Veteriner Hekimlikte Muayene Yontemleri

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

Veteriner HekimlikteMuayene Yöntemleri

İ. Ü. Veteriner Fakültesiİç Hastalıkları Anabilim Dalı

��

��

��

��

!" ��#$%&#$'&(��&%)%&#

*�� +,�'%()��#-)�.�/ � �0��"�+��1.��.�. �23�34��5�6�+7�/�� +�/�� +��4��+�� +��8�343+�+�� +� �/�� 4��9��/8+&�4�/�� :�6�� 4��9� �.�4,� ;��,� ;4�,� 5��,� �<�� /�� 4��2��=�� <+��

�� !��"#$%&�'��()

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹.ÇAPAMillet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17

CERRAHPAfiACerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58

KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08

SAMSUNUlugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

ELAZI⁄Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/BTel: (0424) 233 43 43

ANTALYAMeltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar›Falez Sit. Toros Apt. No:183/2Tel: 0 (242) 238 15 55

BURSAAlt›parmak Cad. Burç Pasaj›, BursaTel: (0224) 224 60 21

AnkaraMN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹Halk Sok. No: 5 S›hhiye-AnkaraTel: (0312) 431 16 33

‹zmir / Bornova‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96

‹zmir / Konak‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹SSK ‹fl Han› P/36 Konak-‹zmirTel: (0232) 425 27 58

AdanaADANA NOBEL K‹TABEV‹Adnan Kahveci Bulvar› 31/C AdanaTel: (0322) 233 00 29

ÖNSÖZ

Veteriner Hekimlikte Muayene Yöntemleri başlıklı bu kitap tanı, ayırıcı tanı, öngörüm ve sağaltım sonuçlarının izlenmesi amacıyla uygu-lama yöntemlerine değinen kapsamlı bir eser niteliğinde olup, öğrencilerin, doktora öğrenci-lerinin ve serbest veteriner hekimlerin yararla-nabilecekleri şekilde hazırlanmıştır. Fiziksel mu-ayene yöntemleri yanında ayrı, ayrı sistemlerin muayenesi, sıvı-elektrolit ve asit-baz dengeleri hakkında bilgileri içermektedir. Son bölüme görüntüleme teknikleri ve arama programları kısaca eklenerek bütünlük sağlanmaya çalışıl-mış, hayvan hastalıklarına ait laboratuvar veri-lerini saptama yöntemi, kullanılması gereken yöntemlerin bilinmesi ve elde edilen verilerin değerlendirilerek yorumlanmasında ortaya çı-kan çelişkili durumlara açıklık getirmek diğer bir amaç olarak benimsenmiştir. Hastalık ve sis-temlere göre program yaparak belli değişken-lerin önerilmesi kolaycılık olarak nitelendirilir. Tanı koyarken, öngörüm saptanırken ve sağal-tım sonuçlarını izlenirken hangi yöntemlerin kullanacağı, hangi değişkenlerin saptanması gerektiği kuramsal olarak bilinmek zorundadır. Bu gerçeği kalıp haline getirip seçmek kolaycı-lık olur ve yeni gelişmeler devreye giremez.

Uygulama ve kuramsal bilgi birbirinden farklı şeylerdir. Çoğunlukla yaşama uymuyor şeklinde eleştiriler yöneltilir. Gereksiz bilgi ve-riliyor ve dayanaksız görüşler ileri sürülüyor izlenimi bırakılır. Üstü kapalı bir şekilde akılda verilmeye çalışılır. Yol gösterilir. Uygulamaya bakın, uygulamayı aktaran kuramsal şu şekilde, bu şekilde geçiştirilse de olur denir. Buna kar-şın sağlam varsayımlara, uzun süreli gözlemle-re dayanan kuramsal bilgi uygulamaya ışık tu-tar ve yol gösterici niteliktedir. Geleceğin daha iyi kestirilmesine olanak sağlar. Bilgisi sağlam

olanlar kısa ve uzun vadede daha gerçekçi ön-görüde bulunurlar. Kuramsal bilgi eksikliği ku-ramın küçümsenmesine, yararlı ve yol gösterici bilgilerin bir yana itilmesine neden olur. Konu işlenirken somut verilerden yararlanmak, savu-nulan düşünceyi inandırıcı kanıtlarla belirgin kılmak, öğrenciyi olgu içinde yaşatmak, özünü kavrayacak bilgileri aktarmak ve bütün bunlar-dan bir sonuç çıkarmak gerekir.

ATATÜRK, “Hayatta en gerçek yol gösteri-ci bilimdir” buyurarak bilimsel gerçekler dı-şındakilerin gerçek olmadığını vurgulamıştır. Atatürk’e karşı olanlar bilimsel eğitime tutul-mamışlar, tutulmuşlarsa gerçekleri sindireme-mişler arasından çıkar. Bilim olasılıkları, varsa-yımları, yakıştırma veya tasarlamaları ortadan kaldırır. Toplumların değerlerini bilim ve sanat-taki buluşları veya yapıtları belirler.

Öğretim üyesinin görevi doğma ve dayatı-lanları değil, bilimsel gerçekleri savunmak, söy-lemek, öğretmek ve yazıya dökmektir. Uygarlık karşıtı iş yapmalarını emreden hiçbir güce bo-yun eğmezler. Görevlerinin ne olduğu yüzyılla-ra dayanan bilim tarihinde ve geleneklerinde yazılıdır. Taşıdıkları cübbeler insanın yüceliğini, aklın büyüklüğünü ve insan onurunu betimler. Bilim insanlık tarihinin sürekli gelişen ve ger-çekleri ortaya koyan uluslararası birikimidir. Özerk üniversite bilim adamına gerekli ortamı sağlamak zorundadır. Araştırma sonuçlarına, bulgularına, elde ettikleri sonuçlara yasaklama veya kısıtlama getirilemez. Araştırma özgür-lüğünü bozacak türde sınırlamalar koymaz. Araştırmanın içeriği kalitesine bağlıdır. Bilim ufuklarında yeni alanlar açabilen, kavramsal te-mellere sahip bilimi bilim kılan heyecan katabi-lecek güçte çalışmaları destekler. Araştırmanın gündemini kendisi belirler.

III

ÖNSÖZIV

yetiştirilmesi, bilimsel çalışmaların yapılması ve seçkin kişilerin araştırmaya yönlendirilmesi ile mümkündür. Bilim olaylara şüphe ile yak-laşır. Aklını inancın önüne koyamayan kişiler aydınlanma bilincinden yoksun kalır. İnsanlık tarihinde gerçek üniversiteler bilimin inançtan bağımsızlaştığı tarihsel aşamada kurulabil-miştir. Üniversitenin amacı araştırmacı ve öğ-rencileri aynı noktada buluşturarak araştırma bulgularına dayalı öğretim vermektir. Gerçeği araştırmayan öğretim kurumları üniversite ola-maz. Yabancı kitapları ve yayınları çevirerek ak-taran, ezbere dayalı eğitim yapar hale gelir ve Türkçe bilgi birikimi sağlanamaz.

Kitabı yazmakla Bilime ve alanımda Türkçe bilgi birikimine katkıda bulunup yararlı olmuş-sam kendimi mutlu sayacağım. Meslektaşları-ma, Veteriner Fakülteleri öğrencilerine ve he-kimliğimize yararlı olacağını umar, eksikliklerin hoşgörü ve anlayış ile karşılanacağını ümit eder, bilime ve ülkemize yararlı olmasını dilerim.

Prof. Dr. Tarık BİLALAcıbadem-İSTANBUL

3-Ağustos-2011

Bilim, evrenin öznel (subjektif ) algılanması-nın nesnel (objektif ) yorumudur. Nesnel man-tık sayesinde tüm akıl sahiplerinin üzerinde birleştiği kurallar oturtulur. Günümüzde üni-versiteler bilimin en fazla geliştiği ve anlatıldığı alanlardır. Bilimin gelişebilmesi için özgürlük zorunludur. Bu da düşündüğünü içsel ve dış-sal bir baskı olmadan dile getirebilme, nesnel kurallarla doğru olduğu kabul edilenleri yapa-bilme yetisidir.

Üniversiteler bilimsel çalışmalar yapan, bilim ve teknoloji üreten, ülke sorunlarının çözümüne katkıda bulunan yüksek düzeyde bilimsel kuruluşlardır. Gerçeğin saptanması bilim adamlarının bağımsızlığına, görüşlerini ve çalışma sonuçlarını özgürce yayınlamaları-na bağlıdır. Üniversitelere bilimsel, yönetsel ve parasal özerklik tanınması amaca ulaşmak için zorunludur. Almanya, ABD ve İngiltere gibi ge-lişmiş ülkelerde bu anlayış geçerlidir. Üniversi-te kavramı nitelikli yönetim, teknik kadroların

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1

KLİNİK MUAYENE

1. Sağlık ve Hastalık ..........................................................1 2. Eşkal (Signalement) ......................................................2 3. Fiziksel Görünüş ............................................................4 4. Bünye (Konstitüsyon) ..................................................6 5. Mizac (Temparement) .................................................6 6. Öykü .................................................................................6 7. Hastalık Belirtileri ..........................................................8 8. Hastalığın Ortaya Çıkışı ...............................................8 9. Tanı .....................................................................................8 10. Ayırıcı Tanı .....................................................................9 11. Öngörüm .....................................................................1012. Muayene Yöntemleri ...............................................1012.1. Gözle Muayene ......................................................10 12.2. Palpasyon .................................................................11 12.3. Perkusyon ................................................................11 12.4. Oskültasyon ............................................................12 12.5. Sondalama ..............................................................12 12.6. Ponksiyon ................................................................12 12.7. Biyopsi .......................................................................12 12.8. Laboratuvar Muayeneleri ...................................13 13. Endikasyon, Kontrendikasyon .............................13 14. Muköz Membranların Muayenesi .......................14 15. Vücut Isısı .....................................................................1516. Ateş ve Tipleri .............................................................16 17. Kapiller Dolum Zamanı ..........................................17 18. Salivasyon ...................................................................18

BÖLÜM 2

SİNDİRİM SİSTEMİNİN MUAYENESİ

1. İştiha ................................................................................19 2. Anorexie, Polyphagia .................................................19 3. Su Gereksinimi .............................................................20

4. Yem ve Suyun Alınışı ..................................................21 5. Ağız Boşluğunun Muayenesi ..................................22 6. Ağızın Kapanma Dereceleri .....................................22 7. Ağız Mukozası Değişiklikleri ....................................23 8. Sığırlarda Abdomenin Muayenesi ........................23 8.1. Gözle Muayene .........................................................23 8.2. Lateral Abdomen Muayenesi ..............................25 8.3.1. Sol Abdomen Muayenesi ..................................27 8.3.2. Sağ Abdomen Muayenesi .................................27 9. İnce Bağırsaklar ............................................................28 10. Dalak (Spleen) ............................................................28 11. Ön Midelerin Muayenesi ........................................2911.1. Ön Midelerin Gelişimi ..........................................29 11.2. Motorik Hareketler ...............................................29 11.3. Palpasyon ve Perkusyon .....................................32 11.4. Geviş Getirme (Ruminasyon) ............................33 11.5. Ructus .......................................................................33 11.6. Karbonhidratların Parçalanması ......................34 11.7. Azot Metabolizması .............................................35 12. Reticulum Muayeneleri ..........................................35 12.1. Fiziksel Retikulum Muayeneleri .......................36 12.2. Retikulum Ultrasonografisi ................................38 12.3. Travmatic Reticulo-Peritonitis ..........................40 13. Omasum ......................................................................46 14. Abomasum (Der Labmagen) ................................4714.1. Makroskopik Yapı ..................................................47 14.2. Motor, Sindirim ve Sekresyon İşlevleri...........50 14.3. Sola Abomazal Yerdeğiştirme ...........................53 14.4. Sağa Abomazal Yerdeğiştirme .........................56 14.5. Sola Abomazal Deplasmanın Cerrahi Yöntemle Sağaltımı ..............................................5715. İnce Bağırsak Sesleri ................................................5816. Dışkılama (Defecation) ...........................................5817. İshal (Diarhoe) ............................................................59 18. Rumen Sıvısı Muayeneleri .....................................6119. Rektal Muayene ........................................................73 19.1. Sığırlarda Rektal Muayene .................................7319.2. Akut Abdominal Hastalıklarda Rektal Muayene ...................................................................74

V

İÇİNDEKİLERVI

5.10. Sol Ventriküler Dilatasyon ...............................1375.11. Sol Atrial Dilatasyon ..........................................1385.12. Sağ Ventriküler Dilatasyon ..............................139 5.13. Sağ Atrial Dilatasyon .........................................1405.14. Kronik Dejeneratif Mitral Valvul Hastalıkları ............................................................1415.15. Vertebral Kalp Değeri .......................................1415.16. Büyük Damar Değişimleri ...............................1445.16.1. Truncus Pulmonaris’de Dilatasyon ...........144 5.16.2. Genişlemiş Aortik Kemer .............................145 5.16.3. Vena Cava Caudalis ........................................145 5.17. Kalp Kurdu Hastalığı ..........................................1455.18. Perikardial Efüzyon ............................................1455.19. Akciğer Hastalıkları Tanısı Açısından Radyografi ............................................................1456. Trakeabronşial Aspirat (TBA) ve Bronkoalveoler Lavaj (BAL) .................................................................1506.1. Tracheabronchial Aspiratın Muayenesi ........1506.2. Bronchoalveolar Lavaj ........................................1516.3. Köpek ve Kedilerde TBA ve BAL Muayeneleri ...........................................................1527. Pleural ve Peritoneal Efüzyonlar .........................1577.1. Fiziksel Muayeneler..............................................158 7.2. Kimyasal Muayeneler ..........................................1587.3. Hücresel Muayeneler ..........................................1607.4. Peritoneal-Pleural Transudat ............................1607.5. Peritoneal-Pleural Eksudat ................................1617.6. Akciğer Biyopsisi (Lung biopsy) ......................1657.7. Endoskopik Muayene..........................................1667.8. Atlarda Sonografik Akciğer Muayeneleri .....167

