Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk
-
Upload
paula-weerkamp-bartholomeus -
Category
Documents
-
view
108 -
download
3
Transcript of Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk
viki’s view
Viki's View.indd 1 2/29/12 9:45:07 AM
Viki's View.indd 2 2/29/12 9:45:07 AM
viki’s view
Van overleven naar beleven: een baanbrekende methode
Paula Bartholomeus
Viki's View.indd 3 2/29/12 9:45:07 AM
Eerste druk© 2012 Paula Bartholomeus © 2012 248media uitgeverij, Steenwijk
Omslagontwerp: Ruud Baas Grafische VormgevingBeeld omslag: Broer van den DobbelsteenGrafische realisatie: mds
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
www.248media.nl
isbn: 9789079603206nur: 777
Viki's View.indd 4 2/29/12 9:45:07 AM
Het is woensdagavond 26 februari 2010.
De opa van Viki vertelt mij een opmerkelijke anekdote over zijn
kleindochter, die nog geen tweeënhalf jaar oud is: ‘Viki speelde
dat ze Zwarte Piet was, en dat ze niet thuis was.’
Het spel en het sociaal-emotionele ontwikkelingsniveau van
deze peuter imponeren. Viki blijkt op tweeënhalfjarige leeftijd
al in staat te zijn zich te verplaatsen in een ander. Daarnaast
verwerkt zij met behulp van het spel de spanningen die de
sinterklaasperiode met zich mee had gebracht. Ik realiseer me
hoe belangrijk het is om te kijken naar de gezonde ontwikkeling
van kleine kinderen. We kunnen hiervan leren wat er nodig is om
een gezond verwerkingsproces in gang te zetten. Dit is het begin
van een geheel nieuwe kijk op de behandeling van psychische
problemen van kinderen en volwassenen. Vier maanden later
levert dit gedachtegoed een voortschrijdend inzicht op met
betrekking tot een van de grootste ontwikkelingsproblemen
van deze tijd: autisme.
Viki's View.indd 5 2/29/12 9:45:07 AM
Viki's View.indd 6 2/29/12 9:45:07 AM
Inhoud
Voorwoord 13
Deel 1De orthopedagogische invalshoek 17Reactie van Joerie 18Visie op kinderen en volwassenen met psychische klachten 19Het verhaal van Hans 23Theoretische verantwoording 25Samenvatting 30
Deel 2
Het ontstaan van Viki’s View 31Het experiment 31Wat is er veranderd? 34
Deel 3
Wat is Viki’s View? 37Een cliënt omschrijft zijn Viki’s View ervaring 39Kan ik baat hebben bij Viki’s View? 40Het verhaal van Jaynie 42Persoonlijkheidsstoornissen, posttraumatische
stressstoornissen en schizofrenie 44
Ervaringen van Stephan 45
Deel 4
Viki’s View en autisme 51Stel dat het waar is ... 57Het verhaal van J 58Het verhaal over Annemarie, casuïstiek met
betrekking tot autisme 60
Viki's View.indd 7 2/29/12 9:45:07 AM
De eerste kennismaking 60Begeleiding 61Het psychologisch onderzoek 62Viki’s View 63
Deel 5
Nog meer ervaringsverhalen 67Het verhaal van een jonge moeder 67Het verhaal van Corry 70
Deel 6
Reacties van het onderzoeksteam 73Het verhaal van Paula 73Het verhaal van Perry 75Het verhaal van Anke 78Het verhaal van Mark 79
Deel 7
Viki’s View protocol 83De eerste aanzet tot het protocol van Viki’s View 83Evidence-based werken 83Richtlijnen bij het gebruik van dit protocol 83Contra-indicaties bij het gebruik van dit protocol 84
Doelgroep volwassenen met psychische problemen 85Uitgangspunten 85Doelstelling 87Doelgroep volwassenen met psychische klachten 88Randvoorwaarden 89Behandelverantwoordelijkheid 90 Planningsprocedure volwassenen met psychische
klachten 90
Viki's View.indd 8 2/29/12 9:45:07 AM
Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met psychische problemen 93
De eerste sessie 93De tweede sessie 96De derde sessie 102De vierde sessie 102De vijfde sessie 103Follow-up 104Effectmeting en monitoren 104De voormeting 105
Doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische problemen 113
Theoretische uitgangspunten 113Doelstelling 115 Kinderen en jeugdigen met psychische klachten 116Randvoorwaarden 117Behandelverantwoordelijkheid 118Beroepsverantwoordelijkheid 118Planningsprocedure bij kinderen en jeugdigen 119
Viki’s View – de aanpak: doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische problemen 122
De eerste sessie 122De tweede sessie 123De derde sessie 124De vierde sessie 125De vijfde sessie 125Follow-up 125
Doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen (ass) 125
Theoretische uitgangspunten 125
Viki's View.indd 9 2/29/12 9:45:07 AM
Het doel van de interventie 128De randvoorwaarden voor uitvoering 128Behandelverantwoordelijkheid 129
Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen 130
De eerste sessie 130Resultaten bij mensen met ass 133Wat er verandert voor mensen met ass 133Effectmeting 135Nazorg en terugvalpreventie 135
Doelgroep kinderen met autismespectrumstoornissen 136Theoretische uitgangspunten 136Aanpassingen voor kinderen met ass 137Resultaten bij kinderen met ass 137
Andere doelgroepen 139
Nawoord 141
Bijlage 1: Overzicht schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young 143
Bijlage 2: Vertrouwen en zekerheid door aanleuning 145
Verklarende woordenlijst 149
Literatuur 153
Viki's View.indd 10 2/29/12 9:45:07 AM
stel dat het waar is ...
Viki's View.indd 11 2/29/12 9:45:07 AM
Viki's View.indd 12 2/29/12 9:45:07 AM
Voorwoord
Laten we toch eens meer stilstaan bij wat we hebben, bereikt
hebben.
Laten we eens kijken, ruiken, proeven, genieten van het nu.
Want op het nu wordt de morgen gebouwd!
Robert van Bastelaar-Walsh
Geachte lezer,
Twee jaar geleden ontwikkelde ik samen met mijn collega’s Perry
de Wagt, Anke Nicolasen en Mark Versteeg een hersentraining, die
tot verrassende resultaten heeft geleid.
In het boek dat voor u ligt, heb ik geprobeerd iets te beschrijven
wat voor mij bijna niet te beschrijven is.
De transformatie die heeft plaatsgevonden bij de mensen met wie
we gewerkt hebben, heeft grote indruk op ons gemaakt. Dit willen
we graag met u delen.
Dit boek is bedoeld om u duidelijk te maken wat Viki’s View nu
eigenlijk is en wat deze therapie zou kunnen betekenen.
Tijdens Viki’s View houden wij ons bezig met de manier waarop
mensen informatie verwerken. Mensen met psychische klachten
hebben moeite met het houden van overzicht. Emotionele ballast
zorgt ervoor dat zij op een andere manier tegen zichzelf en de
wereld aankijken. Hoe ernstiger de klachten zijn, des te moeilijker
het wordt om hoofd- en bijzaken te kunnen onderscheiden.
Uiteindelijk raakt de informatieverwerking ernstig verstoord.
Viki's View.indd 13 2/29/12 9:45:07 AM
14 Viki’s View
In dit boek wordt de term ‘integratie’ op een andere manier
gebruikt dan u wellicht gewend bent. Met het integratieproces
wordt een informatieverwerkingsproces bedoeld. Het gaat
in dit geval om het tegelijkertijd verwerken van prikkels die
vanuit de zintuigen bij de hersenen binnenkomen, waardoor
de informatie kan worden samengevoegd tot een betekenisvol
geheel. Dit informatieverwerkingsproces is noodzakelijk om te
kunnen komen tot denken in samenhang (centrale coherentie)
en betekenisverlening (conceptvorming).
Viki’s View draait letterlijk om integratie, zowel in de betekenis die
hierboven is geschetst als in de betekenis van perspectief bieden
op een volwaardigere positie binnen onze maatschappij. Wanneer
het integratieproces in de hersenen wordt aangezet, ontstaan er
overzicht, inzicht en daarmee perspectief. Viki’s View geeft mensen
extra mogelijkheden en ruimte voor groei en ontwikkeling.
We leven in een complexe maatschappij en onze verzorgingsstaat
is in snel tempo aan het veranderen in een participatiesamenleving
(Van der Lans 2009). Dit heeft tot gevolg dat mensen met
psychische klachten geconfronteerd worden met ingrijpende
wijzigingen in het socialezekerheidsstelsel en in de zorg.
Participatie in de samenleving is een belangrijke richtlijn geworden,
die vraagt om zelfverantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van
mensen. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van
2007 is hier een voortvloeisel van. Lang niet iedereen beschikt
over eigen inzet, vaardigheden en mogelijkheden om op deze
manier te integreren en participeren binnen de maatschappij.
Mensen met psychische klachten en mensen met autisme vormen
een kwetsbare groep. Viki’s View is een methodiek die goed
Viki's View.indd 14 2/29/12 9:45:07 AM
Voorwoord 15
aanslaat bij deze groep. Het is een hersentraining die psychische
klachten vermindert en mensen sterker maakt. Wij vinden het
belangrijk dat Viki’s View beschikbaar komt voor mensen met
psychische klachten die de hersentraining willen en nodig hebben.
Het afgelopen jaar hebben we dan ook met zorg gewerkt aan
onze nieuwe methode en ervoor gezorgd dat deze overdraagbaar
is. Er is overleg geweest met collega’s uit het veld en we blijven
investeren in goede contacten met samenwerkingspartners.
Viki’s View is geen kant-en-klare oplossing voor psychische
problemen. Alleen met Viki’s View zijn we er nog niet. We kunnen
een positieve verandering in gang zetten. Wij vragen u Viki’s View
te beschouwen als een mooie voorzet die door gemotiveerde
cliënten en collega’s verder ingekopt moet worden.
Viki’s View is uitgeschreven in een protocol, dat in deel 7 van
dit boek is opgenomen. De lezers van dit protocol willen we
een belangrijke boodschap meegeven. Om het protocol goed
te kunnen uitvoeren, is praktijktraining nodig. Het is een
complexe therapeutische vaardigheid die oefening en geduld
vraagt. Als deze vaardigheid onvoldoende wordt beheerst, blijft
het effect uit. We zijn bezig met de ontwikkeling van cursussen
voor collega’s in het veld, waarbij het in de praktijk oefenen van
de vaardigheden die nodig zijn om Viki’s View toe te kunnen
passen, centraal zal staan.
Veel leesplezier!
Paula Bartholomeus
Waalre, januari 2012
Viki's View.indd 15 2/29/12 9:45:07 AM
Ohne eine heitere vollwertige Kindheid verkümmert das ganze
spätere Leben. Das Kind wird nicht erst ein Mensch, es ist schon
einer.
Janus Korczak
Viki's View.indd 16 2/29/12 9:45:07 AM
deel 1
de orthopedagogische invalshoek
Viki’s View is een methodiek die ontwikkeld is vanuit de
orthopedagogiek. Orthopedagogen houden zich bezig met
opvoedingsvraagstukken. Zij streven ernaar optimale ont-
wikkelingskansen te creëren voor kinderen en jeugdigen die op
een bijzondere manier in het leven staan.
Handelingsgerichte diagnostiek is de afgelopen jaren voor
mij een steeds belangrijker hulpmiddel geworden om het
werk goed te kunnen doen. Tegelijkertijd zie ik dat er zowel
in de hulpverlening als op scholen een tendens is ontstaan
om diagnostiek als voorwaarde te stellen om voor zorg in
aanmerking te komen. Als kinderen of volwassenen uit balans
zijn, laten ze dat zien in hun gedrag en in de manier waarop
ze denken en voelen. Kijken naar dat gedrag is interessant om
vast te kunnen stellen hoe ernstig de problemen zijn, en om te
beoordelen wat voor impact de problematiek heeft op de cliënt
en zijn omgeving. Diagnostiek lost echter geen problemen op.
Het is daarnaast nog een hele uitdaging om ervoor te zorgen
dat mensen terug in balans komen.
Ik zie dat er vaak met een omweg gewerkt wordt. Een omweg
die mensen onnodig lang laat wachten op hulp. Een diagnose die
naast duidelijkheid en houvast soms ook meer pijn veroorzaakt
dan dat ze verzachting biedt. Het betekent focussen op wat
Viki's View.indd 17 2/29/12 9:45:07 AM
18 Viki’s View
je niet kunt, kijken naar ontwikkelingsbelemmeringen en die
uitgebreid in beeld brengen.
Dit heeft tot gevolg dat er jongeren zijn die zich door de
maatschappij afgewezen voelen. Het kinderpsychiatrisch etiket
hangt als een blok aan hun been en ontneemt hun de motivatie
om voor hun toekomst te gaan:
‘Ik ben autist, ik heb een verstandelijke beperking, ik heb een
psychiatrische achtergrond, ik ben levenslang van zorg afhankelijk.’
Bij Viki’s View wordt diagnostiek niet als voorwaarde gesteld
om mee te mogen doen.
De intake en benadering zijn klachtgericht en de therapie richt
zich op het terug in balans brengen van mensen die zichzelf zijn
kwijtgeraakt.
Reactie van Joeri F.
Toen ik aan Viki’s View begon, dacht ik eigenlijk maar één ding:
hoe kan iets wat zo klein is mijn leven nou veranderen? En dan
heb ik het niet over Paula! ;)
Het deed het dus wel!
Het is niet dat ik de dingen beter zie, want een bril had ik immers al.
Het is meer dat ik er meer energie voor heb, er meer zin in
heb als ik opsta. Ik heb ook meer zin in mijn werk. Ik denk
niet meer voortdurend dingen als: kan ik dat wel? Is dat niet te
lastig? Maar om het echt te geloven, moet je het meemaken.
Viki’s View is voor mij een alternatief op de deprimerende
Nederlandse hulpverlening die denkt mensen te beschermen,
maar er alleen in slaagt mensen voor de samenleving te
verbergen. Viki’s View gooit juist de deuren open, zodat je kunt
zeggen: ‘Hallo wereld, dit ben ik en ik ben de moeite waard!’
Viki's View.indd 18 2/29/12 9:45:07 AM
De orthopedagogische invalshoek 19
Visie op kinderen en volwassenen met psychische klachten:
grote mensen zijn net kinderen, liever niet andersom
Grote mensen zijn net kinderen, althans zo zou het moeten zijn.
Ik verbaas me over de manier waarop volwassenen met
psychische problemen worden benaderd en hoezeer dit afwijkt
van de behoeftes die zij hebben als ik ervan uitga dat deze
lijken op de behoeftes van het kind.
Baby’s weten precies wat ze moeten doen om ervoor te zorgen
dat hun behoeftes door de omgeving vervuld worden. Het gaat
dan ook vaak goed. Kinderen moeten veel creatiever zijn om te
zorgen dat ze goed aan hun trekken komen. We leren peuters
hun behoeftes uit te stellen en ondergeschikt te maken aan die
van de omgeving. Zo zorgen we ervoor dat kinderen steeds
meer op grote mensen gaan lijken en dat het kinderachtig
gedrag uiteindelijk plaatsmaakt voor aangepast, volwassen
gedrag. Van een volwassene verwachten wij dat hij een individu
is, een persoonlijkheid. Een volwassene kan verantwoordelijk
gesteld worden voor zijn gedrag, moet zich bewust zijn van
dit gedrag en de consequenties daarvan aanvaarden. Als een
volwassene psychische problemen heeft, wordt hij daarvoor
ook verantwoordelijk gehouden. Hij zal een hulpvraag moeten
stellen aan de huisarts of een psycholoog, gemotiveerd moeten
zijn om voor therapie in aanmerking te komen en trouw moeten
zijn wat de inname van medicatie betreft.
Psychische klachten vallen onder het concept ziek zijn. We
praten niet voor niets over geestelijke gezondheidszorg. We
verlangen van een volwassene met psychische problemen dat
hij zich verantwoordelijk opstelt en goed voor zichzelf zorgt.
Dit lijkt vanzelfsprekend, tot het moment dat de problematiek
Viki's View.indd 19 2/29/12 9:45:07 AM
20 Viki’s View
zo ernstig is geworden dat een volwassene niet meer als
wilsbekwaam wordt gezien en de maatschappij oordeelt dat
deze persoon een gevaar is voor zichzelf of voor zijn omgeving.
De zelfverantwoordelijkheid wordt dan door tussenkomst van
een psychiater en rechter ontnomen. Je zou verwachten dat in
dit geval de grote mens met ernstige psychiatrische klachten zou
worden verzorgd als een kind. Dit lijkt niet het geval te zijn.
Als je grote mensen en kinderen tot dezelfde categorie rekent
wat behoeftes betreft, dan zien we hier iets heel vreemds
gebeuren. Een kind dat verschrikkelijk overstuur is en geen
controle meer heeft over zijn emoties, wordt door zijn vader of
moeder getroost, begrensd en gerelaxeerd. Hiervoor is nabijheid
nodig: een echt ander mens dat fysiek begrenst, intimiteit geeft,
vasthoudt, wiegt, traantjes afveegt, relativeert en laat voelen dat
het allemaal wel weer goed komt. Wat zou u ervan vinden als in
plaats hiervan de ouder het kind observeert, vragen stelt, testen
afneemt en medicatie voorschrijft? Als de troost, begrenzing en
relaxatie achterwege blijven, zou dit naar mijn idee hard en koud
overkomen. Met het hysterische gedrag geeft het kind namelijk
aan: ‘Ik kan het niet alleen, ik heb je nu nodig.’ Wat een geluk als
het kind op dit moment een ouder heeft die er voor hem is.
Een volwassene die dezelfde signalen afgeeft, en aangeeft dat
hij het leven niet alleen aankan, moet beoordeeld worden. Als
het gedrag ernstig genoeg bevonden wordt, is er sprake van
een crisis. Er wordt ingegrepen, en je zou verwachten dat in de
reactie de primaire behoeftes centraal staan. Natuurlijk wordt
er fysieke begrenzing geboden als dit nodig is. Maar hoe zit het
met de nabijheid, de troost en de relaxatie? Als die troost en
relaxatie medicamenteus worden toegediend, is dat in schriel
contrast met de behoefte aan nabijheid van een persoon die
Viki's View.indd 20 2/29/12 9:45:07 AM
De orthopedagogische invalshoek 21
je kunt vertrouwen. Het blijft hard, koud en is zeker niet
kinderachtig!
Er is een verschil ontstaan in de manier waarop jonge kinderen de
wereld verkennen en de wijze waarop volwassenen in het leven
staan. Kinderen gebruiken zo veel mogelijk informatie vanuit
alle zintuigen. Zij weten hoe hun moeder ruikt (let op: niet haar
parfum), ze hebben de behoefte om van alles aan te raken, in de
mond te stoppen en te proeven. Er is geen volwassene die als kind
niet geproefd heeft hoe oorsmeer en snot smaken, en daarmee
gespeeld heeft voordat het als viezigheid werd opgeslagen.
Kinderen zingen, dansen, spelen met licht en staan open voor
nieuwe ervaringen die ze onbevangen tegemoet treden. Dat
is niet zo, zult u misschien denken, mijn kind is anders. Het is
afgesloten, het is verlegen, teruggetrokken of het speelt helemaal
niet. Mijn kind kan geen contact maken, het toont geen emoties
... Of: mijn kind is zo druk en ontremd, dat is toch niet normaal!
Ik kan me in uw reactie verplaatsen als het om een kind met
psychische problemen gaat. Als het niet goed gaat met een
kind, doordat het pijn heeft, verdriet heeft, angstig is of onder
druk staat, dan raakt dat onbevangen opdoen van nieuwe
ervaringen verstoord. Het is mogelijk dat een kind geboren
wordt met een overgevoeligheid voor prikkels. Er zijn verschillen
in temperament die bepalend zijn voor de gevoeligheid van een
kind voor de informatie van buitenaf. Ook kinderen die lichamelijk
ziek zijn, spelen niet meer. Het kan ook zijn dat het kind heeft
blootgestaan aan chronische stress of overbelast wordt door
taken of verantwoordelijkheden die het emotioneel gezien nog
niet aankan. Kinderen met emotionele problemen gaan ander
gedrag vertonen. Het onbezorgd gedrag gaat eraf en het kind
Viki's View.indd 21 2/29/12 9:45:07 AM
22 Viki’s View
trekt zich terug in angstig, depressief gedrag of het reageert
met agressief of oppositioneel (koppig, dwars) gedrag. De
informatieverwerking raakt verstoord, evenals de integratie, het
tegelijkertijd verwerken van zo veel mogelijk informatie via de
verschillende zintuigen. Er wordt informatie uitgesloten, waardoor
zowel de waarneming als de beleving van de werkelijkheid
verandert. Er ontstaat een vertekend beeld van de realiteit en het
kind ontwikkelt gedragspatronen als reactie op deze vertekening.
Kinderen met psychische klachten gaan zich hierdoor niet alleen
anders gedragen, maar zich ook anders ontwikkelen: de balans is
verstoord geraakt. Het is voor het kind niet meer vanzelfsprekend
om onbezorgd te spelen en optimaal te beleven. Het kind is
zichzelf niet meer, het wordt geregeerd door spanning, stress,
overprikkeling of pijn die het moet zien te overleven. Het kind
met psychische problemen reageert als een volwassene die
afgeleerd heeft om te denken, te spelen en tegelijkertijd te
voelen. Het kan zichzelf niet meer zijn. Er ontstaan klachten
bij kinderen die verschrikkelijk veel lijken op de klachten van
volwassenen met psychische problemen: piekeren, faalangst,
perfectionisme, minderwaardigheidsgevoelens, sociale isolatie,
depressiviteit, concentratieproblemen, (in)slaapproblemen,
eetproblemen, obstipatie, agressie, automutilatie ...
Viki’s View is ontwikkeld vanuit de gedachte dat volwassenen
met psychische klachten weer zouden moeten leren om op een
onbevangen, speelse manier in het leven te gaan staan. De
therapie is erop gericht om mensen van overleven naar beleven
terug te leiden, om mensen weer te laten ervaren wie ze zijn
en ze te laten voelen dat het goed is om jezelf te mogen en te
kunnen zijn.
Viki's View.indd 22 2/29/12 9:45:07 AM
De orthopedagogische invalshoek 23
Het is een leuke, speelse therapie geworden die wat weg heeft
van een speltherapie voor volwassenen. Natuurlijk is deze
therapie ook voor kinderen met psychische klachten geschikt.
De doelstelling is namelijk exact dezelfde.
Het verhaal van Hans: zijn visie op de hulpverlening
Toen ik 21 jaar was, ging ik naar de huisarts, omdat het niet
goed met mij ging. Ik verkeerde in het stadium dat ik alles op
wilde geven en werd doorverwezen naar een psycholoog. Nog
geen twee maanden later was ik zo psychotisch dat ik op de paaz
(Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) terechtkwam.
De psycholoog vroeg meer inzet van mij dan ik zelf aankon.
Dat is voor mij achteraf gezien de reden geweest dat het steeds
slechter met mij ging. Hij wilde me activeren op een moment
dat ik dat gewoon nog echt niet aankon. We voerden veel
psychologische begeleidingsgesprekken, met als doelstelling
mij inzicht te geven in mijn ziektebeeld en in mijn gedrag.
Ik verbleef twee maanden op de paaz en kreeg zó veel
antipsychotica toegediend dat ik er helemaal stijf van stond.
Ik begreep het niet. Mijn psychose was een manier van hulp
vragen. Voor mij was de psychose gewoon een manier om
duidelijk te maken hoe slecht het met mij ging.
Het effect van de medicatie die ik kreeg was ernstig. Ik voelde
me afgesneden van mijn gevoelens. Ik kon niet meer bij mijn
eigen emoties komen en andere mensen konden mij ook niet
meer raken. Het leek alsof het leven niet meer door kon gaan.
Tijdens mijn opname kreeg ik groepsgesprekken aangeboden,
die na mijn opname nog ruim drie jaar hebben voortgeduurd.
Ik vond het moeilijk om in een groep te zitten met mensen
Viki's View.indd 23 2/29/12 9:45:07 AM
24 Viki’s View
die, in verhouding tot mijn eigen problematiek, weinig hadden
meegemaakt en zich zo ellendig voelden. Alsof ik niet wist dat er
meer mensen zijn die ellendige dingen hebben meegemaakt.
Ik denk veel na over de maatschappij en hoe bepaalde mensen
een plaats veroverd hebben. Veel mensen zijn maar een marionet
in de maatschappij, ook al hebben ze een hoge opleiding gehad.
Ik val op dit moment buiten de maatschappij. Als ik kijk welke
mensen de touwtjes in deze maatschappij in handen hebben,
geloof ik niet dat ik erbij wil horen.
Mijn ervaring met de hulpverlening is dat problemen zoals
depressiviteit wel worden herkend, maar dat niemand goed
weet hoe ze deze op moeten lossen. Het voelt raar om cliënt of
psychiatrische patiënt te zijn.
Ik zie mezelf naar een kantoortje lopen dat zo kil is ingericht als
het maar zijn kan. De persoon die tegenover mij zit, laat niets los
over zichzelf, terwijl contact voor mij ongelooflijk belangrijk is.
Er wordt op routine gewerkt en er worden pasklare antwoorden
gegeven. Ik merk dat er met een protocol gewerkt wordt. Het
voelt alsof het protocol belangrijker is dan het contact met
mij. Ik krijg het ijskoud als ik de mededeling krijg dat ik door
bezuinigingen en reorganisatie van therapeut moet wisselen.
Ik heb al veel rechterlijke machtigingen gehad. Een daarvan
gaat een dezer dagen in en er staat in dat ik medicijnen
moet gebruiken. Als ik afwijkend gedrag vertoon, krijg ik een
antipsychoticum. Ik mag niet naar het buitenland reizen. Dit
geldt voor een half jaar en deze periode kan steeds verlengd
worden. Ik ben psychiatrisch patiënt en alles wordt buiten mij om
geregeld. Ik zit in een isolement, er zijn geen mensen waar ik op
terug kan vallen. Gelukkig heb ik een goed verstand. Ik zie dat
mensen met een lage intelligentie nog minder betrokken worden
Viki's View.indd 24 2/29/12 9:45:08 AM
De orthopedagogische invalshoek 25
bij hun behandeling. Mijn wereld wordt door de neerwaartse
spiraal waar ik in zit steeds kleiner. Dit maakt het moeilijk om
het leven vol te houden. Nee, het is geen sprookje: na tien jaar
behandeling ben ik als jongeman in de wao terechtgekomen. Ik
heb dan toch het idee dat er iets niet goed is gegaan.
Nu krijg ik Viki’s View en er gebeurt totaal onverwacht nog
iets met mij. Wat het precies is, dat weet ik niet. Het is heel
bijzonder. Het lijkt alsof mijn leven lichter wordt.
Theoretische verantwoording
Viki’s View is een hersentraining die ontwikkeld is door
orthopedagogen in samenwerking met sociaal-psychiatrisch
verpleegkundigen.
De gebruikte methodiek is gebaseerd op de manier waarop zeer
jonge kinderen hun emoties verwerken. De gehechtheidrelatie vormt
de basis voor de ontwikkeling van adaptieve emotieregulerende
vaardigheden. Vanuit psychofysiologisch onderzoek is aangetoond
dat de aan- of afwezigheid van een primaire hechtingsfiguur
geassocieerd kan worden met de response van het autonome
zenuwstelsel (ans − autonomic nervous system), voornamelijk
tijdens stressvolle gebeurtenissen (Gillissen e.a. 2007; Oosterman
& Schuengel 2007a, b; Stevenson-Hinde & Marshall 1999).
Wanneer een kind stress, angst of ongemak voelt, wordt er vanuit
zijn gedragssysteem verbaal of non-verbaal gedrag geuit om
nabijheid van een hechtingsfiguur te verkrijgen. Dit gedrag heeft
meestal als uitkomst dat er veiligheid en zorg worden geboden door
de hechtingsfiguur (Bowlby 1969, 1997), en het zorgt ervoor dat
kinderen geleidelijk aan leren omgaan met stressvolle situaties.
Viki's View.indd 25 2/29/12 9:45:08 AM
26 Viki’s View
Als hechtingsfiguren voorspelbaar, sensitief en responsief
reageren, zodat het stressniveau van een kind gereguleerd
wordt, voelt het zich veilig. Op deze manier leert het dat stress,
ongemak en een verhoogde arousal gemoduleerd kunnen
worden. Dit geeft het kind een gevoel van controle en het
gevoel dat de omgeving redelijk voorspelbaar is (Bradley 2000;
Weinfeld e.a. 1999).
Bradley heeft de afwezigheid van hechtingsfiguren, en daarmee
de afwezigheid van adequaat ontwikkelde stressregulatie,
beschreven als een belangrijke factor in het ontwikkelen van
psychopathologie (Bradley 2000). Als er geen hechtingsfiguren
aanwezig zijn tot wie kinderen zich kunnen richten in tijden
van stress, kunnen ze langdurig negatieve arousal ervaren.
