UR]SRU]G]HQLD 8( QU EUROGRUPY EUROPEJSKIEJ, RADY ... · w ramach strategii „Europa 2020” jest...
Transcript of UR]SRU]G]HQLD 8( QU EUROGRUPY EUROPEJSKIEJ, RADY ... · w ramach strategii „Europa 2020” jest...
PL PL
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 26.2.2020 r.
SWD(2020) 520 final
DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI
Sprawozdanie krajowe – Polska 2020
Towarzyszący dokumentowi:
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY
EUROPEJSKIEJ, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO i
EUROGRUPY
Europejski semestr 2020: Ocena postępów w zakresie reform strukturalnych,
zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania oraz
wyniki szczegółowych ocen sytuacji na mocy rozporządzenia (UE) nr 1176/2011
{COM(2020) 150 final}
2
Streszczenie 4
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy 9
2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski 19
3. Kluczowe obszary reform 23
3.1. Finanse publiczne i podatki 23
3.2. Sektor finansowy 28
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna 31
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje 41
3.5. Zrównoważenie środowiskowe 51
Załącznik A: Tabela przeglądowa 58
Załącznik B: Przeprowadzona przez Komisję analiza zdolności obsługi zadłużenia
i ryzyka fiskalne 65
Załącznik C: Standardowe tabele 66
Załącznik D: Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz
Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 73
Załącznik E: Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju 76
Źródła 81
SPIS TABEL
TABELA 1.1: Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska 17
TABELA 2.1: Ocena realizacji zaleceń krajowych z 2019 r. 21
Tabela 3.2.1: Wskaźniki stabilności finansowej sektora bankowego 28
Tabela C.1: Wskaźniki dotyczące rynku finansowego 66
Tabela C.2: Główne pozycje tablicy wskaźników społecznych 67
Tabela C.3: Wskaźniki dotyczące rynku pracy i edukacji 68
Tabela C.4: Wskaźniki dotyczące włączenia społecznego i zdrowia 69
Tabela C.5: Wyniki rynku towarów i usług oraz wskaźniki dotyczące polityki 70
Tabela C.6: Ekologiczny wzrost gospodarczy 71
Tabela E.1: Wskaźniki mierzące postępy Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju 76
SPIS TREŚCI
3
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1.1: Realne PKB na mieszkańca w latach 2008–2018 9
Wykres 1.2: Zaufanie konsumentów 9
Wykres 1.3: Wydajność pracy w usługach rynkowych 10
Wykres 1.4: Zatrudnienie, wynagrodzenia i stopa bezrobocia 11
Wykres 1.5: Współczynnik Giniego dla ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji, 2008–2018 12
Wykres 1.6: Wskaźnik koncentracji towarowej eksportu, 2018 r. 13
Wykres 2.1: Podsumowanie dotychczasowych wyników wieloletniego wdrażania zaleceń
z lat 2011-2019 19
Wykres 3.1.1: Zmiany dochodów i wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych, deficyt
budżetowy, lata 2010-2021 23
Wykres 3.1.2: Dynamika dochodów podatkowych 24
Wykres 3.1.3: Czas poświęcany przez średniej wielkości przedsiębiorstwo na wywiązanie się ze
swoich zobowiązań podatkowych, lata 2010–2019 25
Wykres 3.1.4: Scenariusze długu publicznego w średnim okresie 27
Wykres 3.3.1: Wskaźnik zatrudnienia w Polsce, 2018 r. 31
Wykres 3.3.2: Różnice we wskaźnikach zatrudnienia między Polską a UE, 2019 r. (p.p.) 33
Wykres 3.3.3: Elastyczność czasu pracy z uwagi na opiekę i brak aktywności zawodowej
spowodowany obowiązkami rodzinnymi i opiekuńczymi, 2018 r. 33
Wykres 3.4.1: Wskaźniki inwestycji 41
Wykres 3.4.2: Wyniki transportu towarowego w miliardach tonokilometrów (tkm) 47
Wykres 3.5.1: Emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca w dziesięciu państwach członkowskich
UE o najwyższym poziomie emisji w 2017 r. 51
Wykres 3.5.2: Krajowa produkcja węgla kamiennego 52
Wykres 3.5.3: Udział stałych paliw kopalnych w końcowym zużyciu energii w sektorze
mieszkaniowym (%) 55
SPIS RAMEK
Ramka 2.1: Fundusze i programy UE przyczyniające się do rozwiązywania problemów strukturalnych,
a także do wzrostu gospodarczego i większej konkurencyjności w Polsce 22
Ramka 3.3.1: Monitorowanie wyników w kontekście Europejskiego filaru praw socjalnych 32
Ramka 3.4.1: Wyzwania i reformy dotyczące inwestycji w Polsce 50
Ramka 3.5.1: Regiony górnicze w okresie transformacji 56
4
Spowalniający, ale wciąż bardzo solidny wzrost
gospodarczy stanowi dobry fundament do
przeprowadzenia reform mających na celu
sprostanie wyzwaniom społeczno-
ekonomicznym (1). Polska gospodarka
z powodzeniem zmniejsza dystans rozwojowy.
Warunki ekonomiczne są nadal sprzyjające,
pomimo wolniejszego tempa wzrostu
gospodarczego. Poziom zatrudnienia jest wysoki,
a stopa bezrobocia ustabilizowała się na
rekordowo niskim poziomie. Sytuacja finansów
publicznych w krótkim okresie wydaje się
bezpieczna. Ważnymi wyzwaniami są starzenie się
społeczeństwa, spadek liczby ludności w wieku
produkcyjnym i niska jakość niektórych
kluczowych usług publicznych, takich jak opieka
zdrowotna i opieka długoterminowa. Jednym
z najważniejszych długoterminowych wyzwań jest
zapewnienie stopniowego przechodzenia na
gospodarkę opartą na wiedzy, wytwarzającą
zaawansowane produkty i usługi. Polska
gospodarka jest energochłonna i w dużym stopniu
zależna od paliw kopalnych. Podstawowe
znaczenie ma zatem ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych przez obniżenie emisyjności
wytwarzania energii elektrycznej i zmniejszenie
energochłonności. Przejście na gospodarkę
niskoemisyjną będzie miało znaczny wpływ na
społeczeństwo, głównie w regionach objętych
procesem transformacji.
W 2019 r. utrzymała się silna dynamika
wzrostu gospodarczego. Spożycie gospodarstw
domowych pozostało główną siłą napędową
wzrostu PKB szacowanego na 4,0 % w 2019 r.
Wyższemu spożyciu sprzyjała korzystna sytuacja
na rynku pracy, nieco zwiększone transfery
socjalne i obniżone podatki dochodowe od osób
fizycznych. Pozytywny wkład we wzrost
gospodarczy wniosły również inwestycje prywatne
i publiczne, w tym projekty wspierane z funduszy
UE. Wyniki eksportowe były ogólnie dobre,
(1) Sprawozdanie krajowe zawiera ocenę polskiej gospodarki
w świetle rocznej strategii zrównoważonego wzrostu opublikowanej przez Komisję Europejską w dniu 17
grudnia 2019 r. W niniejszym dokumencie Komisja przedstawia nową strategię, która dotyczy wyzwań
gospodarczych stojących przed Polską nie tylko w krótkim,
lecz również w długim okresie. Celem tego nowego programu gospodarczego jest zrównoważony rozwój
i konkurencyjność. Opiera się on na czterech filarach:
zrównoważenie środowiskowe, wzrost wydajności,
sprawiedliwość i stabilność makroekonomiczna.
zwłaszcza w kontekście osłabienia handlu
światowego i unijnego.
O przyszłym potencjale wzrostu gospodarczego
zadecydują trendy dotyczące akumulacji
kapitału, umiejętności i migracji. Do utrzymania
silnego wzrostu przyczynił się znaczny napływ
imigrantów zarobkowych spoza UE. Biorąc pod
uwagę większy udział obcokrajowców w sile
roboczej ogółem oraz dużą liczbę obywateli
polskich, którzy przenieśli się do innych państw
UE, przyszłe trendy migracyjne będą mieć
prawdopodobnie znaczny wpływ na wzrost
gospodarczy. Duże znaczenie będzie miało
również zwiększenie aktywności zawodowej
pewnych grup ludności. Chociaż wzrost
umiejętności prawdopodobnie odgrywał
w przeszłości ważną rolę jako siła napędowa
rozwoju gospodarczego, to utrzymanie tych
pozytywnych trendów stanowi ważne wyzwanie.
Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym
przyczynić się do wzrostu wydajności i rozwoju
gospodarczego jest akumulacja kapitału, w tym
inwestycje w infrastrukturę i maszyny, ale również
inwestycje niematerialne np. opatentowane
innowacje. Na trendy inwestycyjne będzie
prawdopodobnie w coraz większym stopniu
wpływać postrzeganie stabilności
makroekonomicznej oraz jakości polskich polityk
publicznych, instytucji i otoczenia regulacyjnego
(w tym procesu legislacyjnego, a zwłaszcza
konsultacji publicznych).
W ogólnym ujęciu, Polska jest dobrze
zintegrowana gospodarczo z UE i z resztą
świata, a jej gospodarka jest zrównoważona
wewnętrznie i zewnętrznie. Saldo obrotów
bieżących Polski pozostawało bliskie równowadze,
a zadłużenie zagraniczne netto dalej malało
w 2019 r. Struktura eksportu jest w dalszym ciągu
bardzo zróżnicowana i stopniowo zmienia się na
korzyść zaawansowanych technologicznie
produktów i usług o wysokiej jakości. Zadłużenie
sektora publicznego i prywatnego pozostaje niskie
w porównaniu ze średnią UE.
Perspektywy wzrostu gospodarczego zależą od
inwestycji w kilku obszarach polityki. Obniżenie
emisyjności wytwarzania energii elektrycznej,
poprawa efektywności energetycznej budynków
i inwestycje w bardziej ekologiczny transport są
w stanie skierować gospodarkę na tory rozwoju,
które będą w większym stopniu zrównoważone
STRESZCZENIE
Streszczenie
5
środowiskowo. Inwestycje w innowacje pomogą
Polsce wytwarzać bardziej zaawansowane
produkty i usługi. Rozbudowa sieci
szerokopasmowej umożliwi równy dostęp do
internetu. Inwestycje w zakresie włączenia
społecznego, opieki zdrowotnej, opieki nad
dziećmi i opieki długoterminowej mogą poprawić
spójność społeczną i zwiększyć zatrudnienie.
Polska poczyniła ograniczony postęp (2) w
realizacji zaleceń z 2019 r.
Odnotowano pewien postęp we wzmacnianiu
innowacyjności w Polsce.
Dokonano ograniczonych postępów
w następujących obszarach:
zwiększenie efektywności wydatków
publicznych;
zwiększenie aktywności zawodowej ludności;
ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na innowacje, transport,
infrastrukturę cyfrową i energetyczną, opiekę
zdrowotną oraz czystszą energię.
Nie poczyniono żadnych postępów
w następujących obszarach:
podwyższenie rzeczywistego wieku przejścia
na emeryturę;
reforma preferencyjnych systemów
emerytalno-rentowych;
zwiększenie roli konsultacji z partnerami
społecznymi i konsultacji publicznych
w procesie legislacyjnym.
Polska ma stosunkowo dobre wyniki w kilku
obszarach objętych Europejskim filarem praw
socjalnych. W ostatnich latach Polska poczyniła
znaczny postęp w poprawie wyników na rynku
pracy i zmniejszaniu odsetka osób zagrożonych
ubóstwem. Poprawy wymagają jednak nadal
dostęp do opieki zdrowotnej (na co wskazuje np.
(2) Informacje na temat osiągniętych postępów i działań
podjętych w celu wdrożenia rekomendacji zawartych
w poszczególnych częściach zalecenia dla Polski są przedstawione w tabeli przeglądowej w załączniku.
odsetek osób deklarujących brak możliwości
zaspokojenia potrzeb w zakresie opieki
medycznej), różnica w poziomie aktywności
zawodowej kobiet i mężczyzn oraz bardzo niska
dostępność opieki nad dziećmi.
Ocena postępów w osiąganiu celów krajowych
w ramach strategii „Europa 2020” jest
niejednoznaczna. Polska osiągnęła najlepsze
wyniki w następujących dziedzinach: wskaźnik
zatrudnienia (72,2 % w 2018 r., podczas gdy
krajowy cel wynosił 71 %), odsetek osób
z wykształceniem wyższym (45,7 % w 2018 r., cel
wynosił 45 %) oraz ograniczenie ubóstwa (liczba
ludności zagrożonej ubóstwem zmalała o 4,5 mln,
cel wynosił 1,5 mln). Ograniczonych postępów
dokonano w odniesieniu do inwestycji w badania
i rozwój (1,2 % PKB w 2018 r., docelowy poziom
wynosił 1,7 %) oraz odsetka osób kończących
przedwcześnie naukę (4,8 % w 2018 r., cel
wynosił 4,5 %). Osiągnięcie celów strategii
„Europa 2020” związanych z energią i klimatem
będzie dużym wyzwaniem. Zużycie energii
pierwotnej w 2018 r. wyniosło 101 Mtoe, zaś
końcowe zużycie energii – 72 Mtoe, a więc oba
wskaźniki przekroczyły docelowe poziomy
na 2020 r. W 2018 r. Polska osiągnęła 11,2-
procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych,
podczas gdy orientacyjna ścieżka na lata 2017–
2018 prowadząca do osiągnięcia krajowego celu
wynosiła 12,3 %. Emisje z sektorów nieobjętych
unijnym systemem handlu uprawnieniami do
emisji wzrosły już o 21 % w porównaniu z 2005 r.,
co oznacza przekroczenie zobowiązania Polski do
ograniczenia wzrostu tych emisji do 14 %
do 2020 r.
Polska poczyniła ogółem znaczny postęp
w realizacji celów zrównoważonego rozwoju
wyznaczonych przez Organizację Narodów
Zjednoczonych. Polska plasuje się powyżej
średniej unijnej, jeżeli chodzi o większość
wskaźników dotyczących celu zrównoważonego
rozwoju 1 (eliminacja ubóstwa), celu 4 (jakość
edukacji) i celu 10 (zmniejszenie nierówności).
Pomimo znacznych postępów Polska pozostaje
poniżej średniej unijnej w odniesieniu do celu
zrównoważonego rozwoju 3 (zdrowe życie
i dobrostan), celu 8 (godna praca i wzrost
gospodarczy) i celu 9 (przemysł, innowacje
i infrastruktura). W ramach realizacji celów
zrównoważonego rozwoju największe wyzwanie
Streszczenie
6
dla Polski stanowi cel 13 (neutralność
klimatyczna) (3).
W niniejszym raporcie przeanalizowano
następujące główne kwestie strukturalne, które
mają znaczenie dla polskiej gospodarki:
Perspektywy dla finansów publicznych są
nadal korzystne w krótkim okresie, ale
utrzymują się ryzyka długoterminowe.
Szacuje się, że po kilkuletnim stopniowym
spadku deficyt budżetowy wzrósł w 2019 r.,
odwracając wcześniejszy trend. Wysoki wzrost
nominalnego PKB przyniósł natomiast dalszy
spadek relacji długu publicznego do PKB. W
2019 r. wprowadzono szereg zmian do systemu
podatkowego. Niektóre z nich mogą uprościć
przestrzeganie przepisów podatkowych, ale
inne mają odwrotne skutki. W długim okresie
prawdopodobne jest wystąpienie zagrożeń dla
stabilności finansów publicznych, szczególnie
w kontekście starzenia się społeczeństwa.
Kontynuowane są prace nad reformą
systemu budżetowego. Reguła wydatkowa
stanowi w dalszym ciągu najsilniejszy element
ram budżetowych. Obchodzenie tej reguły, do
którego doszło niedawno przy uchwalaniu
pewnych programów wydatków, osłabiło
jednak jej działanie. Polska pozostaje jedynym
państwem członkowskim UE, w którym nie
istnieje niezależna rada fiskalna.
Kontynuowano prace nad reformą systemu
budżetowego. Biorąc pod uwagę złożony
charakter reformy przewiduje się, że jej
wdrożenie zajmie kilka lat. Reforma ta może
przyczynić się do zwiększenia skuteczności
i efektywności wydatków. W świetle wzrostu
wydatków publicznych, który jest trudny do
odwrócenia, a także spodziewanej presji na
zwiększenie wydatków, m.in. ze względu na
(3) Europejski semestr może pomóc – w zakresie stosowania
jego podstawy prawnej – w nakierowaniu krajowej polityki
gospodarczej i polityki zatrudnienia na osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów
Zjednoczonych poprzez monitorowanie postępów
i zapewnianie ściślejszej koordynacji wysiłków krajowych. Niniejszy raport zawiera pogłębioną analizę
i monitorowanie celów zrównoważonego rozwoju. W nowym załączniku (ZAŁĄCZNIK E) przedstawiono
statystyczną ocenę trendów z ostatnich pięciu lat
w zakresie realizacji celów zrównoważonego rozwoju w Polsce, która opiera się na określonym przez Eurostat
zestawie unijnych wskaźników dotyczących tych celów.
starzenie się społeczeństwa, jest to poważne
wyzwanie.
Kondycja sektora bankowego jest nadal
dobra. W ogólnym ujęciu sektor pozostaje
dobrze wyposażony w kapitał i odporny.
Większość banków utrzymuje wysoki poziom
wypłacalności dzięki wprowadzonym
ostrożnym działaniom regulacyjnym. Wzrost
akcji kredytowej, w tym w segmencie
nieruchomości mieszkalnych, odpowiada
fundamentalnym parametrom gospodarczym.
Udział kredytów zagrożonych w portfelach
banków jest niewielki, co ogranicza ryzyko.
W wyniku działań prawnych wzrosło natomiast
ryzyko związane z portfelem kredytów
hipotecznych denominowanych w walutach
obcych, które w przypadku niektórych banków
może wymagać utworzenia dodatkowych
rezerw kapitałowych. Stopniowe wdrażanie
pracowniczych programów kapitałowych może
wspomóc rozwój rynku kapitałowego.
Z uwagi na duży udział własnościowy
państwa w sektorze finansowym
szczególnego znaczenia nabiera niezależny
nadzór finansowy. Państwo kontroluje blisko
40 % sektora bankowego, a także największą
firmę ubezpieczeniową. W tej sytuacji
szczególnego znaczenia nabiera silny
i niezależny oraz posiadający odpowiednie
uprawnienia organ nadzoru finansowego.
Wskaźniki zatrudnienia osiągnęły
rekordowo wysoki poziom, ale istnieją
bariery, które utrudniają uczestnictwo
niektórych grup w rynku pracy. Stopa
bezrobocia ustabilizowała się na historycznie
niskim poziomie około 3,5 %. Niedobór
pracowników hamował wzrost przedsiębiorstw
w wielu sektorach. Przyszła podaż pracy zależy
w pewnej mierze od trendów w powrotnej
migracji polskich obywateli mieszkających
w innych krajach UE oraz od integracji
migrantów spoza UE, którzy obecnie mieszkają
i pracują w Polsce. Aktywność zawodowa
kobiet, osób starszych, osób
z niepełnosprawnościami oraz osób o niskich
kwalifikacjach jest znacznie niższa niż w wielu
innych państwach UE. Wynika to z wielu
czynników takich jak ograniczony dostęp do
opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej,
Streszczenie
7
słabo rozwinięty transport publiczny poza
dużymi miastami oraz niski ustawowy wiek
emerytalny. Elastyczność rynku pracy
ograniczają m.in. niezreformowane specjalne
systemy emerytalne i brak elastycznych
rozwiązań dotyczących czasu pracy. Odsetek
umów o pracę na czas określony pozostaje
wprawdzie wysoki, lecz stale malał w ostatnich
latach.
Rozwój umiejętności ma potencjał
zwiększenia wydajności pracy i uczestnictwa
w rynku pracy. Gimnazja, które niedawno
zlikwidowano w ramach reformy systemu
szkolnictwa, wykazały się dobrymi efektami
nauczania umiejętności podstawowych, o czym
świadczy fakt, że w 2018 r. 15-letni uczniowie
z Polski osiągali jedne z najlepszych wyników
w UE. Odsetek osób przedwcześnie
kończących naukę należał do najniższych w
UE. Powody do niepokoju dają jakość
szkolnictwa wyższego, średni poziom
umiejętności nauczycieli (co jest związane
z ograniczoną atrakcyjnością tego zawodu),
dopasowanie kształcenia zawodowego do
potrzeb rynku pracy, rozwijanie umiejętności
przekrojowych i równość szans po likwidacji
gimnazjów. Poziom uczestnictwa osób
dorosłych w kształceniu i innych formach
nauki jest niski. Wątpliwości budzi nadal
skuteczność polityk w zakresie rynku pracy,
w tym środków ukierunkowanych na
nabywanie i podnoszenie umiejętności.
Wskaźniki dotyczące ubóstwa i nierówności
maleją, ale nadal istnieją pewne wyzwania.
Odsetek osób zagrożonych ubóstwem
i wykluczeniem społecznym zmniejszył się
w ostatnich latach. Nierówności dochodowe
malały w 2018 r., kontynuując trend spadkowy
z poprzednich lat. Ta poprawa wynika
w pewnym stopniu z korzystnych trendów na
rynku pracy, w tym stosunkowo szybkiego
wzrostu płac. Wprowadzone w połowie 2019 r.
zmiany świadczenia wychowawczego
sprawiły, że jego wpływ na ograniczenie
nierówności zmalał. Spodziewane jest, że
relacja emerytur do wynagrodzeń (tzw. stopa
zastąpienia) będzie w przyszłości znacznie
niższa niż w przypadku obecnie wypłacanych
świadczeń. Grozi to wzrostem ubóstwa wśród
osób starszych, które może pogłębiać słabo
rozwinięty system opieki długoterminowej.
Biorąc pod uwagę niski ustawowy wiek
emerytalny, głównym wyzwaniem jest
zachęcanie do uczestnictwa w rynku pracy po
osiągnięciu tego wieku. Usługi socjalne, w tym
dla osób z niepełnosprawnościami, są nadal
słabo rozwinięte.
Niski poziom wydatków publicznych i ich
nieoptymalna alokacja spowodowały
problemy w funkcjonowaniu systemu opieki
zdrowotnej i z dostępem do tego systemu.
Niskie wynagrodzenia mogą ograniczyć
atrakcyjność zawodów medycznych w Polsce.
Liczba praktykujących lekarzy i pielęgniarek
w stosunku do liczby ludności jest w dalszym
ciągu jedną z najniższych w UE. Również
wydatki na publiczną opiekę zdrowotną należą
od wielu lat do najniższych w UE. Jednym
z najważniejszych wyzwań w zakresie alokacji
zasobów pozostaje niedostatecznie rozwinięta
podstawowa opieka zdrowotna i związane
z tym nadmierne obciążenie szpitali.
Niedawno wdrożone rozwiązania mają na
celu wzmocnienie innowacji. Polska podjęła
szereg działań, aby zwiększyć innowacyjność
gospodarki, w tym zmiany w systemie
szkolnictwa wyższego, organizacji instytutów
badawczych oraz zmiany dotyczące rozwiązań
podatkowych i dotacji. Nakłady na
innowacyjność (mierzone na podstawie
wydatków na badania i rozwój) rosły
w dalszym ciągu, ale nadal pozostają znacznie
niższe od średniej UE. Nie wiadomo jeszcze,
w jakim stopniu działania te przełożą się na
lepszą współpracę między środowiskiem
naukowym a przedsiębiorstwami oraz na
większą innowacyjność.
Istnieje szereg czynników, które ograniczają
działalność inwestycyjną. Poważną barierę dla
inwestycji stanowi niedobór pracowników.
Warunki prowadzenia biznesu pozostają
ogólnie korzystne, ale pewne niedociągnięcia
regulacyjne wpływają niekorzystnie na
zaufanie przedsiębiorców i powodują
niepewność. Panuje nadal duża niepewność co
do warunków prowadzenia biznesu. Chodzi tu
w szczególności o pewne akty prawne
o podstawowym znaczeniu, takie jak przepisy
dotyczące systemów podatkowych
Streszczenie
8
i zabezpieczenia społecznego oraz polityki
energetycznej. Projekty niektórych ważnych
ustaw zostały przyjęte lub wniesione przy
wykorzystaniu szybkiej ścieżki legislacyjnej
i bez przeprowadzania odpowiednich
konsultacji z partnerami społecznymi ani
konsultacji publicznych. W Polsce nadal
występuje wyraźne ryzyko poważnego
naruszenia praworządności, co może
negatywnie wpływać na klimat
inwestycyjny. Ponieważ w niektórych
sektorach dużą rolę odgrywają firmy
państwowe i kontrolowane przez państwo,
niezbędne jest zapewnienie równych
warunków działania prywatnym konkurentom.
Postępuje rozbudowa infrastruktury, ale
potrzeby inwestycyjne są wciąż duże.
Krajowa infrastruktura do produkcji energii
starzeje się i nie jest w stanie sprostać
transformacji gospodarczej w kierunku
neutralności klimatycznej. Przewiduje się, że
jej odnowienie będzie wymagało znacznych
inwestycji w nadchodzących latach. Poprawiła
się przepustowość i jakość infrastruktury
transportu drogowego, co przyczyniło się do
wysokiego wzrostu transportu drogowego, ale
w konsekwencji również do większych emisji
gazów cieplarnianych. Maleje natomiast udział
kolei w usługach transportowych, co wynika
z opóźnień projektów modernizujących
infrastrukturę kolejową. Opóźnienia te hamują
również rozwój połączeń lądowych z portami
morskimi. Pomimo inwestycji w mobilność
miejską wiele osób nie ma bezpośredniego
dostępu do transportu publicznego. Postępy
w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego
wyhamowały. Poczyniono znaczny postęp,
jeżeli chodzi o korzystanie z ultraszybkich
i mobilnych sieci szerokopasmowych, jednak
Polska jest wciąż daleka od osiągnięcia swoich
celów w zakresie łączności.
Najważniejsze wyzwania stanowią
ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
poprzez obniżenie emisyjności wytwarzania
energii elektrycznej i cieplnej oraz
zmniejszenie energochłonności. Istnieje
ryzyko, że Polska nie osiągnie celów na 2020 r.
w zakresie energii i przeciwdziałania zmianie
klimatu. Biorąc pod uwagę trudną sytuację
wyjściową, szczególnie ważne jest
opracowanie spójnej długoterminowej wizji
tego, w jaki sposób można zwiększyć
zrównoważenie środowiskowe gospodarki
Polski. Wobec braku skoordynowanych działań
emisje gazów cieplarnianych rosną od 2014 r.,
co zwiększy skalę i koszt przyszłego procesu
odchodzenia od paliw kopalnych. Duża rola
węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej,
niska efektywność energetyczna budynków
oraz szybki wzrost emisji generowanych przez
środki transportu są obszarami, w których
należy podjąć działania i wdrożyć inwestycje
w pierwszej kolejności, ponieważ wpływają
one nie tylko na klimat, lecz również na
środowisko, obciążając je przez
zanieczyszczenie powietrza i wyczerpywanie
zasobów wody.
Transformacja w kierunku neutralności
klimatycznej stanowi okazję do
zmodernizowania gospodarki, a także do
podjęcia wyzwań rozwojowych
i jednoczesnego zaspokojenia potrzeb
obywateli. Dalsze inwestowanie
w wysokoemisyjną infrastrukturę wiąże się
z ryzykiem odnotowania strat z tytułu aktywów
osieroconych. Zmniejsza również
konkurencyjność Polski ze względu na rosnące
koszty emisji dwutlenku węgla. Przyszły
wzrost przemysłu zależy od możliwości
wykorzystania innowacyjnych i ekologicznych
technologii zgodnie z modelem gospodarki
opartej na obiegu zamkniętym i od obniżenia
emisyjności sektora energetycznego.
Propozycja Komisji w sprawie mechanizmu
sprawiedliwej transformacji, który ma zostać
ustanowiony w kolejnych wieloletnich ramach
finansowych na lata 2021–2027, obejmuje
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji
(specjalny system w ramach InvestEU) i nowy
instrument pożyczkowy na rzecz sektora
publicznego w ramach EBI. Mechanizm ten ma
na celu zapewnienie sprawiedliwego
charakteru działań na rzecz neutralności
klimatycznej w UE poprzez pomaganie
najbardziej dotkniętym regionom Polski
w radzeniu sobie z konsekwencjami
społecznymi i gospodarczymi tego procesu.
Główne priorytety wsparcia udzielanego
z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej
Transformacji wskazano w załączniku D, na
podstawie analizy wyzwań transformacyjnych
opisanych w niniejszym raporcie.
9
Wzrost PKB
W 2019 r. utrzymała się silna dynamika
wzrostu gospodarczego. Tempo wzrostu PKB
w 2019 r. jest szacowane na 4,0 %, co oznacza
spowolnienie w stosunku do lat 2017–2018, kiedy
to gospodarka rosła o ok. 5 % rocznie. Mimo to
Polska wciąż należała do grona najszybciej
rozwijających się państw członkowskich UE.
Głównym motorem wzrostu pozostawał popyt
krajowy, a wyniki eksportowe były nadal
stosunkowo dobre w porównaniu z wieloma
innymi gospodarkami UE, chociaż pogorszyły się
na skutek osłabienia handlu światowego.
Wykres 1.1: Realne PKB na mieszkańca w latach 2008–
2018
Źródło: Eurostat
Spożycie prywatne już piąty rok z rzędu
wniosło największy wkład we wzrost
gospodarczy. Po odnotowanym w 2018 r.
wzroście o 4,2 % spożycie prywatne zwiększyło
się w 2019 r. szacunkowo o 4 %. Do wzrostu tego
przyczyniły się różne czynniki. Po pierwsze, na
rynku pracy panowały dalej korzystne warunki,
którym towarzyszył wysoki wzrost płac. Po drugie,
zmiany w podatkach i świadczeniach socjalnych
zwiększyły dochód do dyspozycji, zwłaszcza
w przypadku gospodarstw domowych o średnich
i wysokich dochodach. Po trzecie, w 2019 r.
nastroje konsumenckie były nadal bardzo dobre,
zbliżone do maksymalnych wartości z kilku
ostatnich lat, do czego przyczyniła się zwłaszcza
pozytywna sytuacja na rynku pracy (wykres 1.2).
Po czwarte, większym wydatkom sprzyjał również
łatwy dostęp do kredytów i pożyczek.
Inwestycje dalej rosły w 2019 r. Inwestycje
publiczne, będące siłą napędową inwestycji
w 2018 r., nadal rosły w 2019 r., ale w znacznie
wolniejszym tempie. W 2019 r. ożywiły się
natomiast inwestycje prywatne, których poziom
był od kilku lat niski. Z funduszy UE wspierano
zarówno inwestycje publiczne, jak i prywatne
(zob. sekcja 3.4.1).
Wykres 1.2: Zaufanie konsumentów
Źródło: ECFIN (BCS)
Prognozuje się, że w latach 2020 i 2021 wzrost
gospodarczy będzie słabszy niż wzrost
potencjalny (4). W świetle bardzo dobrych
nastrojów konsumenckich, które są związane
z korzystnymi warunkami na rynku pracy i – na
początku 2020 r. – również ze zmianami
w podatku dochodowym od osób fizycznych,
prognozowany jest dalszy wzrost spożycia
prywatnego, choć jego dynamika będzie stopniowo
spowalniać. Oczekuje się, że wydatki na
inwestycje publiczne wzrosną w 2020 r.
w związku z planowanym wdrożeniem pewnych
projektów finansowanych przez UE, których
realizacja opóźniała się wcześniej. Prognozowane
jest też spowolnienie wzrostu inwestycji
prywatnych z uwagi na niepewne perspektywy
dotyczące popytu, zwłaszcza na rynkach
zagranicznych, które hamują wzrost eksportu.
(4) Wzrost potencjalny szacuje się na około 4 % (Komisja
Europejska, 2019d).
80
90
100
110
120
130
140
08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Wskaźnik2008=100
UE CZ DE
PL SK LT
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
sty
.13
lip.1
3
sty
.14
lip.1
4
sty
.15
lip.1
5
sty
.16
lip.1
6
sty
.17
lip.1
7
sty
.18
lip.1
8
sty
.19
lip.1
9
Wskaźnik
Zaufanie konsumentów
Klimat gospodarczy
Chęć dokonywania
zakupów
1. SYTUACJA GOSPODARCZA I PERSPEKTYWY
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
10
Wzrost potencjalny
Wzrost wydajności i napływ pracowników
zagranicznych pomogły utrzymać wysoki
wzrost potencjalny. Wkład akumulacji kapitału
we wzrost potencjalny zwiększył się
w porównaniu z latami 2016–2017, kiedy był
rekordowo niski, lecz pozostaje ograniczony na tle
danych historycznych. Największą rolę odegrał
wzrost wydajności – w tym zakresie Polska dalej
nadrabiała dystans wobec bardziej rozwiniętych
państw członkowskich UE. To, że wkład łącznej
produktywności czynników produkcji we wzrost
potencjalny wydaje się zwiększać, może jednak
wynikać w pewnym stopniu z nieuwzględnienia
w oficjalnych statystykach pracowników
z zagranicy.
W świetle niekorzystnych perspektyw
demograficznych coraz większego znaczenia
nabiera integracja obcokrajowców pracujących
w Polsce. Przewiduje się, że w nadchodzących
dziesięcioleciach liczba ludności w wieku
produkcyjnym będzie nadal spadać. Przyszły
potencjał wzrostu będzie w coraz większym
stopniu zależeć od udanej integracji zagranicznych
pracowników, którzy już obecnie odgrywają dużą
rolę. Pełne wykorzystanie umiejętności
i kompetencji migrantów jest ważnym krokiem,
który wpłynie na przyszły wzrost gospodarczy
(sekcja 3.3).
Wkład akumulacji kapitału we wzrost
potencjalny mógłby być większy. Utrudniony
dostęp do pracowników z odpowiednimi
umiejętnościami zwiększa zachęty do stopniowej
automatyzacji niektórych zadań, wykonywanych
dotychczas przez pracowników, w celu
zwiększenia wydajności pracy. Aby wprowadzić
bardziej ekologiczny model gospodarki, zwłaszcza
w sektorze energetycznym, konieczne mogą być
też nowe inwestycje. Perspektywy inwestycyjne
zależą w dalszym ciągu od postrzegania stabilności
makroekonomicznej oraz jakości instytucji, w tym
regulacji i innych polityk publicznych (sekcja 3.4).
Wykres 1.3: Wydajność pracy w usługach rynkowych
Źródło: Eurostat
Możliwy jest szybszy wzrost wydajności pracy.
W ciągu ostatnich kilku lat tempo wzrostu
wydajności pracy w Polsce było jednym
z najwyższych w UE, przy czym poziom
wyjściowy był bardzo niski w porównaniu ze
średnią UE. Wzrost ten miał powszechny charakter
i był widoczny zarówno w sektorze przetwórstwa
przemysłowego, jak i w sektorze usług (wykres
1.3). Pomimo tych dobrych wyników nadal istnieje
duże pole do nadrobienia dystansu pod względem
wydajności pracy: w 2018 r. jej poziom
odpowiadał tylko ok. 63 % średniej unijnej, przy
uwzględnieniu różnic w sile nabywczej. Do
szybszego wzrostu wydajności mogą się
przyczynić inwestycje kapitałowe i podnoszenie
umiejętności pracowników.
Rynek pracy
Stopa bezrobocia ustabilizowała się na
historycznie niskim poziomie i jednocześnie
utrzymuje się silny wzrost płac. Całkowity
wzrost zatrudnienia (dane oparte na badaniu
aktywności ekonomicznej ludności) uległ
spowolnieniu z 1,4 % w 2017 r. do 0,4 %
w 2018 r. i szacuje się, że w 2019 r. praktycznie
zatrzymał się (wykres 1.4). Ten spadek dynamiki
wynikał głównie z ograniczonej podaży siły
roboczej, ale niekorzystny wpływ miała również
większa niepewność co do perspektyw popytu,
która zniechęciła przedsiębiorstwa do zatrudniania
nowych pracowników. Płace nadal rosły w tempie
blisko 8 % rocznie, zasadniczo niezmienionym od
końca 2017 r. Stopa bezrobocia ustabilizowała się
95
100
105
110
115
120
125
130
10 11 12 13 14 15 16 17 18W
skaźnik
(2010=
100)
UE28 CZ DE
PL SK LT
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
11
na poziomie ok. 3,5 %, najniższym od wielu lat
w Polsce i jednym z najniższych w UE.
Wykres 1.4: Zatrudnienie, wynagrodzenia i stopa
bezrobocia
Źródło: Eurostat
Przedsiębiorstwa nadal borykają się
z poważnym niedoborem siły roboczej. W
2019 r. odsetek firm wskazujących w sondażach,
że brak pracowników z odpowiednimi
umiejętnościami utrudnia im prowadzenie
działalności, zmalał w porównaniu z rekordowymi
pod tym względem ostatnimi miesiącami 2018 r.,
ale jest wciąż wysoki na tle danych historycznych.
Nawet gdy zmaterializuje się prognozowane
spowolnienie wzrostu gospodarczego, pracodawcy
będą prawdopodobnie w dalszym ciągu mocno
konkurować o talenty również w nadchodzących
latach. Wskaźniki zatrudnienia są szczególnie
niskie w przypadku osób posiadających niższe
umiejętności zawodowe i kobiet. Funkcjonowanie
rynku pracy utrudniają ponadto niektóre
rozwiązania instytucjonalne, choć ramy
instytucjonalne ogółem są elastyczne (zob. sekcja
3.3).
Pracownicy spoza UE odgrywają ważną rolę na
rynku pracy. Dostępne dane pozwalają jedynie
w ograniczonym stopniu oszacować liczbę
pracowników z zagranicy. W konsekwencji dane
dotyczące dynamiki zatrudnienia oparte na
badaniu aktywności ekonomicznej ludności nie
uwzględniają zmian liczby obcokrajowców
pracujących w Polsce. W ciągu pierwszych trzech
kwartałów 2019 r. liczba obcokrajowców objętych
ubezpieczeniem społecznym nadal rosła, choć
wolniej niż w 2018 r. Według stanu na wrzesień
2019 r. ponad 4 % ubezpieczonych było
obcokrajowcami. Rok 2018 był czwartym rokiem
z rzędu, w którym Polska wydała najwięcej w UE
pierwszych dokumentów pobytowych związanych
z zatrudnieniem. Dokumenty wydane w Polsce
stanowiły ponad połowę wszystkich dokumentów
tego typu wydanych w całej Unii w latach 2015–
2018. Przeważającą większość dokumentów
wydano na pobyt w Polsce krótszy niż jeden rok.
Ubóstwo i nierówności
Ubóstwo w dalszym ciągu malało. Odsetek osób
zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym (wskaźnik AROPE) zmniejszył się
z 19,5 % w 2017 r. do 18,9 % w 2018 r., czyli
znacznie poniżej średniej UE (21,9 %), do czego
przyczynił się w szczególności spadek pogłębionej
deprywacji materialnej (z 5,9 % do 4,7 %). W tym
samym czasie wzrósł nieznacznie (z 9,1 %
do 10,5 %) wskaźnik ubóstwa trwałego, mierzący
odsetek osób, które były zagrożone ubóstwem
w ciągu przynajmniej dwóch z trzech poprzednich
lat. Ostatnie reformy skupiały się wprawdzie na
zwiększeniu transferów socjalnych, ale usługi
socjalne są nadal słabo rozwinięte, co utrudnia
skuteczne włączenie społeczne (zob. sekcja 3.3).
Poziom nierówności dochodowych zmniejszał
się dalej w 2017 r., a następnie ustabilizował się
w 2018 r. Stosunek sumy dochodów uzyskanych
przez 20 % osób o najwyższym poziomie
dochodów do sumy dochodów uzyskanych przez
20 % osób o najniższym poziomie dochodów
(wskaźnik zróżnicowania kwintylowego S80/S20)
również spadł w 2018 r. do poziomu 4,25, a więc
poniżej średniej unijnej wynoszącej 5,17. Wynik
ten plasuje Polskę w środku rankingu państw UE
pod względem mierzonych poziomów nierówności
(zob. również wykres 1.5). Zaobserwowaną
poprawę można wytłumaczyć jednoczesnym
wzrostem zatrudnienia i płac, a w szczególności
dużym wzrostem dochodów gospodarstw
domowych w dolnej połowie rozkładu dochodów.
Dochód najuboższych 40 % stanowił
równowartość 22,6 % całkowitych dochodów
w 2018 r., czyli wzrósł (z 22,1 % w 2017 r.)
znacznie powyżej unijnej średniej (21,1 %)
i poziomu odnotowywanego w Polsce przed
kryzysem (20,9 % w 2009 r.).
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
12
Wykres 1.5: Współczynnik Giniego dla ekwiwalentnych
dochodów do dyspozycji, 2008–2018
*UE27, z wyłączeniem Chorwacji z powodu braku danych.
(1) SILC: badanie dochodów i warunków życia ludności
(skrót od angielskiej nazwy „Survey of Income and Living
Conditions”).
(2) HBS: badanie budżetów gospodarstw domowych (skrót
od angielskiej nazwy „Household Budget Survey”).
(3) Dane dla roku T odnoszą się do sytuacji w zakresie
dochodów w tym roku (według europejskiego badania SILC
przeprowadzonego w roku T+1 lub badania HBS
przeprowadzonego w roku T).
Źródło: Eurostat i Główny Urząd Statystyczny
Rola świadczeń społecznych w zmniejszaniu
nierówności prawdopodobnie zmniejszyła się
w 2019 r., ale postęp w zakresie równości szans
jest dyskusyjny. Podatki i świadczenia społeczne
przyczyniły się do obniżenia nierówności
dochodowych w latach 2016–2017,
w szczególności dzięki wprowadzeniu częściowo
uzależnionego od dochodów świadczenia
wychowawczego, ale zmiany tego świadczenia
wprowadzone w połowie 2019 r. sprawiły, że jego
wpływ na ograniczenie nierówności zmalał (Myck
et al., 2019). Dodatkowe jednorazowe świadczenie
emerytalne w jednolitej wysokości wypłacone
wszystkim emerytom i rencistom w 2019 r.
zwiększyło rolę emerytur w zmniejszaniu
nierówności. Jednocześnie prognozuje się, że
relacja emerytur do wynagrodzeń będzie
w przyszłości znacznie niższa niż w przypadku
obecnie wypłacanych świadczeń (zob. sekcja 3.1).
Wprowadzone w 2017 r. zmiany w organizacji
systemu szkolnictwa, w wyniku których uczniowie
są kierowani na ścieżkę kształcenia zawodowego
albo ścieżkę kształcenia ogólnego po krótszym
okresie nauki, utrudniają zapewnienie równych
szans, zwłaszcza w przypadku dzieci
mieszkających na obszarach wiejskich (Komisja
Europejska, 2019b). Dalej rośnie odsetek uczniów
uczęszczających do płatnych szkół niepublicznych.
Dużym wyzwaniem pozostaje dostęp do opieki
nad dziećmi. Pomimo odnotowanej poprawy
odsetek dzieci objętych opieką w formalnych
placówkach (w przypadku grupy wiekowej poniżej
3 lat) utrzymał się na poziomie 10,9 % (UE:
35,1 %). Ponadto wskaźnik uczestnictwa dzieci we
wczesnej edukacji i objęcia opieką w przypadku
starszych dzieci (od 3. roku życia do wieku
obowiązku szkolnego) był również bardzo niski
i wynosił 59,4 %, czyli poniżej unijnej średniej
wynoszącej 86,8 % (sekcja 3.3). Widoczne są też
nadal znaczne różnice w dostępie do opieki
zdrowotnej.
