Mc lc[n]

1 Lch s nghin cu v tc hi ca vi khun hi cy 2 Hnh thi v cu to ca vi khun 3 c im sinh sn ca vi khun gy bnh hi cy 4 c tnh sinh l v sinh ho vi khun 5 Tnh bin d di truyn vi khun 6 Ngun gc v tin ho ca tnh k sinh vi khun gy bnh cy 7 Phn loi vi khun gy bnh cy 8 Triu chng bnh vi khun 9 c im xm nhim v truyn lan ca vi khun

o o o

9.1 Tnh chuyn ho k sinh 9.2 c im xm nhim gy bnh 9.3 c im truyn lan ca vi khun

10 Ngun bnh vi khun 11 Chn on bnh vi khun

o o o o

11.1 Phng php chn on da vo triu chng bnh 11.2 Phng php vi sinh 11.3 Phng php sinh ho 11.4 Phng php huyt thanh

12 Phng tr tng hp bnh vi khun

o o

12.1 Nguyn tc xy dng bin php phng tr bnh do vi khun 12.2 Mt s bin php ch yu thng c p dng phng tr bnh do vi khun gy ra

13 Ghi ch 14 Tham kho

[sa]Lch

s nghin cu v tc hi ca vi khun hi cy

Vi khun hi cy trng c pht hin u tin vo nm 1866, sau Hallier mi pht hin v nghin cu nhng loi vi khun gy thi c khoai ty (nm 1875). n nm 1880, Burill (M) i su nghin cu v bnh vi khun hi trn cc loi cy n qu (bnh chy xm cy la do vi khun erwinia amylovora), tc gi phn ly v nui cy c vi khun erwinia amylovora trn mi trng, ng thi xc nh c kh nng gy bnh ca n. Nm 1878, Prillien (Php) nghin cu xc nh c vi khun gy bnh trn la m hng (erwinia

raphontici); Nm 1883, Wakler pht hin vi khun gy bnh trn cy hu d1 hng. Nm 1886, Savastano nghin cu th nghim v vi khun gy u s-ng r cy liu. Nhng nm sau ny (1895 - 1980) E. F. Smith m rng nghin cu mt cch to n din bnh vi khun hi trn nhiu loi cy trng. n nay ngi ta pht hin c hn 600 loi vi khun hi cy trng v gn 250 lo i vi khun c kim tra (theo ACTA, 1990). Bnh cy do vi khun gy ra trong c nhiu bnh gy thit hi kinh t ln c bit trong thi k sinh trng ca cy cng nh trong thi gian bo qun, ct tr nng sn phm. i vi nhng khu vc sn xut thuc vng nhit i, s nhim bnh vi khun gy ra nhng thit hi ln cho sn xut nng nghip nh bnh b1c l lu (Xanthomonas oryzae), bnh ho xanh cy h c nh c chua, khoai ty, thuc l,...(Ralstonia solanacearum Smith), bnh lot vi khun hi cy c mi (Xanthomonas citri), bnh thi t vi khun hi c khoai ty, c rt, h nh ty, thi ln ci bp,...(erwinia carotovora). nhng vng trng trt c kh hu n i, bn n i ch yu xut hin gy hi bi cc loi vi khun in hnh nh : Erwinia sp, Pseudomonas syringae, Xanthomonas sp., Corynebacterium sp., agrobacterium tumefaciens,...gy hi trn hu ht cc loi cy trng : ng cc, cy hoa, cy cnh, cy n qu, cy thc phm,...[sa]Hnh

thi v cu to ca vi khun

Vi khun hi cy l loi nguyn sinh n bo khng c dip lc, dng hnh gy, hai u hi thon trn, kch thc nh b (1 - 3,5 x 0,5 - 1m). C loi vi khun khng c lng roi hoc c th c 1, 2 hay nhiu lng roi mt u, hai u hay xung quanh t bo. T bo vi khun ngo i c vch t bo, c loi c v nhn, ban trong lm ng t bo cht, t bo cht v nhn khuych tn, cu to bi chui AND v cc c quan khc nh ribosom, merosom, plasmid,... - V nhn c tc dng bo v cho vi khun chng li nhng thay i ca iu kin mi trng. - Vch t bo: Cu to ch yu t nucleoproteit, gm hai cht chnh : lipoproteit v polysaccarit vi chc nng bo v hnh dng ca vi khun v c tnh bn thm cc cht ho tan hp th vo trong c th, trong mng t bo cht d y t 50 100A0 (angstron), c chc nng : + Duy tr p sut thm thu ca t bo.

+ Bo m vic ch ng tch lu cht dinh dng trong t bo v thi cc sn phm trao i cht ra ngo i t bo. + l ni xy ra qu trnh sinh tng hp mt s thnh phn ca t bo v v nhn. + l ni cha mt s enzym ca t bo vi khun. T bo cht c cu to dng ht, trong t bo cht c nhn t bo khng in hnh, ngi ta gi l th nhn khuch tn, ch yu cu to bi DNA. Si DNA c chiu d i gp 20 50 ln chiu d i t bo vi khun. Ngo i ra, trong t bo cht cn c nhng ht t bo cht, nhng ht ny ch yu cha ng cc h thng men, c bit l men oxy ho - kh, xy ra qu trnh trao i cht ca t bo vi khun. Trong ht t bo cn ch-a RNA, hot ng ging nh b phn sinh ra nng lng ca t bo thc vt. a s cc loi vi khun hi cy c lng roi pht sinh t trong t bo cht ra ngo i, n c th c 1, hoc t 1 3 mt u hay nhiu lng roi quanh mnh v c mt loi vi khun khng c lng roi (Corynebacterium sepedonicum). Trong t bo vi khun cng c nhng sc t ho tan hay khng ho tan (carotenoide, fluorescein), nh khun l1c ca vi khun c mu v ng, trng... v mi trng vi khun pht trin cng c th c mu sc khc nhau.[sa]c

im sinh sn ca vi khun gy bnh hi cy

Vi khun hi cy sinh sn theo phng thc v tnh : phn i t bo, nan kiu sinh sn ca n rt n gin. Trong nhng nm gn y, qua kt qu nghin cu ngi ta thy rng vi khun khng nhng c hnh thc sinh sn v tnh m n cn ti t hp (hnh thc sinh sn hu tnh). Kt qu ca sinh sn hu tnh l to ra nhng dng vi khun mi, c tnh c v tnh gy bnh thay i lm cho kh nng bin d ca vi khun xy ra d d ng trong t nhin.[sa]c

