Urbana Povijest - Srednji i Novi Vijek

8/12/2019 Urbana Povijest - Srednji i Novi Vijek

1/20

URBANA POVIJEST - SREDNJI I NOVI VIJEK

Antika batina, postanak gradova, procesi rasta i planiranje novih gradova

Provala naroda preobrazila antiki svijet period ulaska u srednji vijek

sukob romaniziranih stanovnika i Germana i Slavena

prvobitna drutva Germana i Slavena ne poznaju grad kao zajednicu i nemaju rije za grad

prostor sjeverno od limesa nema gradova

meutim, nisu svi prostori doivjeli devastaciju gradova (Italija, Pirenejski poluotok)

proces iseljavanja iz gradova u 4. st.potaknut je gospodarskom krizom, a ne seobom naroda

Car Flavije Arkadijedekretom je zabranio iseljavanje iz grada Rima

u doba provale, antiki gradovi su spaljeni i opljakani stanovnitvo se preseljava upalae

ili castrume, u stare keltske opidumei ilirske gradine

grad se suava i mijenjaju se tipovi kua

osjetan proces iseljavanja stanovnitva sa sjevera na jug

Monumentalni spomenici preuzimaju obrambenu funkciju

Jacques Le Goff: od 5. do 10. st.stanovnitvo preivljava, a antiki grad propada

poganske graevine zbog kranstva gube na vanosti

stanovnitvo se preseljava u REFUGIJE (zbjegove) - obrambeni lokaliteti

Embrionalna naselja prva naselja (gradie, gradina), njem. BURG

AnglosaksonskiWICK- uzvienje, drvene palisade, kontrola na irem podruju, breuljak u

blizini pitke vode

urbana kultura Rimskog Carstva nije u potpunosti nestala - ti gradovi postat e jezgra

srednjovjekovnih gradova

Rim 6. st., malo stanovnika

Ravenna(kasnoantiki i ranobizantski grad) -sredite ravenskog egzarhata, carHonorije

ima svoje sredite, trgovaka i ratna luka, u 5. st.prijestolnicaZapadnog Rimskog Carstva

urbanizam Ravenne se sauvao. Odoakarova prijestolnica. Povezana je kanalom s morem,

dobro zatiena, ali pojavomVenecijeizgubila je znaaj. Od bizantske batine ostalo je:Sante

Apollinare Novo, San Vitale, mauzolej carice Gale Placidije, Teodorikov mauzolej i


2/20

gradska vrata

Verona - primjer preivjelog antikog urbanizma. Nastala na prometnici prema Alpama

(Brenar pas), na podruju galskog i etrurskog opiduma, u doba razvijenog srednjeg vijeka iri

se na jug i gubi pravilan raspored ulica

Lucca - razvija se iz rimskog vojnog logora, imanepravilneulice. Srednjovjekovni grad

prati gabarite rimskog grada, rimskiamfiteatarpretvoren je utrg. Kasnije je postala dio grada

Pise

Izvan prostora Apeninskog poluotoka

Strasbourg - ostaci rimskog grada, u 13. st. doivljava procvat zbog trgovine gradi se

velika gotika katedrala

Canterbury-katedrala sv. Spasiteljanastala na mjestu foruma, sauvana je mrea gradskih

ulica

Srednjovjekovni grad prema genezi:

1.)Gradinsko naselje tip naselja koji je nastao kaorefugium, formira seoko gradine ili

wicka, pravci formiranja identini sukeltskommodelu, nastaju na uzvisinama, esto duboko u

umi ili na movarnom podruju (nedostupnost), na otocima i rijekama (vodena zatita, nasipi,

drvene palisade). Kruni oblik

Primjer: Gradite u Mursunjskom Lugu (Slavonski Brod) - nepravilan kruni oblik, na glavnom

uzvienju je drvena palisada. Pronaeni su tragovi paljenja

2.)Ruralne i protourbane formacije iz prvobitnih sela, krunog oblika, crkva u sreditu, a

oko nje seoske kue - izlaz na polja sa stranje strane. Ambari (skladita) u centru sela

Primjer: Brugge, Zelenec u ekoj, San Vittorinou Italji (kue u krugu oko centra sela,

crkva kao dio obrambenog sustava)

3.) Monocentrine autogene tvorbe primjer: Beram (Istra), Moenice, jezgra oko

koje se formiraju kue

4.) Naselja sa crkvom u sreditu primjer: Saint Colombe dela Plume, Lorris

(Francuska)

5.)Naselja s oktroiranom genezom primjeri: Yvernod (vicarska) - razvio se oko

vlastelinove utvrde koja je nastale zbog kontrole puta i jezera. U ranom srednjem vijeku bio je