Handel zagraniczny i inwestycje
Eksport rósł szybciej niż popyt globalny. Polska
dalej zwiększała swój udział w światowych
rynkach towarów i usług. Nadwyżka w handlu
usługami nadal rosła dzięki dobrym wynikom
w sektorach takich jak usługi transportowe,
informatyczne, informacyjne i inne usługi dla
przedsiębiorstw.
Wysoka dywersyfikacja eksportu
i konkurencyjność kosztowa pozwoliły
ograniczyć negatywne skutki osłabienia handlu
światowego. Polska jest w coraz większym
stopniu włączona w globalne łańcuchy wartości,
zwłaszcza w sektorze przetwórstwa
przemysłowego. W 2015 r. Polska miała
najwyższy spośród wszystkich państw
członkowskich UE udział krajowej wartości
dodanej w zagranicznym eksporcie produktów
przemysłowych (5). Jednocześnie obserwowana
jest długoterminowa stopniowa zmiana struktury
eksportu na korzyść zaawansowanych
technologicznie produktów o wysokiej jakości.
Przejawia się to np. w fakcie, że wartość
jednostkowa eksportu dóbr pośrednich i dóbr
kapitałowych rośnie w Polsce szybciej niż
w Niemczech (Komisja Europejska, 2019b).
Jednocześnie Polska utrzymuje konkurencyjność
kosztową, a jej eksport jest bardzo
zdywersyfikowany w porównaniu z niektórymi
państwami członkowskimi UE, w tym sąsiednimi,
jak Słowacja i Czechy (wykres 1.6). Te mocne
(5) Na podstawie bazy danych OECD dotyczącej handlu
w kategoriach wartości dodanej.
27
28
29
30
31
32
33
34
35
08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
UE* (SILC) PL (SILC) PL (HBS)
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
13
punkty mogą częściowo wyjaśniać, dlaczego
Polska nie ucierpiała tak mocno wskutek
negatywnych trendów w handlu światowym
i słabszego wzrostu gospodarczego w Niemczech,
które są głównym odbiorcą polskiego eksportu.
W 2019 r. saldo obrotów bieżących pozostawało
zbliżone do równowagi. Od 2015 r. saldo obrotów
bieżących fluktuowało wokół poziomu zbliżonego
do równowagi. W 2019 r. nadwyżka wyniosła
0,6 % PKB, w porównaniu z deficytem
wynoszącym 1 % PKB w 2018 r. (na podstawie
12-miesięcznej sumy z listopada 2019 r.). Saldo
obrotów towarowych wzrosło z -1 % do 0,2 %
PKB wskutek słabnącego popytu wewnętrznego
i względnie silnego eksportu. Sytuacja w innych
głównych pozycjach rachunków bieżących nie
uległa zmianie. Saldo dochodów pierwotnych
pozostało w 2019 r. ujemne, utrzymując się na
poziomie zbliżonym do 3,7 PKB, podczas gdy
nadwyżka w handlu usługami w dalszym ciągu
rosła, osiągając w III kwartale 2019 r. poziom
4,7 % PKB.
Wykres 1.6: Wskaźnik koncentracji towarowej eksportu,
2018 r.
Szacowana zależność państw od ograniczonej albo dużej
liczby towarów w ramach ich łącznego eksportu,
w przedziale od 0 (doskonała dywersyfikacja) do 1 (eksport
jednego towaru). Definicja towarów odpowiada 3-
cyfrowemu poziomowi Międzynarodowej Standardowej
Klasyfikacji Handlu (SITC Rev. 3) (łącznie 261 towarów).
Źródło: Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw
Handlu i Rozwoju (UNCTAD)
Ujemna międzynarodowa pozycja inwestycyjna
netto (MPI netto) Polski poprawiała się w ciągu
2019 r. Na koniec trzeciego kwartału 2019 r. MPI
netto wyniosła -51,3 % PKB, podczas gdy
w 2014 r. wynosiła -69 %. Od 2015 r. ma zatem
miejsce stopniowa, a nawet coraz szybsza poprawa
MPI netto, głównie za sprawą skumulowanych
bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto,
które od 2017 r. ustabilizowały się na poziomie
około 36–37 % PKB. Względna stabilność
inwestycji bezpośrednich ogranicza ryzyko
związane z ujemną wartością tego wskaźnika.
Kolejnym czynnikiem, który przyczynił się do
niedawnej szybszej poprawy MPI netto, była
redukcja ryzyka: wartość komponentu MPI netto
z wyłączeniem instrumentów gwarantowanych
wzrosła z -19 % PKB w połowie 2018 r. do -14 %
PKB w połowie 2019 r.
Inflacja i polityka pieniężna
Presja na wzrost płac przełożyła się na wyższe
ceny usług, a przejściowy wzrost cen żywności
doprowadził do skoku inflacji w drugim
półroczu 2019 r. Inflacja mierzona
zharmonizowanym wskaźnikiem cen
konsumpcyjnych (HICP) stopniowo wzrastała
w 2019 r., przy czym trendy w zakresie jej
poszczególnych komponentów były rozbieżne.
W połowie roku inflacja cen żywności
nieprzetworzonej wzrosła gwałtownie do ponad
10 %. Presja inflacyjna zwiększyła się stopniowo
również w sektorze usług, co było związane
częściowo z transmisją wzrostu płac. Inflacja cen
energii spadła natomiast znacznie w drugim
półroczu 2019 r., osiągając wartość ujemną.
Spadek ten wynikał z efektu bazy, niskich cen
ropy na świecie i faktu, że ceny energii
elektrycznej dla gospodarstw domowych były
kontrolowane administracyjnie. Inflacja HICP
wzrosła w 2019 r. do 2,1 %, a w grudniu osiągnęła
nawet poziom 3,0 %. Prognozy dotyczące
przyszłego okresu wskazują, że inflacja HICP
ogółem przekroczy tymczasowo poziom 3 % na
początku 2020 r., a następnie utrzyma się na
poziomie zbliżonym do 2,5 % do końca 2021 r.
Przewiduje się, że w związku z presją na wzrost
płac inflacja cen usług będzie dalej rosła
w szybkim tempie.
Narodowy Bank Polski utrzymuje stopy
procentowe na niezmienionym poziomie od
marca 2015 r. Rada Polityki Pieniężnej (RPP)
sygnalizowała niezmienność przyszłej polityki
pieniężnej w 2020 r. i w kolejnych latach.
W oświadczeniach RPP dominował pogląd, że
0 0,1 0,2 0,3 0,4
ITATPLHRPTNLLVFRBGDEBEESSEEEDKLUHUUKROLTCZFISI
SKIE
MTELCY
najmniejsza koncentracja
największa koncentracja
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
14
przyspieszenie inflacji w drugim półroczu 2019 r.
wynikało w dużej mierze z tymczasowych
czynników niezależnych od polityki pieniężnej (w
szczególności gwałtownych wzrostów cen
żywności pod wpływem zaburzeń podażowych),
a spowalniający wzrost gospodarczy powinien jej
zdaniem przyczynić się w nadchodzących
kwartałach do utrzymania stopy inflacji w pobliżu
celu inflacyjnego wynoszącego 2,5 %. Według
projekcji inflacji opublikowanej przez NBP
w listopadzie 2019 r. inflacja osiągnie wartość
szczytową wynoszącą około 3,5 % na początku
2020 r., po czym spadnie do 2,5 % w połowie
2020 r. i utrzyma się na tym poziomie, z pewnymi
odchyleniami, do końca 2021 r. Projekcja ta jest
zasadniczo zbliżona do ścieżki inflacji opisanej
w zimowej prognozie Komisji (zob. powyżej).
Kurs polskiego złotego w stosunku do głównych
walut był stabilny w 2019 r. Po nieznacznym
osłabieniu w sierpniu i wrześniu 2019 r. (w
szczególności wobec franka szwajcarskiego)
polski złoty powrócił do poziomów notowanych
w pierwszym półroczu.
Zadłużenie, sektor finansowy i rynki
Zadłużenie sektora prywatnego pozostaje
niskie. Poziom zadłużenia polskich gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw niefinansowych
wciąż jest jednym z najniższych w UE: łączna
wysokość długu tego sektora odpowiada około
trzem czwartym PKB. W czwartym kwartale
2019 r. pożyczki dla sektora prywatnego wzrosły
o 5 % w ujęciu rocznym, zgodnie
z długoterminowym trendem i analogicznie do
wzrostu nominalnego PKB.
Całościowa kondycja sektora bankowego jest
w dalszym ciągu dobra. Dobre wyposażenie
w kapitał, stabilna rentowność i płynność oraz
dobra jakość aktywów polskich banków sprawiają,
że ryzyko dla ich stabilności finansowej jest
ograniczone. Pomimo indywidualnych różnic
między bankami cały sektor utrzymał w 2019 r.
stabilną i wysoką rentowność. Niepewność
dotycząca portfela kredytów hipotecznych
denominowanych w walutach obcych wzrosła
w październiku 2019 r. po wydaniu orzeczenia
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,
z którego wynikało, że kredyty hipoteczne
denominowane w walutach obcych mogą
wymagać utworzenia dodatkowych rezerw
kapitałowych (zob. sekcja 3.2).
Boom na rynku kredytów mieszkaniowych nie
stanowi obecnie znaczącego ryzyka
systemowego. Relacja portfela pozostających do
spłaty kredytów mieszkaniowych w stosunku do
PKB pozostaje jedną z najniższych w UE. Znaczna
część transakcji na rynku mieszkaniowym jest
finansowana gotówką, a nie z kredytów
hipotecznych. Przy obecnym niskim
oprocentowaniu depozytów takie zakupy
gotówkowe mogą być często traktowane jako
inwestycja. Dynamika wzrostu wartości kredytów
mieszkaniowych przyspieszyła w 2019 r. do około
6,6 %, co było związane przede wszystkim
z osłabieniem kursu polskiego złotego względem
franka szwajcarskiego, czyli waluty, w której
denominowane jest około 23 % kredytów
pozostających do spłaty. Wartość kredytów
hipotecznych w polskich złotych rośnie w stałym
tempie ok. 10–13 % od 2015 r. Prawie wszystkie
kredyty hipoteczne w Polsce udzielane są ze
zmienną stopą procentową. Wzrost stóp
procentowych może w związku z tym
spowodować znaczną presję finansową na
gospodarstwa domowe. Ryzyka pozostają jednak
ograniczone, ponieważ odsetek nowych kredytów
o wysokim wskaźniku wartości kredytu do
wartości zabezpieczenia zmniejszył się, a udział
kredytów zagrożonych w portfelach banków jest
niewielki (zob. sekcja 3.2).
W 2019 r. dynamika wzrostu cen nieruchomości
mieszkaniowych była w dalszym ciągu silna, ale
ryzyko przegrzania rynku jest niewielkie.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego
ceny lokali mieszkalnych w trzecim kwartale
2019 r. wzrosły w porównaniu z trzecim
kwartałem 2018 r. o 9,0 % (na rynku pierwotnym
o 6,7 %, a na rynku wtórnym o 10,9 %). W ujęciu
rocznym ceny nieruchomości mieszkaniowych na
rynku wtórnym w największych miastach wzrosły
o około 6,5 % (dane Narodowego Banku
Polskiego). Po skorygowaniu o zmiany jakości
nieruchomości wzrost ten wynosi około 12 %.
Pomimo dynamicznego wzrostu cen w ostatnich
latach nie widać oznak zawyżonego poziomu cen
nieruchomości mieszkaniowych. W 2019 r. ceny
nieruchomości mieszkaniowych w ujęciu realnym
rosły szybciej niż płace realne. Przez kilka
wcześniejszych lat sytuacja była jednak odwrotna,
dzięki czemu nieruchomości są nadal przystępne
cenowo, zarówno w porównaniu z danymi
historycznymi, jak i na tle reszty UE. W 2018 r.
średnia cena mieszkania o powierzchni 100 m2
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
15
stanowiła równowartość średnio 9,8 roku
średniego dochodu do dyspozycji na mieszkańca.
Relacja ta jest zbliżona do średniej unijnej.
Rynek akcji pozostawał mało dynamiczny.
W pierwszym półroczu 2019 r. główny indeks
Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie
utrzymywał się zasadniczo na stałym poziomie,
a w trzecim kwartale odnotowano jego spadek.
W całym 2019 roku wskaźnik ten spadł o 6,4 %,
w przeciwieństwie do indeksu Stoxx Europe 600,
który zyskał w tym samym roku 23 %. Wyniki
Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie
okazały się również słabsze w porównaniu
z innymi rynkami w regionie.
Finanse publiczne
Ekspansja fiskalna w 2019 r. doprowadziła do
wzrostu deficytu nominalnego, odwracając
długi trend spadkowy. Szybki rozwój
gospodarczy, rosnące wynagrodzenia i trwający
proces przechodzenia na formy zatrudnienia
podlegające wyższym składkom na ubezpieczenie
społeczne przyczyniły się w 2019 r. do silnego
wzrostu dochodów z podatków dochodowych od
osób fizycznych i od osób prawnych oraz ze
składek na ubezpieczenie społeczne. Dochody
z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)
obniżyły się pod koniec roku w związku ze
zmniejszeniem obciążenia podatkowego (sekcja
3.1). Dynamika dochodów z podatków pośrednich
uległa wyraźnemu spowolnieniu (sekcja 3.1).
Głównym komponentem budżetowych środków
stymulacyjnych stosowanych w 2019 r. były
wydatki, w szczególności nowe transfery socjalne.
Wszystkie te czynniki łącznie wyjaśniają wzrost
nominalnego deficytu budżetowego do
szacowanego poziomu 1 % PKB, podczas gdy
w 2018 r. wynosił on 0,2 %.
Deficyt strukturalny wzrósł również w 2019 r.,
a w perspektywie średnioterminowej pojawiają
się wyzwania fiskalne. Po skorygowaniu salda
budżetowego o skutki cyklu koniunkturalnego oraz
działania jednorazowe i tymczasowe widać, że
ulegało ono poprawie do 2018 r., jednak znacznie
wolniej niż miało to miejsce w przypadku salda
nominalnego. W 2018 r. Polska była bliska
osiągnięcia średniookresowego celu budżetowego
wynoszącego -1 % PKB (6). Według prognozy
Komisji z jesieni 2019 r. saldo strukturalne
pogorszyło się w 2019 r. i nie osiągnie ono
do 2021 r. poziomu stanowiącego cel
średniookresowy. Rosnący odsetek wydatków
publicznych, które trudno jest zredukować,
stanowi wyzwanie w średnim i długim okresie,
biorąc pod uwagę presję na zwiększenie
wydatków, która pojawi się w niektórych
obszarach, takich jak opieka zdrowotna, kapitał
ludzki i inwestycje infrastrukturalne, oraz
w obszarach, na które będą miały wpływ przyszłe
działania na rzecz dekarbonizacji gospodarki.
Dalej maleje dług sektora instytucji rządowych
i samorządowych. Szybki nominalny wzrost
gospodarczy i niski deficyt nominalny przyczyniły
się do obniżenia relacji długu publicznego do
PKB: na koniec 2018 r. jej poziom wynosił 49 %,
a na koniec 2019 r. prognozowany jest poziom
47 %. Spodziewany jest dalszy spadek długu
publicznego, do poziomu około 44 % PKB na
koniec 2021 r.
Postępy w zakresie zrównoważonego rozwoju
Polska poczyniła ogółem znaczny postęp
w realizacji celów zrównoważonego rozwoju
wyznaczonych przez Organizację Narodów
Zjednoczonych. Jeżeli chodzi o wymiar ochrony
środowiska, polską energochłonną gospodarkę
czeka wiele wyzwań na drodze do neutralności
klimatycznej, o czym świadczy fakt, że Polska jest
daleka – i coraz bardziej się oddala – od realizacji
swoich zadań związanych z celem
zrównoważonego rozwoju 13. Chociaż wyniki
Polski w zakresie zależności od importu energii są
lepsze od średniej unijnej (pomimo wzrostu
zależności w krótkim i długim okresie), to jej
zużycie energii pierwotnej i końcowe zużycie
energii przewyższają średnią UE i oddalają się od
krajowych celów w zakresie zrównoważonego
rozwoju. Polska pozostaje w tyle za średnią UE,
jeżeli chodzi o przystępną cenowo i czystą energię
(cel zrównoważonego rozwoju 7). Priorytetem jest
w dalszym ciągu poprawa jakości powietrza
w polskich miastach (cel zrównoważonego
(6) Średniookresowy cel budżetowy to docelowy deficyt
budżetowy albo docelowa nadwyżka budżetowa określone
w kategoriach strukturalnych. Nominalne saldo budżetowe
koryguje się, uwzględniając wahania cyklu koniunkturalnego oraz wpływ działań jednorazowych
i tymczasowych.
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
16
rozwoju 11). Jeżeli chodzi o rynek pracy i wymiar
społeczny, Polska odnotowała poprawę w wielu
obszarach i ma stosunkowo dobre wyniki, chociaż
osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju
wymaga podjęcia dodatkowych działań. Polska
plasuje się powyżej średniej unijnej, jeśli chodzi
o wskaźniki dotyczące ubóstwa (cel
zrównoważonego rozwoju 1), jakości edukacji (cel
zrównoważonego rozwoju 4) oraz nierówności (cel
zrównoważonego rozwoju 10). W długim okresie
osiągnięto pewien postęp w zakresie dobrego
zdrowia i dobrostanu. Polska plasuje się natomiast
poniżej średniej unijnej pod względem celu
zrównoważonego rozwoju 5 (równość płci),
zarówno w obszarze edukacji, jak i zatrudnienia,
a luka płacowa i luka w zatrudnieniu między
kobietami a mężczyznami właściwie się nie
poprawiają.
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
17
TABELA 1.1: Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska
1) MPI netto z wyłączeniem inwestycji bezpośrednich i udziałów kapitałowych stanowiących inwestycje portfelowe.
2) Krajowe grupy bankowe i samodzielne banki, jednostki zależne kontrolowane przez podmioty zagraniczne (z UE lub spoza
UE) oraz oddziały kontrolowane przez podmioty zagraniczne (z UE lub spoza UE).
(3) Wskaźnik obrazujący relację dochodów podatkowych do PKB obejmuje przypisane umownie składki na ubezpieczenia
społeczne i w związku z tym różni się od analogicznego wskaźnika, który jest wykorzystywany w sekcji poświęconej
opodatkowaniu.
(4) Definiuje się jako podatek dochodowy od zarobku brutto powiększony o składki pracownika na ubezpieczenie
społeczne, pomniejszony o uniwersalne świadczenia pieniężne, wyrażony jako odsetek zarobku brutto.
Źródło: Dostępne dane za Eurostatem i EBC, według stanu na dzień 4 lutego 2020 r.; dane prognostyczne za Komisją
Europejską (dane dotyczące realnego PKB i HICP pochodzą z prognozy z zimy 2020 r., pozostałe dane z prognozy z jesieni
2019 r.)
2004–07 2008–12 2013-16 2017 2018 2019 2020 2021
Realny PKB (r-d-r) 5,5 3,5 2,9 4,9 5,1 4,0 3,3 3,3
Wzrost potencjalny (r-d-r) 3,5 3,9 3,1 3,3 3,7 3,9 3,9 4,0
Spożycie prywatne (r-d-r) 4,1 3,4 2,4 4,5 4,2 . . .
Spożycie publiczne (r-d-r) 3,9 1,7 2,8 2,9 3,6 . . .
Nakłady brutto na środki trwałe (r-d-r) 12,3 2,5 1,5 4,0 8,9 . . .
Eksport towarów i usług (r-d-r) 10,0 5,1 7,3 9,5 7,0 . . .
Import towarów i usług (r-d-r) 12,0 3,0 6,4 9,8 7,6 . . .
Udział we wzroście PKB:
Popyt wewnętrzny (r-d-r) 5,7 2,9 2,2 3,8 4,7 . . .
Rzeczowe środki obrotowe (r-d-r) 0,7 -0,3 0,1 0,8 0,4 . . .
Eksport netto (r-d-r) -1,0 0,8 0,5 0,3 0,0 . . .
Udział we wzroście potencjalnego PKB:
Praca ogółem (w godz.) (r-d-r) 0,1 0,3 0,3 -0,1 -0,1 -0,2 -0,1 0,0
Akumulacja kapitału (r-d-r) 1,2 1,8 1,4 1,2 1,3 1,5 1,4 1,4
Łączna produktywność czynników produkcji (r-d-r) 2,2 1,7 1,4 2,2 2,5 2,6 2,6 2,6
Luka produktowa -1,4 1,2 -1,1 1,0 2,4 2,5 1,9 1,2
Stopa bezrobocia 15,1 8,9 8,3 4,9 3,9 3,5 3,6 3,5
Deflator PKB (r-d-r) 3,2 3,0 0,5 1,9 1,1 2,9 3,1 3,1
Zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP, r-d-r) 2,4 3,7 0,0 1,6 1,2 2,1 2,7 2,5
Nominalne wynagrodzenie na osobę zatrudnioną (r-d-r) 3,1 5,9 2,6 5,8 8,2 8,1 8,2 7,6
Wydajność pracy (realna, na osobę zatrudnioną, r-d-r) 2,6 3,0 1,9 3,6 4,6 . . .
Jednostkowe koszty pracy (ULC, gospodarka ogółem, r-d-r) 0,4 2,8 0,7 2,2 3,3 4,0 4,6 4,1
Realne jednostkowe koszty pracy (r-d-r) -2,7 -0,2 0,2 0,3 2,1 1,1 1,4 1,0
Realny efektywny kurs walutowy (ULC, r-d-r) 3,0 -1,6 -1,3 4,4 1,9 -0,1 2,7 2,1
Realny efektywny kurs walutowy (HICP, r-d-r) 3,6 -1,2 -1,2 2,8 1,0 -0,9 0,9 0,6
Stopa oszczędności netto gospodarstw domowych (oszczędności
netto jako odsetek dochodu do dyspozycji netto) 2,2 0,7 0,2 0,3 -1,0 . . .
Przepływy kredytowe sektora prywatnego,
skonsolidowane (% PKB) 6,5 6,8 4,1 2,9 3,4 . . .
Zadłużenie sektora prywatnego, skonsolidowane (% PKB) 46,3 70,3 78,5 76,5 76,1 . . .
z czego zadłużenie gospodarstw domowych,
skonsolidowane (% PKB) 17,3 33,0 35,8 34,9 35,1 . . .
z czego zadłużenie przedsiębiorstw niefinansowych,
skonsolidowane (% PKB) 29,0 37,3 42,7 41,6 40,9 . . .
Dług nieobsługiwany brutto (% papierów dłużnych ogółem oraz
kredytów, pożyczek i zaliczek ogółem) (2) 3,9 5,7 5,3 4,7 4,6 . . .
Przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, wierzytelności netto (+)
lub zadłużenie netto (-) (% PKB) 1,0 5,1 7,2 5,0 3,4 3,0 2,5 2,8
Przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, nadwyżka operacyjna
brutto (% PKB) 22,4 23,8 25,1 23,8 23,4 22,9 22,2 22,4
Gospodarstwa domowe, wierzytelności netto (+)
lub zadłużenie netto (-) (% PKB) -1,8 -2,7 -2,5 -2,5 -2,3 -0,6 -0,9 -0,4
Ceny nieruchomości mieszkaniowych w ujęciu realnym (r-d-r) . -5,5 1,0 1,8 5,0 . . .
Inwestycje mieszkaniowe (% PKB) 3,4 3,3 2,7 2,2 2,0 . . .
Saldo obrotów bieżących (% PKB), bilans płatniczy -4,6 -5,0 -1,1 0,1 -1,0 -0,9 -0,9 -0,6
Bilans handlowy (% PKB), bilans płatniczy -2,3 -2,1 2,6 4,1 3,4 . . .
Terms of trade towarów i usług (r-d-r) 1,5 -0,5 1,4 0,2 -1,1 0,9 0,8 0,9
Saldo rachunku kapitałowego (% PKB) 0,6 1,7 2,0 1,3 2,1 . . .
Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto – MPI (% PKB) -44,2 -61,2 -65,4 -61,2 -55,8 . . .
NENDI – MPI netto z wyłączeniem instrumentów z gwarantowaną
spłatą (% PKB) (1) -10,4 -24,0 -25,6 -20,7 -16,9 . . .
Pasywa MPI z wyłączeniem instrumentów z gwarantowaną spłatą
(% PKB) (1) 36,8 51,9 58,4 53,0 50,6 . . .
Wyniki eksportowe względem zaawansowanych gospodarek
(zmiana w % w okresie 5 lat) 69,2 37,0 11,1 24,4 23,2 . . .
Udział w rynkach eksportowych, towary i usługi (r-d-r) 8,9 0,3 4,9 5,9 4,0 3,5 1,3 1,1
Przepływy BIZ netto (% PKB) -3,5 -1,9 -1,6 -1,4 -2,5 . . .
Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych (% PKB) -3,6 -5,4 -3,2 -1,5 -0,2 -1,0 -0,2 -0,9
Saldo strukturalne (% PKB) . . -2,6 -1,9 -1,4 -2,2 -1,9 -1,5
Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych (% PKB) 45,6 51,3 52,9 50,6 48,9 47,4 45,5 44,3
Wskaźnik dochodów podatkowych w stosunku do PKB (%) (3) 34,2 33,0 33,4 35,0 36,1 36,0 37,2 36,6
Stawka podatkowa dla osoby stanu wolnego uzyskującej średnie
wynagrodzenie (%) (4) 28,2 24,6 24,9 25,1 25,2 . . .
Stawka podatkowa dla osoby stanu wolnego uzyskującej 50%
średniego wynagrodzenia (%) (4) 25,6 22,4 23,1 23,5 23,7 . . .
Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska
prognoza
1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy
18
19
Od zainicjowania europejskiego semestru
w 2011 r. Polska osiągnęła co najmniej „pewien
postęp” w realizacji 42 % wszystkich
skierowanych do niej zaleceń (zob. wykres 2.1).
Osiągnięto znaczny postęp w dziedzinie rynków
towarów i usług, za sprawą ambitnych reform
liberalizujących dostęp do zawodów
regulowanych, oraz w dziedzinie finansów
publicznych, dzięki wprowadzeniu reguły
wydatkowej i jej dobremu działaniu. Osiągnięto
pewien postęp w zakresie reform rynku pracy
poprzez wdrożenie rozwiązań mających na celu
zwiększenie aktywności zawodowej i zmniejszenie
segmentacji rynku pracy. Odnotowano również
pewien postęp w dziedzinie badań naukowych
i innowacji dzięki ulgom podatkowym
i rozwiązaniom ułatwiającym finansowanie
działalności badawczo-rozwojowej. W kilku
dziedzinach, m.in. uczenia się przez całe życie,
egzekwowania umów oraz usuwania przeszkód dla
inwestycji infrastrukturalnych, poczyniono
ograniczony postęp. Nie osiągnięto żadnego
postępu, jeżeli chodzi o reformę specjalnych
systemów emerytalnych, powołanie niezależnej
rady fiskalnej, ograniczenie stosowania
obniżonych stawek podatku od wartości dodanej
(VAT) i poprawę otoczenia regulacyjnego przez
zapewnienie skutecznych konsultacji w procesie
legislacyjnym.
W obszarze finansów publicznych Polska
osiągnęła zauważalny postęp, polegający
głównie na obniżeniu deficytu nominalnego
i poprawie przestrzegania przepisów
podatkowych. Polska dokonała uprzednio korekty
deficytu budżetowego, w związku z czym
w 2015 r. zamknięto wobec niej procedurę
nadmiernego deficytu. W ostatnich latach
poprawiło się znacznie przestrzeganie przepisów
podatkowych. Dzięki niedawno wdrożonej nowej
matrycy VAT, czyli przyporządkowaniu
poszczególnych towarów i usług do stawek
podatku, system obniżonych stawek VAT stał się
mniej skomplikowany. Reforma ta nie rozwiązała
jednak problemu znacznej utraty dochodów
podatkowych na skutek nadmiernego stosowania
obniżonych stawek VAT. Polska kontynuowała
reformę systemu budżetowego, ale jednocześnie
pozostaje jedynym państwem członkowskim UE,
który nie posiada samodzielnej rady fiskalnej.
W ostatnim czasie doszło ponadto do obejścia
reguły wydatkowej przy uchwalaniu wydatków.
Wycofanie się z reformy z 2012 r., która
stopniowo podwyższała ustawowy wiek
emerytalny, zmniejszy adekwatność przyszłych
świadczeń emerytalnych i zagraża stabilności
finansów publicznych. W 2019 r. wycofano
niektóre rozwiązania, które wprowadzono
wcześniej w celu zreformowania –
w ograniczonym zakresie – specjalnych systemów
emerytalnych dla służb mundurowych. Nie podjęto
skutecznych działań, jeżeli chodzi o reformę
specjalnych systemów emerytalnych dla rolników
i górników.
Wykres 2.1: Podsumowanie dotychczasowych wyników
wieloletniego wdrażania zaleceń z lat 2011-
2019
* Ogólna ocena zaleceń dla poszczególnych krajów
w zakresie polityki fiskalnej nie obejmuje oceny
przestrzegania paktu stabilności i wzrostu
** Ocena roczna za 2011 r.: używano innych kategorii oceny
zaleceń
** Wieloletnia ocena realizacji zaleceń obejmuje okres od
przyjęcia po raz pierwszy zaleceń dla poszczególnych
krajów do sprawozdania krajowego za 2020 r.
Źródło: Komisja Europejska
Pomimo wzrostu aktywności zawodowej
w ostatnich latach, jest ona nadal niższa od
średniej unijnej, co wskazuje, że działania
podjęte w ramach polityki były
niewystarczające. Wskaźnik aktywności
zawodowej szczególnych grup, takich jak
pracownicy w starszym wieku i kobiety, jest nadal
niski. Dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad
dzieckiem poprawił się, ale w przypadku dzieci
20%
32%
42%
3%3%
Brak postępów
Ograniczony postęp
Pewien postęp
Znaczny postęp
Pełne wdrożenie
2. POSTĘPY W REALIZACJI ZALECEŃ SKIEROWANYCH DO
POLSKI
2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski
20
poniżej 3 lat wciąż stanowi poważny problem.
Bardzo ograniczona pozostaje również dostępność
usług opieki długoterminowej. Kilka rozwiązań
uchwalonych w latach 2015–2017 przyczyniło się
do zmniejszenia segmentacji rynku pracy, ale
odsetek pracowników posiadających umowy na
czas nieokreślony jest w dalszym ciągu niski.
Intencje niedawnych reform mających na celu
dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb
rynku pracy oraz poprawę jakości szkolnictwa
wyższego zasługują na uznanie, jednak ich zakres
jest ograniczony i nie wiadomo jeszcze, jakie będą
ich pełne skutki. Rząd pracuje obecnie nad
Zintegrowaną Strategią Umiejętności, ale
koordynacja polityki w dziedzinie uczenia się
dorosłych jest jak dotąd nieskuteczna.
Polska osiągnęła niejednoznaczne rezultaty,
jeżeli chodzi o zwiększanie innowacyjności
gospodarki i poprawę regulacji. Podjęła ona
działania, aby wspomóc swoje instytucje badawcze
poprzez kompleksową reformę szkolnictwa
wyższego, która rozpoczęła się w 2018 r.
Wdrożono pewne środki, aby zacieśnić powiązania
między środowiskiem naukowym
a przedsiębiorstwami, m.in. utworzono „Sieć
Badawczą Łukasiewicz”, wprowadzono program
doktoratów wdrożeniowych i rozszerzono skład
rad uniwersyteckich o zewnętrznych
interesariuszy. W latach 2016–2019 Polska
zróżnicowała zachęty podatkowe do działalności
badawczo-rozwojowej i zwiększyła ich
skuteczność poprzez podwyższenie kwot
zmniejszających podatek. Dzięki reformie
regulacyjnej wprowadzonej w latach 2013–2015
poczyniono znaczny postęp w liberalizacji dostępu
do zawodów regulowanych. Jeżeli chodzi o środki
w dziedzinie egzekwowania umów, większość
przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym
opóźnieniom w transakcjach handlowych wchodzi
w życie w 2020 r. Sejm przyjął nowy Kodeks
urbanistyczno-budowlany, który upraszcza
wymogi dotyczące uzyskiwania pozwoleń na
budowę. Podjęto pewne działania w celu
usprawnienia procesu legislacyjnego, przez który
przechodzą rządowe projekty ustaw, ale nie
uwzględniono przy tym problemu
niedostatecznych konsultacji publicznych (zob.
sekcja 3.4).
Ogółem, Polska poczyniła ograniczony (7)
postęp w realizacji zaleceń z 2019 r. W realizacji
zalecenia dotyczącego finansów publicznych
osiągnięto ograniczony postęp. W 2019 r.
kontynuowano reformę procesu budżetowego, ale
nie nastąpiło jeszcze jej pełne wdrożenie. Nie
nastąpił żaden postęp, jeżeli chodzi o realizację
zaleceń dotyczących podwyższenia rzeczywistego
wieku przejścia na emeryturę i reformy
preferencyjnych systemów emerytalno-rentowych.
Odnotowano ograniczony postęp w zwiększaniu
aktywności zawodowej wraz z dalszą poprawą
dostępu do opieki nad dziećmi, ale nie podjęto
żadnych znaczących działań, aby usunąć pozostałe
przeszkody dla bardziej trwałych form
zatrudnienia. W toku reformy szkolnictwa
wyższego osiągnięto również ograniczony postęp
w dziedzinie jakości kształcenia i podnoszenia
umiejętności, ale reorganizacja systemu
szkolnictwa podstawowego i średniego
doprowadziła do pogorszenia się warunków dla
nauczycieli i uczniów w wielu szkołach. Dzięki
uruchomieniu „Sieci Badawczej: Łukasiewicz”
i działaniom wspierającym instytucje badawcze
w ramach wdrażania ustawy o szkolnictwie
wyższym odnotowano pewien postęp, jeżeli chodzi
o wzmocnienie innowacyjności gospodarki.
Ogólny postęp we wzmacnianiu polityki
inwestycyjnej był ograniczony. Podjęto szereg
działań w następujących obszarach: innowacje
(specjalne środki w ramach Krajowej Strategii
Rozwoju Regionalnego 2030), transport (w ramach
Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu
do 2030 r. i specjalnych środków w ramach
Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030),
infrastruktura cyfrowa (utworzenie nowego
funduszu szerokopasmowego), infrastruktura
energetyczna (rozwój transgranicznej
infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej),
opieka zdrowotna (specjalne środki w ramach
Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030)
oraz czystsza energia (np. plan aukcji na łączną
moc 2,5 GW dla lądowych turbin wiatrowych
i nowy system dotacji na dachowe instalacje
fotowoltaiczne). Nie odnotowano żadnego
postępu, jeżeli chodzi o poprawę regulacji,
ponieważ niektóre ustawy o fundamentalnym
(7) Informacje na temat osiągniętych postępów i działań
podjętych w celu wdrożenia rekomendacji zawartych
w poszczególnych częściach zalecenia dla Polski są
przedstawione w tabeli przeglądowej w załączniku. Ta ogólna ocena nie obejmuje kwestii przestrzegania paktu
stabilności i wzrostu.
2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski
21
znaczeniu są nadal uchwalane przy wykorzystaniu
szybkiej ścieżki legislacyjnej, bez
przeprowadzania odpowiednich konsultacji
z partnerami społecznymi i konsultacji
publicznych.
Na wniosek państwa członkowskiego, za
pośrednictwem programu wspierania reform
strukturalnych Komisja może zapewniać
dostosowaną do potrzeb wiedzę fachową,
pomocną w przygotowaniu i wdrożeniu reform
pobudzających wzrost gospodarczy. Od 2017 r.
Polska otrzymała takie wsparcie w ramach 34
projektów. W 2019 r. zrealizowano kilka
projektów. Komisja pomogła polskim władzom na
przykład w opracowaniu planu na rzecz
podnoszenia jakości edukacji włączającej, strategii
ograniczania ubóstwa energetycznego, które
przyczynią się do obniżenia emisji dwutlenku
węgla, oraz projektu Strategii Rozwoju Rynku
Kapitałowego. W 2019 r. rozpoczęto prace nad
opracowaniem metod szacowania luk w akcyzie
i w podatku dochodowym od osób prawnych oraz
metod cyfryzacji procesu budowlanego.
TABELA 2.1: Ocena realizacji zaleceń krajowych z 2019 r.
Polska Ogólna ocena postępów w realizacji zaleceń na
2019 r.: ograniczony postęp Zalecenie 1: Zapewnienie, by nominalna stopa wzrostu
publicznych wydatków pierwotnych netto nie przekroczyła
4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby rocznej korekcie
strukturalnej wynoszącej 0,6 % PKB. Podjęcie dalszych
działań w celu zwiększenia efektywności wydatków
publicznych, w tym przez udoskonalenie systemu
budżetowego.
Ograniczony postęp*
Ograniczony postęp w reformie systemu
budżetowego. Nie nastąpiło jeszcze jej pełne
wdrożenie.
Zalecenie 2: Zapewnienie adekwatnej wysokości
przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności systemu
emerytalnego przez podjęcie środków służących
podwyższaniu rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę i
przez reformę preferencyjnych systemów emerytalno-
rentowych. Podjęcie działań w celu zwiększenia
uczestnictwa w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu
do opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz w
celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla bardziej
trwałych form zatrudnienia. Wspieranie wysokiej jakości
kształcenia i umiejętności odpowiadających potrzebom
rynku pracy, zwłaszcza poprzez kształcenie dorosłych.
Ograniczony postęp
Brak postępu, jeżeli chodzi o realizację zaleceń
dotyczących podwyższania rzeczywistego wieku
przejścia na emeryturę i reformy preferencyjnych
systemów emerytalno-rentowych.
Ograniczony postęp w zwiększaniu uczestnictwa w
rynku pracy wraz z dalszą poprawą dostępu do opieki
nad dziećmi.
Ograniczony postęp w dziedzinie jakości kształcenia i
podnoszenia umiejętności, z powodu reorganizacji
systemu szkolnictwa.
Zalecenie 3: Wzmocnienie zdolności gospodarki do
innowacji, w tym poprzez wspieranie instytucji badawczych
i ich ściślejszej współpracy z przedsiębiorstwami.
Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki gospodarczej na
innowacje, transport, w szczególności jego zrównoważony
charakter, na infrastrukturę cyfrową i energetyczną, opiekę
zdrowotną oraz czystszą energię, z uwzględnieniem różnic
regionalnych. Poprawę otoczenia regulacyjnego, w
szczególności poprzez zwiększenie roli konsultacji z
partnerami społecznymi i konsultacji publicznych w
procesie legislacyjnym.
Ograniczony postęp
Pewien postęp we wzmacnianiu zdolności gospodarki
do innowacji dzięki dalszemu wdrażaniu ustawy o
szkolnictwie wyższym i uruchomieniu „Sieci
Badawczej: Łukasiewicz”.
Ogółem ograniczony postęp w ukierunkowaniu
inwestycyjnej polityki gospodarczej uzyskany poprzez
szereg działań dotyczących innowacji, transportu,
infrastruktury cyfrowej i energetycznej, opieki
zdrowotnej oraz czystszej energii.
Brak postępu w poprawie otoczenia regulacyjnego
poprzez zwiększenie roli konsultacji z partnerami
społecznymi i konsultacji publicznych w procesie
legislacyjnym.
* Ta ogólna ocena dotycząca zalecenia 1 nie obejmuje oceny przestrzegania paktu stabilności i wzrostu.
* Ocena zalecenia 3 nie uwzględnia wkładu funduszy polityki spójności UE w latach 2021–2027. Ramy
regulacyjne stanowiące podstawę programowania funduszy polityki spójności UE na lata 2021–2027 nie
zostały jeszcze przyjęte przez współprawodawców, m.in. ze względu na dotychczasowy brak porozumienia w
sprawie wieloletnich ram finansowych.
2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski
22
Ramka 2.1: Fundusze i programy UE przyczyniające się do rozwiązywania problemów strukturalnych,
a także do wzrostu gospodarczego i większej konkurencyjności w Polsce
Polska jest największym beneficjentem wsparcia UE w liczbach bezwzględnych. Wysokość środków z funduszy
polityki spójności UE (1), które przydzielono Polsce w obecnych wieloletnich ramach finansowych, wynosi 90,6 mld
EUR, czyli równowartość około 2,7 % PKB rocznie. Do końca 2019 r. na konkretne projekty (2) przydzielono kwotę
blisko 84 mld EUR (około 93 % wszystkich zaplanowanych środków), natomiast kwota zgłoszona przez beneficjentów
jako wydatki to 37 mld EUR, co wskazuje, że poziom realizacji projektów odpowiada średniej UE.
Finansowanie w ramach unijnej polityki spójności odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu problemów
strukturalnych w Polsce. W ramach programów polityki spójności w Polsce przydzielono środki UE w wysokości 18
mld EUR na inteligentny wzrost (tj. inwestycje w wiedzę i innowacje), 40 mld EUR na zrównoważony wzrost i transport,
co obejmuje inwestycje w bardziej zasobooszczędną, ekologiczną i konkurencyjną gospodarkę, oraz 16 mld EUR na
wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (tzn. inwestycje na rzecz gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia oraz na
rzecz spójności społecznej i terytorialnej). Po przeglądzie wyników (3) Polsce udostępniono w 2019 r. 5,4 mld EUR na
dalszą realizację priorytetów, w ramach których osiągane są zakładane cele.
Finansowanie w ramach unijnej polityki spójności przyczynia się do głębokiej przemiany polskiej gospodarki.
Inwestycje Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Społecznego
wspierają wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Do końca 2 018 r. zbudowano 482 km dróg należących do transeuropejskiej
sieci transportowej (TEN-T). Wsparcie otrzymało ponad 10 000 przedsiębiorstw, w tym 278 przedsiębiorstw typu start-
up. Szacuje się, że inwestycje przyczyniły się do rocznej redukcji emisji gazów cieplarnianych o ponad 100 000 ton CO2,
a ponad 120 000 osób uzyskało dostęp do ulepszonych systemów oczyszczania ścieków. W ramach działań
aktywizujących udzielono wsparcia prawie 800 000 osobom bezrobotnym i nieaktywnym zawodowo, a blisko 70 000
studentów wzięło udział w stażach zawodowych w przedsiębiorstwach. Utworzono ponad 44 000 nowych miejsc
w placówkach opieki nad dziećmi i przedszkolach, a ponad 200 000 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym skorzystało z usług społecznych lub opieki zdrowotnej.
Również fundusze rolne i rybackie oraz inne programy UE przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb
inwestycyjnych. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich udostępnił środki w łącznej
wysokości 13,6 mld EUR, a Europejski Fundusz Morski i Rybacki – 710 mln EUR (w przypadku obu kwot uwzględnione
jest współfinansowanie krajowe). Polska jest beneficjentem także innych programów UE, takich jak instrument „Łącząc
Europę”, w ramach którego przydzielono środki UE w wysokości 3,9 mld EUR na konkretne projekty dotyczące
strategicznych sieci transportowych, oraz program „Horyzont 2020”, w ramach którego przydzielono środki UE
w wysokości 478 mln EUR (w tym wsparcie dla 250 MŚP na kwotę około 120 mln EUR).