Dit veroorzaakt een buitenzinnig gebruik van een gelimiteerde
set van neurale banen, dat uiteindelijk kan resulteren in
neurologische en gedragstekortkomingen (Schore 2001a, b).
De klassieke theorie van Bowlby verbindt onveilige hechting
aan psychopathologie, met daarin een centrale plek voor angst.
Mensen die onveilig gehecht zijn en daarmee een onveilig intern
werkmodel hebben ontwikkeld van zichzelf en anderen, zijn
theoretisch gezien kwetsbaarder voor psychiatrische problemen,
vooral voor angststoornissen en depressie (Bowlby 1973).
Er zijn verschillende hechtingspatronen die gerelateerd zijn aan
psychopathologie.
Naast de hechting zijn gender, temperament en de mate
van internaliserende en externaliserende problematiek
belangrijke factoren (Allen e.a. 1996; Rosenstein & Horowitz
1996). Ook onverwerkte trauma’s zijn een voorspeller voor
psychopathologie (Fonagy e.a. 1996; Allen e.a. 1996). Er is een
sterke transgenerationele relatie tussen desorganisatie van een
Viki's View.indd 26 2/29/12 9:45:08 AM
De orthopedagogische invalshoek 27
kind en een hoge score op onverwerkte zaken van verlies of
trauma van een ouder.
Uit longitudinaal onderzoek is gebleken dat adolescenten die
als baby al een gedesoriënteerd hechtingspatroon hadden en
later in hun leven ook traumatische ervaringen hebben gehad,
een hoge associatie hebben met dissociatieve symptomatologie
(Ogawa e.a. 1997). Het ontstaan van dissociatieve stoornissen
kan teruggevonden worden in vroege desorganisatie in hechting.
Hierdoor is het moeilijk om maar één intern werkmodel te
ontwikkelen. Er ontstaan meerdere en verschillende representatieve
interne werkmodellen naast elkaar. Trauma’s die later in het leven
ontstaan, zullen deze verschillende representaties versterken
tot ze fragmenten vormen (Liotti 1999).
Bowlby heeft de bewering van Freud, dat te veel beloning van
moederskant een gevaar is in de zuigelingentijd, ook in overweging
genomen. Volgens Bowlby heeft Freud zich niet gerealiseerd
dat deze zogenaamde affectie en overbescherming van moeder
ontstaan kunnen zijn vanuit de overcompensatie van moeder
voor onbewuste vijandigheid. In Bowlby’s optiek is buitensporige
scheidingsangst te wijten aan ongunstige familie-ervaringen,
zoals herhaaldelijke bedreigingen van verlating of afwijzing door
ouders, of door ziekte of het overlijden van een gezinslid, waarvoor
een kind zich verantwoordelijk kan voelen.
Om uit te leggen hoe defensieve processen werken, citeert
Bowlby bewijs dat aantoont dat informatie die binnenkomt in
de hersenen, normaal gesproken veel processen ondergaat
voordat er een bewustzijn van die informatie ontstaat (Dixon
1971; Erdelyi 1974). In iedere fase van de informatieverwerking
wordt een deel ervan bewaard voor verdere processen en
verwerking; het overige deel wordt weggegooid. Dat dit zelfs kan
Viki's View.indd 27 2/29/12 9:45:08 AM
28 Viki’s View
gebeuren nadat informatie al zeer geavanceerde niveaus van
codering heeft ondergaan, wordt aangetoond door dichotische
luisterstudies. Bij dit soort studies wordt aangetoond dat
deelnemers die door hoofdtelefoons verschillende informatie
krijgen aangeboden, in staat zijn om zich selectief op een van
de twee te concentreren. Desondanks wordt de informatie
waar men zich niet op concentreert, toch door processen
opgenomen, aangezien de deelnemer zich er bewust van
wordt wanneer er een persoonlijke boodschap (bijvoorbeeld
de naam van de deelnemer) genoemd wordt. Bowlby beweert
dat defensieve exclusie van informatie van het bewustzijn
afstamt van dezelfde processen als selectieve exclusie, hoewel
de redenen van de beide typen van exclusie verschillen. Er zijn
drie situaties waarvan geloofd wordt dat zij in het bijzonder
mensen laten neigen naar defensieve uitsluiting: situaties
waarvan kinderen ongewild getuigen zijn, situaties waarin de
kinderen het gedrag van ouders te onverdraaglijk vinden om
over na te denken, en situaties waarin kinderen iets doen, of
ergens aan denken waarvoor ze zich diep schamen.
Ook al beschermt defensieve exclusie het individu tegen
geestelijke pijn, verwarring of conflicten, het interfereert wel
met het vastleggen van interne werkmodellen tegenover externe
realiteit. Verschillende klinische studies die zijn gereviewd in
Separation (bv. Cain & Fast 1972), suggereren dat defensieve
exclusie leidt tot een split in interne werkmodellen. Deze split
leidt aan de ene kant tot een set van interne werkmodellen
die toegankelijk is voor het bewustzijn en voor discussie,
gebaseerd op wat het kind verteld is, en aan de andere kant
tot een set gebaseerd op wat het kind heeft ervaren, maar
wat defensief exclusief is gemaakt van het bewustzijn. Dit deel
Viki's View.indd 28 2/29/12 9:45:08 AM
De orthopedagogische invalshoek 29
representeert de kant van de ouder die het kind haat of in wie
het kind teleurgesteld is.
Bowlby beschrijft in zijn boek Loss een uitvoerende structuur
die de plaats van Freuds concept ‘ego’ (1923/1961) overneemt.
Bowlby beweert dat het centrale zenuwstelsel op een losse
hiërarchische manier georganiseerd is. Er bestaat volgens
hem een groot netwerk van tweerichtingscommunicatie
tussen subsystemen. Bovenaan deze hiërarchie zouden
volgens Bowlby een of meerdere controle- of evaluatiepunten
staan, die gelinkt zijn aan het langetermijngeheugen en die
binnenkomende informatie moeten scannen op relevantie. Als
informatie als relevant beoordeeld is, wordt deze opgeslagen
in het kortetermijngeheugen, en van daaruit worden bepaalde
aspecten voor verdere processen geselecteerd.
Bowlby beweert dat alle vormen van geheugen voor het
hoofdsysteem toegankelijk zijn, ongeacht op welke manier ze
worden bewaard. Toch lijkt in sommige gevallen het hoofdsysteem
niet op een samenhangende manier in staat tot communicatie
met alle subsystemen. Wellicht zijn er in dat geval bepaalde
gedragssystemen die niet geactiveerd worden als dat nodig is.
Het zou ook kunnen dat signalen van deze gedragssystemen
onvoldoende doordringen, hoewel fragmenten van defensief
uitgesloten (geëxcludeerde) informatie soms doorsijpelen.
We ontlenen onze algemene kennis zowel aan informatie die ons door
anderen verleend wordt als aan eigen ervaringen. Bowlby schrijft
dat er ernstige psychische conflicten kunnen ontstaan wanneer
de twee bronnen van opgeslagen informatie (representaties die
zijn gebaseerd op eigen ervaringen en op de communicatie met
anderen) elkaar enorm tegenspreken. Deze psychische conflicten
kunnen ook defensieve exclusie veroorzaken.
Viki's View.indd 29 2/29/12 9:45:08 AM
30 Viki’s View
Samenvatting
Een kind leert hoe het zelf en hoe de wereld in elkaar zit vanuit
de relatie met de omgeving. Ouders of andere belangrijke
hechtingsfiguren spelen een grote rol in de ontwikkeling van het
zelfconcept en de sociale conceptvorming. Als ouders veilig gehecht
zijn en in staat zijn om voorspelbaar, sensitief en responsief op hun
kinderen te reageren, kunnen zij hun kinderen zelfvertrouwen en
vertrouwen in anderen meegeven. Als kinderen in spanningsvolle
situaties kunnen terugvallen op voor hen belangrijke volwassenen,
leren ze op een gezonde manier hun emoties te reguleren.
Wanneer ouders zelf problemen hebben in de emotieregulatie
doordat zij belast zijn met onverwerkte verlieservaringen of
trauma’s vanuit de jeugd, geven zij deze ballast door aan hun
kinderen. Het kind voelt de spanning van de ouder aan, maar kan
deze spanning net als de ouder niet goed reguleren en plaatsen.
Bij emotionele overbelasting beschermt een kind zich door
informatie uit te sluiten. Situaties waarbij kinderen geneigd zijn
zich af te schermen:
− situaties waarvan kinderen ongewild getuigen zijn, terwijl
de ouders dit niet willen;
− situaties waarin kinderen het gedrag van ouders te
onverdraaglijk vinden om erover na te denken;
− situaties waarin kinderen iets doen of ergens aan denken
waarvoor ze zich diep schamen.
Het spreekt voor zich dat kinderen hierover niet met hun ouders
kunnen communiceren. Zij krijgen hierdoor niet de kans om
samen met hun ouders de spanning te neutraliseren en deze
gebeurtenissen te plaatsen. Zo bouwen zij emotionele ballast op.
Viki's View.indd 30 2/29/12 9:45:08 AM
deel 2
Het ontstaan van Viki’s View
Het is woensdagavond 26 februari 2010. Een opa vertelt een opmerkelijke
anekdote over zijn kleindochter Viki, die nog geen tweeënhalf jaar oud
is: ‘Viki speelde Zwarte Piet, en dat ze niet thuis was.’
Het experiment
Het is 27 februari 2010.
Ik voel me ziek en ellendig omdat ik een griep onder de leden heb.
Nadat ik een warm bad vol heb laten lopen en de Eerste Hulp
Bij Algehele Malaise (warme melk met honing, koek en chocola)
op de rand van het bad heb gelegd, besluit ik me te verdiepen
in het Handboek schematherapie. Dit boek lees ik als professional
natuurlijk niet zomaar. Ik zoek heel gericht naar een oplossing voor
mijn buien van onredelijkheid, die ik zeer goed ken, maar die mij
telkens op een onbewaakt ogenblik overvallen. Wat heb ik daar een
hekel aan!
Het Handboek schematherapie is een goed boek, maar ik
kan niet alles plaatsen. Daarom besluit ik een gewaardeerde
collega te bellen, die schematherapeut is. Als een echte
doe-het-zelver vraag ik hem hoe ik het voor elkaar kan krijgen
om in de situatie die ik hem voorleg te reageren als een gezonde
volwassene. Dat zou ik namelijk dolgraag willen leren. Ik vind
het niet normaal om me van binnen zo boos te voelen.
Viki's View.indd 31 2/29/12 9:45:08 AM
32 Viki’s View
Mijn collega vindt die boosheid juist goed. Hij zegt dat het goed
is dat ik daarbij kan. Het is goed dat die boosheid er mag zijn.
Vroeger kon dat niet, dat was te gevaarlijk. Hij legt uit dat ik
normaal gesproken wegliep als ik boos was. Of me afsloot voor
mijn omgeving.
Dat begrijp ik wel, maar er is verschil tussen boosheid en
boosheid. Ik voel de driedubbele versie: boosboosBOOS! Het
valt niet mee om dan een gezonde volwassene te spelen.
Zuchtend leg ik de telefoon neer. Ik heb gehoord dat ik
milder moet reageren. Dat kan ik vandaag zeker niet voor
elkaar krijgen. Een stuk chocola en warme melk doen
wonderen, vooral in bad. Ik word daar rustiger van. Maar
mild?
Toch lees ik door in het Handboek schematherapie. Het gaat
over het belang van rollenspelen, groepstherapie en correctieve
ervaringen, zodat maladaptief gedrag omgezet kan worden in
het gedrag van een gezonde volwassene.
Nog een diepe zucht. Ik denk dat ik nog een heel lange weg te
gaan heb. Ik twijfel eraan of het me ooit lukt.
Dan schiet mij het verhaaltje te binnen dat die trotse opa mij
vertelde over Viki en realiseer ik me dat het al eind februari is.
Arme Viki. Als ze nu, na tien weken, nóg Zwarte Piet speelt, heeft
die veel impact op haar gehad. Voor een meisje van tweeënhalf
jaar is dat erg lang. Zij zoekt dus ook naar een manier om haar
emoties te reguleren. Wat ongelooflijk knap van dat kleine
ding!
Viki en ik hebben met elkaar gemeen dat de personen die ons
angstig maken, er niet in werkelijkheid zijn. Ze zitten in ons
Viki's View.indd 32 2/29/12 9:45:08 AM
Het ontstaan van Viki’s View 33
hoofd en houden ons toch bezig. Ik vind het geniaal dat Viki
speelt dat ze zelf niet thuis is. Dat is wel zo veilig.
Mijn schema’s zijn niet zomaar ontstaan. Ze hebben alles te
maken met de omgeving waarin ik ben opgegroeid. Ze zijn
ontstaan in relatie met alle gezinsleden.
Het is misschien raar, maar ik kan nog heel goed spelen
en doe dat bijna elke dag. Op deze 27e februari speel ik
gezinstherapie met het hele gezin. Ik doe dat net als Viki:
Paula is niet thuis. De anderen zijn allemaal nadrukkelijk
aanwezig, inclusief mijn moeder die niet meer leeft. Dit roept
zo veel spanning op dat ik de relaxatietechniek erbij moet
gebruiken. Ik doe dat automatisch en ga helemaal op in het
spel.
Beduusd word ik ‘wakker’ in een koud bad.
Verrimpelde handen, melk afgekoeld. Het is anderhalf uur later.
Ik snap het niet. Er is iets gebeurd. Het voelt zo raar! Mijn hele
leven heb ik het gevoel gehad dat ik een bezwaard bestaan
had. Dat gevoel is weg. Voor het eerst. Ik kan het niet bevatten
en bel een goede vriend voor een kop koffie. Ik denk dat mijn
schema’s uitstaan, maar dat zou toch wel heel erg vreemd zijn.
Daarom besluit ik situaties op te gaan zoeken die mij zeker
zullen triggeren. Tot mijn verbazing gebeurt er helemaal niets.
Dit zijn dus die correctieve ervaringen. Wow! Ik verwonder
me over het feit dat ik eindelijk kan reageren als een gezonde
volwassene. Het bizarre is dat me dit helemaal geen moeite
kost. Het gaat gewoon vanzelf. Ik maak het moeilijker voor
mezelf door het fotoalbum uit de kast te halen. Dat vind ik
normaal gesproken echt niet fijn. Ik bekijk rustig de foto’s en
ik voel me mild. mild.
Viki's View.indd 33 2/29/12 9:45:08 AM
34 Viki’s View
Niet in woorden te vatten
wat er is veranderd in mij
sinds je deel uit bent gaan maken
van alles wat ik ben
van alles wat ik voel
Niet meer weg te denken
je zit in mijn systeem
je zit in alle poriën
als een dikke warme deken
en dat voelt zo ontzettend goed
Nooit eerder zo gelukkig
Heb ik wel echt geleefd?
Paula
Wat is er veranderd?
Ik vind het lastig te begrijpen wat er gebeurd is en zoek mensen
op met wie ik kan praten over wat er aan de hand zou kunnen
zijn.
Bestaat er zoiets als een overlevingsknopje dat ik bij mezelf
heb uitgezet? Ik let goed op mijn reactiepatronen en de
veranderingen die ik bij mezelf waarneem.
Ik bel Anke en stel haar voor een experiment bij zichzelf te doen.
Anke reageert gematigd positief. Ze maakt geen haast om het
experiment uit te voeren. Dit is typisch Anke: ze wacht op de
perfecte tijd, de perfecte plaats en de juiste stemming. Ze laat
me meer dan een week wachten! Eindelijk krijg ik haar aan de
Viki's View.indd 34 2/29/12 9:45:08 AM
Het ontstaan van Viki’s View 35
telefoon. Ze vertelt dat ze het experiment heeft uitgevoerd en
daar nog niet zo veel van merkt. Ik spoor haar aan om verdere
stappen te nemen om het effect te onderzoeken. Drie lange
kwartieren later krijg ik haar opnieuw aan de telefoon.
Anke vertelt dat ze inderdaad anders lijkt te reageren. Ze blijft
er rustig onder, moet het effect nog even laten bezinken. Ik ga
Perry bellen.
Hij heeft meer meegemaakt dan Anke en zou een geschikte
proefpersoon zijn. Ik leg hem uit wat ik in mijn hoofd heb.
In gedachten zie ik Perry schouderophalend staan luisteren.
Natuurlijk komt hij wel. Ik mag het gerust op hem uittesten.
Perry is meer een man van daden dan van woorden: hij laat niet
lang op zich wachten. Zijn motto is: ‘Gas erop!’ We drinken een
kopje koffie en gaan aan de slag. Na het experiment kijkt Perry
mij vriendelijk aan. Ik kan wel raden wat er in hem omgaat:
hij denkt dat ik gek ben geworden. Perry blijft mij vriendelijk
aankijken, lacht een keer en gaat schouderophalend weer aan
het werk. Ik wacht ongeduldig af, er zit niets anders op.
Het is een dag later en ik krijg telefoon van Perry: ‘Zeg Paula,
ik kreeg vandaag kritiek van een collega en ik dacht: moet ik
mezelf nu niet opfokken? Normaal gesproken was ik echt boos
geworden door de manier waarop het gesprek verliep. Maar nu
bleef ik kalm. Rustig. Niet normaal!’ Heel bijzonder om te horen
dat het ook bij Perry heeft gewerkt. We spreken af dat we op
zullen schrijven wat er voor ons verandert. We gaan ‘het’ verder
onderzoeken ... Dit is het begin!
Viki's View.indd 35 2/29/12 9:45:08 AM
Viki's View.indd 36 2/29/12 9:45:08 AM
deel 3
Wat is Viki’s View?
Een nieuwe therapie is nieuw en daardoor voor mensen nog
niet vertrouwd. Viki’s View is een therapievorm waarbij de
therapeut bij de cliënt het verwerkingsproces in de hersenen
probeert na te bootsen onder vergelijkbare omstandigheden
als waarin het jonge kind emoties en gebeurtenissen verwerkt.
Voor de therapeut is Viki’s View een complexe vaardigheid,
waarbij meerdere technieken tegelijkertijd gebruikt worden.
Een vaardigheid die de therapeut letterlijk in de vingers moet
krijgen voordat het gewenste effect bereikt wordt.
Om inzicht te geven in de therapie houden we informatieavonden.
Het valt op dat cliënten en hulpverleners die deze avonden
bezoeken veel behoefte hebben aan concrete beeldvorming.
Ze willen weten a) wat we precies doen, b) hoe het er precies
uitziet, c) welke vragen we aan de cliënt stellen en in welke
volgorde, en d) of we het even voor kunnen doen voor de
groep, zodat ze het kunnen zien. Dat begrijp ik goed: eerst
zien, dan geloven. De antwoorden op de vragen zijn voor
de meeste mensen onbevredigend, omdat er geen pasklare
antwoorden zijn.
In deel 7 van dit boek is een eerste aanzet gegeven tot het
omschrijven van Viki’s View in een protocol. Dat wil ik in dit
deel niet doen. Wel zal ik een poging wagen om uit te leggen
waarom het zo moeilijk is om iets nieuws te introduceren.
Viki's View.indd 37 2/29/12 9:45:08 AM
38 Viki’s View
Volgens mij hebben mensen bij alle nieuwe dingen in eerste
instantie moeite om zich voor te stellen wat het precies is.
Herinnert u zich nog dat de magnetron werd uitgevonden? De
mensen die deze vraag met ja kunnen beantwoorden, wil ik
vragen hoe zij gereageerd hebben. Ik weet nog hoe spannend het
was om voor het eerst met een magnetron aan de slag te gaan.
Ik herinner me ook dat ik me afvroeg hoe het precies werkte.
Die behoefte aan kennis duurde niet zo lang. Wie eenmaal een
magnetron in gebruik genomen heeft, denkt daar verder niet te
lang meer over na. Kinderen die opgroeien met allerlei moderne
technische apparatuur, vragen zich vaak helemaal niet af hoe
het werkt. Ze maken er gewoon gebruik van. De apparatuur
wordt in hun beeldvorming als concept opgenomen. Natuurlijk
weet je wat een magnetron is. Dat weet toch iedereen? We
begrijpen dat het spannend is voor mensen als ze voor het
eerst gaan vliegen. We gaan ervan uit dat iemand die ooit in
een vliegtuig gezeten heeft, weet hoe het is.
Aan verschillende mensen die bij ons geweest zijn, hebben we
gevraagd om te vertellen hoe zij Viki’s View hebben ervaren. We
krijgen de meest uiteenlopende verhalen. Een ingrediënt dat in
al die verhalen naar voren komt, is het trommelen op de handen.
De therapeut zit tegenover de cliënt aan een tafel en vraagt hem
de handen op tafel te leggen. Terwijl de cliënt denkopdrachten
krijgt, wordt er op zijn handen getrommeld. Het tempo en de
intensiteit van het trommelen wisselen. Daardoor, of door de
opdrachten die gegeven worden, veranderen de gevoelens in
het hoofd. Soms voelt het alsof het voorhoofd hard aan het
werk is, soms alsof de hersenen juist achter of opzij actief
zijn. Ondertussen flitsen er allerlei gedachten door het hoofd,
althans bij sommige cliënten. Anderen geven juist aan dat zij
Viki's View.indd 38 2/29/12 9:45:08 AM
Wat is Viki’s View? 39
zich slecht kunnen concentreren en weer anderen ervaren een
Viki’s View sessie als een soort film of een soort rondreis door
het hoofd. De therapeut volgt de cliënt en diens beleving, maar
is ondertussen bezig een proces aan te sturen. Hij richt zich
stapsgewijs op een proces dat de cliënt moet doorlopen, en
op de omstandigheden waarbinnen dat moet gebeuren. Dat is
hard werken voor die therapeut, en dat ontgaat de cliënt vaak
volledig.
een cliënt omschrijft zijn Viki’s View ervaring
Ik voel de dingen die ik bij mijn moeder voelde. Ik voel wat ik
gemist heb, ik voel waar ik naar verlang. Ik weet niet waarom ze
nou switcht naar mijn moeder en haar naar mij laat kijken. Dat
weet ik niet precies, maar het lucht me op. Ondertussen, want
dat ben ik vergeten te vertellen, liggen mijn handen uitgestrekt
op tafel. Daar wordt op getrommeld. Alles wordt rustig. Van
tevoren ben ik zenuwachtig. Er is een hoop gebeurd in mijn leven
en dat is zo complex dat ik er soms geen gat in zie. Maar op een
gegeven ogenblik wordt het rustig. Ik kan alle dingen zien die me
bezwaren. Ik heb ook alle reacties: soms ben ik kwaad, soms ben
ik geëmotioneerd, soms ben ik heel erg verdrietig en soms zie
ik ineens een lichtpuntje. Soms wordt het ineens helemaal licht!
Soms zeggen de mensen die in de kring staan, de dingen die ik
wil dat ze zeggen. Soms kan ik de dingen zeggen die ik tegen
hen wil zeggen. Maar het speelt zich allemaal in mijn hoofd af,
ondertussen gaat het trommelen gewoon door. Wat het mooiste
van dit is, vind ik de keren dat ik het heb meegemaakt, dat het
zo intiem is. Zo privé. Het is een proces dat zich helemaal binnen
mij afspeelt. Ik krijg de impulsen, ik trek de conclusies. De
Viki's View.indd 39 2/29/12 9:45:09 AM
40 Viki’s View
therapeute die tegenover me zit, interpreteert niet. Ze zegt niet
tegen me: ‘Nu gaan we terug naar die tijd van die traumatische
ervaringen en dan gaan we het nog een keer helemaal opnieuw
beleven.’ Dat is niet nodig. Want dat beleven dat heb je al gedaan
en het herhalen van vervelende dingen maakt ze alleen nog maar
vervelender. Het overzicht en de rust krijgen om te kijken naar
de dingen die je bezwaren, om te kijken naar de dingen waar
je verdriet van hebt, om te kijken daar waar je de oplossingen
ziet van dingen, dat is allemaal iets wat je zelf doet. En het privé
wordt gewaarborgd door het feit dat je zelf je ogen gesloten
hebt. Het speelt zich binnen in je af.
Kan ik baat hebben bij Viki’s View?
Als je op overleven staat, verandert de kijk op jezelf, op je
binnenwereld en op de dingen die zich buiten je afspelen.
Je gaat op een vertekende manier naar jezelf, naar anderen
en naar de wereld om je heen kijken. De kijk op jezelf is het
zelfconcept, de manier waarop je naar relaties met anderen
kijkt en hoe je die ervaart, is de sociale conceptvorming.
Het vertekend beeld is vaak herkenbaar voor de omgeving, maar
de persoon in kwestie die vanuit de vertekende beeldvorming
reageert, overziet in veel gevallen niet dat dit bijzonder is. Een
voorbeeld hiervan is het meisje met anorexia dat denkt dat ze
te dik is.
We leven in een tijd waarin onze beeldvorming sterk beïnvloed
wordt door de media. Van alle kanten komen er boodschappen
op ons af die ons vertellen hoe we zouden moeten zijn: mooi,
slim, rijk, succesvol, talentvol, voor niemand onderdoen, erbij
horen en je onderscheiden.
Viki's View.indd 40 2/29/12 9:45:09 AM
Wat is Viki’s View? 41
Dat heeft behoorlijk wat consequenties voor de manier waarop we
ons zelf en anderen beoordelen, en het is mede bepalend voor de
eisen die we aan onszelf en anderen stellen. Het verschil tussen hoe
je volgens de voorgeschotelde informatiestroom zou moeten zijn
en de realiteit is voor de meesten van ons groot. Realistisch gezien
wordt de overgrote meerderheid van de mensen niet als fotomodel
of als filmster geboren. Als we vinden dat we zo zouden moeten zijn,
zullen we vaak teleurgesteld worden. Als we vinden dat anderen zo
moeten zijn, stellen we te hoge eisen aan onze omgeving.
Mensen met psychische klachten zijn uit balans, hebben
problemen met hun informatieverwerking en zijn extra gevoelig
voor informatie van buitenaf. Het is een kwetsbare groep,
vanwege hun emotionele instabiliteit. Zij zijn uiterst gevoelig
voor stress, wat bij hen automatisch overlevingsgedrag
oproept dat erop gericht is het spanningsniveau te verlagen
of te ontwijken. Het gedragspatroon dat dan ontstaat, is voor
heel veel mensen herkenbaar. Deze overlevingspatronen zijn
natuurlijke, menselijke reacties op een teveel aan stress.
In bijlage 1 is een overzicht van de overlevingspatronen
(schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young) opgenomen.
De termen die daar gebruikt worden, zeggen u wellicht niet
zo veel. Daarom heb ik hier voor u een rijtje met gedachten
opgenomen die verwijzen naar overlevingspatronen die u vast
wel eens bij uzelf of bij anderen hebt waargenomen:
Ik moet ook alles alleen doen
Ik hoor nergens bij
Het gaat steeds over mij
Waarom ben ik zo perfectionistisch?
Ik kan er niet tegen als andere mensen zich zo gedragen!
Viki's View.indd 41 2/29/12 9:45:09 AM
42 Viki’s View
Doe ik het wel goed?
Ik heb minderwaardigheidsgevoelens
Ik moet mezelf onder controle zien te houden
Ze houden geen rekening met mij
Ik kan niet goed voor mezelf zorgen
Het is ook nooit goed!
Ik cijfer mezelf helemaal weg
Ik ben alleen
Viki’s View is geschikt voor kinderen en volwassenen die uit
balans zijn geraakt. Het is een methode die helpt om emoties
en gebeurtenissen beter te kunnen verwerken. Zowel mensen
met milde als met ernstige psychische klachten zijn welkom.
Het verhaal van Jaynie
Ongeveer elf jaar geleden verdween alle vaste grond onder
mijn voeten; mijn leven draaide 180 graden om. Als 11-jarig
kind zijn dingen moeilijk te begrijpen en dan ga je op zoek naar
antwoorden. Een kind ben ik vanaf die dag niet meer geweest.
Het werd voor mij elke dag een strijd om het hoofd boven water te
houden. Het was nog het meest een strijd met mezelf. Jarenlang
heb ik gezocht naar antwoorden, naar een waarom, alleen kreeg
ik dat niet. Ik had ook geen idee wie ik zelf was en waarom ik was
zoals ik was. Niemand wist wat er in mij omging. Dat probeerde
ik zo veel mogelijk voor mezelf te houden, want hoe kon ik tegen
iemand anders vertellen hoe ik mij voelde en waar die gevoelens
vandaan kwamen, als ik dat zelf niet eens wist ...
