Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Renata Budzyńska

Nr albumu:7/2015

Integracja gospodarcza krajów strefy euro w czasie

kryzysu finansowego

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Władysławy Jastrzębskiej

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została

napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z

obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni

autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur związanych

z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę integracji gospodarczej w czasie kryzysu finansowego w strefie

euro. Unia Europejska jest najbardziej zaawansowanym pod względem współpracy gospodarczej

ugrupowaniem integracyjnym na świecie. Przeszła ona przez wszystkie formy integracji, tworząc

ostatecznie unię monetarną. Wspólna waluta wprowadzoną została przez kraje, które spełniły kryteria

konwergencji nominalnej i wyraziły chęć przystąpienia do strefy euro. W momencie tworzenia unii

monetarnej pojawiło się wiele wątpliwości czy spełnia ona wszystkie wymagania, by stać się

optymalnym obszarem walutowym. Niewątpliwie światowy kryzys gospodarczy nasilił te wątpliwości.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie istoty, przebiegu kryzysu finansowego strefy euro oraz

jego wpływu na integrację europejską. Praca składa się z trzech rozdziałów Pierwszy poświęcony

została istocie integracji gospodarczej. Opisano cele, etapy oraz charakterystykę integracji

gospodarczej. Drugi rozdział poświęcony jest problemowi kryzysu finansowego z punktu widzenia teorii

ekonomii oraz literatury przedmiotu. Zawarte zostały informacje ogólne dotyczące kryzysu, jego

rodzajów jak i sposobów zwalczania. Rozdział trzeci zawiera analizę integracji gospodarczej w obliczu

kryzysu finansowego w krajach strefy euro.

Słowa kluczowe:

Integracja gospodarcza, Unia Europejska, unia walutowa, unia monetarna, kryzys finansowy, strefa

euro, sześciopak, dwupak, unia bankowa

TYTUŁ Economic integration of the euro area countries during the financial crisis

4

SPIS TREŚCI

WSTĘP..................................................................................................................................................5

ROZDZIAŁ I. INTEGRACJA GOSPODARCZA JAJO PROCES ZMIAN W STRUKTURACH

GOSPODARCZYCH…………….........................................................................................................6

1.1. Proces europejskiej integracji gospodarczej-ogólna charakterystyka................... …………6

1.2. cele i etapy integracji gospodarczej ...............................................................................................9

1.3. Unia walutowa, jako najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej……..................12

ROZDZIAŁ II. KRYZYS FINANSOWY W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU ………..14

2.1. Istota kryzysu finansowego...........................................................................................................14

2.2. Rodzaje kryzysów finasowych......................................................................................................16

2.3. Sposoby zwalczania kryzysu………………………………………………………….................18

ROZDZIAŁ III. POGŁĘBIENIE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ JAKO SKUTEK KRYZYSU FINANSOWEGO……….................................................................................................21

3.1. Integracja polityki budżetowej......................................................................................................21

3.2. Unia bankowa................................................................................................................................24

3.3. Plan zacieśnienia integracji gospodarczej ………………………………………………………25

WNIOSKI…………………………………………………………………………………………….26

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................................27

5

WSTĘP:

Integracja gospodarcza jest to proces polegający na zacieśnianiu współpracy

gospodarczej przez co najmniej dwa państwa, poprzez stopniową eliminację barier

ograniczających współpracę gospodarczą. Proces prowadzi do scalania gospodarek

narodowych poszczególnych krajów i powstania jednego organizmu gospodarczego. Proces

integracji gospodarczej odbywa się przede wszystkim dzięki działaniu mechanizmu rynkowego

dlatego tez rola państwa może sprowadzać się jedynie do tworzenia warunków

umożliwiających funkcjonowanie mechanizmu rynkowego w skali międzynarodowej. W takim

przypadku, gdy dochodzi do scalenia gospodarek poszczególnych krajów bez tworzenia przez

państwo organizacyjnych ram porozumienia integracyjnego, mamy do czynienia z integracją

realną. Integracja ekonomiczna może być powiązana z zagadnieniami obejmującymi wymiar

współpracy polityczny, społeczny i kulturalny.