tnh sinh l v sinh ho vi khun

Vi khun gy bnh cy l nhng bn k sinh c th nui cy sinh trng, pht trin tt trn cc loi mi trng nhn to dng trong vi khun hc. Tuy ph thuc vo nhng yu t nht nh, nhng ni chung s sinh trng v sinh sn ca vi khun bnh cy bt u 5 10C, nhit ti thch 25 30C,

ngng sinh sn 33 40C. Nhit gy cht 40 50C (trong 10 pht). Khc vi cc loi nm bnh, sinh trng v sinh sn, vi khun bnh cy i hi mi trng trung tnh - kim yu, thch hp pH 7 8. Phn ln vi khun bnh cy l ho kh cn oxy nan pht trin mnh trn b mt mi trng c hoc trong mi trng lng giu oxy nh lc lin tc trn my lc. Mt s khc l loi ym kh t do c th d d ng pht trin ban trong c cht (m cy) khng c oxy. Vi khun gy bnh cy l nhng sinh vt d dng i vi cc ngun ccbon v ngun m. Cho nan pht trin, vi khun cn nhn c nng lng thng qua con ng phn gii cc cht hu c c s1/2n nh protein v polysaccarit. Phn gii ngun ccbon (ng, gluxit) to ra axit v kh. Tu theo loi vi khun c cng hot tnh mnh, yu khc nhau trong qu trnh phn gii ny m ngi ta coi y l mt trong nhng ch tiu c bn gim nh loi vi khun. Trong cc pha sinh sn ca vi khun gy bnh cy trong mi trng lng th pha tng trng s lng (pha log) bt u sau 3 4 gi sau khi cy truyn v pha n nh s lng sau 24 28 gi. trn mi trng c (agar) vi khun sinh trng to thnh khun l1c. Khun l1c c hnh dng, kch thc, mu sc, c th b mt, lng bng, v.v... khc nhau, c tr-ng cho cc nhm, cc loi vi khun khc nhau. Ni chung i vi vi khun bnh cy, c th phn bit ba dng khun l1c ch yu nh sau: Dng S: khun l1c nh1/2n, lng bng b mt, ra nh1/2n. Dng R: khun l1c s s, b mt trong m khng nh1/2n bng, ra rn reo. Dng M: khun l1c nhy nht. Trong qu trnh sinh trng pht trin, vi khun bnh cy c kh nng to thnh cc sc t tu theo loi vi khun. Sc t ca vi khun l nhng hp cht c m (nit) to ra trong cc c quan m u chromophore hoc trong vch t bo. C nhiu loi sc t c mu khc nhau: mu xanh lc (fluorescein), mu xanh l (pyocyanin), mu (prodigiosin), mu v ng (carotenoit), m u en (melanin, tyrosin). Trong s n y, c loi sc t thm thu khuch tn vo mi trng lm bin mu mi trng nhn to khi nui cy vi khun nh sc t flourescein ca lo i Pseudomonas syringae. Cng c loi sc t khng thm thu, khng khuch tn v o trong mi trng m

trong t bo cht lm khun l1c c mu khi nui cy trn mi trng c nh sc t v ng carotenoit ca loi Xanthomonas. to thnh sc t, vi khun cn cc cht dinh dng trong mi trng khc nhau, cn ngun m nit, mt s cht khong kim loi Fe, Cu, v.v... v cn pH n nh. Sc t c vai tr trong h hp, trong qu trnh oxy ho kh, trong trao i cht ca vi khun. Sc t cn c vai tr bo v, chng tc ng c hi ca nh sng tia tm hoc c vai tr nh mt cht c hot tnh khng sinh, i khng, v.v... Mt trong nhng c im c bn v sinh l v tnh gy bnh ca vi khun l kh nng sn sinh v hot ng ca cc h thng enzyme v cc c t. Qu trnh trao i cht phc t1p trong t bo vi khun (s ) iu khin bi nhng enzyme (men) nh photphorilaza, transferaza, decacboxylaza, oxydaza, dehydrogenaza, hydraza,v.v... cha trong ribosm, trong mng t bo cht, vch t bo ,v.v... Nhiu loi enzyme l nhng ngo1i men do vi khun to ra, tit ra ngo i v o trong mi trng sng c coi nh l v kh quan trng ca k sinh vt, nh m xm nhim vo cy vt qua c cc chng ng1i vt t nhin ca cy (biu b, cutin, vch t bo thc vt), chuyn ho cc hp cht hu c phc t1p thnh dng n gin d hp th s dng cho vi khun v trung ho hoc v hi ho cc cht khng ca cy chng li k sinh vt. Cc men phn gii pectin mnh gian bo ca cy nh pectinaza, protopectinaza, polygalacturonaza, c hu ht cc vi khun hi cy, hot tnh mnh nht biu hin cc lo i vi khun gy cc bnh thi ra. i vi loi vi khun gy bnh ho (Ralstonia solanacearum), men pectinmethylesteraza phn gii pectin c th sinh ra axit pectinic trong mch dn kt hp vi Ca to thnh pectat canxi vt tc s lu thng ca b mch, gp phn to ra triu chng ho t ngt ca cy bnh. Nhiu loi enzyme cutinaza (phn gii cutin), hemixenlulaza, xenlulaza (phn gii xenlulo) rt ph bin vi khun, c bit l vi khun Xanthomonas campestris (bnh thi b mch ci bp), Corynebacterium sepedonicum (bnh thi vng c khoai ty). Nhiu loi enzyme (men) thu phn chuyn ho cc hp cht phc t1p ca t bo cy thnh cc hp cht n gin d s dng cho vi khun nh amilaza, invertaza, . Glucosidaza, lactaza v cc enzyme phn gii protein v peptit nh proteaza, peptidaza, amidaza, men phn gii cht bo nh lipaza, v.v...

