VAGNER VERDI i savremenici -...

Žan Batist Kamij Koro, Koncert u prirodi, 1857

ROMANTIZAM U MUZICINakon socijalnog i političkog stresa izazvanog promjenama Francuske revolucije i javljanja interesa za nacionalno, romantizam je uspostavljen kao period dramatičnog razmišljanja i djelovanja, praćenog kontradikcijama između kapitalizma i socijalizma, slobode i ugnjetavanja, logike i emocija, nauke i vjere. Izražavanje snažnih i kontrastnih emocija odgovor je na racionalnost klasike, a cilj je individualnost i postati drugačiji. Romantičar se strastveno bori protiv dekorativnosti i površnosti, ustajalih društvenih vrijednosti. Kao stil u umjetnosti, romantizam je donio tješnju vezu izmedju širokih slojeva naroda i stvaralaca. Krug ljubitelja muzike i građanskih slojeva postajao je sve širi. Osnivaju se muzička udruženja, kompozitori se oslobađaju obaveza prema feudalcima i počinju da djeluju samostalno. Umjetničko stvaranje postaje subjektivno.Romantičarsko uvjerenje je da je muzika najsavršenija umjetnost jer najdirektnije izražava emocije. Sklonost prema malim formama koje pogoduju iznošenju zgusnutih,

ali kratkotrajnih emotivnih stanja. U koncertnom izvođenju dominiraju klavirska minijatura i solo pjesma, kao i muzičko-scenska forma, opera. Melodija je raspjevana, širokog daha, često duga sa dramatičnim i dinamičkim klimaksom, napušta klasičnu simetričnost, uz veliko korišćenje hromatike i disonance, izražena je sklonost ka naglom skretanju u daleke tonalitete, skokove i alteracije, dok se u ritmu javljaju poliritmija, sinkopiranje, kao ritmičke promjene među stavovima. Najšire zastupljene instrumentalne forme romantizma su: simfonija, koncert, sonata, simfonijska pjesma, poloneza, nokturno, valcer, preludij, mazurka, balada, skerco. U romantizmu će nastati i programska muzika oličena u djelima Berlioza i Lista, a njen oblik biće simfonijska poema. Devetnaesti vijek će donijeti i veliku reformu opere koju je inicirao Rihard Vagner.Kompozitori koji su obilježili epohu romantizma su; Vagner, Verdi, Šopen, Šubert, Šuman, Čajkovski, Musorgski, Dvoržak, Mendelson, Berlioz, Brams i dr.

RADOVAN PAPOVIĆrođen je 1950. godine u Herceg Novom. Završio je hercegnovsku nižu muzičku školu, odsjek violina, u klasi profesora Ivana Lazarova. Srednju muzičku školu završio je u Podgorici, a Muzičku akademiju, odsjek za dirigovanje u Beogradu, u klasi Predraga Miloševića. Magistrirao je na Muzičkoj akademiji u Sarajevu. Kao stalni saradnik simfonijskog orkestra TV Titograd, kasnije TVCG radi od 1980. godine. Iste te godine osnovao je ženski kamerni hor Muzičke akademije - koji je čitavu deceniju uz Kolegijum muzikum bio najbolji hor u nekadašnjoj Jugoslaviji. Na saveznim festivalima i takmičenjima studenata muzičkih akademija Jugoslavije ovaj hor je osvajao prve nagrade 1982, 1984, 1986, 1989. godine. Nastupili su i na Međunarodnom takmičenju horova u Klivlendu (Engleska). Radovan Papović je 13 godina bio dirigent hora Stanko Dragojević u Podgorici. Nastupao je u svim republikama nekadašnje Jugoslavije, zatim u Rusiji, Češkoj, Mađarskoj, Italiji. Snimio je skoro sve horske i vokalno-instrumentalne kompozicije crnogorskih autora