Finansowanie UE przyczynia się do uruchomienia znacznych inwestycji prywatnych. Aby zachęcić sektor prywatny
do inwestowania, w ramach samych tylko programów wspieranych z europejskich funduszy strukturalnych
i inwestycyjnych (4) wydatkowano do końca 2018 r. kwotę około 3,7 mld EUR w formie pożyczek, gwarancji i kapitału
własnego (5). Kwota ta stanowi 4,6 % wszystkich środków przydzielonych w ramach europejskich funduszy
strukturalnych i inwestycyjnych.
Fundusze UE już teraz inwestują znaczne kwoty w działania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju. W Polsce
europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne wspierają 13 z 17 celów zrównoważonego rozwoju, a do ich realizacji
przyczynia się nawet 95 % wydatków.
(1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny, Inicjatywa na rzecz
zatrudnienia ludzi młodych, w tym współfinansowanie krajowe. (2) https://cohesiondata.ec.europa.eu/countries/PL
(3) Ocena wyników jest uregulowana w art. 22 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013, który stanowi, że pomiędzy 5 a 7 % całkowitych przydzielonych środków jest przesuwana do tych osi priorytetowych programów operacyjnych, w których
osiągane są zakładane cele; kwota ta obejmuje współfinansowanie krajowe.
(4) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Morski i Rybacki.
(5) Sprawozdawczość państw członkowskich na temat instrumentów finansowych na podst. art. 46 rozporządzenia nr 1303/2013, data graniczna 31 grudnia 2018 r.
23
System podatkowy
Obciążenie podatkowe w Polsce w dalszym
ciągu rosło, ale pozostaje na niższym poziomie
niż w UE. W 2018 r. relacja dochodów do PKB
wyniosła w Polsce 35,2 %, co oznacza wzrost
w stosunku do 2017 r., gdy wynosiła ona 34,1 %.
Wynik ten pozostawał jednak niższy od średniej
UE, tj. 39,2 %. Różnica ta jest związana głównie
z opodatkowaniem pracy.
Do 2019 r. nominalny deficyt budżetowy
stopniowo malał, ale w tym roku trend ten
odwrócił się. Polska była jedynym państwem
członkowskim UE, któremu udało się przejść bez
recesji przez kryzys finansowy w latach 2008–
2010. Dokonało się to kosztem, między innymi,
znacznego wzrostu nominalnego deficytu
budżetowego. Od tego czasu Polska
przeprowadziła w latach 2010–2018 znaczną
konsolidację budżetową, obniżając deficyt o ponad
7 punktów procentowych, tak że w 2018 r. finanse
publiczne zbliżyły się do stanu równowagi.
Szacuje się, że w 2019 r. doszło do odwrócenia się
tego trendu w związku z szeregiem nowych
rozwiązań podatkowych i w zakresie transferów
socjalnych, które zmniejszyły dochody z podatków
bezpośrednich i zwiększyły wydatki socjalne
(wykres 3.1.1).
Wykres 3.1.1: Zmiany dochodów i wydatków sektora
instytucji rządowych i samorządowych, deficyt
budżetowy, lata 2010-2021
Dane za lata 2019–2021 opierają się na prognozie
gospodarczej Komisji Europejskiej z jesieni 2019 r. Informacje
na temat założeń technicznych i niepewności wiążących się
z prognozą można znaleźć w publikacji Komisji Europejskiej
(2019c).
Źródło: Komisja Europejska
Szacuje się, że wydatki publiczne wzrosną.
W ostatnich latach relacja wydatków do PKB stale
malała: z 44 % w 2011 r. do 41 % w 2017 r. W
2018 r. nieznacznie wzrosła. Wydatki socjalne
stanowiły największą pozycję wydatków. Wzrosły
one z około 14 % PKB w 2011 r. do 15 % PKB
w 2018 r., w związku z wdrożeniem nowych
transferów socjalnych. Szacuje się, że w 2019 r.
wydatki socjalne zwiększyły się jeszcze bardziej
wskutek zniesienia kryterium dochodowego, od
którego zależało wcześniej otrzymanie
uniwersalnego świadczenia na dziecko, i wypłaty
dodatkowego świadczenia emerytom i rencistom.
Wydatki zwiększyły się też z powodu wzrostu
wynagrodzeń części urzędników. Wynagrodzenia
te były najpierw zamrożone przez kilka lat, a
od 2015 r. zaczęły stopniowo rosnąć, przy czym
w latach 2019 i – zwłaszcza – 2020 tempo wzrostu
było duże. Lata 2018–2020 cechuje również
stopniowy wzrost płac nauczycieli, na którą to
grupę zawodową przypada blisko jedna piąta
kosztów wynagrodzeń w sektorze instytucji
rządowych i samorządowych. Zmiany te są trudne
do odwrócenia i sprawią, że relacja wydatków
publicznych do PKB wzrośnie w bliskiej
przyszłości do około 42 %.
Polska kontynuowała wysiłki mające na celu
poprawę przestrzegania przepisów
podatkowych i walkę z oszustwami
podatkowymi. W 2019 r. mechanizm podzielonej
płatności VAT (tzw. split payment) stał się
obowiązkowy w przypadku niektórych rodzajów
transakcji, których przedmiotem są towary i usługi
wrażliwe na wyłudzenia VAT, w tym sektory
elektroniczny, węglowy, stalowy i budowlany.
Wprowadzono ponadto nowe narzędzie, tzw. białą
listę podatników VAT w celu skłonienia
przedsiębiorców do weryfikacji potencjalnych
kontrahentów, aby zabezpieczyć się przed
ryzykiem udziału w nieuczciwych transakcjach.
Zmiany te dopełniło wprowadzenie w 2020 r.
obowiązku posiadania kas fiskalnych online przez
niektórych podatników. Ustanowiono też szereg
grzywien, aby egzekwować dotychczasowe i nowo
wprowadzone obowiązki podatkowe.
Wprowadzono również szereg zmian w podatku
dochodowym od osób prawnych, w tym
automatyczną wymianę informacji
o transgranicznych schematach podatkowych, aby
0
1
2
3
4
5
6
7
8
-2,5
-2,0
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
2010 2012 2014 2016 2018 2020
Zmiany dochodów (wartość dodatnia obniża deficyt)
Zmiany wydatków (wartość ujemna obniża deficyt)
Nominalny deficyt budżetowy (skala po prawej)
prognoza
p.p. PKB % PKB
3. KLUCZOWE OBSZARY REFORM
3.1. FINANSE PUBLICZNE I PODATKI
3.1. Finanse publiczne i podatki
24
poprawić przestrzeganie przepisów.
Dynamika wzrostu dochodów była w ostatnim
czasie bardzo silna i jej utrzymanie będzie
stanowić wyzwanie. Wzrost dochodów
publicznych w ostatnich latach był dwucyfrowy.
Przyczyniły się do niego bardzo dobre warunki
gospodarcze, ale także szereg reform podatkowych
(Komisja Europejska, 2019b). Ściągalność
podatków systematycznie poprawiała się. Efekt ten
pojawił się najpierw w przypadku podatku od
wartości dodanej (VAT), a następnie podatków
bezpośrednich. Na przykład badanie z 2019 r.
dotyczące luki w podatku VAT, tzn. różnicy
między teoretycznie należnym VAT a kwotą VAT
faktycznie otrzymaną, wykazało, że w 2017 r.
Polska zmniejszyła swoją lukę w podatku VAT
o około jedną trzecią, do niespełna 14 % (CASE i
IAS, 2019), który to poziom jest zbliżony do
średniej UE wynoszącej 11 %. Może się zatem
okazać, że ściągalność podatków nie będzie już
rosła w tak dużym tempie. Sugerują to też ostatnie
dane dotyczące dochodów podatkowych (wykres
3.1.1). W związku z oczekiwanym spowolnieniem
gospodarczym (sekcja 1) silna procykliczność
dochodów z VAT w Polsce jest kolejnym
czynnikiem ryzyka, który może zaważyć na
perspektywach wzrostu dochodów z VAT
w średnim okresie (Komisja Europejska, 2019b).
Wykres 3.1.2: Dynamika dochodów podatkowych
Zmiana procentowa 12-miesięcznej średniej ruchomej. Dane
przedstawiają wynik za ostatni miesiąc 12-miesięcznego
okresu. Dane w ujęciu kasowym.
Źródło: Ministerstwo Finansów
Rozwiązania mające na celu obniżenie
podatków bezpośrednich prawdopodobnie
zmniejszą dochody. W 2019 r. Polska obniżyła
stawkę podatku dochodowego od osób prawnych
dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)
i przedsiębiorstw typu start-up. Kolejnym
środkiem było znaczne podwyższenie w 2020 r.
progu rocznego obrotu, który decyduje o statusie
„małego” podatnika. Wprowadzono też zachętę
podatkową do wspierania innowacji (Komisja
Europejska, 2019b). Łączny wpływ tych reform na
budżet jest ograniczony, a mają one na celu
pobudzenie działalności gospodarczej i innowacji.
Natomiast wdrożone niedawno zmiany w podatku
dochodowym od osób fizycznych są kosztowne. W
2019 r. obniżono pierwszą stawkę podatku
dochodowego od osób fizycznych z 18 % do 17 %
i podniesiono wysokość kosztów uzyskania
przychodów. Zmiany te miały służyć zmniejszeniu
klina podatkowego. Oprócz tego wprowadzono
specjalne zwolnienie z podatku od osób fizycznych
dla młodych podatników. Zmiany te będą miały
negatywny wpływ na budżet wynoszący ok. 0,5 %
PKB rocznie. Ten negatywny wpływ zostanie
jedynie w niewielkim stopniu zrekompensowany
przez wprowadzenie tzw. daniny solidarnościowej
dla osób osiągających wysokie dochody.
System opodatkowania pracy stał się bardziej
skomplikowany. Po ostatnich zmianach
podstawowy system podatku dochodowego od
osób fizycznych (PIT) obejmuje dwie stawki
podatku: 17 % i 32 %. W najczęstszych
przypadkach podatnicy będący pracownikami mają
prawo odliczyć od podatku jedną z czterech
ryczałtowych kwot kosztów uzyskania
przychodów. Mogą oni również skorzystać
z kwoty wolnej od podatku, której wysokość
maleje wraz ze wzrostem dochodów. Osoby
o wysokich dochodach nie są uprawnione do
kwoty wolnej od podatku. Od 2019 r. osoby,
których łączne dochody podlegające opodatkowaniu
przekraczają 1 milion złotych, opodatkowane są
natomiast daniną solidarnościową w wysokości
4 %. Również od 2019 r. wprowadzono zwolnienie
z PIT dla osób młodych, które nagle przestaje
obowiązywać z chwilą osiągnięcia przez nich
wieku 26 lat. Oprócz tego około 0,6 mln osób
prowadzących działalność gospodarczą korzysta
z prawa do rozliczania się według stawki PIT
wynoszącej 19 %, podczas gdy rolnicy zasadniczo
nie płacą PIT. W szczególnych przypadkach
stosowane są również inne rozwiązania, takie jak
0%
5%
10%
15%
20%
25%
sty.17 lip.17 sty.18 lip.18 sty.19 lip.19
% r-d-r
VAT Akcyza CIT PIT
3.1. Finanse publiczne i podatki
25
karta podatkowa, czyli prawo do płacenia
jednolitej kwoty podatku ustalanej przez organy
podatkowe niezależnie od poziomu dochodów.
Wysokość klina podatkowego zależy w dużym
stopniu od rodzaju umowy o pracę. W 2018 r.
klin podatkowy w Polsce był nieco niższy od
średniej OECD (OECD, 2019e), przy czym
różnice między osobami o niskich i wysokich
dochodach były mniejsze niż w OECD. Ze
względu na strukturę PIT, na wysokość klina
podatkowego wpływają głównie składki na
ubezpieczenie społeczne, zwłaszcza w dolnym
przedziale rozkładu dochodów. Odsetek umów
cywilnoprawnych, czyli niestandardowych, jest
w Polsce wysoki. W 2018 r. około 1,1 mln osób
zatrudniło się na podstawie umowy
cywilnoprawnej, nie posiadając jednocześnie
standardowej umowy o pracę z innym pracodawcą
(Główny Urząd Statystyczny, 2019b). Ponad 90 %
z tych osób pracowało na podstawie umowy
zlecenia, która oferuje możliwość niepłacenia
składek na ubezpieczenie społeczne od
przychodów wyższych niż minimalne
wynagrodzenie. Pozostały odsetek osób był
zatrudniony na podstawie umowy o dzieło, która
nie wiąże się z obowiązkiem płacenia składek na
ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie osoby
samozatrudnione mają dużą swobodę w zakresie
decydowania o wysokości płaconych składek na
ubezpieczenie społeczne. W świetle tej sytuacji
jest prawdopodobne, że adekwatność emerytur
zmniejszy się w przyszłości.
Wprowadzono szereg rozwiązań w celu
usprawnienia poboru składek na ubezpieczenie
społeczne. W 2018 r. uproszczono płatności
składek i poprawiono ściągalność zaległych
składek. Oprócz tego odpowiednie instytucje
dysponują teraz większą liczbą instrumentów
i mają większe uprawnienia, aby kontrolować
wydatki na ubezpieczenie społeczne, np. na zasiłki
chorobowe. Zmiany te nie objęły jednak kwestii
zróżnicowanego traktowania podatników, jeżeli
chodzi o wysokość płaconych składek.
Polska podjęła działania w celu zmniejszenia
niepewności podatkowej i stopnia złożoności
systemu VAT, ale koszt przestrzegania
przepisów pozostaje wysoki. W 2019 r. dokonano
przeglądu i uproszczenia systemu
przyporządkowywania stawek VAT do
poszczególnych towarów i usług, który był
skomplikowany i często prowadził do błędów.
Zmieniony system zacznie w pełni obowiązywać
w pierwszym półroczu 2020 r. Doprecyzowano
przy tej okazji szereg niejasności w przepisach.
Reforma ta może zatem ograniczyć niepewność
podatników i czas potrzebny im na wywiązanie się
z zobowiązań podatkowych. Według szacunków
Banku Światowego (2019a) obciążenie czasowe
modelowego przedsiębiorstwa działającego
w Polsce związane z jego obowiązkami
podatkowymi znacznie wzrosło w ostatnich latach
i jest znacząco większe niż w innych państwach
regionu (wykres 3.1.3) (8). Reforma matrycy VAT
nie rozwiązała jednak problemu znacznej utraty
dochodów podatkowych na skutek nadmiernego
stosowania obniżonych stawek VAT. Szacowano,
że w 2017 r. Polska była jednym z trzech państw
UE, które traciły najwięcej dochodów z tego tytułu
(CASE i IAS, 2019).
Wykres 3.1.3: Czas poświęcany przez średniej wielkości
przedsiębiorstwo na wywiązanie się ze swoich
zobowiązań podatkowych, lata 2010–2019
Źródło: Bank Światowy
Podatki ekologiczne praktycznie nie są
wykorzystywane jako narzędzie polityki w celu
nakłonienia do zachowań przyjaznych dla
(8) Wykorzystanie tego samego modelowego przedsiębiorstwa
do celów szacowania czasu niezbędnego do wywiązania się
z przepisów w różnych systemach podatkowych wiąże się z ryzykiem, że dane modelowe przedsiębiorstwo nie
posiada szczególnych cech przedsiębiorstw rzeczywiście działających na danym rynku. W takim przypadku wnioski
sformułowane w odniesieniu do pojedynczego roku mogą
być nieuzasadnione. Ryzyko to jest mniejsze, gdy obserwowane są trendy średnio- i długoterminowe, które
wyraźnie pokazują wpływ zmian systemu podatkowego na podatników.
150
200
250
300
350
400
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
godziny
UE PL DECZ SK HU
3.1. Finanse publiczne i podatki
26
środowiska. Polska pobiera stosunkowo wysokie
podatki ekologiczne w porównaniu z innymi
państwami UE (Komisja Europejska, 2019e).
Wydaje się jednak, że nie zachęcają one do
zachowań proekologicznych. Większość podatków
środowiskowych to podatki związane z energią,
jednak istnieje od nich szereg wyłączeń, na
przykład dla sektorów energochłonnych. W 2019 r.
obniżono też akcyzę na energię elektryczną, a ceny
energii były kontrolowane administracyjnie, przy
czym państwo rekompensowało producentom
energii potencjalne straty. Opłata recyklingowa od
opakowań z tworzywa sztucznego została
natomiast zmodyfikowana, aby skuteczniej
ograniczyć ich stosowanie.
Ustępujący Sejm nie zmodernizował ordynacji
podatkowej. Nad reformą ordynacji podatkowej
pracował przez kilka lat specjalny zespół
ekspertów i była ona przedmiotem szeroko
zakrojonych konsultacji publicznych. Celem
reformy było ustanowienie nowych ram
podatkowych, które byłyby bardziej przyjazne dla
podatników. Obecnie nie jest wiadomo, czy i kiedy
prace te zostaną wznowione.
Ramy budżetowe
Ramy budżetowe zostały osłabione, ponieważ
niektóre wydatki zwiększono, obchodząc
istniejące przepisy. Przez kilka ostatnich lat
struktura polskich ram budżetowych pozostawała
niezmieniona. Jej najmocniejszym elementem
wydają się być liczbowe reguły fiskalne
określające dopuszczalne poziomy deficytu, długu
i wydatków na różnych szczeblach sektora
instytucji rządowych i samorządowych. Ważną
rolę w powstrzymywaniu decydentów przed
nadmiernymi wydatkami odgrywa zwłaszcza
stabilizująca reguła wydatkowa, która obejmuje
niemal cały sektor instytucji rządowych
i samorządowych. Reguła ta określa górny limit
wydatków nominalnych, których mogą dokonywać
jednostki i fundusze określone w przepisach.
Niektóre nowe pozycje wydatków (np.
nadzwyczajna dodatkowa wypłata świadczenia
emerytalnego, rozwój lokalnych połączeń
autobusowych, wsparcie dla dorosłych osób
z niepełnosprawnościami) są jednak realizowane
za pośrednictwem nowo utworzonych funduszy,
które nie są objęte regułą wydatkową. W efekcie
wydatki te nie wiązały się z koniecznością
wygenerowania oszczędności w innych obszarach.
Chociaż podobne praktyki mocno osłabiają rolę
reguły wydatkowej, pozostaje ona podstawowym
narzędziem służącym ograniczeniu nadmiernego
wzrostu wydatków.
Kontynuowane są prace nad reformą systemu
budżetowego. Zgodnie z zaleceniami Rady Polska
przeprowadza reformę mającą na celu
wyeliminowanie pewnych niedociągnięć
w systemie budżetowym. Otrzymuje ona w tym
celu wsparcie z funduszy UE. Niedociągnięcia te
obejmują między innymi: skomplikowane
i przestarzałe klasyfikacje budżetowe;
nieoptymalny sposób rejestrowania informacji;
brak realnego planowania średniookresowego
i fakt, że przeglądy wydatków nie wpływają
bezpośrednio na proces budżetowy; wszystkie te
niedociągnięcia utrudniają efektywne i skuteczne
zarządzanie środkami finansowymi oraz sprawiają,
że zaciera się odpowiedzialność poszczególnych
jednostek za środki budżetowe (Komisja
Europejska, 2019b; Wiczewski, 2020). Ambitnym
celem reformy jest spójny proces sporządzania
budżetu, który wykracza poza planowanie roczne.
Nabiera ona dużej wagi w świetle ograniczonych
możliwości znacznego zwiększenia dochodów,
presji na wydatki w długim okresie
i nieefektywnego zarządzania wydatkami. Biorąc
pod uwagę złożony charakter reformy, jej
wdrożenie zajmie kilka lat. Nie ogłoszono jeszcze
terminu jej zakończenia.
Analiza zdolności obsługi zadłużenia i ryzyka
fiskalne
W perspektywie krótkoterminowej analiza
stabilności finansów publicznych wskazuje na
niskie ryzyko. Od kilku lat polską gospodarkę
cechował silny wzrost nominalnego PKB
i stosunkowo niski deficyt budżetowy. Trend
spadkowy długu sektora instytucji rządowych
i samorządowych utrzymał się w 2019 r., kiedy to
wskaźnik długu wyniósł – zgodnie z szacunkami –
około 47 % PKB. Prognoza Komisji z jesieni
2019 r. wskazuje, że relacja długu do PKB będzie
dalej stopniowo maleć, do poziomu około 44 %
w 2021 r. Analiza zdolności obsługi zadłużenia
za 2019 r. (Komisja Europejska, 2020a) wskazuje,
że zagrożenie dla stabilności finansów publicznych
Polski w krótkim okresie jest niskie. Saldo
strukturalne stopniowo poprawiało się do 2018 r.,
ale nie osiągnięto średniookresowego celu
budżetowego, którym było -1 % PKB. Szacuje się,
3.1. Finanse publiczne i podatki
27
że w 2019 r. saldo pogorszyło się w związku
z wdrożeniem pakietu socjalno-podatkowego.
Nie odnotowano poważnych zagrożeń dla
stabilności finansów publicznych w średnim
okresie. W średniej perspektywie wskaźnik
stabilności finansów publicznych S1 sygnalizuje
niskie ryzyko; jest to związane z faktem, że
w analizowanych scenariuszach następuje
stopniowy spadek relacji długu do PKB (zob.
załącznik B i wykres 3.1.4). Utrzymanie do 2030 r.
relacji długu do PKB poniżej wartości
referencyjnej wynoszącej 60 % nie wymaga zatem
wprowadzenia korekty budżetowej w stosunku do
scenariusza odniesienia zakładającego
niezmieniony kurs polityki fiskalnej.
Jest prawdopodobne, że system emerytalny
będzie źródłem ryzyka zagrażającego
stabilności finansów publicznych. Polski system
emerytalny to system o zdefiniowanej składce
i jest z założenia zrównoważony. Przyjmuje się, że
skumulowany kapitał będzie wypłacany przez cały
oczekiwany okres pobierania emerytury. Osoby
spełniające określone kryteria będą kwalifikować
się do uzyskania minimalnego świadczenia
emerytalnego wynoszącego obecnie 1100 złotych
brutto. W teorii system ten nie wymaga wsparcia
z budżetu państwa, z wyjątkiem dopłat do
minimalnych emerytur dla osób, które nie
zgromadziły wystarczającego kapitału. Od 2019 r.
wszyscy emeryci otrzymują jednak dodatkowe
świadczenie, tzw. trzynastą emeryturę,
w wysokości jednomiesięcznej emerytury
minimalnej, co stanowi obciążenie dla finansów
publicznych. Biorąc pod uwagę prognozy, które
zapowiadają szybkie starzenie się polskiego
społeczeństwa, oraz stosunkowo niski ustawowy
i rzeczywisty wiek przejścia na emeryturę,
spodziewany jest znaczny spadek adekwatności
emerytur. Scenariusz zbadany przez Komitet
Polityki Gospodarczej i Komisję Europejską
(Komisja Europejska, 2018b) wskazuje, że po roku
2060 około jedna trzecia emerytów będzie
otrzymywać jedynie minimalne świadczenie
emerytalne, którego wysokość zmaleje do około
20 % ówczesnego średniego wynagrodzenia.
Sytuacja ta może okazać się nieakceptowalna
z perspektywy społecznej. Jednocześnie
spodziewany jest silny wzrost odsetka emerytów
i rencistów w populacji wyborców, a wywierana
przez nich presja polityczna na podwyższenie
emerytur może zwiększyć ryzyko dla stabilności
finansów publicznych.
Wykres 3.1.4: Scenariusze długu publicznego w średnim
okresie
Źródło: Komisja Europejska
Niedawno zaproponowana zmiana systemu
emerytalnego nie rozwiązuje problemu
adekwatności świadczeń. W 2019 r. rząd przyjął
projekt ustawy zmieniającej system emerytalny.
Obecny II filar systemu emerytalnego ma zostać
zlikwidowany. Aktywa, którymi zarządzają
otwarte fundusze emerytalne, zostaną przeniesione
do powszechnego systemu emerytalnego
zarządzanego przez państwo (I filar) albo do III
filaru (Indywidualne Konta Emerytalne), gdzie
będą zarządzane przez podmioty prywatne. Od
osób, które zdecydują się przenieść środki do III
filaru systemu emerytalnego, zostanie pobrana
opłata przekształceniowa w wysokości 15 %
wartości przenoszonych aktywów. Przekazane tam
środki staną się jednak prywatną własnością, która
może być dziedziczona, w przeciwieństwie do
środków, które trafią do I filaru. Zgodnie
z krajowymi przepisami opłata przekształceniowa
zasili dochody budżetowe. Reforma ta jednak nie
zaradzi ryzyku związanemu z adekwatnością
przyszłych emerytur czy też stabilnością systemu
emerytalnego.
35
40
45
50
2019 2021 2023 2025 2027 2029
% PKB
Scenariusz odniesienia, zakładający niezm. kurs polityki
Stopa procentowa niższa o 1 p.p. niż w scenariuszu odn.
Stopa procentowa wyższa o 1 p.p. niż w scenariuszu odn.
28
Dzięki bezpiecznym poziomom zgromadzonych
kapitałów i niskiemu wykorzystaniu dźwigni
finansowej sektor bankowy pozostaje odporny
na wstrząsy. W ostatnich latach postępował
proces konsolidacji w tym sektorze. Zwiększył się
również udział własnościowy państwa. Wskaźniki
wypłacalności utrzymywały się w 2019 r. na
wysokim poziomie, a łączne aktywa dalej rosły –
o 8,7 % rocznie. Dobra była również ogólna
rentowność tego sektora, dzięki umiarkowanemu
wzrostowi akcji kredytowej i malejącym kosztom.
Ryzyko dotyczące portfela kredytów hipotecznych
w walutach obcych, które pojawiło się w związku
z orzeczeniem Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości (9), może wiązać się
z koniecznością utworzenia dodatkowych rezerw
kapitałowych.
Tabela 3.2.1: Wskaźniki stabilności finansowej sektora
bankowego
Źródło: Europejski Bank Centralny
Większość banków utrzymuje wysoki poziom
wypłacalności dzięki wprowadzonym
ostrożnym działaniom regulacyjnym.
W przypadku większości banków posiadane
kapitały były wystarczające, aby spełnić
obowiązujące wymogi ostrożnościowe oraz
wymogi dotyczące buforów kapitałowych. Na
koniec czerwca 2019 r. standardów w zakresie
współczynników kapitałowych nie spełniały cztery
banki, w tym dwa małe banki komercyjne i dwa
banki spółdzielcze (których łączny udział
w aktywach sektora bankowego wynosił 1,5 %).
W porównaniu z innymi państwami w regionie
polski organ regulacyjny (Komisja Nadzoru
Finansowego) narzucił wyższe wagi ryzyka
dotyczące wskaźników adekwatności kapitałowej,
a także bardziej rygorystyczne minimalne wymogi
kapitałowe (10
). Wprowadzono również dodatkowy
(9) Wyrok w sprawie C-260/18, w którym potwierdzono
możliwość unieważnienia umowy kredytu hipotecznego
w szczególnych przypadkach. (10) Komisja Nadzoru Finansowego wymaga utrzymywania
bufora zabezpieczającego wynoszącego 2,5 %, bufora
ryzyka systemowego wynoszącego 3 % w przypadku
wymóg kapitałowy związany z ekspozycją banków
na walutowe kredyty hipoteczne.
Ponieważ finansowanie nieruchomości
mieszkalnych podlega prewencyjnym środkom
politycznym (11
), ryzyko w tym segmencie jest
niskie. Dług gospodarstw domowych z tytułu
kredytów hipotecznych jest w przeważającej
mierze denominowany w złotych polskich.
Praktycznie wszystkie kredyty hipoteczne
udzielane są ze zmienną stopą procentową, co
wiąże się z ryzykiem w przypadku wzrostu stóp
procentowych. Według testów warunków
skrajnych przeprowadzonych przez Narodowy
Bank Polski ryzykami tymi można jednak
zarządzać (NBP, 2019a). Wskaźnik kredytów
zagrożonych w segmencie kredytów
mieszkaniowych jest niski: wynosi średnio 2,4 %,
a w przypadku kredytów hipotecznych
denominowanych w walutach obcych, które nie są
już udzielane, wynosi 3 %. Kredyty te stanowią
około 5,5 % bilansu sektora bankowego, a dzięki
spłatom udział ich maleje o 8 % każdego roku.
Całkowity udział kredytów zagrożonych
w portfelach banków wyniósł w połowie 2019 r.
6,2 %, a zatem ryzyko kredytowe pozostaje
ograniczone.
Kredyty hipoteczne denominowane w walutach
obcych mogą wymagać utworzenia
dodatkowych rezerw kapitałowych. W 2019 r.
władze odstąpiły od planów utworzenia funduszu
wsparcia kredytobiorców, którzy zaciągnęli
kredyty w walutach obcych, lub systemowego
rozwiązania w postaci przewalutowania portfela
kredytowego denominowanego we frankach
szwajcarskich. Rząd skupił się za to na udzielaniu
pomocy kredytobiorcom znajdującym się
w trudnej sytuacji finansowej, w tym osobom,
które zaciągnęły kredyt w walucie krajowej.
Pomoc ta zmniejszyła presję na banki. Po wydaniu
orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej wzrosło jednak znacząco ryzyko
związane z działaniami prawnymi kredytobiorców.
W opinii organu nadzoru orzeczenie to nie oznacza
automatycznego przewalutowania na złoty
wszystkich kredytów denominowanych
i indeksowanych we frankach szwajcarskich. Nie
wszystkich kredytodawców oraz dodatkowego bufora
kapitałowego w przypadku największych banków.
(11) Wprowadzona w 2018 r. zmiana jednego z zaleceń organu
nadzoru.
2016 2017 2018 2019 I kw. 2019 II kw.
Kredyty zagrożone 6,4 6,6 6,2 6,3 6,2
Sektor przedsiębiorstw niefinansowych 8,9 8,9 8,4 8,1 8,0
Sektor gospodarstw domowych 6,1 6,0 5,8 5,9 5,8
Wskaźnik pokrycia długu 55,8 56,2 54,8 55,6 55,9
Stopa zwrotu z kapitału własnego 7,5 6,9 7,0 5,4 6,7
Stopa zwrotu z aktywów 0,8 0,8 0,8 0,5 0,7
Łączny współczynnik kapitałowy 16,9 18,0 17,9 17,7 17,6
Współczynnik kapitału podstawowego Tier I 15,4 16,3 16,1 15,9 15,8
Współczynnik kapitału Tier I 15,4 16,3 16,1 15,9 15,8
Relacja kredytów do depozytów 93,3 93,7 93,2 91,8 91,7
3.2. SEKTOR FINANSOWY
3.2. Sektor finansowy
29
wiadomo jeszcze, czy konieczne będzie
utworzenie dodatkowych rezerw.
Większość banków osiąga w dalszym ciągu
dużą rentowność. Wzrost gospodarczy i poprawa
jakości portfela kredytowego pomogły bankom
osiągać stabilny zwrot z inwestycji (tabela 3.2.1).
Widoczne są jednak indywidualne różnice,
ponieważ niektóre instytucje kredytowe
odnotowują straty. Sektor bankowy dotykają
problemy związane z utrzymującymi się niskimi
stopami procentowymi, dużą konkurencją,
wysokimi składkami do Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego z tytułu gwarantowania
depozytów oraz na cele restrukturyzacji
i uporządkowanej likwidacji, a także specjalnym
podatkiem nałożonym na instytucje finansowe.
Podobnie jak w poprzednich latach, aby utrzymać
rentowność, banki koncentrują się na dochodowym
segmencie kredytów konsumenckich i obniżają
jeszcze bardziej oprocentowanie lokat
terminowych. Podobnie jak w większości państw
członkowskich UE, polskie banki w dalszym ciągu
tną koszty, redukując liczbę pracowników
i oddziałów. Pomimo wspomnianego obciążenia
kosztami, według stanu na czerwiec 2019 r. relacja
kosztów do dochodów w sektorze bankowym
wyniosła 57,5 %, czyli nie zmieniła się w stosunku
do ubiegłego roku. Porównywalne wskaźniki są
odnotowywane w innych państwach w regionie.
Główne ryzyko, które może się pojawić
w przyszłości, wiąże się ze sprawami sądowymi
wnoszonymi przez klientów, którzy mają kredyty
we frankach szwajcarskich (zob. powyżej).
Struktura finansowania banków pozostaje
niezmieniona. Głównym źródłem finansowania
systemu bankowego są stabilne depozyty, głównie
gospodarstw domowych. Depozyty sektora
niefinansowego rosły o 10,2 % rocznie i finansują
ponad 60 % aktywów banków. Polska posiada
wprawdzie jeden z najbardziej rozwiniętych
rynków kapitałowych w regionie, ale stopień
wykorzystania rynku hurtowego przez banki
pozostaje ograniczony. Powoli rośnie skala
finansowania rynkowego za sprawą większych
emisji obligacji zabezpieczonych. W przyszłości
spodziewany jest wzrost udziału emisji dłużnych
mających na celu spełnienie wymogów
dotyczących zobowiązań podlegających
umorzeniu lub konwersji długu (minimalny
wymóg funduszy własnych i zobowiązań
kwalifikowanych, tzw. MREL). Spełnienie tych
wymogów będzie jednak prawdopodobnie trudne
dla polskiego sektora bankowego.
Zachodzą dalsze zmiany w strukturze
własnościowej polskiego sektora bankowego.
W przypadku kilku zagranicznych banków
najważniejszymi czynnikami, które skłoniły je do
rozważenia sprzedaży polskich spółek-córek, były
ich własne problemy z rentownością i poziomem
kapitałów własnych. Negatywny wpływ na klimat
inwestycyjny mogły mieć ponadto malejące
dochody z polskich jednostek zależnych,
niepewność związana z walutowymi kredytami
hipotecznymi, rosnąca rola banków
kontrolowanych przez Skarb Państwa oraz obawy
dotyczące stanu rządów prawa. Proces konsolidacji
w tym sektorze będzie zatem kontynuowany, co
prawdopodobnie doprowadzi do powstania rynku
o niewielkiej liczbie banków uniwersalnych i kilku
kredytodawców specjalistycznych.
Rośnie udział państwa w systemie bankowym,
co unaocznia rolę silnego i niezależnego
nadzoru. Do niedawna państwo posiadało udziały
własnościowe (bezpośrednie i pośrednie) jedynie
w największym polskim banku i kilku mniejszych
podmiotach. Obecnie Skarb Państwa jest
właścicielem około 40 % wszystkich aktywów
tego sektora, w tym dwóch dużych banków
o znaczeniu systemowym, a oprócz tego należy do
niego największa grupa ubezpieczeniowa. Ścisłe
wzajemne powiązania między państwem
a systemem finansowym stawiają szczególne
wyzwania przed organami nadzoru, takie jak
zwracanie bacznej uwagi na strukturę zarządzania
i zapewnienie, aby polityka nie miała wpływu na
decyzje biznesowe. Z uwagi na fakt, że państwo
kontroluje dużą część sektora i że kontrolowane
banki są dużymi graczami na rynku, organ nadzoru
musi się również koncentrować na ochronie
konkurencji i zapewnieniu równych warunków
działania. Bardzo ważna jest także ochrona praw
akcjonariuszy mniejszościowych.
Rozwój segmentów działalności kredytowej
banków odpowiadał fundamentalnym
parametrom gospodarczym, które są dobre, tak
więc wzrost ten powinien utrzymać się. Kredyty
hipoteczne, stanowiące około 70 % zadłużenia
gospodarstw domowych, rosły o 7,5 % rocznie
(stan na czerwiec 2019 r.). Dochodowy segment
kredytów konsumenckich dalej rósł dynamicznie,
w tempie 9,1 % rocznie, czyli szybciej niż PKB.
3.2. Sektor finansowy
30
Małe i średnie przedsiębiorstwa dysponują nadal
dużymi zasobami finansowymi, w związku z czym
niechętnie zaciągają kredyty z systemu
bankowego. Segment kredytów dla MŚP rósł
o 3,9 % rocznie (stan na czerwiec 2019 r.),
natomiast kredyty dla większych przedsiębiorstw
zwiększyły się o 11 %. Niskie zadłużenie sektora
prywatnego i brak poważnych zakłóceń
równowagi na rynku mieszkaniowym (zob. sekcja
1) w połączeniu z odpowiednim poziomem
funduszy własnych banków i dużą płynnością,
która znacznie przekracza minimalne wymogi
regulacyjne, pozostawiają miejsce na przyszły
wzrost akcji kredytowej.
Nowe Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)
mogą wspierać rozwój rynku kapitałowego. Jak
dotychczas rynek kapitałowy nie rozwija się
dynamicznie ani w segmencie akcji, ani
w segmencie instrumentów o stałym dochodzie.
PPK to prywatne plany długoterminowego
oszczędzania mające na celu podniesienie
obecnego poziomu oszczędności gospodarstw
domowych, zwiększenie dochodów na emeryturze
i wzmocnienie rynków kapitałowych. Planowane
jest, że zainwestowany kapitał będzie rósł o 0,7 %
PKB rocznie. Wdrażanie PPK rozpoczęto
w połowie 2019 r. w największych
przedsiębiorstwach. Stopniowo włączane będą
także mniejsze firmy. Po pełnym wdrożeniu
w 2021 r. władze oczekują, że program będzie
obejmować około 8,6 mln pracowników (przy
założeniu, że stopa uczestnictwa wyniesie 75 %,
na koniec 2019 r. w dużych przedsiębiorstwach
wyniosła ona jednak tylko około 44 %). PPK mają
być finansowane przez pracowników,
pracodawców i budżet państwa w formie dotacji.
Każdy uczestnik może wycofać swoje środki
w dowolnej chwili lub zrezygnować z dalszych
wpłat.
Nowa strategia ma na celu rozwój polskiego
rynku kapitałowego. Głównym celem przyjętej
niedawno strategii jest poprawa dostępu
przedsiębiorstw (zwłaszcza MŚP) do finansowania
poprzez zwiększenie atrakcyjności polskiego
rynku kapitałowego. Strategia ma w związku z tym
na celu usunięcie około 20 barier utrudniających
przedsiębiorstwom dostęp do finansowania oraz
dalszą budowę konkurencyjnej infrastruktury,
która pozwoli na bardziej dynamiczny rozwój
rynku i tworzenie innowacji. Dokument ten
powstał przy wsparciu technicznym ze strony
Komisji Europejskiej i przedstawia 90 propozycji.
Oprócz poprawy dostępu do finansowania strategia
proponuje również rozwiązania mające na celu
podniesienie poziomu edukacji finansowej
społeczeństwa, zwiększenie skłonności
konsumentów do oszczędzania, wzmocnienie
zaufania do rynku oraz poprawę przestrzegania
ładu korporacyjnego w polskich
przedsiębiorstwach, w tym w firmach
państwowych.
31
Rynek pracy
Dzięki silnemu wzrostowi gospodarczemu
sytuacja na rynku pracy przedstawia się
dobrze, utrzymują się jednak pewne wyzwania.
Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20–64 lat
nadal wzrastał i w trzecim kwartale 2019 r.
osiągnął około 73 %, co stanowi najwyższy
poziom w historii. Różnice pomiędzy regionami są
jednak wyraźne. Wskaźnik zatrudnienia
w Warszawie (grupa wiekowa 20–64 lat) wynosi
82,5 % i jest znacznie wyższy niż w województwie
warmińsko-mazurskim (66,7 %). Malejąca liczba
osób, które są w stanie zaspokoić popyt na rynku
pracy, hamuje wzrost zatrudnienia, który – według
szacunków w 2019 r. – właściwie się zatrzymał.
Współczynnik aktywności zawodowej stale rósł,
a stopa bezrobocia ustabilizowała się w 2019 r. na
poziomie poniżej 3,5 %, jednym z najniższych w
UE. Zarówno stopa bezrobocia długotrwałego, jak
i stopa bezrobocia młodzieży zmniejszyły się
w 2019 r. do rekordowo niskich poziomów,
odpowiednio poniżej 1 % i 10,1 %. Jednocześnie
utrzymują się znaczne różnice między regionami.
Wykres 3.3.1: Wskaźnik zatrudnienia w Polsce, 2018 r.
(1) Odsetek populacji w wieku 20–64 lat
(2) Regiony NUTS 2
Źródło: Eurostat
W Polsce nadal utrzymuje się niedobór siły
roboczej. Według sondaży Komisji Europejskiej
wśród przedsiębiorstw i konsumentów (12
) prawie
połowa przedsiębiorstw w sektorze przemysłowym
i sektorze budowlanym stwierdziła, że niedobór
siły roboczej ograniczał produkcję w 2019 r., co
stanowi jeden spośród najwyższych odsetków w
UE. Odnotowane niedobory siły roboczej były
(12) https://ec.europa.eu/info/business-economy-
euro/indicators-statistics/economic-databases/business-and-
consumer-surveys_pl
również stosunkowo wysokie w sektorze usług
(28,5 %), który odpowiada za blisko 60 %
zatrudnienia ogółem. Niedobory te byłyby
znacznie wyższe, gdyby nie miał miejsca znaczny
napływ pracowników z zagranicy, głównie
z Ukrainy (zob. sekcja 1). Istotną tendencją
długoterminową jest zmiana charakteru miejsc
pracy w Polsce pod wpływem postępującego
rozwoju technologicznego. Coraz większy odsetek
miejsc pracy wiąże się z nierutynowymi zadaniami
wymagającymi kreatywnego myślenia i wysokich
umiejętności (Hardy et al., 2018), co może
prowadzić do pewnego niedopasowania na rynku
pracy w przyszłości.
Pracownicy zatrudnieni na czas nieokreślony to
niewielki odsetek wszystkich zatrudnionych,
który jednak rośnie. W 2018 r. umowę na czas
nieokreślony miało 60,6 % osób zatrudnionych,
czyli o 1,5 punktu procentowego więcej niż w roku
poprzednim. Odsetek pracowników posiadających
umowy na czas określony nadal spadał, ale w III
kwartale 2019 r. utrzymał się na poziomie 20,8 %
– jednym z najwyższych w UE. Znaczący jest
również udział osób prowadzących działalność na
własny rachunek: 17,6 % całkowitego zatrudnienia
(III kw. 2019 r., grupa wiekowa 20–64 lat).
Wskaźniki zatrudnienia różnią się w zależności
od grupy ludności. Wskaźniki zatrudnienia
młodych mężczyzn i pracowników wysoko
wykwalifikowanych są znacznie wyższe od
średnich UE. Natomiast znacznie niższe niż
w większości innych państw członkowskich UE są
wskaźniki zatrudnienia dotyczące w szczególności
osób starszych i kobiet (wykres 3.3.2). Odsetek
osób o niskich umiejętnościach zawodowych
w populacji jest wprawdzie niski, lecz ich
wskaźnik zatrudnienia wynoszący 42 % jest
trzecim najniższym w UE. Wskaźnik zatrudnienia
osób z niepełnosprawnościami utrzymuje się
również na niskim poziomie i w ostatnich latach
właściwie się nie poprawia (13
). Środki mające na
celu zwiększenie uczestnictwa grup
niedostatecznie reprezentowanych na rynku pracy
przyczyniłyby się do realizacji celów
zrównoważonego rozwoju 5 i 10.
(13) W oparciu o badanie aktywności ekonomicznej ludności.
Dane EU-SILC wskazują również, że wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami utrzymywał się
w 2017 r. na poziomie znacznie niższym od średniej unijnej i wynosił odpowiednio 42,5 % i 50,6 %.