Thnh phn v hot tnh ca cc loi enzyme ni trn khc nhau tu theo loi vi khun. Cho nan h thng enzyme v sn phm phn gii to ra do s tc ng ca cc enzyme vi khun c s khc bit nhau c s dng nh mt ch tiu sinh ho quan trng phn nh loi vi khun. C loi vi khun nh enzyme ring bit c th phn gii gelatin, kh nitrat (NO3) to thnh nitrit (NO2). C loi vi khun c th phn gii protein hay peptone to ra cc sn phm phn gii l indol hay ammoniac (NH3) hoc kh sulfua hydro (H2S), c loi vi khun c th phn gii hp cht cacbon nh cc loi ng (glucoza, saccaroza, lactoza, maltoza, v.v...) to ra cc sn phm axit hay kh hoc khng c kh nng . Tm li, vi khun nh c mt h thng enzyme phong ph khng nhng m bo c nhng cht dinh dng cn thit v qu trnh trao i cht trong t bo vi khun m cn c tc dng ph hu cu trc m v trao i cht bnh thng ca t bo cy cng nh cc hot ng ca h thng enzyme cy k ch. Vi khun bnh cy c th sn sinh cc c t. c t ca vi khun c tc ng ph hu h thng enzyme ca t bo cy k ch v gy ra nhng tc hi ln n cc chc nng sinh l v trao i ca m thc vt. C th phn chia cc loi c t vi khun thnh hai nhm: nhm pathotoxin v nhm vivotoxin. Cc loi c t pathotoxin c tnh c hiu theo loi cy k ch v c vai tr ln trong vic to ra triu chng bnh. l cc loi c t tabtoxin, phaseolotoxin, syringomycin u l cc cht peptit, dipeptit, tripeptit, c tc ng c ch enzyme tng hp glutamine, lm nh tr s tng hp dip lc, ph v cc phn ng t v ca cy nh phn ng siau nhy chng li vi khun gy bnh (Pseudomonas syringae pv. tabaci, v.v...) Cc loi c t thuc nhm vivotoxin l nhng polysaccarit (Pseudomonas solanacearum, Xanhthomonas sp.) amylovorin (Erwinia amylovora) hoc cc glucopeptit (Corynebacterium sp.). y l nhng c t gy ho cy, tc ng ph hu mng t bo, mch dn ca cy trng. nghin cu v sinh l, sinh ho v c im sinh trng ca vi khun ngi ta cn phn lp thun khit cc loi vi khun ring bit trn mi trng dinh dng nhn to, nui cy chng trn cc mi trng c hoc lng. Mi trng phn ly nui cy vi khun

phn lp, nui cy vi khun t m thc vt b bnh trong vic nghin cu chn on, gim nh vi khun v cc c im sinh l, sinh ho ca chng, ngi ta thng dng nhiu loi mi trng dinh dng nhn to khc nhau tu theo loi vi khun v mc tiau nghin cu. Ph bin l mi trng bn tng hp v mi trng tng hp (ho cht). Cc loi mi trng iu ch c kh trng trit bng cch hp v trng trong ni hp nhit 121C, 1 1,5 atm trong 15 30 pht. Mi trng PSA (Pepton-saccaro-agar) Pepton 10 g Saccarose 10 g Glutamat natri 1g Agar 17 - 20 g Nc ct 1000 ml Mi trng PPSA (Potato-pepton-saccaro-agar) Khoai ty gt v 200 g Pepton 10 g Saccarose 10 g Agar 20 g Nc ct 1000 ml Mi trng PGA (Potato glucose-agar) Khoai ty 200 g Glucose (dextrose) 20 g Agar 20 g Nc ct 1000 ml Mi trng Ayers (th phn ng to axit t cc loi ng cn thit cho tham v o) KCl 0,2 g MgSO4.7H2O 0,2 g NH4H2PO4 1g Agar 12 g Nc ct 1000 ml Bromothymol xanh 1 ml (dung dch trong cn 1,6%) Mi trng chn lc KingB (Vi khun c sc t flourescein (Pseudomonas sp.) Glycerin 15,0 ml K2HPO4 1,5 g MgSO4.7H2O 1,5 g Bacto peptone 20 g Agar 17 g Nc ct 1000 ml pH 7,2 Mi trng chn lc PPGA + 0,1% CaCl2 (Pseudomonas glumae), (Matsuda, 1988) K2HPO4 0,5 g CaCl2 1,0 g NaCl 3,0 g Na2.HPO4 3,0 g Glucose 5,0 g Pepton 5,0 Agar 20,0 g Khoai ty 200 g Nc ct 1000 ml Mi trng Wakimoto ci tin (Xanthomonas oryzae) Bactopepton 5,0 g Nitrat canxi 0,5 g Pht pht natri 0,8 g St sunfat 0,05 g Saccaro 20,0 g Agar 17 20 g Nc ct 1000 ml[sa]Tnh

bin d di truyn vi khun

S tng sinh khi ca vi khun bnh cy c tin h nh ch yu bng sinh sn v tnh theo phng thc phn i t bo m thnh hai t bo mi nh nhau nh s hot ng ca cu trc mezosm (mesosome) to thnh mng ngn ngang gia t bo phn tch vi khun thnh hai t bo mi. Tuy nhin, cng nh cc sinh vt khc, vi khun bnh cy lun lun c nhng bin i tnh trng do tc ng thay i ca cc yu t ni ti ban trong c cu

trc gen di truyn v cc yu t bn ngoi l cc yu t sinh thi, mi trng sng. Nhng bin i di truyn lm cho loi vi khun c tham nhng tnh trng mi hoc mt i mt s tnh trng c gi l tnh bin d ca vi khun. Bin d di truyn l mt trong nhng con ng c bn nht dn ti s hnh thnh xut hin ra nhng dng mi, chng sinh l mi, ni sinh hc mi c tnh c, tnh gy bnh thay i ca mt loi vi khun gy bnh cy trong thin nhin. l mt trong nhng nguyn nhn lm a dng ho v gy bin ng lin tc trong qun th k sinh trn ng rung, gy tham nhiu kh khn v phc t1p cho vic chn la p dng cc bin php phng tr bnh vi khun. Nhng bin d di truyn i vi vi khun c th pht sinh do t bin ngu nhin v do ti t hp gen di truyn ca cc t bo vi khun. a) t bin: qu trnh t bin ca vi khun c th xy ra do cc yu t gy t bin ho hc v vt l hoc chnh do yu t cy k ch gy ra (ging khng hoc nhim). Di tc ng ca cc cht gy t bin ho hc hay cc yu t vt l (chiu tia phng x1) hin tng t bin c th xy ra bt k mt on n o cc phn t nucleotide ca DNA, lm pht sinh cc th t bin hnh thi, t bin sinh l - sinh ho, v.v,...Cc th t bin vi khun c nhng thay i v hnh thi khun l1c, mu sc khun l1c, tnh khng nguyn, tnh c, tnh gy bnh, tnh mn cm v chng chu i vi cht khng sinh, i vi thc khun th (bacteriophage), kh nng sn sinh c t, v.v... Nhiu th t bin xut hin c nhng bin i tnh gy bnh nh lo i Pseudomonas tabaci, Erwinia aroidae. Trong gii hn mt qun th k sinh, tn s t bin vo khong t 1 10-5 n 1 10-10. b) Ti t hp vt cht di truyn: i vi vi khun, s ti t hp c th tin h nh theo 3 kiu: chuyn n1p, ti n1p v tip hp. - Chuyn n1p: l mt kiu ti t hp vt cht di truyn, lm bin ho h gen ca t bo vi khun nhn bng cch t hp th vo mt DNA ngo1i lai c gii phng ra t mt t bo vi khun cho c nhng tnh trng khc. Griffith 1928 ln u tin pht hin thy hin tng t hp gia genom ca chng vi khun vi on DNA ngo1i lai trng thi t do trong dung dch ca mt chng vi khun khc to thnh cc c th ti t hp vi khun mi c tnh trng b xung. - Ti n1p: l mt kiu ti t hp, l mang truyn mt on vt cht di truyn DNA (gen) ca mt chng vi khun vi khun cho gn vo genom ca t bo vi