BÖLÜM 4

DOLAŞIM SİSTEMİNİN MUAYENESİ

1. Anamnez .....................................................................1732. Nabzın Muayenesi (Pulsus, Pulse) ......................1733. Vena Jugularis’in Muayenesi ................................1754. Kardiyak Çıkış ............................................................1775. Kalbin Muayenesi .....................................................1775.1. İnspeksiyon .............................................................1785.2. Palpasyon ................................................................1785.3. Perkusyon ................................................................1785.4. Oskültasyon ............................................................179

20. Karaciğer ve Muayene Yöntemleri ......................8320.1. Hepatik İşlevsel Birimler .....................................83 20.2 Muayene Programı ................................................83 20.3. Karaciğer İşlevine Bağlı Testler .........................84 20.4. Karaciğer ve İskelet Kası Enzim Testleri .........91 20.5. Safra Akışında Aksama ve İlaç Tetiklemesini Gösteren Karaciğer Ezimleri .............................9220.6. Sığırlarda Karaciğerin Ultrasonografik Muayenesi ...............................................................9420.6.1. Topoğrafik Anatomi ..........................................94 20.6.2. Normal Boyutlar .................................................9720.6.3. Bölgesel Değişiklikler .......................................9820.6.4. Safra Kesesi ve Kanalları Sonografisi .......100 20.6.5. Biyopsi ve Hazırlık ...........................................10120.6.6. Yağlı Karaciğer Sendromu ...........................10421. Atlarda Abdomenin Muayenesi .......................10422. Köpek ve Kedilerde Abdomen Muayenesi ...107 22.1. Kusma (Emesis, Vomitus) .................................108

BÖLÜM 3

SOLUNUM SİSTEMİNİN MUAYENESİ

1. Solunum (Respiration) ...........................................1091.1. Solunum Sayısı (Sıklık, frekans, respiration rate) ....................................................111 1.2. Solunum Güçlüğü (Dyspnoae) ........................1111.3. Burun Boşluğu, Larenks ......................................1132. Göğüs Boşluğunun Muayenesi (Thorax) .........1143. Akciğer Oskültasyonu ............................................117 3.1. Normal Solunum Sesleri ....................................117 3.2. Patolojik Solunum Sesleri ..................................1184. Göğüs Boşluğunun Perkusyonu .........................121 5. Radyografik Toraks Muayeneleri .........................1245.1. Çekim Teknikleri ....................................................1245.2. Kardiyak Değerlendirme ....................................1255.3. Kalp Gölge ve Boyutlarının Yorumlanması ..1285.4. Radyolojide Yarık Çizgileri .................................1315.5. Normal Radyolojik Kardiyovasküler Anatomi ...................................................................1325.6. Kedilerde Kardiyak Boyutlar .............................1345.7. Akciğer Damarlarında Konjesyon ...................1345.8. Akciğerde Ödem ...................................................1345.9. Genel Kalp Büyümesi ..........................................135

İÇİNDEKİLER VII

9.10.4. Trombositler (Thrombocyte) ......................2229.10.4.1. Trombosit Endeksleri .................................22310. Biyokimyasal Kan Muayeneleri .........................22710.1. Glikoz (Glycose) ..................................................22710.2. Kreatinin ................................................................22810.3. Üre ...........................................................................22910.4. Plazma Proteinleri ..............................................23010.4.1. Albumin .............................................................23010.4. 2. Globulinler .......................................................23210.4.3. Total Protein......................................................23310.4.3.1. Serum Protein Konsantrasyonunu Etkileyen Faktörler ......................................23410.4.4. Düşük Albumin Globulin Oranı .................23610.4.5. Akut Faz Proteinleri ........................................23710.4.6. Fibrinojen ..........................................................23710.5. Elektroforez ..........................................................238

BÖLÜM 5

LENF SİSTEMİNİN MUAYENESİ

Genel Bilgi .......................................................................243Palpe Edilebilen Lenf Düğümleri ............................243Lenf Düğümü Şişlikleri ...............................................244

BÖLÜM 6

SİNİR SİSTEMİNİN MUAYENESİ

1. Otonom Sinir Sistemi..............................................2472. Somatik Sinir Sistemi ..............................................2473. Refleks Arkı .................................................................2484. Ruhsal İşlevlerin Muayenesi .................................2485. Duyarlılığın Kontrolü ..............................................2486. Motorik İşlevlerin Kontrolü ...................................2497. Felç ................................................................................2498. Reflekslerin Kontrolü ..............................................2499. Beyin Omurilik Sıvısı ...............................................2509.1. Sıvı ve Alma Yöntemleri ......................................2509.2. Serebrospinal Sıvı Muayenesi ..........................252

5.4.1. Geçici Kalp Sesleri .............................................1805.4.2. Sayı ve Ritim ........................................................1825.4.3. Ekstrasistol ...........................................................1835.4.4. Ritim .......................................................................1845.4.5. Üfürümler (Murmurs) ......................................1846. Elektrokardiyografi ..................................................1856.1. Derivasyonlar .........................................................1866.2. Elektrokardiyogram .............................................189 6.2.1. P-QRS-T Dalga Formu (Sistol) ........................1896.2.2.1. Atrial Aktivasyon (P dalgası) ......................1896.2.1.2. Atrioventriküler İleti Zamanı .....................1906.2.1.3. Ventriküler Aktivasyon .................................1906.2.1.4. Ventriküler Repolarizasyon ........................1916.3. İz Yorumu .................................................................1947. Ekokardiyografi .........................................................1967. 1. M-Mod Ekokardiyografi ....................................1968. Kan Basıncının Ölçülmesi ......................................2028.1. Endirekt Basınç Ölçümü .....................................2028.2. Direkt Basınç Ölçümü..........................................2039. Hematolojik Muayeneler .......................................2069.1. Kan Doku .................................................................2069.2. Pıhtılaşma Önleyiciler ........................................2069.3. Kan Alma .................................................................2069.4. Otomatik Hücre Sayımı ......................................2079.5. Kan Frotisi Muayeneleri ......................................2079.6. Eritrositler ................................................................2089.6.1. Eritrosit Faz Endeksleri ...................................2099.6.1.1. Ortalama Hücre Hemoglobin Konsantrasyonu ...........................................2099.6.1.2. Ortalama Hücre Hemoglobini ..................2109.6.1.3. Ortalama Hücre Volümü .............................2109.6.1.4. Eritrosit Dağılım Genişliği ..........................2109.6.1.5. Eritropoietik Etkinlik Kontrolü ...................2119.7. Hemoglobin Konsantrasyonu ..........................2119.8. Hematokrit Değer ................................................2129.9. Coombs Testi ..........................................................2149.9.1. Direkt Coombs Testi .........................................2149.9.2. Endirekt Coombs Testi .....................................2159.10. Beyaz Kan Hücreleri ..........................................2159.10.1. Lökosit veya Granulositler ...........................2159.10.1.1. Nötrofil Granulositler ................................2179.10.1.2. Eozinofil Granulositler ..............................2189.10.1.3. Bazofil Granulositler ..................................2199.10.2. Lenfositler (Lymphocyte) .............................2209.10.3. Monositler (Monocyte) .................................221

İÇİNDEKİLERVIII

5.12. Arginaz Etkinliği..................................................3156. Pıhtılaşma Testleri ....................................................3176.1. Haemostasis ...........................................................3176.2. Trombositler ...........................................................3206.2.1. Trombosit İşlev Testleri ....................................3216.3. Pıhtılaşma Faktörlerinin Değerlendirilmesi .3236.4. Pıhtılaşma Faktörlerinin Saptanması .............3266.5. Fibrin (fibrinojen) Yıkım Ürünleri ....................3266.6. Von Willebrand Hastalığı ....................................3287. Kas, Kemik, Kalsiyum, Fosfor ................................3307.1. Kas Doku ..................................................................3307.2. Kemik Doku (Ca, P, Mg) .......................................3337.2.1. Kalsiyum ...............................................................3337.2.2. Fosfor (Anorganik fosfat) ................................3347.2.3. Magnezyum ........................................................3347.2.4. D Vitamini ............................................................335

BÖLÜM 9

SIVI, ELEKTROLİT VE ASİT-BAZ DENGESİ

1. Tüm Vücut Sıvıları .....................................................3391.2. Sıvılarda Dengeleşim ..........................................3411.3. Dehidrasyon (Hipovolemi) ................................3431.3.1. Hipotonik Dehidrasyon ..................................3441.3.2. İzotonik Dehidrasyon ......................................3451.3.3. Hipertonik Dehidrasyon .................................3451.4. Hiperhidrasyon ......................................................3451.4.1. Hipotonik Hiperhidrasyon .............................3461.4.2. İzotonik Hiperhidrasyon .................................3461.4.3. Hipertonik Hiperhidrasyon ............................3472. Sıvı Elektrolit Denge ................................................3492.1. Sodyum ....................................................................3492.2. Potasyum .................................................................3512.3. Klor.............................................................................3522.4. Kalsiyum ..................................................................3532.5. Magnezyum ...........................................................3532.6. Fosfor ........................................................................3552.7. Ozmotik Basınç ......................................................3552.8. Ödem (Edema) ......................................................3553. Asit-Baz Dengesi ......................................................3593.1. Fizyolojik Asit-Baz Dengesi (Isohydrie) .........3593.2. Organizma Tampon Sistemleri ........................3603.2.1. Akciğerlerde Düzenleme (Pulmoner regülasyon) .....................................361

BÖLÜM 7

TÜMÖR TANISINDA BİYOPSİ TEKNİĞİ

1. Tekniğin Seçimi .........................................................2632. Sitolojik Teknikler .....................................................2643. İğne Aspirasyon Biyopsisinin Yapılışı ................2654. Sitolojik Değerlendirme ........................................2665. Histopatolojik Tanı İçin Biyopsi ...........................2686. Silindirik İğne Biyopsisi ..........................................2687. Ensizyon Biyopsisi ....................................................2688. Eksizyon Biyopsisi ....................................................2689. Biyopsi Alımında Hatalar .......................................269

BÖLÜM 8

KLİNİK ENDOKRİNOLOJİ

1. Hipotalamo-Hipofizer-Böbrek Üstü Bezi İlişkisi (HT-HP-NNR) ...............................................................2731.2. Hormonlar ...............................................................2741.3. Kortikosteroid’ler ..................................................2751.4. Böbrek Üstü Bezi Hormonları ...........................2762. Tiroid Bezi ...................................................................2802.1. Tiroid Bezi Hormonları ........................................2822.2. Tiroid Bezi İşlevlerinin Değerlendirilmesi ....2833. Paratiroid Bezi Hastalıkları ....................................2853.1. Hiperparatiroidismus ..........................................2863.2. Hipoparatiroidizm ................................................2884. Pankreas ......................................................................2914.1. Endokrin Pankreas ...............................................2914.2. Ekzokrin Pankreas Yetersizliği ..........................2954.3. Pankreatitits............................................................2994.4. Lipid Metabolizması ............................................3025. Enzimler .......................................................................3055.1. Enzim Aktivitesini Etkileyen Faktörler ...........3055.2. Fizyolojik Enzim-Biyokimyasal Değişken Farklılıkları ...............................................................3065.3. Aspartataminotransferase (AST, SGOT) ........3065.4. Alanine aminotransferase (ALT, SGPT) ..........3085.5. Lactadehydrogenase (LDH, a-HBDH) ............3085.6. Sorbitdehydrogenase (SDH) .............................3105.7. Gammaglutamyltransferase (GGT-�GT) .......3105.8. Glutamatdehydrogenase (GLDH) ...................3115.9. Alkali Phosphatase (AP) .....................................3125.10. Creatinkinase (CK) ..............................................3135.11. Carbonic Anhydrase Enzimi (CA) ..................315

İÇİNDEKİLER IX

14.1. Lekelenme, Beneklenme, Alacalı ..................40614.2. Papül (Papula, Papeln) ......................................40614.3. Plak (Plaques) ......................................................40714.4. Püstül (Pustulae, Pusteln) ................................40714.5. Vezikül ve Bulla (Vesicula, Vesikel, Bläschen ve Bullae) ............................................40714.6. Kabarcık ve Anjioödem (Quaddeln ve Angioödem) ........................................................40714.7. Düğüm, Tümör ve Kist (Nodule, Knoten, Tumor ve Zysten) .............40814.8. Fistül ve Sinus (Fistel, Sinus) ...........................41015. İkincil Deri Lezyonları ...........................................41015.1. Komedon (Comedone, Komedonen) .........41015.2. Kepeklenme (Scale, Schuppen, Squame)..41015.3. Kabuk Oluşumu (Crust, Krusten) ..................41015.4. Ekskoriasyon (Exkoriationen, Hautabschürfungen) ........................................41115.5. Erezyon (Erosion, Erosionen) .........................41115.6. Ülser (Ulcer, Ulzera) ...........................................41115.7. Likenifikasyon (Lichenification, Lichenifikation) ...................................................41115.8. Hiperpigmentasyon (Hyperpigmentation) ........................................41115.9. Hipopigmentasyon (Hypopigmentation) .41215.10. Sikatriks, Nebde Dokusu (Cicatrix, Narben) .............................................41215.11. Epidermal Kollaret (Epidermale Collarette) ..........................................................412

BÖLÜM 11

PARAZİTOLOJİK MUAYENELER

1. Dışkı Muayeneleri ....................................................4151.1. Miktar, pH, Kıvam, Renk, Koku .........................4151.2. Dışkıda Bulunan Maddeler ................................4161.3. Parazitolojik Dışkı Muayeneleri .......................4162. Parazitolojik Kan Muayeneleri .............................4183. Endoparazitler ...........................................................4193.1. Tek Tırnaklı Parazitleri ..........................................4193.2. Ruminantların Parazitleri ...................................4213.3. Karnivorların Parazitleri ......................................4223.3.1.Tenyalar .................................................................4223.3.2. Nematodlar .........................................................4234. Kedilerde Toxoplasmosis .......................................425

