VAN GÖLÜ HAVZASlDİNİ İABAKALAŞMASINDA SABİİLİK

İNANÇ İZLERİ

GİRİŞ

A nadolu Kültür Tabakalaşmasında · :· Arl~eoloj_ik, Teoloji!~ ve Fil~l~j.ilc verıler bır ara:da degerlendırılıp bölgenin geçmişteld kültürelldmliğinin tespiti cihetine maalesef gidilememiştir. Bu hal uzun süre, veri tespiti çalışmalarının ldmlildendirilmesinde bulgufarın "Esld Yunan'a" ınal edilmesine yol açmıştır. Soğuk harpte~ sonra ise her veri hazır teşhislerden hareketle Orta Asya kültürüyle ilişldlendirilmiştir. Bunlardan illd daha ziyade çok tanrılı bir Anadolu ildncisi ise Şamanizm kapsaınında ele alınmak istenilmiştir. Ancak her ild sınıflamada da yaşayan inanç örnelcierinden değil daha ziyade peşin tercihlerden hareket edilmiştir. Biz bu çalışmamızda da olduğu gibi halk inançlarından hareketle günümüzden geçmişe gitıneğe çalışırken bu kere Sabiiliği ele aldıle Aynı amaçlı geçınişteld çahşınalarımızda

y~terli olduldarına inanmasak_da; Saka-İskit, Kimmer, Süme·r, Hazar gibi devlet yapılanmalarındaki inanç dünyasına ve Zerdüştizın, Yezidilik inançlar üzerinde keza halk inançlarından hareketle durınuştuk.' Bu tür arayışlarımız sürecektir.

Sabillik, İslamiyet zuhur ettiği dönemde var olan Harran-Urfa'dan kuzey istilcametinde bugünkü İran'a doğru yayıldığına dair görüşlerin de olduğu bilinen, halduncia Kur'an'ı Kerim de ldtap ehlinden sayıldıldarına dair bilgilerin de bulunduğu bir dindir.2 Bu dine mensup olanlar Güneş, Ay, Gezegenlerin ruhlarına tapınırlar Allah'a ruhlar vasıtasıyla

Yaşar KALAFAT *

ulaşılabileceğine, Onların şefaatçi olduldarına

inanırlardı. Bu ruhlada ilişkiye geçebilınek ldşinin nefsini temizlernesi ile mümkündü. Bu inanca göre eşyayı meydana getiren ve halden hale sokan bu ruhlardı. Hava, ateş, toprak ve su, ay' ın tesirindedirler. Gök katında olanların yer katında olanlara etldsi ile hayvanlar, bitldler ve cansızlar meydana gelirler. Her varlığa kanunlarını ve kuvvetini veren İlahi Kat ile Madde Katı arasında bulunan Gök Katı'nın ruhlarıdır.

Biz bildirimizde Sabil İnanç sistemindeld kurban, ibadet, temizlenme, oruç, sünnet, din görevlisi gibi inanç ve uygulamaları tek tek ele alıp, Geniş anlamda Van Gölü Bölgesi halk inanç ve uygulamalarınciald varsa benzeriiideri ile karşılaştırmak ve benzeriiiderin mahiyetierini irdelemek amacıyla yola çıktık. Bu münasebetle üzerinde ağırlık verdiğimiz ild husustan birisi, İslamiyet'teld şirk inancının yaşayan halk inançlarınciald kölderine inmeğe çalışırken, "Sabiilik bilgilerinin bu arayışa tuttuğu ışık" ve diğeri de "Esld Türk İnanç Sistemi'ndeld bir talum kültler" in, Sabiilik itibariyle irdelenmesidir. Böylece tabakalaşmadald Sahillik katına inilebileceği inancı ile yola çıktık.