khun nhn thng qua mi gii chuyn ti l thc khun th n ho (bacteriophage n ho ). Thc khun th n ho l nhng thc khun th khng c tnh khng ph hu t bo vi khun ch m cng tn ti, DNA ca chng gn vi nhng on DNA (gen) ca chng vi khun ch, sau c th chuyn ti sang mt t bo vi khun khc. Vi khun ch mang ban trong nhng thc khun th n ho gi l vi khun sinh tan (lisogene). Hin tng ti n1p l c ch bin d rt quan trng ca vi khun c Lederberg pht hin u tin nm 1952 v sau Okabe v Goto, 1961 nghin cu hin tng ti n1p Ralstonia solanacearum (bnh ho xanh vi khun). y l mt kiu ti t hp c ngha quan trng trong vic to thnh cc chng ni ca loi vi khun gy bnh cy. - Tip hp: l s tip xc trc tip gia hai t bo vi khun khc gii tnh truyn mt phn vt cht di truyn t t bo vi khun cho (vi khun gii tnh dng F+) vo trong genom ca t bo vi khun nhn (vi khun gii tnh m F), dn n s hnh thnh mt hp t khng hon to n (merozygote). Yu t gii tnh F l mt on DNA t do nm c lp trong nguyn sinh cht hoc gn vo DNA nhn vi khun. T bo vi khun c yu t F l vi khun c F+, lm nhim v ca t bo vi khun cho gen, ngc li l vi khun F- lm nhim v ca t bo vi khun nhn(vi khun ci). T bo F+ c loi c tn s ti t hp thp, hoc chuyn ho thnh cc t bo F+ c tn s ti t hp cao (vi khun Hfr) trong kiu tip hp ca vi khun bnh cy lo i Pseudomonas v Xanthomonas.[sa]Ngun

gc v tin ho ca tnh k sinh vi khun gy bnh cy

Tnh k sinh vi khun gy bnh cy bt ngun t kh nng dinh dng nhng m t bo thc vt cht. Trong thin nhin, tn d cy trng sau cc v thu hoch ri rng tran mt t, vi su trong t l ngun cung cp thc n cho vi khun. Mt khc mt s vi khun c th ri vo cc vng m t bo cht ca cy v mt l do n o v s dng cc tn bo cht lm thc n. Ngo i nhng yu t ngo1i cnh kch thch s hot ng cc enzyme ca vi khun cng gi mt vai tr kh quan trng trong qu trnh tin ho ca tnh k sinh vi khun gy bnh cy.

Cc loi vi khun gy bnh cy khng phi cng c chung mt t tin, m c l chng xut pht t nhiu ngun khc nhau. C th ni rng vi khun gy bnh cy c bt ngun t cc nhm sau y: - Cc nhm vi khun hoi sinh trong t (Pseudomonas sp.) - Cc nhm vi khun sng ph sinh trn cc b phn khc nhau ca cy (Xanthomonas herbicola, v.v.) - Cc nhm vi khun sng trong t vng r cy. S hnh thnh tnh k sinh ca vi khun gy bnh cy xut pht t cc nhm trn y i theo cc con ng khc nhau. Con ng tri qua mt s giai on nht nh v mi giai on nh vy tnh k sinh c hnh thnh ngy c ng r nt. mi giai on nh vy cc yu t ngo1i cnh cng c nh hng rt ln v c trng hp cc yu t bn ngoi c th lm cho con ng i lan ca vi khun k sinh tr thnh quanh co v c th c nhng lc phi quay tr li, ngha l tnh k sinh mi c hnh thnh, ch-a kp cng c c th b mt i. Trong mi giai on tin lan ca tnh k sinh, cy trng cng c nhng phn ng chng i nht nh v lm cho con ng i lan ca tnh k sinh khng phi l con ng thun li d d ng. Ni chung con ng tin lan ca tnh k sinh vi khun gy bnh cy c th bao gm cc bc sau y: 1. im xut pht : cc dng vi khun hoi sinh trong t, trong tp o n vi sinh vt r cy, trn cc b phn ca cy, mun tin lan gy bnh cho cy trc ht chng phi s dng c t bo cht ca cy lm thc n. 2. Xm nhp vo cc b phn ca cy ang trong tnh trng khng hot ng sinh l, cc b phn trong tnh trng ng ngh: c cy, hom ging, v.v... 3. Gy bnh cho cc b phn ca cy ang trong trng thi tch cc hot ng sinh l. bc ny vi sinh vt phi thng qua hai giai on :

Gy bnh c tnh cht nht thi, trong trng hp gp nhng iu kin thun li nht v ch gy bnh c nhng b phn nht nh ca cy. Cc loi vi khun giai on pht trin ny cn ch-a mt hn kh nng sng hoi sinh. V vy gp trng hp bt thun chng c th tr li sng hoi sinh, tuy vy kh nng hoi sinh v chng i vi nhng tc ng ca cc loi vi khun hoi sinh khc c b gim st i nhiu v chng khng th sng bnh thng

trong iu kin hoi sinh c. Mt khc tnh k sinh cc loi vi khun ny vn ch-a c n nh.