Mijn schouders eronder en doorgaan, dat werkte het beste voor
mij. En zorgen dat ik geen tijd had om na te kunnen denken, dan
Viki's View.indd 42 2/29/12 9:45:09 AM
Wat is Viki’s View? 43
was het er ook niet. Ik vond mezelf niet belangrijk, dus deed ik
alles om het anderen naar de zin te maken. Dat heb ik heel wat
jaren vol kunnen houden, maar een paar maanden geleden werd
me dat te veel en raakte ik behoorlijk de weg kwijt. Ik wilde niks
meer, ik wilde zelfs niet meer op deze wereld rondlopen. Ik vroeg
me af voor wie ik hier eigenlijk was en voor wie ik belangrijk was.
Het ging lichamelijk en geestelijk steeds slechter, ik heb hulp
gevraagd. Helaas liep ik tegen wachtlijsten aan, en dat wachten
duurde en bleef duren. Ondertussen moest ik mijn dagen door
zien te worstelen. Totdat ik hoorde van het onderzoek.
Ik heb Paula op een zonnige woensdagmiddag gebeld met
twee vragen: ‘Wat houdt het onderzoek in?’ en ‘Wanneer kan ik
behandeld worden?’
Drie dagen later had ik mijn eerste behandeling. Mijn wereld
draaide weer 180 graden; 180 graden terug naar mezelf.
Het was bizar wat er gebeurde. Ik hoefde niks te zeggen: alle
emoties kwamen vanzelf. Dat was enorm heftig. Er zaten zo
veel emoties, maar een paar minuten en een enorme zucht later
leken ze te zakken en een plaats te krijgen in mijn hoofd. Rust!
Dat was het eerste wat ik voelde. Eindelijk rust in mijn hoofd.
Die eerste behandeling is het heftigst geweest, ik heb daarna een
paar weken nodig gehad om bij te komen. Ik was zo ontzettend
moe en alles voelde nieuw voor me. Ik kon nu mijn leven gaan
indelen zoals ik dat wilde, zonder dat ik elke dag weer geleid
werd door emoties, zorgen en vragen in mijn hoofd. Het was tijd
om aan mezelf te denken en aan wat ik nou eigenlijk wilde.
Maar wie was ik eigenlijk en waar werd ik gelukkig van? Ik had
geen idee en dat beangstigde me wel een beetje. Ik wist niet
zo goed hoe ik mijn dagen nu moest indelen. Het enige wat ik
Viki's View.indd 43 2/29/12 9:45:09 AM
44 Viki’s View
wilde was heel veel slapen en met rust gelaten worden door alles
en iedereen. Ik vond het ook heerlijk om alleen te zijn en na te
kunnen denken. En dat heb ik gedaan. Voor mijn gevoel moest
ik alles opnieuw gaan ontdekken en dingen waar ik me niet goed
bij voelde niet meer toelaten in mijn leven. Langzaam ging ik me
steeds beter voelen en ging ik genieten van de kleine dingen die
ik deed. Ik ben nog steeds bezig om alles te onderzoeken. Op
dit moment doe ik alleen maar dingen die ik heel leuk vind en
die mij gelukkig maken. Ook ren ik voor niemand meer zo hard
als ik altijd gedaan heb, tenzij andere mensen dat ook voor mij
overhebben. Het is anders verspilde energie.
Ik ben veranderd door de behandelingen, heb een andere kijk
op dingen gekregen. Nu snap ik mezelf veel beter en nu begrijp
ik waarom ik ben zoals ik ben. Ik kan gemakkelijker met dingen
omgaan, dingen loslaten. Langzaam komt mijn eigenwaarde
terug en ik voel me zo ontzettend sterk. Het kwam precies op
tijd. Ik weet zeker dat deze behandeling voor veel mensen een
uitkomst zal zijn, net als dat het voor mij is geweest!
Persoonlijkheidsstoornissen, posttraumatische
stressstoornissen en schizofrenie
In de afgelopen anderhalf jaar zagen we zowel mensen met milde
psychische klachten als mensen met ernstigere psychiatrische
problematiek.
In samenwerking met de behandelende psychiaters, de cliënten
en overige betrokken hulpverleners hebben we ervaringen
opgedaan bij mensen met persoonlijkheidsstoornissen,
posttraumatische stressstoornissen en schizofrenie. Mensen
met ernstige psychiatrische beelden vormen een kwetsbare
Viki's View.indd 44 2/29/12 9:45:09 AM
Wat is Viki’s View? 45
groep die extra gevoelig is voor spanning, veel behoefte heeft
aan steun vanuit de omgeving en waarbij medicamenteuze
ondersteuning belangrijk is en blijft. Onze ervaring is dat ook
mensen met ernstige psychiatrische klachten veel baat kunnen
hebben bij de Viki’s View therapie.
Er is een cliënt met de diagnose schizofrenie die bereid is zijn
ervaringen met u te delen:
ervaringen van Stephan
Wat het team van Viki’s View voor mij betekend heeft ...
Allereerst hebben zij me de relaxte manier van denken en leven
weer teruggegeven. Het zelfvertrouwen, het inzicht en de moed
dat ik simpelweg gelukkig mag zijn. Voor een leek komt het
misschien wat zweverig, vaag of misschien wel spiritueel over.
Ik begrijp nu dat dit op mij dus zo overkomt. En ik zal proberen
uit te leggen wat ik bedoel en wat er in mij veranderd is.
Ruim vier jaar terug, eind 2007, werd ik gedwongen opgenomen
op de paaz-afdeling in Eindhoven. Er werd bij mij een eerste
psychose geconstateerd. Ik was toen 22 jaar en had hier nog
nooit mee te maken gehad. Ik verklaarde iedereen dus voor
gek. Ik dacht toen wel dat er iets aan de hand was, wat iedereen
voor mij verborgen hield. Daardoor was ik ervan overtuigd dat
ik er door hints en toespelingen achter moest komen.
In die tijd kreeg ik medicijnen, waardoor mijn hele lichaam letterlijk
verstijfde en een bewegingsdrang veroorzaakte waardoor ik er
lichamelijk bij liep als een oud mannetje. Dit was een van de
verschrikkelijkste lichamelijke gevoelens die ik ooit heb gehad.
Na de overstap op een ander medicijn begon dit probleem zich
op te lossen en kwam ik mentaal/psychisch tot het inzicht dat er
Viki's View.indd 45 2/29/12 9:45:09 AM
46 Viki’s View
wel degelijk iets mis was met mij. Ondanks dat ik daar de ernst
natuurlijk niet van inzag, herstelde ik ogenschijnlijk snel genoeg
om vervolgens na ruim zes weken mijn ontslag te krijgen. Ik
werd geruime tijd, met enkele tussenposes door gesprekken, de
nodige nazorg en medicijngebruik, behandeld.
Ik begon opnieuw alles op de rit te zetten door weer fulltime
aan de slag te gaan in ongeveer hetzelfde vak als voorheen
en door te gaan alsof er niets gebeurd was. Na een tijdje heb
ik de behandelingen en medicinale voorschriften in de wilgen
gehangen omdat ik er simpelweg door belemmerd leek te
worden. Op het eerste gezicht leek er ook niets mis met mij te
zijn. Ik had vrienden, ging op stap, had plezier (tot op zekere
hoogte) en op het werk leek het mij voor de wind te gaan.
Onbewust en later ook bewust ging het van kwaad tot erger.
Mijn interesse in de dagelijkse dingen verdween langzaam en ik
had eigenlijk nergens zin meer in. Tot het moment dat er een
tweede maal een psychose om de hoek kwam kijken en later de
diagnose schizofrenie werd gesteld.
Ik begrijp nu dat dit voorval het keerpunt in mijn leven
moest betekenen. Ik heb uit alle macht geprobeerd het eens
totaal anders te doen. Heb me ziek moeten melden bij mijn
huidige werkgever, met grote tegenzin kan ik wel zeggen.
Alles om me heen begon opnieuw af te brokkelen, nu begrijp
ik wat ik toen diep van binnen al dacht. Rationeel voelde
het als falen, voor de tweede keer. Ik bleef het idee houden
dat alles wel goed zou komen, het is alleen een bijna te
traag proces geweest. Ik ben in die tijd opnieuw aangemeld
bij de ggz en na maanden van discussie om mij te kunnen
overtuigen ben ik toch weer aan de medicijnen gezet en
heb me daarbij neergelegd. Ondanks de vele vervelende
Viki's View.indd 46 2/29/12 9:45:09 AM
Wat is Viki’s View? 47
bijwerkingen en belemmeringen heb ik dit tot op de dag van
vandaag volgehouden. En ik heb er eigenlijk/eindelijk vrede
mee gesloten, waardoor het zowel lichamelijk als geestelijk
steeds minder spanning oplevert.
Buiten het medicijngebruik ondervond ik weinig hulp vanuit de
ggz. Ze wilden wel maar konden niet, en ik had er bijna vrede mee
gesloten om dwangmatig dingen te moeten doen om mijn leven
in balans te houden. Veel sporten, genoeg eten, op tijd naar bed,
en ook al had ik geen zin er toch eens uitgaan met vrienden. Al
met al was alles zo verplicht. Een te geregeld gebeuren en elke
dag weer opnieuw. Er vormden zich van die vaste leefpatronen
waar ik me maar aan moest houden. Er werd de conclusie
getrokken dat ik streng gestructureerd verder moest.
Ook hier geldt weer dat ogenschijnlijk alles goed ging, maar
ik ondervond zelf nog een hele lading interne spanning, die ik
maar niet kwijtraakte. Mijn leven stond stil, maar mijn hoofd
absoluut niet. Ik bleef tobben en spanning opbouwen. En had
me er al op ingesteld dat ik altijd geregeerd door beperkingen
en dingen die ik moest doen, verder zou moeten leven. En
geloof me, zo blij was ik daar ook niet mee. Ik hoopte dat dit na
verloop van tijd wel weg zou trekken, zodat ik op een wat meer
ontspannen manier met mijn leven verder zou kunnen gaan.
Die tijd liet echter op zich wachten. Ik ben toch gaan zoeken
naar een oplossing. Dan maar buiten de ggz, die schijnbaar
de oplossing ook niet wisten. Zoals de meesten van jullie al
raden, ben ik met Viki’s View, met name met Perry de Wagt in
aanraking gekomen.
Ik kende hem al langer omdat hij de bokstraining verzorgde
waar ik elke week aan deelnam. Toen ik hoorde dat hij al
geruime tijd bezig was met een methode die gebruikt wordt in
Viki's View.indd 47 2/29/12 9:45:09 AM
48 Viki’s View
de psychiatrie, ben ik vol spanning met hem in gesprek gegaan.
In de tijd die daarop volgde, heb ik langzaam kennisgenomen
van het programma waar hij en zijn collega’s mee bezig waren.
Ik heb hier gesprekken met mijn ouders over gehad en zij
steunden mij om aan de behandelingen deel te nemen.
Vanaf dat moment is alles in een zeer korte periode veranderd.
In het begin vond ik het nog wel een beetje akelig omdat ik niet
wist wat ik kon verwachten, maar Perry heeft me hier op een
rustgevende en begripvolle wijze doorheen gesleept.
Wat gebeurt er nu eigenlijk? Ik zou het in simpele woorden niet
uit kunnen leggen, en als ik er een boek over zou schrijven, is het
nog niet te verklaren (tenminste nu nog niet). In het begin was
ik gefocust op de behandeling zelf. Perry begon te trommelen
op mijn handen en stelde wat vragen over spanning en hoe ik
mezelf bekeek. Toen schoot er nog door mijn hoofd: die man is
een beetje aan het trommelen en alles komt goed, jaja.
Ik werd gedurende de eerste behandeling steeds rustiger en
meer op mijn gemak. De dagen daarna was opeens alles anders
dan voorheen. Ik ervoer zo veel innerlijke rust, dat ik het niet voor
mogelijk hield. Ik moet er nu nog om lachen, ik was verkocht.
De weken die daarop volgden, hadden hun vervelende en fijne
momenten. Zelfs tijdens de vervelende momenten, waarin de
spanning die zich jaren in mij heeft opgebouwd verwerkt werd,
bleef ik het vertrouwen in Perry houden dat het wel goed kwam.
En warempel, het is ook zo.
Ik leef nu al een paar weken in een ontspannen toestand verder,
ontdek steeds meer goede kanten aan mezelf en anderen. Ook
ga ik de confrontatie met mezelf niet meer uit de weg. Val ook
niet meer over de minder prettige dingen die zich voor blijven
doen in het leven. Ik ben als het ware verlicht van alles om me
Viki's View.indd 48 2/29/12 9:45:09 AM
Wat is Viki’s View? 49
heen en merk ook steeds meer dat ik andere mensen hiermee
help. Hoe? Gewoon door er te zijn, de leuke dingen van het
leven te laten zien die ik jaren gemist heb, Leuke dingen te
doen, of de minder leuke dingen wat prettiger te maken, en een
hoge dosis humor. Door de minder leuke dingen met humor te
benaderen, slaag ik erin om in te zien wat er dus fout gaat, en
te bedenken hoe ik het probleem aan ga pakken.
Het team van Viki’s View heeft mij gevraagd om als
ervaringsdeskundige in een samenwerkingsverband met
hen verder te gaan. Ik ga hier met alle opgedane kennis en
vertrouwen een nieuwe leuke tijd van maken en hoop op mijn
beurt heel veel mensen te laten inzien dat je ook gewoon een
leuk leven kunt en mag leiden. Veel mensen vergeten dat. Ik
was het ook vergeten. Viki’s View heeft me mijn innerlijke rust
en plezier weer teruggegeven. Ik dank hen daar hartelijk voor,
en hoop heel wat voor hen en anderen te mogen betekenen!
Viki's View.indd 49 2/29/12 9:45:09 AM
Viki's View.indd 50 2/29/12 9:45:09 AM
deel 4
Viki’s View en autisme
De afgelopen jaren hebben diagnostiek en behandeling van
autismespectrumstoornissen (ass) een grote ontwikkeling
doorgemaakt. Autisme staat sterk in de belangstelling, onder
andere doordat het aantal mensen dat de afgelopen jaren een
diagnose binnen het autismespectrum gekregen heeft, sterk is
toegenomen.
Binnen de dsm-iv, het diagnostisch handboek, wordt autisme
voornamelijk op gedragsniveau beschreven. Om zo zuiver mogelijk
te kunnen werken, heb ik daarnaast steeds neuropsychologisch
onderzoek gedaan. Voor mij was autisme een integratiestoornis:
een stoornis in de informatieverwerking. Ik vond dat je autisme
niet kon diagnosticeren als het niet gemeten was. Meten is
weten. Als ik die stoornis in de informatieverwerking niet kon
objectiveren, kon het gedrag er nog zo autistisch uitzien, maar
dan was het voor mij gedrag dat op autisme lijkt.
Er zijn verschillende manieren waarop mensen met informatie
omgaan. Naast leerstrategieën, die aangeleerd kunnen worden,
en capaciteiten, die je kunt ontwikkelen, speelt aanleg hierin
een cruciale rol.
In aanleg kunnen er zich problemen voordoen bij de aandacht
of concentratie (met gevolgen voor organisatie en planning)
en bij de integratie. Bij de integratie van zintuiglijke prikkels
werken de hersenen als een telefoniste, die de telefoontjes die
Viki's View.indd 51 2/29/12 9:45:09 AM
52 Viki’s View
via alle zintuiglijke kanalen binnenkomen, tegelijkertijd moet
kunnen verwerken.
Autisme is een integratiestoornis. Voor alle stoornissen binnen
het autismespectrum geldt dat de integratie verstoord is. En
dit heeft enorme impact op het leven van een persoon met
autisme en op zijn omgeving!
Bij het verwerken van informatie vindt er allereerst een
scheiding plaats tussen informatie die we belangrijk genoeg
vinden om aandacht aan te besteden, en voor ons onbelangrijke
informatie. Wat niet belangrijk is, laten we achterwege.
Daarna brengen we samenhang aan, door de belangrijke
informatie te integreren tot een rode draad. Door betekenis te
verlenen aan de ervaringen die we hebben opgedaan, bouwen
we referentiekaders op. We zijn in staat tot conceptvorming
(beeldvorming), waar we heel veel profijt van hebben in het
dagelijkse leven.
We vinden dit allemaal heel gewoon, maar het is eigenlijk
heel bijzonder en van wezenlijk belang om goed te kunnen
functioneren. Het stelt ons in staat om te leren van eerdere
ervaringen. We bouwen inzicht op. Er ontstaat een zelfbeeld
en een beeld van anderen. We krijgen zicht op onze eigen
ontwikkeling. We kunnen teruggrijpen op het verleden en
anticiperen op de toekomst. Dit maakt dat we niet steeds
opnieuw hetzelfde wiel hoeven uit te vinden. We zijn niet
overgeleverd aan dingen die ons toevallig lijken te overkomen,
maar kunnen invloed uitoefenen op ons eigen gedrag en op dat
van anderen.
Het sociale gedrag leren we met vallen en opstaan. Door
reacties van anderen, door dingen uit te proberen en door wat
ons verteld is over de manier waarop we ons horen te gedragen.
Viki's View.indd 52 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 53
We hoeven hier niet meer steeds over na te denken, het zit in
ons pakket en we kunnen het gemakkelijk toepassen.
Omdat een heleboel dingen die we in het dagelijkse leven
meemaken voor ons vanzelfsprekend zijn, is opgroeien een
fluitje van een cent. We hebben nog genoeg energie over om
de hobbels die er op de weg liggen, te kunnen overbruggen.
Als er geen integratie mogelijk is, betekent dit dat de informatie
die vanuit de zintuigen bij de hersenen binnenkomt, niet
goed verwerkt kan worden. Een persoon met autisme kan
niet anders dan zich focussen op één kanaal. De rest komt
wel binnen, maar er gebeurt niets mee. Het wordt dus ook
niet opgeslagen in het geheugen. Voor iemand met autisme
is die informatie er niet. Hierdoor wordt de situatie door
een persoon met autisme heel anders ervaren dan door een
persoon zonder autisme die exact hetzelfde overkomt. Wij
kunnen ons proberen te verplaatsen in de denkwijze van
iemand met autisme. Andersom is onmogelijk: er is sprake
van eenrichtingsverkeer.
Alle informatie waar de autistische persoon op focust, wordt
detail voor detail verwerkt. Er wordt geen onderscheid gemaakt
tussen belangrijke en onbelangrijke informatie. Er ontstaat geen
samenhang. Er is geen rode draad. Het lijkt alsof een persoon
met autisme detail voor detail, als bij een videoband, door de
tijd loopt. Het hier en nu bestaat uit het aantal details dat in het
werkgeheugen kan worden vastgehouden. De informatie waar
niet op gefocust wordt, lijkt niet te bestaan.
Hoe meer informatie er wordt aangeboden, des te ingewikkelder
wordt het om te begrijpen wat de boodschap is. Daarnaast is
het opnemen van veel informatie belastend voor de geest. De
persoon raakt overprikkeld en kan hierdoor uit balans raken.
Viki's View.indd 53 2/29/12 9:45:09 AM
54 Viki’s View
Het hoofd is te vol: er is letterlijk geen ruimte meer over om
nieuwe informatie op te nemen.
In het geheugen van mensen met autisme ontstaat geen
samenhang. De informatie blijft bestaan uit losse fragmenten.
Hierdoor is het erg moeilijk om greep te krijgen op jezelf en je
omgeving. Personen met autisme die fantasie hebben, reageren
vaak angstig en slaan door.
Dit zijn personen die grensoverschrijdend kunnen zijn in hun
gedrag en daardoor in negatieve zin op kunnen vallen. Omdat zij
geen onderscheid kunnen maken tussen fantasie en werkelijkheid,
lopen ze bij overvraging de meeste kans op het ontwikkelen
van een psychose. Er zijn ook mensen met autisme bij wie
het verbeeldende vermogen ontbreekt. Het voordeel daarvan
is dat zij niet kunnen anticiperen op angstige situaties. Maar
dit kan natuurlijk ook heel gevaarlijk zijn. Als het verbeeldende
vermogen ontbreekt, betekent dit dat de persoon met autisme
zich van binnen leeg voelt. Op momenten dat er geen activiteiten
worden aangeboden, ontstaat er een soort gevoelsvacuüm.
De leegte is frustrerend, waardoor die persoon spanning
opbouwt. Door het niet kunnen plaatsen van de eigen emoties
zal er bij een bepaald spanningsniveau een emotionele
ontlading plaatsvinden. In het meest gunstige geval uit zich
dat in explosief gedrag (waardoor de omgeving in ieder geval
een duidelijk signaal krijgt). Het kan echter ook zijn dat de
autistische persoon zichzelf gaat beschadigen, in paniek raakt,
gaat preoccuperen of depressief reageert.
Het overspoeld worden door emoties, dat niet aan zien komen
en er geen invloed op uit kunnen oefenen moet voor de persoon
met autisme zelf, keer op keer, een vreselijke ervaring zijn.
Viki's View.indd 54 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 55
Doordat er geen betekenisvolle samenhang ontstaat, kan een
persoon met autisme geen samenhangend beeld opbouwen van
zichzelf of de wereld om hem heen. Niets wordt vanzelfsprekend.
Hij herkent bij zichzelf niet wanneer het goed of slecht gaat,
doordat er sprake is van een chronisch overzichtsprobleem.
Dit maakt het onmogelijk om zelf balans te zoeken en te
bewaren.
Een oplossing voor het autisme die de autist (hoe beperkt ook)
altijd zal proberen te hanteren, is het cognitief compenseren.
Dit betekent dat hij met zijn verstand op een heel eigen wijze
oplossingen zal moeten verzinnen om de dingen te kunnen
doen die voor anderen vanzelfsprekend zijn. Dit kost extra tijd
en energie, De belasting die het cognitief compenseren op het
geestelijke evenwicht legt, is zwaar. Wanneer er elke dag weer
te hoge prestaties op cognitief gebied geleverd moeten worden,
raakt de autist overprikkeld en uit balans.
Als iemand met autisme de Viki’s View training succesvol
doorloopt, heeft dit een positieve invloed op de manier waarop
hij informatie verwerkt.
Voor het eerst ontstaan er samenhangende beelden van het zelf,
de ander en de (sociale) wereld. Dit is voor veel cliënten een hele
omschakeling. Mensen met autisme krijgen overzicht, inzicht
en daarmee een ander perspectief. Het biedt mogelijkheden om
op een andere manier in het leven te staan. Tegelijkertijd biedt
het de vrijheid om op de oude manier informatie te blijven
verwerken en als vanouds te denken en te reageren wanneer
de cliënt dit prettig vindt. Het verschil is dat er nu sprake kan
zijn van een keuze!
Viki's View.indd 55 2/29/12 9:45:09 AM
56 Viki’s View
De volgende songtekst is geschreven door een cliënt met de
diagnose klassiek autisme en gegeneraliseerde angststoornis in
de perioden na de Viki’s View sessies bij Anke:
Who am I?
What is this?
I never felt this shit
before
I’ve never laughed
Truthfully
I’ve never shed
This many tears
I know where I
have been
but where am I
today?
Today
Today
Today
I don’t know myself
I don’t know myself
I don’t walk
these streets
the way I did
before
And I see
the same things
I’ve seen
all my life
But somehow
it doesn’t feel
the same as
it felt before
Somehow
it just feels
like it’s
more
Sometimes it’s easier
to live your life inside a box
Sometimes it’s easier
to live your life without a soul
But I’d rather live
with the pain and joy of being
real
With all the good
and all the bad
what everyone calls being
human
I could always
explain
how I’d handled
everything
Back where 1 plus 1 would
always be 2 ...
Viki's View.indd 56 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 57
Stel dat het waar is ...
Perry, Anke, Mark en ik onderzochten honderd mensen met
lichte tot ernstige psychische klachten om te kunnen kijken
naar het effect van Viki’s View.
Mensen met ass werden in eerste instantie uitgesloten van het
onderzoek. De reden hiervan zat hem in het feit dat zij op een
heel andere manier informatie verwerken. We konden ons niet
voorstellen dat Viki’s View toepasbaar zou kunnen zijn bij deze
groep.
In de onderzoeksfase worstelden wij met de vraag: ‘Wat is Viki’s
View precies?’ Stel dat wij het informatieverwerkingsproces
in de hersenen kunnen beïnvloeden, dan zou het theoretisch
mogelijk moeten zijn om ook bij mensen met autisme de
hersenen op die manier te stimuleren.
In eerste instantie hebben we niets met deze theoretische
mogelijkheid gedaan. Als we daar verder over nadachten, zagen
we zo veel belemmeringen dat we ons zijn gaan richten op de
groep mensen zonder ass.
De eerste stap in de ontwikkeling van Viki’s View voor mensen
met ass had te maken met de relaxatietechniek. Wij konden
ons voorstellen dat angstige mensen met autisme baat konden
hebben bij de relaxatie.
Nadat we daar positieve ervaringen mee hadden opgedaan, zijn we
de methode verder gaan ontwikkelen voor mensen met autisme.
De resultaten zijn bijzonder positief. We zien dat de mensen met
autisme die meegedaan hebben aan Viki’s View, in staat zijn een
groei door te maken die we voorheen niet voor mogelijk hielden.
Niet alle mensen met autisme kunnen even goed profiteren van de
Viki's View.indd 57 2/29/12 9:45:09 AM
58 Viki’s View
therapie. Het effect is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het
capaciteitenniveau van de cliënt, de mate waarin ondersteuning
vanuit de omgeving plaatsvindt en de afstemming vanuit die
omgeving. Naast het aanbieden van de Viki’s View training
voor mensen met ass investeren wij dan ook in voorlichting en
communicatie met ouders en collega-hulpverleners.
We hebben een scholingsaanbod voor autismebegeleiders om
ervoor te zorgen dat de individuele begeleiding na Viki’s View
zo goed mogelijk aansluit op de ontwikkelingsmogelijkheden
van de individuele cliënt.
Een spannende ontwikkeling!
Het verhaal van J: een van de eerste mensen met ass die
Viki’s View volgden, anderhalf jaar na twee sessies
Van de tijd voor mijn diagnose herinner ik me niet erg veel
bijzondere dingen. Heel erg interessant is dat ook niet: ik
was nog jong, en bovendien ben ik deze diagnose voor mijn
gevoel nu kwijt. Eigenlijk is dat een bijzondere opmerking,
voor mijn gevoel. Want dat ‘niet goed bij het gevoel kunnen’
is toch een van de grotere complicaties van een autist, niet?
In ieder geval: ik werd onderzocht en na een serie testjes kreeg
ik het etiket ‘syndroom van Asperger’ opgeplakt. Wat betekende
dit voor mij? Ik weet het niet zo goed. Tot voor kort hechtte
ik er eigenlijk weinig waarde aan. Het ging toch gewoon goed
met me op school? Exacte vakken gingen me goed af, en ik
had nergens last van. In de relaties met de rest van ons gezin
ondervond ik ook geen problemen. Nee, ik had een prima leven,
ondanks mijn zogenoemde beperking.
Viki's View.indd 58 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 59
Een jaar geleden kwam ik in aanraking met Viki’s View. Mijn
houding hiertegenover was eigenlijk een beetje sceptisch. Ik
geloofde niet in behandelingen: ik had namelijk niet het gevoel
dat ik iets miste. Wat kon er dan nog verbeteren? Onder het motto
‘waarom ook niet’ besloot ik toch het traject te doorlopen.
Na twee behandelingen te hebben ondergaan, kwamen stiekem
toch de eerste dingetjes binnendruppelen. Mensen zeiden
dat ik er beter uitzag dan voorheen. Ik zou meer uitdrukking
op mijn gezicht hebben. Hoezo meer? Ik kon toch al lachen,
en ik kon toch al boos kijken? En ook erg vreemd: ik kreeg
tranen in mijn ogen bij een mooie film. Dat had ik nog nooit
meegemaakt, terwijl ik die film toch al eerder gezien had. Met
andere woorden: ik kreeg inlevingsvermogen. En de grap is dat
ik altijd dacht dat ik dat al had.
Wat ook typisch is, is dat ik ‘s avonds moe was, en niet meer
om één uur ‘s nachts naar bed kon om vervolgens de volgende
dag om half zeven klaarwakker te zijn. Als baby was ik al
onvermoeibaar en hield ik mijn ouders uit hun slaap, maar
door alle extra prikkels die ik nu de hele dag door te verwerken
kreeg, werd zelfs mijn slaapritme stabieler.
In eerste instantie was ik niet zo blij met al deze dingen. Het
bracht me namelijk tot inzicht in wat ik eerst eigenlijk allemaal
al miste. Ik kon het nog niet helemaal bevatten, maar in zeer
korte tijd was ik echt veranderd in een ander mens. Het was
lastig om zo plots met al deze nieuwe functies om te kunnen
gaan, maar na een bepaalde periode ben ik hieraan gewend, en
stond ik sterker in mijn schoenen dan ooit.
