.makglhuwa.sakgakan.kxpulakni.chaw.kxmakni,.
lisakgakan.akgtum.slipinki.chiwix.xalak.kpuxkga.
8..Akxnitiya.luayskaknit.tama.makgxtam,.tamaknukan.kpulhkuyun.chaw.
lhuwa.limakgtsekgkan.matluk.nema.limakglhkgoykan.
9..Akxni.lu.makgchochokgota.natasiyú.tama.makgxtam.wanputun.
pilhkgonita;.makglhtikan.lhkuyat.chaw.antiya.makgxtakgkan.puxumatati.
“hora”.lata'.nalimixa.
Xamaklakaskinka.tatsokgni':
Takatsiy.pitikunin.lakchixkuwin.tiku.tlawakgoy.uyma.taskujut,.akgtum.
samana.ni.xlitalhtatat.xpuskatkan,.xpalkata.liwna.tlan.nataxtuy.tama.taskujut..
Natakatsiy.pichatum.puskat.tikú.kgokganama.nitlan.na'ukxilha.lata'.tlawakan.
makgxtam,.kum.na.ukxilha,.ni.tlan.katitaxtucha.
José E. Arellano LópezXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 42 25/11/2008 01:11:23 a.m.
43
Limalakawana takgalhchiwin. TakatsinLeyenda. Creencia
Xatachanan kuxi'
Lata'.chankan.kuxi'.lanchiyú.kilhtsukuninchita.lata.mininchita.kata'.chaw.
lukgalhiy.xatakáknin:.pulana.kuxtukan;.akxnita.chu.lichalija.nachankan.
lakmastajakan.wa.tuku.talhtsi.nachankan,.chu.alistalh.malakgxnakgakan,.
tlantiya.chu.na'ankan.chankan;.wa.chu.tiku.chananan,.putsay.
xmakgtayana;.lakkaxtlawa.tuku.nalakaskin.lata'.kuchu',.xapukulus.palhma,.
sikulanachuchut,.chu.axkut,.paks.uyma.kálikaknikan.katiyatni.nema.paks.
kimkamaxkiyan.kiliwatkan.xala.kkatakuxtu..
Paks.uymakgolh.talkgatay.kxpunun.pukuxtu.anta.niku.natachanan.
wilikgokan,.chixlanchu.axkut.kámaknukan,.kuchu'.chu.sikulanachuchut.
kákaxtakgamikan.chu.xapukulus.palhma.yawkan.kxchastunin.katakuxtu;.
akxni.chu.tlawakgokan.uyma.takilhputat.tsukukgokan.chu.chananankan.
Chunanchu.nuyma.xtlawakgoy.takaknin.chu.takilhputat.xamakgan.
kintachikikan,.tamasiyut.nema.akinin.nachuntiyaku.ktlawatilhayaw.
Ni talakgapasaXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Xatamakgalat kuxi'
Akxni.titsukulh.xatachanan.kuxi.
kkapuskan,.lutlan.xtamakiy,.wa.tiku.
xtlawakgoy.xtachanan.ni.xlakaskinkgoy.
nam'akuchekgoy.xkatiyatnikan;.akit.
naxaktlaway.kintachanan.chu.ni.
makgtum.klipúwa,.xpalakata.pi.xankgalhí.
lipekua.xakpaxtakatsini.katiyatni',.akxni.
xaktlawakgoy.kintachanan,.naxakmaxkini.
takaknin.kuxi,.chaw.xakskiniyaw.
kintlatikan.kasikulnalalh.kintachanankan.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 43 25/11/2008 01:11:47 a.m.
44
Xakilhwantása puskat
Akgtum.kilhtamakú.chatum.aktsu.kgawasa.ti'alh.putsay.xtlat,.taxtulh.lukatsisnita'.
chu.tiki'akgwantapulilh.xlikalanka.xkachikin.chu.niniku.nokglhli.xtlat.