3.3. RYNEK PRACY, EDUKACJA I POLITYKA SPOŁECZNA
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
32
Ramka 3.3.1: Monitorowanie wyników w kontekście Europejskiego filaru praw socjalnych
Europejski filar praw socjalnych służy za kompas wyznaczający kierunek odnowionego procesu pozytywnej
konwergencji społeczno-gospodarczej na rzecz lepszych warunków życia i pracy w Unii Europejskiej. Określono
w nim dwadzieścia podstawowych zasad i praw w zakresie równych szans i dostępu do rynku pracy, uczciwych
warunków pracy oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego.
Tablica wskaźników społecznych, która
jest instrumentem wspierającym
Europejski filar praw socjalnych,
wskazuje na pewne wyzwania związane
z zatrudnieniem i sytuacją społeczną
w Polsce, ale przedstawia także
pozytywne wyniki. Dobre wyniki rynku
pracy znajdują odzwierciedlenie w stałym
wzroście wskaźnika zatrudnienia, który
jednak wciąż jest na poziomie nieco poniżej
średniej UE, oraz w spadku stóp bezrobocia
i bezrobocia długotrwałego w ostatnich
latach. Stale zmniejsza się też poziom
ubóstwa, choć odsetek osób
doświadczających trwałego ubóstwa wzrósł.
Różnica w poziomie aktywności zawodowej
kobiet i mężczyzn nadal jest duża, a poziom
korzystania z opieki nad dziećmi (w wieku
do 3 lat) wciąż jest bardzo niski.
Pomimo pewnej poprawy Polska wciąż
uzyskuje wyniki poniżej średniej UE
w dziedzinie umiejętności cyfrowych.
Blisko połowa dorosłych w wieku 16-74 lat
nie posiada podstawowych umiejętności
cyfrowych. Polskie przedsiębiorstwa
niewiele inwestują w podnoszenie
kwalifikacji pracowników: w 2018 r. tylko
13 % firm zapewniło szkolenia dla
personelu w dziedzinie umiejętności ICT (w
porównaniu ze średnio 23 % w UE). Aby
zaradzić tej sytuacji, Ministerstwo
Cyfryzacji przygotowuje Program Rozwoju
Kompetencji Cyfrowych do 2030 r.,
obejmujący szereg działań i celów
dotyczących dalszej poprawy i rozwijania
umiejętności cyfrowych.
Polska podjęła odpowiednie działania
w kierunku poprawy włączenia
społecznego i gospodarczego osób
z niepełnosprawnościami. W 2018 r.
przyjęto rządowy Program Dostępność Plus
i jego dotychczasowe wyniki są bardzo
pozytywne. Dzięki temu programowi realizowane są działania mające na celu trwałe włączenie kwestii
dostępności do wszystkich obszarów polityki publicznej. We wrześniu 2019 r. weszła w życie ustawa
o dostępności. Zobowiązuje ona podmioty publiczne do zagwarantowania standardów dostępności i przewiduje
sankcje za ich nieprzestrzeganie. W ramach programu realizowane są również bezpośrednie inwestycje
w istniejących budynkach użyteczności publicznej i wielorodzinnych domach mieszkalnych, przestrzeni
publicznej i środkach transportu, na stronach internetowych oraz w zakresie usług powszechnych, aby poprawić
ich dostępność.
33
Wykres 3.3.2: Różnice we wskaźnikach zatrudnienia między
Polską a UE, 2019 r. (p.p.)
Różnica między średnimi wskaźnikami zatrudnienia w Polsce i
w UE w pierwszych trzech kwartałach 2019 r.
Źródło: Eurostat
Wskaźnik zatrudnienia kobiet w Polsce jest
nadal niski, ale poprawia się. Chociaż w 2018 r.
bardziej wzrósł wskaźnik zatrudnienia kobiet niż
wskaźnik zatrudnienia mężczyzn, utrzymywała się
wysoka różnica w poziomie aktywności
zawodowej kobiet i mężczyzn – 14,4 punktu
procentowego. Różnica ta jest obserwowana
w ramach tablicy wskaźników społecznych. Jest
ona szczególnie duża w przypadku pracowników
w starszym wieku (55–64 lat) i wynosi 20,7
punktu procentowego (powyżej unijnej średniej na
poziomie 13). Niższy wskaźnik zatrudnienia kobiet
jest związany z ich niższym wiekiem emerytalnym
oraz obowiązkami w zakresie opieki nad dziećmi,
osobami z niepełnosprawnościami i innymi
członkami rodziny w kontekście słabo
rozwiniętych usług społecznych. Od 2015 r. rośnie
wskaźnik bierności zawodowej kobiet w związku
z opieką nad dziećmi lub niesamodzielnymi
osobami dorosłymi. W 2018 r. osiągnął poziom
6,7 % wszystkich kobiet w grupie wiekowej 15–64
lat, czyli o 2 punkty procentowe wyższy od
średniej UE, a wpływ rodzicielstwa na
zatrudnienie kobiet podwoił się od 2015 r.,
osiągając poziom 12,5 punktów procentowych.
Odsetek dzieci objętych opieką w formalnych
placówkach (dla dzieci w wieku poniżej 3 lat)
utrzymywał się na bardzo niskim poziomie –
10,9 % w 2018 r. czyli poniżej średniej UE
wynoszącej 35,1 %. Ponadto wskaźnik
uczestnictwa dzieci we wczesnej edukacji i objęcia
opieką w przypadku starszych dzieci (od 3. roku
życia do wieku obowiązku szkolnego) był również
bardzo niski i wynosił 59,4 %, czyli poniżej
unijnej średniej wynoszącej 86,8 %. Z powodu
istniejących niedoborów potrzeby inwestycyjne
w zakresie opieki nad dziećmi są nadal znaczne.
Pracownicy wykonujący obowiązki opiekuńcze
postrzegają organizację pracy jako bardzo
restrykcyjną, rzadko są też stosowane elastyczne
rozwiązania, co dodatkowo ogranicza
uczestnictwo kobiet w rynku pracy (wykres 3.3.3).
Wykres 3.3.3: Elastyczność czasu pracy z uwagi na opiekę
i brak aktywności zawodowej spowodowany
obowiązkami rodzinnymi i opiekuńczymi,
2018 r.
Każdy punkt oznacza państwo członkowskie UE. Na osi
pionowej przedstawiono liczbę biernych zawodowo kobiet
w wieku 25–49 lat wskazujących na obowiązki
rodzinne/opiekuńcze jako główny powód braku aktywności,
w stosunku do całkowitej liczby ludności. Oś pozioma
pokazuje odsetek wszystkich pracowników w wieku 15–64 lat
wykonujących obowiązki opiekuńcze i wskazujących, że
elastyczność czasu pracy jest „zasadniczo możliwa”.
Źródło: Eurostat
Niektóre czynniki utrudniają funkcjonowanie
rynku pracy. W 2018 r. zatrudnienie w niepełnym
wymiarze czasu pracy było w Polsce
wykorzystywane jedynie przez 6,2 % osób
zatrudnionych, podczas gdy średnia UE wynosiła
18,5 %. Słabo rozwinięte rynek lokali
mieszkalnych na wynajem i transport publiczny,
zwłaszcza na obszarach wiejskich, również mają
negatywny wpływ na funkcjonowanie rynku pracy
(sekcja 3.4.4). Skutki przejścia ze specjalnego
systemu emerytalnego dla rolników do
powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych
mogą zniechęcać do rezygnowania z zatrudnienia
w ramach sektora rolnego.
-20 -15 -10 -5 0 5
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24Kobiety
Mężczyźni
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 10 20 30 40 50 60 70
PL
% pracowników deklarujących elastyczność czasu % k
obie
t bie
rnych z
aw
odow
o ze w
zglę
du n
a o
bow
iązki
opie
kuńcze
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
34
W 2020 r. odnotowano znaczny wzrost płacy
minimalnej. Wysokość płacy minimalnej
w 2020 r. została podniesiona o 15,6 %. Skala tej
podwyżki znacznie przekroczyła przewidywany
wzrost średnich płac i propozycje partnerów
społecznych. Zmiana ta ma wpływ na znaczny
odsetek pracowników – w 2018 r. około 10 % osób
zatrudnionych za wynagrodzeniem zarabiało od 80
do 105 % płacy minimalnej (14
). Wyższa płaca
minimalna może stanowić barierę dla zatrudniania
niektórych pracowników o niskich
umiejętnościach ze względu na ich niską
wydajność.
Aktywna polityka rynku pracy nie dociera do
grup, będących jej potencjalnymi
beneficjentami. Pomimo znacznego spadku stopy
bezrobocia w ostatnich latach aktywna polityka
rynku pracy niewiele zmieniła i nie obejmuje
bezrobotnych, którzy nie są zarejestrowani
w lokalnych urzędach pracy. Wynika to
zasadniczo z braku zaufania do skuteczności tych
urzędów oraz oferowanej przez nie pomocy,
a także z ograniczeń prawnych, gdyż pewne grupy
nie kwalifikują się do pomocy, w tym studenci
studiów stacjonarnych w pełnym wymiarze czasu,
osoby pobierające rentę inwalidzką lub
świadczenie emerytalne, nawet w przypadku
przejścia na wcześniejszą emeryturę, a także
rolnicy i członkowie ich gospodarstw domowych.
Pojawiają się również wątpliwości dotyczące
skuteczności procesu dopasowania potencjalnych
pracowników do miejsc pracy. Środki Funduszu
Pracy, finansowanego głównie ze składki
odprowadzanej od wynagrodzeń, są w coraz
większym stopniu wykorzystywane na działania,
które nie są ukierunkowane na osoby poszukujące
pracy. W związku z tym finansowanie aktywnej
polityki rynku pracy jest w dużym stopniu
uzależnione od Europejskiego Funduszu
Społecznego (22 % łącznych wydatków
w 2018 r.). Aktywna polityka rynku pracy jest
ponadto słabo zintegrowana z polityką społeczną
prowadzoną na poziomie gminy oraz z polityką
zdrowotną.
Pogorszyła się jakość dialogu społecznego,
zwłaszcza w odniesieniu do procedur
ustawodawczych, w przypadku których nie
przeprowadza się konsultacji lub okresy
(14) Obliczenia Komisji na podstawie danych EU-SILC
z 2017 r.
konsultacji są krótkie. Partnerzy społeczni
zgłaszają, że jakość konsultacji w Radzie Dialogu
Społecznego pogarszała się w ostatnich latach,
w szczególności ze względu na rezygnację rządu
z przeprowadzenia konsultacji w sprawie
niektórych kluczowych ustaw i wyznaczanie zbyt
krótkich terminów na przedstawienie uwag (sekcja
3.4). Partnerom społecznym brakuje niezbędnych
zdolności, by mogli w pełni odgrywać swoją rolę
w procesach dialogu społecznego. Liczba
członków związków zawodowych pozostaje niska.
Ponadto zakres stosowania rokowań zbiorowych
w Polsce jest bardzo niewielki, rokowania
odbywają się głównie na poziomie
przedsiębiorstw, a układy zbiorowe na szczeblu
sektorowym są rzadkością.
Edukacja i umiejętności
Poziom umiejętności podstawowych uczniów
w wieku 15 lat był jednym z najlepszych w UE
w 2018 r. Wyniki polskich uczniów w ramach
Programu międzynarodowej oceny umiejętności
uczniów OECD (PISA) w 2018 r. poprawiły się
we wszystkich trzech obszarach objętych testami
(czytaniu, matematyce i naukach przyrodniczych)
w porównaniu z 2015 r. (OECD, 2019d).
Uczniowie szkół średnich I stopnia w Polsce
plasują się na trzecim miejscu w rankingu UE pod
względem znajomości nauk przyrodniczych
i matematyki oraz znacznie powyżej średniej UE
w czytaniu. Odsetek osób osiągających słabe
wyniki w nauce we wszystkich tych trzech
obszarach ogółem zmniejszył się do zaledwie 7 %
(średnia dla UE wyniosła 13 %). Odsetek osób
osiągających najlepsze wyniki we wszystkich
badanych obszarach wzrósł do poziomu
przekraczającego średnią UE. Wyniki te rozłożyły
się również bardziej równomiernie. Rozwój
umiejętności może przyczynić się do zwiększenia
wydajności i uczestnictwa w rynku pracy,
a w konsekwencji – do osiągnięcia celu
zrównoważonego rozwoju 4.
Utrzymują się luki w zakresie wczesnej
edukacji i opieki nad dzieckiem, w szczególności
na obszarach wiejskich, co pogłębia różnice
regionalne. Uczestnictwo dzieci w wieku czterech
lat i starszych w edukacji przedszkolnej jest bliskie
średniej UE, jednak wskaźnik tego uczestnictwa
jest nadal niski w przypadku młodszych dzieci,
zwłaszcza 3-latków. Pomimo prawa dzieci
w wieku 3–5 lat do edukacji przedszkolnej nie
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
35
wszystkie z nich mogły zostać przyjęte do
placówek edukacji i opieki (NIK, 2019b). Problem
dotyczy głównie obszarów wiejskich, na których
w 2018 r. oferowano jedynie 67 % potrzebnych
miejsc w tej grupie wiekowej (GUS, 2018b).
Najniższe wskaźniki uczestnictwa na obszarach
wiejskich odnotowano w województwie
zachodniopomorskim (46 %), warmińsko-
mazurskim (49 %), podlaskim (51 %) i lubuskim
(52 %) (GUS, 2018b). W tych samych regionach
odnotowano stosunkowo wysoki odsetek osób
wcześnie kończących naukę (Eurostat). W 2018 r.
średni odsetek dla Polski wynosił 4,8 % i był
jednym z najniższych w UE, a w województwach
zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim
i lubuskim był bliski unijnej średniej wynoszącej
10,6 %.
Zmiany w systemie szkolnictwa pochłaniają
znaczne środki i wpływają niekorzystnie na
warunki pracy i uczenia się. Zamknięcie szkół
średnich I stopnia doprowadziło do tego, że
w 2019 r. w szkołach średnich II stopnia
rozpoczęła naukę podwójna kohorta uczniów
(Komisja Europejska, 2017). Duże miasta
borykały się z niedoborem miejsc w szkołach
średnich. Warunki nauki uległy pogorszeniu
w 34 % skontrolowanych szkół (NIK, 2019c).
Szkoły podstawowe i średnie często działają
w systemie zmianowym. Odsetek nauczycieli
pracujących w więcej niż jednej szkole wyraźnie
się zwiększył w latach 2016–2018 (NIK, 2019c).
Władze lokalne twierdzą, że rzeczywiste koszty
poniesione w okresie wdrażania reformy znacznie
przekraczają przyznane dotacje ministerialne, co
dotknęło zwłaszcza miasta na prawach powiatu
(miasta posiadające status powiatu) i gminy
miejskie (NIK, 2019c). W ogólnym ujęciu,
wydatki na edukację poniesione przez władze
lokalne rosły szybciej niż dotacje ministerialne
otrzymywane z tego tytułu (GUS, 2018b).
Zmiany w systemie szkolnictwa mogą zwiększyć
nierówność szans. Niektóre z kluczowych kwestii
to wcześniejsze ukierunkowanie uczniów na
szkoły o profilu ogólnym albo zawodowym i duże
wahania w liczebności grup szkolnych, co utrudnia
znalezienie miejsca w szkole pierwszego wyboru.
Dalej rośnie odsetek uczniów uczęszczających do
niepublicznych szkół podstawowych.
Zaobserwowano również wzrost wydatków
gospodarstw domowych na nauczanie
indywidualne (CBOS, 2018). Eksperci twierdzą, że
nowy program nauczania jest przestarzały i zbyt
skomplikowany (Marczewski, 2019b). Ocenia się,
że obciążenia nakładane na uczniów w związku
z pracą domową są nadmierne (RPO, 2019).
Wszystko to pogłębia wyzwania związane
z równością szans, wspieraniem rozwoju
umiejętności przekrojowych i wynikami
edukacyjnymi uczniów pochodzących ze
środowisk o niekorzystnej sytuacji społeczno-
ekonomicznej. Ponadto system szkolnictwa nie jest
w pełni dostosowany do potrzeb coraz większej
liczby uczniów urodzonych w innym kraju.
Dodatkowe wsparcie edukacyjne dla takich
uczniów jest ograniczone i brakuje odpowiednich
wytycznych metodologicznych na szczeblu
krajowym, w tym dotyczących zajęć
przygotowawczych organizowanych przez szkoły.
Nadal kładzie się nacisk na poprawę edukacji
integracyjnej, co zostało odzwierciedlone
w krajowym programie reform na 2019 r., ale
wśród interesariuszy utrzymują się obawy
związane z nauczaniem indywidualnym. .
Niedawno pogłębił się problem niedoboru
nauczycieli, a atrakcyjność zawodu nauczyciela
pozostaje niska. Wynagrodzenia nauczycieli są
niskie w porównaniu ze średnimi płacami
absolwentów szkół wyższych, zwłaszcza
wynagrodzenia młodych nauczycieli i nauczycieli
przedszkolnych. Wprowadzone w 2019 r.
podwyżki wynagrodzeń nie zakończyły w sposób
definitywny strajków nauczycieli, które rozpoczęły
się w kwietniu 2019 r. W dużych aglomeracjach
miejskich trudno jest zatrudnić wystarczającą
liczbę nauczycieli. Problem zwiększonego
niedoboru nauczycieli dotyczy w szczególności
takich dziedzin, jak języki obce, matematyka, ICT
i nauki przyrodnicze oraz wczesna edukacja
i opieka nad dzieckiem. Skutki organizacyjne
reformy systemu szkolnictwa (zob. powyżej) nie
przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności
zawodu nauczyciela. Wyniki badania PISA
wykazały, że odsetek uczniów zgadzających się
z opinią, że ich nauczyciel czerpie radość
z wykonywania swojej pracy, jest jednym
z najniższych w OECD (59 % w porównaniu ze
średnią 74 %), natomiast uczniowie uzyskiwali
lepsze wyniki, jeśli postrzegali swojego
nauczyciela jako bardziej entuzjastycznego
(OECD, 2019d). Podjęto pewne działania w celu
poprawy jakości kształcenia wstępnego
nauczycieli oraz możliwości ustawicznego
doskonalenia zawodowego. Konieczne jest
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
36
monitorowanie ich skuteczności oraz wpływu na
umiejętności nauczycieli.
Realizowana jest reforma kształcenia
i szkolenia zawodowego, ale nie można jeszcze
ocenić jej wpływu na poprawę dopasowania
kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy.
Zmieniono strukturę i zakres podstawowych
programów wstępnego kształcenia zawodowego.
Nauczyciele są obecnie zobowiązani do odbycia
obowiązkowego okresowego szkolenia
praktycznego w przedsiębiorstwach.
Zaproponowano pewne zachęty dla pracodawców
do angażowania się w kształcenie i szkolenie
zawodowe, ale ich zakres i skala są ograniczone.
Możliwości uczenia się w miejscu pracy są nadal
niewystarczające. W latach 2017–2018 tylko 15 %
uczniów wzięło udział w programach łączących
naukę w szkole z praktyką w miejscu pracy. W
2018 r. zatrudnionych było 78 % niedawnych
absolwentów kształcenia i szkolenia wstępnego, co
jest wynikiem zgodnym ze średnią UE wynoszącą
79 %, przy czym sytuacja na rynku pracy była
szczególnie korzystna.
Obecnie wdrażana jest reforma szkolnictwa
wyższego z 2018 r., która zmienia modele oceny,
zarządzania i finansowania. Utworzono nowe
instytucje ds. zapewniania jakości, takie jak Rada
Doskonałości Naukowej i Komisja Ewaluacji
Nauki. Instytucje szkolnictwa wyższego
wprowadzają zmiany w swoich strukturach
organizacyjnych, między innymi wdrażają nowe
statuty, dokonują reorganizacji personelu i tworzą
rady naukowe. Przeprowadzenie pierwszej pełnej
oceny będzie możliwe dopiero po zakończeniu
pierwszego pełnego cyklu oceny naukowej i po
ukończeniu studiów wyższych przez pierwszych
studentów objętych nowym programem studiów.
Wstępne przesłanki wskazują jednak na to, że
reforma z 2018 r. może nie być w pełni skuteczna
w poprawie jakości nauczania. W nowej ustawie
brakuje jasności co do wymogów stawianych
wykładowcom w odniesieniu do wstępnych
szkoleń pedagogicznych oraz wsparcia na rzecz
ustawicznego doskonalenia zawodowego.
Nauczyciele akademiccy osiągający gorsze wyniki
w dziedzinie publikacji naukowych mogą zostać
przeniesieni na stanowiska dydaktyczne,
utworzone zgodnie z nowymi przepisami (Żylicz,
2019). Z uwagi na brak szczegółowych
wytycznych dotyczących oceny szkół
doktoranckich efektywność procesu ich
powstawania jest również wątpliwa (tamże).
Umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego
pozostaje w Polsce ograniczone (Komisja
Europejska, 2019b). Mimo że odsetek studentów
zagranicznych lub studentów będących
cudzoziemcami wzrósł do 4 % w 2017 r., jest on
nadal niższy od średniej OECD (OECD, 2019a).
Eksperci twierdzą, że bieżące środki nie są
wystarczające do zachęcenia pracowników do
międzynarodowej mobilności (Kosmalska, 2019).
Odsetek młodych osób podejmujących studia
wyższe utrzymuje się na wysokim poziomie,
natomiast finansowanie szkolnictwa wyższego
pozostaje na niskim poziomie. Odsetek osób
podejmujących studia wyższe zmniejszył się
nieznacznie w ciągu ostatnich kilku lat. Według
badania PISA (OECD, 2019d) status społeczno-
ekonomiczny silnie wpływa na oczekiwania
studentów związane z ukończeniem studiów
wyższych. Mimo tego, od 2018 r. wyższe
wykształcenie miało 46 % osób w wieku 30–34
lat, co znacznie przekracza średnią UE na
poziomie 41 %. Kobiety podejmują i kończą studia
wyższe częściej niż mężczyźni. W tej grupie
wiekowej różnica 19 punktów procentowych
między kobietami a mężczyznami w poziomie
wykształcenia jest jedną z najwyższych w UE.
Wydatki w przeliczeniu na studenta studiów
stacjonarnych w pełnym wymiarze czasu są nadal
znacznie niższe od średniej UE (w PPS): 7 000
EUR w porównaniu z 10 817 EUR.
Udział w kształceniu dorosłych nieco się
poprawił, ale nadal jest ograniczony. W 2018 r.
jedynie 5,7 % dorosłych w wieku 25–64 lat
uczestniczyło w formalnym lub nieformalnym
uczeniu się w ciągu ostatnich czterech tygodni
przed badaniem (średnia UE: 11,1 %). Tylko 1 %
osób o niskim poziomie wykształcenia to dorośli
słuchacze, w porównaniu ze średnią UE
wynoszącą 4,3 %. Postępy w zakresie koordynacji
polityki kształcenia dorosłych były jak dotąd
ograniczone. Wdrażanie Krajowych Ram
Kwalifikacji zostało opóźnione, a zatem ich
wykorzystanie przez pracodawców i pracowników
pozostaje ograniczone. W styczniu 2019 r. rząd
przyjął ogólną część Zintegrowanej Strategii
Umiejętności. Plan jej wdrożenia ma zostać
przygotowany w oparciu o współpracę z OECD.
Jednocześnie właściwe ministerstwa opracowują
plany rozwoju dotyczące konkretnych
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
37
umiejętności, takie jak Program Rozwoju
Kompetencji Cyfrowych do 2030 roku.
Polityka społeczna i włączenie społeczne
Odsetek ludności zagrożonej ubóstwem
zmniejszał się do 2017 r., a w 2018 r. pojawiły
się oznaki jego stabilizacji albo wzrostu.
Odsetek osób zagrożonych ubóstwem lub
wykluczeniem społecznym (wskaźnik AROPE)
w Polsce stale się zmniejszał od momentu
przystąpienia do UE i wynosił 18,9 % w latach
2017–2018, co jest wartością znacznie poniżej
średniej UE. Istnieją jednak dość duże różnice
między regionami. W Polsce Wschodniej
wskaźnik AROPE jest wysoki i wynosi 27 %. Jest
to poziom prawie dwukrotnie wyższy niż
w regionie Polski odnotowującym najlepszy
wynik, czyli w województwie mazowieckim –
14,3 %. W 2018 r. zmalał również odsetek osób
dotkniętych deprywacją materialną i deprywacją
społeczną, zgodnie z tendencją w całej UE (15
).
Wskaźnik ubóstwa trwałego (16
) zwiększył się
nieznacznie z 9,1 % w 2017 r. do 10,5 % w 2018 r.
Wskazuje to, że więcej osób pozostaje dotkniętych
ryzykiem ubóstwa przez długi okres, nie
doświadczając poprawy sytuacji. Dane z badania
budżetów gospodarstw domowych wskazują, że
w 2018 r. wzrosła częstotliwość występowania
wszystkich wskaźników ubóstwa materialnego.
Ukierunkowanie transferów socjalnych jest
nieadekwatne. W 2017 r. adekwatność wsparcia
dochodu minimalnego była niższa od średniej UE,
a zakres tego wsparcia plasował się jedynie nieco
powyżej (17
). Największy wzrost skrajnego
ubóstwa odnotowany w badaniu budżetów
(15) Wskaźnik deprywacji materialnej i społecznej (MSD)
powstał w wyniku przeglądu wskaźnika deprywacji materialnej (MD). Uwzględnia on szersze pojęcie
deprywacji, ponieważ obejmuje również kwestie związane z aktywnością społeczną, podczas gdy wskaźnik
deprywacji mierzył jedynie deprywację materialną. Opiera
się na 13 pozycjach uznawanych za niezbędne (niektóre z nich pokrywają się z pozycjami objętymi wskaźnikiem
deprywacji materialnej). Wskaźnik deprywacji materialnej i społecznej to odsetek osób w całkowitej liczbie ludności,
które to osoby nie mogą sobie pozwolić (z powodu
wymuszonej niemożności) na co najmniej 5 z 13 pozycji umieszczonych w wykazie wskaźnika deprywacji
materialnej i społecznej (w przypadku wskaźnika deprywacji materialnej były to co najmniej 3 pozycje z 9).
(16) Odsetek osób, które są obecnie biedne i które były biedne
również przez 2 z 3 lat ostatnich lat. (17) Zgodnie z analizą porównawczą dotyczącą minimalnego
dochodu w ramach SPC (zob. Komisja Europejska, 2020c).
gospodarstw domowych dotyczy osób/rodzin
utrzymujących się ze świadczeń socjalnych
(innych niż emerytury i renty oraz renty
inwalidzkie), co wskazuje na uchybienia
w systemie zabezpieczenia społecznego.
W połowie 2019 r. świadczenie wychowawcze
w ramach programu 500+ stało się świadczeniem
uniwersalnym, ale jego wartość nominalna
pozostała niezmieniona przez 4 lata. Zapewnienie
powszechnego dostępu do ochrony socjalnej nadal
stanowi wyzwanie. Pracownicy zatrudnieni na
podstawie niektórych umów cywilnoprawnych nie
mają formalnego dostępu do zasiłku dla
bezrobotnych, świadczeń z tytułu macierzyństwa,
emerytur/rent rodzinnych i rent inwalidzkich.
Usługi społeczne są nadal słabo rozwinięte.
Ostatnie najważniejsze inicjatywy rządowe
w ramach polityki społecznej koncentrowały się na
zwiększaniu transferów socjalnych przy
mniejszym nacisku na udostępnianie usług
społecznych (18
), pomimo rosnących potrzeb. W
Polsce brakuje strategii na rzecz zapewnienia
równego dostępu do wysokiej jakości,
przystępnych cenowo i zrównoważonych usług
społecznych świadczonych na poziomie
społeczności lokalnych, obejmującej wymierne
cele i określającej finansowanie krajowe. Przyjęta
w 2019 r. ustawa o realizowaniu usług
społecznych przez centrum usług społecznych ma
na celu stworzenie zintegrowanych usług
społecznych, lecz jej wpływ jest niepewny ze
względu na brak finansowania krajowego
i potencjalne nadmierne poleganie na funduszach
europejskich, które nie mogą zagwarantować
trwałości reformy. Ponadto przyjęty w ustawie
model umożliwia gminom podejmowanie decyzji
co do tego, jakie programy usług będą przez te
centra oferowane, komu i za jaką opłatą – nie
naruszając jednak reguł świadczenia usług
społecznych na podstawie innych przepisów – co
zwiększa ryzyko dalszej fragmentacji świadczenia
usług między gminami. Nie wiadomo jeszcze, czy
w ramach tego modelu może być rozwijany
potencjał organizacji pozarządowych –
dotychczasowego ważnego dostawcy usług
społecznych. Nie obserwuje się postępów we
(18) Ma służyć rozwiązaniu kwestii barier utrudniających
integrację społeczną i integrację na rynku pracy osób
znajdujących się w trudnej sytuacji (np. ze względu na
obowiązki opiekuńcze, niepełnosprawność, rozpad rodziny, zadłużenie, uzależnienie od środków odurzających,
bezdomność).
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
38
wdrażaniu skutecznej koordynacji między
usługami społecznymi i zdrowotnymi. Ponadto
współpraca między lokalnymi służbami
zatrudnienia i służbami socjalnymi pozostaje
ograniczona. Utrudnia to zsynchronizowane
interwencje na rzecz osób długotrwale
bezrobotnych i biernych zawodowo. Nowy model
będzie trudny do wdrożenia, jeśli pracownikom
socjalnym i pozostałym zatrudnionym w tym
sektorze nie zostaną zapewnione godne warunki
pracy, w tym godziwa płaca.
Sytuacja osób z niepełnosprawnościami i ich
opiekunów nie uległa poprawie. Nieznacznie
wzrosły świadczenia pieniężne, ale nie podjęto
działań mających zachęcać osoby
z niepełnosprawnościami i ich opiekunów do
podejmowania pracy. Świadczenie usług
opiekuńczych i usług szczególnej opieki pozostaje
niewystarczające (MRPiPS, 2019). Polska ustawa
o pomocy społecznej nie uwzględnia pomocy
osobistej ani opieki wyręczającej w ramach
świadczeń objętych zakresem tej ustawy. Obecnie
trwa reforma Solidarnościowego Funduszu
Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, który
ustanowiono w 2018 r. w celu zaradzenia tej
sytuacji. Środki finansowe uzyskane w ramach tej
reformy mogłyby zostać wykorzystane na inne
cele.
Opiekę długoterminową w dalszym ciągu
świadczą głównie opiekunowie nieformalni,
często członkowie rodziny, którym brakuje
odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego.
W porównaniu ze średnią OECD, osoby
mieszkające w ośrodkach opieki długoterminowej
w Polsce narażone są na większe ryzyko związane
ze zdarzeniami z zakresu bezpieczeństwa
pacjentów, w tym na zakażenia związane z opieką
zdrowotną i odleżyny (OECD, 2019c). Liczba
pracowników opieki długoterminowej na 100 osób
w wieku co najmniej 65 lat jest bardzo niska
(jeden pracownik w Polsce, podczas gdy średnia w
OECD28 to pięciu pracowników; OECD, 2019b).
Analogicznie, wydatki publiczne na opiekę
długoterminową na poziomie 0,5 % PKB w 2016 r.
są bardzo niskie w porównaniu ze średnią UE
(1,6 %) (Komisja Europejska, 2018b).
Kompleksowe podejście strategiczne oparte na
analizie potrzeb osób wymagających opieki
długoterminowej oraz ich opiekunów, a także
określenie źródeł finansowania stanowiłyby
pierwszy krok na drodze do rozwiązania obecnych
i przyszłych wyzwań demograficznych.
Zdrowie
W ciągu ostatnich 10 lat poprawiły się wyniki
w dziedzinie zdrowia, ale istnieją obszary
wymagające poprawy. Oczekiwana długość życia
w chwili urodzenia jest nadal 3,3 roku krótsza od
średniej UE, przy czym różnica między osobami
najlepiej i najgorzej wykształconymi wynosi 9,2
roku, a różnice między regionami dochodzą do 3,5
roku w przypadku mężczyzn i 2,5 roku
w przypadku kobiet (dane Eurostatu na 2018 r.).
W latach 2011–2016 wskaźnik liczby zgonów
możliwych do uniknięcia dzięki profilaktyce
zmniejszył się o około 10 %, jednak w dalszym
ciągu przekracza średnią UE o ponad jedną trzecią.
Jednocześnie wydatki na profilaktyczną opiekę
zdrowotną w Polsce wynoszą mniej niż połowa
średniej unijnej w ujęciu nominalnym (34 EUR
w porównaniu z 89 EUR na osobę). Behawioralne
czynniki ryzyka, na które można mieć wpływ
przez styl życia, takie jak dieta, palenie tytoniu
i spożywanie alkoholu, odpowiadają za prawie
połowę wszystkich zgonów w Polsce. W tym
samym okresie wzrosła umieralność na raka
prostaty, piersi i jelita grubego, co uwydatnia
wyzwania związane ze świadczeniem usług
w zakresie badań przesiewowych. Chociaż
wprowadzenie w 2015 r. szybkiej ścieżki
onkologicznej poprawiło dostęp do wcześniejszego
wykrywania i opieki, to późna diagnostyka i długi
czas oczekiwania na badania diagnostyczne wciąż
stanowią problem. Dzięki Narodowej Strategii
Onkologicznej jakość opieki onkologicznej
w latach 2020–2030 powinna ulec poprawie; jej
wpływ będzie można jednak ocenić dopiero po
pewnym czasie.
Dostęp do opieki zdrowotnej pozostaje
wyzwaniem. W 2018 r. odsetek ludności polskiej
zgłaszającej niezaspokojone potrzeby w zakresie
badań medycznych ze względu na koszty,
odległość albo czas oczekiwania nieznacznie
wzrósł do 4,2 % czyli poziomu wyraźnie wyższego
od unijnej średniej – 2 %. Odsetek ten jest
znacznie wyższy w przypadku grup o niskich
dochodach. W 2018 r. średni czas oczekiwania na
usługi specjalistyczne wynosił 3,4 miesiąca, przy
czym najdłuższy średni czas oczekiwania
odnotowano w przypadku usług
endokrynologicznych (11 miesięcy)
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
39
i stomatologicznych (8,5 miesiąca). Pod koniec
2019 r. Polska realizowała projekty w zakresie e-
zdrowia mające na celu poprawę dostępu do opieki
zdrowotnej, takie jak platforma „Internetowe
Konto Pacjenta” oraz projekty pilotażowe
dotyczące e-recept i elektronicznych skierowań.
Zgodnie z oczekiwaniami e-recepty mają być
obowiązkowe od stycznia 2020 r., a elektroniczne
skierowania – od 2021 r.
System opieki zdrowotnej jest
niedofinansowany i brakuje mu
długoterminowych ram strategicznych. Brak
długoterminowej wizji rozwoju negatywnie
wpływa na funkcjonowanie systemu, decyzje
inwestycyjne i podział zasobów. W 2017 r.
całkowite wydatki na opiekę zdrowotną
w przeliczeniu na osobę wyniosły 1 507 EUR
(dostosowane do różnic w sile nabywczej) i były
jednymi z najniższych w UE. W ostatnich 15
latach publiczne wydatki na służbę zdrowia (4,6 %
PKB) stanowiły średnio około 70 % całkowitych
wydatków na opiekę zdrowotną. Świadczenia
zdrowotne niefinansowane ze środków
publicznych stanowiły 23 % wszystkich wydatków
na ochronę zdrowia, a ich udział był wyższy niż
średnia UE (16 %), przy czym większość tych
wydatków odnosiła się do leków ambulatoryjnych
(OECD/European Observatory on Health Systems
and Policies, 2019; NIK, 2019a). W 2017 r. około
9 % gospodarstw domowych zgłosiło, że
w niektórych przypadkach nie były w stanie nabyć
przepisanych lub zalecanych leków (GUS, 2018a).
Możliwe jest bardziej efektywne wykorzystanie
zasobów w sektorze szpitalnym. W 2017 r. ponad
jedną trzecią (34 %) wydatków na opiekę
zdrowotną pochłonęło leczenie szpitalne – odsetek
ten jest jednym z najwyższych w UE. Liczba łóżek
szpitalnych jest duża – 6,6 na 1 000 osób w 2017 r.
w porównaniu ze średnią UE na poziomie 5,0 – ale
struktura geograficzna ich rozmieszczenia jest
nierównomierna, a wskaźnik obłożenia niski (66 %
w porównaniu z 77,5 % w UE, dane Eurostatu).
Wprowadzona w październiku 2017 r. sieć szpitali
obejmowała 600 z ponad 900 działających w kraju
szpitali i miała skrócić czas oczekiwania oraz
zapewnić kompleksowe leczenie. Cel ten nie został
osiągnięty, a sytuacja finansowa szpitali
pogorszyła się. W czerwcu 2019 r. zadłużenie
szpitali wyniosło 14 mld PLN.
Wiele zabiegów medycznych obecnie
wykonywanych w szpitalach można
przeprowadzać poza szpitalem po niższych
kosztach. Niektóre zabiegi z zakresu diagnostyki,
opieki specjalistycznej medycznej i rehabilitacji są
niepotrzebnie przeprowadzane w szpitalach
z przyczyn związanych z zachętami finansowymi,
które stanowią część systemu opieki zdrowotnej.
Czynniki ograniczające dostępność, takie jak długi
czas oczekiwania, sprawiają, że niektórzy pacjenci
zgłaszają się do szpitalnych oddziałów
ratunkowych, nawet jeśli nie potrzebują pilnie
pomocy, co powoduje przeciążanie tych
oddziałów. Prowadzone są obecnie liczne
pilotażowe programy mające poprawić
koordynację opieki zdrowotnej, w tym
w odniesieniu do pacjentów onkologicznych
i pewnych nowych programów leczenia. Polska
rozpoczęła procedurę służącą objęciu usług
świadczonych przez dzienne domy opieki
medycznej udzielaniem zamówień w ramach
Narodowego Funduszu Zdrowia. Nowe
rozwiązania w zakresie podstawowej opieki
zdrowotnej były testowane od lipca 2018 r.
w ramach programu pilotażowego opieki
koordynowanej w podstawowej opiece zdrowotnej
„POZ PLUS” w celu wprowadzenia zmian
w systemie opieki zdrowotnej. Od 2018 r.
prowadzone są działania pilotażowe dotyczące
Centrów Zdrowia Psychicznego, aby zapewnić
dostępność usług na terenie całego kraju. Ważne
jest, aby wnioski wyciągnięte z tych projektów
pilotażowych zostały wykorzystane do rozwinięcia
usług i rozprzestrzenienia ich w pozostałych
częściach kraju.
Polska boryka się z problemem znacznego
niedoboru lekarzy i pracowników służby
zdrowia. Aby osiągnąć poziom średniej unijnej,
potrzebnych jest dodatkowo prawie 50 000 lekarzy
i 100 000 pielęgniarek (obecnie zatrudnionych jest
około 90 000 lekarzy i 225 000 pielęgniarek,
zgodnie z obliczeniami opartymi na danych
Eurostatu). Wielu wykształconych w Polsce
lekarzy pracuje za granicą, a liczba lekarzy w kraju
wzrastała średnio o mniej niż tysiąc rocznie,
chociaż maleje liczba zaświadczeń
umożliwiających lekarzom podejmowanie
zatrudnienia za granicą. Personel pielęgniarski
szybko się starzeje. 60 % wszystkich pielęgniarek
jest w wieku 50 lat lub starszym, w tym 27 %
pielęgniarek ma więcej niż 60 lat. Natomiast
pielęgniarki w wieku do 31 lat stanowią jedynie
3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna
40
7 % ogólnej liczby. Średni wiek pielęgniarek
wzrósł do około 52 lat (19
). Stwarza to potencjalne
zagrożenia dla dostępu do opieki zdrowotnej i jej
jakości. Ponadto nierównomierne rozmieszczenie
pracowników służby zdrowia w całym kraju
pogłębia wyzwania związane z brakami w zakresie
usług opieki zdrowotnej i dostępu do niej.
(19) Zgodnie z danymi Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych.
41
3.4.1. WYZWANIA W ZAKRESIE INWESTYCJI
I PRODUKTYWNOŚCI
Rozwój sytuacji w zakresie inwestycji
i produktywności
Poziom inwestycji w Polsce pozostaje
stosunkowo niski. Ożywienie inwestycji
odnotowane w 2018 r. pomogło podwyższyć
relację inwestycji do PKB z około 17 % w 2017 r.
do poziomu nieco powyżej 18 % w 2018 r.
i w pierwszych trzech kwartałach 2019 r. Jest to
poziom znacznie niższy od średniej UE (wykres
3.4.1). Wydatki publiczne były główną siłą
napędową ożywienia inwestycji w 2018 r., podczas
gdy na początku 2019 r. szybciej rosły inwestycje
prywatne. Biorąc jednak pod uwagę prognozowane
spowolnienie gospodarcze (zob. sekcja 1)
i nadchodzące zmiany w świetle trwających
negocjacji w sprawie funduszy UE na lata 2021–
2027, perspektywy ożywienia inwestycji są
niepewne.
Wykres 3.4.1: Wskaźniki inwestycji
4-kwartalna średnia ruchoma wartości w cenach
bieżących, niewyrównywana sezonowo.
Źródło: Eurostat
W 2018 r. i na początku 2019 r. nastąpiło długo
oczekiwane ożywienie inwestycji prywatnych.
Relacja inwestycji prywatnych do PKB była
stosunkowo niska od wielu lat, zwłaszcza
w porównaniu z innymi państwami UE
nadrabiającymi dystans rozwojowy(zob. Komisja
Europejska, 2017, 2018a, 2019b). Relacja ta
zmniejszyła się z 15,6 % w 2015 r. do 13,5 % PKB
w 2018 r. Od początku 2019 r. w inwestycjach
prywatnych pojawiło się ożywienie: wzrost
w ujęciu rocznym wyniósł 14,1 % (III
kw. 2019 r.). Ożywienie inwestycji na początku
2019 r. można odczytywać jako efekty
wymuszanych przez długi okres wysokiego
wykorzystania mocy produkcyjnych decyzji
inwestycyjnych, które wcześniej były odkładane.
W kontekście utrzymujących się barier dla
inwestycji (zob. Komisja Europejska, 2018a,
2019b, ramka 3.5.1) oraz pogarszającej się
prognozy dla popytu międzynarodowego nie ma
pewności co do perspektyw inwestycji
prywatnych. Potwierdziła to część najnowszych
badań wskazująca, że zaledwie 16 %
przedsiębiorców planuje zwiększyć inwestycje
w najbliższej przyszłości (NBP, 2019b).
Wahania tendencji w zakresie inwestycji
publicznych, związane głównie
z wykorzystaniem funduszy UE, mają duży
wpływ na całą działalność inwestycyjną.
Inwestycje publiczne wyrażone jako odsetek PKB
były w Polsce stosunkowo wysokie. W 2018 r.
relacja inwestycji publicznych do PKB wyniosła
4,7 %, czyli znacznie przewyższyła średnią unijną
(2,9 %) i wskaźniki w większości państw
o porównywalnych gospodarkach w regionie.
W znacznym stopniu przyczyniły się do tego
środki UE. Oznacza to, że tendencje w zakresie
inwestycji publicznych mają wpływ na ogólne
wyniki inwestycyjne w Polsce. Od 2016 r. dzięki
środkom UE w okresie budżetowym 2014–2020
w coraz większym stopniu wspierano inwestycje
publiczne; oczekuje się, że finansowanie to
osiągnie najwyższy poziom w latach 2019–2020.
W perspektywie średnioterminowej rola funduszy
UE w inwestycjach publicznych ma się jednak
zmniejszyć, ponieważ środki przyznane Polsce
będą prawdopodobnie niższe w porównaniu
z poprzednim okresem. Oznacza to, że w celu
utrzymania lub zwiększenia stopy inwestycji
należałoby uruchomić dodatkowe środki prywatne
lub publiczne.
Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji
Strategicznych i krajowy bank rozwoju
wspierają inwestycje w Polsce. Od 2015 r.
całkowite finansowanie w ramach tego
instrumentu w Polsce wyniosło około 3,9 mld
EUR i ma wygenerować dodatkowe inwestycje
o wartości 21 mld EUR. Na projekty w zakresie
infrastruktury i innowacji przeznaczono 3,7 mld
EUR. W szczególności, przewoźnik kolejowy
3.4. KONKURENCYJNOŚĆ, REFORMY I INWESTYCJE
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
42
otrzymał środki unijne w ramach planu
inwestycyjnego dla Europy o wartości około 47,5
mln EUR. Ponadto 212 mln EUR przeznaczono na
finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw
(MŚP). Oczekuje się, że lepszy dostęp do
finansowania przyniesie korzyści ogółem prawie
75 200 MŚP i spółkom o średniej kapitalizacji. Do
końca 2020 r. wszystkie instrumenty finansowe
UE mają zostać objęte nowym programem
InvestEU. InvestEU skupi się na obszarach
istotnych dla Polski: zrównoważonej
infrastrukturze, badaniach naukowych
i innowacjach, transformacji cyfrowej,
inwestycjach społecznych i umiejętnościach. Bank
Gospodarstwa Krajowego (BGK), będący
krajowym bankiem rozwoju i promocji, wspiera
wzrost gospodarczy poprzez finansowanie
projektów infrastrukturalnych. Ma również na celu
promowanie przedsiębiorczości i rozwój
mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich
przedsiębiorstw przez oferowanie gwarancji
i instrumentów zabezpieczających. BGK prowadzi
również działalność w zakresie pobudzania
współpracy między przedsiębiorstwami, sektorem
publicznym i instytucjami finansowymi.
Wyraźnie wzrasta wydajność pracy, ale
utrzymują się pewne słabości związane
z czynnikami pobudzającymi wydajność.
Wzrost wydajności pracy jest od kilku lat jednym
z najszybszych w UE (sekcja 1). Towarzyszył mu
silny wzrost płac, który stopniowo zmniejszał
wciąż znaczną różnicę między poziomem
wynagrodzeń w Polsce a średnią UE. Różnica
w wydajności między dużymi i małymi
przedsiębiorstwami w Polsce jest jedną
z najwyższych w UE. W połączeniu z relatywnie
wysokim odsetkiem małych firm sprawiło to, że
wydajność jest wciąż niższa od średniej UE (zob.
Bauer et al., 2020). Poza inwestycjami
kapitałowymi, (sekcja 1), wzrost wydajności
można zatem osiągnąć również poprzez
uwolnienie potencjału wzrostu przedsiębiorstw.
Obejmuje to usunięcie barier związanych
z otoczeniem regulacyjnym przedsiębiorstw (zob.
ramka 3.5.1), dostępność wykwalifikowanej siły
roboczej i skuteczne upowszechnianie innowacji
w całej gospodarce.
Innowacje
Polska podejmuje działania mające na celu
zwiększenie zdolności innowacyjnych
gospodarki, ale znaczny wzrost innowacji wciąż
jeszcze się nie pojawił. Polska w dalszym ciągu
osiąga tylko umiarkowane wyniki w Europejskim
Rankingu Innowacyjności z 2019 r. (Komisja
Europejska, 2019d). Całkowite wydatki na badania
i rozwój utrzymują się na niskim poziomie – 1,2 %
PKB w porównaniu ze średnią UE wynoszącą
2,1 % w 2018 r. – przy czym wciąż istnieją różnice
regionalne. Mimo że wydatki przedsiębiorstw na
badania i rozwój wzrosły ponad czterokrotnie
w ciągu ostatnich dziesięciu lat, pozostają one na
poziomie poniżej średniej UE (20
). Jeśli chodzi
o produkcję innowacyjną, nie można jeszcze
zaobserwować żadnych istotnych wyników. Widać
to na przykładzie jedynie powolnego wzrostu
aktywności patentowej i udziału w eksporcie
zaawansowanych technologicznie produktów
w ostatnich latach, jak pokazują statystyki
Europejskiego Urzędu Patentowego (21
).
Rozszerzony system korzystnego opodatkowania
dochodów z badań i innowacji, ulga podatkowa
„Innovation Box” (22
), której wykorzystanie
szybko rośnie, oraz wprowadzenie nowej
uproszczonej formy spółki akcyjnej mogą
stanowić wsparcie dla innowacyjnych
przedsiębiorstw. Rozwój rynków wysokiego
ryzyka pozostaje kluczowy dla ułatwienia rozwoju
innowacyjnych przedsiębiorstw. Środki mające na
celu zwiększenie zdolności innowacyjnych
gospodarki doprowadziłyby do dalszych postępów
w realizacji celu zrównoważonego rozwoju 9.
Polskie przedsiębiorstwa, zwłaszcza te małe,
powoli wdrażają technologie cyfrowe. W mniej
niż 8 % małych przedsiębiorstw poziom
transformacji cyfrowej jest wysoki w porównaniu
z 50 % dużych przedsiębiorstw (Komisja
Europejska, 2020b). Wykorzystanie robotów jest
raczej ograniczone, w 2019 r. korzystało z nich
średnio 7,5 % przedsiębiorstw. Ograniczone
wykorzystanie technologii cyfrowych może
wynikać w pewnym stopniu z trudności
przedsiębiorstw w zatrudnianiu specjalistów,
pomimo wysokiego odsetka absolwentów
w dziedzinie nauk przyrodniczych, inżynierii
(20) Poziom nakładów w Polsce wzrósł z 0,2 % PKB w 2008 r.
do 0,8 % w 2018 r., przy średniej unijnej wynoszącej 1,4 % w 2018 r. (Eurostat).
(21) https://www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/statistics.html#applications
(22) Ulgę „Innovation Box” wprowadzono w 2019 r.; obejmuje
ona preferencyjną stawkę podatku w wysokości 5 % od dochodów generowanych przez prawa własności
intelektualnej.
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
43
i informatyki (zob. sekcja 3.3).
Mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa
mają również ograniczony dostęp do
specjalistycznych szkoleń w zakresie ICT ze
względu na brak dostępności personelu oraz
problemy związane z kosztami i płacami.
W ramach krajowej strategii „Przemysł 4.0” rząd
zorganizował warsztaty mające na celu
zaznajomienie MŚP z praktycznym
wykorzystaniem rozwiązań cyfrowych, takich jak
sztuczna inteligencja, obliczenia wielkiej skali
i druk 3D.
Polska wprowadza środki mające na celu
poprawę wyników działalności naukowej.
Ustawa z 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
i nauce jest w trakcie wdrażania, a akty
wykonawcze do ustawy są przygotowywane
i uchwalane. Nowe kryteria oceny dotyczące
organizacji naukowych podkreślają znaczenie
współpracy międzynarodowej
i umiędzynarodowienia nauki. Pierwszą edycję
programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia
badawcza” zakończono w październiku 2019 r.,
wybierając 10 uniwersytetów, które otrzymają
wsparcie w swojej działalności badawczej. Nowa
konfiguracja rad uczelni, obejmująca zewnętrzne
zainteresowane strony, może pozytywnie wpłynąć
na społeczne i gospodarcze oddziaływanie
uniwersytetów. Kształcenie doktorantów zostało
zreorganizowane poprzez ustanowienie
odpowiednich szkół doktorskich, które mogą być
prowadzone przez instytucje szkolnictwa
wyższego. W 2019 r. Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego zainicjowało reformę
Polskiej Akademii Nauk, mającą na celu m.in.
zwiększenie uprawnień Prezesa Akademii
w zakresie nadzoru nad instytutami naukowymi
PAN, przegląd zewnętrzny instytutów oraz
wprowadzenie minimalnego poziomu płac dla
naukowców.
Potencjał współpracy środowiska naukowego ze
środowiskiem biznesu nadal nie jest w pełni
wykorzystywany. Współpraca między
przedsiębiorstwami a instytutami naukowymi nie
poprawia się, co potwierdzają najnowsze dane
dotyczące wspólnych publikacji przedsiębiorstw,
środowisk naukowych oraz badania publiczne
finansowane przez sektor prywatny (Komisja
Europejska, 2019a). W 2019 r. powstała „Sieć
Badawcza: Łukasiewicz”, które obejmuje 38
instytutów badawczych i Centrum Łukasiewicz.
Do jej głównych zadań należy zapewnienie
doskonałości badawczej i w zakresie rozwoju oraz
zapewnienie transferu wiedzy do gospodarki. Jej
celem jest wspieranie doskonałości naukowej
i komercjalizacji działalności badawczej. Centrum
pełni funkcję koordynatora w ramach sieci,
zapewniając spójność programów badawczych
instytutów z krajowymi strategiami. Rola
ośrodków transferu technologii w procesie
rozpowszechniania innowacji pozostaje
ograniczona (Komisja Europejska, 2017b; Łobacz,
2018).
3.4.2. OTOCZENIE REGULACYJNE
I INSTYTUCJONALNE
Otoczenie regulacyjne przedsiębiorstw
Pomimo ogólnie korzystnych warunków
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce
brak pewności regulacyjnej wpływa
niekorzystnie na nastroje gospodarcze. Polscy
przedsiębiorcy korzystają ze stymulowanej
popytem sprzyjającej fazy cyklu gospodarczego,
zasadniczo nieograniczonego dostępu do rynku
pracy i finansowania. Postrzeganie otoczenia
biznesowego przez przedsiębiorstwa pogarsza się
jednak, jak wskazały różne badania organizacji
biznesowych (Konfederacja Lewiatan, 2019).
Jednym ze zidentyfikowanych kluczowych
czynników wpływających na nastroje gospodarcze
jest niepewność wynikająca z niestabilności
otoczenia regulacyjnego i instytucjonalnego,
obejmującego łatwość płacenia podatków (NBP,
2019c). Na przykład sektor handlu detalicznego
zmaga się ze znaczącymi zmianami regulacyjnymi,
które albo już wprowadzono (zakaz handlu
w niedziele), albo są w toku (podatek od sprzedaży
detalicznej). Obciążenie regulacyjne znajduje
również odzwierciedlenie w wynikach Polski
w najnowszych międzynarodowych rankingach
prowadzenia działalności gospodarczej.
W rankingu z 2020 r. zawartym w sprawozdaniu
Banku Światowego dotyczącym łatwości
prowadzenia działalności gospodarczej („Doing
Business”) Polska spadła o siedem miejsc, głównie
ze względu na bardziej uciążliwe procedury
przenoszenia własności i rejestrowania
nieruchomości oraz płacenia podatków (Bank
Światowy, 2019b). Z kolei wyniki globalnego
indeksu konkurencyjności wskazują na
niedociągnięcia w ogólnej strukturze
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
44
instytucjonalnej, przy czym słabe rezultaty dotyczą
między innymi regulacji rządowych, skuteczności
ram prawnych i stabilności polityki rządu (WEF,
2019).
Oprócz przeglądu przepisów regulacyjnych
z 2018 r. rząd przedstawił nowe środki mające
na celu poprawę otoczenia regulacyjnego.
Wpływ ustawy z 2018 r., tzw. Konstytucji biznesu
(zob. Komisja Europejska, 2019b), można jak
dotąd ocenić jako mieszany. Rząd wprowadza
nowe zmiany, w tym pewne ulgi w odniesieniu do
składek na ubezpieczenie społeczne, skrócenie
wymaganego minimalnego okresu
przechowywania akt pracowników, a także
wydłużenie terminów płatności VAT od importu.
Ponadto w 2020 r. weszła w życie ustawa w celu
ograniczenia zatorów płatniczych, wprowadzająca
wiążące prawnie terminy zapłaty, które mają
pomóc w rozwiązaniu problemu opóźnień
w płaceniu kontrahentom i wspierać płynność
finansową przedsiębiorstw. Oprócz tych
usprawnień dotyczących już istniejących
przedsiębiorstw istnieją inne środki zachęcające do
tworzenia nowych przedsiębiorstw, takie jak
wprowadzenie nowej prostej spółki akcyjnej
o minimalnym kapitale w wysokości 1 PLN (około
0,2 EUR).
Nowe przepisy dotyczące zamówień
publicznych mają na celu wyeliminowanie
głównych problemów w zakresie udzielania
zamówień publicznych w Polsce. System
zamówień publicznych boryka się z problemem
niskiej liczby przedsiębiorstw konkurujących ze
sobą w postępowaniach o udzielenie zamówienia,
co skutkuje wysokim odsetkiem procedur,
w których otrzymano tylko jedną ofertę. Nowe
przepisy dotyczące udzielania zamówień
publicznych, które przyjęto jesienią 2019 r. i które
mają wejść w życie w 2021 r., mają na celu
sprostanie tym wyzwaniom. Ułatwiają one udział
przedsiębiorstw w zamówieniach publicznych
i ogólnie regulują znacznie szerszą część cyklu
zakupu niż sam wybór wykonawców. Ustawa
wprowadza mechanizmy wdrażania polityki
udzielania zamówień publicznych. Nakłada ona
między innymi wymóg mechanizmu korekty cen
w umowach długoterminowych, wprowadza
płatności częściowe w przypadku dłuższych umów
i wyklucza stosowanie nieuczciwych klauzul.
Uczestnicy rynku długo czekali na te zmiany, które
mają służyć stworzeniu lepszych warunków, aby
zwiększyć zainteresowanie przedsiębiorstw, w tym
małych i średnich, zamówieniami publicznymi.
Funkcjonowanie rynku
Integracja Polski na europejskim jednolitym
rynku jest kluczem do osiągnięcia sukcesu
w zakresie wzrostu gospodarczego. Polska nadal
pozyskuje udziały w rynku światowym i czerpie
znaczne korzyści z bezpośrednich inwestycji
zagranicznych, gdyż jest dobrze zintegrowana
w ramach europejskich łańcuchów dostaw. Polska
nadal poprawia terminowość transpozycji prawa
UE, w 2019 r. wzrosła jednak liczba
nieprawidłowo przetransponowanych dyrektyw
i toczących się postępowań w sprawie uchybienia
zobowiązaniom państwa członkowskiego (zob.
Komisja Europejska, 2020d). Lepsze stosowanie
powiązanych przepisów i norm daje możliwość
dalszego zwiększenia korzyści z jednolitego rynku
dla Polski i innych państw członkowskich.
Regulacje rynku energii elektrycznej
przyczyniają się do zakłóceń na rynku. Pomimo
wzrostu przywozu z Niemiec, Czech i Słowacji
wewnętrzna elektroenergetyczna sieć przesyłowa
nie jest wystarczająco rozwinięta, aby w pełni
wykorzystać połączenia międzysystemowe.
Ponadto Polska ogranicza za pomocą środków
regulacyjnych pełne wykorzystanie mostów
energetycznych z Litwą i Szwecją. Zmiany
regulacyjne wprowadzone na przełomie 2018
i 2019 r., będące realizacją zamierzenia rządu
służącego zamrożeniu cen energii elektrycznej
(zob. Komisja Europejska, 2019b), miały wpływ
na podstawowe elementy rynku energii, takie jak
rentowność, przychody i potencjał wzrostu
dostawców. Wynikające z tego zakłócenia cen
energii mogą również zmniejszyć skuteczność
polityk w zakresie efektywności energetycznej,
ograniczyć zachęty do stosowania odnawialnych
źródeł energii i mogą mieć negatywny wpływ na
finanse publiczne, zwłaszcza jeśli potencjalne
skumulowane straty będą dotyczyć
przedsiębiorstw w sektorze energii
kontrolowanych przez państwo.
Na rynku gazu pozycja dominująca firmy
państwowej zakłóca rynek. W 2018 r. udział
w rynku PGNiG w dalszym ciągu wzrastał, z 80 %
do ponad 82 %. Zmiana ta wynikała ze znacznego
zmniejszenia zakupów gazu od innych państw
członkowskich UE przez dużych (przemysłowych)
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
45
odbiorców końcowych (URE, 2019) oraz wzrostu
liczby długoterminowych umów między PGNiG
a energochłonnymi sektorami przemysłu (PGNiG,
2019). Ograniczenie konkurencji na rynku gazu
i dominacja umów długoterminowych mogą
prowadzić do wzrostu cen gazu dla gospodarstw
domowych i konsumentów przemysłowych,
ograniczenia inwestycji w sektorze gazowym oraz
utrudnień w dekarbonizacji gospodarki
i ograniczenia przyszłej roli gazów ze źródeł
odnawialnych w Polsce.
W Polsce dochodzi do kolejnej istotnej zmiany
ram zarządzania w odniesieniu do firm
państwowych. W ramach rządu powołanego po
wyborach w 2019 r. utworzono nowe Ministerstwo
Aktywów Państwowych. Ma ono nadzorować
wszystkie przedsiębiorstwa będące własnością
Skarbu Państwa i kontrolowane przez Skarb
Państwa, w tym spółki działające w sektorze
finansowym i sektorze energetycznym. Jest to
istotna zmiana w stosunku do wcześniejszych
ustaleń wynikających z ustawy o zasadach
zarządzania mieniem państwowym z 2017 r.,
w której kluczowe obowiązki nadzorcze
przekazano właściwym ministerstwom (np.
Ministerstwu Energii) i byłemu Ministerstwu
Skarbu Państwa (Komisja Europejska, 2018a).
Utworzenie nowego ministerstwa sprawującego
scentralizowany nadzór to krok w kierunku
zapewnienia zgodności z wytycznymi OECD. Nie
wiadomo jeszcze, czy pomoże to zapewnić
większą zgodność z innymi kluczowymi
wytycznymi, w tym wprowadzeniem rzetelnych
procedur przeglądu przesłanek dla własności
publicznej w gospodarce, lub standardyzacją
procedur mianowania zarządów.
Zwiększenie własności państwowej
w gospodarce pogłębia potrzebę wzmocnienia
niezależnego nadzoru i organów regulacyjnych.
W ostatnich latach zwiększyła się rola odgrywana
w gospodarce przez przedsiębiorstwa będące
własnością Skarbu Państwa, w szczególności
w kluczowych sektorach, takich jak finanse
i energia (sekcja 3.2 i Komisja Europejska, 2019b).
Podkreśla to znaczenie solidnego i niezależnego
nadzoru nad sektorem finansowym (zob. sekcja
3.2) oraz silnych i niezależnych organów
regulacyjnych, np. dla sektora energetycznego
(zob. sekcja 3.4.2).
Jakość instytucji
Niedostateczne konsultacje dotyczące wniosków
ustawodawczych nadal stanowią istotny
problem. Od 2019 r. przewodniczący rządowej
stałej komisji ma prawo zablokować projekt
ustawodawczy przedłożony przez rząd, jeżeli nie
zostały przeprowadzone konsultacje publiczne.
Ponadto utworzono Centrum Analiz
Strategicznych – nowy organ w Kancelarii Prezesa
Rady Ministrów – m.in. aby poprawić jakość
rządowych projektów ustawodawczych. Centrum
prawdopodobnie przyczyni się do usprawnienia
procesu legislacyjnego, jednak ze względu na fakt,
iż stanowi ono część Kancelarii, niepokój budzi
kwestia jego niezależności. Ponadto nadal nie
wprowadzono wymogu przeprowadzenia
konsultacji publicznych w przypadku projektów
ustaw składanych przez członków parlamentu, co
ma wpływ na ogólną jakość ustaw (Komisja
Europejska, 2018a, 2019b). Mimo że w 2018 r.
i 2019 r. w ten sposób złożono mniej projektów
ustaw, pozostaje to źródłem niepewności dla
obywateli i przedsiębiorstw, czego przykładem jest
wniosek w sprawie zniesienia limitu płatności
składek na ubezpieczenia społeczne (23
).
Nadal występuje ryzyko poważnego naruszenia
praworządności w Polsce, co może negatywnie
wpływać na zaufanie inwestorów. Zgodnie
z opinią międzynarodowych zainteresowanych
podmiotów (zob. np. EBC, 2019; OECD, 2019f)
utrzymujące się ryzyko naruszenia praworządności
zagraża skutecznemu funkcjonowaniu systemu
wymiaru sprawiedliwości i ogólnej stabilności
instytucjonalnej, zakłóca wzajemne zaufanie, a co
za tym idzie – pogarsza klimat inwestycyjny
i trwałość długoterminowego wzrostu
gospodarczego. W ciągu 2019 r. Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał
prawomocne orzeczenia, w których potwierdził, że
pierwotnie przyjęte w Polsce przepisy dotyczące
(23) Wniosek miał sprawić, aby najlepiej zarabiające osoby
płaciły składki na ubezpieczenia społeczne na podstawie wysokości ich całkowitego rocznego wynagrodzenia, a nie
do wysokości 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, jak to ma miejsce obecnie. Pomysł ten był
przedmiotem publicznych dyskusji prowadzonych przez
rząd pod koniec 2019 r., jednak to posłowie przedłożyli projekt ustawy. Projekt został przesłany do komisji
parlamentarnej, a następnie wycofany ze względu na brak
poparcia. Jako że ustawa ta miałaby znaczny wpływ na
przedsiębiorstwa i pracowników, partnerzy społeczni
zwrócili się o przeprowadzenie stosownych konsultacji publicznych w tej sprawie.
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
46
obniżenia wieku przejścia sędziów w stan
spoczynku stanowiły naruszenie przepisów
unijnych w zakresie niezależności sądów (24
), oraz
orzeczenie w trybie prejudycjalnym dotyczące
niezależności Izby Dyscyplinarnej Sądu
Najwyższego (25
). Komisja postanowiła również
wnieść sprawę przeciwko Polsce do Trybunału
Sprawiedliwości w związku z nowym systemem
środków dyscyplinarnych wobec sędziów, który
niesie ze sobą ryzyko podważenia niezawisłości
sędziów. Ponadto Komisja postanowiła zwrócić się
do Trybunału Sprawiedliwości o wprowadzenie
środków tymczasowych przez nakazanie Polsce,
aby zawiesiła działalność Izby Dyscyplinarnej
Sądu Najwyższego (26
). W dniu 23 stycznia 2020 r.
Sejm przyjął ustawę dotyczącą funkcjonowania
sądownictwa, która według Europejskiej Komisji
na rzecz Demokracji przez Prawo („Komisji
Weneckiej”) budzi niepokój co do niezależności
sądów (27
). Nadal toczy się postępowanie wszczęte
na podstawie art. 7 ust. 1 TUE (28
).
3.4.3. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY
Krajowa infrastruktura energetyczna starzeje
się, podczas gdy popyt na energię elektryczną
wzrasta. W 2018 r. krajowa produkcja energii
elektrycznej brutto spadła, natomiast jej zużycie
wzrosło (URE, 2019). Polska stoi w obliczu
znacznych potrzeb inwestycyjnych w zakresie
zdolności do wytwarzania energii elektrycznej,
gdyż średni wiek elektrowni węglowych wynosi
30–40 lat (Euracoal, 2019), a popyt na energię
wciąż wzrasta. W nadchodzącym dziesięcioleciu
wycofanych z eksploatacji zostanie około 25 %
obecnych krajowych mocy wytwórczych,
w których największy udział (94 %) będą miały
jednostki opalane węglem kamiennym lub węglem
brunatnym (URE, 2019). W 2018 r. udział gazu
ziemnego w zużyciu krajowym brutto (z
wyłączeniem energii elektrycznej i ciepła
pochodnego) był o 15,2 % niższy niż średnia
(24) Sprawy C-619/18 i C-192/18.
(25) Sprawy połączone C-585/18, C-624/18 i C-625/1. (26) Sprawa C-719/19.
(27) CDL-PI(2020)002-e Polska – pilna wspólna opinia na temat zmian do Ustawy o ustroju sądów powszechnych,
ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych
ustaw.
(28) Zob. uzasadniony wniosek na podstawie art. 7 ust. 1 TUE
(COM(2017)835 final), który ostatnio omówiono na posiedzeniu Rady do Spraw Ogólnych w dniu 10 grudnia
2019 r.
unijna wynosząca 23,6 %. Na niektórych
obszarach sieć dystrybucji gazu jest
niewystarczająco rozwinięta.
Sprawnie przebiega realizacja znaczących
projektów transgranicznych w sektorze gazu
i energii elektrycznej. Polska jest zaangażowana
w szereg projektów gazowych w regionie.
Postępuje budowa rurociągów
międzysystemowych z Litwą i Słowacją, choć
z pewnym opóźnieniem. Ponadto Polska
postanowiła zwiększyć przepustowość terminalu
skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Świnoujściu
oraz zbudować drugi terminal LNG w Gdańsku, co
umożliwiłoby zaspokajanie popytu na gaz
w sąsiednich państwach. Polska jest zaangażowana
w zsynchronizowanie sieci elektroenergetycznych
państw bałtyckich z europejską siecią
kontynentalną do końca 2025 r. Obejmuje to
położenie podwodnego kabla o wysokim napięciu
łączącego z Litwą oraz wzmocnienie sieci
wewnętrznej, aby zapewnić jej pełną
funkcjonalność. Realizacja projektu mającego na
celu zsynchronizowanie sieci jest w toku.
Jedną z wybranych strategii mających
zaspokoić wzrastający popyt na energię
elektryczną jest rozwój sektora wytwarzania
energii jądrowej. Zgodnie z Krajowym planem na
rzecz energii i klimatu (29
) energia jądrowa ma
poprawić dywersyfikację źródeł energii
i przyczynić się do ograniczenia udziału węgla
w wytwarzaniu energii elektrycznej
w perspektywie długoterminowej. Zgodność
przyszłych aktualizacji Programu Polskiej
Energetyki Jądrowej z ramami prawnymi
Euratomu i UE ma zasadnicze znaczenie
w kontekście rozwoju mocy wytwórczych energii
jądrowej w Polsce.
Wysoki wzrost transportu drogowego ma
wpływ na udział przewozów kolejowych
w transporcie towarów i osób. Modernizacja linii
kolejowych postępuje w wolniejszym tempie niż
rozwój dróg szybkiego ruchu. Niezadowalający
stan techniczny infrastruktury kolejowej,
ograniczenia przepustowości i przedłużające się
remonty trakcji kolejowych prowadzą do częstych
zakłóceń ruchu i ograniczeń operacyjnych pod
(29) W ciągu 2020 r. Komisja oceni ostateczne krajowe plany
w zakresie energii i klimatu przedłożone przez państwa członkowskie.
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
47
względem szybkości, długości pociągu
i maksymalnego nacisku osi (30
). Ma to negatywny
wpływ na konkurencyjność kolejowych
przewozów towarowych. (UTK, 2019; Pieriegud,
2019). W efekcie w latach 2005–2018 kolejowy
transport towarowy w Polsce wzrósł jedynie
o 19 %, podczas gdy transport drogowy – o 215 %
(zob. wykres 3.4.2) (GUS, 2019c). W przypadku
większości połączeń pociągi osobowe nie są
atrakcyjną alternatywą dla prywatnych
samochodów ze względu na niską częstotliwość
przejazdów oraz niewystarczające zintegrowanie
z innymi środkami transportu (Rosa, 2018;
Moskwik i Krupa, 2019; Komornicki, 2019;
Gadziński i Goras, 2019).
Wykres 3.4.2: Wyniki transportu towarowego w miliardach
tonokilometrów (tkm)
Źródło: Komisja Europejska, Główny Urząd Statystyczny
Niewystarczająco rozwinięte połączenia lądowe
hamują rozwój portów morskich w Polsce.
Główne utrudnienia wynikają po pierwsze
z nieukończonej modernizacji korytarza sieci
bazowej Bałtyk-Adriatyk i kolejowego korytarza
towarowego. Rozbudowa dostępu kolejowego do
portów morskich w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie
i Świnoujściu ma zasadnicze znaczenie dla
zwiększenia ilości towarów transportowanych
z portów morskich drogą kolejową. Stosowne
inwestycje mają zostać zrealizowane do 2022 r. Po
(30) Na przykład długość linii, na których można osiągnąć
szybkość powyżej 160 km/h, stanowi około 1 % całkowitej
długości linii kolejowych oraz odpowiednio: 120-160 km/h
– 15 %; 80-120 km/h – 43 %; do 80 km/h – 41 %. Źródło: rządowa Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu
do 2030 r.
drugie, istniejące połączenia drogowe z portami
w Gdyni i Szczecinie nie odpowiadają normom
w zakresie pojazdów ciężarowych (NIK, 2018;
Pieriegud, 2019). Ze względu na brak
kompleksowego planowania transportu
intermodalnego i transportu morskiego wydajność
inwestycji w tych sektorach jest ograniczona. Po
trzecie, zdolność przeładunkowa i liczba terminali
intermodalnych do przeładunku towarów wydaje
się ograniczona, a cyfryzacja usług intermodalnych
nie postępuje w zadowalającym tempie
(Bocheński, 2018; Pieriegud, 2019).
Mimo znacznych inwestycji w mobilność
miejską niemal połowa mieszkańców obszarów
zurbanizowanych nie ma bezpośredniego
dostępu do transportu publicznego. Szybki
rozwój obszarów otaczających miasta w ostatnich
latach doprowadził do zwiększenia
zapotrzebowania na dojazdy w takim stopniu, że
istniejący transport publiczny nie może go
zaspokoić. Odległość do najbliższego przystanku
transportu publicznego wynosi średnio 2 km, co
utrudnia korzystanie z niego oraz zmniejsza
mobilność osób, które nie mogą korzystać
z samochodów (Gadziński i Goras, 2019). Duża
zależność od transportu indywidualnego zwiększa
emisje dwutlenku węgla i inne, pogarsza
bezpieczeństwo na drodze oraz prowadzi do
zagęszczenia ruchu, co – wraz z niedostatecznie
rozwiniętą infrastrukturą dla rowerzystów
i pieszych – obniża jakość życia w miastach
(Gadziński i Goras, 2019; Komornicki, 2019).
Większość miast w Polsce przyjęła plany
zrównoważonej mobilności miejskiej, jednak nie
są one wdrażane (Gadziński i Goras, 2019).
Projekty inwestycyjne w zakresie transportu
miejskiego często prowadzą do sprzecznych
rezultatów i nie są dostosowane do polityk
lokalnych, takich jak polityka ochrony środowiska,
zdrowia oraz planowania przestrzennego. Nie
towarzyszą im również środki operacyjne mające
ograniczyć ruch zmotoryzowany.
W ostatnich latach bezpieczeństwo na drogach
w Polsce poprawiło się, jednak postęp w tej
dziedzinie wyhamował. W 2018 r. w Polsce
odnotowano 75 ofiar śmiertelnych wypadków
drogowych na milion mieszkańców, podczas gdy
średnia w UE wynosi 49. Odsetek zabitych
pieszych wynosi 29 % i jest znacznie wyższy od
średniej unijnej wynoszącej 21 %. Mimo że
w latach 2010–2016 liczba ofiar śmiertelnych na
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
2005 2010 2015 2018
Ogółem Transport kolejowy
Transport drogowy
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
48
drodze zmalała w Polsce o 23 %, w kolejnych
dwóch latach wskaźnik ten spadł jedynie o 5 %,
a wstępne dane liczbowe za 2019 r. wskazują
nawet nieznaczny wzrost w ujęciu rok do roku
(POBR, 2020). Główne przyczyny tych
niekorzystnych zmian poziomu bezpieczeństwa na
drodze to przekraczanie dopuszczalnej prędkości,
brak ochrony niechronionych użytkowników drogi
oraz niedociągnięcia infrastrukturalne. Aby
poprawić bezpieczeństwo ruchu drogowego,
Polska skupia się na kampaniach edukacyjnych,
natomiast przestrzeganie dopuszczalnej prędkości
nie jest należycie egzekwowane, a infrastruktura
dla niechronionych użytkowników drogi nadal jest
niedostatecznie rozwinięta. Od października
2019 r. Polska jest jednym z sześciu państw
beneficjentów nowego unijnego programu
wymiany informacji na temat bezpieczeństwa
ruchu drogowego, realizowanego w ramach
partnerstw z Francją i Austrią.
Polska poczyniła znaczne postępy, jeżeli chodzi
o korzystanie z ultraszybkich i mobilnych sieci
szerokopasmowych, jednak nadal jest daleka od
osiągnięcia swoich celów w zakresie łączności.
Polska zobowiązała się do zapewnienia wszystkim
obywatelom do 2020 r. łączności o przepustowości
co najmniej 30 Mb/s, jak również zapewnienia
dostępu do połączeń internetowych o prędkości
gigabitowej w ramach celów społeczeństwa
gigabitowego do 2025 r. Mimo pewnych postępów
Polska nadal jest daleka od wypełnienia tych
zobowiązań, gdyż obecnie jedynie 66 %
gospodarstw domowych posiada dostęp do
łączności o przepustowości co najmniej 30 Mb/s,
a mniej niż 30 % jest objętych siecią gigabitową
(Komisja Europejska, 2020b). Główne przeszkody
utrudniające realizację tych zobowiązań są
związane z uwarunkowaniami geograficznymi
wpływającymi na wzrost kosztów uruchomienia
sieci. Aby wspierać rozwój szybkich sieci, władze
polskie utworzyły również nowy fundusz
szerokopasmowy. Jeżeli chodzi o uruchomienie
sieci 5G, Polska pracuje nad określeniem
warunków aukcji pionierskich pasm częstotliwości
5G (700 MHz, 3,6 GHz i 26 GHz), jednak
skuteczne uruchomienie 5G będzie wymagało
ścisłego monitorowania przez wszystkie stosowne
strony.
3.4.4. RÓŻNICE REGIONALNE
Polskie regiony szybko doganiają regiony lepiej
rozwinięte w UE, jednak nadal utrzymują się
pewne różnice. Od przystąpienia Polski do UE
w 2004 r. wszystkie regiony w Polsce rozwijały się
szybciej niż UE jako całość. Tempo obserwowanej
konwergencji ze średnią UE było jednak nierówne,
co objawia się tym, że bardziej zamożne regiony
w Polsce zmniejszają dystans rozwojowy szybciej
niż regiony mniej rozwinięte. Jeszcze bardziej
wyraźne różnice – nie tylko w procesie doganiania
regionów lepiej rozwiniętych, lecz również
w innych obszarach – są widoczne na poziomie
subregionalnym oraz między obszarami miejskimi
i wiejskimi, co tworzy wyzwania dla polityk
publicznych (Komisja Europejska, 2019b).
Infrastruktura transportowa ma wpływ na
lokalny rozwój i różnice między regionami. Od
przystąpienia Polski do UE infrastruktura drogowa
w Polsce znacznie się poprawiła (Komisja
Europejska, 2018a, 2019b). To z kolei
doprowadziło do poprawy łączności wielu
obszarów z ośrodkami działalności gospodarczej
oraz ułatwiło ich rozwój. Jednocześnie obszary
peryferyjne nadal są niedostatecznie dostępne;
dotyczy to w szczególności obszarów na
pograniczach poszczególnych województw,
względnie w sąsiedztwie granicy państwowej.
Wynika to częściowo z faktu, że inwestycje
w infrastrukturę drogową niekoniecznie są
realizowane w pierwszej kolejności na terytoriach,
do których nie jest łatwo dotrzeć drogą. Ponadto
połączenia nowo wybudowanych autostrad i dróg
ekspresowych z siecią dróg drugorzędnych nie
zawsze są wystarczające, aby zlikwidować izolację
obszarów peryferyjnych (Komornicki, 2019).
Transport publiczny wykazuje znaczne
słabości. W latach 2008–2018 długość
regionalnych i podmiejskich linii autobusowych
w Polsce skróciła się o ponad 50 % (GUS, 2010,
2019c). Ponadto częstotliwość przejazdów
autobusowych jest często nieodpowiednia, opłaty
za bilety postrzegane są jako wysokie,
a koordynacja między władzami
odpowiedzialnymi za organizację transportu
publicznego nie jest optymalna (Gadziński i Goras,
2019). Jednocześnie zmniejszyła się również
liczba kilometrów linii kolejowych, choć
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
49
w mniejszym stopniu (31
). Choć w ostatnich latach
zwiększyła się liczba pasażerów kolei, wzrost ten
był ograniczony ze względu na opóźnienia
w realizacji kilku projektów inwestycyjnych
w zakresie infrastruktury kolejowej. Wszystkie te
czynniki obniżają dostępność i jakość usług
transportu publicznego oraz mogą ograniczać
dostępność miejsc pracy i usług publicznych dla
osób, które nie mają możliwości korzystania
z transportu indywidualnego (Bank Światowy,
2019c).
Różnice w dostępie do usług publicznych,
w szczególności do opieki zdrowotnej, stanowią
coraz bardziej naglący problem. Liczba
pracowników służby zdrowia oraz dostępność
świadczeń zdrowotnych i infrastruktury
zdrowotnej różnią się w zależności od regionu, co
ma wpływ na dostęp do opieki zdrowotnej. Na
przykład w 2018 r. liczba lekarzy na 10 000
mieszkańców wahała się od 15 w województwie
wielkopolskim do 27 w województwie
zachodniopomorskim i mazowieckim. Usługi
w zakresie zdrowia psychicznego są
niewystarczające i są głównie dostępne w dużych
miastach; na przykład w Zachodniopomorskiem
trzy z pięciu klinik znajdują się w Szczecinie.
Podobne wyzwania występują w innych
dziedzinach związanych ze zdrowiem, w tym
w obszarze geriatrii. Mimo że w ostatnich latach
liczba specjalistów nieco się zwiększyła
i utworzono ośrodki geriatryczne we wszystkich
województwach, ich liczba waha się od 2
(31) Należy zauważyć, że od lat 80. XX w. ograniczono
inwestycje w infrastrukturę kolejową, a wiele odcinków zostało zamkniętych. Proces ten nasilił się w latach 90.
w Świętokrzyskiem do 17 na Śląsku i nie jest
wystarczająca, aby pokryć zapotrzebowanie
starzejącego się społeczeństwa.
Rozwój potencjału administracyjnego
samorządów terytorialnych ma kluczowe
znaczenie dla skutecznej i wydajnej realizacji
inwestycji publicznych. Samorządy terytorialne
zarządzają ponad połową całkowitych wydatków
na inwestycje publiczne w Polsce. Ostateczne
rezultaty inwestycji publicznych są w dużej mierze
zależne od jakości rządzenia. Jest to szczególnie
widoczne na szczeblu samorządu terytorialnego
(OECD, 2013). Ze względu na obecną sytuację na
rynku pracy oraz spodziewane zmniejszenie
środków w ramach funduszy spójności UE
kierowanych do Polski w nadchodzących latach,
rozwój i zachowanie odpowiedniego potencjału
administracyjnego samorządów terytorialnych ma
zasadnicze znaczenie dla skutecznej i wydajnej
realizacji projektów w zakresie inwestycji
publicznych.
Sektor węglowy odgrywa istotną rolę społeczno-
ekonomiczną w niektórych regionach w Polsce.
Polska jest drugim co do wielkości producentem
węgla (węgla kamiennego i węgla brunatnego
łącznie) w UE. Sześć z czterdziestu jeden
regionów górnictwa węglowego w UE znajduje się
w Polsce i ponad 112 000 osób jest zatrudnionych
w górnictwie oraz w sektorach energetycznych
opartych na węglu (Dias et al., 2018). Regiony te
stoją w obliczu szczególnych dla nich wyzwań
wynikających z przejścia z gospodarki opartej na
węglu na inne źródła energii (zob. sekcja 3.5
i ramka 3.5.1).
3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje
50
Ramka 3.4.1: Wyzwania i reformy dotyczące inwestycji w Polsce
Perspektywa makroekonomiczna
W następstwie notowanego w 2018 r. ożywienia gospodarczego poziom inwestycji wzrastał także w 2019 r.
Choć w 2019 r. tempo wzrostu inwestycji publicznych zmalało w porównaniu z 2018 r., nastąpiło
przyspieszenie wzrostu inwestycji prywatnych. W dalszym ciągu jednak poziom inwestycji w Polsce
w stosunku do PKB jest znacząco niższy niż w państwach o porównywalnych gospodarkach w regionie.
Fundusze unijne są ważnym czynnikiem wspierającym inwestycje w Polsce. Na przyszłe wyniki
inwestycyjne wpływają więc niepewność co do rezultatów toczących się negocjacji w sprawie budżetu UE
na nowy okres programowania oraz prognozy spowolnienia gospodarczego.
Ocena barier dla inwestycji i realizowanych reform
Choć otoczenie działalności gospodarczej w Polsce jest na ogół korzystne, kilka czynników hamuje wzrost
inwestycji i wydajności. Obciążenia związane z przestrzeganiem pewnych wymogów prawnych
i administracyjnych oraz niepewność wynikająca z często zmieniającego się otoczenia regulacyjnego
utrudniają inwestycje prywatne. Niewystarczające zdolności administracyjne mogą negatywnie wpływać na
wydatki na inwestycje publiczne. W dziedzinie kapitału ludzkiego barierami dla inwestycji są: niedobór
pracowników, zwłaszcza pracowników z odpowiednimi umiejętnościami, oraz wciąż niski współczynnik
aktywności zawodowej.
Najważniejsze bariery dla inwestycji, które mają wpływ na klimat inwestycyjny w Polsce, obejmują:
1. Niestabilne otoczenie regulacyjne. Częste zmiany podstawowych przepisów, w tym dotyczących
opodatkowania, składek na ubezpieczenie społeczne, polityki energetycznej i innych obszarów gospodarki,
zwiększają koszty przestrzegania przepisów i są źródłem niepewności dla przedsiębiorstw (sekcja 3.1).
Korzystanie z szybkiej ścieżki legislacyjnej i niewystarczające konsultacje w sprawie projektów
ustawodawczych mają wpływ na jakość niektórych regulacji (sekcja 3.4.2).
2. Niedobór pracowników. Brak pracowników z odpowiednimi umiejętnościami występuje w różnych
sektorach. Choć w dłuższym okresie może to stymulować wzrost kapitałochłonności, w krótkim terminie
bardziej prawdopodobne jest, że stanowić będzie barierę dla inwestycji zwiększających zdolności
produkcyjne. Trendy demograficzne i niepewność co do przyszłej polityki w dziedzinie migracji
pracowników pogarszają te perspektywy (sekcja 3.3).
Obciążenie regulacyjne / administracyjne Opodatkowanie
Administracja publiczna Zal. Dostęp do finansowania
Zamówienia publiczne / Partnerstwa
publiczno-prywatne
Współpraca środowisk akademickich, badawczych i
biznesowych Zal.
System sądownictwa Finansowanie badań, rozwoju i innowacji
Ramy niewypłacalności Usługi dla przedsiębiorstw / Zawody regulowane
Konkurencja i ramy regulacyjne Handel detaliczny
Przepisy dotyczące ochrony zatrudnienia i
ramy umów o pracę Budownictwo
Wynagrodzenia i ustalanie wynagrodzeń Gospodarka cyfrowa / Telekomunikacja
Edukacja, umiejętności, uczenie się przez
całe życie Zal.Energia
Legenda: Transport
Nie stwierdzono barier dla inwestycji
Zal. Bariery dla inwestycji będące przedmiotem zaleceń Pewien postęp
Brak postępów Znaczny postępOgraniczony postęp W pełni wdrożone
Administracja
publiczna /
Otoczenie
biznesu
Sektor
finansowy /
Opodatkowanie
Badania, rozwój
i innowacje
Przepisy
sektoroweRynek pracy /
Edukacja
51
Transformacja klimatyczna i energetyczna
Najważniejsze wyzwania, przed którymi stoi
Polska, to ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych przez obniżenie emisyjności
wytwarzania energii elektrycznej oraz
zmniejszenie energochłonności. Biorąc pod
uwagę trudną sytuację wyjściową, kluczowe
znaczenie ma opracowanie spójnej
długoterminowej wizji poprawy zrównoważenia
środowiskowego modelu rozwoju Polski (32
).