3.2.2. Böbreklerde Düzenleme (Renal Regülasyon) ...........................................3623.2.3. Karaciğerde Düzenleme (Hepatik Regülasyon).......................................3623.3. Asit-Baz Denge Bozuklukları (Asidoz-Alkaloz) .....................................................3623.3.1. Asit-Baz Dengesinin Anlamı ..........................3623.3.1.1. Asidoz ................................................................3643.3.1.1.1. Solunum Asidozu .......................................3663.3.1.1.2. Metabolik Asidoz........................................3693.3.1.1.3. Karışık Asidoz ...............................................3713.4. Alkaloz ......................................................................3763.4.1. Metabolik Alkaloz .............................................3763.4.2. Solunum Alkalozu .............................................3783.5. Asit-Baz Denge Bozukluklarının Diyagnostik Anlamı .............................................3794. Güçlü İyon Modeli....................................................3844.1. Kolaylaştırılmış Güçlü İyon Modeli .................3844.2. pH ...............................................................................3864.3. Kısmi Karbondioksit Basıncı ..............................3864.4. Güçlü İyon Farkı (Strong ion difference) ......3864.5. Güçlü İyon Değişiklikleri ....................................3874.6. Güçlü İyon Kaçışı (Strong Ion Gap-SIG) ........3884.7. Uçucu Olmayan Zayıf Tamponlar (ATOT) ........389

BÖLÜM 10

DERİ MUAYENELERİ

1. Normal Ve Patolojik Değişiklikler .......................3932. Deri Kazıntısının Mikroskopik Muayenesi .......3943. Seloband Yöntemi (Klebestrefenprobe) ..........3964. Ban-Ban Ve Aspirasyon Sitolojisi.........................3965. Kulaktan Örnek Alma ..............................................3976. Patch Test (Epikutantest, Flaster Testi) ..............3987. Alerjik Deri Testleri ...................................................3988. RAST ve ELISA ............................................................3999. Mantar Kültürü ..........................................................40010. Bakteriyolojik Muayene .......................................40311. Deri Panş Biyopsisi ................................................40312. İmmunfloresans .....................................................40413. Endokrin Parametreler .........................................40413.1.Thyroid Bezi Bazal Metabolizması .................40413.2. Böbrek Üstü Bezi İşlev Deneyi .......................40513.3. Seksuel Hormon ve Somatotropin Testi ....40614. Birincil Deri Lezyonları .........................................406

İÇİNDEKİLERX

BÖLÜM 13

GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ, KAYNAK DEĞER, ÖZGÜL BAĞIŞIKLIK,

ARAMA PROGRAMLARI, ÖLÇÜM BİRİMLERİ VE DEĞİŞKENLER

1. Görüntüleme Teknikleri .........................................4651.1. Köpek ve Kedilerde Bilgisayarlı Tomografi (Computertomographie) ...................................4651.2. Atlarda Bilgisayarlı Tomografi ..........................4681.3. Manyetik Rezonans Görüntüleme ..................4692. Kaynak Değer Kavramı ...........................................4712.1. Kaynak Aralık ..........................................................4712.2. Kaynak Alan ............................................................4723. Ölçüm Birimleri .........................................................4724. Özgül Bağışıklık ........................................................4725. Arama Programları ..................................................474

Dizin ..................................................................................487

BÖLÜM 12

ÜRİNER SİSTEMİN MUAYENESİ

1. İdrar Yapma (Urınatıon)..........................................4372. Böbreklerin Muayenesi ..........................................4373. İdrar Kesesinin Muayenesi ....................................4394. İdrar Alma ...................................................................4395. Fiziksel İdrar Muayeneleri .....................................4426. Kimyasal İdrar Muayeneleri ..................................4457. Sediment Muayenesi ..............................................4508. Kan Muayeneleri ......................................................4568.1. Ekskresyon Yeteneğini Ölçen Testler .............4568.2. Regülasyon İşlevinin Kontrolü .........................4588.3. Hormonların İşlevi ................................................4598.4. Böbrek İşlev Testleri .............................................4598.5. Keton Cisimleri ......................................................4618.6. Biyokimyasal İdrar Muayeneleri ......................462

19

1. İŞTİHA

Sağlıklı hayvanlar önlerine konan yemi iştah-la tüketirler genel ifadesi hayvan türlerine göre farklıdır. Kedi ve köpeklerin sahipli olup, olma-dıklarına göre değişen bu durum ruminant ve tek tırnaklılar içinde farklılık arz eder. İştihanın kontrolü bir miktar yiyecek gösterilerek yapı-lır. Tek tırnaklı ve ruminantlar uzatılan ot veya önüne konulan tane yemleri tereddütsüz tü-ketirler. Merada veya ahırda yemlenen hay-vanların sürekli yem tükettikleri görülür. Hay-vanın istekle yem tüketip, tüketmediği, yem-leri iyi çiğneyip, çiğnemedikleri, atların torba-daki yemi ıslatıp, ıslatmadıkları izlenir. Sığırlar saman veya kuru ota oranla konsantre ve tane yemleri tüketirler. Kedi ve köpeklerde iştihanın kontrolü görecelidir. Sahipsiz ve aç köpekler kuru ekmeği bile zevkle tüketirken, diğer ba-kımlı köpekler sadece sahiplerinin verdikleri-ni yerler. Kuru ve yaş mamaya göre farklı dav-ranırlar. Kediler alışkın oldukları hazır mama markalarını tercih eder.

Açlık ve iştiha çoğunlukla eş anlamlı kulla-nılır. İştiha yemin kalitesini yansıtırken hayva-nın aç olup, olmaması ile doğrudan ilişkilidir. Açlık ve tokluğun merkezi hipotalamusun late-ralindedir. Beslenme merkezinin stimülasyonu gerekir. Kan glikoz konsantrasyonu beslenme-yi etkiler. Glikoz düzeyi ve aminoasit konsant-rasyonunda artış yem tüketimini durdurur. Si-nirsel uyarılar yem tüketimini azaltır. Karaciğer, mide, ince bağırsaklar ve abdominal boşluk

hastalıkları iştahsızlıkla ilişkilidir. Benzodiaze-pinlerde Caps.Diazem 0.1 mg/kg dozunda kö-peklerde oral yolla, oxazepam (Tabl.Serepax) 2-.5 mg/kedi ve cryroheptadin 4 mg/kg do-zunda kedilerde iştihayı artırmak için kullanılır.

2. ANOREXİE, POLYPHAGİA

Yem tüketimine veya yeme ilgi duymama ano-rexia olarak isimlendirilir. Total anoreksi pato-lojik bir durumdur. Açlık ve tokluk merkezi-nin inhibe edilmesi veya tam olarak baskılan-masına bağlıdır. Anoreksiyi doğrudan etkile-yen nedenler nörolojik işlev bozukluğu (sereb-ral ödem, hidrocephalus), hipotalamus hasta-lıkları (travma, enfeksiyon, neoplazma), psiko-lojik nedenler (insanlarda anorexia nervosa), stres ve lezzetli olmayan diyet olarak sayılabi-lir. İkincil anoreksi ağrı (abdominal, ürogeni-tal, torasik), abdominal organ hastalıkları, tok-sik maddeler, neoplazma, enfeksiyon hastalık-ları, ketosis, kalp yetersizliği, otoimmun hasta-lıklar ve benzerleri sayılabilir. Yalancı anoreksia (pseudo) ise, ağız boşluğunda yangı, yabancı cisim, stomatitis, pharyngitis, tonsillitis, man-dibuler paraliz, mandibuler veya maksiler kı-rık, çıkık, özefagitis, tetanoz ve temporaman-dibular myositis (M.eosinophylica) olgularıdır. Ağız boşluğu, dil, dişler, masseter, mandibula muayeneleri yapılır. Patolojik değişiklikler sap-tanamaz ise, ikincil anoreksi nedenleri araştırı-lır. Abdominal palpasyon, komple kan sayımı,

Bölüm 2 SİNDİRİM SİSTEMİNİN MUAYENESİ

MUAYENE YÖNTEMLERİ20

re ısısı, hipertiroidi gibi metabolik faaliyetlerin artması, hiperadrenokortisizm, ekzokrin pank-reas yetersizliği, diabetes mellitus gibi kata-bolik faaliyetlerin artması veya glukokortikoid ve antikonvulzan kullanımına bağlıdır. Sekon-der olanı daha çok görülür. Önemli olan kronik anoreksi olgularıdır.

3. SU GEREKSİNİMİ

Vücut ısısının düzenlenmesi, laktasyon, salya ve diğer sindirim salgılarının üretimi, hücre içi ve dışı sıvılarda elektrolit dengenin sağlanması, metabolik artıkların atılması, asit-baz dengesi-nin düzenlenmesi, gelişme, üreme ve metabo-lizma faaliyetleri için su zorunludur. Sığırlarda canlı ağırlık, süt verimi, iklim, yem tüketimi ve yemin bileşimine bağlı olarak değişir. Sığırlar tükettikleri her kilogram kuru madde için 3-4 litre su içmelidir. Yüksek süt verimli ineklerin su gereksinimi 60-80 litre/gün olarak hesaplan-maktadır. Kuru madde tüketimi, tuz ve laktas-yon ile birinci derecede ilişkilidir. Aşırı terleme, rasyonda tuz oranının yüksek oluşu, ishal ve enteritis sonucunda da su gereksinimi artar. Günlük en düşük su gereksinimi laktasyon, id-rar, dışkı ve terleme ile kaybedilen miktara göre değir. Ayrıca bedensel etkinlik (at ve köpekler-de egzersiz), ortam ısısı ve rasyonun bileşimine doğrudan bağlıdır. Konsantre ve tane yem tü-ketimi, protein, mineral madde ve tuz oranında artış günlük su tüketimini artırır. Farklı koşullara sahip sığır ve atlarda gereksinim farklıdır. Be-densel etkinlik ve ortam ısısında artış su gerek-sinimini artırır. Besi, laktasyon, kuru dönem ve canlı ağırlık sığırlarda farklı konumlara örnektir. Silaj yemi tüketen veya meraya salınan inekler-de günlük su gereksinimi yemin bileşimi sudan zengin (%65-85) olduğu için düşüktür. Bunun dışında doğrudan su olarak aldıkları gibi önce-likle yağ olmak üzere protein ve karbonhidrat yıkımı esnasında metabolik su açığa çıkar. Fiz-yolojik ve verim durumuna göre sığırlarda gün-lük su tüketimi hesaplanır.

biyokimyasal profil, idrar analizi yapılarak sis-temik, metabolik ve enfeksiyöz nedenler araş-tırılır. İkncil anorexia mevcut değil ise, psikolo-jik nedenler araştırılır. İştihanın azalması inape-tenz, tamamen yok olmasına anorexia adı veri-lir. Duruma göre hayvan ya hiç yemez, ya da bi-raz yem alır. Sonra yem tüketimine devam et-mez. İştahsızlık ağız mukozası, dil, mandibu-la kırık ve çıkık olgularında görülebildiği gibi; kötü kaliteli yemin tüketimi de az olur. Bir has-tada iştihanın düzelmeye başlaması hastalığın öngörümünün iyiye gittiğine belgedir.

Bazı hastalıkların seyri esnasında hayvan-ların gıda niteliğinde olmayan şeyleri yedik-leri veya yaladıkları görülür. Sığırlarda kalsi-yum/fosfor metabolizması bozukluğuna bağ-lı olarak gıda niteliğinde olmayan kemik, nay-lon, paçavra veya deri parçalarını yemeleri olayı Hekimliğimizde allotrophagia=Pica ola-rak tanımlanır. Kobalt, selenyum ve bakır ele-mentinin noksanlığında da benzer semptom-lar görülür. Kuduz köpekler toprak, taş ve tah-ta gibi gıda niteliğinde olmayan maddeleri dişlerken yutabilirler.

Normalden fazla yem tüketimi polypha-gia olarak isimlendirilir. D.mellitus gibi hormo-nel ve askarid ve tenya invazyonları gibi pa-raziter hastalıklarda iştiha normalden fazladır (Polyphagia). PİCA’dan ayırmak gerekir. Pato-lojik, fizyolojik veya psikolojik nedenlerden ile-ri gelir. Fizyolojik polifaji obesite ile sonuçlanır. Köpek ve kedide polifaji negatif kalori denge-si veya metabolizma artışındandır. Tokluk mer-kezinin baskılanması açlık merkezinin stimü-lasyonu nedendir. Ör. Hiperadrenokortisizm, hipertiroidi, D.mellitus, ekzokrin pankreas ye-tersizliği. Bu hastalıklarda kas zayıflığına karşın polifaji mevcuttur. Glukokortikoidler, pheno-barbital, primidon ve phenytoin açlık merkezi-ni stimüle eder. Primer polifajide tokluk mer-kezi yıkıma maruz kalmıştır. Obesite ile sonuç-lanır. Primer polifaji neoplazma, travma, enfek-siyona bağlı olarak tokluk merkezinin etkilen-mesindendir. Sekonder polifaji ise, düşük çev-

2 SİNDİRİM SİSTEMİNİN MUAYENESİ 21

ları çiğnemeksizin yutarlar. At ve ruminantlar suyu dudakları ile emerek, kedi ve köpekler ise dilleri ile kaşıklayarak içerler. Sulu gıdalar içinde aynı durum geçerlidir. Yem ve suyun alınışındaki güçlükler aşağıdaki durumlarda görülür:

Mandibula kırık ve çıkıkları (Fracture et lux-ation), dişler arasına kemik sıkışması veya kö-peklerde trachea halkalarının dile geçmesi. Diş bozuklukları ve çürüklerinde lokma ağır, ağır çiğnenirken tek tırnaklılarda alt çene molarla-rının iç, üst çene molarlarının dış yüzleri aşındı-ğından hayvanlar çiğnemede güçlük çekerler. Bu hayvanlar yemini ıslatır.

Sığırlarda dil aktinobasilloz’unda dil yangı-landığından (odun dil) yem ve su alınamaz.

Kuduz (Lysaa)’da N.trigeminus felç oldu-ğundan alt çene düşer. Yem ve su alınamaz. Kuduz sığırlarda mandibula kuvvetli olduğun-dan alt çene köpeklerdeki kadar belirgin düş-mez. Fakat su içemediklerinden su kovasını parçalamak isterler.