Böylece Esld Türk İnanç Sistemi'nin varsa İbrahimi Dinler hiyerarşisindeld yerini de aramış olacaktık Semavi dinlerin inanç coğrafyası3 ile bölgede bulun~uş ve bulunmakta olan halidarın tarihi coğrafyası ne nispette örtüşüyor arayışını biraz daha aralamış olacaktık

*Dr. Yaşar KALAFAT, Halkbilimci- Yazar, Halk Kültürü Araştırma Merkezi, Ankara- TÜRKİYE, e-posta: yasar.kalafat@mynet.com

423

Yaşar KALAFAT

Ön araştırma safhasında Van Gölü havzasının geçen yüzyıla kadar İslamiyet'in yanı sıra Musevilik ve İsevilik'e de yurtluk yaptığını rahatlılda ifade edebiliyoruz.4 Hazar Türideri döneminde Van'ın ıso yıl kadar Hazariara başkentlik yaptığı da bilinmektedir5• Böylece Karaim inancına da yabancı olmadığı söylenebilecektir. Ancak bütüi). bu dönemler Urartu Sümer, Kimmer, Saka-İsldt dönemleri itibariyle yalGn zamana tekabül ederlerken biz bölgenin tarihi coğrafyası ve ön Türider dönemi üzerinde durmuyoruz. Bildiri metinimizde yapacağız açıldamalarda

· değineceğimiz için şu kadarını belirtelim; Harranlı İbrahim bilinen zat M.Ö 2000-2.200 Hz. Eyüp'ten sonra gelen Hz. İbrahim ise M.Ö. 7.200 lere tekabül ettirilmektedir.6 Diğer taraftan bölge Zerdüşttizmin batı coğrafyası kapsamında gösterilmektedir.7 Dinler tarihinde ilahi tebligatçı olarak bilinen farldı tarihlerde ve farldı coğrafyalarda hizmet vermiş çok sayıda Hz. İbrahim vardır. Btmlardan birisi de O'nun Abhaz olduğu üzerinde duran çalışrrialardıi:-_8 Hz. İbrahim ile Sabiliği ilişldlendiren ve O'nun Türk ldmliği üzerinde duran araştırmalar da9 Azerbaycan Türkü olduğu görüşünü irdeleyen çalışmalar10 ve başka çalışmalar da yapılmıştır. 11 Sabiiliğin Ancak bu konu araştırmaınızia doğrudan ilgili değildir. Sabiliğin, Harranller'in kuzey sınırları ·ise Van havzası sınırlarını kapsamamaktadır12• Çalışmamızın yazı planını etidieyen yeni verilerle karşılaştık. Buna göre, Harraniler ile Sabiler farldı toplumlardır. 13 İnceleme alanımız olan Van ve çevresinde İslam Suni Hanefilik ve Sünni Şafilik olarak yaşarken A-levi İslam bu bölgede yoktu. Bu vurguyu yapış sebebimiz, Sahillik ile Alevilik arasında bağ kuran ara.ştırmaların da olması sebebiyledir. 14

. Bu yaldaşım tarzı, her ne kadar bildiri konumuzia doğrudan ilgili olmasa da kendisi ile birlikte Fuat Köprülü ve Ahmet Yaşar Ocak ekallerinin meseleyi ele alışlarından farldı bir izah şeldidir. 15

VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu The Sixth International Symposium of Van Lake Region

METiN Sabiiliğin coğrafi sınırları büyük ölçüde

çizilmiş ve Van Gölü çevresinin bu coğrafya kapsamında kaldığı hülGnü rahatlılda verilemez iken neden bu konu Sabiilik bildiri konusu olarak seçildi? Giriş bölümünde de lGsaca değinildiği gibi bölge halk inançlarında kurt, kedi, tavşan, güvercin gibi bir talGm hayvanlar, üzerlik, süpürge, geven, ardıç gibi bazı bitldler, Kaya-taş, su, ateş, dağ, toprak gibi bazı cansız bilinenler etrafında bazı inançlar oluşmuştur. Biz bunları zaman içerisinde bildiri konusu yaptık ve yapıyoruz. 16