Akxni.xtitaxtuma.lakatsu.niku.titaxtuy.puxkga,.luxlimakgat.kgaxmatli.pixtasama.
chatum.puskat,.chaw.kgaxmatli.lata'.xtalakatsuwima,.wa.chu.tuku.tlawalh.
kgawasa.kákaks.titayalh,.xalán.chu.lixkan.titsukulh.makgkatsiy,.xtinit.tsukulh.
makwan,.xpatlanamputun,.xkgosnamputum.chaw.xtatsekgputun,.chu.nikxni.
matlanilh.
Tlankaliya.chuna.patinilh,.chu.káman.watiya.titaxtulh.xatása.puskat,.tunkan.
tsukulh.tlan.tlawan.chaw.kgosnalh,.akxni.chu.chalh.kxchik.paks.wá.wa.tuku.
kipatilh,.chu.nalh.nikxni.taxtulh.katsisní'.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Xatakgalhchiwin malananinMito
Totonaco 4o ilustrado.indd 44 25/11/2008 01:12:07 a.m.
45
Jukiluwa'
Chatum.chixkú.nalhtu.xkgalhiy.xpuskat,.lhuwa.wá.xkgalhiy.tumin.chu.ni.kskuja,.
xakgon.chu.tliwakga.xlama,.tiku.lakatsu.xtawilakgolh.xlichuwinankgoy:
—%Nikú.kawá.tiyay.tumin.uyma.chixkú?
Ni.tikú.xkatsí.pi'uyma.chixkú.xkgalhiy.tantum.luwa'.nikuma.xmaxkiy.kkajun.akxní.
xkakuwní,.chu.akxni.xkatsiswan.xtapalája',.lanka.puskat.xlitaxtuy.chaw.lhmomokgo.
xtasiyuy,.xlakgastapu.laktsayawan.xwankgoy.chu.laklhman.xchixit.xkgalhikgoy..
Titaxtulh.kilhtamakú.chu.chixkú.nalh.xtatawilaputun.uyma.puskat,.xpalakata.
nalh.xlakaskin.natalhuwikgoy.uyma.takgalhín..Kgalhakgalhskinkgolh.tikunin.
lakatsu.xtawilakgolh.lakuntla.xtlawalh.xpalakata.xmakgnilh.uyma.luwa'.nikuma.
xwi.kxchik..Chu.lakchixkuwin.akgastakyawakgolh..Wanika.piakxni.lutsasnanit.
katsisni.natataxtuy.kilhtin.chu.natachuwinan.xpalakata.ni.na'ukxilha.akxni.nataktá.
matánku..Chuná.chu.tlawalh,.chu.makgasputli.uyma.luwa',.chu.nachunanchu.tsinu,.
tsinu.makgasputli.xtumin,.luxalimaxkgan.chu.tamakgaxtakgli.xpalakata.pi'uyma.
takgalhin.wa.xamalana.xwanit.lixtapalin.
Ni talakgapasaXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 45 25/11/2008 01:12:24 a.m.
46
Kiwikgolu'
Kanixatlan.un.xla.tama.Kiwikgolu',.xpalakata.pinitasiyuy.
chaw.nilay.xla.katitokglhti.lata'.kum.akinin,.kakiwin.xla.
latamay,.lanka.takgnu.kgalhiy.chaw.tsitsakga.klhakgat,.
chaw.na.talatamay.xlilakkawilin,.natnalitumchu.lulanka.
chaw.lutliwakga.
Akxni.tastunuy,.makgat.kkakiwin.takgaxmatacha.
lakum.wi.tikú.tankamináma,.chi.lakgachunin.kamanwa.
takgaxmata.lakum.lakan.kiwi'.osu.chi.ka.ta'akgaxwakgma.
takgaxmatpalay.chi.lakgachunin.nama.wi.ti.skgolima.
takgaxmatacha.
Wa.uyma.tachuwin.xla.chatum.chixku.tiku.xankgalhi.xan.
makgskgalay.xkatachanan,.mat.makgtum.titasiyunilh.
kkatsisni.akxnita.klhtatamajá.kxchik.nema.kxkilhpan.
kxkaxawatni.xtlawanit..Wan.pimat.titsukulh.limanaxnan.
lakum.chatum.nixkatsi.tukú.xlakgási.titsukulh.
pulkgachipay,.xpalakata.pimat.xkukalimputun,.chanchu.
akxni.mat.lakastakwanalh,.kxtankilhtin.kxchik.mat.xwi.
chaw.lulipekuata.xlimakstanit.sen;.wanchu.xpalakata.
chuna.liyaway,.pimat.wa.Kiwikgoló'.xlimputun.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 46 25/11/2008 01:12:48 a.m.