Emisja gazów cieplarnianych wzrosła nieco
w ostatnich latach, zwłaszcza w sektorze
transportowym. Z tego powodu Polska znajduje się
w grupie państw członkowskich UE o najwyższym
poziomie emisji na mieszkańca (wykres 3.5.1).
Sektory dostawy i zużycia energii łącznie generują
największą część krajowych emisji gazów
cieplarnianych. Około 90 % energii elektrycznej
wciąż jest wytwarzanych w elektrowniach
konwencjonalnych, wykorzystujących głównie
krajowy węgiel kamienny i brunatny. Stałe paliwa
kopalne odgrywają też dużą rolę w zużyciu energii
przez gospodarstwa domowe, zwłaszcza
w ogrzewaniu mieszkań, a efektywność
energetyczna budynków nadal jest niska.
Z powodu notowanego w ostatnich latach wzrostu
pasażerskiego i towarowego ruchu drogowego
stale rośnie poziom emisji sektora transportowego.
(32) Polska zajmuje piąte miejsce w UE pod względem emisji
CO2. W latach 1988–2010 ograniczyła jednak znacznie emisję gazów cieplarnianych – o 28 %, podczas gdy cele
z Kioto przewidywały ich redukcję o zaledwie 6 % do 2012 r. W latach 1990–2010 Polska obniżyła także
wskaźnik emisji na mieszkańca – o 8 %.
Wykres 3.5.1: Emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca
w dziesięciu państwach członkowskich UE
o najwyższym poziomie emisji w 2017 r.
Źródło: Eurostat
Rosnący poziom emisji zwiększa skalę
dekarbonizacji, którą trzeba będzie osiągnąć
w przyszłości. Począwszy od 2014 r., łączny
poziom emisji stopniowo wzrasta,
w przeciwieństwie do ogólnej tendencji spadkowej
w UE. W ostatnich latach znacznie wzrósł poziom
emisji w sektorach budownictwa i transportu,
natomiast w sektorze energetycznym zmniejsza
się. Wprowadzanie rozwiązań mobilności
niskoemisyjnej przebiega powoli, a w Krajowym
planie na rzecz energii i klimatu brakuje
strategicznego podejścia do ograniczania emisji
i zwiększania efektywności przemysłu
wytwórczego zgodnie z modelem gospodarki
opartej na obiegu zamkniętym.
Poprawa zrównoważenia środowiskowego
Polski wymagać będzie szerokiego konsensusu
politycznego w sprawie spójnego zestawu
zdecydowanych środków z zakresu polityki.
Zważywszy na coraz większe zrozumienie
ekologicznych efektów zewnętrznych oraz pilną
potrzebę zdecydowanych działań w celu
spowolnienia zmiany klimatu, przewiduje się, że
koszty emisji gazów cieplarnianych
i zanieczyszczenia środowiska będą coraz większe.
Zagrozi to przyszłej konkurencyjności polskiej
gospodarki. Konieczne przejście na gospodarkę
niskoemisyjną wymagać będzie znacznych
inwestycji publicznych i prywatnych w różnych
sektorach w celu poprawy ich zrównoważenia
środowiskowego, ale może to być również szansa
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
LU EE IE CZ NL CY DE PL BE FI
ton na mieszkańca
2007 2017
3.5. ZRÓWNOWAŻENIE ŚRODOWISKOWE
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
52
na pobudzenie wzrostu gospodarczego,
konkurencyjności i innowacji.
Istotne jest zajęcie się społecznymi skutkami
przejścia na gospodarkę niskoemisyjną za
pomocą ukierunkowanych środków z zakresu
polityki. W ostatnich latach w Polsce notuje się
spadek wskaźników ubóstwa i nierówności
społecznych, w tym ubóstwa energetycznego.
Działania na rzecz obniżenia emisyjności
polskiego sektora energetycznego mogą
spowodować tymczasowy wzrost kosztów energii
elektrycznej i ogrzewania, a więc zwiększyć
ryzyko nierówności społecznych i ubóstwa, jeżeli
nie zostaną podjęte skuteczne i ukierunkowane
działania w ramach polityki. Ponadto stopniowe
zanikanie pewnych zawodów (np. w górnictwie
węglowym) oraz tworzenie miejsc pracy w innych
sektorach, a także różnice w społeczeństwie pod
względem odporności na poważne zdarzenia
pogodowe (np. susze, fale upałów lub niedobory
wody) wymagają przemyślenia polityki
w obszarach pomocy społecznej, kształcenia
i szkolenia oraz innych strategii przystosowania się
do zmiany klimatu (zob. sekcja 3.3). W tym
kontekście cenne mogą być doświadczenia
związane ze skutkami społecznymi i środkami
z zakresu polityki przyjętymi w odpowiedzi na
znaczne ograniczenie sektora górnictwa węgla
kamiennego w latach 90. ubiegłego wieku (które
wiązało się z redukcją około 60 % miejsc pracy)
(Witajewski-Baltvilks et al. 2018; zob. wykres
3.5.2). Pokazuje to również, jak ważne jest
określenie na nowo priorytetów wydatków
publicznych (zob. sekcja 3.1).
Wykres 3.5.2: Krajowa produkcja węgla kamiennego
Źródło: Eurostat
Wsparcie z budżetu lokalnego, krajowego
i unijnego ma kluczowe znaczenie dla
zapewnienia, aby przejście na gospodarkę
niskoemisyjną zakończyło się powodzeniem
i było sprawiedliwe społecznie. Z doświadczeń
unijnych funduszy polityki spójności, strategii
inteligentnej specjalizacji i inicjatywy na rzecz
regionów górniczych w okresie transformacji
wynika, że do urzeczywistnienia daleko idących
zmian konieczne jest określenie całościowych
strategii transformacji terytorialnej przez same
zainteresowane terytoria. Niezbędne jest bliskie
partnerstwo organów centralnych z podmiotami
regionalnymi i lokalnymi, w tym również
stowarzyszeniami mieszkańców, organizacjami
pozarządowymi, związkami zawodowymi, a także
przedstawicielami środowiska biznesu i nauki, aby
zapewnić ukierunkowanie wsparcia publicznego
na specyficzne wyzwania terytorialne i potrzeby
lokalnych mieszkańców (zob. załącznik D i ramka
3.5.1).
Osiągnięcie celów strategii „Europa 2020”
związanych z energią i klimatem będzie dużym
wyzwaniem. W krótkim czasie konieczne byłoby
poczynienie znacznych postępów w obszarach
redukcji emisji gazów cieplarnianych, energii ze
źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej,
zważywszy że Polska znajduje się poniżej
orientacyjnego poziomu prowadzącego do
osiągnięcia odnośnych celów zgodnie z unijnymi
ramami energetycznymi i klimatycznymi
na 2020 r. Emisje z sektorów nieobjętych unijnym
systemem handlu uprawnieniami do emisji
0
20
40
60
80
100
120
140
160
90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18
milliony ton
PL CZ DE UK ES
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
53
wzrosły już o 21 % w porównaniu z 2005 r., co
oznacza przekroczenie zobowiązania Polski do
ograniczenia wzrostu tych emisji do 14 %
do 2020 r. Ten wzrost emisji niweluje wszelkie
redukcje emisji osiągnięte w sektorach objętych
unijnym systemem handlu uprawnieniami do
emisji.
Sektor energetyczny
Brak jest jasnej strategii obniżenia emisyjności
sektora energetycznego w celu wspierania
inwestycji i transformacji energetycznej
w Polsce. Rentowności ostatnio powstałych lub
dopiero planowanych elektrowni węglowych
zagrażają szybko spadające koszty produkcji
energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz
rosnące koszty związane z utrzymaniem sektora
energii elektrycznej opartego na paliwach
kopalnych. Większość nowych elektrowni
zbudowanych w latach 2019–2020 wykorzystuje
węgiel kamienny (33
). Koszty utopione tych
przedsięwzięć, w większości ponoszone przez
firmy państwowe, przyczyniają się do zwiększenia
kosztów osiągnięcia niskoemisyjnego wytwarzania
energii. Ponadto szereg środków wprowadzonych,
a następnie zmienionych w trakcie 2018 r.,
mających na celu kontrolę cen energii
elektrycznej, wpłynęło na sygnały rynkowe.
Zwiększa to niepewność co do długoterminowej
wizji sektora wytwarzania energii elektrycznej,
zwłaszcza w świetle rosnącego popytu na energię
elektryczną.
Zmiany regulacyjne w przeszłości negatywnie
wpłynęły na rozwój projektów w zakresie
energii wiatrowej, ale w ostatnim czasie
sytuacja się poprawia. Udział odnawialnych
źródeł energii w końcowym zużyciu energii brutto
w 2018 r. wyniósł 11,3 % i znajduje się poniżej
wyznaczonej na lata 2017–2018 ścieżki
prowadzącej do osiągnięcia w 2020 r. celu 15 %.
W Krajowym planie na rzecz energii i klimatu
Polska zaproponowała poziom 21–23 % jako
odnośny cel na 2030 r., niższy od poziomu 25 %
zalecanego przez Komisję. (34
). Ostatnie zmiany
regulacyjne dotyczące lądowych farm wiatrowych
mogą nadać nowy impuls temu segmentowi rynku,
(33) Elektrownie Opole blok 5 i 6, Jaworzno i Turów: około
3GW nowych mocy wytwórczych. (34) O 2–4 punkty procentowe poniżej poziomu zalecanego
przez Komisję na podstawie wzoru orientacyjnego zawartego w rozporządzeniu (UE) 2018/1999.
zwłaszcza po udanych aukcjach na dostawę energii
ze źródeł odnawialnych w latach 2018 i 2019.
Nowe systemy wsparcia dla konsumentów, którzy
wytwarzają energię ze źródeł odnawialnych,
również poprawiają perspektywy dla
odnawialnych źródeł energii, w tym energii
słonecznej, do niedawna prawie w ogóle
niewykorzystywanych. Mimo wszystko, czas, jaki
jest potrzebny na zbudowanie farm wiatrowych,
sprawia, że osiągnięcie w 2020 r. celu dotyczącego
odnawialnych źródeł energii będzie trudne. Także
surowe przepisy dotyczące minimalnej odległości
między farmami wiatrowymi a budynkami
w dalszym ciągu ograniczać będą rozwój nowych
lądowych elektrowni wiatrowych.
Modernizacja sektora energetycznego
w nadchodzącym dziesięcioleciu wymaga
znaczących inwestycji. W Krajowym planie na
rzecz energii i klimatu w perspektywie do 2040 r.
potrzeby inwestycyjne krajowego sektora paliw
i energii w latach 2016–2040 oszacowano na około
246 mld euro. Związane z energią potrzeby
inwestycyjne sektorów nieenergetycznych
(przemysł, gospodarstwa domowe, usługi,
transport i rolnictwo) w tym samym okresie 2016–
2040 oszacowano na 206 mld euro. Prognozowane
wydatki kapitałowe na projekty w dziedzinie
wytwarzania energii i sieci energetycznych są
różne w zależności od scenariuszy przyszłego
zapotrzebowania na energię. Część finansowania
może pochodzić z aukcji uprawnień do emisji
w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami
do emisji, a także z funduszu modernizacyjnego
przeznaczonego do wsparcia modernizacji sektora
energetycznego w państwach członkowskich
o niższych dochodach. Na skutek wyższych cen
węgla dochody z aukcji rozdzielone między
państwa członkowskie podwoiły się w 2018 r. do
około 1,2 mld euro. W ostatnich latach jednak
tylko nieco ponad 50 % tej kwoty zostało
wykorzystanych na cele związane z klimatem
i energią.
Dobrze funkcjonujące rynki energii
elektrycznej i gazu mogą zmniejszyć koszty
i obciążenia związane z transformacją
w kierunku czystszej energii. Ich
najważniejszymi elementami są stabilne i solidne
ramy regulacyjne oraz dostatecznie rozwinięta
infrastruktura, w tym połączenia wzajemne
z innymi państwami członkowskimi UE. Ostatnio
notuje się pewien postęp i Polska importuje coraz
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
54
większe ilości energii elektrycznej z sąsiednich
państw, w których ceny są przeciętnie niższe ze
względu na mniej emisyjny koszyk energetyczny.
Wciąż jednak istnieją pewne przeszkody
utrudniające szersze wykorzystanie
elektroenergetycznych połączeń
międzysystemowych z Niemcami, Litwą
i Szwecją. Interwencja regulacyjna mająca na celu
ustabilizowanie cen energii elektrycznej w 2019 r.
miała wpływ na podstawowe parametry rynku
energetycznego, takie jak rentowność, dochody
oraz potencjał wzrostu dostawców. Takie
zakłócenia sygnałów cenowych mogą ograniczać
skuteczność strategii efektywności energetycznej
i konkurencję rynkową oraz zniechęcać do
inwestycji. W 2018 r. udział trzech największych
podmiotów w hurtowym rynku energii
elektrycznej nadal wzrastał. Pewne środki
regulacyjne, np. związane z obowiązkiem
magazynowania gazu przez importerów,
wzmocniły dominującą pozycję firmy państwowej
na rynku gazu, wypierając konkurentów
i zmniejszając przejrzystość cen gazu.
Pozostałe sektory
Zależność od stałych paliw kopalnych
w ogrzewaniu mieszkań szkodzi jakości
powietrza, co przekłada się na problemy
zdrowotne i generuje koszty. Rosnące od 2014 r.
zużycie energii oraz najwyższy w UE udział
stałych paliw kopalnych w zużyciu energii przez
sektor mieszkaniowy (wykres 3.5.3) nie tylko
utrudniają osiągnięcie wyznaczonych na 2020 r.
celów w zakresie efektywności energetycznej
(załącznik A), ale jeszcze potęgują ten problem.
Około 45 tys. przedwczesnych zgonów w 2016 r.
można przypisać narażeniu na zanieczyszczenie
powietrza – liczba ta należy do najwyższych w UE
(EEAa, 2019). Emisje czynników
zanieczyszczenia powietrza można ograniczyć,
przechodząc na czystsze źródła energii. Kilka
samorządów terytorialnych podjęło już działania
zabraniające stosowania najbardziej
zanieczyszczających paliw do ogrzewania, co
w krótkim terminie ma największe szanse
poprawić sytuację (Ministerstwo Środowiska,
2019). W dłuższej perspektywie kluczową rolę
odgrywa modernizacja termiczna budynków oraz
inwestycje w lokalny system ciepłowniczy.
Publiczne systemy wsparcia w tym zakresie muszą
jednak zagwarantować, że wszelkie znaczące
inwestycje poczynione przez gospodarstwa
domowe w budynkach jedno- i wielorodzinnych
oraz przez sektor dystrybucji ciepła nie postawią
ich w niekorzystnej sytuacji w przyszłości, kiedy
ogrzewanie budynków będzie musiało być
całkowicie bezemisyjne. Wielkość wymaganych
inwestycji, w tym wsparcia publicznego, oraz
powiązane z tym skutki społeczne wymagają
ostrożnego planowania polityki w tym obszarze.
Uruchomiony w 2018 r. dziesięcioletni program
„Czyste powietrze” wciąż jest wykorzystywany
w bardzo niewielkim stopniu.
Przejście na gospodarkę niskoemisyjną stanowi
też wyzwanie dla takich sektorów jak transport
lub sektory energochłonne. Sektor transportowy
w dalszym ciągu budzi rosnące obawy, ponieważ
emisje i zużycie energii w tym sektorze wzrosły
w ostatnich latach. Jest też drugim w kolejności
sektorem najbardziej przyczyniającym się do
problemu zanieczyszczenia powietrza w Polsce.
Polityka transportowa musi więc sprostać
wyzwaniu, jakim jest zapewnienie poprawy
połączeń, w szczególności możliwości
ekologicznych środków transportu publicznego,
a jednocześnie obniżenie emisji gazów
cieplarnianych i związanego z nimi
zanieczyszczenia (zob. sekcja 3.4.3).
Równocześnie niepewność co do technologii
i regulacji dotyczących pojazdów niskoemisyjnych
wydaje się już wywierać wpływ na popyt na nowe
samochody w Europie i na przemysł
motoryzacyjny, który jest ważnym sektorem
w Polsce. W ostatnim dziesięcioleciu poziom
emisji przemysłowych gazów cieplarnianych był
zasadniczo stabilny, pomimo szybkiego wzrostu
produkcji przemysłowej, spowodowanego głównie
intensywniejszym wykorzystaniem istniejących
mocy produkcyjnych (Błocka i Śniegocki, 2019).
Dalszy wzrost przemysłu będzie więc w coraz
większym stopniu zależał od możliwości
wykorzystania innowacyjnych i ekologicznych
technologii, obejmujących wydajność produkcji,
projektowanie produktów i odzysk materiałów
(Bukowski, 2019).
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
55
Wykres 3.5.3: Udział stałych paliw kopalnych w końcowym
zużyciu energii w sektorze mieszkaniowym (%)
Przedstawione wartości procentowe nie obejmują paliw
stałych wykorzystywanych do produkcji energii elektrycznej
zużywanej przez gospodarstwa domowe.
Źródło: Eurostat
Ostatnie zmiany legislacyjne mają na celu
zwiększenie recyklingu odpadów i wzmocnienie
egzekwowania przepisów w dziedzinie
gospodarowania odpadami. Dzięki zniesieniu
surowych przepisów dotyczących instalacji do
przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów
komunalnych rynek odpadów resztkowych został
otwarty na konkurencję. Ponadto, począwszy
od 2021 r., odpady mieszane od gmin, które nie
wprowadziły systemów selektywnego zbierania
odpadów, nie będą przyjmowane do spalania.
W prawie wprowadzono też przekonujące środki
zachęty dla gospodarstw domowych, aby
segregowały odpady nadające się do recyklingu,
ponieważ koszty unieszkodliwiania odpadów
mieszanych mają być dwa do czterech razy wyższe
niż w przypadku odpadów segregowanych.
Wreszcie, inspektoraty ochrony środowiska będą
mogły przeprowadzać kontrole ad hoc bez
uprzedzenia oraz nakładać kary pieniężne.
Zasoby wody słodkiej w Polsce są ograniczone
i intensywnie wykorzystywane. Intensywność
wykorzystania wody w Polsce jest mniej więcej
dwukrotnie wyższa od średniej OECD, natomiast
liczące 1 600 m3 zagregowane średnie zasoby
wody słodkiej są niskie w porównaniu z UE
w ujęciu łącznym (35
). Przemysł jest głównym
użytkownikiem wody słodkiej, zaś sama produkcja
energii elektrycznej generuje ponad połowę
zużycia wody słodkiej. Od 2017 r. sektor
wytwarzania energii i rolnictwo nie są już
zwolnione z opłat za wykorzystanie wody.
Nieodpowiednie oczyszczanie ścieków
komunalnych i przemysłowych oraz produkcja
rolna są głównymi źródłami zanieczyszczenia
wody. Ekosystemy rzeczne są ponadto poddawane
rosnącej presji z uwagi na rozwój infrastruktury
służącej do nawigacji oraz produkcji energii.
Kontynuacja dużych projektów infrastrukturalnych
związanych z budową kaskad na Odrze i Wiśle,
służących do celów nawigacji, niesie za sobą
ryzyko zmniejszenia naturalnych zasobów
ekosystemów wodnych i dalszej degradacji
zasobów wodnych.
W zarządzaniu dorzeczami do tej pory nie
uwzględniono prognozowanego wpływu zmiany
klimatu. Całemu terytorium Polski zagraża ryzyko
powodziowe związane ze zmianą klimatu
i wpływami antropogenicznymi. Przewiduje się, że
ryzyko to będzie rosnąć w przyszłości z powodu
zmiany klimatu. W szczególności prawdopodobne
jest zwiększenie częstości występowania powodzi
gwałtownych (EEA, 2019b). Innowacyjne
podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym
dotyczące planowania przestrzennego,
wykorzystania instrumentów ekonomicznych
i systematycznej analizy rozwiązań opartych na
zasobach przyrody mogłyby przyczynić się do
ograniczenia potrzeb inwestycyjnych w zakresie
infrastruktury konwencjonalnej.
(35) Intensywność wykorzystania zasobów wody słodkiej (lub
deficyt wody) odnosi się do wartości brutto poboru wody słodkiej z wód gruntowych lub powierzchniowych,
wyrażonej jako odsetek (%) łącznych dostępnych odnawialnych zasobów wody słodkiej.
0
5
10
15
20
25
30
35
PL
CZ
BG IE LT
HU
SK
UK
BE
DE
LV
ES
RO
AT
EE
HR
HL
FR
LU
NL SI
DK IT
CY
MT
PT FI
SE
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
56
Ramka 3.5.1: Regiony górnicze w okresie transformacji
Polskie regiony górnicze zmagają się z różnymi wyzwaniami związanymi z transformacją. Choć
w ostatnich latach poczyniono znaczne postępy w procesie przechodzenia z węgla na inne sektory (zob.
wykres 3.5.2), społeczności regionów górniczych nadal odczuwać będą bezpośrednie skutki tej
transformacji w nadchodzących latach. Dotyczy to w szczególności, ale nie tylko, Śląska, Wielkopolski
(podregion koniński), Dolnego Śląska (kopalnie w Bogatyni/Turoszowie i dawne tereny kopalni
w Wałbrzychu) oraz Bełchatowa. Wyzwania transformacji, z jakimi zmagają się te regiony, zależą od
specyficznych warunków lokalnych i od etapu odchodzenia od gospodarki opartej na węglu. Wyzwania te
dotyczą głównie tworzenia nowych miejsc pracy, zmiany i podnoszenia kwalifikacji oraz nowych
możliwości dla przedsiębiorstw, a także rekultywacji miejsc pogórniczych i renaturalizacji terenów. Aby
zapewnić sprawne przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu, konieczne będzie dalsze wsparcie dla tych
obszarów z budżetów krajowego i unijnego, w oparciu o zintegrowane strategie krajowe i lokalne. Z tego
względu środki mające na celu rozwijanie zdolności administracyjnych samorządów terytorialnych mają
decydujące znaczenie dla udanej realizacji powiązanych polityk i inwestycji publicznych.
Konin, podregion rozpoczynający transformację, musi się zmierzyć z problemem silnego uzależnienia
od sektora węglowego i z powiązanymi wyzwaniami dotyczącymi środowiska. Choć liczba
pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy wydobyciu węgla jest niska (około 2 000 miejsc pracy),
działalność związana z węglem ma zasadnicze znaczenie dla społeczności lokalnej. Wydobycie węgla
brunatnego i działalność elektrowni węglowych zapewnia blisko 6 000 bezpośrednich miejsc pracy. Stanowi
to 8,5 % wszystkich osób pracujących w tym podregionie, w którym już teraz notuje się wysoki wskaźnik
bezrobocia (11,4 % w powiecie konińskim w porównaniu z 3,7 % w całej Wielkopolsce). Produkcja energii
elektrycznej i wydobycie węgla należą do największych źródeł dochodów podatkowych dla miejscowych
gmin. Kopalnie odkrywkowe węgla brunatnego są jednak przyczyną problemów środowiskowych, takich
jak przeciągające się susze oraz obniżenie poziomu wód gruntowych. Produkcja energii elektrycznej
z wykorzystaniem węgla brunatnego jest źródłem energii wywierającym największe negatywne skutki dla
klimatu (Szpor i Kiewra, 2018). Szacuje się, że zasoby węgla brunatnego na tym obszarze zostaną
całkowicie zużyte w ciągu następnych dziesięciu lat, co może dodatkowo przyczynić się do spowolnienia
gospodarczego w regionie. Miejscowe podmioty przy wsparciu inicjatywy na rzecz regionów górniczych
w okresie transformacji przygotowują projekty mające na celu zapewnienie alternatywnych możliwości
zatrudnienia w sektorach produkcji energii ze źródeł odnawialnych i technologii wodorowych. Powodzenie
transformacji energetycznej regionu zależy również od przyciągnięcia nowych inwestorów.
Śląsk, znajdujący się w procesie transformacji, zmaga się z negatywnymi skutkami zamykania
kopalni w postaci redukcji miejsc pracy, wyludniania i degradacji obszarów poprzemysłowych. Śląsk
jest największym regionem górniczym w UE, produkującym najwięcej węgla kamiennego i zatrudniającym
najwięcej pracowników w sektorze węglowym (około 78 000 bezpośrednich miejsc pracy). Od wczesnych
lat 90. ubiegłego wieku region ten przechodzi restrukturyzację. Z 70 kopalni działających na początku
lat 90. zostało tylko 18, zaś udział sektora w wartości dodanej brutto w regionie spadł z blisko 25 %
w 2000 r. do 13 % w 2016 r. W dalszym ciągu jednak region ten jest mocno uzależniony od węgla. Płace
w górnictwie są przeciętnie znacznie wyższe niż w innych sektorach na podobnych stanowiskach (Szpor
i Kiewra, 2018), a region ten odnotowuje najwyższy w UE wskaźnik zatrudnienia w produkcji energii
elektrycznej z węgla (ponad 1 500 miejsc pracy). Około 18 % terytorium Śląska uległo degradacji z powodu
działalności sektora węglowego. W związku z transformacją w latach 2000–2017 Śląsk opuściło 4,6 %
mieszkańców. Problemy te są rozwiązywane i opracowano szeroką gamę projektów w zakresie wsparcia dla
przedsiębiorstw, rewitalizacji i poprawy jakości powietrza. Przykładami projektów mających na celu
tworzenie przedsiębiorstw typu start-up oraz umiędzynarodowienie MŚP są: „Akcelerator Biznesowy
Kssenon” oraz „Inter Silesia” powstałe z pomocą inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie
transformacji.
Podregion wałbrzyski, odczuwający skutki niedokończonej transformacji, zmaga się z niskim
poziomem rozwoju gospodarczego, problemami społecznymi i degradacją infrastruktury. Sektor
górniczy dominował w podregionie wałbrzyskim do czasu zakończenia wydobycia węgla w 1998 r. Od tej
pory wskaźniki bezrobocia, ubóstwa i wyludnienia (od 2005 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się o 4 %
w ogólnym ujęciu, a o 10 % w samym Wałbrzychu) utrzymują się powyżej średnich dla Dolnego Śląska
3.5. Zrównoważenie środowiskowe
57
(Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2018). PKB na mieszkańca w tym podregionie sięga zaledwie
50 % średniej dla UE-28, podczas gdy średnia dla Dolnego Śląska w 2017 r. wyniosła 77 % (Eurostat).
Poziom inwestycji jest niski i wydaje się, że region ten jest raczej mało atrakcyjny dla inwestorów
zagranicznych. Infrastruktura transportowa jest słabo rozwinięta. Kolejnym poważnym problemem jest
rekultywacja gruntów i rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Podregion wałbrzyski zmaga się też
z degradacją istniejącej infrastruktury z powodu problemów geologicznych wynikających z gęstej sieci
podziemnych struktur górniczych. W podregionie rozpoczęto przygotowywanie projektów w ramach
inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji, takich jak np. projekt budowy zakładu
produkcji wody dla aglomeracji wałbrzyskiej, wykorzystującego wodę pokopalnianą, oraz projekt budowy
ciepłowni wykorzystującej ciepło geotermalne z tych wód.
58
Zobowiązania Streszczenie oceny (36
)
Zalecenia dla poszczególnych krajów z 2019 r.
Zalecenie 1: Zapewnienie, by nominalna stopa
wzrostu publicznych wydatków pierwotnych netto
nie przekroczyła 4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby
rocznej korekcie strukturalnej wynoszącej 0,6 %
PKB. Podjęcie dalszych działań w celu zwiększenia
efektywności wydatków publicznych, w tym przez
udoskonalenie systemu budżetowego.
Polska poczyniła ograniczony postęp
w wypełnianiu zalecenia 1 (w ogólnej ocenie
dotyczącej zalecenia 1 nie uwzględniono oceny
zgodności z paktem stabilności i wzrostu):
Zapewnienie, by nominalna stopa wzrostu
publicznych wydatków pierwotnych netto nie
przekroczyła 4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby
rocznej korekcie strukturalnej wynoszącej 0,6 %
PKB.
Ocena zgodności z paktem stabilności i wzrostu
zostanie załączona na wiosnę, gdy dostępne będą
ostateczne dane za 2019 r.
Podjęcie dalszych działań w celu zwiększenia
efektywności wydatków publicznych, w tym przez
udoskonalenie systemu budżetowego.
W zwiększaniu efektywności wydatków publicznych
osiągnięto ograniczony postęp: w 2019 r.
kontynuowano prace nad reformą systemu
budżetowego rozpoczęte w 2016 r. Główne działania
koncentrują się obecnie na wieloletnim planowaniu
budżetowym, modernizacji standardowego planu
kont oraz efektywności wydatków (przeglądy
wydatków). Całościowa reforma będzie
(36) Do celów oceny postępów w realizacji zaleceń dla poszczególnych krajów stosuje się następujące kategorie:
Brak postępów: państwo członkowskie nie zapowiedziało w wiarygodny sposób ani nie przyjęło żadnych środków w celu wdrożenia zaleceń. Kategoria ta obejmuje szereg typowych sytuacji, które należy interpretować indywidualnie dla każdego
przypadku, uwzględniając szczególne okoliczności dotyczące danego kraju. Obejmuje to następujące sytuacje:
nie zapowiedziano żadnych środków prawnych, administracyjnych ani budżetowych w krajowym programie reform,
w żadnym innym oficjalnym komunikacie skierowanym do parlamentu narodowego / właściwych komisji parlamentarnych lub do Komisji Europejskiej,
publicznie (np. w oświadczeniu prasowym lub na stronie internetowej rządu);
organy rządowe lub ustawodawcze nie przedstawiły żadnych aktów o charakterze nieustawodawczym;
państwo członkowskie podjęło wstępne kroki służące wdrożeniu zalecenia, takie jak zlecenie przeprowadzenia badania lub
utworzenie grupy analitycznej w celu dokonania analizy możliwych do zrealizowania środków (chyba że w zaleceniu wyraźnie wymaga się określenia kierunku lub przeprowadzenia działań rozpoznawczych). Nie zaproponowano jednak jasno określonych
środków służących wdrożeniu zalecenia.
Ograniczony postęp: państwo członkowskie:
zapowiedziało pewne środki, ale służą one wypełnieniu zaleceń jedynie w ograniczonym zakresie; lub przedstawiło akty prawne odpowiednim organom rządowym lub ustawodawczym, ale nie zostały one jeszcze przyjęte, a do
wdrożenia zaleceń konieczne są znaczne nakłady dalszych prac o charakterze nieustawodawczym;
przedstawiło akty o charakterze nieustawodawczym, ale nie podjęło działań na rzecz ich realizacji, które są konieczne do wdrożenia zaleceń.
Pewien postęp: państwo członkowskie przyjęło środki:
które częściowo wdrażają zalecenia; lub
które wdrażają zalecenia, ale ich pełne wdrożenie wymaga jeszcze dużego nakładu pracy, ponieważ tylko niektóre z przyjętych środków zostały zrealizowane. Na przykład: środki zostały przyjęte przez parlament narodowy lub w drodze decyzji
ministerialnej, ale brak jest decyzji wykonawczych w sprawie ich wdrożenia.
Znaczny postęp: państwo członkowskie przyjęło środki, które w dużym stopniu służą wdrożeniu zaleceń, i większość z nich
została zrealizowana.
Pełne wdrożenie: państwo członkowskie zrealizowało wszystkie środki niezbędne do odpowiedniego wdrożenia zaleceń.
ZAŁĄCZNIK A: TABELA PRZEGLĄDOWA
A. Tabela przeglądowa
59
czasochłonna, a ostateczny termin jej realizacji nie
został jeszcze podany.
Zalecenie 2: Zapewnienie adekwatnej wysokości
przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności
systemu emerytalnego przez wprowadzenie środków
służących podwyższaniu rzeczywistego wieku
przejścia na emeryturę i przez reformę
preferencyjnych systemów emerytalno-rentowych.
Podjęcie działań w celu zwiększenia uczestnictwa
w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu do
opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz
w celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla
bardziej trwałych form zatrudnienia. Wspieranie
wysokiej jakości kształcenia i umiejętności
odpowiadających potrzebom rynku pracy, zwłaszcza
poprzez kształcenie dorosłych.
Polska poczyniła ograniczony postęp w realizacji
zalecenia 2.
Zapewnienie adekwatnej wysokości przyszłych
świadczeń emerytalnych i stabilności systemu
emerytalnego przez wprowadzenie środków
służących podwyższaniu rzeczywistego wieku
przejścia na emeryturę i przez reformę
preferencyjnych systemów emerytalno-rentowych.
Brak postępów. Nie zreformowano preferencyjnych
systemów emerytalno-rentowych. Polska nie podjęła
żadnych nowych ukierunkowanych działań mających
na celu podwyższenie rzeczywistego wieku przejścia
na emeryturę.
Podjęcie działań w celu zwiększenia uczestnictwa
w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu do
opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz
w celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla
bardziej trwałych form zatrudnienia.
Ograniczony postęp. Zwiększyło się uczestnictwo
w rynku pracy, choć w przypadku niektórych grup
wciąż jest na poziomie poniżej średniej UE. Poprawił
się dostęp do opieki nad dziećmi, ale nadal stanowi
poważne wyzwanie w przypadku dzieci w grupie
wiekowej od 0 do 3 lat. Dostęp do opieki
długoterminowej w dalszym ciągu jest bardzo
ograniczony i głównie zapewniany przez rodziny.
Polska nie podjęła istotnych działań w celu usunięcia
utrzymujących się przeszkód dla bardziej trwałych
form zatrudnienia.
Wspieranie wysokiej jakości kształcenia
i umiejętności odpowiadających potrzebom rynku
pracy, zwłaszcza poprzez kształcenie dorosłych.
Ograniczony postęp. W ogólnym ujęciu Polska
poczyniła ograniczony postęp, jeżeli chodzi o jakość
kształcenia. Ostatnia reorganizacja systemu
szkolnictwa doprowadziła do pogorszenia warunków
pracy i nauki w wielu szkołach, a sytuację tę utrudnił
jeszcze fakt, że w 2019 r. podwójny rocznik uczniów
rozpoczął naukę w szkołach ponadgimnazjalnych.
Chociaż badanie PISA z 2018 r. pokazało, że polscy
uczniowie w wieku 15 lat osiągają bardzo dobre
wyniki w zakresie umiejętności podstawowych,
ostatnia reorganizacja edukacji szkolnej zmieniła
poprzedni system, w tym przez stopniową likwidację
gimnazjów. Krótszy okres powszechnego kształcenia
ogólnego i wcześniejsze ukierunkowanie uczniów
może zwiększyć ryzyko nierówności edukacyjnych,
A. Tabela przeglądowa
60
zwłaszcza między obszarami miejskimi a wiejskimi.
Z uwagi na ograniczone zasoby szkół wszystko to
prawdopodobnie wpłynie na jakość efektów edukacji
i wyniki uczniów w zakresie umiejętności
podstawowych. Nowe rozporządzenie Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca
2019 r. w sprawie standardu kształcenia
przygotowującego do wykonywania zawodu
nauczyciela ma na celu poprawę jakości kształcenia
wstępnego nauczycieli. Nie zastosowano żadnych
środków w celu poprawy jakości i przydatności
dalszego rozwoju zawodowego. Pomimo podwyżek
płac nauczycieli o blisko 15 % w 2019 r., w Polsce
nauczyciele zarabiają mniej w porównaniu z innymi
pracownikami posiadającymi wyższe wykształcenie,
co sprawia, że kariera nauczycielska jest mniej
atrakcyjna, i przyczynia się do niedoboru nauczycieli
i negatywnej selekcji do tego zawodu. Z badania
PISA 2018 wynika, że poziom entuzjazmu
pracowników dydaktycznych należy do najniższych
w UE. Stopniowo realizowana jest reforma
szkolnictwa wyższego z 2018 r. Reforma ta zmieniła
sposób finansowania i oceny instytucji szkolnictwa
wyższego oraz zarządzania nimi. Utworzono nowe
instytucje ds. zapewniania jakości, które skupiają się
na wynikach naukowych. Nie wiadomo, czy reforma
przyczyni się do poprawy jakości nauczania,
przygotowania pedagogicznego i dalszego rozwoju
zawodowego wykładowców.
Zalecenie 3: Wzmocnienie zdolności gospodarki do
innowacyjności, w tym poprzez wspieranie instytucji
badawczych i ich ściślejszej współpracy
z przedsiębiorstwami. Ukierunkowanie inwestycyjnej
polityki gospodarczej na innowacje,
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] transport, w szczególności jego
zrównoważony charakter, [Ukierunkowanie
inwestycyjnej polityki gospodarczej na]
[infrastrukturę] cyfrową, [Ukierunkowanie
inwestycyjnej polityki gospodarczej na]
infrastrukturę energetyczną, [Ukierunkowanie
inwestycyjnej polityki gospodarczej na] opiekę
zdrowotną, [Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] czystszą energię, z uwzględnieniem
różnic regionalnych. Poprawa otoczenia
regulacyjnego, w szczególności poprzez zwiększenie
roli konsultacji z partnerami społecznymi
i konsultacji publicznych w procesie legislacyjnym.
Polska poczyniła ograniczony postęp w realizacji
zalecenia 3.
Wzmocnienie zdolności gospodarki do
innowacyjności, w tym poprzez wspieranie instytucji
Pewien postęp. Polska wprowadziła środki mające
na celu wsparcie instytucji badawczych w drodze
A. Tabela przeglądowa
61
badawczych i ich ściślejszej współpracy
z przedsiębiorstwami.
ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,
obejmującej między innymi: wybór uczelni
badawczych i ich zwiększone finansowanie, reformę
kryteriów oceny organizacji badawczych w sposób,
który zachęca do współpracy międzynarodowej,
nowy system kształcenia doktorantów oraz
przekształcenie rad uczelni, które przez włączenie
podmiotów zewnętrznych mają kłaść większy nacisk
na społeczno-ekonomiczny wpływ uczelni. Dalsze
wzmocnienie polskich instytucji badawczych może
też nastąpić dzięki obecnej reformie Polskiej
Akademii Nauk, konsolidacji Sieci Badawczej
Łukasiewicz oraz stworzeniu Wirtualnego Instytutu
Badawczego w dziedzinie biotechnologii medycznej
– onkologii. Powiązania między nauką i biznesem
można pogłębić przez wykorzystanie potencjału
komercjalizacji badań naukowych Sieci
Łukasiewicz, a także za pomocą projektu
pilotażowego „Szkoła dla innowatora”
prowadzonego przez Centrum Edukacji
Obywatelskiej, a mającego na celu rozwijanie
umiejętności uczniów w zakresie przedsiębiorczości,
jak również dzięki kontynuacji programu doktoratów
wdrożeniowych. Polska wspiera sektor
przedsiębiorstw w transformacji do „Przemysłu 4.0”
za pośrednictwem „Platformy Przemysłu
Przyszłości”, która organizuje serie warsztatów dla
przedsiębiorców.
Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki gospodarczej
na innowacje.
Ograniczony postęp. „Krajowa Strategia Rozwoju
Regionalnego 2030”, przyjęta we wrześniu 2019 r.,
obejmuje działania inwestycyjne w dziedzinie
innowacji. Jest to znaczący, ale niewystarczający
środek, ponieważ skupia się przede wszystkim na
zwiększeniu spójności i ograniczeniu różnic
regionalnych, w tym w zakresie innowacji. Dyfuzja
innowacji i zmniejszanie różnic regionalnych to
ważne cele polityczne, ale równie istotne jest
wspieranie regionów zaawansowanych, ponieważ to
one mają największy potencjał tworzenia innowacji
przełomowych. Podejście regionalne nakreślone w
„Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030”
powinno być zrównoważone krajową strategią
inwestycyjną w zakresie innowacji. Dywersyfikacja
i bardziej atrakcyjne zachęty podatkowe na rzecz
badań naukowych i rozwoju mogą wzmocnić
potencjał innowacyjny polskiej gospodarki.
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] transport, w szczególności jego
zrównoważony charakter.
Ograniczony postęp. Dostarczone dotychczas
informacje nie są wystarczająco szczegółowe.
Wspomniano kilka kluczowych dokumentów.
Brakuje jednak opisu trwających lub planowanych
A. Tabela przeglądowa
62
działań. W szczególności nie wyjaśniono, w jaki
sposób podejmowane inwestycje i towarzyszące im
działania regulacyjne, operacyjne, finansowe lub
fiskalne zwiększą rolę i udział zrównoważonych
środków transportu. Dotyczy to w szczególności:
– przeniesienia ruchu towarowego z dróg na kolej;
– zwiększenia konkurencyjności transportu
kolejowego w stosunku do transportu drogowego
w ruchu pasażerskim;
– przywrócenia usług transportu publicznego na
obszarach wiejskich;
– przeniesienia ruchu pasażerskiego na obszarach
miejskich z transportu indywidualnego na publiczny
i na mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego
rozwoju.
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] infrastrukturę cyfrową.
Pewien postęp. W 2019 r. Polska przyjęła zestaw
środków stymulujących popyt i podaż w zakresie
szybkich i ultraszybkich sieci, głównie w drodze
nowelizacji prawodawstwa dotyczącego sieci
szerokopasmowych (Ustawa o wspieraniu rozwoju
usług i sieci telekomunikacyjnych), obejmującej
między innymi powołanie nowego Funduszu
Szerokopasmowego. Środki te są odpowiedzią na
zalecenie dla Polski na 2019 r. Znaczna część działań
związanych z praktycznym wdrożeniem w celu
pełnego wywiązania się z zalecenia została jednak
zaplanowana dopiero na 2020 i 2021 r.
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] infrastrukturę energetyczną.
Pewien postęp. Sprawnie postępują prace w zakresie
inwestycji w kluczową transgraniczną infrastrukturę
gazową i elektroenergetyczną, mimo niewielkich
opóźnień w rozwoju międzysystemowych połączeń
gazowych z Litwą i Słowacją. Aby krajowa sieć
energii elektrycznej była wystarczająco rozwinięta,
konieczne są znaczne inwestycje.
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] opiekę zdrowotną.
Ograniczony postęp. We wrześniu 2019 r. przyjęto
„Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2030”.
Obejmuje ona działania inwestycyjne związane
z systemem ochrony zdrowia. Przygotowywane są
projekty umowy o partnerstwie i programów
operacyjnych na okres programowania 2021–2027.
[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki
gospodarczej na] czystszą energię, z uwzględnieniem
różnic regionalnych.
Ograniczony postęp. Jeżeli chodzi o wytwarzanie
energii elektrycznej, ostatnie zmiany regulacyjne
i systemy wsparcia nadały nowy impuls inwestycjom
w lądowe farmy wiatrowe i zapewniły większą rolę
prosumentów w nadchodzących latach. Większość
nowych i planowanych inwestycji w zakresie
produkcji energii elektrycznej w latach 2019–2020
A. Tabela przeglądowa
63
opiera się jednak na węglu kamiennym i gazie.
W rezultacie osiągnięcie wyznaczonego na 2020 r.
docelowego poziomu wykorzystania odnawialnych
źródeł energii prawdopodobnie będzie trudne.
