Van toen, nu en straks in NME-land1738 1794 1826 1843 1858 1870 1877 1881 1885 1905 1912 1914 1924 1933 1934 1939 1947 1949 1950 1952 1954 1959 1961 1962 1963 1965 1966 1967 1967 1969 1970 1970 1970 1971 1971 1972 1972 1972 1973 1974 1975 1976 1978 1980 1981 1982 1984 1986 1987 1988 1990 1991 1992 1992 1993 1994 1995 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2013 2014 2015 2016

Beleid Liberalen verplichten vak ‘natuurwetenschappen’ in opleiding van de nor-maalscholen – katholie-ken schrappen dit weer in 1884 uit angst voor het positivisme (in 1886 toch weer verplicht)

Wettelijke leerplicht voor alle kinderen tussen 6 en 12 jaar

1970 IUCN omschrijft mi-lieueducatie als The pro-cess of recognizing values and clarifying concepts in order to develop the skills and attitudes necessary to understand and appre-ciate the inter-relations among man, his culture and his bio-physical sur-roundings

Resolutie 71 (14) van het Comité van Ministers van de Raad van Europa dringt aan om natuurbe-scherming en ecologie op alle onderwijsniveaus in te lassen

Door groeiende belang-stelling voor de milieupro-blematiek ontstaat naast de term natuurbescher-mingseducatie de term milieu educatie. Vanaf 1974 duikt in Nederland de compromisterm natuur- en milieueducatie op, na discussie tussen de ‘groe-ne’ en de ‘grijze’ educatie. Hij zal ook in Vlaanderen ruim ingang vinden, voor-al bij de NGO’s

In Stockholm vindt de United Nations Confe-rence on the Human Environment plaats; de aansluitende Verklaring stelt dat Education in environmental matters, for the younger generation as well as adults, giving due consideration to the un-derprivileged, is essential in order to broaden the basis for an enlightened opinion and responsible conduct by individuals, enterprises and commu-nities in protecting and improving the environ-ment in its full human dimension.

Charter van Belgrado en aansluitend daarop de Verklaring van Tbilisi (1977) geven in hun definities van NME een voorzet naar educatie voor duurzame ontwikkeling: ook econo-mische, sociale en politie-ke aspecten vallen onder NME

IUCN, WWF en enkele in-stanties van de Verenig-de Naties presenteren de World Conservation Stra-tegy waarin sterk de na-druk wordt gelegd op het belang van een koppeling van ecologie en ontwik-keling; sectie 20 somt de vereisten op om te komen tot sustainable develop-ment; de Nederlandse be-werking luidt Bewaar de aarde en neemt deze term niet over; milieu-opvoe-ding moet de basis leggen van een nieuwe ‘conserva-tion’-ethiek

Europees Jaar van het Mili-eu: NME moet deel uitma-ken van de opleiding van iedere Europese burger

Milieubeleidsplan en Na-tuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen 1990-1995 voorziet de oprichting van een gewestelijk NME-cen-trum per provincie

Milieu- en Natuurraad Vlaanderen richt een Per-manente Werkgroep Na-tuur- en Milieu-educatie op – in 1992 wordt een eerste algemeen advies inzake natuur- en mili-eueducatie uitgebracht, gevolgd door adviezen in 1995, 1998, 1999 en 2004

Agenda 21 beschouwt na-tuur- en milieueducatie als een belangrijk instrument voor duurzame ontwikke-ling

Het eerste Milieu- en na-tuurrapport Vlaanderen omvat een hoofdstuk over ‘Milieu-educatie en –infor-matie’

Start van het Decennium van educatie voor duur-zame ontwikkeling van de Verenigde Naties (tot 2014)

Mina-raad en VLOR bren-gen samen een advies uit over ‘Educatie voor duur-zame ontwikkeling in het leerplichtonderwijs’

Vlaamse Regering keurt het Vlaams Implementa-tieplan

Omgeving en duurzame ontwikkeling worden een ‘context’ binnen de nieu-we vakoverschrijdende eindtermen voor het se-cundair onderwijs voor EDO goed

Infra- structuren

Aanleg van een farmaceu-tische plantentuin door de Leuvense universiteit – vanaf 1821 verhuis naar de huidige locatie – sedert 1835 Stedelijke Kruidtuin