od 1980. godine do danas. Sa horom i orkestrom TV Crne Gore premijerno je izveo mnoga djela, između ostalih Vivaldijevu Gloriju, Fjorelijevu Misu, djelove Mokranjčeve Liturgije i opela, Misu Andrea Kaplea, jedino njegovo djelo izvedeno i snimljeno u Jugoslaviji. Godine 1983. dirigovao je u Minhenu na festivalu za izbor Pjesme Evrovizije, zatim na izborima za jugoslovensku pjes-mu za Evroviziju u Ljubljani, Beogradu, Prištini, Skoplju, Novom Sadu - u periodu od 1980. pa na dalje.Učestvovao je na svim koncertima priređenim na Festivalu Dani muzike, dirigovao na nastupima Jovana Kolundžije, Maje Dešpalj, Jadranke Jovanović, Pjetra Kavaljerija, Alek-sandra Bajeva, Jožea Falauta, zatim Vilija Ferdinandija, Borisa Kraljevića, Tanje Prelević, Čedomira Nikolića, Srđana Bulatovića. Pet godina je na TV CG bio urednik za ozbiljnu i zabavnu muziku. Trenutno je vanredni profesor na Muzičkoj aka-demiji na Cetinju.

foto: Duško Miljanić

PROGRAM:

R. SCHUMANN: Traumerei - violina, klavir i gudači

F. SCHUBERT: Standchen - dva klarineta, klavir i gudači

F. SCHUBERT: Auf dem Wasser zu singen - sopran, flauta, klarinet , klavir i gudači

R. WAGNER: Adagio - klarinet, klavir i gudači

F. SCHUBERT: Ave Maria - truba, klavir i gudači

G. VERDI: Addio, del passato bei sogni ridenti - arija Violete iz opere Travijata- sopran, klavir i gudači

D. POPPER: Ungarishe Rhapsodie - violončelo, klavir i gudači

G. VERDI: Ave Maria - klavir i gudači

P. de SARASATE: Zigeunerweisen - violina, klavir i gudači

L. Van BEETHOVEN: Mjesečeva sonata - klavir i gudači

KlAse KAMeRNe MUZIKe: doc. Nataša Popović doc. Žana Lekić van. prof. Miran Begić

Slađana Babović (klavir)

Božica Delić (violina)Tamara Krivokapić (violina)

Maša Kovačević (klavir)Milena Kankaraš (klarinet)

Aleksandra Samardžija (klarinet)Tamara Jašović (klavir)

Jovana Bogojević (flauta)Milica Zdravković (sopran)Staša Radusinović(klavir)

Aleksandra Vukićević (klavir)Miloš Radonjić (truba) Ana Lalošević (klavir)

Igor Novak (violončelo) Vasilisa Lopušina (klavir)

Lena Lukić (klavir) Igor Pejović (violina)

Anja Abramović (klavir)Isidora Jovićević (klavir)

Klasa korepeticije: doc. Aleksej Molčanov

Aranžmane za soliste i orkestar uradio: prof. Radovan Papović

RIhARD VAGNeR (Richard Wagner) je rođen 1813. u Lajpcigu i istoriju umjetnosti obilježio je kao vodeći njemački kompozitor, reformator opere i središnja ličnost u njenom razvoju u drugoj polovini XIX vijeka. Prvo zaposlenje Vagneru je omogućio njegov stariji brat Karl Albert, koji ga postavlja za upravnika hora u Virzburgu. Iste godine komponuje svoju prvu operu Vile, ali premijeru će ova opera imati tek 50 godina kasnije 1883. Tri godine kasnije Vagner ulazi u brak s glumicom Minnom Planer. U ljeto 1837. Vagner je angažovan na poslovima upravnika opere u Rusiji, te se sa suprugom seli u Rigu. Samo nakon nekoliko nedelja provedenih u Rigi Minna napušta Vagnera, da bi mu se tri godine kasnije vratila. Godine 1839. bračni par Vagner se seli za London i inspirisan olujom koja ih je zadesila na putu, Vagner piše operu Holanđanin lutalica. Iz Londona, Vagner prelazi u Pariz, a godinu dana kasnije u Drezden, gdje se uključuje u politički život. Pod pseudonimom je 1850. objavio pamflet Jevrejstvo u muzici koji je direktno bio usmjeren protiv jevrejskih stvaralaca. U tom manifestu napada svoje muzičke suparnike Feliksa Mendelsona i Đakoma Majerbera, te optužuje Jevreje da su štetan i stran element u njemačkoj kulturi i da nemaju veze sa njemačkim duhom, te zbog toga nisu sposobni stvarati kvalitetnu muziku. Ovu Vagnerovu nimalo bezazlenu ideju, krajem 30-ih godina XX vijeka, zloupotrebio je Adolf Hitler u