Tetanoz, botulismus ve köpeklerde strik-nin zehirlenmesi gibi hastalıklarda çene kilitli-dir (trismus hali).

Sentral sinir sistemi hastalıkları, ketosisin si-nirsel şekli, kronik kurşun zehirlenmesi olgula-rında hayvanlar boş çiğneme, bazı metaboliz-ma hastalıklarında (P.puerperalis) ve proventri-küler alimenter indigestiyonların seyri esnasın-da diş gıcırdatırlar.

Çiğnenen yemin nasıl yutulduğu, yutma-da güçlük olup, olmadığı, yutulan lokmanın ağızdan geri gelip, gelmediği incelenir. Yut-ma refleksi yutak felçlerinde oluşmaz. Tek tır-naklılarda farengitis’de yutulan yem ve su ağız ve burun boşluklarından geri gelir (regurgitas-yon). Bu semptom pharyngitis’in patognomik semptomu olarak kabul edilir. Hayvanlarda yu-tak felcine neden olan kuduz, botulismus, kro-nik kurşun zehirlenmesi, P.puerperalis ve teta-ni ile trankilizan ilaç kullanımında oral yolla ilaç ve sıvı verilmesi mümkün olmadığı gibi kont-rendikedir.

Atlar daima temiz su içmek isterler. Yarış ve yarışa hazırlanan atlarda günlük su gerek-sinimi, miktarı ve sulama dönemlerinin prog-ramlanması zorunludur. Bu özel koşullara de-ğinilmeyecektir. Yarış atı sahiplerinin bazıla-rı atlarına tüp su verir. Kedi ve köpeklerin ise önünde daima temiz su bulundurulur. Kö-peklerde günlük su gereksinimi 40-80 ml/kg/gün olarak hesaplanmıştır. Suya karşı gerek-sinim konstipasyon olgularında azalırken, ca-nine parvoviral enteritis’li köpekler kaybettik-leri aşırı sıvı nedeniyle sürekli su içip kusarlar. Suya karşı eğilimin azalması adipsie ve artması polydipsie olarak isimlendirilir. Polidipsie pol-yurie (PD/PU) beraberce değerlendirilir. Kö-peklerde kronik nefritis, Diabetes mellitus ve Cushing Sendromunda günlük su tüketimi ar-tar. Susuzluk merkezi hipotalamusda yer alır. Bu merkezin stimülasyonunu artıranlar angio-tensin II ve vasopressin (ADH)’dir. Osmolalite-nin artması (hipernatremi-tuz) su alımını artı-rır. Vücuttan su kaybı ise, ishal, kusma ve idrar ile olur. Hipovolemi (dehidrasyon) nedeni ile renal perfüzyonun azalması, beta-1 sempatik stimülasyon ve böbreklerde jukstaglomeruler aparattan RAAS aktivasyonu sonucu aldoste-ron salgılanması sodyum ve su tutulmasını ar-tırırken, potasyum kaybını hızlandırır. Bu şekil-de damar içi volüm artar. Serum osmolalitesin-de %1-2 oranında artış ADH sekresyonunu en yüksek düzeye çıkarır. Vasküler volüm %5-10 oranında artar.

4. YEM VE SUYUN ALINIŞI

Hayvan türüne göre faklıdır. Başında durularak yem ve suya uzanış, dudak, dil ve çenenin ha-reketleri, çiğneme, yutağa sevk, yutma reflek-sinin oluşması, lokmanın fareks’ten geçişi, sol sulcus jugularis boyunca ilerlemesi gözlenir. Atlar yemi alt ve üst dudaklarıyla, büyük ve kü-çük ruminantlar dudak ve dil yardımı ile alıp, molar dişler arasına getirirler. Kedi ve köpekler ise, diş ve dil yardımı ile alırken yumuşak gıda-


6. AĞIZIN KAPANMA DERECELERİ

Kuduz (Lysaa)’da N.trigeminus felcinden dolayı alt çene düşer. M.masseter kuvvet-li hayvanlarda (ruminant, equide) bu düşüş köpeklerdeki kadar belirgin olmamakla be-raber, gene de çenede gevşeme söz konusu-dur. Ağızın kapanma derecelerini saptamak kuduzla karıştığından klinikte önemlidir. Bu nedenle köpeklerde uzaktan bir sopa ile alt çene kapatılır. Şayet, hayvan kuduz ise rahat-lıkla çene kapanırken sopa çekildiğinde çene tekrar düşer. Eğer, ağızda yabancı cisim, man-dibulada kırık, Sym.mandibula’da ayrılma, Art.mandibularis’te çıkık var ise, ya çene tam kapanmaz, ya da kapatmaya çalışırken ağrı ve ızdırap verir. Mandibula kırık, çıkık ve ayrılma-larında kapanma tam olmaz. Sağa-sola kayar. Ağrı duyar.

5. AĞIZ BOŞLUĞUNUN MUAYENESİ

Padan (Günter, Bayer, Hausmann) veya el kul-lanarak ağız açılıp dişler, diş etleri, dil, ağız mu-kozası, sert damak, yumuşak damak, kedi, kö-pek ve kanatlılarda dil kökü, alttan parmak ile bastırarak dilaltı ile farenksin muayenesi, spatül ile bastırıldığında larenkse kadar mu-ayene edilir. Atlarda sağ elin dört parmağı M.interalveolaris’de ağız boşluğuna sokularak dil kavranır ve dışarı alınmaksızın başparmak damağa dayanır. Dil dışarı alınmaz. Sığırlarda dil kaygandır. Elden kolay kayar. Buna rağmen yakalanan dil dışarı alınarak ağız boşluğu, dil, diş ve mukoza incelenir. Bu esnada diğer elin baş ve işaret parmakları buruna muşet uygula-malıdır. Köpeklerde alt ve üst çene avuçla kav-ranarak aksi yönde çekilirken parmaklarla ya-naklar arasına basılır.

Şekil 1. Padan çeşitleri. a. Schulze, b. Christoph, c. Ba-yer, d. Padan, e. Drınkwater (Rosenberger, G. 1977)

Şekil 2. Haussman padanı ve ata uygulanışı (Hillyer, T. 1992)


yeti, bakım koşulları, hayvanın signalmentinin, anamnez, inspeksiyon, fiziksel muayene ve di-ğer muayene yöntemleri olarak sınıflandırılır.

Beslenme şekli (ahır veya mera besisi), yem maddelerinin bileşimi, urinasyon, defekasyon diğer hayvanlar ile ilişkisi ve dış uyarılara ya-nıt araştırılır. Hayvan yürütülür. Topallık, yer-den kalkamama, kalkmada isteksizlik, ön ba-caklar üzerinde davranma, arka tarafını alama-ma, sürünün gerisinde kalma, diğer duruş bo-zuklukları ve yatalak durumu incelenir. Birkaç metre gerisinde durularak göz ile lateral ab-domen sınırlarında ve herbir abdominal çey-rekteki şişkinlik veya sarkma değerlendirilir. Herbir yarımda (sağ-sol abdomen) takribi ola-rak bölümlendirilen çeyrek kısımlarda muaye-ne yapılır. Abdomen sol dorsal, sol ventral, sağ dorsal ve sağ ventral olmak üzere dört çeyrek daireye ayrılır. Süt ineklerinin klinik muayene-si için tespit (Zapt-ı-rat, restraining) gerekme-yebilir. Zorunlu ise, travay, Wopa boksu, el veya aletle muşet uygulamasından biri tercih edilir.

Normal abdominal boşluk simetriktir. Böl-gesel değişiklikler organ yer değiştirmeleri veya hastalıkları veya gebeliğe bağlıdır. Her bir abdominal çeyrekte meydana gelen kabarık-lık, şişlik, dolgunluk, çökme veya asimetri ins-peksiyonda değerlendirilir.

7. AĞIZ MUKOZASI DEĞİŞİKLİKLERİ

Salt mukoza değişikliklerinden ziyade, hasta-lıkların seyri esnasındaki değişikliklere daha çok rastlanır. Porselen beyazı renk anemilerde, mor renk cyanosis’de, diş etlerinde mavimtırak-kırmızı renk kronik kurşun, cıva zehirlenmelerin-de, stomatitis ulserosa’da görülür. Ağız mukoza-sının ve dilin mavi renk alması (bleu tongue) ko-yunların mavi dil hastalığında görülürken, şuşu (Chauchau) ırkı köpeklerin dil ve ağız mukozası fizyolojik olarak mor renktedir. Ağız mukozasın-da vezikül (vesicula) ve erezyonlar şap hastalı-ğında, nekrotik stomatitis Coryza gangrenosa bovum’da ve kepek serpilmiş şekilde nekrotik yangı sığır vebasında (Pestis bovina) görülür.

8. SIĞIRLARDA ABDOMENİN MUAYENESİ

8.1. Gözle Muayene (İnspeksiyon)Öncelikli amaç organ veya sistem hastalığını or-taya koymak, adım, adım muayene yapmaktır. Bu amaçla özgün topoğrafik anatomiden yarar-lanılır. Normal çevresinde hayvanın gözlenme-si gerekir. Hasta hayvan diğerlerinden ayrı du-rur. Muayeneye yaklaşım hayvan sahibini şika-

Tablo 4. Abdominal hastalıklarla ilişkili inspeksiyon bulgularıDavranış değişiklikleri Abdomeni tekmeleme (karnı dövme)

Yatıp, kalkmada isteksizlik, baş ve boynun tutuluşuHırıltı ve diş gıcırdatma

Normalden farklı duruş bozukluğu Arka ayaklar ile karını dövme (patolojik değişiklik), geri, geri gitme, sıçrama, yemliğe çıkma

Dışkı değişiklikleri Defekasyon olup, olmadığı. Miktar ve aralıkları. Dışkı miktarında azalma, bileşiminde değişiklik, perianal bölgenin dışkı ile kirlenmesi

Diğer belirtiler Çevre ile ilişkinin kesilmesi, ıkınma (tenesmus), ruminasyonun dur-ması, ructusun engellenmesi, düşük vücut kondisyon skoru, so-lunum güçlüğü (dyspnoe), bulbus oculi’nin orbita’ya çökmesi (dehydration=hypovolemia), solunum sayısında artış (metabolik asi-doza veya sancıya ödün verme-kompenzasyon), laterolateral veya sternal pozisyonda yatış, yerde debelenme (sancı veya bitkinlik),İştahsızlık (anorexia) sarılık, nörolojik semptomlar (hepatik ense-falopati)


Şekil 3. Normal simetrik abdominal boşluk (poste-rior’dan) (Cockcroft, P.D., Jackson, P.G.G. 2004)

Şekil 4. Timpani sol dorsal abdomen çeyreğinde şiş-kinliğe neden olur. (Cockcroft, P.D., Jackson, P.G.G. 2004)

Şekil 5. Pneumoperitoneum sol dorsal ve sağ dor-sal abdominal çeyreklerde hacim artış nedenidir. (Cockcroft, P.D., Jackson, P.G.G. 2004)

Şekil 6. Ascites sağ ve sol ventral abdomen çeyrek-lerinde hacim artış nedenidir. (Cockcroft, P.D., Jack-son, P.G.G. 2004)

Şekil 7. Vagal indigestiyon sol dorsal ve sağ ventral çeyreklerde hacim artış nedenidir. (saat 10 ve 4 po-zisyonu). (Cockcroft, P.D., Jackson, P.G.G. 2004)

Sol dorsal yarım rumen timpansinde ka-barır. Birincil timpanide sol fossa paralumba-lis ile beraber sol lateral abdomen duvarıda şi-şer. Dolgun görülür. İkincil timpanide ise sa-dece sol fossa paralumbalis dorsale doğru ka-barır. Sol arcus costarum bölgesinde kabarma abomazumun sola yer değiştirmesini belgeler.

Sol dorsal çeyrek

Sağ dorsal çeyrek

Sağ ventral çeyrek

Sol ventral çeyrek

Sol ventral çeyrek


Sol dorsal çeyrek

Sol dorsal çeyrek


Sağ dorsal çeyrek

Sol dorsal çeyrek


Bu durumda rektal muayene tanıda yardım-cı olabilir. Akut enteritis Salmonellosis veya benzeri enfeksiyonlara bağlı olabildiği gibi, gıdaya bağlı olarakta gelişir. Akut şiddetli is-hal hipovolemiye, elektrolit denge bozuk-luğuna, metabolik asidoza ve hipovolemik şoka neden olur. Sığır abdomeninin topoğ-rafik anatomisi klinik muayenede önem arz eder.

8.2. Lateral Abdomen Muayenesi

İneklerde abdominal hacim artış nedenleri olan yağ (fat), gebelik (fetus), sıvı toplanması (fluid), bağırsaklarda gaz (flatus), dışkı (faeces), gıda (food) ve yabancı cisim (foreign body) İn-gilizce 7 F ile ifade edilir.

Pneumoperitoneum sol ve sağ dorsal ab-dominal yarımlarında şişlikle nitelendirilir. Vagal indigestiyonlara bağlı şişlik sol dorsal ve sarkma sağ ventral yarımlarda meydana gelir. Hidrops uteri ve peritoneal boşlukta sıvı birikmesi sağ ve sol ventral yarımlarda hacim artışına (sarkma) neden olur. Ancak gebeliğin ileri döneminde sağ ve sol vent-ral yarımlarda sarkma fizyolojiktir. Atlarda görüldüğü tarzda sancı sığırlarda meydana gelmez. Üstelik akut sancı olgularına sığır-larda rastlanmaz. İnce bağırsakların inguinal kanalda boğulması scrotum’da hacim artışı-na neden olur. Akut obstruktif yapıdaki ol-guların erken döneminde sancı daha belir-gin olup, vücut ısısı düşmüş, nabız artmış ve vücut yüzeyi (perifer) soğumuştur. Dolaşım tıkanıklığı sonucunda toksemi ve şok tablo-su kısa zamanda gelişerek nekroz şekillenir.