Temat został wybrany ze względu na powszechność problematyki związanej z

integracja gospodarczą. Zainteresowanie integracją nasiliło się po przystąpieniu naszego kraju

do Unii Europejskiej. Unia Europejska oddziałuje zarówno na gospodarcze jaki i kulturowe

ideologie zmian. Celem pracy jest ukazanie wpływu kryzysu na proces integracji gospodarczej

w krajach strefy euro. Wykorzystano w niej literaturę z zakresu ekonomii i europeistyki, wile

informacji pochodzi z prac naukowych zamieszczonych na stronach internetowych.

W pierwszym rozdziale przedstawiono zmiany w strukturach gospodarczych

integrujących się gospodarek. Opisane zostały także cele i etapy integracji gospodarczej.

Rozdział pierwszy kończy się przedstawieniem Unii Europejskiej jako najbardziej

zaawansowanego organu którego zadaniem jest tworzenie instytucji zapewniających

współpracę państw członkowskich UE w różnych dziedzinach, realizację polityki organów UE

zapewniającą współpracę gospodarczą oraz bezpieczeństwo państw członkowskich. Drugi

rozdział poświęcony został tematyce kryzysu finansowego przejawiającego się gwałtownymi

zmianami na rynku finansowym związanymi z niedostateczną płynnością, niewypłacalnością

podmiotów rynkowych, a także ze spadkiem produkcji lub pogłębieniem się już występującego

spadku. Trzeci rozdział poświęcono analizie związków przyczynowo - skutkowych jakie

zachodzą zmianami kryzysowymi na światowym rynku finansowym, a działaniami wśród Unii

Europejskiej integrującymi gospodarki krajów członkowskich. Opisane zostały także zmiany

dotyczące polityki fiskalnej obejmujące między innymi programy zwane paktami fiskalnymi.

6

ROZDZIAŁ I

INTEGRACJA GOSPODARCZA, JAKO PROCES ZMIAN W

STRUKTURACH GOSPODARCZYCH

1.1 Proces europejskiej integracji gospodarczej- ogólna charakterystyka

Integrację gospodarczą Unii Europejskiej podzielić można na sześć etapów rozwoju, które

po kolei zdobywa. Pierwszym z etapów jest obszar preferencyjnego handlu, gdzie obniża się

taryfy celne między niektórymi krajami. Drugim jest obszar wolnego handlu, gdzie dla krajów

członkowskich zniesione zostają wewnętrzne taryfy celne na niektóre lub wszystkie towary.

Trzecim etapem jest unia celna, zakładająca wspólną politykę handlową połączoną ze

wspólnymi dla wszystkich krajów uczestniczących taryfami zewnętrznymi, przewidzianymi

dla państw trzecich. Następnym, czwartym etapem integracji jest ujednolicenie rynku,

polegające na swobodnym przepływie towaru, kapitału, usług i siły roboczej oraz ze wspólnymi

przepisami dotyczącymi produktów. Piąty etap zakłada unię gospodarczą i walutową, gdzie

wspólne są zarówno rynek, waluta jak i polityka pieniężna. Ten pułap osiągnęła obecnie Unia

Europejska. Ostatnim etapem, do którego aktualnie Unia zmierza, jest osiągnięcie pełnej

integracji gospodarczej, która poza spełnieniem wszystkich wcześniejszych warunków zakłada

prowadzenie zharmonizowanej polityki fiskalnej oraz innych polityk gospodarczych.

Pierwszym krokiem w kierunku integracji gospodarczej w Europie Zachodniej było powołanie

w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), w skład której weszło 6 państw:

Francja, Republika Federalna Niemiec, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy. Te same kraje

na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku podpisały traktat rzymski na mocy,

którego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Europejska Wspólnota

Energii Atomowej (EURATOM).1

Na szczycie w Hadze w 1969 roku liderzy państw EWG podjęli decyzję o konieczności

budowy unii gospodarczej i walutowej. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej

unii powierzono zespołowi ekspertów pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, ówczesnego

premiera i ministra finansów Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w

październiku 1970 roku Plan Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej

w kilku etapach do końca 1980 roku, czyli w ciągu 10 lat, nie precyzując jednak, z wyjątkiem

etapu pierwszego, jakie konkretne działania miałyby zostać podjęte.