Gy bnh lu d i hn v bnh lan rng khp cc b phn k ch. Tuy giai on ny vi khun gy bnh c cho cy, nhng phm vi k ch ca chng rt rng. Phn ln l cc loi vi khun a thc. Quan h ca chng vi cc loi cy xc nh ch-a c xc lp, kh nng la chn ca chng ch-a hnh thnh.

4. phm vi k ch b thu hp dn v tnh chuyn ho c hnh thnh. Cc loi vi khun gy bnh cy bc pht trin ny phn ln l nhng loi vi khun chuyn tnh. mc pht trin ny vi khun b mt hn kh nng hoi sinh v quan h ca chng vi cy tr nan rt khng kht v chng khng cn kh nng sinh trng pht trin ngo i t bo cy trng.[sa]Phn

loi vi khun gy bnh cy

Phn loi vi khun gy bnh cy l mt vn rt phc t1p, cn ch-a hon chnh v thng nht. T cui th k 19 n nay, nhiu h thng phn loi vi khun bnh cy c xy dung nh h thng phn loi Migula, Smith, Bergey, Crassinicop, Dowson, Tesic, Gorlenco, v.v. Ngi ta p dng tng i rng r i bng phn loi vi khun Bergey. nhng trong bng phn loi vn thiu mt s thng nht trong nguyn tc xp loi. Loi Corynebacterium gm cc vi khun thuc nhm gram dng, khng c lng roi (khng chuyn ng). Loi ny cng tng t nh loi Aplanobacter ca bng phn loi Smith. Loi Pseudomonas gm cc vi khun hnh gy, chuyn ng, hnh thnh cc khun l1c khng m u. Loi Xanthomonas cng gm cc vi khun c hnh dng nh trn nhng hnh thnh cc khun l1c mu v ng. Loi Erwinia gm cc loi vi khun khng hnh thnh bo t v c lng roi ton thn. Loi Bacillus cng gm cc vi khun nh loi trn ch khc l c hnh thnh bo t. Ngo i 5 loi trn y cn mt loi c bit gm cc vi khun gy hin tng u sng, c bu trn cy, loi Agrobacterium. Vic tch ring loi ny da tran mt nguyn tc hon ton khc (triu chng bnh) v c s khng c thng nht. Mt s loi bt ngun t Rhizobium, mt s loi bt ngun t loi vi khun Pseudomonas fluorescens, v.v. Loi Erwinia theo sp xp ca Bergey, l mt loi khng ng nht. V vy Undi (1945) chia loi ny ra lm hai loi: loi Erwinia gm cc vi khun gy bnh

c lng roi ton thn, khng c enzymee pectinaza v protopectinaza. Loi Pectobacterium cng gm cc vi khun hnh gy c lng roi ton thn, nhng c cc loi enzymee ni tran. Tm li, cc c s phn loi rt khc nhau tu theo quan im phn loi ca cc nh nghin cu v hu ht cc ch tiu phn loi cha c nghin cu y nan cc bng phn loi c vn ch-a thng nht cn thiu c s c th trong vic phn loi mt s loi (species). Song nhn chung phn loi vi khun gy bnh cy, ngi ta da vo nhiu ch tiau phn loi : ch yu da vo cc c im hnh thi, sinh trng (hnh dng, kch thc t bo, c im khun l1c, c im lng roi, tnh chuyn ng, kh nng nhum Gram, v.v...), ng thi da vo c tnh sinh l sinh ho (quan h vi xy, nhit , sc t, thu phn gelatin, tinh bt, kh nng phn gii protain to thnh indol, H2S, NH3, kh nng kh nitrat (NO3) thnh nitrit (NO2) hoc N t do, kh nng phn gii ngun cacbon, c bit l cc loi ng,v.v...v da vo tnh gy bnh, tnh khng nguyn, tnh chuyn ho k ch, c im triu chng bnh,...Gn y, cn da vo c im thnh phn cu trc DNA ca vi khun, phn tch trn c s sinh hc phn t xc nh, phn loi loi vi khun. Da vo h thng phn loi truyn thng ca Bergey (1939, 1974) v Gorlenco (1966) c th nau tm tt chung v vi khun gy bnh cy nh sau : Lp Schizomycetes (Eubacteriae) B Eubacteriales H 1 :Mycobacteriaceae (Chester 1901): vi khun khng chuyn ng (Corynebacteriaceae). 1. Loi (Genus) : Corynebacterium (Lehman Neumann 1896) vi khun Gram dng. Lo i (species) : Corynebacterium sepedonicum 2. Loi Aplanobacterium (Smith, 1905; Tesic, 1956) vi khun Gram m. H 2. Pseudomonadaceae (Wilson, 1917) vi khun chuyn ng c lng roi cc. 1. Loi : Pseudomonas (Migula, 1900) : khun l1c khng mu (trng kem). Lo i Pseudomonas solanacearum. 2. Loi Xanthomonas (Dowson, 1939) : khun l1c mu v ng.

Loi Xanthomanas campestris, v.v,... H 3 : Rhizobiaceae (Conn, 1938) 1. Loi Rhizobium (Frank, 1899) 2. Loi agrobacterium (Conn, 1942) : vi khun hi cy gy u s-ng. Lo i agrobacterium tumefaciens. H 4 : Bacteriaceae (Conn, 1872) : vi khun chuyn ng, nhiu lng roi bao quanh t bo, khng sinh bo t. 1. Loi : Erwinia (Winslow, 1920). Lo i Erwinia carotovora : khun l1c khng m u. 2. Loi Chromobacterium (Bexgonzini, 1881) : c m u H 5 : Bacillaceae (Fischer, 1895) : vi khun chuyn ng, sinh bo t. 1. Loi Bacillus (Conn, 1872). 2. Loi Clostridium (Prasnowski, 1880). Trong nhng nm gn y, phn loi vi khun hin i nghin cu trn c s sinh hc phn t phn tch cu trc DNA ca lo i. DNA ca cc c th, cc isolate ca cng mt loi u c mt code di truyn tng t nhau ngha l thnh phn nucleotide ging nhau, h m lng guanin v xitozin (G + X) tng t nhau. Nhng nghin cu khng nh : h m lng G.X ca cc loi trong loi Erwinia l 50 54%; Corynebacterium: 54 - 55%; Pseudomonas: 58 - 63%; Xanthomonas: 64 - 69%.[sa]Triu