Sabilikte; "Haldm, mukaddes, noksan sıfatıardan münezzeh, yaratılmamış, celal ve azametine ulaşılması imkansız, fakat ruhlar vasıtasıyla kendisine yaldaşılabilen bir yaratıcıya inanılır:'17 Temiz olduldarına inanılan bu ruhların şefaati ile Tanrıya ulaşılabilir. Kişioğlu kendi ruhunu temizleyebildiği nispette bu ruhlada temas kurabilir. Eşyayı halden hale sokar ve meydana getiriler. "İlahl azametin kuvvetini süfli varlıldara doğru akıtırlar. ~aşlangıçtan kemale doğru eşyayı sevk ederler Güneşin, ayın yedi gezegenin ruhları bunlardan olup bu gezegenler onların mabetleridir. Her ruhun bir mabedi, her mabedin bir küresi vardır. lşık küresi olan ilahi kat insanlar ve yer üzerinde etkili değildir. Bizim ve yerdeki eşyanın üzerinde etkili olaıı.ildnci kat olan semavi kattır. Bu semavi ruhlar, ay altında.ld }i-çüncü küre olan Anasır_ı Erbea (Dört unsur=hava, ateş, toprak, su)katına etki yaparlar. Gök katına Aba-i Ulviye (Yüksek Babalar),'dört unsur ise Ümmehat-ı Süfliyye'y~ etldde bulunarak Mevalid-i selase (pç. doğmuşlar) denen hayvanlar nebatlar ve cemadatı (cansız bilinenleri) meydana getiriler. Bunun için insanlar ibadet için ilahi kattan daha çok aracılar ve şefaatçiler olan ruhlara (gök katına) yönelmelidir.) 18

· "Şabiilik başlangıçta tek tanrılı bir dindi. Sabiler tanrıya gösterdikleri saygı nedeniyle onun adını açıktan söylemezler, ona yaldaşmak

424

VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sernpozyumu The Sixth Internation'!l Symposium of Van Lake Region

için meleklerin aracılığına başvururlardı. Melelderin yıl9ızları yurt edindilderine inanciıldan için yıldızlara büyük saygı gösterir, onların rızasını kazanmaya çalışırlardı. Sabilik zamanla putperestliğe dönüştiL Melelderi simgeleyen yıldızlar tanrı yerine konuldu

Güney Arabistan'da ay, güneş ve Zühre yıldızından üçlü tanrılar sistemi mevcuttu. Burada ay, baba tanrı, güneş ana tanrıça, Zühre "d.e oğul tanrı ·.sayılıyordu

Cahiliye devrinde Araplarda güneşe tapanlar da vardı. ( ... ) İslam'dan önce Andülşeı:ns.8güneşin kulu) adı yaygın olarak kullanılıyordu" 19

Eski Türk İnanç Sistemi'nin uzantıları olarak üzerinde durulan "Dağ Kültü'~ "Su Kültü'~ Toprak Kültü" "Taş Kültü'~ Ağaç Kül tü" '~taş Kült" ve benzerlerinin inanç kimliğinin belirlenmesi adına Konya tekrar balalarak bölge halk inançları kültürü üzerinde anlamiandırma yapılabilecektir.

Esld Türk İnanç Sisteminden günümüze gelen ve kült oluşturduğu üzerinde durulan unsurların Anasır-ı Erbea'dan hareketle izahını yapan görüşlerinin de olduğu bilinmektedir.

İslamiyet'te mutlak olana yönelmede aracı kullanmanın O'na ortak koşma olduğu, bir dönem yaşanan benzeri mutavassıtların yasaldandığı da keza bilinmektedir. Niteldm İslam kaynaldan sabiliği putperestlik olarak tanımlamaktadır. 20

Bu noktada Esld Türk İnançlarındald ve Sabilikte var olan aynı zamanda aralarında inanç benzeriilcleri de bulunan ve bölge halk inançlannda varlığını sürdüren bir takım inanç ve uygulamaların yerlerinin belirlenmesi gerekecektir.

Bize göre bunların varlığının İslam'a ters düşmeyerek sürdürülmeleri, ancalc, onların inanç içeriidi folldorik unsurlar olarak algılanmaları ile sınırlı tutulmalda mümkünüd~r.

Esld Türk İnanç Sistemi'ndeld inanç algılayışı ile Sabilik inanç algılayışı arasınciald var ise bazı ortaldıldar, bu hal dinin sahibi

Yaşar KALAFAT

ve kaynağının tek oluşu ile izah edilebilir. Muhaınmedi İslam'la en tekamül etmiş şeldini alan İslam'ın süreçlerinden Tengridlik İnanç Sistemi ile Sabilik İnanç Sistemi arasında müştereldilderin olması da doğaldır. Hz. İbrahim Faktörü ise bu paralelliğe ayrıca bir güç katmaktadır.