svojim fašističkim govorima i progonima Jevreja tokom Drugog svjetskog rata.Nakon što su se 1861. političke prilike promjenile Wagner se vraća u domovinu i nastanjuje u Bajbrihu gdje započinje sa stvaranjem novog djela nazvanog Majstori pjevači. Radeći na ovom djelu uporedo pokušava ugovoriti izvođenje opere Tristan i Izolda u Beču. Nakon tri godine neuspješnih pokušaja i ocijenjivanja ovog djela kao «neigrivog» odustaje od ovog cilja. Dolaskom na presto velikog ljubitelja Vagnerovih opera, bavarskog kralja Ludwiga II, za Vagnera dolaze bolji dani. Bavarski kralj dovodi Vagnera u bavarsku prijestonicu, podmiruje njegove dugove i pomaže mu u promociji i afirmaciji njegovih djela. Tako 1865. Vagner uspjeva pripremiti svoje djelo Tristan i Izolda u bavarskom nacionalnom pozorištu u Minhenu. Ipak, nepromišljeno Vagnerovo miješanje u politiku, ekstravagancija i skandal sa zavođenjem, a potom i skapanjem braka sa Listovom kćerkom Kozmom, primorale su Vagnera na još jedno izgnanstvo i to u Švajcarsku, gdje je i završio Majstore pjevače.Posljednju deceniju života Vagner je proveo u Bajrotu gdje je prema njegovoj zamisli izgrađeno pozorište s proširenom pozornicom, natkrivenim orkestrom i amfiteatralnim gledalištem. Prilikom otvaranja ovog pozorišta izvodila se njegova tetralogija Prsten Nibelunga. U muzičkim dramama koje svara poslije

1850. ostvaruje svoju zamisao o sveobuhvatnom umjetničkom djelu tj. djelu u kojem se sve umjetnosti (pjesništvo, muzika, gluma i scenski dekor) sjedinjuju u službi drame. To jedinstvo odnosi se prvenstveno na pjesnički tekst i muziku. Izvanredno nadaren kompozitor i uz to darovit pjesnik, Vagner je sve tekstove svojih muzičkih drama pisao imajući pred očima njihovo muzičko-scensko ostvarenje. Vagnerova umjetnička djela (kao i njegova pisma i spisi) na svojevrstan način odražavaju raznorodna strujanja njegovog vremena. Isprva pristalica ideja Rusoa, Prudona, mladog Hegela i revolucije 1848. Vagner se oko 1850. priklanja Fojerbahovoj idealističkoj filozofiji, zatim potpada pod uticaj Šopenhauerovog pesimizma, da bi na kraju završio u parsifalskoj religioznoj mistici. Jedno se vrijeme družio i sa Ničeom. Preminuo je u Veneciji 13. februara 1883. Najpoznatija Vagnerova djela su: Loengrin, Parsifal. Velkire, Sumrak bogova, Zigfrid, Reinci, Faust, Tanhojzer.

ĐUZePe VeRDI (Giuseppe Fortunino Francesco Verdi) je najznačajniji kompozitor zrelog italijanskog belkanta. Rođen je 1813. u selu kraj Parme, u Italiji. Već u svojoj jedanaestoj godini je postao orguljaš u lokalnoj crkvi. Prvi koji je uočio njegov talenat je bio trgovac i ljubitelj muzike Antonio Bareči, koji ga je uzeo za ispomoć u svojoj radnji i pomagao u svakom pogledu. Uz njegovu pomoć, kao i pomoć grada Buseta, omogućeno mu je da upiše muziku u Milanu 1832. godine. Međutim, upravnik Konzervatorijuma se ustručavao da Verdija primi, navodno zbog toga što je bio stariji nego što je statut dozvoljavao, ali vjerovatnije zato što nije imao povjerenja u njegov talenat. Zbog toga je Verdi tokom sledeće tri godine radio i usavršavao se kod operskog dirigenta Lavinje, pragmatičnog čovjeka, koji je Mocartov Don Đovani stavljao na pijedestal ličnog katihizma. Godine 1833. u Busetu umire orguljaš Provesi i Verdi ga nasleđuje. Dvije godine nakon toga se ženi Margeritom Bareči, najstarijom ćerkom svog zaštitnika. No, već 1840. ona umire, kao i njihovo dvoje dece. Godinu dana prije toga Verdi se predstavlja Obertom i debituje kao operski kompozitor, što mu je donijelo uspjeh i mogućnost da se preseli u Milano. Nakon ovog uspjeha je napisao opere, koje su mu stvorile ime najprije u Italiji, ali i u svijetu: Nabuko, Lombardijci, Jedan dan kraljevstva. U svim tim djelima Verdi je, sa sasvim novim osjećajem za teatar i u oštrom kontrastu s onim što su stvarali njegovi prethodnici, poput Belinija i Donecetija.Godine 1859. se vjenčao sa operskom pevačicom Đuzepinom Streponi, ali je i nju