En wat heeft het me dan opgeleverd? Een korte schets: ik ben nu
negentien jaar oud, woon op mezelf in de studentenstad Nijmegen,
studeer aan de Honours Academy van het Radboud en heb een
Viki's View.indd 59 2/29/12 9:45:09 AM
60 Viki’s View
enorm leuke vriendin ... Terwijl mijn ouders er jaren geleden aan
twijfelden of ik überhaupt wel ooit écht op mezelf zou kunnen
wonen. Ik kan geen andere conclusie trekken dan dat Viki’s View
een enorm groot proces in werking heeft gezet, en dat de gevolgen
hiervan zo groot zijn dat het voor mij en mijn omgeving een wereld
van verschil maakt. En daar ben ik hartstikke blij mee!
Het verhaal over Annemarie, casuïstiek met betrekking
tot autisme
Deze casus gaat over een zeer bijzondere vrouw. Ze wil graag
dat ik haar Annemarie noem.
Ik vind dat ze deze naam goed gekozen heeft. Het is tekenend
voor het proces dat zij heeft doorgemaakt. Annemarie kiest
voor een mooie vrouwelijke naam en dat past perfect bij
haar persoonlijke ontwikkeling. De naam doet recht aan de
metamorfose die zij heeft ondergaan.
De eerste kennismaking
Annemarie kwam met haar man bij mij in de praktijk op advies
van een andere cliënt. Er waren problemen met haar jongste
kind, dat bij mij werd aangemeld voor onderzoek.
Dit gebeurde precies twee jaar geleden. Ik was in de
zomervakantie met mijn kinderen verhuisd, vanwege een
echtscheiding. Het was me redelijk gelukt om het huis op orde
te krijgen, maar mijn werkruimte liet nog alle sporen van de
verhuizing na. Mijn rommel stoorde haar niet.
Toen ik een aantal weken later bij haar thuis kwam, begreep
ik waarom dat zo was. Het was haar al een lange periode niet
meer gelukt om het huishouden te organiseren. Zij leek in
Viki's View.indd 60 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 61
geen opzicht op een Annemarie en haar huis leek niet op een
paleisje. Ik zag een verdrietige, eenzame vrouw in een huis dat
zo vol spulletjes stond, dat er nauwelijks nog ruimte was om
te leven.
Begeleiding
We spraken af dat we samen de problemen aan zouden gaan
pakken, met als motto: één ding tegelijkertijd. Eerst werd
haar dochter onderzocht en in het speciaal basisonderwijs
geplaatst. De aanpassing van leeromgeving heeft dit meisje
goedgedaan.
Daarna kreeg Annemarie hulp bij de opvoeding van de kinderen,
en er werd een Grote Opruimdag gepland. Onze afspraak voor
deze belangrijke dag stond gepland op een snikhete vrijdag in
juli. De Grote Opruiming ... Het jongste kind werd bij familie
ondergebracht. Met z’n allen zijn we toen drastisch in het huis
tekeergegaan. We ontdekten dat bijna alle dingen minimaal in
drievoud waren aangeschaft. Tasjes vormden een uitzondering
op deze regel, die waren er nog veel meer. Annemarie was zeer
vrijgevig en probeerde mij een tasje mee naar huis te geven.
Ik herinner me nog haar ongelovige blik toen ik het tasje
weigerde met de woorden: ‘Maar ik heb al een tas!’
We spraken af dat Annemarie haar verzamelwoede zou richten op
geld. Ze zou elke week een vast bedrag aan huishoudgeld uitgeven
en proberen daar zo veel mogelijk van over te houden. Dat geld
kwam in een potje, ze kon het naar eigen inzicht besteden.
De ontwikkelingen waren positief, het huis begon op
een paleisje te lijken. Maar met Annemarie ging het nog
niet zo goed. Ik zag dat ze ook na het wegwerken van de
huishoudelijke achterstand, en de extra aangeboden structuur,
Viki's View.indd 61 2/29/12 9:45:09 AM
62 Viki’s View
moeite bleef houden om zichzelf te activeren. Hierdoor was ze
erg depressief. Ze vertelde mij dat ze in haar leven al vaker
depressieve periodes had gekend. Soms ging het een tijdje
goed, maar dan kwam er weer een terugval.
Annemarie had vroeger op het speciaal basisonderwijs gezeten
en was veel problemen tegengekomen in haar jeugd. Ze had
altijd de aansluiting met leeftijdsgenoten gemist. Ze wilde
graag getest worden, want ze dacht dat er mogelijk sprake zou
zijn van autisme.
Het psychologisch onderzoek
Annemarie werd op haar verzoek onderzocht, in samenwerking
met een gz-psycholoog.
Bij het psychologisch onderzoek kwamen ernstige
integratie problemen naar voren. Er was een zeer groot
verschil tussen het denken met taal (dat gemiddeld was) en
de meer praktische intelligentie (die zeer zwak ontwikkeld
was). Het intelligentieprofiel paste bij een vrouw met ernstige
overzichtsproblemen, die zij voortdurend probeerde te
compenseren. Het was triest dat zij zo veel moeite had om
haar gedachten om te zetten in daden (er waren ernstige
transferproblemen). Annemarie piekerde zich suf omdat ze zo
graag een goede moeder, echtgenote en huisvrouw wilde zijn,
maar het lukte haar niet om iets aan de situatie te veranderen.
Uit de voorgeschiedenis bleek dat Annemarie vanaf haar vroegste
jeugd problemen had gehad met de sociale wederkerigheid en
het contact. Ze vertelde dat ze mensenschuw was geweest. Uit
pure onmacht had haar moeder haar meegenomen naar een
huwelijksbureau. Als dit niet gebeurd was, zou ze waarschijnlijk
nog bij haar ouders wonen.
Viki's View.indd 62 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 63
Bij Annemarie werden naast de gedragskenmerken van dsm-iv
ook neuropsychologische aanwijzingen gezien, die pasten bij
autisme. Door mijn collega werd de diagnose pdd-nos gesteld.
Voor Annemarie leverde het etiket ‘autisme’ herkenning op.
Eindelijk had het een naam. Nu kon ze aan haar omgeving
uitleggen hoe het kwam dat ze steeds vastliep in het leven. Zo
hoopte ze op begrip en steun.
Viki’s View
We gebruikten de relaxatietechniek bij Annemarie al lang. Op
momenten dat zij te veel initiatieven had genomen, of wanneer de
structuur weggevallen was, belde ze mij op. Wanneer ik bij haar in
de buurt was, kwam ik langs, maar het kwam ook voor dat ze zich
’s avonds, wanneer ik lag te slapen, niet goed voelde. Ze raakte
dan in paniek en belde mij huilend en soms hyperventilerend op.
Door de telefoon gaf ik haar dan de instructie om te trommelen. Ik
liet haar focussen op haar ademhalingstechniek en hielp haar om
te stoppen met piekeren. Daarna sliepen we allebei als een roos.
Na verloop van tijd kon Annemarie deze techniek zelfstandig
toepassen en had ze mij hier niet meer voor nodig. Ik vertelde
haar van het onderzoek en ze wilde graag meedoen. In eerste
instantie dacht ik dat deze behandeling voor haar niet geïndiceerd
was. Maar Annemarie bleef aandringen. We vulden samen de
Schema-Vragenlijst in en hebben het behandelprotocol doorlopen.
Het was verrassend om te zien dat Annemarie toch wel leek te
integreren. Een week later ging ik bij haar langs, maar het effect
was uitgebleven. Daarom dacht ik dat ik het mezelf verbeeld had.
Dat vond ik jammer, want ik had het haar zo graag gegund.
Het weekend na die controleafspraak zouden we samen uit eten
gaan om haar verjaardag te vieren. Het was een zaterdagavond
Viki's View.indd 63 2/29/12 9:45:09 AM
64 Viki’s View
en ik was doodmoe. Ik vond het leuk om haar het plezier te
gunnen van dit avondje uit, maar zag er eerlijk gezegd tegen
op om zo af te moeten stemmen op haar autisme. Daar was ik
die avond te moe voor.
Het werd onverwachts een heel bijzondere avond. Toen ik
Annemarie ophaalde, vond ik haar er al verschrikkelijk mooi
uitzien. Een echte Annemarie! Ze had zich goed verzorgd, was
leuk en fris gekleed en haar gezicht straalde. Daar werd ik al
een beetje vrolijk van. Het feest brak pas echt los toen wij ons
realiseerden dat er iets veranderd was. Deze vrouw leek in
haar gedrag niet meer op de introverte en verlegen Annemarie
die ik kende. Ze voelde zich in het restaurant tussen al die
mensen volkomen op haar gemak. Ze flirtte zelfs met de ober
en nam de reactie die ze terugkreeg ontspannen in ontvangst.
Ik was verbijsterd: dit was ongelooflijk! Was zij echt die vrouw
die nog nooit in een discotheek was geweest? Was dit dezelfde
vrouw die een jaar geleden bijna hele dagen depressief in
bed lag? De vrouw die ik ’s avonds aan de telefoon had leren
trommelen?
We hebben een fantastische avond gehad, waarbij we veel
gelachen hebben en voor de allereerste keer ongehinderd door
informatieverwerkingsproblemen konden communiceren.
Het effect van de behandeling was duidelijk zichtbaar. Het
kwam alleen op een later moment dan ik had verwacht. Wat
een verjaardagscadeautje van haar voor mij!
Op de terugweg dacht ik na over deze verandering. Ik geloofde
nog steeds niet dat mensen met autisme baat konden hebben
bij Viki’s View. Daarom veronderstelde ik dat Annemarie
verkeerd gediagnosticeerd was. Die integratieproblematiek zou
waarschijnlijk te maken hebben gehad met een leerstoornis in
Viki's View.indd 64 2/29/12 9:45:09 AM
Viki’s View en autisme 65
combinatie met een wat zwakkere begaafdheid. De gedrags-
verandering zou het gevolg kunnen zijn van het uitzetten van
de schema’s die zij open had staan vanaf haar vroegste jeugd,
want mijn knappe vriendin had niet zo veel geluk gehad in haar
verleden. Ik zocht naarstig naar factoren die deze bijzondere
gedragsverandering zouden kunnen verklaren.
U bent natuurlijk benieuwd hoe het verder is gegaan.
Annemarie is steeds sterker geworden en heeft zich in minder
dan een maand tijd van een rups ontpopt tot een echte vlinder.
Ze heeft de enorme stap genomen om te kiezen voor zichzelf.
Daar is moed voor nodig – ik heb respect voor deze dappere
vrouw. Ze is op zoek naar een maatje, neemt initiatieven om
haar sociale contacten uit te breiden en zoekt een leuke baan
of dagbesteding.
Ik krijg nog regelmatig sms-berichten van Annemarie. Ook
deze berichten zijn veranderd. Laatst adviseerde zij mij om
niet hetzelfde restaurant te kiezen als waar zij op dat moment
naartoe was gegaan. Daar krijg je namelijk veel te kleine
hapjes.
Annemarie bedankt!
Je hebt veel indruk op mij gemaakt.
Viki's View.indd 65 2/29/12 9:45:10 AM
Viki's View.indd 66 2/29/12 9:45:10 AM
deel 5
Nog meer ervaringsverhalen
Het verhaal van een jonge moeder
Ik ben 33 jaar, gelukkig getrouwd en trotse moeder van twee
geweldige kinderen. Sinds een paar maanden leef ik zonder
angst. Het is niet zo dat ik geen gevaar meer zie. Het is niet zo
dat ik mijn kinderen zomaar alles laat doen. Het is niet zo dat
ik niet realistisch naar het leven kan kijken, of dat ik niet weet
wat er allemaal kan gebeuren. Het is wél zo dat ik meer kan
genieten van mijn kinderen, mijn leven en de wereld om mij
heen ... Omdat de altijd te krappe jas van angst die om mijn
borstkas zat, open is geritst.
Voor zover ik me kan herinneren, ben ik altijd bang geweest.
Bang voor de meest uiteenlopende dingen. De angst die ik altijd
bij me droeg, was een deel van mij geworden. Ik was mezelf er
niet eens altijd van bewust. Ik weet wel waar die angst vandaan
komt. Die heb ik overgenomen van mijn ouders door dingen
die er in het verleden zijn gebeurd. Ik weet dat mijn ouders
absoluut niet wilden dat wij iets meekregen van hun angsten.
Zij hebben daar altijd heel erg hard hun best voor gedaan.
Op het moment dat ik moeder werd, kreeg die angst een
heel andere vorm. Ik was de hele dag bang dat er iets met
mijn kindje kon gebeuren. Ik werd echt gek van angst als ik
eraan dacht dat dit hele kleine lieve mensje totaal van mij
Viki's View.indd 67 2/29/12 9:45:10 AM
68 Viki’s View
afhankelijk was en als er iets met haar zou gebeuren zou dat
zelfs mijn schuld kunnen zijn. Mijn dochtertje werd wat ouder
en ik deed heel hard mijn best om geen angstige moeder te
zijn. Uiteraard was dat heel geforceerd, maar toch vond ik
echt dat ik het prima deed. Ik zorgde ervoor dat alles zo veilig
mogelijk was.
Ik mocht ook nog de moeder worden van een prachtig manneke,
en bij hem merkte ik dat die angst anders was. Ik wilde dat dit
bij mijn dochtertje ook zo zou zijn. Dus deed ik nog harder
mijn best om een niet angstige moeder te zijn. Dit bracht heel
veel vervelende momenten met zich mee. Anderen zetten zich
af tegen mijn manier van doen. Hoe harder een ander mij
duidelijk probeerde te maken dat ik overdreven bezig was,
des te voorzichtiger ik werd. Het voelde alsof ik de wereld nog
veiliger moest maken.
Toen mijn dochtertje naar de basisschool ging, was ik er letterlijk
ziek van. Ik dacht dat zij er ook heel veel moeite mee had en
maakte me zorgen omdat zij het helemaal niet leuk vond op
school.
In maart dit jaar had ik een cursus bij Paula. We hadden het
over de ontwikkeling van kinderen en rolpatronen. Ik hoorde
van Paula’s ontdekking. Ik luisterde naar haar verhalen en
werd mezelf ervan bewust dat mijn dochtertje echt last had
van mijn angst. Dat ik zelf met angst leefde, had ik al heel lang
geaccepteerd. Het me realiseren dat deze angst overgenomen
werd door mijn dochtertje, deed me enorm verdriet. Ik durfde
er niet over te praten. Het heeft lang geduurd voordat ik naar
Paula toe durfde te gaan. Toen ik bij haar kwam, kon ik alleen
maar huilen. Ik kon niet vertellen wat er aan de hand was.
Zij heeft me meteen behandeld. Zij wist wel wat er met mij
Viki's View.indd 68 2/29/12 9:45:10 AM
Nog meer ervaringsverhalen 69
aan de hand was, zij was bij mijn dochtertje op kraamvisite
geweest. Toen ik bij Paula wegging, was ik al enorm opgelucht.
We hadden een nieuwe afspraak gemaakt voor een verdere
training – ik was zo blij dat ik nog een keer mocht.
De tweede training was intensiever. Ik heb heel veel gehuild,
maar me niet rot gevoeld. Toen ik naar huis ging, was het net
of er een veel te strakke jas, die ik altijd aan heb, open was
geritst. Het voelde heel onwerkelijk en tegelijkertijd ook heel
erg prettig. Ik realiseer me nu ook dat ik aan dat gevoel gewend
was geraakt. Die jas wordt heel af en toe nog dichtgeritst. Ik
krijg het dan letterlijk benauwd. Ik herken het nu en weet dan
dat die jas niet dicht hoort te zijn. Ik weet ook hoe ik hem nu
zelf weer open kan ritsen.
Na de tweede training ben ik direct op vakantie gegaan. Ik liep
met mijn dochtertje op het strand. Ik merkte dat zij alleen op
ontdekkingstocht ging. Ver van mij vandaan ... Zelf dingen
bekijken, zonder mijn bevestiging te vragen. Dit kende ik niet
van haar. Ik wist wel direct dat dit ook de uitwerking van de
training was. Zij voelde zich niet door mijn angst belemmerd.
Zij had vertrouwen in de wereld om haar heen en voelde zich
vrij om die zelf te gaan verkennen. Ik was zo enorm trots ... Op
haar omdat zij zich vrij voelde ... en op mezelf omdat ik haar
vrij kon laten gaan.
Mijn hele hernieuwde vertrouwen in de wereld werd direct
daarna enorm op de proef gesteld. Mijn zoontje werd ernstig
ziek tijdens die vakantie. Hij werd met spoed opgenomen in het
ziekenhuis. Ik was verbaasd hoe goed ik ermee om kon gaan.
Natuurlijk was ik bang. Natuurlijk maakte ik mezelf enorme
zorgen. Ik herkende mijn angst, kon die realistisch bekijken. En
ik had er vertrouwen in dat hij weer beter zou worden.
Viki's View.indd 69 2/29/12 9:45:10 AM
70 Viki’s View
Nu is het drie maanden later en voel ik me steeds vrij. De angst
die altijd deel van mij was, is er niet meer. Mijn dochtertje heeft
plezier gekregen in school. Zij voelt dat ik er niet meer ziek van
ben als ik haar daarnaartoe moet brengen. Ik zei tegen haar:
‘Ik ben blij dat je het zo leuk vindt op school’, en toen vroeg ze
mij: ‘Echt waar, mama?’ Ik kon oprecht en met een goed gevoel
zeggen: ‘Ja, echt waar, lieverd.’
Het verhaal van Corry
Met liefde en plezier vertel ik het verhaal van mijn persoonlijke
ervaring met de behandelmethode Viki’s View.
Toen ik 2 jaar was, werd mijn broertje Paultje geboren. Ik was gek op
hem, kan ik me gevoelsmatig herinneren. Paultje had een hartafwijking
en lag maandenlang in het ziekenhuis, waarna hij uiteindelijk is
overleden. Paultje was 8 maanden oud, ik was net 3. Tot ongeveer
mijn zevende jaar ‘wist’ ik niet van zijn bestaan. Ik herinner me dat
er op een bepaald moment een klein, blauw fotoboekje tevoorschijn
werd gehaald door mijn ouders, en op dat moment werd me verteld
dat ik ooit een broertje had gehad. Tegelijkertijd leek het een verboden
onderwerp om over te praten. Het had een enorme lading.
Toen ik op 20-jarige leeftijd dit ‘geheim’ deelde met een vriendin,
zat ik letterlijk te trillen en had ik het ijskoud.
Later heb ik therapie gevolgd en ben ik in staat geweest om Paultje
een plekje in mijn bestaan te geven en hem te erkennen als mijn
broer. Verstandelijk, want gevoelsmatig waren er compensaties
voor het innerlijk gemis. Zo hechtte ik erg aan een vriendschap
met een jongere man. Ik was voortdurend bang dat het contact
verbroken zou worden en deed erg mijn best om de harmonie in
die vriendschap te bewaken. Ik noemde hem ‘mijn broer’ ...
Viki's View.indd 70 2/29/12 9:45:10 AM
Nog meer ervaringsverhalen 71
Toen ik 4 jaar was, werd Paula geboren. Een zusje! Ik ben altijd
heel blij met haar geweest en de herinnering aan haar in onze
jeugd roept warme gevoelens op.
Onze gezinssituatie was belast, er hing vaak veel spanning. Door
bepaalde omstandigheden werd later het contact tussen Paula en
mij verbroken. In een periode van ongeveer vijf jaar ben ik in staat
geweest om via een rouwproces dit verlies een plekje te geven en te
accepteren dat we allebei onze eigen weg gingen en ook het gemis
te accepteren dat hier gevoelsmatig bij hoorde. Er bleef echter een
lading rondom Paula hangen. Vanuit mijn hoge sensitiviteit kon ik
lichamelijk voelen wanneer zij in mijn buurt was, zoals een keer
toen ik een hema binnenstapte en bijna in paniek raakte vanwege
de plotselinge spanning. En inderdaad, achter een rek zag ik Paula.
Even gedag gezegd en gauw maar weer een andere kant op.
Enkele maanden geleden was er een toneelavond van mijn
vader. Pas toen ik binnenkwam, realiseerde ik me dat Paula hier
ook wel eens zou kunnen zijn. Ik voelde er geen spanning bij,
ook niet toen ik mijn zus en haar dochter zag zitten.
Die avond was het begin van een nieuwe periode in mijn
leven. Paula vertelde over haar nieuwe methode. Vanuit
nieuwsgierigheid en verwondering over het gemis van de
normaal gesproken hoge spanning tussen haar en mij trok ik
de stoute schoenen aan en kwam tegemoet aan haar verzoek
om mij te mogen behandelen. Ik had geen idee wat er ging
gebeuren en snapte er op dat moment niks van.
Dit was op 11 april 2010.
Nadat mijn moeder was overleden, kon ik dit moeilijk een plekje
geven. Haar ziekteproces was erg beladen geweest en aan haar
denken riep een negatieve spanning op. Ik had het idee dat ik
Viki's View.indd 71 2/29/12 9:45:10 AM
72 Viki’s View
mijn rouwproces geparkeerd had, ik kon er niet mee verder. Het
was als een deels gelezen boek dat ik in de kast had gezet, in
afwachting van het volgende hoofdstuk. Dat hoofdstuk kwam
op 13 april, twee dagen na de interventie door Paula.
Ik had een enorme behoefte om een grote collage te maken
van foto’s waar ik blij van werd. Een deel van een wand (ter
grootte van een deur) werd helemaal bedekt met foto’s van ons
vroegere gezin, mijn huidige gezin, vrienden en dingen waar ik
me gelukkig door voelde. Aan het eind van de dag voelde het
alsof zich een groot integratieproces in mij had afgespeeld. Het
woord ‘integratie’ was niet door Paula benoemd.
Tussen al die foto’s hangen ook foto’s van Paultje, Paula en mijn
moeder. Het plaatje was compleet, ik voelde me ‘heel’. Later
hebben Paula en ik nog één sessie gedaan om ook mijn vader,
jongste zus en enkele andere personen die een belangrijke rol
in mijn leven spelen of hebben gespeeld, in het verhaal mee te
nemen. Ik voel me nog steeds ‘heel’ en heel gelukkig!
Er is een innerlijke rust gekomen, die stabiel is.
Op dit moment is het centrale thema in mijn leven zijn. Ik ben
gewoon ...
Nu begrijp ik wat Paula bedoelde met schema’s die aan zouden
staan. Ik voelde pas wat ze bedoelde destijds, door de ervaring
dat ze nu uit staan.
Ik wil dan ook van harte haar behandelmethode aanbevelen.
Ik ben ervan overtuigd dat Paula en haar collega’s hiermee een
geweldig instrument in handen hebben om anderen te helpen.
Ik ben dankbaar dat ik deze behandelmethode heb mogen
ervaren. Mijn levensgeluk is absoluut versterkt. Ik wens Paula
en haar collega’s heel veel succes bij het verder vormgeven en
verspreiden van Viki’s View!
Viki's View.indd 72 2/29/12 9:45:10 AM
deel 6
Reacties van het onderzoeksteam
Het verhaal van Paula
Ik ben geboren op 8 januari 1966 als derde in een gezin van
vier kinderen en kreeg de naam van mijn eerder overleden
broertje.
Een paar dagen na de derde verjaardag van mijn oudste
zus overleed hij. Zijn naam was Paultje. Hij stierf tijdens
een hartoperatie op 8 december 1964 in het ziekenhuis in
Leiden.
Een kind verliezen is verschrikkelijk. Het slaat een gat in je hart,
in je ziel. Het verlies is enorm, de schade onherstelbaar, en het
kind is daarmee onvervangbaar. Het verdriet, de schuldgevoelens
en de onvervangbaarheid van het overleden kind komen op
de schouders te liggen van alle gezinsleden. Daardoor heeft
het overlijden van Paultje enorm veel invloed gehad op de
ontwikkeling van de andere kinderen in het gezin. Het heeft
de verhoudingen onderling bepaald en heeft in het bijzonder
ingewerkt op de relatie met de moeder, die, tot op de dag dat ze
stierf, de dood van Paultje niet heeft kunnen verwerken.
Door deze ongelukkige samenloop van omstandigheden
ontstonden er onveilige hechtingspatronen. Dit zijn
overlevingspatronen die functioneel zijn binnen de bijzondere
Viki's View.indd 73 2/29/12 9:45:10 AM
74 Viki’s View
gezinssituatie en inslijpen in het gedragssysteem van een
mens: maladaptieve copingstijlen.
In februari van dit jaar was ik daar druk mee in de weer, in
een poging mijn verstand ervan te overtuigen dat het nou
echt afgelopen moest zijn met mijn onredelijke gedrag.
Ik had me op stang laten jagen door een vrouw die haar
minderwaardigheidsgevoelens overcompenseerde, en ik voelde
me boos en gekleineerd, wat natuurlijk met mijn eigen schema’s
te maken had.
Ik was me wel degelijk bewust van het feit dat ze me getriggerd
had, maar dat weerhield mijn emotionele brein er niet van om
mij ontzettend boos te maken. En daar baalde ik van!
Ik had het Handboek schematherapie gekocht en probeerde of
ik greep kon krijgen op de voor mij zo actuele en belangrijke
materie. Wat hierin beschreven werd, was herkenbaar vanuit
het referentiekader van de psychologie bij volwassenen. Ik
herkende bij mezelf een aantal schema’s.
Als orthopedagoog was ik gewend om vanuit de ontwikkeling
van kinderen te kijken. Ik zocht al jaren naar een overbrugging
voor de leemte die er leek te zijn tussen theorieën uit de
kinder- en jeugdpsychiatrie en persoonlijkheidspathologie c.q.
psychiatrie bij volwassenen. Onderweg leek ik echter steeds
het kind kwijt te raken. Ik miste telkens een essentieel element
in de theorie dat de overlap van kinderen en jeugd naar de
persoonlijkheidsproblematiek van volwassenen begrijpelijk
maakt.
Nadat ik het verhaaltje over Viki gehoord had, vielen een
aantal puzzelstukjes op hun plaats. Precies zoals dat met
puzzels gaat, werd de samenhang steeds duidelijker. Op het
moment dat alle stukjes in elkaar leken te passen, zag het er
Viki's View.indd 74 2/29/12 9:45:10 AM
Reacties van het onderzoeksteam 75
zo eenvoudig uit dat ik me afvroeg waarom ik dit niet eerder
had gezien.
De oplossing voor het probleem dat mijn hele leven heeft
gespeeld, lag zo voor de hand dat ik het maar meteen besloot
uit te proberen. Ik had nooit verwacht dat het effect hiervan zo
groot zou zijn!
Viki dankjewel!
Het verhaal van Perry
Ik ben van beroep psychiatrisch verpleegkundig begeleider.
Drie jaar terug ben ik met mijn compagnon Mark Versteeg
begonnen om mensen particulier te begeleiden, vanuit ons eigen
bedrijf. Via een gezamenlijke kennis ben ik met Paula in contact
gekomen. We hadden op een zaterdagmiddag afgesproken en
het klikte zo goed dat we met haar een samenwerking zijn
aangegaan, die uitgroeide tot een fijne vriendschap.
Naarmate we elkaar beter leerden kennen, lieten we elkaar
meer toe in onze privélevens en vertelden we elkaar over ons
verleden. Al snel bleek dat we beiden te vaak in ‘ongezonde’
opvoedsituaties waren beland, vanuit onze zeer vroege jeugd
tot minimaal onze adolescentie. Ook ik had maladaptieve
copingstijlen aangeleerd, die waren ingeslepen in mijn
gedragssysteem. Ik was mij hiervan bewust, maar de hulp die
ik hiervoor had gezocht, werkte slechts voor korte duur.
Nadat Paula mij had behandeld en de resultaten zo verbluffend
waren, ben ik overtuigd geraakt van haar theorie. Dagelijks
verbaas ik me over het feit dat ik zo in balans ben. En het
verbluffende is dat de behandeling blijft doorwerken. Mijn
Viki's View.indd 75 2/29/12 9:45:10 AM
76 Viki’s View
vrouw en ik hebben samen drie zonen en er doen zich geregeld
situaties voor die voorheen een schema zouden aanzetten. Nu
de schema’s niet meer geactiveerd worden, kan ik eindelijk laten
zien hoe je als volwassene het voorbeeld geeft aan je kinderen.
Ik moet zeggen dat het even wennen was voor mij, en zeker
voor mijn vrouw en de kinderen. Ik kan wel concluderen dat
ik door deze therapie eindelijk mezelf heb hervonden en onder
controle heb.
Paula heeft ons vanaf het begin laten delen en laten meedenken
in haar hypothetische theorie. Ik was er, zoals beschreven,
snel van overtuigd dat de methode effectief was en wilde
graag mensen gaan behandelen. Wanneer er een klik is met
de cliënt, voel ik wat de cliënt doormaakt tijdens de therapie.