Bölge halk inançlarında yaşamakta olan . inançlar "Id bu,nlar İslami akaide uygun inançlardır" ile. sabilikte varlığı bilinen inançlar büyük ölçüde örtüşmemekte veya doğrudan doğruya örtüşmemektedir.21 Sabilik ile Yezidiliğin inanç ortaldıldan üzerinde durulabilir ancak incelemeye aldığımız bölged5! yezidi inançlı kesim de yoktur.

Sabiler "Gökyüzü iradi ve aldi hareketle hareket ederler"22 teşhisi ile bölgede yaşanan gök ile ilgili inançları örtüştürmek mümkün değildir. Van Gölü çevresinde Gökyüzü ve Göleyüzü cisimleri ile ilgili inançlar Türk kültür coğrafyasındald diğer kesimlerden farldı değildir. Gök Tanrı İnanç Sistemi'nde Gok de Göleyüzündeki ay, güneş ve yıldızlar da kutsiyet atfeden inançların olduğu bilinmektedir.

Van Gölü çevresi sözlü kültüründe "yukarıda Allah var, merhamet et" '"~llah'a bak yalan söyleme o yukardan bakıyor': "tavuk da o haliyle su içer her yudumda başını kaldırır Allah'a bakar" gibi ifadeler yer alırken her yerde hazır ve nazır olan Allah'ın yücelerden yüce olduğu yukarılarda olduğunun düşünülmesinden doğduğu bilinir.

Güneş ve aya karşı tükürülmez çoculdar çişe tutulmaz. Bu onlara mutlak olan muamelesi yapıldığını göstermez. İslamiyet'te bu iki cisim Allah'ın nuru olarak belirtilir.

Yeni ay görülünce Türk kültürlü halidarın hemen hemen hepsinde görüldüğü gibi bu bölgede de tekbir içeriidi "aya baktım amenna ne güzel ay Allah lailahe illallah" gibi sözler söylenir.

Ayın ilk doğuşuna şahit olan ldmse altına, toprağa veya uğurlu olduğuna inanilan Itimsenin yüzüne bakar. O ay işlerinin iyi gitmeyişinden yüzüne baleılan ldmse esprili bir

425

Yaşar KALAFAT

şeldlde mesul tutulur. Ayın bebelderi basabileceği inanılır. Ay

tarafından basılmış bebeğin gelişmeyeceğine ·cılız !

.. .

VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumıı The Sixth lnternation~l Symposiıim of Van Lake Region

kurucusu, bir baluma İslam dininin kurucusu kendisine ı O sayfada 3o ayet n azil olan" . ldmsedir. (B.Öiner Büyüka, Hazreti İbrahim'le Awubla ve Kafkaslılar, Abhazoloji Yayınları, İstanbul, ı975, s. 7-8 9-S. Kemal Ermetin, "Hz. İbrahim'in Dini Sabilik ve Türkler': Töre Türkçe Düşünenierin Dergisi, S. s.54-Sif 10-Feridun Ağasıoğlu, Tanrı Elçisi İbrahim, 'Bala, 2007; F.Ağasıoğlu, Tanrı Elçisi İbrahim, Aktaranlar, Paşa Cengiz kara, Olgun Ergün, Bakü,2009 ı ı -Sabi.Hiğin.ild peygamberinden birisinin Hz. Şit diğeriilin ·ise Hz. idris o.lduğu .ayrıca Solon'u da peygamber olarak kabul ettiideri görüşleri de vardır. Makalat -ı Hermes. ve safvet el Ukala isimli ild din kitapları olduğu belirtilmektedir. (Ramazan Şeşen, a.g.e. s. 47) . ı2-Sabillik Yemen, Harran ve Irak'ın yukarı kesimlerinde mevcuttu (İbrahim Sarıçam, Diyanet ilmi Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) -Özel Sayı- Ankara 2003, s. ı-33) 13-"Yeni iddiaya göre bizim Muhammedi İslam ile geçiş dönemi özelliliği gösteren inanç sistemi veya din Sabiilik değil Harranilik'tir. Bu görüşe göre 832-3 yıllarından sonra aralarında Keldanilerin de bulunduğu halidara Harran sahileri denilmiştir. Sabiiler bu anlamda ildye aynlmaktadırlar. Bunlardan birisi Vasit Sahileri diğeri ise Harran Sabiileridir. Harran sahilerinde ilahi bölge, semavi bölge ve maddi bölge vardır. Bunlardan İlahi bölge ay üstü olarak kabul edilir. Burası dünya işleriyle ilgilenmez Semavi bölge ise ay altı olarak bilinir. Bu kata "Gökteld Babalar" da denilmektedir. Dünyadald yapılanma Semavi katın maddi kattaki ateş, toprak, su ve havanın etldsi sonucu oluşmuştur. Harra,nilerde özellilde ay ve güneş sevilmekte onlara saygı duyulmaktadır. Vasıt Sabiileri Id bunlar gerçek Sabiilerdir. 7 Gezegen ve ı2 Burç zulmet dünyasının çoculdarıdır ve kötüdürler. Harranilerde ay ve güneş ışık alemin sevgilileri iken ay ve güneş sahilerde zulmet