47
Xtikatluwa'
Chatum.tsumat.luxlakgati.kxkgatnan.akxni.xlatawala.
swaya.sen,.anta.niku.xán.makutuy.xchuchut.xankgalhí.
xán.kgalhkgalhiy.chatum.kgawasa.tiku.kkachiwixni.
xtawilay,.chu.uyma.tsumat.lu.xlakgatiy.xtalaxakgatliy,.
chu.wata.xanán.tuku.ni.tsinú.xlikatsiy.tsumat.pi.uyma.tiku.
kgawasa.xpuwaní.ni.wá.xwanit,.pi.ká.tantum.lanka.luwa'.
xtapaláliy.
Tititaxtulh.chu.akglhuwa.kilhtamakú.chaw.papa'.
lata'.uyma.tsumat.titsukunilh.stakniy.xpan.xpalakata.
pixkgalhkgalhinama,.chu.xnatlatni.xkgalhskinkgoy.tiku.
chu.kátilikgamanalh,.chixlanchu.tsumat.nitu.xlikgalhtinan.
xpalakata.pinachuna.ni.xkatsiy.tiku.kskgáta.xwanit.nema.
xkgalhkgalhima.
Lakgchalh.chu.kilhtamakú.akxni.aynaskgatan,.lanka.tajikwat.
chu.kgalhikgolh.xnatlatni.tsumat.akxni.ukxilhkgolh.piwa.tuku.
xkgalhkgalhimakgolh.nachin.ni.skgáta.xwanit.wata.xa.skgáta.
xtikatluwa'.chu.tilakachilh.kakilhtamakú.
Lichuwinankgoy.chu.lakgkgolutsin.pimat.lata'.uku.chuntiya.
kaníkawa.lapulay.uyma.xtikatluwa'.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 47 25/11/2008 01:13:05 a.m.
48
Xlakgxkgoptayat sikulanachixkú.
Chimat.wankgoy.lakgkgolun.pimat.makgasa.anta.kxtiji.Lhtakatsípi.nema.chín.
Kkalakgajna',.tilakgsputli.chatum.sikulanachixkú;.wan.xamakgan.xatachuwin.pimat.
putum.laktsu.kachikin.anta.xtapakgsikgoy.Kkapuskan,.lakum:.Kalakgajna',.Kgoyum,.
Kataxtuna',.Puwakan,.chu.amakgapitsin.kachikin.xalakatsunin,.chu.nemakgolh.
xalakmakgat;.wa.xlila.pipaks.sikulanachixkuwin.anta.xankgoy.tamakxtumikgoy;.
putum.kaxtuwanitlawankgoy,.wi.tikunin.makgat.xtlawankgoy,.niná.xanan.lakwán.
tiji'.lakum.chiyú.
Mat.makgtum.kilhtamaku.xlipuxumatati.xlipulaktuy.papa',.wa.Kura.xala.tikitaspitlita.
ktamakxtumit.kxakachikin.Kapuskan,.lakgatsiswantayalh.anta.Klhtakatsípi,.anta.
nikú.tsa'.tititaxtulh,.nitu.tunkun.tachokgoma,.watiya.lata'.xtlawama.xlichamputun.
Kalakgajna',.akxni.xlanchu.xtitaxtuma.Kskgatachuchut.nema.ká'aktsu.kachikin,.chu.
lakatsu.niku.wi'.tampixtum,.xalan.nitu.talikatsiy.lata'.tilakgxkgoptayalh..Anta.chu.
tikunin.antiyá.lamakgolh.lakapastakkgolh.natlawakgoy.aktsu.sikulan.xpalakata.pi.
chalhuwa.tiku.xwankgolh.pixukxilhkgoy.uyma.sikulanachixkú,.tiku.lilhakgananit.
xapatuminika.klhakgat.chaw.xtlawama.xatakilhputat.takgalhtawakga'.xtasiynikgóy.