Franse bezetter richt in elke departements-hoofd-plaats een Ecole Centrale op die o.a. moet voorzien zijn van een plan-tentuin en een natuur-wetenschappelijke collectie – de in Gent opgerichte plantentuin (1797) wordt in 1804 stedelijke plantentuin en vanaf 1903 (nieuwe lo-catie) verbonden aan het Botanisch Instituut van de universiteit

Aanleg van de stedelijke plantentuin te Antwer-pen op de gronden van de plantentuin van de voor-malige Ecole Centrale

De Antwerpse dierentuin opent de deuren voor het publiek

Oprichting van de Rijks-plantentuin in Brussel – vanaf 1939 verhuis naar het domein Bouchout te Meise – vanaf 2014 agent-schap Plantentuin Meise

Henri Van Heurck wordt directeur van de stedelijke plantentuin te Antwerpen en opent er een natuurhis-torisch museum waarin les wordt gegeven (gesloten in 1949)

Opening van de nieuwe vleugel van het Natuur-historisch Museum te Brus-sel volgens de nieuwste museale inzichten o.l.v. directeur prof. Edouard Dupont

Het Gentse Schoolmuseum opent zijn deuren o.l.v. Leo Michel Thiery – de bijho-rende botanische tuin is gedeeltelijk ingericht vol-gens natuurlijke landschap-pen en kan als dusdanig beschouwd worden als de eerste heemtuin in het Nederlandse taalgebied

Directeur Victor Van Straelen van het Konink-lijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen richt een Opvoedende Dienst op gericht naar se-cundaire scholen

Begin van de bouw van het grote plantenpaleis in de Nationale Plantentuin

Oprichting van het natuur-reservaat Het Zwin door graaf Léon Lippens; in 1953 uitbouw van een educatief vogelpark naar het voor-beeld van de Wild Fowl Trust te Slimbridge (V.K.)

Oprichting van de Volk-shogeschool De Blankaart te Woumen – de werking omvat cursussen Mens en natuur en natuurweek-einden o.l.v. Paul Houwen, conservator van het naast-gelegen gelijknamige na-tuurreservaat (tot 1975)

De Wielewaal opent het Kempisch Vogelmuseum te Turnhout

De Koninklijke Maatschap-pij voor Dierkunde van Antwerpen (ZOO) richt een Opvoedkundige Dienst op naar het onderwijs

Oprichting van de eerste kinderboerderij: Diggie te Brakel

Stad Brugge opent het eer-ste gemeentelijke NME-cen-trum: Natuurcentrum Beis-broek

Provincie Limburg richt het Provinciaal Natuur Centrum op en neemt het voortouw inzake het pro-vinciale NME-beleid

Ontstaan van de eerste regionale landschappen – het Natuurdecreet (1997) geeft ze een decretale basis in het raam van draagvlak-verbreding voor het na-tuurbehoud – vanaf 2015 een provinciale bevoegd-heid

De Tuurbus rijdt door het land als onderdeel van het project ‘Tuur in de natuur’, gericht op lagere scholen (Koning Boudewijnstich-ting)

Activiteiten Henri Van Heurck geeft in de plantentuin te Antwer-pen gratis lessen (in het Nederlands) plantkunde voor hoveniers en andere belangstellenden (vanaf 1864 wekelijkse openbare leergangen plantkunde en microscopie – vanaf 1866 maandelijkse cursussen herboriseren)

De natuurhistorische ver-eniging De Wielewaal wordt opgericht – op 24 oktober geeft voorzitter Frans Segers een eerste lezing met ‘lichtbeelden’ over water- en moerasvo-gels – in 1938 eerste cursus over ornithologie

Natuurpopularisator Jos Van Limbergen start met het populair wetenschap-pelijke tijdschrift Weetlust – in 1950 hernomen als Natuurwereld (tot 1976) – hij geeft overal ten lande voordrachten met dia’s

Eerste poging tot oprich-ting van een Belgische afdeling van de Neder-landse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) te Gent; het initiatief wordt nadien opgedoekt door de Duitse bezetter