3/20

obzidan zidom. Montlucon (Francuska) feudalna utvrda iz 11. st., formira se podgrae,

kasnije je fortificirana, crkva nije u nukleusu

Procesi nastanka srednjovjekovnog grada

1.) Monocentrini

koncentrino-kruni rast (prve red kua oko centra - gradi se zid, drugi red kua - zid se

rui i postaje ulice te se gradi novi zid), koncentrino-zrakasti rast (Firenca - iz centra se

zrakasto ire ulice), ekscentrini rast(Bern - grad raste u jednom smjeru, Edinburgh - oko

kraljevskog dvora)

2.) Policentrini nekoliko centara

Dreseden(rijeke, konfiguracija zemlje) -germanskonaselje,slavenskonaselje iutvrda

oko kapelice - 10 st.

Augsburg- pet sredita (rimski vojni logor) - 8. st. biskupija s katedralom, civilno naselje,

samostani...

3.) Bicentrini dva centra,

Steyer (Austrija) - svaki centar se zasebno razvija, dva naselja povezana su skelom

Budimpeta

Planiranje novih gradova - francuski kraljevi grade nove gradove

BASTIDE novi gradovi. Nastaju na slijedei nain: 1.)Aktosnivanja, 2.) Osnivanjenovog

grada na potpuno novoj lokaciji i 3.) Planska gradnja

primjer: Aigues Mortes(Lyonski zaljev) - osnovan 1240.uz ue Rhone kao vojnabaza,

ima veliku krunu kulu, crkva na sredinjem trgu, opasan zidinama, pravilne ulice

Carcassone -13. st.,najveabastida, osnovao gaLuj IX., dva zida, velike

polukrune kule

isti model na podruju Walesa - Englezi grade bastide protiv potomaka Kelta

Edward I.iri vlast gradei bastide (npr. Caernarfon- dominira velikaka utvrda)

za razliku od bastida u Francuskoj, ovdje dominira utvrda - castle

ITALIJA Borgide (plemiki gradovi) - njih ne izgrauje vladar ve trgovake komune

Castle Bolognese


4/20

Gradovi na prostoru istone Europe: Novy Bydov (dao ga izgraditi Ladislav II. - cesta

eka-Slovaka), Nove Miasto Lubawskie (Poljska) - istona Pruska, dali ga izgraditi

teutonski vitezovi, ima pravilan raspored ulica te sredinji i sporedni trg sa crkvom

Srednjovjekovni grad

fizika konstrukcija grada

funkcionalna topografija

crkveni grad

srednjovjekovne metropole

Fizika konstrukcija grada

Kua je osnovni element i vezana je za parcelu. Kua i parcela su nerazdvojna cjelina u

srednjem vijeku. Formiraju se insule, odnosno blokovi kua

Grad Plzen u ekoj - pravilni blokovi kua (insule), parcele se dijele na manje parcele

Razvoj graanske kuena sjeveru Europe: 1.) Uvijek je naprometnici, 2.)Rasteu visinu,

parcele su uske, 3.) Gospodarski objekt (za ivotinje), 4.) estojednokatnica

Srednjovjekovni grad je skuen i temeljna funkcija mu je obrana

Romanika kuaCluny njezin izgled definira izgled grada. Kue se grade od onog materijala

kojeg ima u blizini (mramor, kamen, drvo, opeka)

Mediteran kamen

Srednja Europa opeka i drvo

krov najee drven

klasina irina kue 5-7 metara

prizemlje: javni suivot, komunikacija i obrt

otvoreno ili zatvoreno dvorites izvorom vode, kuhinja sa ognjitem

1. kat- mjesto za ivot

stranji prostor za sluinad

potkrovlje kao skladite

Sjeverno od Alpa drvena kua sareetkastom konstrukcijom, zbog nedostatka prostora


5/20

kua raste u visinu (Strasbourg)

prostor za stanovanje - Piano nobile

Srednjovjekovna seoska kua sjeverne Engleske - drvena konstrukcija, slamnati krov - York

Trgovina prije nego to se formira sajmite odreuje se jedno podruje. Stanovnitvo

prepoznaje neke lokacije gdje se moe trgovati ( najee sredita, uz crkvu)