chng bnh vi khun

Cc loi hnh triu chng bnh cy c bn do vi khun gy ra : - Vt m, chy l: hin tng m m cht hoi t c hnh dng, mu sc khc nhau cc b phn trn mt t ca cy nht l l, qu thng c phn bit gi bng cc dng m l v chy l. tiu biu l bnh b1c l la (Xanthomonas oryzae), bnh m sc l la (Xanthomonas ozyricola), bnh gic ban bng, m l d-a chut, bnh chy xm cy la, v.v. - Ho r: Vi khun xm nhp gy hi h thng mch dn r, thn, c nh, l, n ph hu v vt tc b mch dn tr thnh mu nu, nu en, gy ho r nhanh

chng mt s l, c nh v sau ton cy ho r v cht. in hnh l bnh ho xanh vi khun hi cy h c , h u,...do loi Ralstonia solanacearum Smith. - Thi hng: Triu chng rt ph bin c tr-ng cho cc loi vi khun Erwinia carotovora gy hin tng thi nhn c khoai ty, c rt, bp ci, h nh ty,v.v. - B1c m u: Triu chng th hin thi k u ca bnh vi khun hoc xut hin cng vi triu chng vt m hoi t. M bnh ho v ng nht, mt dip lc, nh bnh v ng l vi khun. - Bin dng u s-ng: Mt s t bnh vi khun c triu chng rt c tr-ng to ra cc u s-ng r, thn, c nh,...nh- bnh ung th- vi khun hi nho v cc cy trng khc (agrobacterium tumefaciens).[sa]c [sa]Tnh

im xm nhim v truyn lan ca vi khunchuyn ho k sinh

Tnh chuyn ho k sinh l s biu hin mc thch ng chn lc trn mt phm vi k ch thch hp k sinh gy bnh ca mt loi vi khun. Cn c vo tnh chuyn ho k sinh, cc loi vi khun hi cy phn thnh hai nhm ch yu l vi khun n thc c tnh chuyn ho cao (hp) v vi khun a thc c tnh chuyn ho thp (rng). + Vi khun n thc, chuyn ho cao (hp) : k sinh gy bnh trn mt loi cy trng hoc mt v i loi cy trng nht nh trong mt h thc vt, v d nh lo i Corynebacterium michiganense (gy bnh ho cy c chua), loi Bacterium stewarti (ho cy ng), loi erwinia tracheiphila (ho bu b), loi Xanthomonas oryzae (b1c l la), lo i Xanthomonas malvacearum (gic ban bng),... + Vi khun a thc, chuyn ho thp (rng) : c kh nng k ch k sinh, chn lc phm vi k ch rt rng bao gm nhiu loi cy trng nhiu h thc vt khc nhau. in hnh l lo i Ralstonia solanacearum gy bnh ho xanh vi khun hi cc loi cy thuc h c , cc loi cy h u, bu b, chui,v.v. gm trn 200 loi cy trng khc nhau thuc 44 h thc vt. Bnh vi khun u s-ng Agrobacterium tumefaciens hi trn 66 loi cy thuc 39 h thc vt. loi erwinia carotovora gy hi trn nhiu loi cy, nhiu h khc nhau nh- ci bp, khoai ty, c rt, h nh ty,v.v. Cc loi vi khun n thc c tnh chuyn ho cao, sng cc m sng ca cy hoc bo tn tn d cy bnh nhng khng c kh nng bo tn lu d i sng trong t so vi cc loi vi khun a thc.

Nghin cu tnh chuyn ho ca vi khun l mt trong nhng c s khoa hc ca vic xy dng h thng phng chng tng hp bnh vi khun hi cy trng.[sa]c

im xm nhim gy bnh

Qu trnh xm nhim bao gm cc giai on k tip nhau : xm nhp ly nhim giai on bnh giai on pht trin bnh.

Giai on xm nhp ly nhim ban u c thc hin khi c s tip xc ca vi khun vi b mt b phn cy trng, xm nhp c vo ban trong m cy thng qua cc con ng khc nhau. Tu theo loi vi khun m kh nng xm nhp vo m c khc nhau. Vi khun xm nhp vo cy hon ton mang tnh th ng bi n khng c kh nng xm nhp trc tip chc thng vo m t bo hoc xuyn qua biu b, b mt l cy cn nguyn vn.

- Vi khun xm nhp qua vt thng c gii : y l cch xm nhp th ng qua vt thng c gii do gi m-a, cn trng, gia sc hoc do hot ng ca con ngi trong chm sc, vun si, ct ta l, thn c nh,...gy ra mt cch rt ngu nhin, nh nh ng nhng li c tc dng m ng cho vi khun d d ng xm nhp, ly nhim vo m khng cn nguyn vn. Phng php xm nhp ly nhim qua vt thng c gii l rt ph bin i vi nhiu loi vi khun. tiu biu l cc loi vi khun Erwinia carotovora (thi c khoai ty, h nh ty, v.v.); Corynebacterium michiganense (gy ho c chua); Pseudomonas tabaci (m chy l thuc l),... - Vi khun xm nhp qua cc l h t nhin nh l kh khng, thu khng, cc mt c chi non, v thn,v.v. L kh khng trn l l con ng xm nhim tng i ch ng, ph bin ca nhiu loi vi khun gy m l, hi nhu m nh loi Xanthomonas malvacearum (gy bnh gic ban bng); Xanthomonas vesicatoria (gy bnh m en vi khun c chua),v.v. - Vi khun xm nhp trc tip vo cc m c quan khng c cutin bo v nh lng r, lng ht,... Mt s loi vi khun c th xm nhp vo m cy bng mt hoc hai trong cc con ng xm nhp ni tran. V d loi Xanthomonas citri gy bnh lot cy c mi c th xm nhp qua kh khng v qua vt thng c gii do gi m-a, hoc do su v ba c l to ra.