Tweede (kortstondige) poging tot oprichting van een Belgische afdeling van de NJN, te Antwer-pen onder impuls van Flip Polk die later als pro-fessor (VUB) bekendheid zal verwerven met zijn natuurpraatjes tijdens de televisie-uitzendingen van ‘Nonkel Bob’

Edgar Kesteloot, werkleider aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuur-wetenschappen, start met natuurpraatjes voor de schoolradio

Derde en ditmaal goede poging tot oprichting van een Afdeling België van de NJN, te Antwerpen on-der impuls van Guido Van Steenbergen vanuit een college-afdeling van De Wielewaal (Xaveriuscollege te Borgerhout o.l.v. Marcel Pille?) en jongeren van het atheneum te Deurne; in 1959 wordt dit de Belgische Jeugdbond voor Natuur-studie

De Vrienden van het Schoolmuseum (Gent) star-ten met de uitgave van het natuurhistorisch jeugdtijd-schrift Hamster (tot 1976) – museumdirecteur Roland Verstraelen is hoofdredac-teur

In de schoot van het Natio-naal Verbond voor Natuur-bescherming wordt een Werkgroep Natuurbescher-mings-edukatie opgericht onder impuls van Guido Van Steenbergen

De Werkgroep Natuurbe-schermings-edukatie wordt omgevormd tot Centrum Voor Natuurbescher-mings-edukatie – prof. Jan Hublé (RUGent) wordt de eerste voorzitter – in navolging van het Neder-landse IVN worden in Ant-werpen en Gent de eerste cursussen voor natuurgids ingericht – CVN ziet zijn werking als een culturele opdracht en participeert in de Hoge Raad voor Volks-ontwikkeling – in 1979 de-cretale erkenning als vor-mingsinstelling

Natuurgidsen beginnen met het organiseren van geleide natuurwandelingen voor het grote publiek

De Wielewaal start met een jongerenafdeling: de Wielewaaljongeren

Eerste schooltelevisie-uit-zending gewijd aan leefmi-lieu: ‘De laatste plant, het laatste dier’ – in 1970 volgt een dertiendelige reeks voor volwassenen over ‘Milieubescherming’

Europees Natuurbescher-mingsjaar

In het raam van het Euro-pese Natuurbeschermings-jaar gaat de BRT-televisie van start met mobilise-rende programma’s zoals SOS-leefmilieu en Een land zoekt zijn evenwicht – na-tuurfilmer Marcel Verbrug-gen en natuurpopularisa-tor Roeland Dirks hebben een belangrijke inbreng

Kredietbank nv richt de Stichting Leefmilieu op (nu ARGUS). Vanaf 1973 start van de opmerkelijke publi-catiereeks Monografieën Leefmilieu Nu

Oprichting in de Verenigde Staten van The Institute for Earth Education o.l.v. Steve Van Matre; kenmerken zijn een beeldrijk taalgebruik en methodieken die po-sitieve gevoelens t.o.v. de aarde moeten opwekken; de organisatie krijgt inter-nationaal vertakkingen, o.a. in Nederland

Jeugdbond voor Natuur-studie en Milieubescher-ming (JNM) ontstaat als fusie van BJN en WJ; nu Jeugdbond voor Natuur en MilieuDe international NGO ‘Foundation for Environ-mental Education’ - FEE (oorspronkelijk ‘Foundation for Environmental Edu-cation in Europe’) wordt opgericht en start met diverse milieueducatie-pro-gramma’s zoals ‘Blue Flag’, ‘Eco-schools’, ‘Green Key’; ‘Learning About Forests’ en ‘Young Reporters for the Environment’.

CVN organiseert colloqui-um over ‘De maatschappe-lijke functie van de natuur-gids’

Start van het internatio-nale netwerk Environment and Schools Initiatives (ENSI); momenteel is België geen lid

Benelux organiseert eerste jaarlijkse NME-Werkconfe-rentie die beurtelings door de verschillende landen c.q. regio’s wordt ingericht

Koning Boudewijnstichting lanceert het MilieuOntmoe-tingsProgramma (MOP), een NME-programma naar kin-deren van 5 tot 12 jaar

Oprichting van NME-De Wielewaal als tweede er-kende (1997) vormingsin-stelling voor volwassenen gespecialiseerd in NME

Start van het project Groe-ne School voor secundair onderwijs en hogescholen

Start van het project Mili-euzorg op School (MOS) als integratie van het MOP en het project Groene School