Funkcionalna topografija

Srednjovjekovni grad je homogen - nema striktnog zoniranja grada, ali prepoznaju se neke zone

u kojima prevladava neka funkcija - pojedini obrtnici e se okupljati na odreenom mjestu

formiraju se prostori za trgovinsku djelatnost (trgovina hranom i namirnicama) prostor blie

crkvi i centru je elitniji

Strasbourg - glavna prometnica nastala je tako da je sredinja insula sruena

- sredinja insula: klaonica, mali market, kovnica novca

- prostor za razne radnje (zoniranje) - taj prostor odmie se od centra

Zagreb - prvo sajmite oko crkve sv. Marka, kasnije se pomie prema trgu

Nizozemska i Flandrija - gradovi isprepleteni vodenima kanalima

Leuven - bedem oko grada, kanali, grad se razvija zrakasto iz jedne toke

Voda i vodeni tokovi (kanali) vaan su dio topografije. Slue za dovoz trgovake robe, za

mlinove, za konu i tekstilnu industriju, kanalizaciju

Bruges(tekstilno sredite u 14. st., Belgija), Nrnberg (voda i kanali kao kanalizacija)

rijeka definira gradske prometnice

Trg kao sredite grada: Kopar (etverokutni trg), Bergamo (etverokutni trg redefiniran

izgradnjom crkvenih objekata, u 13. st.izgraen gradski toranj), Pistoia (preko puta Crkve

vijenica), Piacenza, Como, Modena

Piazza della Signoria, trg u Firenzi - dominira Mercatoverio (14. st.), do 16. st. trg je proiren

Piazza del Campo, trg u Sieni izmeu tri breuljka, palaaPalazzo Comunale

trg Jana Husa, Prag - crkva i gradska palaa, ulaz u crkvu blokiran je drugim objektima

Hauptwarkt, Nrnberg - planski napravljen Karlo IV.dao nalog da se sruiidovska

etvrt


6/20

Crkveni grad

uzbiskupska sredita, unutar limesa (dobro ouvani), izvan limesa - skromna naselja koja s

vremenom dobivaju znaaj

od 12. st. crkveni gradovi postaju ekonomska sredita

Gradec i Kaptol

Gradec kraljevski grad, ima zidine, izbavili su se od podlonosti zagrebakog biskupa

Kaptol Vicus latinorum (Vlakaulica), potokMedveak(Tkalieva) - tu se formiraju

mlinice, Nova Ves- novo biskupsko sredite u 14. st.

Kaptol zidine dobiva u 15. st.

Samostanski gradovi - Monte Cassino, opatijaCluny(12. st. - 12 000 stanovnika, opatija

Citeaux (osnovao sv. Bernard)

Topusko - jedina cistercitska opatija juno od Ugarske

Srednjovjekovne metropole

Carigrad - 330., Konstantin Veliki

Car Teodozije gradi vanjski zid

Karakteristike: Zlatna vrata, Crkva sv. Sofije, hipodrom

1453.pada u ruke Osmanlija

Prag - 50-60 tisua stanovnika, rijeka Vltava, Hradany i Mala strana, Karlov most, 1348.

osnovano prvo sveuilite Karolineum

Pariz - antika batina (Lutecija), do 12. st. funkcionira kao tri zasebne cjeline:

1.) Citeaux - crkvena vlast (Notre Dame, Saint Chapelle)

2.) Villet - trgovaki dio

3.) Latinska etvrt- Sorbona

Do kraja 15. st. ima oko 150 000 stanovnika

Venecija - u laguni (stopio se s prirodnim okrujem), kanal Rio Grande,

u 5. st. stanovnitvo Akvileje se sklanja od Huna na otoke

otok Malamocco

sredite na otoku Rialto

- trg Sv. Marka, 9. st. dudeva palaa, most Ponte di Rialto


7/20

Urbana naselja hrvatskog srednjovjekovlja

period ranog, razvijenog i kasnog srednjeg vijeka

grad iz antike batine ili novi grad

Istonojadranski prostor i otoci

istie se visokom razvijenou

kasnoantiki kontinuitet: Civitas

Na Jadranu se nalaze tvrdi plemiki gradovi Castrumi

Senj i ibenik izjednaavali su se sa komunama

Nin, ibenik, Skradin

grad nastaje kao mlaa drutvena forma i ovisi o jurisdikciji koju priznaje

U Bosni - utvreni rimski grad

Urbana naselja hrvatskog srednjovjekovlja

antika podloga ili gradnja iznova

Raukar definira 3 geografska prostora: 1.) Istonojadranska obala i otoci

2.) Brdsko podruje srednje Hrvatske i june Slavonije

3.) Podruje izmeu Save i Drave

1.) ISTONOJADRANSKA OBALA I OTOCI

U srednjem vijeku vei broj gradskih sredita koji imaju antiku batinu su civitas i sjedita

biskupija

Castrumi - plemiki gradovi

osnovna obiljeja gradova koji nisu imali antiku batinu - postali su jednaki kao oni s antikom

(Nin, Skradin, ibenik)