Het psychotherapeutische onderdeel van de therapie kan soms
erg zwaar zijn voor de cliënt, wat ik dan ook voel. Echter, ik
voel in een verdere fase tijdens dezelfde sessie de spanning
wegzakken en zie de cliënt rustig worden.
Sommige cliënten vinden het tijdens de eerste behandeling nog
eng en weten niet wat hun te wachten staat. Dan zorg ik dat ze
zich minder gespannen voelen, waardoor ze het effect van de
behandeling ervaren. Tijdens de evaluatie kan ik als therapeut
aangeven wat ik voelde, en dat wordt dan vaak beaamd. Tijdens
een volgende behandeling stellen ze zich wel open, en dat voel
ik ook.
Opvallend is dat ik als therapeut heel snel koppelingen
kan maken tussen het functioneren van de cliënt en de
openstaande schema’s. Opvallend is ook dat er bij sommige
cliënten linken worden gelegd tussen hun functioneren en de
openstaande schema’s. Dit lijkt vaak samen te hangen met
Viki's View.indd 76 2/29/12 9:45:10 AM
Reacties van het onderzoeksteam 77
het opleidingsniveau van de cliënt. Bij cliënten met een lagere
opleiding duurt het vaak langer voordat zij het effect ervaren
en hun gedrag daarop kunnen aanpassen.
Ik ben nu behoorlijk op weg als therapeut/behandelaar en werk
hard om mijn therapeutische technieken te verfijnen opdat ik
alle schema’s weet uit te zetten bij de cliënt.
Mijn grote voordeel is dat ik door mijn opvoeding zo empathisch
ben dat ik nagenoeg precies weet wat de cliënt doormaakt of
doorgemaakt heeft. Hierdoor weet ik vaak snel de vinger op de
zere plek te leggen.
Zaak is dus om als therapeut de situatie haarfijn aan te voelen
en/of zeer empathisch te zijn. Uiteraard hoeft een therapeut
niet per definitie een ervaringsdeskundige te zijn, maar hij
moet zich wel goed kunnen inleven in de situatie van de cliënt.
Is deze klik er namelijk niet, dan zou een andere therapeut
geschikter zijn.
De resultaten van de behandelingen zijn verbluffend. De cliënten
functioneren beter en hebben eindelijk rust in hun hoofd.
Terugkijkend op mijn carrière in de gezondheidszorg, kan ik
concluderen dat ik vaak heb rondgelopen met de gedachte dat
er iets ontbrak bij mijn begeleiding van cliënten.
Cliënten werden opgenomen, knapten op en werden ontslagen,
maar ik zag ze na enige tijd weer terugkomen. Vaak vanwege
dezelfde situaties waardoor bij hen de spanningen waren
opgelopen. Nu weet ik dat er dan schema’s werden aangezet.
Nadat ik deze therapie zelf heb ervaren en als therapeut ermee
aan de slag ben gegaan, voelde het voor mij echt een soort
aderlating. Daardoor heb ik het gevoel dat deze therapie voor
veel mensen de ontbrekende sleutel is naar balans.
Viki's View.indd 77 2/29/12 9:45:10 AM
78 Viki’s View
Het verhaal van Anke
Het lampje dat ging branden ...
Eind februari kreeg ik een mailtje van Paula. Ze had iets bizars,
iets enorms en iets wat heel goed werkte ontdekt. Iets waardoor
dingen op hun plek waren gevallen, iets waardoor altijd ervaren
spanning een plekje had gekregen, iets waardoor maladaptieve
schema’s uitgezet konden worden. Ik werd erg nieuwsgierig en
heel enthousiast van de verhalen.
In mijn leven heb ik door verschillende omstandigheden
schema’s opgebouwd. Daar had ik geen last van, in ieder geval
geen merkbare last. Je leeft gewoon.
Paula heeft Viki’s View bij mij toegepast. Tijdens de
behandeling werd ik me bewust van de spanningen en stress
die ik blijkbaar had opgebouwd. Telkens leek het alsof er een
lampje ging branden in mijn hoofd. Het overviel me enigszins;
dingen waar ik niet eerder betekenis aan had verleend,
werden nu geplaatst. Na een tijd ontstond er vooral een heel
grote glimlach. Jezelf bekijken door de ogen van anderen kan
wonderen doen. Zeker door de ogen van iemand die je écht
ziet.
Na de behandeling was er veel ruis in mijn hoofd. Mijn ogen
gingen anders open.
Het effect is nog steeds merkbaar, en groter dan verwacht.
Ik heb me in mijn leven altijd verantwoordelijk gevoeld voor
andermans geluk, ik kreeg letterlijk buikpijn van andermans
spanning. Dat is niet meer zo. Ik neem bepaalde patronen,
spanningen en gedragingen nog wel waar, maar ik heb er geen
Viki's View.indd 78 2/29/12 9:45:10 AM
Reacties van het onderzoeksteam 79
last meer van. Het voelt zo anders, maar zo ontzettend rustig
en goed! Wat een aparte, maar goede ervaring.
Inmiddels wordt Viki’s View steeds duidelijker en concreter.
De resultaten zijn verbluffend en het lijkt wel steeds méér te
worden. Het is een grote puzzel, die steeds groter wordt en
zichzelf lijkt te leggen. De stukjes vallen precies in elkaar.
Het is onvoorstelbaar, ongelooflijk, bizar en ontzettend mooi
om te zien wat de frisse blik van een meisje van tweeënhalf
jaar teweeg heeft gebracht. Het begin van een mooie reis die
alsmaar mooier wordt.
Het verhaal van Mark
Nadat we met ons eigen bedrijf Begeleidingopmaat in contact
waren gekomen met Paula, besloten we al snel om een
samenwerking aan te gaan. Onze visies op het begeleiden van
en omgaan met mensen heeft een zogenaamde match.
Wij richten ons bij de ambulante begeleiding op normaliseren
in plaats van invalidiseren, en daarmee op het gezonde
gedeelte van de mens. Helaas zijn we in die drie jaar dat
we zelfstandig werken veel problematiek tegengekomen
die moeilijk op te lossen was. Het viel niet mee om echte
gedragsveranderingen teweeg te brengen bij mensen die
al jaren in zorg zijn en die mijns inziens recht hebben op
adequate hulp.
Zowel binnen het systeem van een gezin als in de begeleiding
van een individu zijn we altijd op zoek geweest naar het raken
van de juiste snaar. Niet binnen de geijkte paden en volgens de
standaardmethoden zoals die vaak worden toegepast.
Viki's View.indd 79 2/29/12 9:45:10 AM
80 Viki’s View
Na een aantal jaren ervaring in verschillende klinische settings
heb ik, mede door het missen van een doelgerichte aanpak en
door de vele protocollen, de stap gezet om zelfstandig ambulant
te gaan werken.
Met mijn partner en oud-collega Perry de Wagt werk ik nu bijna
drie jaar samen. We doen ons werk met veel voldoening en
zijn op de goede weg. Zonder onduidelijke regels, hinderlijke
protocollen en andere belemmerende zaken hebben we een
directe lijn met onze cliënten en kunnen we direct op de
hulpvraag inspelen.
Samen met de cliënt kijken we naar de in te vullen hulpvraag.
We zorgen voor een goede en individuele aanpak, waarbij we
altijd vanuit het principe van normaliseren werken.
We hebben echter altijd een gemis ervaren. Zoals ik al eerder
aangaf, is het vaak moeilijk echt een gedragsverandering
teweeg te brengen. Randvoorwaarden kunnen ingevuld
worden, maar echt doordringen tot de kern van de problemen,
en vaak de oorzaak van het disfunctioneren, lukt niet. Tot het
moment dat Paula ons belde en vertelde dat er een doorbraak
was. Mijn eerste reactie was afwachtend en zelfs een beetje
terughoudend. Maar de afgelopen tijd hebben we veel mensen
gezien en volgens de nieuwe methode behandeld. En met een
werkelijk fantastisch resultaat.
Ook ikzelf heb de behandeling ondergaan. Het heeft me rust
gebracht en geeft me meer evenwicht in mijn werk en mijn
privéleven. Een resultaat dat ik nooit had verwacht. En het
werkt! Echt niemand minder dan ikzelf ben overtuigd. Ik zie
mensen beter functioneren na slechts één contact. Mensen die
soms al decennialang in zorg zijn en alle denkbare vormen van
Viki's View.indd 80 2/29/12 9:45:10 AM
Reacties van het onderzoeksteam 81
behandeling hebben ondergaan. Mensen die niet meer mee
kunnen in de maatschappij en vastlopen omdat de hulpverlening
geen adequate behandeling biedt. Er is na een behandeling
weer perspectief.
Ik zie mensen opknappen, en aan de metingen via diverse
instrumenten zie ik dat er ook echt zaken structureel veranderen.
Openstaande schema’s worden na een, soms twee contacten
uitgezet. Mensen krijgen echt een kans om de draad van het
leven weer op te pakken. Zo zien wij het ook. Het is een kans.
Een kans die we niemand willen onthouden.
Momenteel zitten we in een fase waarin alles zich razendsnel
ontwikkelt. We zijn volop bezig met onderzoek en ook met het
toepassen van de behandeling. Alles evidence-based.
Op dit moment probeer ik een dusdanig goed inzicht te krijgen
dat ik er ook mee aan de slag kan. Ik heb inmiddels een aantal
mensen behandeld. Ik ga me voor honderd procent inzetten
om deze methode goed onder de knie te krijgen, om zo mee te
werken aan de ontwikkeling van Viki’s View.
Een absoluut revolutionaire ontwikkeling die heel wat stof zal
doen opwaaien. En nog veel belangrijker: die mensen een kans
gaat bieden, een kans op een beter leven!
Viki's View.indd 81 2/29/12 9:45:10 AM
Viki's View.indd 82 2/29/12 9:45:10 AM
deel 7
Viki’s View protocol
De eerste aanzet tot het protocol van Viki’s View
Evidence-based werken
U treft hier de beschrijving van een interventie die nog sterk
in ontwikkeling is. Juist in dit stadium hebben we behoefte aan
een zo goed mogelijke omschrijving van wat we precies doen
en waarom we denken dat deze interventie werkt.
Het is voor ons, voor cliënten en hulpverleningspartners belangrijk
om de keuzes die wij gemaakt hebben te verantwoorden en
te expliciteren. Het ontwikkelen van een training zoals Viki’s
View is een leerproces waarbij we voorwaarden moeten creëren
voor evaluatie. Dit stelt ons in staat de methode te verbeteren
en verder door te ontwikkelen voor specifieke doelgroepen.
De eerste stappen zijn gezet. Door Viki’s View als protocol uit
te schrijven, zorgen we ervoor dat de training overdraagbaar
wordt en dat we het in de communicatie over Viki’s View over
hetzelfde hebben. Dit is noodzakelijk om goed en verantwoord
te kunnen werken.
Richtlijnen bij het gebruik van dit protocol
Een zorgvuldig ontworpen protocol vraagt enig respect.
Protocollen kunnen ondoordacht worden geïmplementeerd.
Viki's View.indd 83 2/29/12 9:45:10 AM
84 Viki’s View
Het gebruik van een protocol is niet onschadelijk als dit door
niet-deskundigen gebeurt (Braet & Bögels 2008).
Voorwaarden voor het gebruik van dit protocol:
− Het vereist de nodige expertise om dit protocol toe te
passen. De therapeutische vaardigheden die hiervoor
nodig zijn, moeten getraind worden. Hier is supervisie
voor nodig, feedback en een treatment integrity check
(Braet & Bögels 2008).
− We moeten rekening houden met de heterogeniteit van
klinische problematiek bij volwassenen. Klachten kunnen
door meerdere factoren veroorzaakt worden of erdoor in
stand worden gehouden. We zijn bezig de sterk heterogene
groep volwassenen met psychische klachten verder te
differentiëren en daar een goede onderzoeksstructuur
onder te leggen. De therapeut zal in staat moeten zijn
bijzondere doelgroepen te herkennen en hierop af te
stemmen. De aanpassingen die in dit stadium al gedaan
zijn voor specifieke doelgroepen, worden verderop in dit
boek uitgewerkt.
Contra-indicaties bij het gebruik van dit protocol
Natuurlijk is het belangrijk om van het protocol af te wijken
als de cliënt de procedure niet verdraagt of wanneer er sprake
blijkt te zijn van een crisis (suïcidale gedachten), alcohol- of
drugsmisbruik.
Er kunnen allerlei factoren een rol spelen waardoor het niet goed
mogelijk is om de procedure toe te passen. In dat geval wordt
geadviseerd om van de procedure af te zien en een pas op de
plaats te maken, of door te verwijzen naar passender zorg.
Viki's View.indd 84 2/29/12 9:45:10 AM
Viki’s View protocol 85
In dit boek besteden we aandacht aan verschillende doelgroepen.
Achtereenvolgens geven we u inzicht in:
− de uitgangspunten;
− het doel van de interventie;
− de randvoorwaarden voor uitvoering;
− de aanpak;
− monitoren;
− effectmeting.
Doelgroep volwassenen met psychische problemen
Viki’s View is bedoeld voor mensen die hun gedrag en emoties
moeilijk kunnen reguleren omdat zij vervallen in disfunctionele
gedragspatronen. Deze mensen ervaren daardoor regelmatig
problemen met zichzelf of met hun omgeving. Ondanks het feit
dat deze mensen zich bewust zijn van deze gedragspatronen,
lukt het hun onvoldoende om hier verandering in aan te
brengen.
Uitgangspunt
Het uitgangspunt van de hersentraining is de aanname dat bij
deze cliënten overlevingspatronen zijn ontstaan die het gedrag
in belangrijke mate bepalen. Het aanleren van een ander
gedragsrepertoire wordt in sterke mate belemmerd door dit
overlevingsgedrag.
Een deel van deze problematiek lijkt verankerd in de aard van
de cliënt en is relatief stabiel (temperament bijvoorbeeld),
terwijl andere gedragingen daar een gevolg van zijn
(Gillissen 2007). Een kind ontwikkelt onder invloed van
Viki's View.indd 85 2/29/12 9:45:10 AM
86 Viki’s View
ouders en traumatische gebeurtenissen overlevingspatronen
(disfunctionele schema’s) die klachten en problemen
veroorzaken.
Dit gedrag was functioneel bij het overleven van moeilijke of
bedreigende situaties in de jeugd. In de huidige omstandigheden
van de cliënt is dit gedrag niet meer passend en blijkt het
problemen te veroorzaken.
Om zo min mogelijk last te hebben van deze overlevingspatronen,
ontwikkelen cliënten allerlei copingstrategieën. Er zijn
drie manieren waarop men met schema’s kan omgaan:
overgave, vermijden of overcompenseren. Disfunctionele
patronen worden in stand gehouden doordat cliënten
situaties vermijden die dit gedrag oproepen of doordat zij
geen oog meer hebben voor informatie die deze situaties
nuanceert. Een andere manier om met dit soort situaties
om te gaan is gedrag te laten zien dat tegengesteld is
aan de kern van het schema. Op korte termijn leveren
deze copingstrategieën spanningsreductie op. Op de
lange termijn leiden ze tot moeilijkheden op belangrijke
levensgebieden.
Wij gaan ervan uit dat de sociale leertheoretische principes
(Selman 1980/2003) ook te gebruiken zijn voor de hersentraining
van volwassenen die emotioneel belast zijn. Vanuit de
orthopedagogiek beschouwen wij de schema’s van Young als
ontwikkelingsbelemmeringen.
We proberen het verwerkingsproces bij volwassenen in gang
te zetten op dezelfde manier als we denken dat dit bij kinderen
gebeurt.
Viki's View.indd 86 2/29/12 9:45:10 AM
Viki’s View protocol 87
Doelstelling
Deze hersentraining is erop gericht om de cliënten hun
disfunctionele schema’s te laten nuanceren of te laten corrigeren.
Van kind naar volwassene: de schema’s van YouNg
Schematherapie (Young e.a. 2003) is een integratieve psycho-therapie voor mensen met persoonlijkheidsproblematiek. Het is een integratie van theorie en technieken uit cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke psychotherapie, Gestalt-therapie, psychodynamische therapie en hechtingstheorie. Voor een uitgebreide beschrijving van deze theorie, praktijk en onderzoek verwijzen we naar de werken van Van Vreeswijk e.a. 2008; Van Genderen & Arntz 2005; Young e.a. 2003.Onder schema’s wordt de manier verstaan waarop mensen zichzelf, de ander en de wereld om hen heen waarnemen. Schema’s hebben daarmee betrekking op het zelfconcept, het concept van de ander, en de sociale conceptvorming. Schema’s zijn opgebouwd uit de zintuiglijke waarnemingen, emoties en handelingen die op basis van vroegere situaties (als kind) in het geheugen zijn verankerd (Arntz e.a. 2006; Rijkeboer e.a. 2007; Young e.a. 2003).Om zicht te krijgen op de manier waarop volwassenen in het leven staan, gebruiken wij de Schema-Vragenlijst van Young (ysq-3). Deze lijst bestaat uit 232 vragen. We meten hiermee op welke schema’s en schemadomeinen onze cliënten klinisch scoren (hoog/zeer hoog).De hoogte van de scores en het aantal openstaande schema’s zijn voor ons een eerste inschatting van de ernst van de problematiek. De schema’s van Young vindt u in bijlage 1.
Viki's View.indd 87 2/29/12 9:45:10 AM
88 Viki’s View
Op deze manier wordt beoogd het inzicht van de cliënt te
vergroten. Hierdoor ontstaat er ruimte voor het aanleren van
gedrag dat meer afgestemd is op de wensen van de cliënt en zijn
omgeving. Behandelingen die gericht zijn op de emotieregulatie,
sociale vaardigheden en het vergroten van controlemogelijkheden
of vaardigheden om problemen op te lossen, kunnen een groter
effect opleveren als cliënten niet voortdurend terugvallen in
het overlevingsgedrag. Wij verwachten dat cliënten na het
toepassen van Viki’s View beter in staat zijn te profiteren van
care as usual.
Het effect van de hersentraining en de mate waarin een
cliënt ervan zal kunnen profiteren, hangen af van meerdere
factoren. De ernst van de problematiek en de intensiteit van
de aandoening spelen een belangrijke rol, maar ook sociale
ondersteuning waar de cliënt tijdens en na de hersentraining op
terug kan vallen. Bij relatief kwetsbare cliënten streven wij naar
een intensieve samenwerking met hulpverleners die kunnen
zorgen voor een goede nazorg en begeleiding. Wanneer de
leefomstandigheden en de sociale ondersteuning van cliënten
zo ongunstig zijn dat een cliënt niet in staat zal zijn de training
aan te kunnen, gaan wij in gesprek met de direct betrokkenen.
Er zal dan eerst iets aan die omstandigheden gedaan moeten
worden. Deelname aan Viki’s View dient te worden uitgesteld
omdat er andere prioriteiten zijn in het belang van de cliënt.
Doelgroep volwassenen met psychische klachten
We zijn gestart met de ontwikkeling van Viki’s View voor de
groep volwassenen met psychische klachten van uiteenlopende
aard. Vanaf november 2010 zijn we bezig deze groep verder te
differentiëren op klachtniveau.
Viki's View.indd 88 2/29/12 9:45:10 AM
Viki’s View protocol 89
Inclusiecriteria
1. Op een of meerdere schema’s van de Schema-Vragenlijst
van Young (ysq-3) een hoge of zeer hoge score.
2. Cliënt is gemotiveerd voor de training.
Exclusiecriteria
1. Geen verhoogde scores op de ysq-3.
2. Cliënt is niet gemotiveerd voor de training.
3. Er is sprake van overmatig drankgebruik, drugsgebruik
of suïcidale gedragingen.
4. De levensomstandigheden van cliënt zijn zo ongunstig
dat hier eerst iets aan gedaan moet worden.
5. De cliënt wil of kan fysiek contact met de therapeut niet
toelaten.
Randvoorwaarden
Met de cliënt wordt besproken dat Viki’s View niet alle problemen
oplost. Wij raden onze cliënten aan om naast het volgen van de
hersentraining te investeren in het aanleren van alternatieve
gedragspatronen. Het is verstandig om samen te werken met
andere deskundigen die deze zorg kunnen bieden. Onze ervaring
is dat de meeste van onze cliënten extra ondersteuning bij de
groei die ze doormaken goed kunnen gebruiken.
Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk
om te kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten
kunnen veroorzaken of in stand houden.
Viki’s View is geen training die geïsoleerd moet worden
aangeboden. Bij voorkeur gebeurt dit in goede samenwerking met
andere betrokken hulpverleners. Door middel van voorlichting en
contact investeren wij in de opbouw van een goed netwerk van
Viki's View.indd 89 2/29/12 9:45:10 AM
90 Viki’s View
samenwerkingspartners. Onze cliënten zijn erbij gebaat wanneer
we elkaar in positieve zin kunnen versterken.
Behandelverantwoordelijkheid
Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de klachten
van cliënten met psychische problemen te verminderen. Aan
cliënten die onder medische of psychische behandeling staan, wordt
geadviseerd om de behandelaar te informeren over deelname aan de
hersentraining. Bij problemen die niet direct verband houden met de
hersentraining, moeten cliënten contact opnemen met de behandelaar.
Als de behandelaar aangeeft dat er een contra-indicatie ligt voor de
hersentraining, wordt de cliënt van deelname uitgesloten.
Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek
naar medicijngebruik van de cliënt. De verantwoordelijkheid met
betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft
en bij de cliënt zelf. Ons advies is om bij vragen over medicatie
direct contact met de arts op te nemen.
Planningsprocedure volwassenen met psychische klachten
Aanmelding en indicatiestelling
Voorafgaand aan het eerste contact wordt de cliënt gevraagd
een aantal vragenlijsten in te vullen. Deze vragenlijsten worden
door de therapeut gescoord en geïnterpreteerd ter voorbereiding
van het eerste contact.
Bij de groep volwassenen met psychische klachten worden de
volgende lijsten afgenomen:
− Young Schema Questionnaire (ysq-3; Nederlandse versie:
Sterk & Rijkeboer 1997).
− Adult Self Report (asr, Achenbach 2003; Nederlandse
vertaling: Verhulst & Van der Ende).
Viki's View.indd 90 2/29/12 9:45:10 AM
Viki’s View protocol 91
Ook wordt er gevraagd
− naar de leeftijd van cliënt;
− naar het opleidingsniveau;
− naar leefomstandigheden (partner en/of kinderen);
− of de cliënt eerder psychische zorg heeft gehad;
− of er bij de cliënt diagnostiek is verricht en, zo ja, wat
daar de uitkomst van is;
− naar medicatie;
− naar betrokken hulpverleners/begeleiders/behandelaar;
− naar medische bijzonderheden.
Als deze aanmeldgegevens bekeken zijn, wordt de cliënt
uitgenodigd voor het eerste contact.
Het intakegesprek
Dit is het eerste persoonlijke contact tussen de cliënt en de
therapeut. Er is ruimte voor begroeting en kennismaking.
De doelstelling van het intakegesprek:
1. Bespreken welke inzichten de vragenlijsten hebben opgeleverd.
2. De klacht verder specificeren.
3. De therapeut neemt een klachtenanamnese af en beschrijft
deze in het elektronisch dossier. Afhankelijk van de aard van
de aanmeldingsklacht wordt deze onderzocht door middel
van vragenlijsten. Wij streven ernaar om alleen gebruik
te maken van valide en betrouwbare toetsinstrumenten.
Dit doen we omdat wij het belangrijk vinden dat we een
goede effectmeting kunnen doen van Viki’s View.
4. Informeren en afspraken maken.
5. Voorafgaand aan de training krijgt de cliënt informatie over
de methodiek van Viki’s View en worden de randvoorwaarden
uitgelegd. We maken een inschatting of er voldoende
Viki's View.indd 91 2/29/12 9:45:10 AM
92 Viki’s View
motivatie bij de cliënt aanwezig is en of aan de voorwaarden
die gelden voor deelname kan worden voldaan. Vervolgens
worden afspraken gemaakt over het aanbieden van de
training: één keer per week 45 minuten en vijf sessies,
tenzij de trainer een andere frequentie voorstelt.
6. Bij oudere cliënten en mensen die ernstige lichamelijke en/
of psychische klachten hebben, wordt aanbevolen de sessies
om de week plaats te laten vinden. Op deze manier proberen
we het effect van de behandeling beter te doseren zodat het
aansluit bij wat de cliënt psychisch en/of lichamelijk aankan.
De eerste sessie
◦ Alleen relaxatie.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale;
Miller & Sparks 2003).
De tweede sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
De derde sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
De vierde sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
Viki's View.indd 92 2/29/12 9:45:10 AM
Viki’s View protocol 93
◦ Kort gestructureerd interview.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
Een week na de vierde sessie, voor de vijfde sessie
◦ Cliënt vult opnieuw de ysq-3, de asr en eventueel het
instrument op klachtniveau in (zie intake). De therapeut
scoort de vragenlijsten voor de vijfde sessie en werkt
de effecten uit in een verslag ter voorbereiding van de
volgende afspraak.
De vijfde sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
◦ Outcome Rating Scale (evaluatie van het hulpverlenings-
proces).
◦ Effectevaluatie (asr en ysq-3) en advies.
◦ Afspraken voor follow-up.
Follow-up
◦ Controleafspraak na drie maanden.
◦ Controleafspraak na zes maanden.
◦ Nameting na één jaar.
◦ Zo nodig retour.
Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met
psychische problemen
De eerste sessie
1. Relaxatie.
2. Evaluatie hulpverleningscontact.
Viki's View.indd 93 2/29/12 9:45:11 AM
94 Viki’s View
De relaxatietechniek
We hebben een relaxatietechniek ontwikkeld die zeer effectief is.
Hierover hebben we gesproken met prof. Johan den Boer,
hoogleraar Biologische Psychiatrie aan de Rijksuniversiteit van
Groningen. Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van
stress op de hersenen. In zijn boek Neurofilosofie schrijft hij
dat herhaaldelijke blootstelling aan kortdurende, controleerbare
stress niet schadelijk hoeft te zijn voor een zich ontwikkelend
organisme. Dit zou juist kunnen leiden tot het ontwikkelen van
adequate copingstrategieën. Het zijn vooral oncontroleerbare
stressoren die schade veroorzaken. Door chronische activering
van stressresponssystemen kunnen een te hoog vetgehalte
in het bloed, hoge bloeddruk, verminderde weerstand,
angst, depressie, stemmingswisselingen en slaapstoornissen
ontstaan.
Er zijn ook beschermende factoren tegen stress. Den Boer beschrijft
dat jonge puppy’s die zachtjes opgepakt en aangeraakt worden
door mensen, minder gevoelig blijken te zijn voor stressvolle
stimuli en bovendien beschermd zijn tegen cognitieve en
neuro-endocriene achteruitgang (veroorzaakt door stressvolle
stimuli). Uit onderzoek bleek dat dit effect veroorzaakt werd
doordat de moeders van deze puppy’s frequenter likgedrag
vertoonden om de geur van mensen te verwijderen. Hieruit
blijkt dat door de toegenomen moederlijke aandacht (via tactiele
stimuli) een beschermend effect tegen stress optreedt.
Onze relaxatietechniek bestaat uit het ritmisch en in een grote
frequentie toedienen van tactiele stimuli door de therapeut bij
de cliënt. Hier gaat een ontspannend effect van uit.
We hebben onze relaxatietechniek ontwikkeld door te kijken
naar het troostgedrag dat moeders laten zien: zij maken vaak
Viki's View.indd 94 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 95
ritmische bewegingen terwijl ze hun kind met de hand op het
rugje kloppen.
Den Boer gaf aan dat het grote effect van onze relaxatietechniek
waarschijnlijk veroorzaakt wordt doordat we zo veel tactiele
prikkels toedienen dat de cliënt geluksgevoelens ervaart. We
delen als het ware voortdurend beloningen uit. We blijven
langere tijd in een veilige omgeving het limbisch systeem
stimuleren. Het gevolg hiervan is dat het stressniveau daalt en
de cliënt het gevoel heeft minder onder druk te staan.
We zien dat er talloze variaties mogelijk zijn zonder dat dit het
effect benadeelt. We kiezen er bij volwassen cliënten voor om
op de handen te trommelen. Als hier een overgevoeligheid voor
bestaat, kijken we in overleg met de cliënt naar een andere,
meer geschikte vorm.
Instructie
De therapeut vraagt de cliënt om zo relaxed mogelijk in de stoel
tegenover hem te gaan zitten, zodat het lichaam zich goed kan
ontspannen. De therapeut neemt plaats tegenover de cliënt. De cliënt
wordt gevraagd de handen voor zich op tafel te leggen. Vervolgens
stellen we de vraag of de therapeut de spanning mag reduceren door
de handen aan te raken. Het fysieke contact wordt nooit afgedwongen
of opgedrongen. De therapeut zal hierbij juist goed moeten voegen
in de relatie met cliënt en sensitief moeten kunnen reageren als er
weerstand tegen de aanraking van de handen bestaat (aacap 2005).