W następstwie notowanej od 2014 r. tendencji
wzrostowej zużycia energii Polska w 2018 r.
odbiegała od ścieżki prowadzącej do osiągnięcia
wyznaczonych na 2020 r. celów w zakresie
efektywności energetycznej. Notuje się ograniczony
postęp w obniżaniu emisyjności źródeł ogrzewania
budynków oraz poprawie efektywności
energetycznej budynków sprzyjającej ich bardziej
ekologicznemu funkcjonowaniu, zwłaszcza
w okresie zimowym. Dodatkowe wysiłki w tym
obszarze będą miały pozytywny wpływ także na
jakość powietrza.
Poprawa otoczenia regulacyjnego, w szczególności
poprzez zwiększenie roli konsultacji z partnerami
społecznymi i konsultacji publicznych w procesie
legislacyjnym.
Brak postępów. Nie zajęto się problemem braku
konsultacji publicznych w przypadku alternatywnych
ścieżek legislacyjnych (np. projektów poselskich).
Te alternatywne ścieżki legislacyjne de facto
umożliwiają pominięcie konsultacji publicznych,
wpływają na ogólną jakość prawa i stanowią źródło
znacznej niepewności dla obywateli
i przedsiębiorstw.
„Europa 2020” (cele krajowe oraz postępy)
Docelowy wskaźnik zatrudnienia określony w KPR:
71 %.
W 2018 r. wskaźnik zatrudnienia w Polsce wyniósł
72,2 %, a więc cel krajowy został osiągnięty.
Cel dotyczący badań i rozwoju określony w KPR:
1,7 % PKB w 2020 r.
Polska nie osiągnęła swojego celu w zakresie badań
i rozwoju. W 2018 r. wydatki na badania i rozwój
wyniosły 1,21 % PKB, o 24,6 % więcej niż
w poprzednim roku (1,03 % PKB). W latach 2010–
2018 intensywność wydatków przedsiębiorstw na
badania i rozwój (0,8 % PKB) rosła o 19,6 % rocznie
i jest dwukrotnie większa niż intensywność
wydatków publicznych na badania i rozwój (0,4 %
PKB). Pomimo tego wzrostu wydatki
przedsiębiorstw na badania i rozwój w Polsce nadal
są na poziomie poniżej średniej UE (1,4 % PKB).
Krajowy cel dotyczący emisji gazów cieplarnianych:
+ 14 % w 2020 r. w porównaniu z 2005 r. (w
sektorach nieobjętych unijnym systemem handlu
uprawnieniami do emisji).
Według szacunków emisje gazów cieplarnianych
w sektorach nieobjętych unijnym systemem handlu
uprawnieniami do emisji wzrosły o 21 % w latach
2005–2018, przekraczając próg +12 %.
Prognozuje się, że w 2020 r. wzrost emisji
ustabilizuje się na poziomie +14 % w stosunku do
A. Tabela przeglądowa
64
poziomu z 2005 r.; oznacza to jednak, że w kolejnych
dwóch latach konieczny będzie wzmożony wysiłek
w zakresie obniżenia emisji, aby ten cel osiągnąć.
Cel na 2020 r. dotyczący energii ze źródeł
odnawialnych: 15 %.
Istnieje ryzyko, że Polska nie osiągnie swojego celu
na 2020 r. Obecny poziom 11,16 % (wstępne dane
Eurostatu za 2018 r.) jest poniżej orientacyjnej
ścieżki (12,3 %) prowadzącej do celu 15 %.
Efektywność energetyczna, cele na 2020 r. dotyczące
zużycia energii:
Cel Polski na 2020 r. w zakresie efektywności
energetycznej wyznaczono na 96,4 Mtoe zużycia
energii pierwotnej (co odpowiada 71,6 Mtoe
końcowego zużycia energii).
W 2018 r. zużycie energii pierwotnej wyniosło 100,9
Mtoe, zaś końcowe zużycie energii – 71,8 Mtoe,
a więc oba wskaźniki przekroczyły docelowe
poziomy na 2020 r. Jest to skutkiem notowanej
od 2014 r. tendencji wzrostowej zużycia energii.
Jeżeli trend ten utrzyma się, istnieje ryzyko, że
Polska nie osiągnie swojego celu w zakresie
efektywności energetycznej.
Cel dotyczący przedwczesnego kończenia nauki:
4,5 %.
Odsetek uczniów przedwcześnie kończących naukę
wyniósł 4,8 % (spadek o 0,2 p.p. w porównaniu
z 2017 r.) i jest znacznie poniżej średniej UE.
Cel dotyczący szkolnictwa wyższego: 45 % ludności
w wieku 30–34 lat.
Polska należy do państw UE odznaczających się
wysokim odsetkiem osób z wyższym
wykształceniem. Odsetek osób w wieku 30–34 lat,
które ukończyły studia wyższe, wzrastał w ciągu
ostatnich kilku lat. W 2018 r. wskaźnik ten wynosił
45,7 % (tyle samo co w 2017 r.); cel krajowy został
więc osiągnięty.
Cel dotyczący zmniejszenia liczby ludności
zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym, wyrażony bezwzględną liczbą osób:
1 500 000.
Polska osiąga ten cel od 2012 r. Do 2018 r. liczba
osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym zmniejszyła się o 4,5 mln.
65
Prognozy zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych – scenariusz bazowy, scenariusz alternatywny i testy wrażliwości
2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
Wskaźnik zadłużenia brutto 48,9 47,4 45,5 44,3 42,8 41,8 41,3 40,6 40,1 39,6 39,1 38,6 38,3
Zmiany wskaźnika (-1+2+3) -1,7 -1,5 -2,0 -1,2 -1,5 -1,0 -0,6 -0,6 -0,5 -0,5 -0,5 -0,5 -0,3
w tym
(1) Saldo pierwotne (1.1+1.2+1.3) 1,2 0,3 1,0 0,3 0,0 -0,3 -0,6 -0,6 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7
(1.1) Strukturalne saldo pierwotne (1.1.1-1.1.2+1.1.3) 0,0 -0,9 -0,7 -0,3 -0,4 -0,5 -0,6 -0,6 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7
0,0 -0,9 -0,7 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3
(1.1.2) Koszty starzenia się społeczeństwa 0,0 0,1 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4
(1.1.3) Inne (podatki i dochody z tytułu własności) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
(1.2) Komponent cykliczny 1,2 1,2 1,0 0,6 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
(2) Efekt „kuli śnieżnej” (2.1+2.2+2.3) -1,6 -1,9 -1,7 -1,6 -1,5 -1,2 -1,1 -1,3 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,0(2.1) Wydatki z tytułu odsetek 1,4 1,3 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 1,0 1,0 0,9 0,9 0,9 0,9
(2.2) Wpływ wzrostu gospodarczego -2,4 -1,9 -1,5 -1,4 -1,3 -1,2 -1,1 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,0
(2.3) Wpływ inflacji -0,6 -1,4 -1,4 -1,3 -1,2 -1,1 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -0,9
1,1 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Uwaga: Więcej informacji można znaleźć w monitorze Komisji Europejskiej na temat zdolności obsługi zadłużenia (DSM) z 2019 r.
c. W perspektywie długoterminowej kategoria ryzyka (niskie/średnie/wysokie) opiera się na wspólnym wykorzystaniu wskaźnika S2 oraz wyników analizy zdolności obsługi zadłużenia. Wskaźnik S2 mierzy początkowe i stałe korekty
budżetowe wymagane do ustabilizowania relacji długu do PKB w nieskończonej perspektywie, w tym koszty starzenia się społeczeństwa. Użyte wartości krytyczne wynoszą 2 i 6 p.p. PKB. Wyniki analizy zdolności obsługi zadłużenia
stosuje się w celu dalszej kwalifikacji klasyfikacji ryzyka długoterminowego, w szczególności w przypadku stwierdzenia podatności na zagrożenia (średnia/wysoka kategoria ryzyka w zakresie obsługi zadłużenia).
PL – Prognozy zadłużenia – scenariusz bazowy
[1] Pierwsza tabela przedstawia prognozy oparte na scenariuszu bazowym, zakładającym niezmieniony kurs polityki budżetowej. Przedstawiono w niej prognozę dynamiki długu publicznego i jej rozkład na saldo
pierwotne, efekt „kuli śnieżnej” i zmiany długu niewynikającej z poziomu deficytu/nadwyżki budżetu. Efekt „kuli śnieżnej” mierzy wpływ netto przeciwstawnych skutków stóp procentowych, inflacji, wzrostu realnego
PKB (i kursów wymiany walut w niektórych krajach). Zmiana długu niewynikająca z poziomu deficytu/nadwyżki budżetu obejmuje różnice między ujęciem memoriałowym i kasowym, akumulację aktywów
finansowych netto, wycenę oraz inne efekty rezydualne.
[2] Na wykresach przedstawiono szereg testów wrażliwości w odniesieniu do scenariusza bazowego, a także alternatywne scenariusze, w szczególności: scenariusz historycznego strukturalnego salda
pierwotnego (gdzie saldo to ustala się na podstawie jego historycznej średniej), scenariusz paktu stabilności i wzrostu (w przypadku którego zakłada się, że polityka fiskalna ewoluuje zgodnie z głównymi
postanowieniami paktu stabilności i wzrostu), scenariusz wyższej stopy procentowej (+1 p.p. w porównaniu ze scenariuszem bazowym), scenariusz niższego wzrostu PKB (-0,5 p.p. w porównaniu ze
scenariuszem bazowym) oraz scenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnego (skalibrowany na podstawie przewidywanej zmiany). Uwzględniono również niekorzystny
scenariusz połączony i rozszerzone testy wrażliwości (dotyczące stóp procentowych i wzrostu gospodarczego), a także prognozy stochastyczne. Szczegółowe informacje na temat opracowania tych prognoz
można znaleźć w raporcie na temat stabilności fiskalnej „FSR 2018” i w monitorze DSM z 2019 r.
[3] Druga tabela przedstawia ogólną klasyfikację ryzyka fiskalnego w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej.
a. W perspektywie krótkoterminowej kategoria ryzyka (niskie/wysokie) opiera się na wskaźniku S0. S0 jest wskaźnikiem wczesnego wykrywania problemów fiskalnych w nadchodzącym roku w oparciu o 25 zmiennych fiskalnych i
finansowych, także związanych z konkurencyjnością, które w przeszłości okazały się wiodącymi wskaźnikami problemów fiskalnych. Próg krytyczny, powyżej którego sygnalizuje się trudną sytuację budżetową, wynosi 0,46.
b. W perspektywie średnioterminowej kategoria ryzyka (niskie/średnie/wysokie) opiera się na wspólnym wykorzystaniu wskaźnika S1 oraz wyników analizy zdolności obsługi zadłużenia. Wskaźnik S1 mierzy wymaganą korektę
budżetową (skumulowaną w 5 latach następujących po okresie objętym prognozą i następnie utrzymywaną) w celu osiągnięcia relacji długu do PKB na poziomie 60 % do 2034 r. Użyte wartości krytyczne wynoszą 0 i 2,5 p.p. PKB.
Klasyfikacja analizy zdolności obsługi zadłużenia opiera się na wynikach pięciu scenariuszy deterministycznych (scenariusz bazowy, scenariusz historycznego strukturalnego salda pierwotnego, scenariusz wyższej stopy
procentowej, scenariusz niższego wzrostu PKB i scenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnego) oraz prognozach stochastycznych. Stosuje się różne kryteria, takie jak prognozowany poziom
zadłużenia, ścieżka zadłużenia, realizm założeń fiskalnych, prawdopodobieństwo stabilizacji zadłużenia oraz stopień niepewności.
(1.1.1) Strukturalne saldo pierwotne (bez kosztów
związanych ze starzeniem się społeczeństwa)
(1.3) Działania jednorazowe i inne działania
tymczasowe
(3) Zmiana długu niewynikająca z poziomu
deficytu/nadwyżki budżetu
30
35
40
45
50
55
60
2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
Dług jako % PKB – PL
Scenariusz bazowyRozszerzony scenariusz niższego wzrostu PKBNiekorzystny scenariusz połączonyRozszerzony scenariusz wyższej stopy procentowej
30
40
50
60
2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024
(% PKB) Stochastyczne prognozy zadłużenia w latach 2020-2024 - PL
p10_p20 p20_p40p40_p60 p60_p80 p80_p90p50 Scenariusz bazowy
30
35
40
45
50
55
60
2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
Dług jako % PKB – PL
Scenariusz bazowyScenariusz historycznego strukturalnego salda pierwotnegoScenariusz paktu stabilności i wzrostu
30
35
40
45
50
55
60
2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
Dług jako % PKB – PL
Scenariusz bazowyScenariusz wyższej stopy procentowejScenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnegoScenariusz niższego wzrostu PKB
Scenariusz
bazowy
Historyczne
strukturalne
saldo
pierwotne
Niższy wzrost
PKB
Wyższa stopa
procentowa
Negatywny
wstrząs
dotyczący
strukturalnego
salda
pierwotnego
Prognozy
stochastyczne
Kategoria ryzyka NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE
Poziom zadłużenia (2030 r.) 38,3 45,9 40,2 40,2 40,7
Rok największego zadłużenia 2019 2019 2019 2019 2019
Percentyl 65,0% 75,0%
Prawdopodobieństwo
wyższego zadłużenia19,5%
Różnica między
percentylami16,3
Perspektywa
długo-
terminowa
NISKIE
NISKIE
NISKIE
NISKIE
NISKIE
NISKIE(S0 = 0,3) (S1 = -2,2) (S2 = 1,9)
Perspektywa
krótko-
terminowa
Perspektywa
średnio-
terminowa
S1
Analiza zdolności obsługi zadłużenia (AZOZ) (szczegóły)
AZOZ S2
ZAŁĄCZNIK B: PRZEPROWADZONA PRZEZ KOMISJĘ ANALIZA
ZDOLNOŚCI OBSŁUGI ZADŁUŻENIA I RYZYKA FISKALNE
66
ZAŁĄCZNIK C: STANDARDOWE TABELE
Tabela C.1: Wskaźniki dotyczące rynku finansowego
1) Najnowsze dane – III kwartał 2019 r. Wskaźnik obejmuje nie tylko banki, ale również wszystkie monetarne instytucje
finansowe, z wyjątkiem banków centralnych.
2) Najnowsze dane – II kwartał 2019 r.
3) Wartości kwartalne są zannualizowane.
* Mierzone w punktach bazowych.
Źródło: Komisja Europejska (długoterminowe stopy procentowe); Bank Światowy (zadłużenie zagraniczne brutto); Eurostat
(zadłużenie sektora prywatnego); EBC (wszystkie pozostałe wskaźniki).
2014 2015 2016 2017 2018 2019
Aktywa sektora bankowego ogółem (% PKB)(1) 92,3 91,7 95,1 95,2 92,9 91,7
Udział aktywów pięciu największych banków (% aktywów ogółem) 48,3 48,6 47,7 47,5 49,5 -
Udział kapitału zagranicznego w systemie bankowym (% aktywów ogółem)(2) 59,1 58,9 56,5 45,2 46,7 45,8
Wskaźniki dotyczące prawidłowej kondycji finansowej:(2)
- kredyty zagrożone (% kredytów ogółem) 7,2 6,6 6,4 6,6 6,2 6,2
- współczynnik adekwatności kapitałowej (%) 14,9 15,8 16,9 18,0 17,9 17,6
- stopa zwrotu z kapitału własnego (%)(3) 9,4 7,7 7,5 6,9 7,0 6,7
Kredyty bankowe dla sektora prywatnego (zmiana w ujęciu r-d-r w %)(1) 5,4 5,8 3,8 7,3 6,1 6,7
Kredyty na zakup nieruchomości mieszkaniowych (zmiana w ujęciu r-d-r w %)(1) 3,5 4,5 2,9 2,6 5,3 6,2
Relacja kredytów do depozytów(2) 94,9 95,1 93,3 93,7 93,2 91,7
Płynność z banku centralnego jako % zobowiązań1) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0
Zadłużenie sektora prywatnego (% PKB) 78,1 78,9 81,6 76,5 76,1 -
Zadłużenie zagraniczne brutto (% PKB)(2)
- publiczne 29,3 29,2 28,4 26,1 22,9 20,7
- prywatne 29,0 28,8 30,8 29,7 28,5 27,6
Spread długoterminowych stóp procentowych względem obligacji Bund (w punktach
bazowych)*235,3 220,6 294,6 310,3 280,2 262,5
Spread swapu ryzyka kredytowego dla skarbowych papierów wartościowych (5-letnich)* 60,8 61,1 75,9 58,7 54,2 58,3
C. Standardowe tabele
67
Tabela C.2: Główne pozycje tablicy wskaźników społecznych
1) Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym: osoby, które są zagrożone ubóstwem lub doświadczają
pogłębionej deprywacji materialnej, lub żyją w gospodarstwach domowych o zerowej lub bardzo małej intensywności
pracy.
2) Osoby bezrobotne to osoby, które nie były zatrudnione, ale aktywnie poszukiwały pracy i były gotowe do jej podjęcia
natychmiast lub w ciągu dwóch tygodni.
3) Dochody do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych zostały zdefiniowane w stosunku do wartości
nieskorygowanej, zgodnie z projektem wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2019 r.
4) Zmniejszenie wskaźnika zagrożenia ubóstwem, w ujęciu procentowym, ze względu na transfery socjalne (obliczone poprzez
porównanie wskaźników zagrożenia ubóstwem przed transferami społecznymi z tymi wskaźnikami po dokonaniu transferów;
na potrzeby obliczeń emerytury i renty nie są traktowane jako transfery socjalne).
5) Wskaźnik zatrudnienia, stopa bezrobocia i różnica w poziomie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn są obliczone jako
średnia z pierwszych trzech kwartałów 2019 r.
Źródło: Eurostat
2014 2015 2016 2017 2018 2019 5
Równość szans i dostęp do zatrudnienia
Osoby przedwcześnie kończące naukę i szkolenie
(% ludności w wieku 18–24 lat)5,4 5,3 5,2 5,0 4,8 :
Różnica w poziomie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn
(w p.p.)14,2 13,8 14,2 14,6 14,4 15,1
Nierówności dochodowe mierzone jako wskaźnik zróżnicowania
kwintylowego (S80/S20)4,9 4,9 4,8 4,6 4,3 :
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym(1)
(AROPE)24,7 23,4 21,9 19,5 18,9 :
Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się (%
ludności w wieku 15–24 lat)12,0 11,0 10,5 9,5 8,7 :
Dynamiczne rynki pracy i sprawiedliwe warunki pracy
Wskaźnik zatrudnienia (wiek 20–64 lat) 66,5 67,8 69,3 70,9 72,2 72,9
Stopa bezrobocia(2)
(wiek 15–74 lat) 9,0 7,5 6,2 4,9 3,9 3,4
Stopa bezrobocia długotrwałego (% ludności aktywnej
zawodowo)3,8 3,0 2,2 1,5 1,0 0,8
Dochód do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych w
ujęciu realnym na mieszkańca(3)
(indeks 2008=100) 113,4 117,7 124,7 128,6 132,3 :
Roczne zarobki netto bezdzietnej osoby stanu wolnego
zatrudnionej w pełnym wymiarze czasu pracy i otrzymującej
średnie wynagrodzenie (poziomy w PPS, średnia z trzech lat)
12606 13221 13757 : : :
Roczne zarobki netto bezdzietnej osoby stanu wolnego
zatrudnionej w pełnym wymiarze czasu pracy i otrzymującej
średnie wynagrodzenie (zmiana procentowa, w ujęciu realnym,
średnia z trzech lat)
3,11 4,51 4,85 : : :
Wsparcie publiczne / Ochrona socjalna i włączenie społeczne
Wpływ transferów socjalnych (z wyłączeniem rent i emerytur) na
ograniczanie ubóstwa(4) 26,4 23,1 24,5 37,5 40,3 :
Dzieci w wieku poniżej 3 lat objęte opieką instytucjonalną 5,5 5,3 7,9 11,6 10,9 :
Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej według
badań opartych o deklaracje7,8 7,3 6,6 3,3 4,2 :
Osoby posiadające podstawowe lub więcej niż podstawowe
ogólne umiejętności cyfrowe (% ludności w wieku 16–74 lat): 40,0 44,0 46,0 : :
C. Standardowe tabele
68
Tabela C.3: Wskaźniki dotyczące rynku pracy i edukacji
* Wskaźnik spoza tablicy wyników
1) Osoby długotrwale bezrobotne to osoby, które są bezrobotne od co najmniej 12 miesięcy.
2) Różnica między średnim godzinowym wynagrodzeniem brutto mężczyzn a średnim wynagrodzeniem godzinowym brutto
kobiet wyrażona jako procent średniego godzinowego wynagrodzenia brutto mężczyzn. Jest ona definiowana jako
„nieskorygowana”, jako że nie uwzględnia korekt związanych z rozkładem indywidualnych cech (a tym samym daje ogólny
obraz nierówności ze względu na płeć w zakresie wynagrodzenia). Włączeni są wszyscy pracownicy zatrudnieni
w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 10 pracowników, bez ograniczeń dotyczących wieku i liczby
przepracowanych godzin.
3) Wyniki badania OECD PISA dotyczące słabych wyników w dziedzinie matematyki wśród 15-latków.
4) Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego i kulturowego na wyniki badania PISA (OECD). Wartość za 2018 r. odnosi się do
czytania.
5)Średnia z pierwszych trzech kwartałów 2019 r. Dane dotyczące stopy bezrobocia młodzieży są wyrównywane sezonowo.
Źródło: Eurostat, OECD.
Wskaźniki dotyczące rynku pracy 2014 2015 2016 2017 2018 2019 5
Współczynnik aktywności zawodowej (wiek 15–64 lat) 67,9 68,1 68,8 69,6 70,1 70,6
Zatrudnieni na obecnym stanowisku pracy, według stażu pracy
Od 0 do 11 miesięcy 11,7 11,1 11,5 11,3 11,2 :
Od 12 do 23 miesięcy 9,3 9,6 10,0 10,1 10,0 :
Od 24 do 59 miesięcy 15,8 15,6 15,9 16,3 17,4 :
Co najmniej 60 miesięcy 62,5 62,3 61,1 60,8 59,7 :
Wzrost zatrudnienia*
(zmiana w % w porównaniu z poprzednim rokiem) 1,7 1,5 0,8 1,3 0,5 -0,4
Wskaźnik zatrudnienia kobiet
(% ludności płci żeńskiej w wieku 20–64 lat) 59,4 60,9 62,2 63,6 65,0 65,4
Wskaźnik zatrudnienia mężczyzn
(% ludności płci męskiej w wieku 20–64 lat)73,6 74,7 76,4 78,2 79,4 80,5
Wskaźnik zatrudnienia osób starszych*
(% ludności w wieku 55-64 lat)42,5 44,3 46,2 48,3 48,9 49,4
Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy*
(% wszystkich zatrudnionych w wieku 15–64 lat)7,1 6,8 6,4 6,6 6,4 6,3
Zatrudnienie na czas określony*
(% osób zatrudnionych na umowę na czas określony, w wieku 15–64 lat)28,3 28,0 27,5 26,1 24,3 22,0
Przechodzenie od zatrudnienia tymczasowego do stałego zatrudnienia
(średnia z 3 lat)18,4 18,8 22,0 25,7 30,0 :
Stopa bezrobocia osób młodych
(% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15–24 lat)23,9 20,8 17,7 14,8 11,7 10,3
Różnica w poziomie zatrudnienia kobiet i mężczyzn w niepełnym
wymiarze czasu pracy6,1 5,9 6,0 6,3 5,9 5,6
Zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć(2)
(w formie
nieskorygowanej)7,7 7,4 7,2 7,2 : :
Wskaźniki dotyczące kształcenia i szkolenia 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Udział osób dorosłych w uczeniu się
(% osób w wieku 25–64 lat uczestniczących w kształceniu i szkoleniu)4,0 3,5 3,7 4,0 5,7 :
Słabe wyniki w nauce(3) : 17,2 : : 14,7 :
Osoby z wyższym wykształceniem (% ludności w wieku 30–34 lat z
ukończonym pierwszym stopniem kształcenia wyższego)42,1 43,4 44,6 45,7 45,7 :
Zróżnicowanie wyników związane ze statusem społeczno-ekonomicznym
studentów(4)
: : : : 11,6 :
C. Standardowe tabele
69
Tabela C.4: Wskaźniki dotyczące włączenia społecznego i zdrowia
* Wskaźnik spoza tablicy wyników
1) Wskaźnik zagrożenia ubóstwem: odsetek osób, których ekwiwalentny dochód do dyspozycji wynosi mniej niż 60 % krajowej
mediany dochodu ekwiwalentnego.
2) Odsetek osób, które doświadczają co najmniej czterech z wymienionych form deprywacji: nie mogą sobie pozwolić na i)
zapłacenie czynszu lub rachunków za media, ii) dostateczne ogrzanie mieszkania, iii) pokrycie nieprzewidzianych wydatków,
iv) spożywanie co drugi dzień mięsa, ryb lub równoważnego źródła białka, v) spędzenie raz w roku tygodniowego urlopu
poza miejscem zamieszkania, vi) posiadanie samochodu, vii) pralki, viii) kolorowego telewizora lub ix) telefonu.
3) Odsetek wszystkich osób mieszkających w zatłoczonych budynkach mieszkalnych i doświadczających deprywacji
mieszkaniowej.
4) Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy: odsetek osób w wieku 0–59 lat żyjących
w gospodarstwach domowych, w których osoby dorosłe (z wyłączeniem dzieci pozostających na utrzymaniu)
przepracowały mniej niż 20 % potencjalnego czasu pracy w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie.
5) Stosunek mediany indywidualnych emerytur brutto osób w wieku 65–74 lat w stosunku do mediany indywidualnych
zarobków brutto osób w wieku 50–59 lat.
6) Korzystanie ze stałych łączy szerokopasmowych (33 %), korzystanie z mobilnych sieci szerokopasmowych (22 %), prędkość
(33 %) i przystępność cenowa (11 %), z tabeli wyników agendy cyfrowej.
Źródło: Eurostat, OECD.
2013 2014 2015 2016 2017 2018
Wydatki na ochronę socjalną* (% PKB)
Świadczenia chorobowe / opieka zdrowotna 4,4 4,3 4,5 4,8 4,5 :
Renty 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4 :
Emerytury i renty rodzinne 11,3 11,2 11,1 11,1 10,6 :
Świadczenia rodzinne / świadczenia dla dzieci pozostających na
utrzymaniu1,4 1,4 1,5 2,5 2,6 :
Zasiłki dla bezrobotnych 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 :
Zasiłki mieszkaniowe 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 :
Świadczenia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,
gdzie indziej niesklasyfikowane0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 :
Ogółem 19,1 18,9 19,0 20,3 19,6 :
z czego: świadczenia uzależnione od dochodów 0,8 0,7 0,7 0,9 1,0 :
Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych według funkcji
(% PKB)
Ochrona socjalna 16,0 15,9 15,7 16,6 16,4 :
Zdrowie 4,6 4,6 4,7 4,6 4,7 :
Edukacja 5,3 5,3 5,3 5,0 4,9 :
Świadczenia zdrowotne nierefundowane 23,7 23,1 23,3 22,9 : :
Dzieci zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (% ludności
w wieku 0–17 lat)*29,8 28,2 26,6 24,2 17,9 17,2
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem(1)
(% ludności ogółem) 17,3 17,0 17,6 17,3 15,0 14,8
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród pracujących (% osób
pracujących)10,7 10,6 11,2 10,8 9,9 9,7
Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej(2)
(% ludności ogółem) 11,9 10,4 8,1 6,7 5,9 4,7
Wskaźnik poważnej deprywacji mieszkaniowej(3)
, w podziale na tytuły
prawne do zajmowanych mieszkań
Właściciel, mieszkanie obciążone hipoteką lub kredytem 3,4 2,5 3,0 2,8 3,4 3,7
Najemca, wynajem po cenie rynkowej 18,4 14,2 19,8 19,5 15,9 14,4
Odsetek osób żyjących w gospodarstwach domowych o małej
intensywności pracy (4)
(% osób w wieku 0–59 lat)7,2 7,3 6,9 6,4 5,7 5,6
Progi ubóstwa wyrażone w walucie krajowej w cenach stałych* 10549 10847 11247 11994 12663 13445
Oczekiwana długość życia w zdrowiu
Kobiety 7,8 8,1 8,4 8,9 8,6 :
Mężczyźni 7,2 7,5 7,6 8,2 8,3 :
Zagregowana stopa zastąpienia dochodów netto przez świadczenie
emerytalne(5)
0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6
Wymiar łączności w ramach indeksu gospodarki cyfrowej i
społeczeństwa cyfrowego(6)
: 41,7 40,1 45,9 52,4 :
Współczynnik Giniego przed opodatkowaniem i transferami* 47,7 47,8 47,9 46,6 47,3 :
Współczynnik Giniego po opodatkowaniu i transferach* 30,7 30,8 30,6 29,8 29,2 :
C. Standardowe tabele
70
Tabela C.5: Wyniki rynku towarów i usług oraz wskaźniki dotyczące polityki
*Wartości wskaźnika od 2003 do 2013 r. są porównywalne, ale w 2018 r. nastąpiła istotna zmiana metodologii. W rezultacie
dane z przeszłych roczników nie mogą być porównywane ze wskaźnikami regulacji rynku produktów z 2018 r.
1) Wartość dodana w cenach stałych podzielona przez liczbę zatrudnionych osób.
2) Wynagrodzenie pracowników w cenach bieżących podzielone przez wartość dodaną w cenach stałych.
3) Metodykę obliczania tego wskaźnika, wraz z założeniami, przedstawiono szczegółowo na stronie internetowej:
http://www.doingbusiness.org/methodology.
4) Średnia wynikająca z odpowiedzi na pytanie Q7B_a. „[Kredyt bankowy]: Jeśli złożył(a) Pan/Pani wniosek i próbował(a)
negocjować warunki tego rodzaju finansowania w okresie ostatnich sześciu miesięcy, jaki był tego wynik?” Odpowiedzi były
kodowane w następujący sposób: zero: respondent otrzymał całość finansowania, jeden: otrzymał co najmniej 75 %
finansowania, dwa: otrzymał mniej niż 75 % finansowania, trzy: otrzymał odpowiedź odmowną lub wniosek został odrzucony;
brakujące wartości: jeśli wniosek jest nadal rozpatrywany lub osoba nie umiała udzielić odpowiedzi.
5) Odsetek ludności w wieku 15–64 lat z wykształceniem wyższym.
6) Odsetek ludności w wieku 20–24 lat z wykształceniem co najmniej średnim II stopnia.
7) Indeks: 0 = nieregulowane; 6 = najbardziej regulowane. Metodykę obliczania wskaźników OECD dotyczących poziomu
regulacji rynku towarów i usług przedstawiono szczegółowo na stronie internetowej:
http://www.oecd.org/competition/reform/indicatorsofproductmarketregulationhomepage.htm
8) Średnia arytmetyczna wskaźników dotyczących regulacji zawodów prawników, księgowych, architektów i inżynierów.
9) Zagregowane wskaźniki OECD dotyczące poziomu regulacji rynków energii, transportu i komunikacji.
Źródło: Komisja Europejska; Bank Światowy – Doing Business (dane dotyczące egzekwowania umów i czasu potrzebnego na
rozpoczęcie działalności gospodarczej); OECD (dane dotyczące wskaźników poziomu regulacji rynku towarów i usług); SAFE
(dane dotyczące wyników wniosków MŚP o kredyty bankowe).
Wskaźniki wyników 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Wzrost wydajności pracy w przeliczeniu na pracownika1 (t/t-1) w %
Wzrost wydajności pracy w przemyśle -1,47 2,05 2,19 -0,39 -0,17 3,91
Wzrost wydajności pracy w budownictwie 0,53 9,95 4,37 -9,64 7,00 9,51
Wzrost wydajności pracy w usługach rynkowych 3,41 -0,94 2,68 3,53 5,15 5,67
Wzrost jednostkowego kosztu pracy2 (t/t-1) w %
Wzrost jednostkowego kosztu pracy w przemyśle 0,16 1,12 -1,15 3,42 5,72 4,37
Wzrost jednostkowego kosztu pracy w budownictwie 1,48 -6,81 -2,19 14,53 -0,58 -2,58
Wzrost jednostkowego kosztu pracy w usługach rynkowych 0,48 2,98 0,45 2,71 2,72 2,67
Otoczenie działalności gospodarczej 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Czas potrzebny na wyegzekwowanie umów3 (w dniach) 685 685 685 685 685 685
Czas potrzebny na rozpoczęcie działalności gospodarczej3 (w dniach) 37,0 37,0 37,0 37,0 37,0 37,0
Wynik wniosków MŚP o kredyty bankowe4 0,59 0,75 0,46 0,53 0,40 0,47
Badania naukowe i innowacje 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Intensywność nakładów na badania i rozwój 0,87 0,94 1,00 0,96 1,03 1,21
Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na kształcenie
jako % PKB5,30 5,30 5,30 5,00 4,90 :
Pracownicy z wykształceniem wyższym lub zatrudnieni na
stanowiskach związanych z nauką i technologią jako % wszystkich
zatrudnionych
40 41 42 43 44 45
Odsetek ludności z wyższym wykształceniem5 23 24 24 25 26 27
Osoby młode z wykształceniem średnim II stopnia6 90 90 91 91 91 91
Bilans handlowy produktów zaawansowanych technologicznie jako %
PKB-1,68 -1,44 -1,67 -1,60 -1,61 -1,60
Rynki towarów i usług oraz konkurencja 2003 2008 2013 2018*
Wskaźnik OECD dotyczący regulacji rynku towarów i usług (PMR)7,
ogółem2,42 2,04 1,65 1,45
OECD PMR7, sektor detaliczny 2,52 2,43 2,55 1,30
OECD PMR7, usługi świadczone w ramach wolnych zawodów
8 3,29 3,33 3,24 2,00
OECD PMR7, sektory sieciowe
9 3,20 2,70 2,34 1,63
C. Standardowe tabele
71
Tabela C.6: Ekologiczny wzrost gospodarczy
Wszystkie makroekonomiczne wskaźniki intensywności wyrażono jako stosunek wielkości fizycznej do PKB (w cenach z 2010 r.)
Energochłonność: krajowe zużycie energii brutto (w kgoe) podzielone przez PKB (w EUR).
Intensywność emisji dwutlenku węgla: emisja gazów cieplarnianych (w kg równoważników CO2) podzielona przez PKB
(w EUR).
Zasobochłonność: krajowe zużycie materiałów (w kg) podzielone przez PKB (w EUR).
Wytwarzanie odpadów: odpady (w kg) podzielone przez PKB (w EUR).
Bilans handlowy energii: bilans eksportu i importu energii, wyrażony jako % PKB.
Udział energii w HICP: odsetek pozycji związanych z energią w koszyku konsumpcyjnym stosowanym do konstrukcji HICP.
Różnica między zmianą cen energii a inflacją: składnik HICP dotyczący energii a inflacja HICP ogółem (zmiana roczna w %).
Realne jednostkowe koszty energii: realne koszty energii jako odsetek wartości dodanej ogółem dla gospodarki.
Energochłonność przemysłu: końcowe zużycie energii w przemyśle (w kgoe) podzielone przez wartość dodaną brutto
przemysłu (w cenach w EUR z 2010 r.).
Realne jednostkowe koszty energii w przetwórstwie przemysłowym (bez rafinacji): realne koszty jako odsetek wartości
dodanej dla sektorów przetwórstwa przemysłowego.
Udział sektorów energochłonnych w gospodarce: udział wartości dodanej brutto sektorów energochłonnych w PKB.
Ceny energii elektrycznej i gazu dla średniej wielkości użytkowników przemysłowych: zakres zużycia: 500–2000 MWh oraz
10 000–100 000 GJ; dane nie uwzględniają VAT.
Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych: stosunek odpadów komunalnych poddanych recyklingowi
i kompostowaniu do odpadów komunalnych ogółem.
Publiczne nakłady na badania i rozwój w dziedzinie energii lub środowiska: wydatki publiczne na badania i rozwój w tych
kategoriach, jako % PKB.
Udział emisji gazów cieplarnianych objętych unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (z wyłączeniem lotnictwa):
na podstawie danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych
(z wyłączeniem użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa) zgłoszonych przez państwa członkowskie do
Europejskiej Agencji Środowiska.
Energochłonność sektora transportu: końcowe zużycie energii w sektorze transportu, w tym w lotnictwie międzynarodowym
(w kgoe), podzielone przez wartość dodaną brutto sektora transportu i magazynowania (w cenach w EUR z 2010 r.).
Intensywność emisji dwutlenku węgla w sektorze transportu: emisja gazów cieplarnianych w sektorze transportu
i magazynowania, podzielona przez wartość dodaną brutto sektora transportu i magazynowania (w cenach w EUR z 2010 r.).
Zależność od importu energii: wielkość importu energii netto podzielona przez krajowe zużycie energii brutto, w tym zużycie
międzynarodowych paliw bunkrowych.
Zagregowany wskaźnik koncentracji sektora dostawców: indeks Herfindahla-Hirschmanna obejmujący ropę, gaz i węgiel
kamienny. Mniejsze wartości oznaczają większą dywersyfikację, a zatem mniejsze ryzyko.
Dywersyfikacja koszyka energetycznego: indeks Herfindahla-Hirschmanna obejmujący gaz ziemny, produkty naftowe
ogółem, jądrową energię cieplną, energię ze źródeł odnawialnych i paliwa stałe. Mniejsze wartości oznaczają większą
dywersyfikację.
* Komisja Europejska i Europejska Agencja Środowiska – wstępne dane za 2018 r.
Źródło: Komisja Europejska i Europejska Agencja Środowiska (udział emisji gazów cieplarnianych objętych systemem handlu
emisjami); Komisja Europejska (podatki ekologiczne w stosunku do opodatkowania pracy i PKB); Eurostat (wszystkie pozostałe
wskaźniki).
Wyniki w zakresie ekologicznego wzrostu gospodarczego 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Makroekonomiczne
Energochłonność kgoe / € 0,25 0,23 0,23 0,23 0,23 0,22
Intensywność emisji CO2 kg / € 1,02 0,96 0,93 0,92 0,91 -
Zasobochłonność (odwrotność produktywności
zasobów)kg / € 1,68 1,62 1,53 1,55 1,57 1,62
Wytwarzanie odpadów kg / € - 0,44 - 0,42 - -
Bilans handlowy energii % PKB -2,7 -2,6 -1,6 -1,4 -2,0 -2,7
Udział energii w HICP % 15,67 14,93 15,65 13,47 13,61 13,45
Różnica między zmianą cen energii a inflacją p.p. -1,3 -0,1 0,6 -1,9 -0,1 0,6
Realne jednostkowe koszty energii% wartości
dodanej20,1 19,9 20,3 20,8 - -
Stosunek podatków ekologicznych do opodatkowania
pracystosunek 0,25 0,25 0,25 0,25 0,24 -
Podatki ekologiczne % PKB 2,4 2,6 2,7 2,7 2,7 2,7
Sektorowe
Energochłonność przemysłu kgoe / € 0,12 0,12 0,11 0,11 0,12 0,11
Realne jednostkowe koszty energii w przemyśle
wytwórczym (bez rafinacji)
% wartości
dodanej22,0 21,1 21,6 22,0 - -
Udział sektorów energochłonnych w gospodarce % PKB 13,93 13,81 13,92 14,11 13,69 -
Ceny energii elektrycznej dla średniej wielkości
użytkowników przemysłowych€ / kWh 0,09 0,08 0,09 0,08 0,09 0,09
Ceny gazu dla średniej wielkości użytkowników
przemysłowych€ / kWh 0,04 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03
Publiczne wydatki na badania i rozwój w dziedzinie
energii % PKB 0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00
Publiczne wydatki na badania i rozwój w dziedzinie
ochrony środowiska% PKB 0,02 0,03 0,03 0,03 0,03 0,02
Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych % 15,1 26,5 32,5 34,8 33,8 34,3
Udział emisji gazów cieplarnianych objętych
systemem handlu emisjami*% 52,5 52,1 51,5 49,9 48,9 47,8
Energochłonność sektora transportu kgoe / € 0,76 0,76 0,81 0,88 0,91 0,88
Intensywność emisji CO2 w sektorze transportu kg / € 1,04 1,06 1,12 1,28 1,37 1,31
Bezpieczeństwo dostaw energii
Zależność od importu energii % 26,4 29,5 29,9 30,8 38,3 -
Zagregowany wskaźnik koncentracji dostawców HHI 27,1 27,6 27,3 25,6 25,4 -
Dywersyfikacja koszyka energetycznego HHI 37,3 35,6 34,8 34,2 33,4 32,7
C. Standardowe tabele
72
73
W oparciu o wniosek Komisji niniejszy załącznik (37
) przedstawia wstępne opinie służb Komisji na temat
priorytetowych obszarów inwestycyjnych oraz ramowych warunków skutecznej realizacji inwestycji
Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 w Polsce. Te priorytetowe obszary
inwestycyjne wyłoniono na podstawie szerszej analizy obszarów Polski, które napotykają poważne
wyzwania społeczno-gospodarcze związane z procesem transformacji w kierunku osiągnięcia przez UE
neutralności klimatycznej w 2050 r., ocenione w sprawozdaniu. Niniejszy załącznik stanowi podstawę
dialogu między Polską a służbami Komisji, a także zapewnia przydatne wskazówki dla państw
członkowskich w przygotowywaniu terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji (38
), które
tworzyć będą podstawy programowania Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Inwestycje
Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji są uzupełnieniem finansowania w ramach polityki
spójności, które omówiono w wytycznych zawartych w załączniku D do sprawozdania krajowego dla
Polski z 2019 r. (39
)
Proces transformacji najprawdopodobniej wpłynie na wszystkie regiony górnicze w Polsce, mianowicie
Śląsk, Wielkopolskę, Dolny Śląsk, Łódzkie, Lubelskie i Małopolskę. W przypadku Śląska, Wielkopolski
i Wałbrzycha w toku są działania w zakresie planowania transformacji, uruchomione w ramach
inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji. Niniejszy załącznik przedstawia
priorytetowe obszary inwestycyjne określone dla tych regionów. W tym kontekście strategie inteligentnej
specjalizacji stanowią istotne ramy określania priorytetów w zakresie innowacji wspierających
transformację gospodarczą.
Na Śląsku, w największym regionie górniczym, węgiel kamienny wydobywany jest w 18 kopalniach,
znajdujących się w następujących podregionach na poziomie NUTS 3: Katowice, Bielsko-Biała, Tychy,
Rybnik, Gliwice, Bytom, Sosnowiec. Mimo że od lat 90. ubiegłego wieku odchodzi się od produkcji
węgla kamiennego, miejscowa gospodarka wciąż jest mocno uzależniona od sektora górnictwa, w którym
bezpośrednio zatrudnionych jest 78 000 osób, blisko połowa wszystkich górników w UE. Znacząca liczba
podmiotów zajmujących się górnictwem węgla kamiennego znajduje odzwierciedlenie w wysokim
udziale tego sektora w wartości dodanej brutto. Odejście od wydobycia węgla kamiennego wymagać
będzie dodatkowych wysiłków na rzecz dywersyfikacji przedsiębiorstw, zmiany i podnoszenia
kwalifikacji, przeciwdziałania wyludnianiu się terenów pogórniczych oraz rewitalizacji. Na podstawie tej
oceny wstępnej uzasadnione wydaje się skoncentrowanie interwencji Funduszu na rzecz Sprawiedliwej
Transformacji na tych terytoriach.