2.) BRDSKO PODRUJE SREDNJE HRVATSKE I JUNE SLAVONIJE

Razvoj gradova je drugaiji - urbanizam u ranom srednjem vijeku je nestao te grad nastaje kao

mala drutvena forma

njegova vanost ovisi pod ijom je jurisdikcijom

Utvreni ili tvrdi plemiki grad (castrum) nalazi se na vrhovima i na dobro branjenom poloaju

podno takvih gradova razvija se podruje u kojem stanuje neagrarno stanovnitvi obrtnici,

trgovci, pisari


8/20

primjer: Modru i Knin - nastaju na najznaajnijim srednjovjekovnim prometnicama

2.) PODRUJE IZMEU SAVE I DRAVE

mrea srednjovjekovnih kraljevskih gradova dugotrajan proces

Gradec, Virovitica, Ilok - izdvojeni od okolne vlasti

drutvene strukture su se razvile pod utjecajem zapadnoeuropskih TAVERIKARNIH gradova

(imaju statute) u tim gradovima postoje tzv. LINGVE (grupiranje po jeziku)

tu su i tvrdi plemiki gradovi Kalnik, Susedgrad, Zelingrad

Gradovi s kontinuitetom antike batine

Zadar starog hrvatskog podrijetla, vrhunac dosegao u 13. st. Monumentalni rimski

spomenici ostaju, ali imaju drugu funkciju

crkva sv. Stoije i sv. Donata

samostan sv. Marije

u razvijenom srednjem vijeku ponovno opkopan kanal

sakralni trg razvio se na osnovi rimskog foruma

Narodni trg je centar svjetovne vlasti

Franjevci

Rab biskupsko sredite, sauvao je municipalna prava. Od 12. do 15. st. funkcionira kao

slobodna komuna

4 zvonika

Pore nastao iz rimskog vojnog logora

Eufrazijeva bazilika

rano doivljava svoj vrhunac

Split nema kontigent antike batine. Nastao iz Dioklecijanove palae - batinik antike

Salone

u 12. st. iri se izvan zidina palae

monumentalni spomenici pretvaraju se u sakralne

u srednjem vijeku formira se gradska varo

pred kraj srednjeg vijeka formiraju se sekundarna naselja


9/20

Urbana naselja srednjovjekovne Hrvatske i Slavonije

Centralne funkcije nekog naselja

politiko-upravna

vojno-obrazovna

kulturno-religiozna

trgovaka, obrtnika i sudska

Terminologija za oznaavanje urbanih naselja

1.) Grad (civitas)

2.) Trgovite (oppidum)

3.) Trg (forum)

4.) Urbana jezgra (naselja koja imaju tendenciju da imaju trg)

5.) Purga (naselja vezana uz utvrdu)

Pravni status naselja

1.) Slobodni kraljevski gradovi (liberae et regiae civitates)

2.) Privilegirana trgovita (librae villa, oppida privilegiata)

PROCES KOLONIZACIJE

vrhunac u 12. st.

proces naseljavanja njemakog stanovnitva koje donosi nove tehnologije u obradi zemlje i

iskoritavanju uma

POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA

cvjeta trgovina, ukljuuju se i seljaci

TRGOVITA

nemaju zidine (azma, Ivani)

INHABITORES

starija naselja u kojima nema trgovaca, a stanovnitvo nema status civesa

Krapina trgovite podno utvrenog grada, imala je funkciju pribjeita. U sklopu kolonizacijskih

procesa razvija se naselje. 1311. po prvi puta se spominje villa Krapina uz castrum. Ispravom iz 1347.


10/20

dobiva privilegiju slobodnog kraljevskog trgovita, cives i hospites

Krupa (Pset) udolina rijeke Une. Pset u ranom srednjem vijeku je sredite upanije. Pod utjecajem

Babonia. U 13./14. st. ostvaruje veliki profit u trgovini.

Zrin na uzvienju, prvi vlasnici bili su Babonii. Imao je forum i sve funkcije urbanog naselja

Renesansa i idealan grad

RENESANSNI URBANIZAM

oduevljenje antikom, posebno rimskom arhitekturom

mnogi arhitekti piutraktateo urbanizmu koncepcijeidealnoggrada, prikladnijeg za novi

arhitektonski stil

opsjednutost geometrijom - idealni tlocrti (proporcionalnost, simetrinost)

nune promjene zbog otkria baruta - grade se debele i niske zidine i zvjezdasta utvrenja

raste popularnost kruno-koncentrinograstera ulica (po uzoru na srednji vijek)

naglaavanje centralnosti i pravilnosti

nagli rast gradova (Pariz, Napulj, Milano i Venecija 1500. imaju vie od 100 000stanovnika)