Tablo 5. Sığırlarda lateral abdomen değişiklikleri

Sol arcus costarum’da şişlik Sola abomazal yer değiştirme (deplasman)

Sol dorsal çeyrekte şişkinlik Rumen timpanisi

Sağ dorsal çeyrekte şişkinlik Sağa abomazal yer değiştirme

Sol ve sağ dorsal çeyreklerde şişkinlik, kabarıklık Pneumoperitoneum

Sol dorsal ve sağ dorsal çeyreklerde şişkinlik (saat 10-4)

Vagal indigestiyon

Sol ve sağ ventral çeyreklerde şişkinlik Peritoneal boşlukta uroperitoneum veya ascites ne-deni ile sıvı birikmesi ve hidrops uteri (hydrops uteri)

Sağ ventral çeyrekte şişkinlik İleri gebelik


Tablo 6. Erişkin sığırlarda abdominal organlarda olası değişikliklerOrgan DeğişiklikReticulum Özefageal boşluğun actinobasillosis, actinomycosis enfeksiyonları, retiküler

apse, reticuloperitonitis, kum birikmesi, batmamış yabancı cisimlerRumen Birincil ve ikincil timpani, ruminal asidozis, ruminal atoni, rumen neoplazma-

ları, ruminal kollaps sendromu, rumende yabancı cisimler, vagal indigestionOmasum Omasum konstipasyonu, ostium reticuloomasicum’un kıl veya bitki yumakla-

rı, naylon veya paçavra ile tıkanmasıAbomasum Sağa abomazal yer değiştirme (RDA) ve torsiyon, abomazal ruptur, sola abo-

mazal yer değiştirme (LDA), abomazal ülser (süt emme döneminde), aboma-zal neoplazma, abomazal tıkanıklık

İnce bağırsaklar Salmonellosis, paratuberculosis (John’s disease), kış dizanterisi, BVD, bağırsak düğümlenmesi (intestinal strangulation) yabancı cisimler, tıkanma (obstructi-on), mezenterik torsiyon, ince bağırsaklarda ruptur ve spazmodik colitis

Kalın bağırsaklar Sekum dilatasyonu ve torsiyonuRektum Rektal perforasyon, rupturPeriton Ascites, uroperitoneum, yağ nekrozu, bölgesel veya yaygın peritonitis, akut

pneumoperitoneumKaraciğer Apse, kist veya hematom oluşumu, hepatitis, cholangitis et cholelithiasis

Şekil 8. Sığırlarda abdominal organlar (sağ) (Jackson, P., Cockcroft, P. 2002)

Şekil 9. Abdomenin horizontal kesiti (Jack-son, P., Cockcroft, P. 2002)

RectumColon descendens

DuodenumPylorus

Rumen Karaciğer

ReticulumOmasum

Abomasum

Jejunum

CaecumIleum

Spiral colon

Karaciğer

Duodenum

Omasum

Abomasum

Rumen


Rumen atonisi gelişir. Atonik rumen su ve salya ile dolmuştur. Aynı zamanda sol tarafta hacim artışı gelişir. Akut ruminal timpani ise en kolay ta-nınan hastalıktır. Birincil olarak yeme bağlı iken, ikincil neden özefagus tıkanıklığıdır.

8.3.2. Sağ Abdomen Muayenesi

Karaciğer, abomasum, ince ve kalın bağırsak.lar ve gebe uterus sağ taraftan muayene edi-lir. Sağa abomazal torsiyon, sekum, kolon, ileum veya mezenterial torsiyon, boğulma ile beraber mezenterik hernia, inguinal in-

8.3.1. Sol Abdomen Muayenesi

Sol fossa paralumbalis (sublumbar fossa)’den rumen palpasyonu ve oskultasyonu yapılır. Sağ-lıklı sığırlarda rumenin dorsal kesesi gaz ve içerik kapsar. Parmak izi kalmaz. Pneumoperitoneum intraperitoneal gaz birikmesinden ileri gelir ve sağ ve sol çukuru kabartır. İştahsız ve kaşektik sığırlarda rumen hacmi küçülür ve dorsal rumen kesesi çöker (collaps). Bu durum ancak rektal mu-ayene ile ortaya konabilir. Travmatik reticulitis’in (wire) komplikasyonu olarak retikulumun medial duvarı rumenin kranial kesesi arasında yapışma-lar (adezyon) şekillenir. N.vagus’un işlevi aksar.

Şekil 10. Abdomenin sol lateralden görünüşü (Cock-croft, P., Jackson, P. 2004)

Şekil 11. Sığırda abdominal or-ganların sağdan görünüşü (Cock-croft, P., Jackson, P. 2004)

Diyafram

Dalak

Reticulum

Ventral rumen kesesi

Dorsal rumen kesesi

Sağ böbrek

KaraciğerDuodenum

Ceaceum

Colon ascendens

Jejunum AbomasumOmasum


9. İNCE BAĞIRSAKLAR

Normal ince bağırsak sesleri (borborgymi) sağ ventral çeyrekte her 15-30 saniyede bir su şırıl-tısı şeklinde alınır. Ancak yokluğu veya peristal-tik azalması (hipomotilite) sığırlarda abdominal hastalıklar açısından tanıda anlam taşımaz. Buna karşın peristaltik artışı (hipermotilite) enteri-tislerde görülür. Su şırıltısı (cup, foş, fışırtı sesi) sesleri bağırsaklarda aşırı sıvı olduğunu gösterir. İnce bağırsakların peristaltiği US ile ortaya kona-bilir. Bağırsaklardaki içerik incelenir. Peritonitis olgularında fibrin toplanması ortaya konur.

10. DALAK (Spleen)

İneklerde dalak 40 cm uzunlukta, 9 cm eninde ve 2-3 cm kalınlıktadır. Abdominal boşlukta visseral yüzeyi rumen ve reticulum duvarına te-masta dorsoventral pozisyonda uzanmış halde yerleşmiştir. Parietal yüzeyi ise diyaframa ile te-mastadır. Dorsal kısmı 12-13. kostalar, ventrali 7.kostanın kostokondral bağlantı noktasına ka-dar uzanır. Klinikte palpe edilemez. Rumenoto-mi operasyonlarında palpe edilebilir.

kanserasyon, invaginasyon veya ileum’un lipomalar tarafından tıkanması olgularında ruminantlarda sancı gelişir. Abomasumda veya kalın bağırsaklarda torsiyon sağ abdo-mende hacim artışına neden olur. İnce ba-ğırsak torsiyonlarında hacim artışı meydana gelmez. Uterus (Hydrops amnion and allan-tois) çok belirgin abdominal hacim artışına neden olur. Tanı rektal muayene ile yapılır. Uterus rupturu uterus dışı gebeliğe neden olur. Abdominal sancı, nabız sayısında artış ve şiddetli hastalık tablosu meydana gelir.

Sağ abdomen duvarı olecranon ile T.coxae arasındaki çizgi boyunca ping sesi açısından oskultasyon ve perkusyona tabi tutulur. Ping sesi abomazal dilatasyon veya torsiyona bağ-lı olarak gelişir (sağ fossa paralumbalis’in önü-anterior sublumbar fossa). Sekum dilatasyo-nu veya torsiyonu veya rektumda gaz birikme-si (sağ fossa paralumbalisin gerisi) ve pneumo-peritoneum (sağ dorsal çeyrekte dilatasyon) ping sesi meydana getirir.

Tablo 7. Sağ abdomen muayenesiOrgan sınırlarının açıklamalı muayenesiSağ abdomen duvarının oskultasyon ve perkusyonuBağırsak peristaltiğinin oskultasyonuNormal ve normalden farklı yapıların saptanmasıSağ ventral abdominal çeyrekte ağrı deneylerinin uygulanmasıKaraciğerde büyümenin (hepatomegali) ortaya konmasıPeritoneal boşluğun muayenesi

Şekil 12. Sol 7. İKA’da re-tikulum ve dalağın (kosta-lara paralel) US (solda) ve şematize görünşü. 1. Karın duvarı, 2. Periton’la beraber diyaframa, 3. Dalak, 4. Re-tikulum duvarının ekojen kısmı (Götz 1992)


getirir. Bunlar 4 veya 24 ruminasyon periyodu şeklindedir. Her bir periyot 10-60 dakika ara-sında sürer. Her biri 80-120 gram arasında de-ğişen 360-790 lokma meydana gelir. Lokmalar 40-70 kez 60 saniye süre ile çiğnenir. Rumende fermentasyon sonucu 600 litre kadar gaz olu-şur ve ructus ile atılır. Kuru kaba yem ile bes-lendiğinde saatte 15-20 ructus ve çayır otu ile beslendiğinde 60-90 ructus gerçekleşir. Erişkin sığırlar günde 10-24 kez dışkılar ve 30-50 kilo arasında dışkı çıkarır. Yem maddeleri geçiş sü-resi 1.5-4 gün arasında değişir. 1.5-2 saatte bir dışkılar. 24 saat içinde dışkının olmaması nor-mal değildir.

Yeni doğmuş buzağılar monogatrik ya-pıda olup, preruminant olarak isimlendirilir. Emme döneminde süt sulcus oesophagicus yoluyla doğrudan abomasuma geçerek enzi-matik sindirime maruz kalır. 6-8 haftalar için-de ruminant haline geçmeye başlarlar. Ru-men ve reticulum yemlendikten sonra abdo-minal boşluğun sol tarafını 7. kostadan pelvi-se kadar tamamen doldurur. Reticulum sol ta-rafta 6-8 kostalar arası mesafede kısmen me-dial olarak yerleşmiştir. Dalak rumen sol tara-fında anteriolateral olarak yerleşmiştir. Oma-sum ise, sağ anterior abdomende retikulum ile anterior rumen arasında yer alır. Karaciğer sağ tarafta 7-11 kostalar arası mesafede yerleş-miştir. Abomasum anterior abdomenin orta-sında veya hafif sağ tarafta yerleşmiştir. Pylo-rus 11-12 kostalar arasında dorsaldedir. Abdo-menin sağ tarafında ince ve kalın bağırsaklar omentum içindedir.

11.2. Motorik Hareketler

Retikulum ve rumen retikulorumen olarak beraberce değerlendirilir. Retikulorumen’in motorik hareketleri eşgüdüm niteliğinde olup, döngüsel kasılma dalgaları şeklindedir. Dalgaların sıklığı dakikada 1-2 arasında deği-şir. Retikulumda iki kasılma fazı birbirinden ayrılır. Yani iki aşamalıdır (bifazik kontraksi-

11. ÖN MİDELERİN MUAYENESİ11.1. Ön Midelerin Gelişimi

Sığırlarda mide-bağırsak kanalı ön mideler ile ince ve kalın bağırsaklardan meydana gelir. Ön mideler işkembe (rumen, Pansen), börke-nek (reticulum, Netzmagen, Haube), kırkbayır (omasum, Blättermagen, Psalter, Buchmagen) ve esas mide (mayalık, abomasum, Labmagen) olarak dörde ayrılır. Bunlardan en büyük hac-me sahip olan rumen olup, dorsal (saccus ca-ecus dorsalis) ve ventral rumen (saccus caecus ventralis) keselerine ve rumen ön kesesine sa-hiptir. Dorsal kör kese daha uzundur ve kaudal-de ventral kör kese üzerinden taşar (koyunlar-da ventral kese daha uzundur). Dorsal ve vent-ral rumen keseleri sağ ve solda uzunlamasına (longitudinal) iki oluk (sulcus ruminis dexter et sinister) kapsar. Bu oluklar kranialde sulcus ru-minis cranialis ve kaudalde sulcus ruminis cau-dalis ile birleşir. Ön rumen kesesinin kranialin-de reticulum, sağ tarafında da omasum yer alır. Ön midelerin kranialde önemli bir kısmı kosta-ların, daha az bir kısmı da sağ tarafta karaciğe-rin kaudal kenarının altında kalır. Erişkin rumi-nantlarda ön mideler 150 litre kadar hacme sa-hiptir. Bunun %70-80’ini rumen, %5’ini reticu-lum, %8’ini omasum ve %7-15’ini abomasum teşkil eder. Normal rumen sıvısı 5.5-7.0 pH’ya sahiptir. Aşırı konsantre gıda (karbonhidrat-lardan zengin) ile beslenenlerde içerik pH de-ğeri düşer. Abomazal içerik pH değeri ise 2-4 (asit) arasında değişir. İnce bağırsaklar duode-num, jejunum ve ileum’dan ibarettir. Kalın ba-ğırsaklar sekum (caecum), kolon (ascending, spiral ve descending) ve rektum olarak sırala-nır ve sindirim sistemi anus ile sonuçlanır. Ab-domende diğer organlar omentum (major, mi-nor), karaciğer, dalak ve urogenital sistem ola-rak sıralanır. Buzağılarda konsantre ve lifli gı-dalar rumen gelişiminde rol oynar. Mukoza-nın proliferasyonu ve rumen papillalarının ge-lişmesini bütürik ve propionik asit oluşumu uyarır (Bkz. Yeni Doğanların İç Hastalıkları. pp: 203-211). Erişkin sığır günde 8 saat kadar geviş


tikulorumen ve omasumda mevcut değişik büyüklükteki yem maddeleri gözden uzak tutulmamalıdır. Retikulorumendeki yem parçalarının %60’ı 0.5 mm veya daha büyük, omasumdaki yem parçacıklarının %100’ü 0.5 mm veya daha küçük boyutlardadır. Hareketlerin yönlendirilmesi: Hareketlerin eş-güdümü ve ortadan kaldırılması M.oblongata’da yer alan merkez tarafından yönetilir. Periferik dokularda yer alan değişik stimüle edici veya engelleyici uyarımlar Nervus vagus tarafından ön midelere ulaştırılır. Yeni doğanlarda erişkin-lere benzer rumen hareketleri 6-8 haftalar ara-sında başlar.

Rumen A ve B dalgası olarak isimlendirilen birincil ve ikincil peristaltik dalgalarına sahip-tir. İçeriğin karıştırılması (A döngüsü), hareketi (A döngüsü), ructus (B döngüsü) ve geviş alma (ruminasyon için regurgitasyon) olmak üzere dört ana işleve sahiptir.