Ni talakgapasaXpultamatni' Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 48 25/11/2008 01:13:31 a.m.
49
Wa chamakgxkulit
Wankan.pi.mat.makgasata.anta.kpulatamat.
Francisco.I..Madero,.chatum.puskat.ti'alh.tiyay.
chuchut.kkgalhwaxni.akxni.lu'ayxkgotanuy.
chaw.naxmina.sen,.maski.wanika.pini.ka'alh.
xpalakata.pixchichinama.chaw.xmima.sen,.
chu.xla.tíwa:
—Akit.nakan,.klakaskima.chuchut.nema.
naklilakgchakganan.
Ni.xkatsiy.tuku.nakgspulay.uyma.kilhtamakú,.
akxni.chalh.kkgalhwaxni.lhpipakg.lalh.akxni.
ukxilhli.puklhni.xlakata.pixla.nixkatsiy.tuku.
luxlakgási.wamputun.táma.tuku.xukxilhma.
Matsamalh.xakgsawat.chu.wata.ti'alhá,.
chu.ktijita.xyá.akxni.xalán.ukxilhpa.chu.
puklhni,.chuwata.lanchiyú.ay.xtajunit.kxpulakni.
xakgsawat.nema.lutsinka.tiliwa,.chu.xlanchu.
lipekua.tilipekwalh,.chaw.tunkun.katsilh.piwa'.
chamakgxkúlit.xlin.
Wankan.piuyma.puskat.tilichalh.kxchik.
uyma.chamakgxkulit,.chu.akxni.xmaktiputun.
xakgsawat.nilalh.matutsuwilh,.chu.uyma.puskat.
lakgatsiswalh.chaw.chipalh.palha.lhkuyat.wa.
tuku.tilaklilh.
Lanchiyu.chuntiya.lichuwinankan.pimat.anta.
kkgalhwaxni.lakgachunin.takgaxmata.lantla.
tasay.aktsu.skgáta,.chu.wankan.pi.mat.wa.
chamakgxkulit.
Irenea Espinosa GarcíaXpumapakgsin Pumakgalhtawkgen 718
Kxtampajan Kgoyum, Kgampalhuwachuchut
W
Fr
xp
—Akit.n
luxl
Totonaco 4o ilustrado.indd 49 25/11/2008 01:13:49 a.m.
50
Tsum
Lichuwinankgoy.lakgkgolutsin.xalak.kinkachikin.nema.
wanikan.Akgpúchokgo,.pimat.anta.kkgalhtuchokgo.
wilachá.akgtum.xatalhman.sípi.anta.niku.namat.
katúkawa.tuku.anan.
Uyma.sípi.mat.lutalhman.chaw.nakgalhiy.akgtum.
tampilhuku.anta.mat.niku.xtatsekga.tantum.lanka.
lapanit.
Na.lichuwinanpalakgokan.pimat.xli'akgatunu.kata'.
xtakgaxmata.tankanat.lata'.xtatlakga.akgtum.akgswilili.
likanalitkagni.chaw.naxtasay.tantum.puyu;.lu'anta.chu.
lakatsu.wi.akgtum.likgaman.nema.litapakwiy.“Tsum”,.
chu.uyma.mat.litakgalhchokgotawlanit.tipalhuwa.laktsu.
xatamasiyun.xanat,.luwa',.xaklukut.nín,.chaw.tantum.
kiwipáxni.nemakgolh.kamán.kalakxakawilikanit.
Uyma.takgaman.chalhuwa.katsinikgoy.likgamanankgoy,.
akit.nakkatsiniy.xpalakata.pikimasiyninit.kintlat.lata'cha.
likgamanankan;.chu.lulikswa.uyma.takgaman.xpalaka.
pini.li'anat.kgamanankan.anta.niku.wilacha.xkilhtsukut.
lakatsu.anta.niku.pulhnit.tama.talhman.sípi,.chu.kum.
pimat.wa.tikunin.chuna.tlawakgoy.luxatakgatsin.
akgtum.kata'an.liniy.wa.tiku.anta.kimakgatatlajiy.uyma.
takgaman.