Er wordt tijdens de relaxatieoefening niet gesproken. We
observeren de lichamelijke reacties van de cliënt en passen het
tempo en de druk aan. Als we merken dat cliënt de adem vast
blijft houden, vragen we om lang en diep uit te ademen. Wanneer
deze instructie niet goed wordt opgepikt, doen we dit voor.
Viki's View.indd 95 2/29/12 9:45:11 AM
96 Viki’s View
Observatie
We zien dat de cliënten tijdens de relaxatieoefening
ontspannen worden en zich overgeven aan een licht verlaagde
bewustzijnstoestand. De meeste cliënten houden de ogen
dicht en hun aandacht wordt naar binnen gericht. Veel cliënten
beginnen te zuchten als de spanning zakt. De oefening duurt
ongeveer dertig minuten. Daarna wordt het tempo afgebouwd
en krijgt de cliënt tijd om wakker te worden.
Sommige cliënten geven aan dat zij direct na de oefening een
leeg gevoel in het hoofd ervaren. De meeste mensen voelen een
drukverschil dat omschreven wordt als rust. Er zijn ook cliënten
die zich na afloop zwaar en loom voelen. Een enkeling valt echt
in slaap en moet door de therapeut wakker worden gemaakt.
Evaluatie hulpverleningscontact
Als de cliënt is bijgekomen van de relaxatieoefening, wordt
gevraagd hoe hij dit heeft ervaren. Bij de evaluatie van het
hulpverleningscontact maken we gebruik van de Session Rating
Scale. Daarna wordt het hulpverleningscontact rustig afgebouwd.
De tweede sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
2. Viki’s View.
3. Evaluatie hulpverleningscontact.
Monitoren van ontwikkeling met behulp van de
Korte Klachten Lijst
We beginnen de tweede sessie met de vraag hoe het de cliënt in
de tussenliggende periode vergaan is. Daarbij willen we ook meten
Viki's View.indd 96 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 97
wat er op klachtniveau gebeurt. Dit doen we door gebruik te
maken van de Korte Klachten Lijst (kkl; Lange & Appelo 2007). De
kkl is diagnostisch te gebruiken om een indicatie te krijgen over
de mate waarin iemand psychisch lijdt. Het gaat daarbij om de
volgende klachten: angsten, concentratieproblemen, geheugen-
problemen, depressiviteit, lichamelijke klachten, prikkelbaarheid,
relatieproblemen, zelfmoordgedachten of -pogingen, eetstoornissen,
automutilatie, seksuele problemen, slaapproblemen en
verslavingen.
Wij gebruiken de kkl om te monitoren wat voor effect Viki’s
View op klachtniveau geeft tijdens het proces dat de cliënten
doorlopen. Het monitoren helpt ons zicht te krijgen op de
ontwikkeling die de cliënt doormaakt. Door daar expliciet bij stil
te staan, zijn we beter in staat om de training af te stemmen op
de individuele behoefte van een cliënt.
Er is een contra-indicatie voor cliënten die veel last hebben
van zelfmoordgedachten of -pogingen. Ook bij ernstige
verslavingsproblematiek is Viki’s View niet geïndiceerd. Wanneer een
van beide contra-indicaties naar voren komt tijdens het proces, zal
de therapeut dit met de cliënt bespreken en de verantwoordelijkheid
nemen om door te verwijzen naar crisis- en/of verslavingszorg.
Viki’s View: het integratieve gedeelte
Viki’s View is een hersentraining die individueel wordt
aangeboden en waarbij de therapeut meerdere vaardigheden
tegelijkertijd moet uitvoeren en monitoren. Voor het aanleren
van deze methodiek is training nodig.
We zien dat bij volwassenen met psychische problemen de
informatieverwerking anders verloopt dan bij mensen zonder
Viki's View.indd 97 2/29/12 9:45:11 AM
98 Viki’s View
psychische klachten. Mensen die in beslag genomen worden
door emotionele problemen, nemen op een andere manier
de omgeving waar. De perceptie is anders. Het is voor
emotioneel belaste mensen moeilijk om hoofd- en bijzaken
te onderscheiden. De waarneming wordt gekleurd door de
psychische problemen die door het hoofd blijven spelen, ook
als de cliënt met andere dingen bezig is. Door deze verstoorde
waarneming verloopt het integreren van belangrijke informatie
zwak. De cliënt krijgt, naarmate de psychische problemen
ernstiger zijn, meer moeite om overzicht te krijgen of te houden.
De verstoorde informatieverwerking staat een goed verlopend
emotioneel verwerkingsproces in de weg. De emotionele
ballast (maladaptieve schema’s) wordt door ons gezien als
een ontwikkelingsbelemmering die leidt tot zelfondermijnend
gedrag en/of problemen in relaties met anderen.
Tijdens het integratieve gedeelte van Viki’s View zijn wij erop
gericht om het integratieproces in de hersenen in gang te zetten
en ervoor te zorgen dat het (emotionele) verwerkingsproces in
de hersenen normaliseert. Wanneer we hierin slagen, vermindert
de emotionele ballast (te vertalen in het aantal maladaptieve
schema’s) en ontstaat er ruimte voor de ontwikkeling van
adaptief gedrag en zelfverantwoordelijke zelfbepaling.
Kinderen zijn al op zeer jonge leeftijd in staat om voor hen
stressvolle gebeurtenissen een plaats te geven, mits daarvoor
de juiste omgevingscondities aanwezig zijn. Er moet sprake
zijn van een goed ontwikkelingsklimaat om tot verwerking te
kunnen komen.
Viki’s View beoogt de cliënten onder voor hen veilige
omstandigheden en door de juiste sturing aan te zetten tot
Viki's View.indd 98 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 99
integratie en verwerking van de emotionele ballast die zij hebben
opgebouwd.
Hiervoor moet de therapeut een aantal stappen ondernemen:
1. Zorgen dat de behandelruimte weinig tot geen afleiding
biedt.
2. De openstaande schema’s van cliënt en diens klachtenpatroon
voor aanvang inprenten en vasthouden.
3. Zicht krijgen op de sociale concepten van de cliënt en op het
concept van het zelf en voor de cliënt belangrijke anderen.
4. Het sociale netwerk van cliënt in kaart brengen en daarin
belangrijke hechtingsfiguren een plaats geven.
5. Vragen of er traumatische gebeurtenissen of grote
verlieservaringen zijn geweest.
De relaxatietechniek blijft gedurende de totale interventie een
belangrijke rol spelen.
Zodra de therapeut het fysieke contact met de cliënt onderbreekt,
wordt het proces verbroken.
Om cliënten tot integratie en verwerking aan te zetten, is het nodig
dat de therapeut het spanningsniveau (en daarmee de alertheid)
van de cliënt reguleert terwijl de therapeut sturing geeft aan het
proces waarin de cliënt zich bevindt, sensitief en responsief reageert
en zorgt dat de verhoogde arousal gemoduleerd kan worden.
Zoals kinderen helemaal opgaan in hun spel, brengen wij de
volwassen cliënten in een toestand waarin zij helemaal opgaan
in het proces. Als de cliënt in deze trance is, neemt de therapeut
de sturing over. De therapeut werkt procesgericht in plaats van
inhoudgericht, waarbij de cliënt in eerste instantie op egocentrisch
niveau aangezet wordt tot conceptvorming. De cliënt staat als het
ware stil bij concepten vanuit dit egocentrisch perspectief, terwijl de
Viki's View.indd 99 2/29/12 9:45:11 AM
100 Viki’s View
therapeut zowel de focus als de arousal bewaakt door middel van
de relaxatie. De therapeut reguleert de ervaren emoties alsmede
de heftigheid en de intensiteit van de reacties van de cliënt. Dit
doet de therapeut door aan te voelen wat er in de cliënt omgaat,
hier sensitief op te reageren en ervoor te zorgen dat de ervaren
spanning en emoties binnen acceptabele grenzen blijven.
Na voldoende oefening op egocentrisch niveau met concepten
van het zelf en de (betekenisvolle) ander verlaagt de therapeut
het tempo van de relaxatieoefening tot er diepe rust ontstaat.
Dit lage tempo is nodig wanneer we overstappen naar een hoger
sociaal-emotioneel niveau: het wederzijds perspectief nemen.
De cliënt wordt vanuit het perspectief van de ander aangezet
tot (sociale) conceptvorming (onder voortdurende relaxatie).
Als dit goed gaat, zorgt de therapeut net als bij het egocentrisch
niveau voor de emotieregulatie en de stressmodulatie.
Timing is bij deze overstap erg belangrijk. Veel cliënten hebben
een wat langere responstijd nodig voordat ze deze overstap
kunnen maken. Wanneer dit een te grote stap blijkt te zijn,
kan de therapeut als tussenstap gebruikmaken van concrete
aanwijzingen op het niveau van het subjectief perspectief
nemen (differentiëren/vergelijken).
Als de cliënt in staat is tot (sociale) conceptvorming vanuit
het perspectief van de ander, gebruikt de therapeut het
sociale netwerk inclusief de concepten rondom trauma’s en
verlieservaringen om via wederzijdse perspectiefname te
komen tot zelfreflectie en zelfinzicht.
Het is belangrijk om tijdens het hele therapeutische contact de
emotieregulatie en stressregulatie goed te blijven evalueren en
bijsturen. Ook is het van belang om systematisch vanuit elk
perspectief te werken, zo nodig verspreid over meerdere sessies.
Viki's View.indd 100 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 101
Wat de cliënt ervaart
Uit de reacties van de cliënten die tot nu toe hebben
deelgenomen aan Viki’s View, kunnen wij concluderen dat zij
vooral de relaxatie en de beleving benoemen. Deze mensen
geven aan dat zij rustig zijn geworden en Viki’s View hebben
ervaren als een soort rondleiding door het hoofd. Aan de
terugkoppeling merken wij dat de cliënt tijdens Viki’s View zo
bezig is met zichzelf en de eigen beleving dat de therapeutische
handelingen hem vrijwel geheel ontgaan. De relaxatietechniek
wordt wel goed onthouden omdat deze eenvoudig beschrijfbaar
is en voortdurend wordt toegepast.
Wij zien dat het opbouwen vanuit een laag egocentrisch niveau
naar de wederzijdse perspectiefname belangrijk is om te
kunnen komen tot een goed inzicht. We merken in de praktijk
dat het te moeilijk is om onverwerkte problemen meteen te
kunnen plaatsen.
We zetten het verwerkingsproces bij volwassenen met
psychische problemen in gang, zoals dat ook gebeurt bij het
jonge kind. We doen een stapje terug in de sociaal-emotionele
ontwikkeling om vervolgens het proces opnieuw, in een veilige
situatie en in de voortdurende nabijheid van de therapeut in
gang te zetten. Dit is een correctieve ervaring voor de cliënt, die
we samen ondergaan en beleven. Veel cliënten geven na afloop
aan dat zij zich voor het eerst gezien en begrepen voelen.
Evaluatie hulpverleningscontact
De therapeut neemt de tijd om de cliënt bij te laten komen
van de training, en in alle rust wordt het contact afgebouwd.
De training wordt door veel cliënten een bijzondere ervaring
genoemd. Hierover van gedachten wisselen is goed.
Viki's View.indd 101 2/29/12 9:45:11 AM
102 Viki’s View
De Session Rating Scale kan gebruikt worden om het
hulpverleningscontact te evalueren.
De derde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
2. Viki’s View, klachtgericht.
3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).
Het proces dat de cliënt doormaakt, is nu goed op gang gekomen.
De relaxatie (eerste sessie) heeft voornamelijk rust opgeleverd.
Sommige cliënten gaven aan dat ze door de ontspanning
voelden dat ze erg moe waren. Over het algemeen wordt de
relaxatie als positief en prettig ervaren. Aan het begin van de
derde sessie vertellen cliënten meestal dat zij een verandering
hebben opgemerkt. Er is inzicht opgedaan, de cliënt is anders
naar zichzelf of naar de omgeving gaan kijken en is vaak ook
anders gaan reageren.
We starten deze derde sessie met klachtgericht werken, waarbij
we gebruikmaken van dezelfde therapeutische technieken,
maar inhoudelijk aansluiten bij wat cliënt bezighoudt.
Als cliënten heftig reageren of erg vermoeid zijn, kunnen we
ervoor kiezen om alleen de relaxatietechniek toe te passen.
We adviseren dan het integratieve gedeelte in een lagere
frequentie aan te bieden, zodat de cliënt voldoende tot rust
kan komen.
De vierde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
Viki's View.indd 102 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 103
2. Viki’s View.
3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).
We gaan door met klachtgericht werken en maken een
inschatting van de voortgang van het proces. Als de cliënt
grotendeels klachtenvrij blijkt te zijn, neemt de hersentraining
nog maar een kort gedeelte van de sessie in beslag. De extra tijd
wordt besteed aan het evalueren van het ontwikkelingsproces
en het hulpverleningscontact. We staan stil bij de inzichten die
zijn opgedaan en wat deze voor de cliënt betekenen. Ook is er
aandacht voor de begeleidingsbehoefte die mogelijk is ontstaan
vanwege deze nieuwe inzichten. De cliënt wordt aangemoedigd
adaptieve gedragsalternatieven te ontdekken en krijgt zo veel
bevestiging als nodig is.
De vijfde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte
Klachten Lijst.
2. Bespreking van het effect dat de cliënt aangegeven heeft
op de vragenlijsten ysq-3, de asr en zo nodig op een
andere aan een specifieke klacht gerelateerde lijst.
3. Afspraken en advies.
4. Evaluatie hulpverleningscontact (Outcome Rating Scale).
We staan eerst stil bij de klachten die er nog zijn, zodat we in
de gelegenheid zijn hier een vijfde sessie aan te wijden (kkl).
Daarnaast bespreken we de voortgang die de cliënt op de
vragenlijsten heeft gerapporteerd. We kijken naar de effectmeting,
het proces dat heeft plaatsgevonden en de klachten die er nog
zijn. Vervolgens overleggen we met de cliënt welke trainings-
Viki's View.indd 103 2/29/12 9:45:11 AM
104 Viki’s View
en/of ondersteuningsbehoefte er nog is. Op die manier worden
afspraken en een advies geformuleerd voor de nazorg.
Follow-up
Na drie maanden wordt met de cliënt contact opgenomen en
geïnventariseerd hoe het gaat.
We inventariseren de klachten met behulp van de kkl en vragen
ook of er iets veranderd is in de leefomstandigheden. Indien
nodig maakt de therapeut een afspraak voor een consult.
Na zes maanden wordt de cliënt gevraagd om opnieuw de ysq-3
in te vullen.
Indien nodig vraagt de therapeut om een ander, meer
klachtenspecifiek meetinstrument in te vullen en er wordt
opnieuw gevraagd naar de leefomstandigheden.
Nameting na één jaar: ysq-3, asr, klachtgerelateerde lijst.
Effectmeting en monitoren
Om te onderzoeken of onze cliënten baat hebben bij Viki’s View,
is effectmeting erg belangrijk. We willen meten of we onze
doelstelling in termen van klachtenvermindering bereiken.
De ethische code van de American Psychological Association
(2002) schrijft voor dat een psycholoog redelijke stappen moet
nemen om te vermijden dat de cliënt schade oploopt. Lilienfeld
(Perspectives on Psychological Science, 2007) schrijft over
psychologische behandelmethodieken die mogelijk meer kwaad
dan goed doen (Potential Harmful Therapies, pht). Lilienfeld
gebruikt als criterium voor de achteruitgang de effect size. Als
de effect size negatief is, kan er gesproken worden van een
negatief effect. De eerste effectmetingen van Viki’s View zijn
zonder uitzondering positief gebleken. Hierdoor hebben wij
Viki's View.indd 104 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 105
er vertrouwen in dat we op een goede, verantwoorde manier
bezig zijn.
Voor de effectmeting maken we gebruik van meerdere
instrumenten om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de
probleemstatus van de cliënt en het effect van Viki’s View.
We werken met de Schema-Vragenlijst van Young om te meten
of Viki’s View het aantal disfunctionele patronen (schema’s) ook
daadwerkelijk vermindert.
De Adult Self Report geeft een beeld van de manier waarop een
cliënt tegen zichzelf en zijn gedrag aankijkt. De Adult Behavior
Checklist wordt gebruikt bij cliënten die op het moment van
aanmelding niet goed in staat zijn deze gedragsbeoordeling te
doen.
De voormeting: in kaart brengen wat de klachten
zijn en de ernst van de problematiek taxeren en
kwantificeren
Wat betreft de ernst van de problematiek bij aanmelding
zijn we vooral geïnteresseerd in de mate waarin de cliënt
afwijkt van de norm. We streven ernaar om te werken met
normatieve deviatiescores. Zo kunnen we de ernst van de
problematiek bij aanmelding beoordelen. Neemt de ernst
van de problematiek af na Viki’s View? Welke problemen zijn
beïnvloedbaar en welke klachten blijven er over na deelname
aan de hersentraining?
Voor het beoordelen van de probleemstatus van de cliënt
berekenen we de normatieve deviatiescores en gebruiken het
interpretatiekader (Zicht op effectiviteit, Van Yperen & Veerman
2008).
Viki's View.indd 105 2/29/12 9:45:11 AM
106 Viki’s View
Interpretatiekader (Van Yperen & Veerman 2008) voor de
deviatiescores voor problemen:
Normatieve
deviatie
score/nds
Percentiel
score/p
label Betekenis
Kleiner dan
1,00
Lager dan
0,84
Geen
problemen
Geen zorgen van
betekenis
Van 1,00
t/m 1,28
0,84 t/m 0,89 Matige
problemen
Problematiek
verdient aandacht
Van 1,29
t/m 1,64
0,90 t/m 0,94 Aanzienlijke
problemen
Problematiek
verdient aandacht
Van 1,65
t/m 1,96
0,95 t/m 0,97 Ernstige
problemen
Problematiek
verdient
behandeling
Groter dan
1,96
Groter dan
0,97
Zeer ernstige
problemen
Problematiek
verdient
behandeling
Wanneer de psychometrische gegevens onvoldoende
beschikbaar zijn om deze scores te kunnen bepalen, moeten we
ons beperken tot het werken met normale versus klinische of
subklinische scores. Van de Nederlandse versie van de Schema-
Vragenlijst zijn de psychometrische gegevens nog onvoldoende
onderzocht. Wel is bekend (Rijkeboer 2003) dat de schemalijst
over een goede betrouwbaarheid en constructvaliditeit beschikt.
In afwachting van de benodigde psychometrische gegevens
werken we bij de ysq-3 met de begrippen laag – gemiddeld –
hoog – zeer hoog en interpreteren we deze begrippen als geen
problemen – gemiddeld – problemen – ernstige problemen.
Viki's View.indd 106 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 107
Een voorbeeld
Cliënt (man 41 jaar) geeft aan dat hij problemen heeft met het
contact met de naaste familieleden. Hij vindt dat hij vaak ruzie
maakt en hij heeft moeite om zichzelf te beheersen. Bij aanmelding
vult hij de Schema-Vragenlijst en de Adult Self Report in.
Adult Self Report Normatieve
deviatiescore
Interpretatie nds
volgens Van Yperen &
Veerman (2008)
Angstig depressief 3,7 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Teruggetrokken 2,3 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Somatische klachten 1,2 Matig, verdient
aandacht
Denkproblemen 2,2 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Aandachtsproblemen 2,4 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Agressief gedrag 4,8 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Antisociaal gedrag 1,1 Matig, verdient
aandacht
Intrusive 0,2 Geen problemen
Internaliseren 3,0 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Externaliseren 3,2 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Totale probleemscore 3,9 Zeer ernstig, verdient
behandeling >>
Viki's View.indd 107 2/29/12 9:45:11 AM
108 Viki’s View
Depressiviteit 2,4 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Angstklachten 1,9 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Somatische klachten 0,7 Geen problemen
Avoidant Personality
Problems
1,9 Zeer ernstig, verdient
behandeling
adhd-kenmerken 3,0 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Antisocial Personality
Problems
3,0 Zeer ernstig, verdient
behandeling
Op de Adult Self Report zien we bij de totale probleemscore
een nds van 3,9, die volgens Van Yperen & Veerman (2008)
geïnterpreteerd moet worden als zeer ernstige problematiek,
waarvoor behandeling nodig is. Bij deze cliënt wordt over de
hele linie zeer ernstige problematiek aangegeven. Er is niet
alleen sprake van een gedragsproblematiek, maar ook van
grote lijdensdruk (internaliserend).
Young Schema Questionnaire Status bij aanvang
Emotionele deprivatie Zeer hoog
Verlatingsangst Zeer hoog
Wantrouwen Zeer hoog
Sociale isolatie Zeer hoog
Defect/schaamte Hoog
Falen/mislukken Hoog
Afhankelijkheid Hoog
Kwetsbaarheid Hoog
Verstrengeld zelf Gemiddeld
Onderwerping Hoog >>
>>>>
Viki's View.indd 108 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 109
Young Schema Questionnaire Status bij aanvang
Zelfopoffering Zeer hoog
Goedkeuring zoeken Zeer hoog
Emotionele inhibitie Zeer hoog
Onverbiddelijk hoge eisen Zeer hoog
Gerechtigheid/grandiositeit Gemiddeld
Onvoldoende zelfcontrole Hoog
Negativisme/pessimisme Zeer hoog
Bestraffende houding Hoog
Op de Schema-Vragenlijst worden negen zeer hoge en zeven hoge
scores aangegeven. Er is geen sprake van alcohol- of drugsmisbruik
of van een crisis. De man is gemotiveerd voor Viki’s View en komt
in aanmerking voor de hersentraining. Na vijf keer Viki’s View
wordt de cliënt gevraagd de beide lijsten nog eens in te vullen.
Adult Self
Report
Totaal
score
lijst 2
rci Betrouw
baar
effect
nds
na 5x
Viki’s
View
Interpreta
tie nds Van
Yperen &
Veerman
Angstig
depressief
70 3,34 Vooruit-
gang
2 Zeer ernstig
Somatische
klachten
96 -5,22 Verslechte-
ring
4,6 Zeer ernstig
Denkproble-
men
54 4,24 Vooruit-
gang
0,4 Geen
Agressief
gedrag
62 7,07 Vooruit-
gang
1,2 Matig
Externalise-
ren
59 5,42 Vooruit-
gang
0,9 Geen
>> >>
>>
Viki's View.indd 109 2/29/12 9:45:11 AM
110 Viki’s View
Totale pro-
bleemscore
64 7,37 Vooruit-
gang
1,4 Aanzienlijk
Angstklach-
ten
56 2,48 Vooruit-
gang
0,6 Geen
adhd-ken-
merken
59 3,71 Vooruit-
gang
0,9 Geen
Antisocial
Personality
Problems
65 2,65 Vooruit-
gang
1,5 Aanzienlijk
Het is voor ons belangrijk om zowel betekenisvolle vooruitgang
als betekenisvolle achteruitgang te signaleren. We toetsen
daarom tweezijdig en hanteren de grenswaarde 1,96. Bij een
rci>1,96 spreken we van een betekenisvolle vooruitgang en bij
een rci<1,96 van een betekenisvolle verslechtering.
Er is een betrouwbare vooruitgang geboekt bij deze cliënt. De
nds van de totale probleemscore is gedaald van 3,9 naar 1,4.
Waar de totale probleemscore bij de voormeting zeer ernstige
problematiek aangaf, zijn er nu, na vijf sessies Viki’s View, nog
aanzienlijke problemen.
Op de Adult Self Report zien we dat er een betrouwbare
vooruitgang is geboekt met betrekking tot de klacht waarmee
de cliënt was aangemeld. Hij ervaart beduidend minder
gedragsproblemen. We zien ook een betrouwbaar negatief
effect op somatische klachten. We besteden hier aandacht aan
in gesprek met de cliënt. Er blijkt een duidelijk lichamelijke
oorzaak (rugklachten) te zijn, die problemen met slapen en
vermoeidheidsklachten met zich meebrengt. In de afgelopen
maand zijn de rugklachten verergerd. Wanneer we hierop
>>
Viki's View.indd 110 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 111
corrigeren, daalt de nds naar 0,7. Bovendien vermeldt
deze cliënt dat hij meer zorgen heeft gekregen doordat de
omstandigheden (onduidelijkheid over het behoud van baan)
zijn verslechterd. Het effect van een behandeling is zowel
afhankelijk van beïnvloedbare als van niet-beïnvloedbare
factoren. We zien een positieve verandering, maar deze man
is nog niet gelukkig.
Young Schema
Questionnaire l3
nds bij aanvang nds na Viki’s
View
Emotionele deprivatie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)
Verlatingsangst Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)
Wantrouwen Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)
Sociale isolatie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)
Defect/schaamte Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)
Falen/mislukken Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)
Afhankelijkheid Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)
Kwetsbaarheid Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)
Verstrengeld zelf Gemiddeld Laag (<1)
Onderwerping Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)
Zelfopoffering Zeer hoog (>0,97) Hoog
(1,65 t/m 1,96)
Goedkeuring zoeken Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64)
Emotionele inhibitie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)
Onverbiddelijk hoge
eisen
Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64)
Gerechtigheid/
grandiositeit
Gemiddeld Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64)
Onvoldoende
zelfcontrole
Hoog (1,65 t/m 1,96) Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64) >>
Viki's View.indd 111 2/29/12 9:45:11 AM
112 Viki’s View
Negativisme/
pessimisme
Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64)
Bestraffende houding Hoog (1,65 t/m 1,96) Gemiddeld
(1,0 t/m 1,64)
Om te onderzoeken of onze doelstelling in termen van een
vermindering van het aantal maladaptieve schema’s heeft
plaatsgevonden, bekijken we de tweede Schema-Vragenlijst:
Deze man had negen schema’s waar hij ‘zeer hoog’ en zeven
waar hij ‘hoog’ op scoorde. In totaal waren er bij de cliënt zestien
maladaptieve schema’s waar hij last of veel last van had.
Na vijf sessies Viki’s View heeft hij nog last van één schema
(zelfopoffering). De Schema-Vragenlijst van Young blijkt uit
onderzoek (Rijkeboer 1997) te beschikken over een goede validiteit
en betrouwbaarheid. Vanuit www.schematherapy.com wordt
geadviseerd deze vragenlijst te gebruiken. De psychometrische
gegevens van de Nederlandse vertaling van de vragenlijst worden
momenteel nog verder onderzocht, waardoor het lastig is om de
rci te bepalen. Als we uitgaan van de normaalverdeling en de
aanname dat er van ‘hoog’ wordt gesproken bij een nds van 1,65
tot 1,96 en van ‘zeer hoog’ bij een nds groter dan 1.96, mogen
we bij deze cliënt spreken over een betrouwbare vooruitgang en
een positief effect in de zin van een duidelijke vermindering van
het aantal klinische scores.
Het functioneren van onze cliënt wordt weliswaar minder
bepaald door openstaande maladaptieve schema’s, maar er
is nog veel behoefte aan het aanleren van adaptief gedrag.
Bovendien zijn er omstandigheden die de klachten van de cliënt
uitlokken of in stand houden. We hanteren het kop-model (een
>>
Viki's View.indd 112 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 113
klacht wordt bepaald door omstandigheden en persoonlijke
stijl) om met de cliënt tot een gezamenlijke probleemdefinitie
te komen, van waaruit advies gegeven wordt voor verdere zorg
en begeleiding. Dit is belangrijk om terugval te voorkomen.
De cliënt uit dit voorbeeld is geholpen bij het aanleren van
adequate probleemoplossende vaardigheden. Hij is actief gaan
solliciteren, onder begeleiding gaan sporten om de rugspieren
te verstevigen en heeft agressieregulatietraining gedaan. Dit
heeft hem geholpen om meer greep te krijgen op zijn leven en
de sociale contacten en heeft zijn zelfvertrouwen verstevigd.
Voor deze man was de hersentraining in combinatie met de
geadviseerde nazorg bijzonder effectief.
Doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische
problemen
Viki’s View is ook bedoeld voor kinderen die hun gedrag en
emoties moeilijk kunnen reguleren omdat zij vervallen in
disfunctionele gedragspatronen. Kinderen met psychische
problemen zijn ingebed in een gezinssysteem en brengen veel
tijd door op school. Wij kijken vanuit de complexiteit van het
gezinssysteem naar het kind met psychische klachten en maken
bij het in kaart brengen van de ernst van de problematiek
waarmee het kind wordt aangemeld, graag gebruik van
gedragsinformatie vanuit school.
Theoretische uitgangspunten
Het uitgangspunt van deze hersentraining is de aanname dat
bij deze kinderen overlevingspatronen zijn ontstaan die het
gedrag in belangrijke mate bepalen. Het aanleren van een
Viki's View.indd 113 2/29/12 9:45:11 AM
114 Viki’s View
ander gedragsrepertoire wordt in sterke mate belemmerd door
dit overlevingsgedrag.