Vitruvije 10 knjiga o arhitekturi, djelo je pronaeno 1410.godine

RENESANSA U ITALIJI

Gradovi u Italiji su najrazvijeniji i najsamostalniji u kasnom srednjem vijeku

u Italiji je sauvano najvie rimskih spomenika- arhitekti ih pokuavaju replicirati

Firenca znatno obiljeena renesansom, ali grad ostaje uglavnom srednjovjekovni. Brojni

arhitektonski zahvati il Duomo, Santa Maria Novella, gradske palae

Milano po. 16. st. doivljava snaan razvoj. Raste s 80 000 na 125 000 stanovnika, a postaje i

vano kulturno i ekonomsko sredite

Napulj sa 180 000 stanovnika najvei grad u Italiji, u 15. st. silno napreduje (Aragonska dinastija)

Rim u 14. st. relativno mali i nevaan grad, u 15. i 16. st. doivljava nevjerojatan razvoj - nove

palae, crkve, pristiu arhitekti. Ima oko 100 000 stanovnika i nalazi se u neprestanoj pregradnji

I mnogi drugi gradovi se pregrauju ili poveavaju u skladu s novim stilom

Meutim, talijanske komune nemaju dovoljnoorganizacijskihnimaterijalnih sredstavaza


11/20

opsenije zahvate

U Italiji samo Venecija ima vee projekte

talijanski inovatori najvie novoga ostvaruju u inozemstvu gdje raste mo monarhija

Palmanova- 1593.i utvrda u Nikoziji na Cipru osnovala Venecija

RENESANSA IZVAN ITALIJE

Renesansni stil ostaje dominantan izvan Italije tek sredinom 16. st.(manirizam)

Francuska iako meu viim slojevima vlada fascinacija renesansnim gradovima, graevine

ostaju uglavnom srednjovjekovne. Po. 16. st. poinju se graditi utvrde i utvreni gradovi

prema novim shemama (Vallauris, Villefranche, Le Havre) - grade ih Talijani i Nizozemci

Njemaka Hanza - udruenje njemakih trgovakih gradova na sjeveru

Engleska nema renesansnih gradova, tek u 17. st.

Ostatak Europe samo u kontekstu utvrenja - zvjezdasta

Hrvatska jedinoDubrovnikima renesansnu fazu urbanizma - nova utvrenja, poploenje ulica,

crkve, javne zgrade, vee kue, vodovod i kanalizacija.

U ostalim dijelovima Hrvatske grade se uglavnom pojedinane zgrade - utvrde (Zadar, Trogir,

Varadin, Koprivnica, Krievci, Split)

1578.zapoinje gradnja Karlovca

Znaajke renesanse

Antika djela postaju vrlo popularna (1415.u St. Gallenuumnaa se Vitruvijevo djelo)

Vitruvije vrlo malopie o tehnici izgradnje

renesansni arhitekti nastoje ga nadopuniti

mnogi renesansni umjetnici prouavaju ostatke rimskih graevina i skiciraju ih (Bruneleschi,

Michelangelo, Palladio, Donatello)

u projektiranju se poinje koristiti perspektiva, a u planiranje se uplie matematika -

opsjednutost mjerilom

nastoji se od ljudskog tijelanainiti mjerilo

tiskanje omoguuje irenje traktata i skica

Zbog masovne uporabevatrenog oruja nestaju samostalne komune (obrana postaje puno


12/20

skuplja) esto jedino monarhija ima dovoljno sredstava za obranu

veina traktatista bavi se utvrdamaza obranu od vatrenog oruja- nastoje razviti oblike koji

minimiziraju vatrenu mo neprijatelja, a maskimiziraju vlastitu

Idealni grad - ideje traktatista

Veina teoretiara bavi se fortifikacijom

tehnike i forme projektiranja uglavnom su i dalje srednjovjekovne, ali ima geometrije

lijepo je ono to je geometrijski pravilno

TRAKTATISTI 15. ST.

Leon Battista Alberti pisac prvog renesansnog traktata o gradnji u antikom stilu. Veinu

pretpostavki preuzima iz ve postojee prakse. De re Edificatoria - preporua

maksimalno iskoritavanje terena i zoniranje (trgovaki dio, stambeni blokovi).

Kombinira razna antika miljenja. Ulice moraju biti iroke i usklaene s visinom zgrada

Antonio Filarete preporuazvjezdastu shemu grada. Tvrdi da su njegovi savjeti antiki,

ali blii su gotici

Francesco Martini vojni inenjer. Razrauje fortifikacije, ali ne uzima u obzir vatreno

oruje. Predlae geometrijske sheme. Uzimao je u obzir ekonomiju.