A dalgası retikulum kasılmasının ileriye doğru devamı olup, rumen ön kesesinin ka-sılması ile başlar. Dorsal rumen kesesine yayı-larak kesenin kör uçunda sona erer. Bu esna-da dorsal ve ventral rumen keseleri arasında-ki açıklık genişleyerek, ventral rumen kese-si gevşer. Bu şekilde A dalgası sona erer (A, B). Birincil rumen hareketleri içeriğin karıştırılma-sı amacıyla her 1-2 dakika içinde yapılır. A sik-

yon). Ancak ruminasyon mevcut ise kasılma üç aşamalıdır (trifazik). İki fazlı retikulum kasılmasının ilk fazında retikulum boşluk bü-yüklüğünün yarısına kadar kısmen kasılır ve tekrar genişleyerek ikinci kasılma fazı başlar. İkinci kasılmada retikulum içeriğinin tümü yer değiştirir. Şayet hayvan geviş getiriyor ise, bu iki kasılmadan önce üçüncü bir reti-kulum kasılması (rejeksiyon kontraksiyonu) gerçekleşir. Bu kasılmanın genliği (amplitüd) diğer iki retikulum kasılması arasında deği-şir. Rejeksiyon kasılması retikulum içeriğinin regurgitasyonunu sağlar ve sonuçta rumi-nasyon gerçekleşir. Retikulumda içerik sıvı nitelikte olup, nispeten küçük partiküller sıvı içinde asılı haldedir. Kasılmalar bu sıvı içeri-ğin retikulum ve rumen ön kesesi arasında yer değiştirmesini, yeterince sindirilmiş yem maddelerinin omasuma sevkini ve rejeksi-yon kontraksiyonu ise, lokmaların distal öze-fagusa yönlendirilmesini sağlar. Retikulu-mun motorik işlev bozukluğu geviş getirme işleminin aksamasına neden olduğu gibi, re-tikulumun eleme-süzme işlevi aksadığı için yeterince parçalanmamış yem maddelerinin omasuma ve abomasuma geçişine de yol açar. Bu şekilde abomasum chymus’un duo-denuma sevkini gerçekleştiremez. Retikulu-mun elek-süzme görevi çok önemli olup, re-

Şekil 13. N.Vagus tarafından ön mi-deleri innervasyonu. a. Reticulumun omasuma açılışı. b. Pylorus (Rosenber-ger, G. 1977)


yapıldıktan sonra glottis kapanır ve toraks-daki negatif basınç retikuler sıvı içeriğini fa-renkse ulaştırır. Ön midelerde fermentasyon sonucu oluşan aşırı miktarda gaz ventral ru-men kesesinde toplanmış haldedir. B dalga-sı ile bu gazlar dorsal rumen kesesinin özefa-gusa olan açıklığına kadar ulaştırılırken, içerik dorsal rumen kesesine yönlendirilir (D). B dal-gasına A dalgası sıklığında rastlanmakla bera-ber, A dalgasının 2/3’ü kadar sıklığa sahiptir. A dalgasının görevi içerikte yüzer pozisyonda yer alan büyük parçalı yem maddelerini karış-tırmak, ventral rumen kesesine, rumen ön ke-sesine ve oradan da retikuluma sevk etmektir. B dalgası ise, gaz kitlesinin özefageal açıklığa sevkini sağlar.

N.vagus’un devreden çıkması ön mi-

lusu (birincil-primer) dorsal kesenin monofa-zik kontraksiyonunu takip eden difazik retiku-lum kasılması ile başlar. Bu hareketin sonucun-da retikuloruminal içerik karışır ve rumen içeri-ği omasumada geçer.

B siklusu (ikincil-sekonder) ructus ile so-nuçlanır ve 1-2 dakika ara ile meydana ge-lir. Hareket rumen ile kısıtlanır. Dorsal ru-men duvarının kasılması ile içerik yer değiş-tirir ve bunu ventral rumen kesesi takip eder (C). Bu hareket dorsal rumen kesesindeki ga-zın cardia’ya yer değiştirmesini sağlar ve gaz ructus ile atılır. Ructus kontraksiyonları içeri-ği karıştırma kontraksiyonlarına bağlı değil-dir. Rumendeki gaz basıncına bağlıdır. Regür-jitasyon rumenin normal karıştırma hareket-lerini uyarır. İsteğe bağlı olarak inspirasyon

Şekil 14. Ön mide motorik hareketlerinin lateral (üstte) ve transversal kesitleri (altta). A. Retikulum ve retikulum-rumen kıvrımının bifazik kontraksiyonu (Ostium reticuloomasicum genişler ve re-tikulum boşalarak içerik rumen ön kesesine geçer. B. İkinci kontraksiyon fazı olup, rumen ön kesesi, dorsal rumen kesesi kasılarak içeriği omasuma, ventral rumen kesesine ve retikuluma gönderir. Sıvılar tekrar reti-kuluma geçer. Bu esnada rumen oskultasyonunda çıtırtılı sesler alınır. C. Üçüncü kontraksiyon fazıdır. Ventral rumen kesesi kasılırken içerik dorsal rumen kesesine ve rumen ön kesesine geçer. Sıvı içerik omasuma oradan da yavaş, yavaş abomasum’a yönlenir. Gıda lifleri rumende kalır. Bu fazda da krepitan rumen sesleri alınır. D. Dördüncü kontraksiyon fazıdır. Dorsal rumen kesesi ve omasum kasılırken, dorsal kesede biriken fermen-tasyon gazları kardia’ya yönlendirilerek ruktus ile dışarı atılır. Omasum’un kasılması ile içerik abomasum’a, dorsal rumen kesesinin kasılması ile ventral rumen kesesine geçer. (Ehrlein, Rosenberger 1977)

Omasum kanalı

Omasum korpusu

Abomasum

Kontraksiyon Genişleme


posteriordan inspeksiyonu ile (sol üst çeyrek kabarır) saptanır. Aynı bölgeden yapılan os-kultasyonda hareketlerin durduğu içerikte aşı-rı gaz biriktiği ortaya konur. Özefagus tıkanma-sına bağlı ikincil timpani olgularında bol sali-vasyon söz konusudur. Oral yolla sonda uygu-lanarak gaza yol verilir veya rumene trokar uy-gulanır (endicatio vitalis). Şayet sonda kolay-ca uygulanırsa serbest gaz kendiliğinden çı-kar (ikincil timpani). Buna karşın birincil (yeme bağlı) köpüklü timpani olgularında sonda içe-rik ile tıkanır. Rumen asidozunda içerik sıvı miktarı hipertonik rumen içeriğine ozmoz yolu ile sıvı çekildiği için artar. Rumene el yumruk yapılarak uygulanan aralıklı perkusyon esna-sında çalkantı sesi alınır. Pylorus obstruksiyo-nu, rumen asidozu veya rumen işlevi etkinli-ğinde düşüş (hipoaktivite) içeriğin sulu nitelik kazanmasına neden olur. Yoğun ruminal tıka-nıklık yem, sap, saman, değirmen artıkları gibi kaba yemlerin sınırlı su nedeniyle rumeni dol-durmasıdır. Yoğun rumen tıkanıklığında hare-ketler durmuştur. Vücut ısısı ve nabız sayısı art-mıştır. Sancı mevcuttur. Rumenin tahıllar ile dolması akut rumen asidozuna neden olur.

11.3. Palpasyon ve Perkusyon

Sol fossa paralumbalis üzerine el yumruk ya-pıp veya ele alınan bir steteskop tamburu ile bastırılarak dolgunluk, kıvam, hareketler ve ri-tim incelenir. Muayenenin en az 5 dakika süre ile yapılması, kontraksiyonların şiddeti, içe-riğin kıvamı ve sıklık hakkında bilgiler topla-nır. Normal rumen hareketleri 10-12 /5 dakika arasında olup, steteskopla dinlendiğinde çıtır-tılı ve gürültülü sesler alınır. Selülozdan zen-gin yem tüketimine bağlı olarak içerik sert kı-vamda hissedilirse de, enfeksiyonların başlan-gıcında ve Reticuloperitonitis travmatica’da içerik sert kıvamda hissedilir. Rumen asidozu, alkalozu ve kokuşmasında içerik hamur kıva-mındadır. Koyun ve keçilerde ise, rumen ha-reketleri 5 dakika içinde 6-12 olarak alınır. Ru-

delerde tam bir atoniye neden olur. Re-tikulum bölgesindeki yangısal hastalık-lar (reticuloperitonitis-RPT gibi) ve Hoflund sendromu (vagal indigestion) nedendir. Ağız boşluğu, yutak, özefagus, retikulum ve rume-nin dorsalinde yer alan mekanik reseptörler ön mide motorik işlevlerini stimüle eder. Re-tikulum ve rumendeki mekanik reseptörler motorik işlevleri stimüle ettiği gibi, aboma-sum ve duodenumdaki pH reseptörleri de ön mide motorik işlevleri stimüle eder. Diğer ta-raftan rumenin aşırı dolgunluğu ve gerilme-si ön mide motorik hareketlerini engeller. Ru-men içeriğinde aşırı miktarda uçucu yağ asit-lerinin açığa çıkması özgün kemoreseptör-ler tarafından algılanarak motorik faaliyetleri engeller (Ör.Akut rumen asidozu). Aşırı mik-tarda abomazal dolgunluk mekanik resep-törleri stimüle ederek ön mide motorik işlevi-nin azalmasına yol açar. Motorik işlevlerinin düzenlenmesinde etkili olan diğer bir faktör de gastrointestinal hormonlardır. Abomazal kökenli gastrin ve duodenum mukozasından salgılanan cholecystokinin hormonları sek-resyonunda artış ön mide motorik hareketle-rini engeller.Rumen hareketleri: Normal koşullarda da-kikada 1 veya 2 rumen hareketi (10-12/5 da-kika) alınır. Zayıf ve kılları ince sığırlarda sol fossa’dan çıplak göz ile hareketler alınabilir. Palpasyon ve oskultasyon için ise steteskop-tan yararlanılır. Hareketlerdeki farklılıklar ön-celikle ön mide hastalıkları ile ilişkili olmakla beraber genel durum bozukluğuna neden olan hastalıklardan da olumsuz yönde etki-lenir. Azalma (hipomotilite-her 2 dakikada 1’den az kontraksiyon) veya rumenostasis (rumen atonisi) ile ilişkili olduğu gibi sayısız hastalık (süt humması, ruminal asidozis, ağrı-ya neden olan olgular) nedendir. Hareketlerde artış (hipermotilite-her 2 dakikada bir 5 kont-raksiyon) enteritis, paratüberküloz ve köpüklü timpani olgularında görülür.

Rumen timpanisi sol fossa paralumbalis’in


mende fermentasyon sonucu 600 litre kadar gaz oluşur ve ructus ile atılır. Kuru kaba yem ile beslendiğinde saatte 15-20 ructus ve çayır otu ile beslendiğinde 60-90 ructus gerçekle-şir. Erişkin sığırlar günde 10-24 kez dışkılar ve 30-50 kilo arasında dışkı çıkarır. Yem maddeleri geçiş süresi 1.5-4 gün arasında değişir. 1.5-2 saatte bir dışkılar. 24 saat içinde dışkının olma-ması normal değildir. Ön mide hastalıklarının seyri esnasında, rumen ve retikulumda aşırı oranda gıda niteliğinde olmayan metal nite-likte yabancı cisimlerin birikmesi, ağır ateşli hastalıklar, mikroflora ve favunanın hipoakti-vitesi, primer ve sekonder timpani ve travma-tik retikulo-peritonitis’de rumen hareketleri durur. Ostium reticulo-abomasicum’un tıkan-ması, abomasum’un sağa veya sola yer değiş-tirmesi, peritonitis, Hoflund sendromunda da rumen hareketleri azalır veya tamamen durur.

11.5. Ructus

Ön midelerde normal rumen faaliyetleri es-nasında başta metan, karbondioksit, karbon-monoksit ve azot olmak üzere fermantasyon gazları açığa çıkar. Yanıcı niteliktedir. Bunların miktarı normal bir sığırda 600 litre/gün (25-30 lt/saat) kadar olup, ructus olarak isimlendirilen fizyolojik mekanizma ile ağız ve burundan atı-lır. Serbest gaz rumenin ön kısmına basınç ya-parak özefagus girişinde birikir. Özfageal giriş kardia’da yer alan reseptörler tarafından kontrol edilir. Reseptörlerin uyarılması ructusu başlatır. Derin bir nefes almayı takiben özefagus gevşer ve rumen kasılarak gaz özefagusa sevk edilir. Rumenin saccus ceaceus dorsalis’inde topla-nan bu gazlar atılamadığında timpani (primer-sekonder) gerçekleşir. Ructus’un engellenmesi sonucunda rumende timpaniye neden olan sebepler N.vagus ile ilgili regülasyon bozukluk-ları (Hoflund syndrome), özefagus tıkanması, özefagus daralması, özefagus’un basınç altında kalması (mediastinal lenf düğümlerinin büyü-mesine bağlı) veya primer timpani olgularıdır.

men atoni ve hipotonilerine sadece provent-riküler alimenter indigesyonlarda rastlanmaz. Birçok enfeksiyöz, toksik ve metabolik hasta-lıkta iştahsızlık ile beraber görülür. Aşırı fer-mantasyon sonu şekillenen birincil timpani-lerde rumen hareketleri gerginliğe ve içeriğin niteliğine bağlı olarak durur.

Rumen perkusyonunun klinikte fazla bir anlamı olmamakla beraber, reticulitis travma-tica veya ender olarakta oluşabilen rumini-tis travmatica olgularında el yumruk yapılarak veya lastik bir çekiç kullanılarak son kostadan başlayarak geriye ve sağ paramedian-median hatları perkute etmek mümkündür. Duyarlı-lığın artması, hayvanda gocunma, ağrı duyu-sunun ortaya konması açısından yararlı olabi-lir. Son yıllarda sonografik tanı tekniği kullanı-larak retikulum ve rumenin karın duvarı, diyaf-rama ile olan ilişkisi, retiküler kontur, kontrak-siyonlar, ventral rumen kesesi hareketleri, yan-gısal kordon, adhezyon, ön mide duvar kat-man (seroza, musküler, mukoza) değişiklikleri ve batmış yabancı cisimler ortaya konur.