Aby sprostać wyzwaniom transformacji, określono priorytetowe potrzeby inwestycyjne w zakresie
dywersyfikacji, modernizacji i zwiększenia konkurencyjności regionalnej gospodarki. Najważniejsze
działania Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji mogłyby być ukierunkowane w szczególności
na:
inwestycje produkcyjne w MŚP, w tym w przedsiębiorstwa typu start-up, prowadzące do
dywersyfikacji i restrukturyzacji ekonomicznej;
inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym przez inkubatory przedsiębiorczości i usługi
konsultingowe;
inwestycje w działania badawcze i innowacyjne oraz wspieranie transferu zaawansowanych
technologii;
inwestycje dotyczące regeneracji, dekontaminacji i renaturalizacji terenów oraz projekty zmieniające
(37) Niniejszy załącznik należy rozpatrywać w związku z wnioskiem Komisji dotyczącym rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 (COM/2020/22) oraz
wnioskiem Komisji dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności
i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby
Funduszu Azylu i Migracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu na rzecz Zarządzania Granicami i Wiz (COM/2020/23).
(38) Zob. komunikat Komisji dotyczący Planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy (COM/2020/21) oraz art. 6 i 7 wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej
Transformacji na lata 2021–2027 (COM/2020/22).
(39
) SWD(2019) 1020 final.
ZAŁĄCZNIK D: WYTYCZNE INWESTYCYJNE DLA POLSKI
DOTYCZĄCE FUNDUSZU NA RZECZ SPRAWIEDLIWEJ
TRANSFORMACJI NA LATA 2021–2027
D. Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027
74
ich przeznaczenie;
inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą
energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł
odnawialnych;
inwestycje we wzmacnianie gospodarki opartej na obiegu zamkniętym, w tym przez zapobieganie
powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne
wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;
podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników;
pomoc techniczną.
Na terytorium Katowic, Bielska-Białej, Tych, Rybnika, Gliwic, Bytomia i Sosnowca może dojść do
redukcji miejsc pracy, której – realnie rzecz biorąc – może nie zrównoważyć w pełni tworzenie i rozwój
MŚP. W wyjątkowych przypadkach i jeżeli jest to niezbędne do realizacji terytorialnych planów
sprawiedliwej transformacji, rozważyć można wsparcie na inwestycje produkcyjne w dużych
przedsiębiorstwach.
W Wielkopolsce (podregion koniński na poziomie NUTS 3) przy wydobyciu węgla brunatnego
i produkcji energii elektrycznej pracuje 6 000 osób. Odejście od wydobycia węgla brunatnego może
wymagać zastosowania środków mających na celu tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach innych
niż górnictwo i produkcja energii elektrycznej oparta na węglu brunatnym. Kopalnie odkrywkowe węgla
brunatnego stwarzają też zagrożenia dla środowiska, takie jak obniżenie poziomu wód gruntowych
i susze. Na podstawie tej oceny wstępnej uzasadnione wydaje się podjęcie interwencji Funduszu na rzecz
Sprawiedliwej Transformacji także na tym terytorium.
Aby sprostać tym wyzwaniom transformacji, określono również potrzeby inwestycyjne mające na celu
złagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji. Najważniejsze działania Funduszu na
rzecz Sprawiedliwej Transformacji mogłyby być ukierunkowane w szczególności na:
inwestycje produkcyjne w MŚP, w tym w przedsiębiorstwa typu start-up, prowadzące do
dywersyfikacji i restrukturyzacji ekonomicznej;
inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym przez inkubatory przedsiębiorczości i usługi
konsultingowe;
inwestycje w działania badawcze i innowacyjne oraz wspieranie transferu zaawansowanych
technologii;
inwestycje w renaturalizację terenów i projekty zmieniające ich przeznaczenie;
podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników;
pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;
pomoc techniczną.
Przewiduje się, że w podregionie konińskim dojdzie do znacznej redukcji miejsc pracy, której może nie
zrównoważyć w pełni tworzenie i rozwój MŚP. W wyjątkowych przypadkach i jeżeli jest to niezbędne do
realizacji terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji, rozważyć można wsparcie na inwestycje
produkcyjne w dużych przedsiębiorstwach.
Na Dolnym Śląsku podregion wałbrzyski na poziomie NUTS 3 w przeszłości był bardzo uzależniony od
przemysłu wydobywczego węgla kamiennego, zaś obecnie z powodu niedokończonej transformacji
gospodarczej notuje niski poziom rozwoju gospodarczego, najwyższą stopę bezrobocia w regionie
dolnośląskim, problemy społeczne oraz degradację infrastruktury. Ubóstwo i wyludnienie, niski poziom
PKB na mieszkańca, problemy geologiczne i hydrologiczne, związane z podziemnymi obiektami
górniczymi, uniemożliwiają efektywny rozwój tego obszaru.
Aby sprostać tym wyzwaniom transformacji, określono priorytetowe potrzeby inwestycyjne mające na
celu złagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji za pomocą działań obejmujących
D. Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027
75
w szczególności:
inwestycje dotyczące regeneracji, dekontaminacji i renaturalizacji terenów oraz projekty zmieniające
ich przeznaczenie;
inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą
energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł
odnawialnych;
inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym przez inkubatory przedsiębiorczości i usługi
konsultingowe;
inwestycje we wzmacnianie gospodarki opartej na obiegu zamkniętym, w tym przez zapobieganie
powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne
wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;
podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników;
pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;
aktywne włączanie osób poszukujących pracy;
pomoc techniczną.
76
Ocena krótkoterminowych postępów Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju (40)
Tabela E.1 przedstawia dane dla Polski i UE-28 dotyczące wskaźników należących do zestawu unijnych
wskaźników celów zrównoważonego rozwoju stosowanego przez Eurostat do celów monitorowania
postępów w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju w kontekście UE(41
). Ponieważ trend
krótkoterminowy na poziomie UE jest oceniany w perspektywie pięcioletniej, prezentowana jest zarówno
wartość na początku tego okresu, jak i ostatnia dostępna wartość. Wskaźniki są regularnie aktualizowane
w sekcji poświęconej wskaźnikom zrównoważonego rozwoju na stronie internetowej Eurostatu.
(40) Dane pozyskane z bazy danych Eurostatu w dniu 9 lutego 2020 r. (oficjalny zestaw unijnych wskaźników celów
zrównoważonego rozwoju: zob. https://ec.europa.eu/eurostat/web/sdi/main-tables).
(41) Zestaw unijnych wskaźników celów zrównoważonego rozwoju jest zgodny, w stosownych przypadkach, z wykazem globalnych wskaźników ONZ, przy czym należy zaznaczyć, że wskaźniki ONZ są wybierane do sprawozdawczości na
poziomie globalnym i dlatego nie zawsze są przydatne w kontekście UE. Unijne wskaźniki celów zrównoważonego rozwoju są
ściśle powiązane z inicjatywami politycznymi UE.
ZAŁĄCZNIK E: POSTĘPY W OSIĄGANIU CELÓW
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Tabela E.1: Wskaźniki mierzące postępy Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
(c.d. na następnej stronie)
Wskaźnik Jednostka
rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość
Cel 1 – Koniec z ubóstwem
Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym % ludności 2013 25,8 2018 18,9 2013 24,6 2018 21,9
Osoby zagrożone ubóstwem dochodowym po uwzględnieniu transferów
socjalnych% ludności 2013 17,3 2018 14,8 2013 16,7 2018 17,1
Osoby dotknięte pogłębioną deprywacją materialną % ludności 2013 11,9 2018 4,7 2013 9,6 2018 5,8
Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności
pracy
% ludności w wieku od
0 do 59 lat2013 7,2 2018 5,6 2013 11,0 2018 8,8
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób pracujących% ludności w wieku co
najmniej 18 lat2013 10,7 2018 9,7 2013 9,0 2018 9,5
Osoby mieszkające w lokalu z przeciekającym dachem, wilgotnymi
ścianami, podłogami lub fundamentami, lub grzybem na ramach okiennych
lub podłodze
% ludności 2013 10,1 2018 11,6 2013 15,6 2018 13,9
Deklarowane niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej% ludności w wieku co
najmniej 16 lat2013 8,8 2018 4,2 2013 3,7 2018 2,0
Osoby niemające wanny ani prysznica, ani spłukiwanej toalety wewnątrz
swojego mieszkania/lokalu mieszkalnego% ludności 2013 3,0 2018 2,0 2013 2,2 2018 1,7
Osoby, które nie są w stanie dostatecznie ogrzać mieszkania % ludności 2013 11,4 2018 5,1 2013 10,7 2018 7,3
Wskaźnik przeludnienia % ludności 2013 44,8 2018 39,2 2013 17,0 2018 15,5
Cel 2 – Zero głodu
Niedożywienie Wskaźnik otyłości% ludności w wieku co
najmniej 18 lat2014 17,2 2017 16,9 2014 15,9 2017 15,2
Dochód czynników produkcji rolniczej na roczną jednostkę robocząEUR, nawiązania
łańcuchowe (2010)2012 5 271 2017 6 965 2012 14 865 2017 17 304
Wsparcie rządowe na badania i rozwój w dziedzinie rolnictwa mln EUR 2013 69,9 2018 65,0 2013 3 048,6 2018 3 242,5
Powierzchnia upraw ekologicznych
% wykorzystywanej
powierzchni użytków
rolnych
2013 4,7 2018 3,3 2013 5,7 2018 7,5
Bilans azotu brutto na gruntach rolnych kg na hektar 2012 48 2017 48 2010 49 2015 51
Emisje amoniaku z rolnictwa
kg na hektar
wykorzystywanej
powierzchni użytków
rolnych
2012 18,8 2017 19,9 2011 19,7 2016 20,3
Azotan w wodach gruntowych mg NO3 na litrbrak
danych:
brak
danych: 2012 19,2 2017 19,1
Szacowana erozja gleby przez wodę km2 2010 3 203,6 2016 3 342,4 2010 207 232,2 2016 205 294,5
Wskaźnik liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego indeks 2000 = 100brak
danych:
brak
danych: 2013 83,9 2018 80,7
Cel 3 – Dobre zdrowie i jakość życia
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia lata 2012 76,9 2017 77,8 2012 80,3 2017 80,9
Odsetek osób deklarujących dobry lub bardzo dobry stan zdrowia% ludności w wieku co
najmniej 16 lat2013 58,4 2018 59,2 2013 67,3 2018 69,2
Palenie tytoniu% ludności w wieku co
najmniej 15 lat2012 32 2017 30 2014 26 2017 26
Wskaźnik otyłości% ludności w wieku co
najmniej 18 lat2014 17,2 2017 16,9 2014 15,9 2017 15,2
Osoby mieszkające w gospodarstwach domowych narażonych na hałas % ludności 2013 14,0 2018 13,8 2013 18,8 2018 18,3
Narażenie na zanieczyszczenie powietrza przez cząstki stałe (PM2,5) μg/m3 2012 27,0 2017 23,8 2012 16,8 2017 14,1
Umieralność z powodu chorób przewlekłychliczba na 100 000 osób
w wieku poniżej 65 lat2011 176,9 2016 153,7 2011 132,5 2016 119,0
Umieralność z powodu gruźlicy, HIV i zapalenia wątroby liczba na 100 000 osób 2011 3,1 2016 2,6 2011 3,4 2016 2,6
Osoby zmarłe na skutek wypadku przy pracyliczba na 100 000 osób
pracujących2012 2,30 2017 2,00 2012 1,91 2017 1,65
Osoby zmarłe na skutek wypadku drogowego liczba zmarłych osób 2012 3 571 2017 2 831 2012 28 231 2017 25 257
Dostęp do opieki
zdrowotnejDeklarowane niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej
% ludności w wieku co
najmniej 16 lat2013 8,8 2018 4,2 2013 3,7 2018 2,0
Uwarunkowania
zdrowia
Cel
zrównoważone
go rozwoju /
podtemat
Polska UE-28
Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane
Ubóstwo
wielowymiarowe
Podstawowe
potrzeby
Zrównoważona
produkcja rolna
Wpływ na
środowisko
produkcji rolnej
Zdrowe życie
Przyczyny zgonu
E. Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
77
Tabela (c.d.)
(c.d. na następnej stronie)
Wskaźnik Jednostka
rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość
Cel 4 – Dobra jakość edukacji
Osoby zbyt wcześnie porzucające naukę% ludności w wieku od
18 do 24 lat2013 5,6 2018 4,8 2013 11,9 2018 10,6
Uczestnictwo we wczesnej edukacji
% dzieci w wieku od 4
lat do wieku obowiązku
szkolnego
2012 84,3 2017 91,9 2012 94,0 2017 95,4
Słabe wyniki w czytaniu% uczniów w wieku 15
lat2015 14,4 2018 14,7 2015 19,7 2018 21,7
Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się% ludności w wieku od
15 do 29 lat2013 16,2 2018 12,1 2013 15,9 2018 12,9
Wykształcenie wyższe% ludności w wieku od
30 do 34 lat2013 40,5 2018 45,7 2013 37,1 2018 40,7
Wskaźnik zatrudnienia niedawnych absolwentów% ludności w wieku od
20 do 34 lat2013 73,2 2018 83,1 2013 75,4 2018 81,7
Kształcenie
dorosłychUdział dorosłych w kształceniu
% ludności w wieku od
25 do 64 lat2013 4,3 2018 5,7 2013 10,7 2018 11,1
Cel 5 – Równość płci
Przemoc ze
względu na płeć
Przemoc fizyczna i seksualna wobec kobiet w ciągu 12 miesięcy
poprzedzających wywiad% kobiet
brak
danych: 2012 4
brak
danych: 2012 8
Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem wczesnego
kończenia nauki
p.p., osoby w wieku od
18 do 24 lat2013 4,7 2018 2,1 2013 3,4 2018 3,3
Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem wykształcenia
wyższego
p.p., osoby w wieku od
30 do 34 lat2013 15,5 2018 19,2 2013 8,5 2018 10,1
Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem zatrudnienia
niedawnych absolwentów
p.p., osoby w wieku od
20 do 34 lat2013 9,1 2018 7,5 2013 4,4 2018 3,4
Luka płacowa między kobietami a mężczyznami, w postaci nieskorygowanej
% średniego
wynagrodzenia brutto
na godzinę pracy
mężczyzn
2012 6,4 2017 7,2 2012 17,4 2017 16,0
Luka w zatrudnieniu między kobietami a mężczyznamip.p., osoby w wieku od
20 do 64 lat2013 14,5 2018 14,4 2013 11,7 2018 11,6
Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem bierności
zawodowej z powodu obowiązków opiekuńczych
p.p., osoby w wieku od
20 do 64 lat2013 23,5 2018 28,9 2013 25,5 2018 27,1
Liczba kobiet zasiadających w parlamentach narodowych i zajmujących
stanowiska w rządzie% miejsc/stanowisk 2014 21,5 2019 25,8 2014 27,2 2019 31,5
Stanowiska zajmowane przez kobiety w kadrze kierowniczej wyższego
szczebla
% członków
zarządu/rady2014 14,6 2019 20,0 2014 20,2 2019 27,8
Cel 6 – Czysta woda i warunki sanitarne
Osoby niemające wanny ani prysznica, ani spłukiwanej toalety wewnątrz
swojego mieszkania/lokalu mieszkalnego% ludności 2013 3,0 2018 2,0 2013 2,2 2018 1,7
Osoby podłączone do oczyszczalni ścieków co najmniej drugiego stopnia % ludności 2012 68,5 2017 73,5brak
danych:
brak
danych:
Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w rzekach mg O2 na litr 2012 2,87 2017 2,74 2012 2,06 2017 2,00
Azotan w wodach gruntowych mg NO3 na litrbrak
danych:
brak
danych: 2012 19,2 2017 19,1
Fosforany w rzekach mg PO4 na litrbrak
danych:
brak
danych: 2012 0,096 2017 0,093
Kąpieliska śródlądowe o doskonałej jakości wody
% kąpielisk o
doskonałej jakości
wody
2013 60,7 2018 26,7 2013 76,5 2018 80,8
Efektywność
zużycia wodyWskaźnik zużycia wody
% średniorocznych
długoterminowych
zasobów wód słodkich
(LTAA)
2012 19,1 2017 17,7brak
danych:
brak
danych:
Cel 7 – Czysta i dostępna energia
Zużycie energii pierwotnejmilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 93,5 2018 101,1 2013 1 577,4 2018 1 551,9
Końcowe zużycie energiimilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 63,3 2018 71,9 2013 1 115,5 2018 1 124,1
Końcowe zużycie energii w gospodarstwach domowych na osobę kgoe 2013 537 2018 508 2013 605 2018 552
Wydajność energetyczna EUR na kgoe 2013 4,0 2018 4,5 2013 7,6 2018 8,5
Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii indeks 2000 = 100 2012 93,7 2017 90,1 2012 91,5 2017 86,5
Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto % 2013 11,4 2018 11,3 2013 15,4 2018 18,0
Zależność od importu energii% energii z importu w
dostępnej energii brutto2013 26,4 2018 44,8 2013 53,2 2018 55,7
Dostęp do
przystępnej
cenowo energii
Osoby, które nie są w stanie dostatecznie ogrzać mieszkania % ludności 2013 11,4 2018 5,1 2013 10,7 2018 7,3
Warunki
sanitarne
Cel
zrównoważone
go rozwoju /
podtemat
Polska UE-28
Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane
Szkolnictwo
podstawowe
Szkolnictwo
wyższe
Edukacja
Zatrudnienie
Stanowiska
kierownicze
Jakość wody
Zużycie energii
Dostawy energii
E. Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
78
Tabela (c.d.)
(c.d. na następnej stronie)
Wskaźnik Jednostka
rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość
Cel 8 – Wzrost gospodarczy i godna praca
Realny PKB na mieszkańca
EUR na mieszkańca,
nawiązania łańcuchowe
(2010)
2013 10 170 2018 12 430 2013 25 750 2018 28 280
Udział inwestycji w PKB % PKB 2013 18,8 2018 18,2 2013 19,5 2018 20,9
Produktywność zasobówEUR na kg, nawiązania
łańcuchowe (2010)2013 0,60 2018 0,62 2013 1,98 2018 2,04
Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się% ludności w wieku od
15 do 29 lat2013 16,2 2018 12,1 2013 15,9 2018 12,9
Wskaźnik zatrudnienia% ludności w wieku od
20 do 64 lat2013 64,9 2018 72,2 2013 68,4 2018 73,2
Wskaźnik bezrobocia długotrwałego% ludności aktywnej
zawodowo2013 4,4 2018 1,0 2013 5,1 2018 2,9
Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem bierności
zawodowej z powodu obowiązków opiekuńczych
p.p., osoby w wieku od
20 do 64 lat2013 23,5 2018 28,9 2013 25,5 2018 27,1
Osoby zmarłe na skutek wypadku przy pracyliczba na 100 000 osób
pracujących2012 2,30 2017 2,00 2012 1,91 2017 1,65
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób pracujących % ludności 2013 10,7 2018 9,7 2013 9 2018 9,5
Cel 9 – Innowacyjność, przemysł, infrastruktura
Krajowe wydatki brutto na badania i rozwój % PKB 2013 0,87 2018 1,21 2013 2,01 2018 2,12
Zatrudnienie w sektorach przetwórstwa przemysłowego wykorzystujących
wysoko i średnio zaawansowane technologie oraz usług opartych na wiedzy% zatrudnienia ogółem 2013 36,2 2018 37,6 2013 45,0 2018 46,1
Osoby pracujące w dziedzinie badań i rozwoju% ludności aktywnej
zawodowo2013 0,55 2018 0,96 2013 1,15 2018 1,36
Zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) liczba 2012 483 2017 687 2012 56 772 2017 54 649
Udział autobusów i pociągów w transporcie pasażerskim ogółem
% łącznej liczby
pasażerokilometrów w
transporcie lądowym
2012 23,2 2017 21,5 2012 17,2 2017 16,7
Udział kolei i śródlądowych dróg wodnych w transporcie towarowym ogółem
% łącznej liczby
tonokilometrów w
transporcie
śródlądowym
2012 27,7 2017 24,0 2012 25,4 2017 23,3
Średnia emisja CO2 na km z nowych samochodów osobowych g CO2 na km 2013 138,1 2018 127,8 2014 123,4 2018 120,4
Cel 10 – Mniej nierówności
Wskaźnik głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany) % odległości do progu
ubóstwa2013 22,6 2018 23,3 2013 23,8 2018 24,6
Rozkład dochodów
wskaźnik
zróżnicowania
kwintylowego
2013 4,9 2018 4,3 2013 5,0 2018 5,2
Udział dochodów 40 % ludności o najniższych dochodach % dochodów 2013 21,1 2018 22,6 2013 21,1 2018 21,0
Osoby zagrożone ubóstwem dochodowym po uwzględnieniu transferów
socjalnych% ludności 2013 17,3 2018 14,8 2013 16,7 2018 17,1
PKB na mieszkańca skorygowany według siły nabywczejRealne wydatki na
mieszkańca (w PPS)2013 17 900 2018 21 800 2013 26 800 2018 31 000
Dostosowany dochód do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych w
przeliczeniu na jedną osobę
Standard siły
nabywczej (PPS) na
mieszkańca
2013 13 897 2018 16 251 2013 20 392 2018 22 824
Finansowanie dla krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2012 328 2017 986 2012 147 962 2017 155 224
Import z krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2013 17 463 2018 35 718 2013 817 475 2018 1 013 981
Migracja i
włączenie
społeczne
Wnioski o udzielenie azylu
Pozytywne decyzje w
pierwszej instancji, na
mln mieszkańców
2013 18 2018 10 2013 213 2018 424
Cel 11 – Zrównoważone miasta i społeczności
Wskaźnik przeludnienia % ludności 2013 44,8 2018 39,2 2013 17,0 2018 15,5
Osoby mieszkające w gospodarstwach domowych narażonych na hałas % ludności 2013 14,0 2018 13,8 2013 18,8 2018 18,3
Narażenie na zanieczyszczenie powietrza przez cząstki stałe (PM2,5) μg/m3 2012 27,0 2017 23,8 2012 16,8 2017 14,1
Osoby mieszkające w lokalu z przeciekającym dachem, wilgotnymi
ścianami, podłogami lub fundamentami, lub grzybem na ramach okiennych
lub podłodze
% ludności 2013 10,1 2018 11,6 2013 15,6 2018 13,9
Osoby, które zgłosiły przypadek przestępstwa, przemocy lub wandalizmu w
swoim miejscu zamieszkania% ludności 2013 6,4 2018 4,8 2013 14,5 2018 12,7
Osoby zmarłe na skutek wypadku drogowego liczba zmarłych osób 2012 3 571 2017 2 831 2012 28 231 2017 25 257
Udział autobusów i pociągów w transporcie pasażerskim ogółem
% łącznej liczby
pasażerokilometrów w
transporcie lądowym
2012 23,2 2017 21,5 2012 17,2 2017 16,7
Powierzchnia zasiedlonego obszaru na mieszkańca m2 2009 531,9 2015 623,9 2012 625,0 2015 653,7
Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych% wytworzonych
odpadów ogółem2013 15,1 2018 34,3 2013 41,7 2018 47,0
Osoby podłączone do oczyszczalni ścieków co najmniej drugiego stopnia % ludności 2012 68,5 2017 73,5brak
danych:
brak
danych:
Polska UE-28
Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane
Nierówności
wewnątrz państw
Cel
zrównoważone
go rozwoju /
podtemat
Zrównoważony
wzrost
gospodarczy
Zatrudnienie
Godna praca
Badania, rozwój i
innowacje
Zrównoważony
transport
Nierówności
między
państwami
Jakość życia w
miastach i
społecznościach
Mobilność
zgodna z
zasadami
zrównoważonego
rozwoju
Szkodliwe skutki
dla środowiska
E. Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
79
Tabela (c.d.)
(c.d. na następnej stronie)
Wskaźnik Jednostka
rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość
Cel 12 – Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja
Zużycie toksycznych substancji chemicznych mln tonbrak
danych:
brak
danych: 2013 300,3 2018 313,9
Produktywność zasobówEUR na kg, nawiązania
łańcuchowe (2010)2013 0,60 2018 0,62 2013 1,98 2018 2,04
Średnia emisja CO2 na km z nowych samochodów osobowych g CO2 na km 2013 138,1 2018 127,8 2014 123,4 2018 120,4
Wydajność energetyczna EUR na kgoe 2013 4,0 2018 4,5 2013 7,6 2018 8,5
Zużycie energii pierwotnejmilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 93,5 2018 101,1 2013 1 577,4 2018 1 551,9
Końcowe zużycie energiimilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 63,3 2018 71,9 2013 1 115,5 2018 1 124,1
Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto % 2013 11,4 2018 11,3 2013 15,4 2018 18,0
Wskaźnik wykorzystania materiałów w obiegu zamkniętym
% materiałów
przeznaczonych do
użytku domowego
2012 10,6 2017 9,5 2012 11,5 2017 11,7
Wytwarzanie odpadów z wyłączeniem głównych odpadów mineralnych kg na mieszkańca 2012 1 857 2016 2 090 2012 1 716 2016 1 772
Współczynnik recyklingu odpadów z wyłączeniem głównych odpadów
mineralnych
% przetworzonych
odpadów ogółem2012 55 2016 56 2012 55 2016 57
Cel 13 – Działania w dziedzinie klimatu
Emisja gazów cieplarnianych indeks 1990 = 100 2012 85,3 2017 87,7 2012 82,1 2017 78,3
Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii indeks 2000 = 100 2012 93,7 2017 90,1 2012 91,5 2017 86,5
Zużycie energii pierwotnejmilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 93,5 2018 101,1 2013 1 577,4 2018 1 551,9
Końcowe zużycie energiimilion ton oleju
ekwiwalentnego (Mtoe)2013 63,3 2018 71,9 2013 1 115,5 2018 1 124,1
Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto % 2013 11,4 2018 11,3 2013 15,4 2018 18,0
Średnia emisja CO2 na km z nowych samochodów osobowych g CO2 na km 2013 138,1 2018 127,8 2014 123,4 2018 120,4
Odchylenie temperatury powierzchni Ziemi od średniej w Europie
odchylenie temperatury
w °C w porównaniu ze
średnią z lat 1850–1899
brak
danych:
brak
danych: 2013 1,4 2018 2,1
Straty ekonomiczne związane z klimatemmld EUR, w
wartościach z 2017 r.
brak
danych:
brak
danych: 2012 2 719 2017 2 649
Średnia kwasowość oceanów wartość pHbrak
danych:
brak
danych: 2013 8,06 2018 8,06
Wsparcie działań
w dziedzinie
klimatu
Wkład w międzynarodowe zobowiązanie zmobilizowania 100 mld USD na
działania związane ze zmianą klimatumln EUR, ceny bieżące
brak
danych: 2017 4,3
brak
danych: 2017 20 388,7
Cel 14 – Życie pod wodą
Kąpieliska morskie o doskonałej jakości wody
% kąpielisk o
doskonałej jakości
wody
2013 75,9 2018 30,8 2013 85,5 2018 87,1
Średnia kwasowość oceanów wartość pHbrak
danych:
brak
danych: 2013 8,06 2018 8,06
Ochrona
środowiska
morskiego
Powierzchnia obszarów morskich objętych siecią NATURA 2000 km2 2013 7 237 2018 7 237 2013 251 566 2018 551 899
Szacowane trendy w zakresie biomasy stad ryb indeks 2003 = 100brak
danych:
brak
danych: 2012 110,0 2017 136,0
Objęte oceną stada ryb, w których śmiertelność połowowa przekracza
maksymalny podtrzymywalny połów (Fmsy)
% stad ryb, w których
śmiertelność połowowa
przekracza poziom
zapewniający
maksymalny
podtrzymywalny połów
(F>FMSY)
brak
danych:
brak
danych: 2012 52,9 2017 42,7
Cel 15 – Życie na lądzie
Udział obszarów leśnych% całkowitej
powierzchni lądu2009 33,2 2015 36,1 2012 40,3 2015 41,6
Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w rzekach mg O2 na litr 2012 2,87 2017 2,74 2012 2,06 2017 2,00
Azotan w wodach gruntowych mg NO3 na litrbrak
danych:
brak
danych: 2012 19,2 2017 19,1
Fosforany w rzekach mg PO4 na litrbrak
danych:
brak
danych: 2012 0,096 2017 0,093
Wskaźnik uszczelniania gleby indeks 2006 = 100 2009 101,8 2015 108,7 2009 101,7 2015 104,2
Szacowana erozja gleby przez wodę km2 2010 3 203,6 2016 3 342,4 2010 207 232,2 2016 205 294,5
Powierzchnia zasiedlonego obszaru na mieszkańca m2 2009 531,9 2015 623,9 2012 625,0 2015 653,7
Powierzchnia obszarów lądowych objętych siecią NATURA 2000 km2 2013 61 059 2018 61 156 2013 787 766 2018 784 252
Wskaźnik liczebności pospolitych gatunków ptaków indeks 2000 = 100brak
danych:
brak
danych: 2013 94,7 2018 93,5
Wskaźnik liczebności motyli łąkowych indeks 2000 = 100brak
danych:
brak
danych: 2012 72,2 2017 74,1
Cel
zrównoważone
go rozwoju /
podtemat
Zrównoważone
rybołówstwo
UE-28
Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane
Oddzielenie
wpływu na
środowisko od
wzrostu
gospodarczego
Polska
Zużycie energii
Wytwarzanie
odpadów i
gospodarowanie
nimi
Łagodzenie
zmiany klimatu
Skutki zmiany
klimatu
Zdrowie oceanów
Stan
ekosystemów
Degradacja gleby
Różnorodność
biologiczna
E. Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
80
Tabela (c.d.)
Źródło: Eurostat
Wskaźnik Jednostka
rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość
Cel 16 – Pokój, sprawiedliwość i silne instytucje
Umieralność z powodu zabójstw liczba na 100 000 osób 2011 1,1 2016 0,8 2011 0,9 2016 0,6
Osoby, które zgłosiły przypadek przestępstwa, przemocy lub wandalizmu w
swoim miejscu zamieszkania% ludności 2013 6,4 2018 4,8 2013 14,5 2018 12,7
Przemoc fizyczna i seksualna wobec kobiet w ciągu 12 miesięcy
poprzedzających wywiad% kobiet
brak
danych: 2012 4
brak
danych: 2012 8
Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy mln EUR 2012 2 084 2017 2 345 2012 48 381 2017 51 027
Postrzegana niezależność systemu wymiaru sprawiedliwości % ludności 2016 45 2019 39 2016 52 2019 56
Wskaźnik postrzegania korupcji
wynik w skali od 0
(wysoki poziom
korupcji) do 100 (brak
korupcji)
2013 60 2018 60brak
danych:
brak
danych:
Osoby mające zaufanie do Parlamentu Europejskiego % ludności 2013 51 2018 54 2013 39 2018 48
Cel 17 – Partnerstwa na rzecz celów
Oficjalna pomoc rozwojowa jako odsetek dochodu narodowego brutto % DNB 2013 0,10 2018 0,13 2013 0,43 2018 0,48
Unijne finansowanie dla krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2012 328 2017 986 2012 147 962 2017 155 224
Unijny import z krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2013 17 463 2018 35 718 2013 817 475 2018 1 013 981
Dług publiczny brutto % PKB 2013 55,7 2018 48,9 2013 86,3 2018 80,4
Udział podatków ekologicznych i opodatkowania pracy w dochodach
podatkowych ogółem
% dochodów
podatkowych ogółem2013 7,6 2018 7,7 2013 6,4 2018 6,1
UE-28
Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane
Cel
zrównoważone
go rozwoju /
podtemat
Polska
Pokój i
bezpieczeństwo
osobiste
Dostęp do
wymiaru
sprawiedliwości
Zaufanie do
instytucji
Globalne
partnerstwo
Zarządzanie
finansowe w UE
Źródła
81
Bank Światowy (2019a), Doing Business 2019: Training for Reform, Grupa Banku Światowego,
Waszyngton.
Bank Światowy (2019b), Doing Business 2020: Economy Profile Poland
(https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/p/poland/POL.pdf).
Bank Światowy (2019c), Poland Catching-Up Regions Three: Rural Public Transport in
Zachodniopomorskie, Grupa Banku Światowego, Waszyngton.
Bauer, P. et al. (2020), Productivity in Europe: Trends and Drivers in a Service-Based Economy,
Sprawozdanie Wspólnego Centrum Badawczego, Bruksela, Belgia, w druku.
Błocka, M. i A. Śniegocki (2019), U progu zmian. Polska polityka przemysłowa wobec niskoemisyjnej
transformacji, Wise Europa (http://wise-europa.eu/wp-content/uploads/2019/05/U-progu-zmian.-Polska-
polityka-przemyslowa-wobec-nieskoemisyjnej-transpormacji-WiseEuropa.pdf).
Bocheński, T. (2018), Rozmieszczenie i charakterystyka terminali kontenerowych w Polsce oraz
propozycje lokalizacji nowych obiektów, Problemy Transportu i Logistyki 1(41), 17–27.
Bukowski, M. (2019), A new chapter: Shifting Poland towards net-zero economy, WiseEuropa –
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich, Warszawa.
CASE i IAS (2019), Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2018 Final Report,
TAXUD/2015/CC/131, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych i Instytut Studiów Zaawansowanych,
Warszawa.
CBOS (2018), Komunikat z badań. Wydatki rodziców na edukację dzieci w roku szkolnym 2018/2019,
Centrum Badania Opinii Społecznej (https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_144_18.PDF).
Dias, A. D. et al. (2018coal), EU coal regions: opportunities and challenges ahead, Urząd Publikacji Unii
Europejskiej, Luksemburg.
EBC (2019), Strengthening the Rule of Law – a central bank perspective
(https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/stakeholder_contribution_on_rule_of_law_-
_european_central_bank.pdf).
EEA (2019a), Air quality in Europe – 2019 report, Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska Nr
10/2019, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.
EEA (2019b), Flood risk in Europe: the long-term outlook.
Euracoal (2019), Poland Country Profile (https://euracoal.eu/info/country-profiles/poland/).
Gadziński, J. i E. Goras (2019), Raport o stanie polskich miast: Transport i mobilność miejska,
Obserwatorium Polityki Miejskiej (IRMiR), Warszawa.
GUS (2010), Transport – wyniki działalności w 2009 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
GUS (2018a), Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2017/2018, Warszawa, Gdańsk
(https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-
20172018,1,13.html).
ŹRÓDŁA
Źródła
82
GUS (2018b), Baza danych (https://bdl.stat.gov.pl/BDL/pomoc/stanzasilenia?active=1).
GUS (2019a), Business tendency in manufacturing, construction, trade and services 2000-2019,
Warszawa.
GUS (2019b), Pracujący w gospodarce narodowej w 2018 r., Informacje Statystyczne, Główny Urząd
Statystyczny, Warszawa.
GUS (2019c), Transport – wyniki działalności w 2018 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa,
Szczecin.
Hardy, W., R. Keister i P. Lewandowski (2018), Educational Upgrading, Structural Change and the Task
Composition of Jobs in Europe, Economics of Transition, 26(2): 201–231.
Iammarino, S., A. Rodriguez-Pose i M. Storper (2017), Why Regional Development matters for Europe’s
Economic Future, Dokument roboczy Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej, WP
07/2017.
Komisja Europejska (2017a), Sprawozdanie krajowe – Polska 2017 r., SWD(2017) 86 final.
Komisja Europejska (2017b), Horizon 2020 Policy Support Facility Peer Review of Poland’s Higher
Education and Science System, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.
Komisja Europejska (2018a), Sprawozdanie krajowe – Polska 2018 r., SWD(2018) 219 final.
Komisja Europejska (2018b), The 2018 Ageing Report: Economic and Budgetary Projections for the EU
Member States (2016–2070), European Economy Institutional Paper nr 79, Urząd Publikacji Unii
Europejskiej, Luksemburg.
Komisja Europejska (2019a), Bibliometric indicators based on Science-Metrix data, Dyrekcja Generalna
ds. Badań Naukowych i Innowacji, nieopublikowane.
Komisja Europejska (2019b), Sprawozdanie krajowe – Polska 2019 r., SWD(2019) 1020 final.
Komisja Europejska (2019c), European Economic Forecast Autumn 2019, European Economy
Institutional Paper 115, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.
Komisja Europejska (2019d), European Innovation Scoreboard 2019, Urząd Publikacji Unii
Europejskiej, Luksemburg.
Komisja Europejska (2019e), Taxation Trends in the European Union, 2019 Edition, Urząd Publikacji
Unii Europejskiej, Luksemburg.
Komisja Europejska (2019f), The Single Market Scoreboard 2019
(https://ec.europa.eu/internal_market/scoreboard/index_en.htm).
Komisja Europejska (2020a), Debt sustainability assessments, w druku.
Komisja Europejska (2020b), Digital Agenda Scoreboard 2020 (https://digital-agenda-
data.eu/datasets/digital_agenda_scoreboard_key_indicators/visualizations).
Komisja Europejska (2020c), Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu, w druku.
Komisja Europejska (2020d), The Single Market Scoreboard 2020, w druku.
Źródła
83
Komornicki, T. (2019), Polska sprawiedliwa komunikacyjnie, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
Konfederacja Lewiatan (2019), Barometr Lewiatana, październik 2019.
Kosmalska, J. (2019), Umiędzynarodowienie w jednej trzeciej, Forum Akademickie
(https://forumakademickie.pl/news/umiedzynarodowienie-w-jednej-trzeciej).
Łobacz, K. (2018), Knowledge Transfer at Universities: Can Technology Transfer Offices, Business
Incubators and Science and Technology Parks in Poland Provide Good Support Services?, European
Journal of Service Management, 28/1, 4/2018:181-190.
Marczewski, P. (2019), Dziel, rządź, ignoruj. Polska szkoła po czterech latach braku polityki edukacyjnej
PiS, Fundacja im. Stefana Batorego
(http://www.batory.org.pl/publikacje/artykuly_17/forumidei_obywatele).
Ministerstwo Środowiska (2019), Uchwała nr 34 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie
przyjęcia Krajowego programu ograniczania zanieczyszczenia powietrza
(http://monitorpolski.gov.pl/mp/2019/572/1).
Moskwik, K. i K. Krupa (2019), Kolej na regiony! Perspektywa rozwoju i wyzwania rynku – raport,
Warszawa.
MRPiPS (2019), Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” – edycja 2019,
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
Myck, M., M. Najsztub i M. Oczkowska (2019), Implications of Social and Material Deprivation for
Changes in Health of Older People, Journal of Ageing & Health 00(0): 1-15.
Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Liczba pielęgniarek i położnych wg przedziałów wiekowych na
podstawie daty urodzenia stan na 2018-12-31 (https://nipip.pl/liczba-pielegniarek-poloznych-
wg-przedzialow-wiekowych-podstawie-daty-urodzenia/).
NBP (2019a), Raport o stabilności systemu finansowego, czerwiec 2019 r., Narodowy Bank Polski,
Warszawa.
NBP (2019b), Szybki Monitoring NBP: Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw, No. 04/19 (październik
2019 r.), Narodowy Bank Polski, Warszawa.
NBP (2019c), Szybki Monitoring NBP: Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw, No. 10/19 (październik
2019 r.), Narodowy Bank Polski, Warszawa.
NIK (2018), Informacja o wynikach kontroli – Infrastruktura dostępowa do portów morskich, Warszawa.
NIK (2019a), Raport: System Ochrony Zdrowia w Polsce – Stan Obecny i Pożądane Kierunki Zmian,
Najwyższa Izba Kontroli (https://www.nik.gov.pl/plik/id,20223,vp,22913.pdf)
NIK (2019b), Zapewnienie przez gminy opieki przedszkolnej, Najwyższa Izba Kontroli
(https://www.nik.gov.pl/plik/id,20496,vp,23123.pdf).
NIK (2019c), Zmiany w systemie oświaty, Najwyższa Izba Kontroli
(https://www.nik.gov.pl/plik/id,20331,vp,22954.pdf).
OECD (2013), Investing Together: Working Effectively Across Levels of Government, OECD Multi-level
Governance Studies, OECD Publishing, Paryż.
Źródła
84
OECD (2019a), Education at a Glance 2019. OECD Indicators, OECD Publishing, Paryż.
OECD (2019b), Ensuring an Adequate Long-Term Care Workforce.
OECD (2019c), Health at a Glance 2019: OECD Indicators, OECD Publishing, Paryż.
OECD (2019d), PISA 2018 Results (Volume I): What Students Know and Can Do, OECD Publishing,
Paryż.
OECD (2019h), Taxing Wages 2019, OECD Publishing, Paryż.
OECD (2019i), Strengthening the rule of law: making the case
(https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/stakeholder_contribution_on_rule_of_law_-_oecd.pdf).
OECD/European Observatory on Health Systems and Policies (2019), Poland: Country Health Profile
2019, State of Health in the EU, OECD Publishing, Paryż/Europejskie Obserwatorium Polityki
i Systemów Opieki Zdrowotnej, Bruksela.
Paczyński, W. (2020), Pension system in Poland: a selective review, mimeo.
PGNiG (2019), Sprawozdanie Zarządu z działalności PGNiG S.A. i Grupy Kapitałowej PGNiG za
rok 2018
(http://pgnig.pl/documents/10184/977434/Sprawozdanie+Zarz%C4%85du+z+dzia%C5%82alno%C5%9
Bci+GK+PGNiG+za+2018+r.pdf/733fc0b9-8220-497b-a69d-f0087079bb93).
Pieriegud, J. (2019), Analysis of the potential of the development of rail container transport market in
Poland, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.
POBR (2020), Dane o wypadkach (wstępne i ostateczne), Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego (http://www.obserwatoriumbrd.pl/pl/statystyki_brd/dane-statystyczne).
Rosa, G. (2018), Konkurencyjność kolejowych przewozów pasażerskich w świetle zachowań
komunikacyjnych Polaków, Handel Wewnętrzny 4(375), 301-315 (tom I).
RPO (2019), RPO o ogromnej liczbie prac domowych: potrzebna interwencja resortu edukacji,
28.01.2019, Rzecznik Praw Obywatelskich, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-do-men-ws-ogromnej-
liczby-prac-domowych.
Szpor, A. i D. Kiewra (2018), Transformacja węglowa w subregionie konińskim, IBS Research Report
06/2018.
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu (2018), Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego
południowej i zachodniej części województwa dolnośląskiego na lata 2020–2030, obejmująca swoim
zasięgiem subregiony wałbrzyski i jeleniogórski (NUTS 3) – Strategia Rozwoju Sudety 2030, Centrum
Badawczo-Rozwojowe Samorządu Terytorialnego, Wrocław.
URE (2019), National Report of the President of the Energy Regulatory Office 2019
(https://www.ure.gov.pl/download/2/478/NationalReport2019.pdf).
UTK (2019), Zwiększenie roli kolei w równoważeniu transportu towarów w Polsce. Wyzwania,
propozycje, dobre praktyki, Warszawa.
WEF (2019), The Global Competitiveness Report 2019, Światowe Forum Ekonomiczne
(http://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf).
Źródła
85
Wiczewski, B. (2020), Budget system in Poland: challenges and steps to tackle them, mimeo.
Witajewski-Baltvilks et al. (2018), Managing coal sector transition under the ambitious emission
reduction scenario in Poland: focus on labour, Instytut Badań Strukturalnych (IBS) Report 04/2018,
październik 2018.
Żylicz, M. (2019) Przewodniczący punktuje środowisko, Forum Akademickie
(https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2019/07-08/kronika-wydarzen/przewodniczacy-punktuje-
srodowisko).