Káxalikchan.chu.uyma.tachuwin.kkawaniyan.pi'uyma.
takgaman.tlan.likgamanankgoy.kgalhtutu.chi.kgalhtati.
kgamananin.
man.chalhuwa.katsinikgoy.likgaman
Totonaco 4o ilustrado.indd 50 25/11/2008 01:14:21 a.m.
51
Tatlaniy.nalikgamanana.uyma.takgaman.anta.kminchik.kum.
nalhkawiliya.kxaaktsu.pakglhat.chaw.natamaklakaskin.laktsu.
kgatit.anta.niku.kalhkawlikan.likgalhputlakan.5,.10,.15.chu.wa.
tuku.limasiykan.1.káchuntiya.xla.makgxtakgkan;.chu.akxni.
kgamanankan.kákamakgapuchayawkan.uymakgolh.laktsu.kiwi',.
chu.lata'.tamakgoyacha.uymakgolh.laktsu.kiwi.paks.makxtum.
katlawnikan.xatalhkanin.nema.kgalhikgoy,.chaw.chunanchu.
matlawnikan.pal.aktsu.chiwix.osu.xatuku.tlan.wilitilakan.
pulaktu,.pulaktu.xachiki.tuku.kgalhikgoy.uyma.takgaman..
Uyma.likgaman.tsinu.xtachuna.likgaman.nema.likgamanankgoy.
luwananan.wa.tuku.xla.wanikgoy."oca",.chu.wata.tlakg.xanakgan.
nema.akinin.likgamananaw.
Gervacio Lucas HernándezXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 51 25/11/2008 01:15:10 a.m.
52
Masipiná'
Wi.takgalhchuwin.anta.kxakachikin.nema.wanikan.Akgastakun..Mat.katsisni.
titaxtulh.chatum.talatna.tiku.xlinkgoy.xchichí'.nemakgolh.luxalakxkawanan.
xwankgonit,.mat.lu'akxni.chu.xtilakatsalama.akgtum.sípi.nema.wí.lakatsu.
xakachikin.Akgastakun.titatanokglhli.chatum.makxtimpuku.kgolo'.tiku.nayma.
xpakga.tajna'.xkgalhiy.kxmakni'.
Wa.talatna.tiku.xlitapakwiy.Lázaro,.lukgoxutliwakga.xwanit.tini.xpekuaní,.
chaw.uyma.chixkú.luxtaskujut.xtlawanit.putalatni.xpalakata.pilutlan.xlitaxtuy.
akxni.kstay.xaliway.takgalhinin.nemakgolh.kxkawa.
Milh.chu.xalán.akgtum.kilhtamakú.akxni.titaxtupa.taxkawanankgoy.xchichí'.
anta.kkalanka.kakiwin.lakatsu.kxlipulhat.sípi,.xalán.matchu.timakgkatsilh.
kgawiwi.ún,.chu.akxni.mat.pákgxuki.lakalh.ti'ukxilhli.lanka.chixku.tiku.
lumakxtimpuku.chaw.mat.nama.xpakga.chaw.xlakni.tajna'.xkgalhiy..Uymá.
mat.wá.xmalana'.sípi..Putum.chu.xchichí'.titsukukgolh.kilhwantasakgoy,.chu.xla.
chixkú.tilakatiyalh.xlikan.chaw.titalaputulh.uyma.lilkgawan,.chu.wata.mat.skan.
Totonaco 4o ilustrado.indd 52 25/11/2008 01:15:31 a.m.
53
timasipika.talatna,.mat.ni.pankgli.xlikan,.wata.kátitsukuka.talakglakatsuwikan.
talatna.chaw.chipaka,.chu.xla.xlitalatni.chixkú.titaktanilh.xalimapankgan.
xlikan,.chu.tsukukgolh.talachipakgoy,.chu.mat.lu'akxnita.ay.xtlajamaka.chixkú,.
akxnita.lu'ay.xlimaka.kxpulakni.sípi,.titsukulh.skiní.litlan.puchina',.mat.xalán.
chu.¡Xlit!.tipankgnalh,.snokgka.tamá.lilkgawan,.chu.xla.talatna.awatiyá.pakgx.
tikilhtukgaxilh.a.chi.titsalalh.chu.masípina.