Thi k tim dc ca bnh l giai on k tip ca qu trnh xm nhp ly bnh, n thay i tu theo ging cy k ch v cc yu t ngo1i cnh, nht l yu t nhit v tnh c, tnh gy bnh ca cc chng vi khun. Ni chung trong phm vi nhit cho php nu trong iu kin nhit c ng cao th thi k tim dc c ng rt ngn, bnh pht triu chng c ng nhanh hn. V d: bnh gic ban hi bng do vi khun Xanthomonas malvacearum nhit thch hp 25 30C, thi k tim dc t 4 5 ng y, nhng nhit qu cao > 35C hoc qu thp < 20C th thi k tim dc ko d i ti 6 14 ng y. Giai on pht trin bnh l giai on tip theo ca thi k tim dc, t khi triu chng bnh xut hin, bnh tip tc pht trin gy hi cy cho n khi kt thc.im truyn lan ca vi khun

[sa]c

Trong thi k cy trng sinh trng pht trin trn ng rung, bnh vi khun c th truyn lan t cy ny sang cy khc, t vng c bnh n cc vng xung quanh bng nhiu con ng khc nhau : - Truyn lan nh gi, khng kh : lung khng kh cun theo vi khun, cc mnh vn m bnh c th truyn bnh i xa t ch ny sang ch khc. Tuy nhin bng cch truyn lan ny bnh vi khun ch truyn lan vi khong cch hp, nht l khi khng kh kh, vi khun khng sng c lu. - Truyn lan nh nc : vi khun d d ng truyn lan nh nc ti, nc m-a, nht l trong iu kin m-a, gi, bo. M-a gi cn lm sy st to ra cc vt thng nh rt thch hp cho vi khun xm nhp. Nc ti cng c th -a vi khun t, cy lan truyn i xa vi mt khong cch rng ln. Nh c nc m cc tn d m bnh c vn chuyn i xa ly nhim bnh. - Truyn lan nh cn trng v cc ng vt khc : cc loi ong, cn trng ming nhai u c th mang vi khun truyn i xa theo phng php c gii. Mt s loi cn trng ming chch ht c th ly vi khun cy bnh, cha trong rut truyn bnh. Mt s tuyn trng trong t, c san, chim, nhn cng c th truyn lan bnh vi khn trong t nhin. - Truyn lan qua hot ng ca con ngi : vi khun c th ly lan qua dng c v qua cc hot ng ca con ngi trong qu trnh chm sc, vun si, ta cy, bm c nh, ngt ngn hoc vn chuyn ht ging, cy ging nhm bnh i cc vng trng trt khc nhau.

S truyn lan bnh, s pht sinh pht trin ca bnh mt ni n o c lin quan cht ch vi s tn ti v tch lu ca ngun bnh s1/2n c.[sa]Ngun

bnh vi khun

Ngun bnh l nhng v tr, b phn m vi khun bo tn lu d i pht tn ly nhim bnh cho cy trong v trng, trong nm. Trong thc tin sn xut nng nghip, ngun bnh u tin ca vi khun bo tn t v ny sang v khc, nm ny sang nm khc u tn ti lu tr lu d i tn d cy bnh, ht ging, c ging, t trng, c di,v.v. - Ht ging, cy ging, c ging : l ngun bnh quan trng ca nhiu loi bnh vi khun hi cy. y l ngun bnh u tin. Vi khun bo tn, tim n ban trong hoc trn b mt ht ging, t truyn lan bnh i cc ni. V d loi vi khun Pseudomonas phaseolicola tn ti v ht, ban trong ht, phi ht ca ht u tng,v.v. Ht ging b nhim vi khun l do trong thi k sinh trng ca cy b bnh, vi khun di chuyn theo b mch dn xm nhp vo ht (Xanthomonas malvacearum : bnh gic ban bng; Pseudomonas tabaci : bnh m l vi khun hi thuc l,v.v.). - tn d cy bnh l ngun d tr vi khun rt quan trng. Vi khun tn ti lu d i ban trong tn d m bnh ri rng, st li trn ng rung sau thu hoch cho n khi t n d- b thi mc, gii phng vi khun ra ngo i mi d d ng b cht trong t do s tc ng ca cc vi sinh vt i khng, cc khun thc th (bacteriophage),v.v. - Mt s loi vi khun cn c kh nng c- tr qua ng, bo tn, tim sinh trong r cy trng v cy di trong t. V d nh loi Pseudomonas tabaci (bnh m l vi khun hi thuc l), Xanthomonas oryzae (bnh b1c l la), Ralstonia solanacearum Smith (bnh ho xanh vi khun c chua, khoai ty, thuc l,v.v.). - Nhiu loi c di trn ng rung c mt quanh nm trn ng rung cng c th l k ch ca mt s bnh vi khun. Bn thn nhng loi c di ny thng xuyn nhim vi khun tr thnh ngun bo tn lu tr bnh trong t nhin trong thi k c mt hoc khng c mt ca cy trng.[sa]Chn

on bnh vi khun

Chn on bnh nhm xc nh ng nguyn nhn gy bnh, gim nh loi vi khun gy bnh, trn c s chn la cc bin php phng chng bnh c hiu qu nhm bo v cy trng. Cc phng php thng dng chn on bnh vi khun : - Da vo triu chng c tr-ng bn ngoi - Phng php vi sinh : pht hin v nghin cu cc c im ring v hnh thi khun l1c v t bo vi khun, nhum vi khun trong m bnh, phn lp nui cy vi khun, ly bnh nhn to, v.v. - Phng php sinh ho, sinh l. - Phng php chn on huyt thanh. - Phng php chn on bng khun thc th (bacteriphage). - Phng php ELISA v PCR (phn ng chui Polymeraza).[sa]Phng

php chn on da vo triu chng bnh

Mt s loi vi khun hoc mt nhm vi khun hi cy c th gy ra nhng loi triu chng bnh c tr-ng (nh- triu chng bnh vi khun b1c l la, bnh lot cy c mi, bnh m l thuc l, v.v). Tuy nhin da vo triu chng bnh ch c th xc nh chn on ng bnh trong mt s trng hp. Nhiu khi trn mt loi cy, nhiu loi vi khun khc nhau v nhiu loi vi sinh vt gy bnh khc nhau c th to ra cc triu chng tng t ging nhau rt kh phn bit (nh- cc loi bnh ho r, bnh thi hng cy, c, qu, v.v). V vy phi tin h nh kho st chi tit tham bng cc phng php chn on khc trong nhng trng hp cn thit, khi chn on theo triu chng bnh ch l bc s kho ban u.[sa]Phng