Een deel van deze problematiek lijkt verankerd in de aard van
het kind en is relatief stabiel (temperament bijvoorbeeld), terwijl
andere gedragingen daar een gevolg van zijn (Gillissen 2007).
Een kind ontwikkelt onder invloed van ouders en traumatische
gebeurtenissen overlevingspatronen (disfunctionele schema’s)
die klachten en problemen veroorzaken.
Elk gezin heeft wel eens te maken met problematische
omstandigheden en gebeurtenissen. Stresssituaties kunnen
de ouders beïnvloeden en vervolgens de opvoedingssituatie en
de ouder-kindrelatie, maar ook direct van invloed zijn op het
gedrag van het kind (Murray-Harvey & Slee 1998). Veerman
& Ten Brink (1993) wijzen erop dat vaak moeilijk uit te maken
valt wat nu oorzaak en wat gevolg is: leidt een stressvolle
gezinsomgeving tot gedrags- en leerproblemen, of zorgen
gedragsproblemen voor stress binnen het gezin?
Doorgaans wordt aangenomen dat er sprake is van wederzijdse
beïnvloeding. Stressvolle gezinssituaties hoeven niet
automatisch tot problemen te leiden. Er kan ook sprake zijn
van beschermende factoren die zorgen dat het kind desondanks
niet belemmerd wordt in de ontwikkeling (Hermanns 1998).
Op basis van bovenstaande hanteren wij het uitgangspunt dat
psychische problemen van kinderen bij ouders stressklachten
veroorzaken, en omgekeerd. Het effect van Viki’s View op kinderen
zal dus niet alleen afhankelijk zijn van de veranderingen die we bij
het kind teweeg kunnen brengen, maar ook bepaald worden door de
overlevingspatronen, de emotionele draagkracht en ballast van de
ouders. Vanuit de orthopedagogiek streven wij ernaar bij het kind
zo veel mogelijk ontwikkelingsbelemmeringen weg te nemen en
Viki's View.indd 114 2/29/12 9:45:11 AM
Viki’s View protocol 115
gebruik te maken van de kracht van beschermende factoren. Door
de hersentraining eerst aan te bieden aan de ouders, versterken
wij het gezinssysteem en kunnen wij de effectiviteit vergroten.
Konijn e.a. (2007) bekeken wat werkzame ingrediënten of
interventies zijn voor basisschoolleerlingen (6-12 jaar) met
externaliserende problemen (gedragsproblemen).
Drie behandelingen blijken werkzaam (dus bewezen effectief):
1. Het trainen van sociaal-cognitieve en probleemoplossende
vaardigheden is werkzaam bij kinderen met ernstige en
minder ernstige gedragsproblemen.
2. Trainingen voor de ouders van jeugdigen met
gedragsproblemen zijn duidelijk effectief.
3. Speltherapie is voor (jonge) kinderen met gedrags- en
emotionele problemen een werkzame interventie.
Bij de Viki’s View hersentraining voor kinderen maken we
gebruik van elementen uit elk van bovenstaande effectief
bewezen behandelingen.
Doelstelling
Deze training is erop gericht om de disfunctionele schema’s van
de kinderen te nuanceren en te corrigeren. Er wordt beoogd om
de sociaal-cognitieve vaardigheden van het kind te versterken
en hierdoor ruimte te bieden voor het aanleren van gedrag dat
meer afgestemd is op de omgeving. Viki’s View richt zich op het
kind in de complexiteit van het gezin.
Door ons te richten op het verbeteren van de verwerkingsprocessen
van zowel ouders als kinderen, proberen wij te bereiken dat
de stabiliteit en het competentiegevoel van het gezinssysteem
toenemen.
Viki's View.indd 115 2/29/12 9:45:11 AM
116 Viki’s View
Behandelingen voor kinderen die gericht zijn op emotieregulatie,
sociale vaardigheden en het vergroten van controlemogelijkheden
of vaardigheden om problemen op te lossen, zijn effectiever
wanneer kinderen niet voortdurend terugvallen in het
overlevingsgedrag.
Het aanleren van gedragsalternatieven die nodig zijn om
terugval in oude patronen te voorkomen, is geen onderdeel
van de hersentraining. Hiervoor verwijzen wij naar de reguliere
hulpverlening.
Kinderen en jeugdigen met psychische klachten
We zijn gestart met de ontwikkeling van Viki’s View voor de
groep kinderen met psychische klachten van uiteenlopende
aard. Door middel van vragenlijsten en een klachtenanamnese
wordt er een probleemanalyse gemaakt. We maken onderscheid
tussen kinderen met voornamelijk internaliserende problematiek
en kinderen met gedragsproblemen (externaliserend). We
zijn bezig om deze doelgroep verder te differentiëren naar
klachtniveau.
Inclusiecriteria
Kinderen komen in aanmerking voor Viki’s View als er
sprake is van psychische klachten die objectiveerbaar zijn
door middel van screeningsinstrumenten. Wij gebruiken
tijdens de intake de Children’s Behavior Checklist (cbcl;
Achenbach 2001) in combinatie met de Sociaal Emotionele
Vragenlijst (sev; Scholte & Van der Ploeg 2005) en de Teacher’s
Report Form (trf; Achenbach 2001), een gedragsvragenlijst
voor de leerkracht. Het is belangrijk dat zowel ouders als
kinderen gemotiveerd zijn voor deelname aan Viki’s View.
Viki's View.indd 116 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 117
Exclusiecriteria
1. Er zijn geen objectiveerbare klachten. Als dit het geval
is, vindt er een tweede intakegesprek plaats, waarbij
samen met ouders gekeken wordt naar de reden van
aanmelding en het niet kunnen meten van de klacht.
Mogelijk levert het invullen van de gedragsvragenlijsten
voor ouders problemen op. Er kan ook sprake zijn van
overbezorgdheid bij ouders. In het tweede gesprek wordt
besloten of er verdere exploratie van de klachten wordt
gedaan of dat ouders en kind terugverwezen worden
naar de huisarts.
2. Het kind of een van de ouders is niet gemotiveerd voor
deelname aan Viki’s View.
3. Bij het kind is sprake van een ad(h)d of van epilepsie.
4. Het kind is onder behandeling van een arts of psychiater
die deelname aan Viki’s View afraadt.
5. Er zijn problemen die prioriteit verdienen boven
Viki’s View. Gedacht kan worden aan ongunstige
levensomstandigheden of lichamelijke klachten waar
eerst iets aan gedaan moet worden.
6. Kinderen met een verstandelijke of meervoudige beperking
worden niet per definitie uitgesloten van deelname aan Viki’s
View. Voor hen is een aparte onderzoeksgroep gestart.
Randvoorwaarden
Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk
om te kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten
kunnen veroorzaken of in stand houden.
Met ouders wordt besproken welke van deze factoren wij kunnen
beïnvloeden en welke niet. Het is belangrijk om hier expliciet
Viki's View.indd 117 2/29/12 9:45:12 AM
118 Viki’s View
bij stil te staan, zodat er een realistisch verwachtingspatroon
bestaat over de mogelijke resultaten van de hersentraining.
We streven ernaar om in samenwerking met ouders zo veel
mogelijk ontwikkelingsbelemmeringen weg te nemen en een zo
gunstig mogelijk resultaat te bewerkstelligen. Hiervoor moeten
we niet alleen kijken naar de hersentraining die we aanbieden,
maar ook naar de omstandigheden waarbinnen dit gebeurt. Er
is goede samenwerking nodig met ouders en andere betrokken
hulpverleners.
Behandelverantwoordelijkheid
Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de
klachten van cliënten met psychische problemen te verminderen.
Als kinderen onder medische of psychische behandeling staan,
wordt geadviseerd om de behandelaar te informeren over
deelname aan de training. Als er zich problemen voordoen
die niet direct verband houden met de hersentraining, wordt
ouders geadviseerd contact op te nemen met de behandelaar.
Als de behandelaar aangeeft dat er een contra-indicatie is,
wordt het kind van deelname uitgesloten.
Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek
naar medicijngebruik van het kind. De verantwoordelijkheid met
betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft en
bij de ouders. Ons advies is om bij vragen over medicatie direct
contact met de arts op te nemen.
Beroepsverantwoordelijkheid
Op basis van artikel 53 lid 3 van de Wet op de Jeugdzorg behouden
wij ons het recht voor een vermoeden van kindermishandeling,
na een eigen afweging, te melden.
Viki's View.indd 118 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 119
Planningsprocedure bij kinderen en jeugdigen
Aanmelding en indicatiestelling
Voorafgaand aan het eerste contact wordt ouders gevraagd een
aantal vragenlijsten in te vullen. Deze vragenlijsten worden door
de therapeut gescoord en geïnterpreteerd ter voorbereiding van
het eerste contact.
Bij de groep kinderen met psychische klachten worden de
volgende lijsten afgenomen:
− Children’s Behavior Checklist (cbcl; Achenbach 2001);
− Sociaal Emotionele Vragenlijst (sev; Scholte & Van der
Ploeg 2008).
Ook wordt gevraagd
− naar leefomstandigheden;
− of het kind eerder psychische zorg heeft gehad;
− of er bij dit kind diagnostiek is verricht en, zo ja, wat
daar de uitkomst van is;
− naar medicatie;
− naar betrokken hulpverleners/begeleiders/behandelaar;
− naar medische bijzonderheden.
Als deze aanmeldgegevens bekeken zijn, worden ouders en
kind uitgenodigd voor het eerste contact.
Het intakegesprek
Dit is het eerste persoonlijke contact tussen de ouders, het kind en
de therapeut. Er is ruimte voor begroeting en kennismaking.
Doelstelling van het intakegesprek:
1. Bespreken welke inzichten de vragenlijsten hebben opgeleverd.
Viki's View.indd 119 2/29/12 9:45:12 AM
120 Viki’s View
2. De klacht verder specificeren.
3. De therapeut neemt een klachtenanamnese af en
beschrijft deze in het elektronisch dossier. Afhankelijk
van de aard van de aanmeldingsklacht wordt deze
verder onderzocht door middel van vragenlijsten.
4. Informeren en afspraken maken.
5. Voorafgaand aan de hersentraining worden de ouders
en het kind geïnformeerd over Viki’s View. De
ouders krijgen informatie over de methodiek, en de
randvoorwaarden worden uitgelegd. Er wordt een
inschatting gemaakt of er voldoende motivatie bij
zowel de ouders als het kind aanwezig is om
de hersentraining te laten starten en of aan de
voorwaarden die gelden voor deelname kan worden
voldaan.
Vervolgens worden afspraken gemaakt over het aan-
bieden van de training: één keer per week 45 minuten
en vijf sessies, tenzij de trainer een andere frequentie
voorstelt.
6. Jonge kinderen krijgen sessies van dertig minuten aan-
geboden.
De eerste sessie
◦ Er wordt een korte video-opname gemaakt van het
kind om een indruk te krijgen van de communicatie, de
informatieverwerking en het affect.
◦ Tijdens de eerste sessie wordt alleen de relaxatieoefening
toegepast.
◦ Evaluatie van het hulpverleningscontact met behulp van
de Session Rating Scale (Miller & Sparks 2003).
Viki's View.indd 120 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 121
De tweede sessie
◦ Monitoren door middel van video-opname voorafgaand
aan de sessie.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
De derde sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van video-
opname.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
De vierde sessie
◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van video-
opname.
◦ Kort gestructureerd interview.
◦ Training met Viki’s View.
◦ Evaluatie hulpverleningscontact.
Een week na de vierde sessie, voor de vijfde sessie
◦ De ouders vullen opnieuw de cbcl, de sev en eventueel het
instrument op klachtniveau in. De therapeut scoort de
vragenlijsten voor de vijfde sessie en werkt de effecten uit in
een verslag ter voorbereiding van de volgende afspraak.
De vijfde sessie
◦ Gesprek met ouders en kind over het verloop en het
effect van de training.
◦ Bij het kind wordt de Outcome Rating Scale (evaluatie
van het proces) afgenomen.
Viki's View.indd 121 2/29/12 9:45:12 AM
122 Viki’s View
◦ De uitkomsten van de effectmeting worden met ouders
en kind besproken.
◦ Er vindt een inventarisatie plaats van de verdere
ondersteuningsbehoefte van het kind en er worden
handelingsadviezen gegeven om terugval te voorkomen.
◦ De therapeut maakt een afspraak voor controle na drie maanden.
Follow-up
◦ Controleafspraak na drie maanden.
◦ Controleafspraak na zes maanden.
◦ Nameting na één jaar.
◦ Zo nodig retour.
Viki’s View – de aanpak: doelgroep kinderen en
jeugdigen met psychische problemen
De eerste sessie
1. Relaxatie.
2. Observatie.
3. Evaluatie hulpverleningscontact.
De relaxatietechniek
De relaxatietechniek die we bij de volwassenen gebruiken, is
niet voor alle jonge kinderen geschikt. Geadviseerd wordt om
in die gevallen op zoek te gaan naar een alternatief.
Het is belangrijk dat de relaxatietechniek goed geaccepteerd
wordt door het kind omdat anders de therapeutische relatie
ernstig verstoord raakt. Bij kleine kinderen maken we gebruik
van een knuffelbeer om uit te leggen wat we gaan doen. De
relaxatietechniek kan uitgelegd worden aan ouders, zodat zij deze
Viki's View.indd 122 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 123
thuis ook kunnen toepassen om het kind sneller te laten wennen.
Het is de bedoeling dat dit in de juiste omgeving gebeurt, op een
moment dat het kind daarvoor openstaat. Als drukke kinderen
goed reageren op de relaxatietechniek, bestaat bij ouders vaak
de neiging om deze te vaak (soms zelfs op school) toe te (laten)
passen. We raden dit af, omdat er dan een weerstand kan
ontstaan bij het kind en we uiteindelijk niet meer in staat zijn
de relaxatie toe te passen op het moment dat we deze nodig
hebben, namelijk bij het integratieve gedeelte van Viki’s View.
Observatie
Kinderen en jeugdigen gaan over het algemeen door spontaniteit
en onbevangenheid sneller op in de hersentraining. Omdat jonge
kinderen sneller moe worden, gaan we bij deze doelgroep niet
langer door dan dertig minuten.
Evaluatie hulpverleningscontact
Aan de kinderen wordt gevraagd wat ze van de hersentraining
vonden en hoe het met ze gaat. We gebruiken de Session Rating
Scale voor kinderen ter afsluiting van het contact.
De tweede sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-
opname.
2. Viki’s View, het integratieve gedeelte.
3. Evaluatie hulpverleningscontact.
Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-opname
We beginnen de tweede sessie met de vraag hoe het kind of de
jeugdige zich voelt.
Viki's View.indd 123 2/29/12 9:45:12 AM
124 Viki’s View
We gebruiken de video-opnames om te kijken naar de
communicatie en het non-verbaal gedrag. Dit helpt ons om extra
informatie te krijgen over het informatieverwerkingsproces,
omdat we door middel van video-opnames zowel de inhoud van
taal als de taalvorm en sociaal-communicatieve vaardigheden
kunnen beoordelen. De videobeelden helpen ons ook om te kijken
naar het affect: we kunnen goed zien hoe het met het kind gaat.
Viki’s View, het integratieve gedeelte
Het integratieve gedeelte van Viki’s View wordt spelenderwijs
aangeboden.
We sluiten niet aan op de ontwikkelingsleeftijd van het kind,
maar werken vanuit een iets lager niveau naar boven. De
therapeut richt zich op hetzelfde informatieverwerkingsproces
als bij volwassen cliënten, maar houdt in de afstemming rekening
met het tempo en het sociaal-cognitief niveau van het kind.
Tijdens het integratieve gedeelte wordt voortdurend relaxatie
toegepast. Het kind ervaart Viki’s View veelal als een spel.
Evaluatie hulpverleningscontact
Aan het kind wordt terugkoppeling gevraagd over de hersentraining.
We gebruiken telkens de Session Rating Scale voor kinderen ter
afsluiting van het contact. De vaste structuur die tijdens de sessie
wordt aangeboden, biedt kinderen duidelijkheid en houvast.
De derde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-
opname.
2. Viki’s View, klachtgericht.
3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).
Viki's View.indd 124 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 125
De vierde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-
opname.
2. Viki’s View.
3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).
De vijfde sessie
1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-
opname.
2. Bespreken van het effect dat ouders hebben aangegeven
door middel van de gedragsvragenlijsten en de
resultaten die de therapeut gezien heeft op de video-
opnames.
3. Afspraken en advies.
4. Evaluatie hulpverleningscontact (Outcome Rating Scale).
Follow-up
Controleafspraken na drie en zes maanden.
Doelgroep volwassenen met
autismespectrumstoornissen (ass)
Onder de doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen
rekenen wij volwassen cliënten met een door een gz-psycholoog of
-psychiater gestelde dsm-iv-diagnose autistische stoornis (299.00)
of aanverwant (299.80, pdd-nos, syndroom van Asperger, mcdd).
Theoretische uitgangspunten
Autisme is een pervasieve ontwikkelingsstoornis. De term
pervasief betekent dat het autisme ingrijpt in de gehele
Viki's View.indd 125 2/29/12 9:45:12 AM
126 Viki’s View
ontwikkeling. Autismespectrumstoornissen vertonen een zeer
diverse symptomatologie.
Binnen de dsm-iv worden criteria op drie ontwikkelingsdomeinen
beschreven, namelijk tekortkomingen in de sociale interactie,
kwalitatieve beperkingen in de verbale en non-verbale
communicatie en opvallend beperkte, zich herhalende,
stereotiepe patronen van belangstelling, gedrag en activiteiten.
De dsm-iv beschrijft ass op gedragsniveau. Aangezien de
kernsymptomen van autisme in verschillende combinaties
en mate voorkomen, wordt tegenwoordig gesproken van
autismespectrumstoornissen (Volkmar & Klin 2005). Bij mensen
met ass komen naast het autisme vaak andere stoornissen voor.
Comorbide stoornissen die vaak voorkomen bij mensen met ass,
zijn angst-, dwang- en stemmingsstoornissen; veel voorkomende
gedragsproblemen zijn driftbuien, agressie, automutilatie,
hyperactiviteit, impulsiviteit, stereotiepe gedragingen en
rituelen en eet- en slaapproblemen (Volmar Cook Jr. e.a. 1999).
Wanneer we bij mensen met autisme gedragsdiagnostiek
doen (observaties/vragenlijsten), krijgen we zicht op zowel
de autistische gedragskenmerken als op de gedragsmatige
uitingen van comorbide stoornissen. Bij ass is veelal sprake van
een complexe, pervasieve ontwikkelingsproblematiek.
Er zijn nog verschillende opvattingen over de oorzaak van
autisme. Drie belangrijke psychologische theorieën over
autisme zijn:
1. De hypothese dat mensen met ass een zeer beperkte
Theory of Mind ontwikkelen. Theory of Mind is de sociaal-
cognitieve vaardigheid om gedachten en gevoelens aan
anderen toe te kennen en daarop het eigen gedrag af te
stemmen (Baron-Cohen 2000).
Viki's View.indd 126 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 127
2. De hypothese dat mensen met ass problemen hebben
op het gebied van de centrale coherentie (betekenisvolle
samenhang). Om te kunnen komen tot centrale coherentie,
is het nodig om zo veel mogelijk belangrijke informatie die
via de verschillende zintuigen binnenkomt, te integreren
(Warreyn & Roeyers 2004).
3. De derde hypothese is dat mensen met ass moeite hebben
met de executieve functies (Muris 2004). De vaardigheden
die nodig zijn om zichzelf gedragsmatig aan te kunnen
sturen en te kunnen organiseren en plannen, schieten
tekort.
Warreyn & Roevers hebben ook onderzocht dat kinderen met
ass kwalitatieve beperkingen vertonen op het gebied van
imitatie, gedeelde aandacht ( joint attention) en symbolisch
spel.
Dit zijn sociaal-communicatieve vaardigheden die belangrijk
zijn voor de sociaal-cognitieve en sociaal-communicatieve
ontwikkeling en voor communicatie in het algemeen (Bogdashina
2007).
Bij mensen met ass is er sprake van een stoornis in de
informatieverwerking, die wezenlijk anders verloopt. Dit
betekent dat wij de hersentraining moeten aanpassen aan
deze specifieke doelgroep. Daarnaast is het belangrijk dat de
therapeut in de communicatie met cliënten met ass de taalvorm
en inhoud aanpast aan hun mogelijkheden.
Mensen met ass ondervinden vaak problemen in het tot
afstemming komen met hun omgeving, doordat ze enerzijds de
taal onvoldoende begrijpen en ze zich anderzijds onvoldoende
Viki's View.indd 127 2/29/12 9:45:12 AM
128 Viki’s View
kenbaar kunnen maken door middel van de gesproken taal
(Vermeulen 2005).
Ze hebben problemen om de wereld om hen heen in
samenhang te zien en te begrijpen, door de moeilijkheden
die ze ondervinden op het gebied van de Theory of Mind en
de centrale coherentie, alsmede om hun gedrag te reguleren,
vanwege de executieve disfunctie. Door hun andere manier van
waarnemen voelen zij zich onbegrepen en ervaren zij de sociale
wereld als onvoorspelbaar, afwijzend of vijandig (Kuijpers
2007). Het is dan ook zeer begrijpelijk dat juist mensen met
ass overlevingspatronen ontwikkelen.
Het doel van de interventie
Bij mensen met ass moeten vanwege de complexiteit van de
pervasieve ontwikkelingsstoornis meerdere doelen worden
nagestreefd:
1. Het bereiken van de cognitieve vaardigheden bij de
cliënt die nodig zijn om Viki’s View toe te kunnen
passen.
2. Het integratieproces in gang zetten waardoor mensen
met ass kunnen komen tot (sociale) conceptvorming.
3. Het corrigeren en nuanceren van maladaptieve schema’s
(overlevingspatronen)
4. Nazorg op maat regelen om ondersteuning te bieden bij
het gebruiken van de nieuw verworven vaardigheden.
De randvoorwaarden voor uitvoering
Met de cliënt wordt besproken dat Viki’s View niet alle problemen
oplost. Wij raden onze cliënten aan om naast het volgen van de
hersentraining te investeren in het aanleren van alternatieve
Viki's View.indd 128 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 129
gedragspatronen. Het is verstandig om samen te werken met
andere deskundigen die deze zorg kunnen bieden. Onze ervaring
is dat de meeste van onze cliënten extra ondersteuning bij de
groei die ze doormaken goed kunnen gebruiken.
Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk te
kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten kunnen
veroorzaken of in stand houden.
Viki’s View is geen training die geïsoleerd moet worden
aangeboden. Bij voorkeur gebeurt dit in goede samenwerking
met andere betrokken hulpverleners. Door middel van
voorlichting en contact investeren wij in de opbouw van een
goed netwerk van samenwerkingspartners. Onze cliënten
zijn erbij gebaat wanneer we elkaar in positieve zin kunnen
versterken.
Behandelverantwoordelijkheid
Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de klachten
van cliënten met psychische problemen te verminderen. Aan
cliënten die onder medische of psychische behandeling staan,
wordt geadviseerd om de behandelaar te informeren over
deelname aan de hersentraining. Bij problemen die niet direct
verband houden met de hersentraining, moeten cliënten contact
opnemen met de behandelaar. Als de behandelaar aangeeft dat
er een contra-indicatie ligt voor de hersentraining, wordt de
cliënt van deelname uitgesloten.
Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek
naar medicijngebruik van de cliënt. De verantwoordelijkheid met
betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft,
en bij de cliënt zelf. Ons advies is om bij vragen over medicatie
direct contact met de arts op te nemen.
Viki's View.indd 129 2/29/12 9:45:12 AM
130 Viki’s View
Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met
autismespectrumstoornissen
De eerste sessie
1. Relaxatie.
2. Alertheidregulatie
3. Evaluatie hulpverleningscontact.
De relaxatietechniek
De relaxatietechniek die we gebruiken is niet vanzelfsprekend
geschikt voor kinderen en volwassenen met autisme. Dit
komt omdat mensen met ass informatie die via de zintuigen
binnenkomt, op een bijzondere manier verwerken.
De binnenkomende informatie wordt gefragmenteerd verwerkt,
waardoor er een overdaad aan prikkels ervaren wordt als de
therapeut, in dosering, onvoldoende in staat is rekening te
houden met de bijzondere prikkelverwerking van de cliënt.
Binnen de groep mensen met autisme zijn er grote individuele
verschillen wat betreft de sensorische integratie. Zo kan er een
overgevoeligheid bestaan voor tactiele prikkels, of juist een
ondergevoeligheid.
De complexe groep mensen met autisme vraagt om extra
afstemming vanuit de therapeut, die goed moet observeren
wat de fysiologische reacties zijn.
We onderscheiden twee groepen.
De eerste groep betreft mensen met ass die een verhoogde
spanningsgevoeligheid en verbeeldend vermogen hebben.
We zien bij deze mensen dat ze (over)gevoelig reageren op
de spanningsreductie. We moeten in dosering en intensiteit
aanpassingen doen voor de individuele cliënt.
Viki's View.indd 130 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 131
De tweede groep betreft mensen met ass met een laag
activatieniveau van het autonome zenuwstelsel. Dit lage
activatieniveau zou de uiting kunnen zijn van een geringe
vrees voor dreigend gevaar of dreigende straf (fearlesness
theory; Raine 1993). Er wordt bij deze mensen een lage
hartfrequentie en een geringe huidgeleidingsactiviteit
gevonden. Wij noemen dit het onverstoorbare type. Om door
te dringen tot deze groep moeten wij de prikkels in intensiteit
laten toenemen tot het niveau waarop de persoon in kwestie
reageert.
Alertheidregulatie
Wanneer de relaxatietechniek goed kan worden toegepast,
wordt deze uitgebouwd tot een oefening waarmee de alertheid
gereguleerd kan worden. Deze verandering wordt stapsgewijs
geïntroduceerd bij mensen met ass.
Werken aan de andere cognitieve vaardigheden die nodig zijn
om de hersentraining uit te voeren
Het is niet gemakkelijk om deze hersentraining toe te passen
bij mensen met ass. De training vraagt van de cliënt een aantal
cognitieve vaardigheden waar mensen met ass normaal gesproken
veel moeite mee hebben. De relaxatietechniek moet worden
aangepast en het vraagt een andere therapeutische afstemming
op de cliënt.
Het is de bedoeling dat we tijdens Viki’s View de cliënten
aansturen tot achtereenvolgens integratie, centrale coherentie
en (sociale) conceptvorming. Bij de eerste stap gaat dat al
verkeerd, vanwege de integratieproblemen die mensen met
autisme hebben. Daarom besloten wij in eerste instantie dat
Viki's View.indd 131 2/29/12 9:45:12 AM
132 Viki’s View
mensen met autisme niet zouden kunnen deelnemen aan de
hersentraining. Mensen met een integratiestoornis lukt het niet
om de belangrijke informatie die vanuit de zintuiglijke waarneming
bij de hersenen binnenkomt, tegelijkertijd te verwerken tot een
betekenisvol geheel. Onder voortdurende, bij de individuele
cliënt passende relaxatie trainen we allereerst de integratie. De
cliënten met een verhoogde spanningsgevoeligheid en ass laten
zich meevoeren in dit proces als we geduld hebben en op een
zeer laag niveau beginnen. Bij Viki’s View houden we de visie
aan dat we een proces in de hersenen opnieuw of voor het eerst
in gang gaan zetten.
Onze leerstrategie is niet dat we de cliënt stapsgewijs uitdagen
tot een hoger ontwikkelingsniveau (vanuit de zone van de
naaste ontwikkeling). Vanuit onze methodiek proberen we dit
proces van onderaf aan te duwen. We kijken hoever we komen
met de cliënt en herhalen het proces, waarbij we ernaar streven
steeds iets verder te komen, totdat het integratieproces loopt.
Als we zover zijn, gaan we pas over tot het trainen van de
andere vaardigheden om uiteindelijk ons einddoel te bereiken:
de (sociale) conceptvorming.
De cliënten met ass en een laag activatieniveau zijn meer
afgesloten van hun omgeving. Zij vinden het moeilijk om de
prikkels in hun eigen lijf te herkennen en te plaatsen. Het is lastig
voor deze groep om bij hun gevoelens te komen en deze te uiten.
Vandaar dat wij deze groep het onverstoorbare type noemen.
Het is moeilijker om bij deze mensen de relaxatietechniek toe te
passen. Zij kunnen nog niet getraind worden in integratie zolang
zij zo afgesloten zijn. De aanpassing die we bij deze groep doen,
is aan hen vragen zich zo sterk mogelijk af te sluiten en zich
daarna te ontspannen. Dit herhalen we net zolang totdat ook
Viki's View.indd 132 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 133
zij in staat zijn zich door ons mee te laten voeren in het proces.