TRAKTATISTI 16. ST.

Sebastiano Serlio radu u Mletakoj Republici i Francuskoj, iri talijanske ideje

Francesco de Marchi radi u Italiji i Francuskoj, preporua zvjezdasti oblik, te razliite

sheme na razliitim geografskim podrujima

Andrea Palladio

Leonardo da Vinci njegova djela u njegovo vrijeme bila su nepraktinaineizvediva.

Predlae izgradnju plovnih kanalai vieslojni prometu gradovima

UTJECAJI

Njihovi traktatinisu slini rimskimkako su tvrdili

platonizamje utjecao na ubacivanje matematike

centralna shema je idealni model ve postojee shemesrednjovjekovnihgradova razvijaju se

od centra prema periferiji


13/20

veina renesansnim idealnih gradova nije nikad ni realizirana

UTOPIJSKI GRAD

Traktatisti se uglavnom ne zamaraju drutvenim ureenjem grada

tijekom renesanse brojni humanisti izlau ideje o savrenom drutvenom ureenju grada

Tenochtitlan (glavni grad carstva Asteka) - utjecaj novootkrivenih gradova

Thomas More Utopija - grad treba graditiplanski, napredvienim udaljenostima

jednog grada od drugog. Stanovnici ne bi trebali stalno ivjeti u gradovima,nema privatnog

vlasnitva

Thomaso Campanella- Grad Sunca- nema privatnog vlasnitva, mora se sluati vlast,

potpuna kontrolanad pojedincima

Frane Petri - Sretni grad - koncentrira se naetika pitanja, jednakost i univerzalno

pravo na sreu

Johannes Andreas- Christianopolis-stroga kranska disciplina, grad tuje Boga,

nema privatnog vlasnitva, autarkian i geometrijski

Renesansna arhitektura

Grade se imitacije antikih oblika (stupovi, zabati, portali)

gotike forme i metode gradnje

uvodi se metar (nije svugdje isti)

centralnost tlocrta

razvijene su jednostavnije vrste arhitektonskog planiranja

Santa Maria Novella- Firenca, 15. st.


14/20

GRADOVI RENESANSE IZ EUROPE I HRVATSKE

Prototip renesansnog grada: Firenca

ve krajem srednjeg vijeka grad se silno razvija i raste (proizvodnja tekstila, bankarstvo...)

kugaipobuneu14. st.razaraju unutranje ureenje grada - politike borbe, este promjene

vlast

sred. 15. st. na vlast dolazi obitelj Medici (bankari) koja financira brojne knjievnike, filozofe i

umjetnike (radi stjecanja ugleda)

u 15. st. mnogo se ulae u izgradnju (prosperitet) - grade se nove crkve i palae, kao i gradske

kue

na projektima proslavljaju se najpoznatiji tadanji umjetnici -Alberti,Michelozzo,Sangallo,

Michelangelo

u 16. st.Firenca gubi na vanosti, ali i dalje financira brojne projekte

graanski sukobi krajem 15. i po. 16. st. - dolazirepublikanizam Obitelj Medici istjerana,

ali brzo se vraa

u 16. st. sagraene su dvije zvjezdaste utvrde za obranu grada

renesansne graevine: Uffizi (uredi Medicijevih bankara, projektirao Giorgio Vasari),Santa

Maria Novella (Alberti), San Lorenzo (ovdje su se Medicijevci pokapali, projektirao

Michelangelo), palaa Pitti

gradski patricijat ureuje velike vrtove u gradu i okolici - odmor i razonoda

skulpture, simetrija, geometrija

Karlovac

Osnovan 1579. kao vojna baza za obranu Svetog Rimskog Carstva od Turaka

utvrda u nizini - omoguava izgradnju na velikom prostoru, obrana artiljerijom

sastoji se odkvadratnog rastera ulicaumetnutog uestokraku zvijezdu- praktino rjeenje

(jednostavna parcelacija)

uglavnomvojno naselje, ali u njemu se od poetka naseljavaju i civili(obrtnici i trgovci koji

rade za vojsku) - sastoji se od vojnog i graanskog dijela


15/20

Palmanova

1593.osnovala Venecija za obranu mletake Furlanije s istoka od Turaka i Carstva

iznimno pravilan tlocrt

9 kutova s 9 bastiona, na sredinjem trgu okrugla kula s oruarnicom

do 20. st. ima samo oko3000 stanovnika- nemogunost rasta

NOVI GRADOVI

Valetta hospitalski grad, tvrava na Malti, sagraen unutar opsenih utvrenja i prstena

tvrava na okolnim otocima. Unutar utvrenja raster ulica je pravilan, ortogonalan s

kvadratnimblokovima. Bastioni su pravilni koliko im to doputa teren

Le Havre grad mijeanog tlocrta, osnovan1517.kao francuskalukana Atlantiku. Trebao

je biti graen planski, ali zbog slabe kontrole dio grada ispao je nepravilan. 1541. unajmljen je

talijanski graditelj Bellarmato da ga dovri, ostavlja stari dio i dodaje mu pravilno proirenje i

zvjezdastu utvrdu

Vitry Le Francois sagraen je 1545. kao dio niza tvrava na tadanjoj francuskoj granici