11.4. Geviş Getirme (Ruminasyon)

Ot yiyen hayvanlarda rumende depolanan ye-min istirahat döneminde tekrar ağıza getirilip çiğnenmesi geviş getirme (yetiştiriciler geviş alma der) olarak isimlendirilir. Ruminasyonu hızlandıran sinir N.vagus, azaltan veya durdu-ran N.sympaticus’dur. Normal koşullarda geviş yemden 1/2-1 saat sonra başlar. Erişkin sığır günde 8 saat kadar geviş getirir. Bunlar 4 veya 24 ruminasyon periyodu (4-5 kez) şeklindedir. Her bir periyot 10-60 dakika (1/2 saat) arasında sürer. Her biri 80-120 gram arasında değişen 360-790 lokma meydana gelir. Lokmalar 40-70 kez 60 saniye süre ile çiğnenir. Sığırlar 70-80 ve koyunlar 50-90 kez çiğnerler. Lokmanın yutu-lup yenisinin ağıza gelmesi arasında 3-5 saniye geçer. Ağıza yeni gelen lokma rumen ve reti-kulum gibi depo organlardan gelirken, ağız-da çiğnenen yem direkt omasum’a geçer. Ru-


lactate, oxalacetate ve malonyl CoA yolu ile uçucu yağ asitleri ve onların anyonlarına (acetat, propionat ve butyrat) kadar devam eder. Yağ asitleri bakteriyel metabolizmanın son ürünleri olup, büyük bir kısmı ön mide mukozası tarafından absorbe edilerek rumi-nant ara metabolizmasında enerji temini, yağ sentezi ve glikoneogenez amacıyla kul-lanılır. Bakteriyel metabolizma esnasında rumen gazları olarak isimlendirilen karbon-dioksit ve metan (2:1 oranında) açığa çıkar. Bir süt ineğinin ön midelerinde günde 500-600 litre kadar gaz açığa çıktığı kabul edil-mektedir. Gazlar ructus ile dışarı atılır.

Ruktus bilinç dışı yapılan fizyolojik bir olaydır. Sığırlar kuru kaba yem ile beslendiğinde saat-te 15-20 ve çayır otu ile beslendiğinde 60-90 ructus gerçekleşmekle beraber, sığırların saatte 18 ve koyunların saatte 10 kez ruktus yaptıkları bildirilmektedir.

11.6. Karbonhidratların Parçalanması

Selüloz, hemiselüloz, nişasta ve pektinler gibi karbonhidrat bileşikleri (polisakka-ridler) önce oligo, di ve monosakkaridlere (glikoz) parçalanır. Bu parçalanma bakteri-yel karbonhidrat metabolizması ile devam ederek piruvata, bu da format, asetil CoA,

Şekil 15. Rumen fermen-tasyonunun kimyası (Wolf-fram, S. 1996)

NİŞASTA SELÜLOZ PEKTİNLER HEMİSELÜLOZ

Maltose

Glucose

Cellobiose

Glucose

Pectic acid

Galacturonic acid

Glucose-1-P

Glucose-6-P

Xylobiose

Xylose

Xylulose-6-P

Fruclose-6-P

Fructose-1-6-Di-P

Triose-P

Glyceraldehyde-3-P

Phosphoeriol pyruvate

PYRUVATE

Formate

Methane

CO2 H2

Acetylphosphate

Asetat Butirat Propionat

MalonylCoA

Acetyl CoA Lactate

Aceto-acetyl CoA

�-hydroxy- butyryl CoA

Crotonyl CoA

Butyryl CoA

Lactyl CoA

Acrylyl-CoA

PropionylCoA

Oxalo-acetate

Malate

Fumarate

Succinate

Methyl-malonylCoA

SuccinylCoA


rumeno-hepatik dolaşıma katılırken, geri ka-lan amonyak ön mideler mukozasından emile-rek karaciğerde üreye dönüştürülür. Bir kısmı salya, diğer bir kısmı da kan yolu ile tekrar ön midelere gelerek rumeno-hepatik dolaşım tamamlanmış olur. Rumende oluşan mikrobi-yel protein ve rumende parçalanamayan yem maddelerine ait protein abomasum ve ince bağırsaklarda hidroklorik asit ve organizmaya has proteolitik enzimler tarafından parçalanır.

12. RETİCULUM MUAYENELERİ

Anatomik ve fizyolojik bilgi: Abdominal boş-lukta median hattın solunda ve 6.-9. kostalar arası mesafede yer alır. Kaudal ve laterali ventral rumen kesesi ile sınırlandırılırken, ventralinde di-yaframanın pars sternalis’i, kranialde ise diyafra-ma yer alır. Sol parasternal bölgede göğüs duvarı ile retikulum arasında dalak, sağ tarafta omasum, abomasum ve karaciğer loplarının ventral kenar-ları yerleşmiştir. Duvarı dıştan içe doğru T.serosa,

11.7. Azot Metabolizması

Azot proteinler ve protein niteliğinde olmayan azotlu maddeler (non-protein-azot-NPN) ola-rak isimlendirilen bileşikler şeklinde yem mad-deleri ile beraber alınır. NPN maddeler serbest aminoasitler, nitrat, nitrit ve üredir. Bitkilerde-ki azotun yaklaşık %25’i bu tür NPN bileşikler şeklindedir. Yem maddelerindeki proteinlerin yaklaşık %70’i rumende parçalanır. Parçalanma rumende çözünebilirliklerine bağlıdır. Bitkiler-de bulunan bazı maddeler (tanen gibi) veya proteinlerin formaldehid veya ısı ile muamele edilmesi proteinlerin suda çözünebilme ye-teneklerini ve rumen içi parçalanma oranını düşürür. Parçalanabilen protein ve NPN bile-şikler mikroorganizmalar tarafından serbest aminoasitlere ve amonyağa kadar parçalanır-ken içerik pH’sı önemlidir. Serbest aminoasit-ler ve amonyak mikroorganizmalar tarafın-dan mikrobiyel protein sentezinde kullanılır. Mikrobiyel azotun %40-68’i rumen amonyak havuzundan karşılanır. Amonyağın bir kısmı

Şekil 16. Ruminantlarda azot metabolizması. (Wolffram, S. 1996)

Üre

Yem proteini,NPN-bileşikler Parçalanmayan

protein

Yem proteini,NPN-bileşikler

Amonyak

Bakteriyel protein

Üre

Vücuda ait enzim ve tuz asidi tarafından bakteriyel proteinlerin sindirimi


talar arası bölgede perkusyon (ventralden) ve oskultasyon (paramedian bölge) ile yapılır. Re-tikulum perküsyon, oskültasyon, yabancı cisim ağrı deneyleri, ferroskopi, radyolojik muayene, miyoelektrik etkinliğin yazdırılması, retikulum içi basıncın saptanması, retikulum endoskopisi, retikulum laparaskopisi, laparatomi ve rumeno-tomi gibi yöntemlerle muayene edilir.

Perkusyon kauçuk kafalı perkusyon çeki-ci ile ventralde Proc.xyphoideus çevresi ve sol epigastrik bölgede ağrıyı ortaya koymak ama-cıyla yapılır. Hayvanın sol tarafına diz çöküle-rek oturulur. Sol el cidago’da, sağ el yumruk yapılmış şekilde retikulum bölgesini yumruk-la palpe etmekte mümkündür. Palpasyon es-nasında gocunma, sakınma, ağrı duyusu gibi bulgular reticulitis travmatica semptomu ola-rak değerlendirilir.

Oskultasyonda yavaş, yavaş oluşan hışırtı se-sinin alınması normal retikulum sesleri olmak-la beraber, bu esnada yutma ve ructus sesleri de alınır. Bazı araştırmacılar retikuler kontraksi-yonlar esnasında alınan seslerin net olarak du-yulmadığı, hatta bifazik kontraksiyon seslerinin ayrılamayacağını bildirmektedir. Ruminantlar-da 1990 yılından beri modern röntgen teknik-leri kullanılarak retikulumdaki yabancı metal ci-simler saptanmaktadır. Basınç balonu kullanıla-rak retiküler kontraksiyonların ölçülmesi ve reti-küler miyoaktivitenin yazdırılması mümkündür.

T.muscularis, Tela submucosa ve T.mucosa katmanlarını içerir. T.mucosa 8-12 mm kalınlı-ğında ağ yapıda olup, L.epitelialis, L.propria ve L.muscularis mucosa katlarını kapsar.

Retikulum bifazik kasılma döngüsüne sa-hip olup, bu hareket ön mide motorik işlevleri-ne bağlıdır. Ön mide motorik işlevlerini düzen-leyen M.oblongata’daki merkeze ulaşan im-pulslar dorsal ve ventral vagal sinir kolları ile retikuluma ulaşır. Yem tüketimi esnasında buk-kal reseptörlerin retikulo-rumen duvarını uyar-ması ile retikulum hareketleri artarken, ateş, endotoksemi, ağrı, retikulo-ruminal basınç re-septörlerinin uyarılması (akut timpani), içerik yağ asitleri miktarında artış, abomazal yer de-ğiştirmeler, sentral depresyon ve sedatif uygu-lamaları retikulum hareketlerini azaltır.

12.1. Fiziksel Retikulum Muayeneleri

Retikulum sığırlarda sol 6.-9. interkostal aralıkta, abdominal boşluğun intrathorakal kısmında, diaframanın pars sternalis’inin visseral yüzüne yaslanmış olarak yer alır. Kaudalinde rumen, sol tarafında dalak bulunur. Retikulum duvarı dışa-rıdan içeriye doğru T.serosa, T.muscularis, tela submukoza ve T.mucosa olarak isimlendirilen tabakaları kapsar. Mukoza katı tipik ağ şeklinde olup, 8-12 mm kalınlıktadır ve kıvrımlara sahiptir. Klinik retikulum muayeneleri sol tarafta 6-8. kos-

Şekil 17. Retikulum’un sağ ve sol abdominal yerleşimi (Rosenberger, G. 1977)


Şekil 18. Normal retikulum (A), diyaframanın kaudalinde kasılır (B), abdominal duvardan uzak-laşır (C), eski pozisyona gelir (D). 1. Retikulum. 2. Rumenin kranial kesesi. 3. Abomasum. 4. Diyaframanın apeksi. 5. Akciğer. 6. Kalp. 7. Sternum. 8. 8.kosta. 9. Olecranon (Braun ve ark.1993)

Şekil 19. Retikulum motorik hareketlerinin şematize görü-nüşü. 1. Birinci retikulum kont-raksiyonu. 2. İkinci retikulum kontraksiyonu. 3. Birinci retiku-lum kontraksiyonunun süresi. 4. İkinci retikulum kontraksiyo-nunun süresi. 5. Kontraksiyon-lar arası dinlenme aralığı

Şekil 20. Retikulum’da yaban-cı cisim ve mıknatısın değişik pozisyonları (A-B), gaz ve sıvı-gaz dolu retikulum (C), kranio-ventral abdomende değişik-likler (D). 1. Yabancı cisimlerle beraber mıknatıs. 2. Batıcı ya-bancı cisim. 3. Batmamış ya-bancı cisimler. 4. Küçük yabancı cisimler. 5. Retiküler duvarı del-miş yabancı cisimler. 7. Gaz. 8. Gaz-sıvı karışımı. 9. Retikulum dışında yumuşak doku (Braun ve ark. 1993)


median bölgeler ve median hat boyunca reti-kulum muayene edilir.Sol paramedian muayene: Kalp gölgesi ve diyaframa gerisinde retiküler kontraksiyonlar esnasında retikulum duvarı, retiküler kontur, mukoza kalınlığı, yabancı cisim, adezyon, apse oluşumu muayene edilir.

12.2. Retikulum UltrasonografisiUltrasonografik muayene sağ-sol parasternal bölgenin kılları tıraş edilmiş, ayakta duran sığır üzerinde 3.5-3.75 MHz’lik linear veya konveks dönüştürücü ile yapılır. Yüzeyinin deriye tam teması nedeniyle linear tarayıcılar daha kulla-nışlıdır. İleti peltesi sürülerek sağ ve sol para-

Şekil 21. Sol paramedian mu-ayene. 1. Retikulum. 2. Rumen ön kesesi. 3. Ventral rumen ke-sesi. 4. Diyaframa (Götz 1992)

Şekil 23. Kasılmamış (solda), kasılmış retikulum (6./7.İKA-sağ) l. Karaciğer. 2. Retikulum. 3. Dalak. 4. Diyafra-manın pars sternalis’i. 5. V.musculophrenica. 6. Karın duvarı. 7. Transduser. 8. Kasılmış retikulumun ventral sınırı (birinci aşama)(Götz 1992)

Şekil 22. Kasılmamış (solda), kasılmış retikulum (6./7.İKA-sağ) l. Karaciğer. 2. Retikulum. 3. Dalak. 4. Diyafra-manın pars sternalis’i. 5. V.musculophrenica. 6. Karın duvarı. 7. Transduser. 8. Kasılmış retikulumun ventral sınırı (birinci aşama)(Götz 1992)


omasum duvarı ve abomasum incelenir. 6. ve 7. interkostal aralıklarda retikulum duvarı, oma-sum ve karaciğer loplarının ventral kenarları incelenir.