Yaşar KALAFAT

unsurudurlar. Gün\i geldiğinde -Harranİ anlatımında ışık'ın sahibi gelecek sevgililerini alacak ve dünya zulmet olacak. Halbuld sabi anlayışında layamet günü geldiğinde Işık Kralı gelecek içerisinde ay ve güneşin de bulunduğu 7 gezegen ı 2 burcu 'patlatacak onları maddi · yapıları ve ruhlarıyla yok edecektir .. Hanani'ler ile sabiler arasındaki ayrım çok köldüdür" Ünsal Öztürk ı4-'l\leviliğin de Hacer ile oğlu İsmail üzerinden İbrahim'e bağladıldan Sahilerin düşünce sistematiği ağıdıldı olarak etraflıca ele alınmıştır. Aynı zamanda eleştirilmiştir de.

Düalizm, Işık Alemi ile Karanlık Alemi kabul eder. Bu iki alem yÇ!r ve gök yok iken "var olduğu kabul edilen " alemdir. "Işık" kavramının "Güneş" ile ilgisi yoktur. "Işık" çılar, "Işık Taifesi" dendiğinde, "güneş Taraftarları" anlaşılmaz. "ışık Alemi" kısaca "iyililder alemi" hayat alemi olarak kabul edilir. Yani "Işık" , "iyilik doğruluk" anlamındadır. "Karanlıldar alemi" ise . "kötülülder alemi" dir. "karanlıldar Alemi enin bir adı da "Zulmet Alemi" dir Id ona aynı zamanda Kara Su veya Acı Su'da denilmektedir. Düalizmde dünyanın yapılışının "büyük patlama" ile ilgisi yoktur. Dünya Işık Alemi'nden düşen, ışık özellilderini yitiren bir ışık varlığı tarafından kara Su içindeld hiçbir işe yaramaz kara çamurdan, yani pislikten yaratılmıştır.

Düalizm'de insan vücudunu yapan da genel · olarak Demirurg adı verilen Işık Alemi'nden düşen aynı varlıktır. Yani düalizm iyi Işık Alemi, Kötüyü ise karanlık alem olarak algılayan ve bu ild alemin savaşçı biriilclerinin dünya üzerinde ve ve insan vücudunda bir biri ile savaştığını kabul eden düşünce şeldidir.

Alevilik ışığın kaynağıdır. Ancak her "ışık': "ışık" değildir. ( ... ) Ezoterik anlatıma başvuranlar binlerce yıl öncesinde "7'lere" ve "12e yüldenen anlamın ve bu anlamın özünün aynı içerikte olduğunu düşünmektedirler. Örneğin 12 Burç, 12 Ay, 2xı2 Saat, 12 hayvan, 12 Titan, 12 Ana Tanrı, Mithra'nin 12'si, 12

427

Yaşar KALAFAT

Kabile, İsa'nın 12 havarisi, 12 İmam. Ezoterik gruplar arasında çok önemli ve yaygın bir fıgür olan Sabiilikteld dünyanın ve insan

·cesedinin özellilde 7 Gezegen ve12 Burcu nasıl ve ldmler tarafından ( ... ) kurguladıldarı ve düşündülderi zincir paranparça olacaktır. (Ünsal Öztürk, "Gizli Bilgilerin Sahipleri" ve Aleviler, Sabiler, Esensiler, Paulikien~er, Bogomiller,Katharlar, Ankara, 2009, s. 9-ı2 ıs-Bu noktada hatıra şunlar gelmektedir.