Lichaliku.chu.chalipúwa.tikisakli.xlimapankgan.xlikan.talatna;.mat.chuntiyaku.
chu.xkilhtukunit.cha.xkatsanimaku.akxni.tsukulh.lichiwinan.uyma.wa.tuku.xla.
akgspulalh.
Wa.chu.maxkikgoy.tastakyaw.tikunin.anta.tlawankgoy.lakatsu.uyma.sípi,.pini.
titlawankgoy.katsisni.xpalakata.pilu.kililakgaputsa.chaw.lulikasenkgat.anta.
Gorgonio Pérez de LunaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 53 25/11/2008 01:15:49 a.m.
54
Tiku nixkanalaní xpaskwakan ninín
Lalh.akgtum.kilhtamakú..Chatum.chixku.xwanikan.Xwan,.
nixlakgatí.nalilakgaputsay.xpaskwakan.liputum.ninín,.
xankgalhí.xwan.piwa.ninín.nalh.taspitkgoy.
Wa.xpuskat.luxlitalilakgaputsay,.xla.xkakaxtlawanikgoy.
ninín,.xatakgatsin.xla.xwiliy.kpusantu,.naxlakapastaka.
nawiliy.nema.tlakg.xalakwan.kgalhpuxum,.chaw.
xlimasmuluta.pusantu.kúni',.nema'.xalimakgasa.
xán.mastokga.kkasipini',.naxtamaway.limajinin,.
xmakgskgot,.xwiliy.xla'.kantela.ktankilhtin,.xtamaway.
luxastakaka.kapsnat.nema.xlitlawanikan.sampúju'.tuku.
nakalitasanikan.ninín,.naxwiliy.xaliwama.talakkaxlan.
pin,.kaxtilanchu,.nipxi,.kgotxkgawi,.manta.chu.na.xwiliy.
xlakapunkan.ninín,.chaw.naxán.liwana.kaxtlawannikgoy.
lakatunu.xputaknunkan.xninin.
Lalh.piwa.uyma.chixkú.tsukulh.litakglhuwiy,.talakilhnilh.
xpuskat.chu.amakgtum.chu.tiwanpá.pininín.nalh.
taspitkgoy,.pikámanwá.tamakgatsankganán;.chu.xla.ni.
makgstum.mat.naxkgaxmatní.xchiwinankgolh.ninín,.
wa.ni.xlimakgatsankgaputun.xkilhtamakú,.chu.wa.ni.
xlilaktlawaputun.xtumin,.chu.xlá.wata.kátitakaxtakilha.
kxkakapéni',.xáma.kuxtuy.xkapén.pi.wá.xla.xmaxkiy.tuku.
nalixtapalinan.
Totonaco 4o ilustrado.indd 54 25/11/2008 01:16:09 a.m.
55
Amakgtum.chu.xpuskat.tilitsakgsapá.namakgpuwntini.
xlakata.nakanalániy.xpaskwakan.ninin.chu.xla.wata.
kátlakg.tilisitsilh.uyma.xatsakat.chixkú,.nikxni.tlan.
tlawalh,.wata.kapalaja'.titsalalh.kxkakiwín..Lakgwi.
xma.pukllhi,.wa.chu.xpalakata.nitu.xchichinama..Wa.
uyma.kilhtamaku.tlakg.lonkgnalh.lata'.cha.akgtum.kata'..
Tsilis.xkawanit.kakiwin.xpalakata.pipaks.chixkuwin.
xjaxmakgolh.kxchikkan.
Akxni.chu.ay.xan.tastunut.tsukulh.lixkan.makgkatsikan,.
chaw.tsukulh.makpuwan.tsinú,.xalán.chu.akxni.tsukulh.
kgaxmata.pi.wi.tiku.tsinú,.tsinú.xtalakglakatsuwima.chu.
lilakgaputsa.tikunin.noma.xkilhanimakgolh:
—¡Luxakalakawa.wix.likatsi.ya.kinkgawasa,.kkilawa.
kminchik.chu.nipal.anta.wix.kinkakgalhkgalhipat.lata'.
chuna.xlilakgchan,.wata.unú.wix.tanita.latapaya,.chu.
nipala.chuchut.akinin.kkitakgswi.kminpusantu!.¡Chu.
lulipekua.akinin.ktsinksmaw.chaw.kkgalhputimaw!