Start van het project Eco-campus dat streeft naar een duurzaam hoger on-derwijs

CVN en Natuurpunt Educa-tie fuseren tot Natuurpunt CVN en worden de grootste erkende vormingsinstelling in Vlaanderen

Wetenschap Julius Mac Leod benoemd tot hoogleraar aan de RU-Gent – zet zich in voor het gebruik van het Ne-derlands en publiceert handboeken over dier- en plantkunde – oprichter van het Kruidkundig Ge-nootschap Dodonaea (1887) waarvan Leo Michel Thiery vanaf 1902 lid wordt – me-deoprichter van de Neder-landsche Natuurhistorische Vereeniging (1901)

De eerste editie van het wetenschappelijke tijd-schrift ‘Environmental Education’ (sinds 1971 ‘The Journal of Environmental Education) wordt gepubli-ceerd

De VUB (departement Menselij-ke Ecologie - prof.dr. Luc Hens) krijgt van de Vlaam-se overheid de studieopdracht ‘Project Groene School. Ontwikke-ling van een milieuzorgsys-teem voor secundaire scholen in Vlaanderen’ toegewezen

De eerste editie van het wetenschappelijke tijd-schrift ‘Environmental Education Research’ wordt gepubliceerd

Als afsluiting van het MOP-programma van de Koning Boudewijnstichting (1993) publiceren Marc Jans en Danny Wildemeersch (KULeuven) het opmerke-lijke rapport “Natuur- en milieu-educatie: van over-tuigen naar overleggen”

Joke Vandenabeele verde-digt haar doctoraatsproef-schrift ‘Sociale verantwoor-ding en het debat over landbouw, milieu en na-tuur. Een kritisch empirisch onderzoek naar het leren van volwassenen in het perspectief van duurzaam-heid’ Aan de KU Leuven

De eerste editie van het wetenschappelijke tijd-schrift ‘International Jour-nal of Sustainability in Higher Education’ wordt gepubliceerd

Monique Sys en collega’s van het toenmalige In-stituut voor Milieukunde (Universiteit Antwerpen) publiceren het rapport “Ontwikkeling en imple-mentatie van het NME-be-leid in Vlaanderen. Een doelgroepgerichte bena-dering” – een studie in opdracht van de Vlaamse overheid.

De eerste ‘World Environ-mental Education Congress’ wordt georganiseerd in Portugal (andere edities volgen: 2004 Brazilië – 2005 Italië – 2007 Zuid-Afri-ka – 2009 Canada – 2011 Australië – 2013 Marokko – 2015 Zweden)

Dirk Bogaert verdedigt zijn doctoraatsproefschrift ‘Natuurbeleid in Vlaande-ren. Natuurontwikkeling en draagvlak als vernieu-wingen?’ aan de Radboud Universiteit Nijmegen

De eerste editie van het wetenschappelijke tijd-schrift ‘Journal of Educa-tion for Sustainable Development’ wordt gepu-bliceerd

De Universiteit Antwerpen(Instituut voor Milieu & Duurzame Ontwikkeling) publiceert het rapport van een studieopdracht van de Vlaamse Overheid,Departement Leefmilieu, Natuur en Energie:‘Duurzaam wonen en bou-wen als hefboom vooreducatie voor duurzame ontwikkeling. Doorlichting vanactoren, aanbod en omka-dering en aanbevelingen voorhet beleid’

De eerste editie van het wetenschappelijke tijd-schrift ‘The Journal of Sustainability Education’ wordt gepubliceerd

Jelle Boeve-de Pauw verde-digt zijn doctoraatsproef-schrift ‘Valuing the invalu-able: effects of individual, school and cultural factors on the environmental va-lues of children’ aan de Universiteit Antwerpen

Katrien Van Poeck verde-digt haar doctoraatsproef-schrift ‘Education as a response to sustainability issues. Practices of en-vironmental education in the context of the United Nations Decade of educa-tion for sustainable deve-lopment’ aan de KU Leuven

Start van het ESER-network (Environmental and Sus-tainability Education Rese-arch) tijdens de European Conference on Educational Research in Porto