nadživio, iako samo četiri godine. Osim opera, napisao je i dva djela sakralnog karaktera, i to Rekvijem 1874. motivisan uspomenom na Aleksandra Manconija i Četiri sveta komada 1898, koji se sastoje od Ave Maria, Stabat Mater, Te Deum i Laudi alla Vergine iz Danteovog Raja. Verdi je umro u Milanu u kojem je dugo godina živio i radio. Sahranjen je u Muzičkom institutu Verdi u tom gradu.Opere kojima je Verdi izvršio veliki uticaj na razvoj vokalno – instrumentalne muzike i koje se i danas izvode širom svijeta su: Travijata, Ernani, Jovanka Orleanka, Nabuko, Magbet, Rigoleto, Trubadur, Aida, Simon Bokanegra, Falstaf, Posrnula žena, Don Karlos, Otelo, Lujza Miler, Alzira, Bal pod maskama, Četiri sveta komada.

RObeRT ŠUMAN (Robert Schumann), rođen 1810. godine u Cvikau, ima posebne zasluge za oživljavanje muzičkog života u Lajpcigu, za vrijeme romantizma. U svojoj romantičarskoj bujnoj mašti on zamišlja čak i jedno udruženje svojih vatrenih pristalica, nazvavši ih Davidovim savezom. Njima posvećuje jedan ciklus igara, Igre Davidovih saveznika. Šuman je neobično uman i plodan muzički stvaralac. Iako nježne i nestabilne prirode, uz to se odrekavši i pijanističke karijere zbog jedne svoje nesmotrenosti od koje mu je jedan prst ostao paralisan, Šuman je otkrio neobično bogatstvo svog poetskog duha i svoje bujne muzičke fantazije. Klavir je u središtu njegove pažnje kao stvaraoca, a njegov zvuk se osjeća i u njegovim orkestarskim i kamernim djelima. Za veliku i intimnu vezu Šumana sa klavirom ima uticaja i činjenica da je njegova žena i vjerni saputnik Klara Vik (ćerka jednog od njegovih prvih nastavnika muzike) bila odlična pijanistkinja, pod čijim vještim prstima su prvi put zazvučale mnoge njegove klavirske kompozicije. Pored Šumanovih najboljih svita Karneval op. 9 i Igara Davidovih saveznika, značajne su 3 sonate, ciklusi Krajslerijana, Fantastični komadi, Dječje scene, Album za mladež, Leptiri i varijacioni ciklus Simfonijske etide, Koncert za klavir a-moll, Simfonija B-dur, Simfonija Es-dur... Od velikog je značaja i Šumanov solo-vokalni opus u kojem on ispoljava veliku rafiniranost u izboru tekstova koje je obrađivao. Pored pojedinačnih pjesama ispunjenih iskrenom lirikom izraženom u originalnoj melodiji i harmoniji imamo i nekoliko ciklusa, sa pjesmama sadržajno povezanim jednom poetskom idejom – Ljubav i život žene, Pjesnikova ljubav, Mirte.Šumanov život daje sliku karaktera koji je bio tipičan u romantizmu. Dok je ranije kompozitore tragika života pogađala spolja, Šuman je svoj tragizam takoreći nosio sa sobom od rođenja, po nasleđu. Izuzetno razdražljiv i osjetljiv, on je svoju snagu trošio u napornom stvaralačkom radu i u javnim poslovima koji nisu odgovarali njegovim sposobnostima, a pogađale su ga i razne nepravde i nerazumijevanja kojima je bio često okruživan. To ga je 1854. godine dovelo do nervnog sloma i do neuspjelog pokušaja samoubistva (bacio se sa visoke stijene u Rajnu).Poslednje godine proveo je pod teškom depresijom u nervnoj klinici. Takva nervna konstitucija, taj veliki senzibilitet i bogatstvo fantazije našli su odraza u njegovim djelima izgrađenim majstorskom tehnikom koja otkriva njegovo duboko poznavanje kontrapunkta i harmonije, osnovnih izražajnih sredstava kojima se, uz inventivnu melodiku i ritam, najviše služio. Šuman umire 1856. godine u Bonu.