Sağ paramedian muayene: Arcus costarum’un bir el ayası gerisinden kraniale doğru muayene-ler yapılarak retikulum duvarı ve mukoza katı-nın kalınlığı, retikulumun şekli, rumen ön kesesi,

Şekil 24. Birinci retikulum kontraksiyonunun (maksimal kontraksiyon) sol paramedian’dan saptanması. 1. Karın duvarı. 2. Peritonla beraber diyaframa. 3. Dalak. 4. Retikulum serozası. 5. Retikulum’un musküler katı. 6. Retikulum duvarının ekojen kısmı. 7. Rumen ön kesesi. 8. Kontraksiyon mesafesi (8 cm) (Götz 1992)

Şekil 25. Sol paramedian’dan retikulum duvarı, rumen ön kesesi ve ventral rumen kesesinin görünüşü. 1. Karın duvarı. 2. V.musculophrenica. 3. Diyaframa’nın P.sternalis’i ve peritoneum. 4. Retikulum. 5. Rumen ön kesesi. 6. Ventral rumen kesesi (Götz 1992)

Şekil 26. Sol paramedian’dan retikulum ve dalak. 1. Karın duvarı. 2. Diyaframa ve periton. 3. Dalak. 4. Retiku-lum duvarının ekojen kısmı (Götz 1992)


karaciğer hastalıkları, peritonitis, osteomala-zi, osteoarthrosis, omazum konstipasyonu ve abomazal yer değiştirmeler olumlu sonuç ve-rir. Travmatic reticuloperitonitis aşamasında anterior abdominal ağrıyı ortaya koymak ama-cıyla akut olgularda iyi sonuç veren aşağıdaki ağrı deneyleri yapılır.

Çidago derisini sıkma testi (Withers pinch deneyi: Karlschimid): Pariyetal pleuranın irri-tasyonuna neden olan delici yabancı cisim bu bölgeyi innerve eden sinirlerin köken aldığı çi-dago derisine kıvrım uygulanarak yapılır ve omurgayı alçaltmaya neden olur. Bu deney bo-yunca pariyetal peritonu irrite eden yabancı ci-sim mevcut ise, hayvan inleyerek bu hareketi yapar. İnleme sesi elde edilir.

Götze’nin sopa deneyi (Bar deneyi): Ante-rior abdomene yukarı yönde basınç uygula-yarak inleme ile ilişkili ağrının kontrolü yapılır. Deney en iyi bir kişi diğer tarafta ayakta dura-

12.3. Travmatic Reticulo-Peritonitis

Bilinen bir retikulum hastalığı tablosudur (WİRE). Delici yabancı cisimlerin travmatic reticulitis aşamasında (reticulitis simplex) be-lirgin semptom mevcut değildir. 24-36 saat sonra ağrı belirginleşir. Peritonitis (Reticulope-ritonitis travmatica-RPT) şekillendikten sonra rumen ve retikulumda atoni, rumende kons-tipasyon, hafif timpani, rumen hareketlerinde durma meydana gelir. Konstipasyon çok belir-gindir. Vücut ısısı 40-40.5°C (104-105°F), nabız sayısı 80-90/dakika arasında değişir. Süt verimi çok düşmüş veya kesilmiştir. Bu aşama sol an-terior (sol epigastrik) abdomende ağrı deney-ler ile ortaya konur. Retikulum US’de retiküler kontur, retiküler motilite, adezyon, hiperekoik yabancı cisim ortaya konur. 24-36 saat sonra ağrı belirginleşir. Batmamış metaller ve mık-natıs dedektör ile pozitif sonuç verdiği gibi,

Şekil 27. Abomasum ve retikulum.1. Karın duvarı. 2. V.musculophrenica. 3. Periton ve diyaframa. 4. Reticu-lum. 5. Abomasum. 6. Reticulum serozası (Götz 1992)

Şekil 28. Sağ 7. İKA’da retikulum, karaciğer ve omasum. 1. Karın duvarı. 2. Peritonla diyaframa. 3. Akciğer ventrali. 4. Karaciğer. 5. Retikulum duvarı. 6. Omasum duvarı (Götz 1992)


men atonisi şekillenmiş ise deney yapılamaz. Steteskop trakea’ya yerleştirildikten sonra el yumruk yapılarak sol fossa’ya rumen hareket-lerini belirlemek için yerleştirilir. Rumen hare-ketlerinin A siklus başlamasında hemen önce hafif inleme sesi oskulte edilir. Batmış yaban-cı cisim pariyetal pleurada irritasyona neden olduğundan çift retiküler kasılma esnasında ağrının belirtisi olarak inleme meydana gelir.

Metal dedektör (Ferreskop): Çok ince iğne gibi metalleri saptamaz. Bu amaçla yapılmış özel ferroskop kullanılmalıdır.

Kendi etrafında dar bir alanda döndürme, R.xyphoidea bölgesini lastik çekiç ile perkute etme ve yokuş aşağı yürütme gibi ağrıyı orta-ya çıkarmaya yarayan testlerde mevcuttur. Re-ticuloperitonitis travmatica’ya bağlı US deği-şiklikleri.

rak yapılır. Metal veya odun sopa hayvanın he-men altına yerleştirilerek P.xyphoideus hemen arkasından pozisyon alınır. Her iki yardımcı ya-vaşça sopayı yukarı doğru kaldırırken hekim steteskopu treakea’ya (boynun orta ventrali-ne) koyar ve inlemenin olup, olmadığını os-kulte eder. Belli bir yüksekliğe ulaştıktan son-ra aniden bırakır. Akut travmatik reticulitis’li bir sığırda bu kaldırma ve birden bırakma inleme meydana getirir. Dinleyen steteskopu trakea-ya yerleştirerek kaldırırken oluşan inleme sesi-ni almaya çalışır.

Basınç uygulama (Knee): Regio xyphoidea bölgesine dizden güç alınarak yumrukla ba-sınç uygulanır. Bu şekilde anterior abdomende ağrı ortaya konmaya çalışılır.

Eric Williams’ın ağrı deneyi: Travmatik reticulitis’in erken tanısında kullanılır. Eğer ru-

Şekil 29. Reticuloperitonitis travmatica’ya bağlı yoğun fibrinöz değişiklikler. 1. Diyaframa’nın P.sternalis’i ve periton’la beraber karın duvarı. 2. Retikulum ve karın duvarı arasında fibrinöz yapışmalar. 3. Retikulum duvarı (Götz 1992)

Şekil 30. RPT’ya bağlı retikulum apsesi (sol paramedian). 1. Karın duvarı. 2. Diyaframa’nın P.sternalis’i ile beraber periton. 3. Ekodan fakir merkez ile beraber ekojen apse. 4. Retikulum duvarı. 5. Retikulum rumen ayırımı belirgin değil (Götz 1992)


Şekil 31. RPT’ye bağlı yaygın retikulum apsesi. 1. Karın duvarı. 2. Apse kapsülü. 3. Homojen apse içeriği. 4. Retikulum duvarı (Götz 1992)

Şekil 32. RPT’ye bağlı retikulum apsesi. 1. Karın duvarı. 2. Apse kapsülü 3. Apse lümeni. 4. Retikulum duvarı (Götz 1992)

Şekil 33. RPT’li inekte anormal retiküler kontur ve serozada ekojenik materyal. 1. Abdominal duvar 2. Ekoje-nik materyal. 3. Retikulum duvarı. 4. Retikulum (Braun 1993)


Şekil 34. RPT’li inekte anormal retiküler kontur ve rumen ön kesesi. 1. Abdominal duvar. 2. Ekojenik ma-teryal ve sıvı toplanması. 3. Retikulum duvarı. 4. Rumen ön kesesi duvarı. 5. Ventral rumen kesesinin kra-niali (Braun 1993)

Şekil 35. Retikulum kranioventralinde apse. 1. Abdominal duvar. 2. Apse. 3. Retikulum duvarı. 4. Rumen ön kesesi Cd. Kaudal, Vt. Ventral (Braun 1993)

Şekil 36. RPT’ye bağlı peritoneal sıvı toplanması. 1. Abdominal duvar. 2. Retikulum serozasında sıvı top-lanması. 3. Hipoekojenik sıvı. 4. Retikulum duvarı. 5. Rumen ön kesesi. Vt. Ventral, Cd. Kaudal, Cr. Kranial (Braun 1993)


veranderungen der leber, in: A. Kratochwil,und,E.Reinhold (hrsg): Ultraschalldiagnostik 81. Thieme Verlag, Stuttgart, Newyork, 1982, 122-3

Bernard, W.V., Reef, V.B., Reimer, J.M., Humber, K.A.: Ult-rasonographic diagnosis of small intestinal intus-seption in three foals. JAVMA, 1989, 194, 395-7

Bilal,T., Uysal, A., Meral, Y., Kayar, A.: İneklerde karaciğe-rin ultrasonografik muayenesi. İ. Ü. Vet. Fak.Derg. 1999, 25 (2), 281-294

Bilal, T., Uysal, A., Meral, Y., Kayar, A.: Atlarda bazı abdo-minal organların transkutan ultrasonografik mua-yenesi İ.Ü. Vet. Fak. Derg. 1999, 25 (2), 319-31

Bilal, T., Meral, Y.: Yüksek verimli süt ineklerinde yağlı

Kaynaklar

Amon, A.O.: Stellenwert einfacher sonographischer Kriterien für die Ultraschalldiagnostik diffuser Le-berparenchymerkrankungen.Hamburg Univ.Med. Diss. 1981

Allen, A.K., Stone, L.R.: Equine Diagnostic Ultrasonog-raphy: Equipment, selection and use. Cont. Educ., 1990, 12, 1307-10

Barton, M.H.: Liver disease.http://lam.vet.uga.edu/ eri-şim 1999

Becker, H.D., Weiss, H., Keller, W.: Zur aussagefahikeit der Ultraschall-Untersuchunung bei diffusen Struktur-

Şekil 37. RPT nedeniyle retikuluma yapışmış dalak. 1. Abdominal duvar. 2. Dalak. 3. Dalak ve retikulum arasında ekojenik materyal. 4. .Retikulum duvarı (Braun 1993)

Şekil 38. RPT nedeniyle retikulum ve dalakta adezyon. 1. Abdominal duvar. 2. Dalak. 3. Dalakta dilate damarlar. 4. Dalak ve rumen duvarı arasında ekojenik materyal. 5. Rumen duvarı. 6. Retikulum duvarı. Lt. Lateral. Ds.Dorsal, Vt.Ventral (Braun 1993)


raktometre ile ölçülürken glikoz ve üre kan se-rumundaki gibi aranır. Sitolojik bakı ise sereb-rospinal sıvı ve synovia’da olduğu gibi yapılır. Abdomen’den elde edilen punktatın muayene yöntemi ve bulguların yorumlanmasında aşa-ğıdaki ölçütlerden yararlanılır. Şilöz efüzyon: Şilus (Chyle), sindirim boyunca bağırsaklardan emilen, lenf damarları tarafın-dan D.thoracicus’a ve oradanda venöz dola-şıma boşaltılan soluk sarı renkte, süt benzeri görünüme sahip sıvıdır. Aşırı miktarda şilomik-ron kapsar. Peritoneal veya pleural boşluklarda çeşitli hastalıklara bağlı olarak toplanır. Diğer bir toplanma nedeni neoplazmalardır. Şilomik-ronlar trigliseridden zengindir. Az miktarda lenfosit kapsar. İçerdiği protein nedeniyle dan-sitesi yüksektir.

Septik eksudatta bol miktarda lökosit (>10.000 hücre/μl), eritrosit (hemorajiyi belgeler, >2 mil-yon eritrosit/μl), makrofaj hücreleri ve lökosit-ler tarafından fagosite edilen bakteriler bulu-nur. Lökositlerin çekirdekleri incelenerek yeni ve eski (dejenere nötrofil) eksudat ayırımı yapı-lır. Abdominal sıvıdaki nişasta granülleri, bitki lifleri bağırsak veya mide ruptur’una belgedir. Atlarda cholangitis ve cholelithiasis’e bağlı ola-rak bilier ascites meydana gelir. Kedilerde gö-rülen Feline infectieusse peritonitis’de (FIP) pe-ritoneal sıvı protein yoğunluğu artmıştır (>4.5 g/dL). Enfeksiyöz (eksudat) ve non-enfeksiyöz (transudat) sıvı toplanmaları arasındaki farklı-lıklar verilmiştir.

Transudat ve eksudat ayırımı Rivalta Testi ile yapılır. Protein yoğunluğu ve dansite ref-

Tablo 38. Punktat’ın muayene yöntemi ve yorumu

Bulgu Yöntem Neden

Üre içeren punktat Strip test V.urinaria rupturu, ileri derece dolu V.Urinaria

Bilirubin Strip test, fotometrik Hemoliz, hemoraji, (endirekt bilirubin), safra kesesi ve kanalları rupturu

Şilöz punktat Süt görünüşlü, protein içeren mikroskopik yağ damlaları

D.thoracicus rupturu

Çok düşük dansiteli punktat

Refraktometre Hypoprotonemia

Şekil 137. Kedide bakteriyel peritonitis (solda) ve köpekte ascites’de lenfoblastlar (Hirschberger, J. 1999).

3 SOLUNUM SİSTEMİNİN MUAYENESİ 163

Şekil 138. Feline infectieuse peritonitis (solda) ve kedide ascites’de lenfoblastlar (Hirschberger, J. 1999).

Şekil 139. Pleural efüzyonda anizositozis, anizokaryozis, dev hücreleri ve hiperbazofilik sitoplazma (sol-da) ve tümör hücreleri (Kasbohm, C. 1976).

Şekil 140. Peritoneal efüzyonda anizositozis, anizokoaryozis, dev hücreleri (solda) ve tümör hücreleri ile makrofajlar (Kasbohm, C. 1976).


Şekil 143. Peritoneal efüzyonda tümör hücreleri ve sekresyon vakuolleri (solda) ile sitoplazmaları kay-bolmuş tümör hücreleri (Kasbohm, C. 1976).

Şekil 141. Peritoneal efüzyonda dev çekirdekli hücreler, hiperbazofilik nukleus ve ağ şeklinde çekirdek yapısı (solda) ile anizokaryozis (Kasbohm, C. 1976).

Şekil 142. Peritoneal efüzyonda tümör hücreleri ve hücre kanibalismusu (solda) ile pleural efüzyonda tümör hücreleri, sitoplazmada vakuol oluşumu ve deforme çekirdekler (Kasbohm, C. 1976).

Veteriner Hekimlikte Muayene Yontemleri

Documents

Transcript of Veteriner Hekimlikte Muayene Yontemleri