php vi sinh

xc nh bnh do vi khun gy ra, iu cn thit phi khng nh s c mt ca vi khun trong m bnh, phn lp t m bnh nui cy vi khun thun khit, sau ly bnh nhn to xc nh tnh gy bnh ca chng trn cy k ch theo nguyn tc Koch. Tip tc nghin cu xc nh r c tnh hnh thi, sinh trng khun l1c v phn ng sinh ho c c s phn loi, gim nh loi vi khun khi cn thit. Cc ch tiu hnh dng, kch thc ca t bo vi khun c quan st o m bng phng php hin vi, phng php nhum t bo vi khun hoc m bnh

theo Gram, phng php nhum lng roi bng ho cht hoc bng knh hin vi in t. Cc c im khun l1c ca vi khun trn mi trng nui cy (Agar) cn c xc nh r v hnh dng, mu sc khun l1c, ra khun l1c (m u trng kem : Pseudomonas sp; m u trng xm : Erwinia sp; mu v ng : Xanthomonas sp., v.v.). Tuy nhin mt s c im khun l1c ni trn c th thay i mt phn ph thuc vo c cht ca mi trng nui cy v mi trng c hiu ca loi vi khun, v.v.[sa]Phng

php sinh ho

Mt s ch tiu cn thit gim nh loi vi khun cn chn on phi c kho st nghin cu bng phng php th cc phn ng sinh ho ring bit. Cc loi vi khun khc nhau phn bit v nhu cu, kh nng s dng cc cht dinh dng v v kiu trao i cht. + Cc loi vi khun phn bit khc nhau c hay khng c kh nng phn gii, s dng mt s gluxit, hp cht cha cacbon, hp cht hu c trong qu trnh trao i nng lng. chn on, ngi ta thng dng cc ngun cacbon l: monosaccarit, disaccarit, polysaccarit, ru v glucoside,... + Phn ng kh nitrat + Kh nng phn gii, s dng cc ngun m (protein, peptit) + Mt s phn ng khc[sa]Phng

php huyt thanh

y l phng php chn on nhanh bnh vi khun c ng dng trong bnh cy nht l trong vic kim tra, chn lc ging, vt liu lm ging s1ch bnh v trong kim dch thc vt. Phng php huyt thanh chn on vi khun da trn c s phn ng c tnh c hiu cao gia khng nguyn v khng th tng t. gim nh vi khun gy bnh bng phng php huyt thanh cn phi iu ch s1/2n tng loi khng huyt thanh c hiu vi tng loi vi khun ring bit A, B, C,...Qu trnh c th khi qut theo s sau : KNA => ng vt mu nng (th nh ) => KTA KNB => ng vt mu nng (th nh ) => KTB

KTA + KNA => { KTA + KNA } => phn ng dng. KTA + KTB => phn ng m Ghi ch : KNA l khng nguyn vi khun A. KNB l khng nguyn vi khun B. KTA l khng th A (khng huyt thanh vi khun A). KTB l khng th B (khng huyt thanh vi khun B).[sa]Phng

tr tng hp bnh vi khuntc xy dng bin php phng tr bnh do vi khun

[sa]Nguyn

Trong vic t chc v tin h nh bin php phng tr bnh do vi khun gy ra cn ch rng vi khun gy bnh rt khc nhau v mc k sinh. Mt nhm kh ln gm cc loi vi khun cn bn l bn hoi sinh v ch gy bnh cho cy trong nhng trng hp nht nh. Vi khun ny ch xm nhp v gy bnh cho cy trong trng hp cy v mt l do n o m b suy yu nh chm sc km, thiu phn, thiu nc, thi tit khng thun li,v.v...Nhim v ch yu phng tr vi nhm vi khun gy bnh cy ny l loi tr cc iu kin gip cho bnh xm nhp v pht trin, ng thi tng cng chm sc cho cy tng tnh chng bnh ca cy. Mt s ln loi vi khun gy bnh l nhng loi k sinh thc s, chng ch c th sng trn cy hoc trn tn d cy m thi. Trong trng hp ny cc bin php k thut canh tc khng d d ng ngn cn s pht sinh v pht trin ca bnh, nhng mt mc nht nh c th lm cho bnh pht trin km i v lm gim nh tc hi ca bnh. t chc tt vic phng tr vi khun gy bnh thuc nhm ny cn nm c quy lut pht trin ca chng trong t nhin. Mi loi vi khun trong t nhin c nhng c im pht trin ring, thng l rt phc t1p. Mun nm c nhng c im ny cn nghin cu tm hiu c tnh sinh vt hc ca vi khun trong mi tng quan ca chng vi iu kin mi trng xung quanh. c im pht trin ca vi khun gy bnh c th thay i ph thuc vo iu kin ngo1i cnh v cc iu kin k thut canh tc,v.v.[sa]Mt

s bin php ch yu thng c p dng phng tr bnh do vi khun

gy ra

- Thc hin v sinh thc vt, loi b mm bnh lu tr tn d cy bnh sau thu hoch.

- Lun canh vi cc loi cy trng khng phi l k ch, kt hp vi tiu dit c di, tn d cy bnh to iu kin cch li v hn ch s ly lan, tch lu ngun bnh trong t. - Chm sc tt, bn phn cn i hp l, trnh bn n thun qu nhiu m v c. Tng cng s dng phn hu c, phn chung hoai mc. - Chn lc v s dng ging chng chu bnh vi khun c nng sut cao trong cc vng v cc v d nhim bnh nng. Bin php s dng ging chng chu bnh thay th cc ging cm nhim bnh l bin php ch yu c ngha kinh t v hiu qu phng chng bnh vi khun. - S dng ht ging, c ging, vt liu lm ging s1ch bnh : bng cch ly ging t cc cy khng nhim bnh, nhn ging bng phng php nui cy m phn sinh (khoai ty s1ch Erwinia carotovora pv. atroseptica); x l ht ging bng nc nng (50C trong 20 pht chng Xanthomonas campestris, v.v...) hoc x l bng dung dch formol 1 : 90, hoc x l bng mt s thuc khng sinh nh Phytobacteriomycin, Streptomycin phng chng vi khun hi d-a chuut, u ,v.v... - Phng tr cc loi cn trng mi gii truyn bnh hoc gy vt thng to iu kin thun li cho vi khun ly nhim (cc loi rp, su v ba hi cam qut,...). - Bin php sinh hc, s dng ch phm sinh hc phng chng bnh vi khun, to iu kin thun li cho cc vi sinh vt i khng (Pseudomonas fluorescens, Bacillus subtilis, Bacillus polymyxa,... hot ng tiu dit v c ch s pht trin ca vi khun hi cy.[sa]