Vervolgens passen we de procedure toe zoals bij de gevoelige
groep mensen met ass.
De cliënten met verbeeldend vermogen, een hoge gevoeligheid
en ass zijn in kleinere stapjes en met meer geduld trainbaar in
integratie tot (sociale) conceptvorming.
De groep cliënten met ass zonder verbeeldend vermogen en
met een laag activatieniveau vindt het veel moeilijker om het
proces op te pikken. Dit duurt dan ook langer. Omdat deze
cliënten minder gevoelig zijn voor de beloning (in de vorm van
spanningsreductie), kan het voor hen een probleem worden
om gemotiveerd te blijven. De volhardende cliënten die de
hersentraining afmaken, blijken achteraf geen spijt te hebben
van deze keuze. We zien dat ook zij in staat zijn om te profiteren
van de positieve effecten van Viki’s View.
Resultaten bij mensen met ass
We zien bij cliënten na deelname aan Viki’s View een verbetering
in de communicatie en het contact met anderen. De deelnemers
krijgen overzicht, inzicht en perspectief.
Het eerste wat opvalt, is dat de mimiek levendiger wordt en
dat de omgeving daar positief op reageert. Het volgen van
gesprekken tussen meerdere mensen, dingen tegelijkertijd
doen, zelf plannen, veranderingen aankunnen, of zomaar een
praatje maken met een vreemde; dit soort alledaagse dingen
kosten veel minder moeite, of lukken gewoon.
Wat er verandert voor mensen met ass
Op het moment dat een kind zich voor het eerst bewust wordt
van de mogelijkheid tot zelfreflectie, gaat dit vaak samen met
Viki's View.indd 133 2/29/12 9:45:12 AM
134 Viki’s View
een eerste, helder besef van individuatie (ik ben ik) en daarmee
het besef los te staan van anderen. Sommige kinderen worden
getroffen door plotselinge momenten van zelfbewustzijn.
Anderen ervaren een plotseling inzicht in de relativiteit van
de naamgeving van dingen of van de onomkeerbaarheid van
de almaar voortschrijdende tijd (Kohnstamm 2002). Zulke
momenten van inzicht en verwondering kunnen een grote
indruk maken.
Wanneer het integratieproces in gang wordt gezet, komt er voor
het eerst inzicht en overzicht. De cliënt zal zichzelf en de ander
voor het eerst in perspectief gaan zien. De persoon met autisme
die zichzelf als anders-waarnemend heeft ervaren vóór deelname
aan de hersentraining en problemen heeft gehad om hiervoor
begrip te krijgen, wordt zich nu voor het eerst bewust van nieuwe
mogelijkheden, die voor anderen vanzelfsprekend zijn.
Ironisch genoeg levert dit waarschijnlijk opnieuw onbegrip
op. De anderen kunnen het bijzondere van het gewone,
vanzelfsprekende niet inzien. Wat voor hen de waarheid en
normale gang van zaken is, kan geen emotie of meegevoel
oproepen. Aan ons vermogen tot ons verplaatsen in het
denken en voelen van de ander zijn grenzen (Kohnstamm
2002). Vooral de gewenning aan het voor ons normale
maakt het moeilijker daarin voor de ander iets bijzonders en
emotionerend te zien. Dit is wel mogelijk als die ander een
ervaringsdeskundige is, een betrokken familielid, of wanneer
die persoon zich verdiept heeft in de problematiek van mensen
met autismespectrumstoornissen.
Wanneer de waarneming verandert, ontstaat het plotselinge
besef dat de eigen beleving van de werkelijkheid blijkbaar
heel anders was dan die van anderen. Dit is een vreemde
Viki's View.indd 134 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 135
gewaarwording die onwerkelijk aandoet. Het lijkt wel een
droom. Het is belangrijk om dit met anderen te kunnen delen.
Effectmeting
We meten met verschillende instrumenten om te kijken wat
de effecten zijn voor mensen met autisme. We gebruiken bij
de voor- en nametingen verschillende gedragsvragenlijsten.
Daarnaast gebruiken we video-opnames om de communicatie
te kunnen beoordelen. Aan de hand van een aantal vaste criteria
beoordelen we de beelden op de taalvorm en de taalinhoud. Op
die manier kunnen we kijken naar veranderingen in de manier
waarop de deelnemers informatie verwerken. We zijn ook erg
blij met de ervaringen van mensen die al aan de training hebben
deelgenomen.
Nazorg en terugvalpreventie
Alle cliënten die de integratietraining hebben gevolgd, krijgen
een evaluatiegesprek.
In dit gesprek wordt het effect van Viki’s View besproken.
Het hulpverleningscontact wordt geëvalueerd en er wordt
gekeken naar de ondersteuningsbehoefte die er aan het eind
van het traject bestaat. Zo kunnen we een advies geven voor
de nazorg. We kijken met de cliënt naar valkuilen, maar ook
naar kwaliteiten die verder kunnen worden uitgebreid. Het is
belangrijk dat de nazorg goed aansluit op de mogelijkheden
van de cliënt en zo snel mogelijk start na afronding van de
training.
De doelgroep mensen met ass is een heterogene groep met
grote diversiteit aan hulpvragen. Door mee te doen met
Viki’s View is er een verandering in de waarneming op gang
Viki's View.indd 135 2/29/12 9:45:12 AM
136 Viki’s View
gebracht. Dit biedt de cliënt nieuwe mogelijkheden. Autisme
is een pervasieve ontwikkelingsstoornis. De nieuw verworven
inzichten en vaardigheden kunnen mensen perspectief geven
op groei en ontwikkeling. Het is slechts een begin.
Viki’s View kan nooit alle problemen en levensvragen oplossen.
Er zullen zich nu eenmaal tegenslagen blijven voordoen. Het
aanleren van de juiste vaardigheden om hiermee om te gaan
maakt mensen sterker en zelfstandiger. We hebben contact
gezocht met samenwerkingspartners met een ruim aanbod aan
hulpverlening om de nazorg goed in gang te kunnen zetten.
We werken graag samen met mensen die kunnen meebewegen
met de nieuwe inzichten die we hebben opgedaan.
Doelgroep kinderen met autismespectrumstoornissen
Onder de doelgroep kinderen met ass rekenen wij de kinderen
die door een psychiater of gz-psycholoog een dsm-iv-diagnose
hebben gekregen die valt binnen het autismespectrum.
Theoretische uitgangspunten
Als er sprake is van een autismespectrumstoornis bij een kind,
is dit van invloed op het hele gezin. Het kind met autisme
heeft een communicatiestoornis en spreekt een ‘andere’ taal
dan de overige gezinsleden, die zich aan moeten passen wat
betreft de taalvorm en de taalinhoud. Het kind met autisme
is slechts in beperkte mate in staat zich af te stemmen op de
omgeving. Het vraagt van ouders, broertjes en zusjes begrip
en ondersteuning.
Als het kind met autisme uit balans is, levert dit spanning op
voor de overige gezinsleden.
Viki's View.indd 136 2/29/12 9:45:12 AM
Viki’s View protocol 137
We zien bij broertjes en zusjes dat zij overbelast kunnen
raken door de problemen van het autistische kind. Ditzelfde
geldt voor de ouders. We zien zowel bij ouders als broertjes en
zusjes van kinderen met autisme overlevingspatronen ontstaan
(zoals het zichzelf opofferen). Eerder in dit boek werd vermeld
dat kinderen binnen de complexiteit van het gezinssysteem
behandeld moeten worden om een goed resultaat te kunnen
krijgen.
Het spreekt voor zich dat dit bij kinderen met autisme nog
noodzakelijker is.
Aanpassingen voor kinderen met ass
We gebruiken bij kinderen met ass dezelfde procedure als
bij kinderen met psychische klachten wat de effectmetingen
betreft. We voegen daar de videobeoordelingen aan toe om
te kunnen kijken naar de taalvorm, de taalinhoud en de
sociaal-communicatieve vaardigheden.
We passen ons op dezelfde manier aan als bij volwassenen
met ass. We zien geen verschil tussen de kinderen en
volwassenen met ass als het gaat om het aanleren van de
nieuwe vaardigheden.
Resultaten bij kinderen met ass
We zien bij kinderen met ass dat zij de hersentraining sneller
oppikken wanneer de ouders en andere gezinsleden de
training zelf al hebben ondergaan. Doordat er een meer
gedifferentieerde mimiek ontstaat, verbetert de acceptatie door
leeftijdsgenootjes.
Kinderen met ass zijn beter in staat hun emoties te tonen,
waardoor de omgeving adequater op hen kan reageren.
Viki's View.indd 137 2/29/12 9:45:12 AM
138 Viki’s View
Hoe jonger het kind wordt aangemeld, des te kleiner is de
ontwikkelingsachterstand ten opzichte van leeftijdsgenootjes,
en des te minder hardnekkig het overlevingsgedrag. Op basis
van de eerste resultaten denken wij dat het belangrijk is om de
hersentraining zo jong mogelijk aan te bieden.
Viki's View.indd 138 2/29/12 9:45:12 AM
Andere doelgroepen
Kinderen met een desintegratiestoornis
Nog in onderzoek.
Meervoudig gehandicapten
Nog in onderzoek.
Positieve resultaten bij de relaxatie en in enkele gevallen bij de
integratie.
Mensen met niet-aangeboren hersenletsel
Positieve effectmetingen bij cliënten die problemen hadden met
de integratie.
Viki's View.indd 139 2/29/12 9:45:12 AM
Viki's View.indd 140 2/29/12 9:45:12 AM
Nawoord
Dit boek is geschreven omdat het zo belangrijk is om onze
bevindingen voor cliënten en collega’s, en als vertrekpunt van
wetenschappelijk onderzoek, op schrift te stellen.
Het is nog maar het begin van de reis. Ik hoop dat ik u als
lezer heb kunnen boeien door u niet alleen inzicht te geven in
de methodiek zelf, maar vooral in de impact die deze training
heeft op de mensen die erbij betrokken zijn: hulpverleners en
cliënten.
Het gaat niet om een allesomvattende theorie. Het is onze
bedoeling geweest een beweging in gang te zetten. We hebben
iets ontwikkeld en opgeschreven hoe we daar zelf op dit
moment tegen aankijken. We vragen u vooral om met ons mee
te denken over wat er is gebeurd en hoe het komt dat het effect
van Viki’s View zo groot is. Dit kunnen wij niet zonder de hulp
en kritiek van vakgenoten die meedenken.
Ook stellen we u de vraag: Stel dat het waar is? En als u
denkt dat onze visie niet de juiste is, wat is er dan volgens u
wel aan de hand? Wij zijn geen solisten, maar zoeken graag
de samenwerking op, zodat we met zijn allen een positieve
ontwikkeling in gang kunnen zetten.
Ik bedank iedereen die aan het boek heeft meegewerkt:
Robert, J., Danny, P., Jeffrey, Jaynie, Corry en Hans, Stephan
en Pascale. Enzovoort …
Ik spreek oprechte waardering uit voor collega’s met wie ik
gesproken heb en die als klankbord hebben gediend: Ted Bok,
Willem Kusters, Jan Schrurs, Ben Kuijpers, Tonny van de Laar,
Johan van den Boer en Piet Mulkens.
Viki's View.indd 141 2/29/12 9:45:12 AM
142 Viki’s View
Mijn jongste zus Mariëlle wil ik bedanken voor wat ze me vanuit
haar vak als ergotherapeute heeft geleerd over sensorische
integratieproblemen en tactiele afweer.
Broer van den Dobbelsteen ben ik erkentelijk omdat hij ons
toestemming heeft gegeven om zijn schilderij te gebruiken
voor de omslag van deze uitgave.
Paula Bartholomeus
Viki's View.indd 142 2/29/12 9:45:12 AM
Bijlage 1
overzicht schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young
Onverbondenheid
Emotionele deprivatie
Verlatingsangst
Wantrouwen
Sociale Isolatie
Defect/schaamte
Verzwakte autonomie
Falen/mislukken
Afhankelijkheid/incompetentie
Kwetsbaarheid
Verstrengeld zelf
Gerichtheid op anderen
Onderwerping
Zelfopoffering
Goedkeuring zoeken
Waakzaamheid en inhibitie
Emotionele inhibitie
Onverbiddelijke hoge eisen/overkritisch
Verzwakte grenzen
Gerechtigheid/grandiositeit
Onvoldoende zelfcontrole
Sombere houding
Negativisme/pessimisme
Bestraffende houding
Viki's View.indd 143 2/29/12 9:45:12 AM
Viki's View.indd 144 2/29/12 9:45:13 AM
Bijlage 2
De auteur van onderstaand artikel is werkzaam als instructeur binnen
de paardensport.
Het artikel is opgenomen omdat de complexiteit van het begrip
afstemming tussen ruiter en zijn paard hier duidelijk uit naar voren
komt. Dit is illustratief voor het boek, want het begrip afstemming
staat centraal in onze methodiek.
In het artikel is sprake van ‘aanleuning’. Aanleuning betekent dat het
paard vertrouwen heeft in de zachte hand van de ruiter. Aan beide
teugels is er een gelijke, ontspannen verbinding, en het paard volgt
de hand van de ruiter.
Vertrouwen en zekerheid door aanleuning
Tonny van de Laar
Met het begrip aanleuning wordt een prettige en nuttige steun
geassocieerd, die het ogenblik dragelijk maakt. Voor onzekere
mensen en dieren kan het moment van aanleuning warme
bescherming, zekerheid en een rustgevend gevoel bieden.
Moeilijkheden die zich voordoen, hoeft men niet eenzaam en
alleen het hoofd te bieden.
Bij gelijke, maar ook bij verschillende wezens die vreemd zijn voor
elkaar, wordt door het zachte aanleunende aanraken geleidelijk
de afwachtende, soms zelfs afwijzende terughoudendheid
afgebouwd. Er ontstaat langzaam ruimte voor vertrouwen en
sympathie. Dit gewonnen vertrouwen wordt gevestigd, mits
de aanleuning door een van de partners niet plotseling wordt
ontweken of overdreven.
Viki's View.indd 145 2/29/12 9:45:13 AM
146 Viki’s View
Gedurende de hele opleidingsperiode van een rijpaard blijft de
aanleuning aan de teugel van grote betekenis. Dit komt doordat
deze, via de hand van de ruiter, in constante verbinding met
de gevoelige paardenmond tot stand komt. De sterkte van de
aanleuning is niet bij ieder paard gelijk. Deze is afhankelijk van
het flegma (geestelijk evenwicht) van het paard. Het wordt aan
de gevoeligheid van de ruiter overgelaten om de juiste sterkte
te vinden. Een sterkte die voor hem tot voordeel is en die voor
het paard te verdragen is.
Een paard zal de verschillende bitsoorten hoogstwaarschijnlijk
niet als prettig kunnen ervaren. Deze uitdrukking gebruiken wij in
de paardensport echter graag voor onze eigen gemoedsrust.
Wanneer men eensgezind is, of zich aansluit bij de ideeën
van zijn partner, volgt de aanleuning aan diens gedachten
en gedrag. Op het diplomatieke vlak vindt er een schijnbare
aanpassing plaats. Met betrekking tot minder belangrijke punten
worden tussentijdse concessies gedaan, om bij het belangrijke,
uiteindelijk beslissende resultaat de troeven in handen te
houden. Dit is een pad van succes, bewandeld door iemand die,
net als bij een schaakpartij, zelfs een dame durft te offeren als
hierop vroeg of laat het schaakmat van de tegenstander volgt.
Dit vereist een uitstekende kennis van het betreffende gebied,
evenals een vergevorderde geestelijke en lichamelijke conditie,
om via schijnbare concessie het verloop van de strijd uiteindelijk
voor zichzelf alleen te kunnen beslissen.
Vergelijkingen voor de duidelijkheid
Hier gaat het om methoden die de gevoelige en ervaren opleider
van rijpaarden voortdurend toepast. Vooral bij het laten
ontstaan en bewaren van een constante, ‘zo prettig mogelijke’
Viki's View.indd 146 2/29/12 9:45:13 AM
Bijlage 2 147
en voor beide partijen verantwoorde aanleiding van de teugel.
Er bestaat taalkundig gezien nog een andere omschrijving van
het begrip aanleuning: het aanleunen van deuren en ramen
aan hun kozijnen met de bedoeling een heel klein kiertje open
te laten.
Toegepast op de paardensport zou deze definitie betekenen
dat men met een minimale afwijking van het nagestreefde
doel – het opengelaten deurkiertje – een alternatief gebruikt,
zonder dat de deur te veel gesloten of geopend wordt. Zo kan
men op ieder moment en zonder moeilijkheden terug naar de
aangeleunde deur – het doel van de opleiding.
De verstandhouding tussen ruiter en paard berust hoofdzakelijk
op de aanleuning.
Met behulp hiervan wordt een kwetsbare en constante
verbinding tussen twee levende wezens gerealiseerd. De sterkte
is afhankelijk van de aanleg van de partners. Bij het paard is
hierbij het gehele exterieur van beslissende betekenis. Vooral
het gedeelte waar de speekselklieren zitten, de aanzet en vorm
van de hals, de ruglijn en de bouw van de achterhand hebben
grote invloed op een goede aanleuning.
Drijven in plaats van trekken
De lichaamsbouw van de ruiter speelt echter ook een
belangrijke rol bij het tot stand komen van een constante,
lichte aanleuning. Misschien ligt de reden voor het steeds
toenemende succes van de amazones in het feit dat zij door
hun geringe lichaamskracht niet in de verleiding komen, door
te massieve inwerkingen met de hand, de gevoeligheid van
de paardenmond ‘kapot te maken’. Een sterke en effectieve
drijvende kracht is in de paardensport slechts dan van voordeel,
Viki's View.indd 147 2/29/12 9:45:13 AM
148 Viki’s View
wanneer deze met behulp van de ruiterhand via het trensbit
op de juiste manier wordt verdeeld en doorgegeven wordt.
Daarom kan men de vaardigheid van de ruiter om energiek te
kunnen drijven, alleen maar toejuichen. Het ‘trekken’ in de zin
van het krachtig vasthouden met de hand kan men slechts bij
uitzondering – en dan ook maar heel zelden – als een positieve
ruitereigenschap beschouwen.
Viki's View.indd 148 2/29/12 9:45:13 AM
Verklarende woordenlijst
Adaptief Gericht op, berustend op aanpassing
Arousal Opwinding
Comorbide
stoornissen
Het tegelijkertijd hebben van twee of
meer stoornissen of aandoeningen bij een
patiënt
Copingstrategie De manier waarop je met tegenslagen
omgaat en problemen oplost
Dichotische
luisterstudies
Een procedure uit de experimentele
psychologie waarbij, meestal door middel
van koptelefoons, aan elk van beide
oren tegelijkertijd auditieve prikkels
(zoals gesproken woorden) worden
gepresenteerd
Dissociatieve
symptomatologie
Het verbroken raken van normaal
geïntegreerde functies van identiteit,
geheugen of bewustzijn
dsm-iv Het classificatiesysteem dat door de
meeste hulpverleningsinstellingen wordt
gebruikt om vast te stellen of er sprake is
van een psychiatrische stoornis
Emotionele
inhibitie
De overmatige geremdheid van spontaan
handelen, gevoelens en communicatie,
gewoonlijk om afkeuring door anderen,
gevoelens van schaamte of het verlies
van controle over impulsen te voorkomen
Evidence-based
werken
Het uitvoeren van een handeling door
een beroepsbeoefenaar op zo’n wijze
dat de uitvoering is gebaseerd op
de best beschikbare informatie over
doelmatigheid en doeltreffendheid
Viki's View.indd 149 2/29/12 9:45:13 AM
150 Viki’s View
Defensieve
exclusie
Uitsluiten van informatie om geestelijke
pijnen, verwarring of conflicten te
voorkomen
Executieve
disfunctie
Problemen met het reguleren van gedrag
en emoties
Externaliserend
gedrag
Expliciet naar buiten gericht gedrag
Gender In hoeverre iemand door zichzelf of door
anderen als mannelijk of vrouwelijk wordt
gezien
Grandiositeit Buiten proporties veel zelfvertrouwen
gz-psycholoog Gezondheidszorgpsycholoog
Internaliserend
gedrag
Naar binnen gericht gedrag
Limbisch systeem Een groep structuren in de hersenen
die betrokken zijn bij emotie, motivatie,
genot en het emotioneel geheugen
Longitudinaal
onderzoek
Onderzoek waarbij op steeds dezelfde
manier herhaaldelijk metingen
plaatsvinden om een ontwikkeling in
kaart te brengen
Maladaptief Slecht aangepast
mcdd Multiple Complex Development
Disorder, een complexe neurologische of
psychische ontwikkelingsstoornis
Monitoren Volgen in de ontwikkeling
Neuro-endocrien Relatie tussen de hersenen en de
hormonen en andere klieren
pdd-nos Pervasieve ontwikkelingsstoornis
niet anders omschreven; valt binnen
autismespectrum
Viki's View.indd 150 2/29/12 9:45:13 AM
Verklarende woordenlijst 151
Pervasief Diep doordringend
Psychopathologie De leer van de psychische ziekte
(geestelijk en psychologisch) of lijden,
of van de handelingen en ervaringen die
kunnen wijzen op een psychische ziekte
of handicap
Relaxeren Vaardigheid om spanning en angst te
verminderen
Selectieve exclusie Specifiek uitsluiten van bepaalde
informatie
Sensorische
integratie
Verwerking van prikkels
Sociale
conceptvorming
Inzichtelijk leren
Stressmodulatie Omgaan met stress
Stressrespons-
systeem
Het systeem dat de reactie op stress
(gevaar) verzorgt
Tactiele stimuli Zintuiglijke prikkels
Transferproblemen Problemen met de overdracht naar
andere situaties
Transgenerationeel Overdracht van problematische situaties
van generatie op generatie
Viki's View.indd 151 2/29/12 9:45:13 AM
Viki's View.indd 152 2/29/12 9:45:13 AM
literatuur
Achenbach, T.M. (2001), Children’s Behavior Checklist. Nederlandse
vertaling (2001): F.C. Verhulst en J. van der Ende. Rotterdam:
Erasmus mc.
Aerts, C. (2003), Diagnostiek en begeleiding van volwassen
patiënten met autisme of verwante stoornis. PsychoPraxis, 5,
251-256.
Ainsworth, M.D.S., e.a. (1978), Patterns of attachment: A
psychological study of the strange situation. Hillsdale, nj:
Erlbaum.
aacap (2005), Practice parameter for the assessment and treatment
of children and adolescents with reactive attachment disorder of
infancy and early childhood. Journal of the American Academy of
Child and Adolescent Psychiatry, 44, 1206-1219.
apa (1994), Diagnostic and statistical manual of mental disorders,
fourth edition, text revision (dsm-iv-tr). Washington, dc: American
Psychiatric Association.
Baarda en De Goede (2001), Basisboek Methoden en Technieken.
Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek.
Groningen: Stenfert Kroese.
Blair, C., e.a. (2005), Cortisol reactivity is positively related to
executive function in preschool children attending Head Start.
Child Development, 76, 554-567.
Boer, J.A. den (2003/2004), Neurofilosofie. Hersenen, bewustzijn,
vrije wil. Amsterdam: Boom.
Bögelsen, S.M., & F. Boer (2002), Systeemtherapeutische
interventies bij kinderen met angststoornissen. Kind en
Adolescent, 23, 337-352.
Bowlby, J. (1969/1997), Attachment and loss: Volume 1.
Attachment. London: Pimlico.
Viki's View.indd 153 2/29/12 9:45:13 AM
154 Viki’s View
Bowlby, J. (1973/1998), Attachment and loss: Volume 2. Separation.
London: Pimlico.
Bowlby, J. (1988/2003), A secure base: Clinical applications of
attachment theory. London: Brunner-Routledge.
Carlson, E.A., e.a. (2009), Development of Dissociation and
Development of the Self. Chapter 02-04. New York: Routledge.
Cole, S.A. (2005), Infants in foster care: Relational and
environmental factors affecting attachment. Journal of
Reproductive and Infant Psychology, 23, 43-61.
Essex, M.J., e.a. (2002), Maternal stress beginning in infancy may
sensitize children in later stress exposure: Effects on cortisol and
behavior. Biological Psychiatry, 52, 776-784.
Gadeyne, E., e.a. (2000), Meten van zelfconcept bij jonge kinderen.
Kind en Adolescent, 21, 125-143.
Gilissen, R., e.a. (2007), Physiological reactions of preschoolers to
fear-inducing film clips: Effects of temperamental fearfulness
and quality of the parent-child relationship. Developmental
Psychobiology, 49, 187-195.
Harinck, F. (2010), Basisprincipes praktijkonderzoek. Antwerpen-
Apeldoorn: Garant.
Hermanns, J. (1998), Family risks and family support: An analysis
of concepts. In: J. Hermanns & H. Leu (red.), Family risks and
family support. Theory, research and practice in Germany and in
The Netherlands, 9-37. Delft: Eburon.
Hoeksma, J., e.a. (1996), De Reynell Taaltest en autisme. Kind en
Adolescent, 17, 16-21.
Ketelaars, C. (1999), Autisme. Neuropraxis, 3, 160-164.
Lange, A., & M. Appelo (2007), De Korte Klachten Lijst. Houten:
Bohn Stafleu van Loghum.
Viki's View.indd 154 2/29/12 9:45:13 AM
Literatuur 155
Leeuwenen, H.M.P. van, & A.P.A.M. Stockman (1996), Klinische
diagnostiek van aan autisme verwante stoornissen. Kind en
Adolescent, 17, 82-99.
Litty, C.G., e.a. (1996), Moderating effects of physical abuse and
perceived social support on the potential to abuse. Child Abuse &
Neglect, 20, 305-314.
Maassen, B., & H.F.M. Peters (2001), Taal- en spraakstoornissen bij
kinderen. Handboek Klinische Psychologie 1993. Houten: Bohn
Stafleu van Loghum.
Matthys, W. (2001), De betekenis van biologische factoren voor de
behandeling van gedragsstoornissen. Kind en Adolescent, 22,
268-280.
Murray-Harvey, R., & P. Slee (1998), Family stress and school
adjustment: Predictors across the school years. Early Child
Development and Care, 145, 133-149.
Nicolai, N. (2001), Hechting en psychopathologie: een
literatuuroverzicht. Tijdschrift voor Psychiatrie, 43, 333-342.
Pameijer, N. (2002), Handelingsgerichte diagnostiek bij kinderen: de rol
van beschermende factoren. PsychoPraxis, 4, 14-20.
Rijn, S. van, & H. Swaab (2007), De cognitieve en neurale basis van
sociaal disfunctioneren bij mannen met het Klinefeltersyndroom.
Neuropraxis, 11, 99-106.
Rombouts, W., & A. Scholing (2003), Ernstige angststoornissen: een
model voor probleemanalyse. Directieve therapie, 23, 192-210.
Rutgers, A.H., e.a. (2004), Autism and attachment: A meta-analytic
review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1123-
1134.
Schmidt, N.B., e.a. (1995), The Schema Questionnaire: Investigation
of Psychometric Properties and the Hierarchical Structure of
Viki's View.indd 155 2/29/12 9:45:13 AM
156 Viki’s View
a Measure of Maladaptive Schemas. Cognitive Therapy and
Research, 19, 295-321.
Scholte, E.M., & J.D. van der Ploeg (2008), Sociaal-Emotionele
Vragenlijst. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Schothorst, P.F., e.a. (2009), Richtlijn diagnostiek en behandeling
autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Utrecht:
De Tijdstroom uitgeverij BV.
Serra, M., & R.B. Minderaa (1996), Problemen in de sociale interactie
en communicatie bij kinderen met een aan autisme verwante
stoornis. Kind en Adolescent, 17, 135-147.
Sroufe, L.A., e.a. (1999), Implications of attachment theory
for developmental psychopathology. Development and
Psychopathology, 11, 1-13.
Sterk, F., & M.M. Rijkeboer (1997), Schema-Vragenlijst. Utrecht:
Ambulatorium Universiteit Utrecht.
Timmerman, R., & J. Foran (2002), Diagnostiek en behandeling
van volwassenen met een pervasieve ontwikkelingsstoornis.
Directieve therapie, 22, 201-218.
Vreeswijk, M.F. van, e.a. (2008), Handboek schematherapie. Theorie,
praktijk en onderzoek.
Young, J.E., e.a. (2003), Schema therapy. A practitioner’s guide. New
York: Guilford Press.
Viki's View.indd 156 2/29/12 9:45:13 AM
Viki's View.indd 157 2/29/12 9:45:13 AM
Viki's View.indd 158 2/29/12 9:45:13 AM
Viki's View.indd 159 2/29/12 9:45:13 AM
Viki's View.indd 160 2/29/12 9:45:13 AM