Anneleen Kenis verdedigt haar doctoraatsproef-schrift ‘From Individual to Collective Change and Beyond. Ecological Citi-zenship and Politicisation’ aan de KU Leuven

Veldwerk Nederland start in samenwerking met de universiteiten van Utrecht en Wageningen met een onderzoek naar de lan-getermijneffecten van natuur- en milieueduca-tie (NME) in het basison-derwijs: ‘Hoe duurzaam is NME? Kwantitatief on-derzoek naar langetermij-neffecten van natuur- en milieu educatie’

De Universiteit Antwerpen(Onderzoeksgroep Edubron, dr. Jelle Boeve-de Pauw & prof. dr. Peter Van Pete-gem) publiceren het eind-rapport van een TWOL-stu-die over de educatieve effecten van milieuzorg op school: ‘Milieuzorg Op School. Impactanalyse en verbetervoorstellen’

De TWOL-studie (Toegepast Wetenschappelijk Onder-zoek Leefmilieu) ‘Inventaris van het huidige aanbod voor leren gericht op duur-zame landbouw’ wordt toegewezen aan het ILVO (Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek)

Publicaties/ Feiten

Prof. Jean Massart (ULB) publiceert het visionaire Pour la protection de la nature en Belgique

Leo Michel Thiery zet in zijn boek Encyclopedisch onderwijs zijn didactische en pedagogische opvattin-gen uiteen – in de jaren daarvoor trok hij wellicht als een van de eerste Belgi-sche onderwijzers met zijn klas de natuur in

In december kost zware smog in Londen aan on-geveer 12.000 mensen het leven

De Amerikaanse biologe Rachel Carson publiceert Silent Spring waarin milieu-vervuiling door pesticiden aan de orde wordt gesteld; in Vlaanderen werd de pro-blematiek gelinkt aan die van de vogelvangst

Bij de ramp met de tanker Torrey Canyon komt 119.000 ton ruwe olie in zee te-recht voor de kusten van Cornwall

Historicus Karel Van Isacker stelt in Het land van de dwazen de dwaasheid en de uitzichtloosheid van de moderne welvaartsstaat aan de kaak

Zanger Louis Neefs oogst succes met het liedje ‘Laat ons een bloem’ waarin de milieuproblematiek cen-traal staat

In ‘De grenzen aan de groei’ stelt de Club van Rome de uitputtingsproblematiek aan de orde

Op 7 december neemt de bemanning van Apollo 17 een beroemde foto van de aarde: Blue Marble. In hetzelfde jaar ontwikkelt de Britse chemicus en uit-vinder James Lovelock zijn Gaia-hypothese

De Amerikaan Ted Perry brengt de toespraak van het indianenopperhoofd Seattle (1854) opnieuw in de belangstelling. Actie Strohalm publiceert de tekst in 1980 onder de titel Hoe kun je de lucht bezit-ten?

Start van de dertiendelige jeugdserie De Kat op de BRT-televisie waarin een milieuactivist het opneemt tegen een milieucrimineel; de reeks wordt heruitge-zonden in 1979, 1981 en 1991

Grote dioxinevervuiling na ontploffing in een che-misch bedrijf te Seveso (Italië)

Bij de ramp met de tanker Amoco Cadiz komt 230.000 ton ruwe olie in zee te-recht voor de kusten van Bretagne

Chemische ramp in bedrijf Union Carbide te Bophal (India)

Ramp met de Russische kernreactor te Tsjernobyl

Brundtlandrapport van de Verenigde Naties brengt duurzame ontwikkeling op het internationale forum

filosoof Etienne Vermeer-sch publiceert het milieu-filosofisch essay De ogen van de panda

De Amerikaanse weten-schapsjournalist Richard Louv publiceert Last Child in the Woods: Saving our children from nature-deficit disorder; in 2007 verschijnt de Nederlandse vertaling als Het laatste kind in het bos

De Amerikaanse vice-pre-sident Al Gore vraagt aan-dacht voor de problematiek van de klimaatverandering in zijn documentaire An inconvenient Truth

Vlaamse Overheid publi-ceert EDO-brochure De vlag en de lading

natuureducatie

(natuur- en) milieueducatie

internationale ontwikkelingen met invloed op Vlaanderen

natuurbeschermingseducatie

educatie voor duurzame ontwikkeling