(Morini). Savreno pravilan i funkcionalan

Freundenstat kraj 16. st., napravljen za izbjeglice, francuske protestante. Kvadratnog je

tlocrta i ima etiri niza kua (sve su jednake)

GRADOVI-REZIDENCIJE

Vladari ponekad oko svojih palaa grade pokazne gradove po novoj renesansnoj modi

ponekad propadaju, a ponekad se razvijaju

Sabbioneta nepravilan, ali planski graen. Sadri mnogo javnih zgrada posveenihkulturi.

1560.vojvoda Mantove osnovao ga je kao kulturno sredite. Ostao je mali grad

Zamo osnovao ga je vojvoda Jan Zamojski u sjeveroistonoj Poljskoj 1578. Imao je

mnogo javnog sadraja: akademije, kole, bolnice, knjinice U poetku je imao 1000-2000

stanovnika, a kasnije se ravio u vei grad

Richelieu uz dvorac kardinala Richelieua. Imao je pravilan tlocrt, lijepe kue i javne

zgrade. Dvorac je bio odijeljen od grada koji mu je sluio kao predvorje


16/20


17/20

rue. Palladio je ugurao golemu baziliku u skueni gradski trg - oko nje nastaju nepravilni

prostori

Pienza papaPio II.svoje rodno selo pokuao je pregraditi u grad. Nakon smrti ulaganje u

grad prestaje. Izgraeno je nekoliko velikih palaa i nova katedrala. Papa je nagovarao

kardinale da grade u Pienzi. Pregraen je samo glavni trg koji je nastaje proirenjem glavne

ulice

Vigevano milanski vojvoda Sforza 1492. dao je sagraditi monumentalni trg oko svoje

palae. Ogromnim trgom u malom gradu elio je pokazati svoju mo

Mantova i Faenza monumentalni trgovi u oba grada nastaju proirivanjem ulica ili

spajanjem ve postojeih trgova u kontinuirani prostor

ibenik u 15. st. znatno se bogati. Ulae se u trg pokraj katedrale - uz njega se grade

palae i nova vijenica s trijemom. Prostor se postupno popunjava i iri zbog manjka

financijskih sredstava

Bologna aristokrati nastoje svoje palae smjestiti uz novi renesansni trg - srueno je mnogo

manjih graevina

Urbanizam, tipologija i funkcioniranje europskih gradova u 17. i 18. st.

1740. - panjolska i Francuska su dominantne, raste utjecaj Engleske, Sveto Rimsko Carstvo

Njemake Narodnosti ima samo povijesnu tradiciju, sastoji se od mnotva slobodnih gradova i

kneevina, car nema realnu vlast

Italija je razjedinjena (Bourboni, Habsburgovci, Venecija, Papinska Drava i malene

kneevine)

Rimna poetku 17. st. papaSiksto V.u 16. st. poinje proirivati Rim i taj proces tee do

19. st. Poela je izgradnjabazilike Svetog Petrai brojnih drugih crkvi, trgova i palaa.Piazza

di Spagna, Piazza del Popolo (iz njega izlaze tri radijalne ulice), Piazza Navonna (tlocrt

circusa maximusa), barokne palae, crkva Sv. Agneze

ostatak Italije kasni za Rimom, centar urbanizma vie nije u Italiji

Torino palaa savojskih knezova

Napulj, Catania


18/20

panjolska stagnacija u 17. st., Englezi i Nizozemci preuzimaju dominaciju. Seosko

stanovnitvo dolazi u grad. U 18. st. dolazi do gospodarskog uspona, ali nema planskog

urbanizma. Do Karla III.nema znaajnijih urbanistikih pothvata

Toledo ire se predgraa

Karlo III.gradi u starim i opustjelim selima

1767. gradi se dvadesetak novih naselja

revitalizacija naputenih sela

Madrid se poinje iriti planski

Filip II. zapoeo je kraljevsku palau Escorial, a dovrena je u 18. st.