DAVID POPeR (David Popper) je rođen u Pragu 1843. godine, u vrijeme kad je Češkom vladala Austrija. Smatra se jednim od najvećih čelista romantičarskog doba; bio je proslavljen izvođač i uticajan učitelj. Najviše je komponovao za svoj instrument, pisao koncerte i salonske komade za violončelo i klavir. Graciozna, elegantna, često zahtijevajući ekstremnu virtuoznost, Poperova muzika za violončelo u potpunosti primjenjuje tehničke i izražajne resurse tog instrumenta. Iako su kritičari Poperovu muziku opisali kao nešto površno, čelisti uživaju u komadima kao što je njegova Gavota u D-duru, u kojoj je atmosfera šarmantne razigranosti kreirana delikatnom harmonijom. Primjer virtuoznosti koja oduzima dah, njegov Ples vilenjaka za violončelo i klavir zaista je besomučna trka od najnižeg do najvišeg registra instrumenta i upravo zato to djelo je ostalo veliki izazov za koncertne čeliste. Poperu je učitelj violončela bio Julije Golterman uz kojeg se brzo razvijao u izvođača najvišeg ranga. Njegov prvi posao je bio kod princa Hoencolerna gdje je svirao svoj instrument. Princ mu je uskoro dao titulu „Kamervirtuoso“. Godine 1863, tokom turneje u Njemačkoj Poper upoznaje Hansa fon Buloua koji mu priznaje njegov talenat. Fon Bulou mu nije pomogao samo kao pratnja, već je i aktivno promovisao njegovu karijeru. Tokom 1860. Poper je imao turneju po Evropi kao veoma uspješan virtuoz. Godine 1868. Poper postaje glavni violončelista Bečke opere. Čitiri godine kasnije oženio je Listovu studentkinju Sofi Menter, ćerku violončeliste Jozefa Mentera. Poper 1873. napušta Operu da bi nastavio svoju karijeru zajedno sa suprugom, ujedno i njegovim

korepetitorom. Njegov brak sa Sofi Menter okončan je 1886. Godine 1891. u Londonu Poper izvodi Rekvijem za 3 violončela i orkestar. Pet godina kasnije imenovan je za profesora na Kraljevskom konzervatorijumu u Budimpešti, gdje je ostao sve do svoje smrti. Poper je takođe objavio visoko cijenjene metode za violončelo i zbirke etida, uključujući Visoku školu igara za violončelo 1905. godine. Umire 1913. godine.