Babai isyanları döneminde bile Selçuldu yönetimi ile isyancılar arasınciald inanç farldılığı, yani islamı anlarnaclald taraflar arasınciald inanç ayrılığı bugünkü Sünni yönetim ile Alevi halk arasınciald kadar farldı değildi.

Bu coğrafya, İran-Anadolu, Irak-Suriye Selçuldu coğrafyası kadar genişti. Giderek bu zeminde İran'da Şiilik, Anadolu'da Sünnilik adeta resmi ideoloji anlamında boy gösterince hallda yönetim arasında Aleviliğe mensubiyet noktasında uçurum büyüdü.

Bu noktada Şah İsmail'in Şiiliği ile Şah İsmail'in Kızılbaşlığı aynı şey mi idi? Şiilik ve Şuubilik aynı şey mi idi?

Azerbaycan-İran Ti.irldüğü Şii islamı Devlet politikası olarak temsil ederken, Anadolu yalan çevresi ile Türldüğü Sünni İslam adına devlet seviyesinde temsil etti. Kizılbaş Türlderin devleti olmadı mı? Safafıler, Ak Koyuulular ve Karakoyunlular Kızılbaş Türk devletleri mi idiler.

Alevilik= Geleneksel Türk dini+ İslamiyet+ Bölge inançları ise, Bu sentez Uluğ Türldstan Türk kültür coğrafyasında neden boy göstermedi. Kızılbaşlık Neden Özbeldstan'da yoktur. Alevili Türlderin esld ve yeni dinlerinin bir sentezi ise, bir Ortadoğu inanç ürünü olan Arap Aleviliği nasıl izah edilebilir.

VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu The Sixth International Symposium of Van Lake Region

ı6-Yaşar Kalafat, '~ğrı Yöresi Örnelderi İle Türk Kültürlü Halldarcia Toprak Kültü': II. Uluslar arası Ağrı Dağı Sempoz~mu, Editör Oktay Belli, İstanbul, 2009, s. 323-330 ; '~ğrı Dağının Mitolojik Boyutu ve Türk Kültürlü Halidarda Dağ Kültü': Türk Kültüründe Ağrı, Atatürk Kültür Merkezi, Yayma Hazırlayan Prof. Dr. Oktay Belli, Ankara, 2009, s. 119-ı 3 ı; '~ğrı Yöresi Örnelderi İle Türk Kültürlü Halldarcia Su Kültü': Türk Kültüründe Ağrı, Atatürk Kültür Merkezi, Yayma Hazırlayan Prof. Dr. Oktay Belli, Ankara, 2009, s. Bı- ı45 ı 7-Ramazan Ş eş en Harran Tarihi, Türldye · Di yan et Vakfı, Ankara, ı 993, s. 48 ı8-Ramazan Şeşen, a.g.e. s. 48 9-İbrahim Sarıçam, Diyanet ilmi Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) -Özel Sayı- Ankara 2003, s. ı -33 20-A.g.e. s. 47 2 ı-Yezidiler güneşin doğarken, güneşin zenit noktasma geldiği zaman ve güneş batarken olmak üzere günde 3 defa namaz kılarlar. Ölü cesedine dokunan cünüp sayılır yıkanması gereldr. Cünüp ldşi elbiselerini de değişir. Eti yenilmeyen hayvanların arasında· domuz, köpek, pençeli yırtıcı kuşlar ve güvercin gibi hayvanlar vardır. Temiz ve abdestli namaz lalarlar 30 gün orucu farz olarak kabul ederl~_r. Yıldızlar için boğaziamak suretiyle sığır, keçi ve koyundan kurban keserler. Güverci ve pençesiz kuşların da ku.rban olabileceğine inanırlar. Kurbanın etini yemez yakarlar Kur}?an :zamanı

. /

için yıldızların toplanma zamanı, istikbal valdtleri ayın ı 7 si ve Yirmi seldzi beldenir. Bayramlan arasında ?.günün yaratılış gunü bayramı, ayın yaratılış bayramı gi~i bayramlan _,. vardır. Sünnet olmazlar. (Ram~za~ Şeşen, a.g.e. s. so-sı) ' · 22-Ramazan Şeşen, a.g.e .. s. 50

•.

428