Lakapalaja.chu.titaspitli,.chaw.tunkun.timatamawninalh.
katuwa.tuku.tilakapastakli.xpuskat.pikalkgawilikan.ninín.
Ni talakgapasaXpultamatni’ Tutunakú, Kgoyum
Totonaco 4o ilustrado.indd 55 25/11/2008 01:16:32 a.m.
Akgstitum.tachiwin. Narración
Akgtisa. Tenebrosa
Chulna. Gaviotas
Kastakgnan. Chila
Kaxiwitna. Eloxochitlán
Kgakgala. Caparazón
Kuyunkut. Luciérnaga
Lalimakgalhchiwin. Cuento
Lamakanit.tatsokgni'. Carta
Lantla.litlawat. Receta
Latalalinanín. Amigos
Lhakgtsokgsanan. Entrena
Lhkgokgomatsat. Carbonato
Lichalan. Aceite
Likgalhchakgxni'. Trabalenguas
Likgalhtakgsni'. Adivinanza
Limakgapaxuwanat. Copla
Limalakawana.takgalhchiwin. Leyenda
Putakgatakgsni'Glosario
56
Totonaco 4o ilustrado.indd 56 25/11/2008 01:16:49 a.m.
57
Listakyawan.tachiwin. Refrán
Litalakgapasni'. Descripción
Limakgalitsin. Chiste
Litamakgatawakga. Ensayo
Litsílin. Aceite
Litustalanit. Instructivo
Liwanlinat. Índice
Liwatawaka. Lugar.de.las.ofrendas
Lunxax. Rosa
Makgentsis. Abeja
Mamakgstapinana. Sumar
Patuxkan. Puente
Pumakgachokgo. Barranca
Putakgatakgsni'. Glosario
Putakgstumitni'. Listado
Sipulax. Cebolla
Smalala.luwa. Baboso
Snakgnán. Vuela
Totonaco 4o ilustrado.indd 57 25/11/2008 01:16:54 a.m.
Stlan.takgchiwin. Poesía
Swayu. Flojo
Takatsin. Creencia
Takgalhchiwin. Cuento
Takgspulin. Anécdota
Talikgalhstilitni'. Ronda
Taliwan.xatsutsokgo. Mole
Tamakun. Riqueza
Tantuxi. Zorro
Tatlin. Canción
Xakatuwa.tamasiyun. Representación.teatral
Xalhwiláwa'. Latoso
Xalimalhtatin.tatlin. Arrullo
Xamakgan.akgstitum.tachiwin. Narración.histórica
Xatakgalhchiwin.malananin. Mito
Xatalakgtsokgkin.pulatamat. Monografía
Xatalakgtsokgkin.talatamat. Biografía
Xatawanalinat.talimakatsin. Crónica
Xatsutsokgo.tawakat. Manzana58
Totonaco 4o ilustrado.indd 58 25/11/2008 01:17:05 a.m.
Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukanVivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca
Tutunakú./.Totonaco.de.Huehuetla,.Puebla4°
se.imprimió.por.encargo.de.laComisión.Nacional.de.Libros.de.Texto.Gratuitos,.
en.los.talleres.de.xxxxxxxxCol..xxxxxxxx
Delegación.xxxxxxxxxxC.P..xxxxx,.México,.D.F.,
en.el.mes.de.xxxxxx.de.2008.
El.tiro.fue.de.xxxx.ejemplaresmás.sobrantes.para.reposición.
Totonaco 4o ilustrado.indd 59 25/11/2008 01:17:23 a.m.
Tutunakú, Kgoyum, Kgampalhuwachuchut • Totonaco de Huehuetla, Puebla
Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukanVivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca
4º
2008
Portada Totonaco 4o.indd 1 25/11/2008 01:25:22 a.m.