FRANC ŠUbeRT (Franz Schubert), bečki kompozitor, rođen 1797. godine, otvara put muzičkom romantizmu u jednoj kod klasičara nedovoljno iskorišćenoj oblasti: solo-pjesmi, vokalno-insrumentalnoj formi za glas i klavir, u kojoj je mogla da se iskaže naklonost ovog romantičara prema intimnom, poetsko-lirskom izrazu. Šubertov vokalno-lirski opus iznosi oko 600 pjesama, svrstanih ili u tematske cikluse – Lijepa mlinarica, Zimsko putovanje i Labudova pjesma ili samostalnih – na teksove Getea, Šilera, Milera, Hajnea, Relštaba, Klaudiusa, pa čak i Šekspira. Po karakteru su ili sasvim jednostavne, bliske narodnoj pjesmi i strofične, tj. sa istom muzičkom obradom svake strofe (Poljska ružica, Pastrmka), ili sa variranom muzičkom obradom strofa (Kralj vilenjak), ili su, pak, skroz komponovane, tj. sa novom muzičkom obradom svake strofe i dramatičnijim tretmanom klavirske pratnje (Dvojnik, Putnik). U Šubertovim pjesmama nepregledno je bogatstvo ideja u rješavanju odnosa glasa i klavira, oblikovanju vokalne melodije i harmonskom nijansiranju pratnje. U harmonskom sijenčenju često upotrebljava efekat mutacije.Iako je oblast solo-pjesme (tzv. lida) nesumnjivo najznačajniji i najoriginalniji Šubertov doprinos razvoju romantičnog stila, neopravdano je ostaviti u sjenci vokalne lirike i druge vidove njegovog stvaralaštva. Šubert je izuzetno rafiniran kompozitor kamerne muzike. Ne treba izostaviti i njegovih 15 gudačkih kvarteta (najpoznatiji u d-molu, Smrt i djevojka), klavirski kvintet Pastrmka i druga kamerna djela (posebno divne sonatine za violinu i klavir). Od posebnog značaja je i njegova klavirska muzika koja ne sadrži onoliko pijanističke bravuroznosti i virtuoznog sjaja kao kod njegovih savremenika, ali je veoma omiljena zbog inventivne i spontane melodičnosti i harmonske raznolikosti. Šubert je u oblasti klavirske muzike pisao sonate, tzv. muzičke trenutke i empromptije – minijature velike lirske izražajnosti, pjesme bez riječi. Njegov opus obilježile su i kompozicije poput: Simfonije u B-duru, Simfonije u D-duru, Gudačkog kvinteta u C-duru, Arpeđone-sonate za violončelo…Sva ta brojna i poetična muzička djela stvorio je čovjek kome kao da nije bilo stalo da njima postigne svjetsku slavu. U svoje vrijeme Šubert je bio prilično neshvaćen i nije se baš najbolje snalazio u javnim nastupima. S vremena na vrijeme u njemu se budila želja da se prihvati neke javne funkcije u muzičkom životu Beča, ili je zbog časova plemićkim damama odlazio u Mađarsku, odnosno konkurisao za mjesto kapelnika izvan Beča (jedna takva molba bila je bez uspjeha upućena i u Ljubljanu) i opet se mirio sa svojim izolovanim položajem u Beču i vraćao krugu dobrih prijatelja. Umro je 1828. u Beču, u svojoj 31.godini.

PAblO De sARAsATe, španski violinista i kompozitor, rođen je 1844. godine. Po završenim studijama na Konzervatorijumu u Parizu proslavio se kao jedan od najvećih virtuoza svog vremena. Imao je brojne turneje po čitavoj Evropi, a njegov plemeniti ton i temperament oduševljavali su publiku Južne i Sjeverne Amerike, Sjeverne Afrike i Bliskog Istoka. Kao kompozitor, Sarasate se oslanjao na narodne melodije svoje zemlje, obrađujući ih virtuozno, prije svega za svoj instrument. I danas veoma omiljene kompozicije, stvarane u duhu evropskog romantizma, svojevrstan su pandan Listovim obradama mađarskog melosa. Proslavio se individualnim stilom u interpretaciji i djelima komponovanim na španske motive poput Španskih plesova (napisanih da svojom melodikom i izrazitim ritmom prikažu njegov izvođački talenat) i Ciganskih napjeva za violinu i orkestar. Na koncerntom repeortaru mnogih izvođača neizostavna je Karmen fantaziju op. 25 i naročito Violinska fantazija, pisana na teme iz opere Karmen, Žorža Bizea. Zbog delikatne tehnike smatra se da je ovo djelo jedno od najizazovnijih i tehnički zahtjevnih komada za violinu. Sarasate umire 1908. u Bijaricu u Francuskoj. Zavještao je svoju violinu, rukotvorinu proslavljenog tvorca gudačkih instrumenata Antonija Stradivarija. Svake godine u Pamploni se održava Pablo Sarasate Međunarodno takmičenje za violinu.

Džejms Tiso, Tišina!, 1875

csucg.co.meIzdavač: Centar savremene umjetnosti Crne Gore | Tiraž: 100 | Štampa: DPC, Podgorica | mart 2013

VAGNER VERDI i savremenici -...

Documents

Transcript of VAGNER VERDI i savremenici -...