Ciudad de Mexico

Portugal u Lisabonu etvrt Baixeplanski graena kao trgovaka zona

1580.Portugal gubi samostalnost i dolazi pod vlast panjolske - prisilna personalna unija

markiz de Pombalslamao je oligarhiju i vezu Crkve i plemstva, poticao je gospodarstvo

sredinom 18. st. Portugal se oporavio, a nakonpotresa u Lisabonu 1755.grad se dijeli u zone

(trgovaka, obrtnika, stambena)

Parca de Commercio

FRANCUSKA

Po arhitektonskim uspjesima najjaa u Europi, vrhunac urbanizma

Pariz

1670.dovrena je simetrina palaa Louvre

Place des Vosges(kvadratni trg) - za visoko dvorsko drutvo, hortikultura

Trg pobjede(kruni) - izgraen do kraja 17. st., konjanika skulpturaLuja XIV.

Trg Dauphine - trokutasti trg, srednjovjekovna jezgra, uz tok rijeke Seine, okruuju ga

dvokatnice

Dom invalida vojna zgrada

Ecole Millitaire vojna akademija blizu Doma invalida

Pantheon sagraena u spomen na francuske velikane, sahranjeni Voltaire, Rousseau

Versailles ladanjska rezidencija Luja XIV., simetrine cjeline i simetrini trgovi


19/20

Marseilles luka, hangari za robu, crkvaNotre Dame de la Garde

Engleska malo kasni za Francuskom

Poar u Londonu 1666.

gradovi Engleske prvi maknuli srednjovjekovne zidine

veliki broj gradova

London City of Westminsteri City of London

krajem 18. st. London ima 800 000stanovnika

bazilikaSv. Pavla

Covent Garden-Inigo Jonesdizajnirao u stilu talijanskihpiazza, sredite drutvenog ivota,

kasnije se javljaju turske kupelji - mjesto prostitucije i kockanja

Regent Street - financirao John Mash (donio idejni plan, otkupio zemljita) - najvanija

trgovaka zona u Londonu u 18. st.

Bloomsburry - rezidencijalno podruje

Njemake zemlje politiki razjedinjen prostor, opustoen Tridesetogodinjim ratom, gradovi su u

depresiji

u istonim zemljama jaa Pruska koja e potaknuti urbanu obnovu - Berlin raste

kneevske palae u njemakim gradovima se obnavljaju i grade (Hannover, Dresden,

Mnchen) - barokni i klasicistiki perivoji i parkovi

Rusija po. 16. st. oslobaa se Zlatne Horde, a sredinom 17. st. Romanovisu skrili samovolju

plemstva

Petar I. Veliki - apsolutizam - vojska, administracija, obnova i gradnja novih gradova

kolonizacija Sibira

Samara

trai izlaz na toplo more

na obalama Finskog zaljeva osnovao utvrdu Kronstadt

uspostava nove prijestolnice na rijeci Nevi - Sankt Peterburg(gradi se od poetka)


20/20

dovodi brojne arhitekte i gradove, nastoji okrenuti Rusiju prema Zapadu

1712. Sankt Peterburg dobiva dananji izgled. Glavna utvrda nalazi se u centru -

Petropavlovska utvrda

dolazi i do obnove Moskve - barokizacija crkava, barokne zidine oko Kremlja

Srednja Europa konstantna osmanska opasnost, urbanizam zaostao

Be - do sredine 19. st. ostao unutar zidina, imao i vanjski pojas gradskih zidina

nakon bitke s Turcima1683.Be poinje s arhitektonskom obnovom - palae:Schnbrunn,

Belvedere, Liechtenstein

Schnbrunn vladarska palaa Habsburgovaca, Versailles u malom, na svjeem zraku

gradski park Prater

Ugarska - osmanski urbanizam

1784. Budimpostaje glavni grad Ugarske nakon Pouna

biskupska palaa u Egeru

Hrvatska u 17. i 18. st.- nikakav znaajniji urbanizam, gradi se samo na vojnom planu

tek krajem 18. st. uVaradinu se poduzimaju urbanistiki zahvati

drvena arhitektura se mijenja sa kamenom i opekom, dominiraju zidanice

ekonomska snaga zagrebake biskupije - biskupska palaa na Kaptolu

plemike obitelji grade svoje rezidencije na Gradecu (politika potreba) -Vojkovi-Ori

(danas je to Hrvatski povijesni muzej)

Pejaevi - Naice, Virovitica

Dalmacija u 17. i 18. st. ni priblino kao u doba renesanse

Dubrovnik 1667.- nakon potresa obnavlja se kneev dvor, gradi se barokna crkvaSv. Vlaha

- vrhunac barokne gradnje u Dubrovniku

Urbana Povijest - Srednji i Novi Vijek

Documents

Transcript of Urbana Povijest - Srednji i Novi Vijek