W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki kursowej. Był

to system, który zakładał, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać

tylko w ramach przedziału wahań o szerokości 2,25%.

Wzrastająca inflacja, napięcia w międzynarodowym systemie walutowym oraz pogłębiające się

rozbieżności w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów sprawiły, że ostatecznie tak

zwany plan Wernera zakończył się niepowodzeniem. Odpowiedzią na rosnące wahania w

kursach wymiany pomiędzy walutami Państw Członkowskich stało się utworzenie w 1979 roku

Europejskiego Systemu Walutowego: European Monetary System - EMS. W ramach systemu

wprowadzono mechanizm walutowy: Exchange Rate Mechanism - ERM, za pośrednictwem

którego ustalono dwustronne kursy wymiany walut pomiędzy poszczególnymi krajami. Ich

1 Michałek Jan Jakub.,: Zarys integracji gospodarczej w Europie, „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”,

Warszawa 2014,s. 33

7

zmiana mogła się dokonywać tylko w ramach wyznaczonego przedziału zmienności zwanego

wężem walutowym, wynoszącego nie więcej niż +/- 2,25% (dla słabszych walut było to +/-

6%).

W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stworzono także nową walutę ECU (European

Currency Unit). ECU nie była jednak samodzielną walutą, lecz jedynie jednostką

rozrachunkową, której wartość wyznaczano na podstawie koszyka walut wchodzących w skład

ESW oraz stanowiła jednostkę odniesienia, w stosunku do której ustalano stopień wahań

poszczególnych walut.

Kolejnym krokiem do realizacji UGW stało się podpisanie w 1986 roku Jednolitego Aktu

Europejskiego. Przewidywał on utworzenie do końca 1992 r. jednolitego rynku,

funkcjonującego na podstawie czterech fundamentalnych swobód, tj. swobody przepływu osób,

towarów, usług i kapitału. Dzięki zapisowi o wolnym przepływie kapitału nastąpiło

zwiększenie zbieżności polityki monetarnej państw członkowskich.

W czerwcu 1988 r. Rada Europejska ponowiła inicjatywę utworzenia unii gospodarczej i

walutowej. Warunkami jej powstania oraz propozycjami poszczególnych etapów dochodzenia

do UGW, zajął się komitet pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa – ówczesnego

przewodniczącego Komisji Europejskiej. Raport Delors'a proponował trzyetapowy plan

realizacji, nie precyzując jednak konkretnych dat rozpoczęcia poszczególnych etapów. Daty te

ustalono później – na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie (1989) oraz w Maastricht (1991).

Etap pierwszy rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zakładał utworzenie jednolitego rynku

wewnętrznego opartego na czterech swobodach (swobodzie przepływu ludzi, towarów, usług i

kapitału). Miało również nastąpić zacieśnienie współpracy między bankami centralnymi oraz

wzmocnienie koordynacji polityk gospodarczych państw członkowskich.

Realizacja zamierzeń utworzenia unii walutowej wymagała zmian struktury instytucjonalnej, a

zatem również nowelizacji Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą

(TWE). W grudniu 1991 roku zakończono uzgodnienia nad Traktatem o Unii Europejskiej

(TUE), który został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. Traktat z Maastricht powoływał

Unię Europejską i ustanawiał nowe obszary wspólnego działania, w tym rozszerzał zakres

prowadzonych polityk o Unię Gospodarczą i Walutową. Zgodnie z Traktatem, waluty krajowe

miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy założeniu, że poszczególne kraje spełnią

pewne kryteria ekonomiczne, zwane kryteriami konwergencji nominalnej lub kryteriami z

Maastricht. Do Traktatu załączono, w postaci protokołów, Statut Europejskiego Systemu

Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (EBC) jako podstawę

przyszłego systemu bankowości centralnej na wspólnym obszarze walutowym. Traktat z

Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.2 Etap drugi budowy Unii Gospodarczej i

Walutowej rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powołano Europejski Instytut Walutowy,

którego zadaniem było zacieśnianie współpracy banków centralnych i koordynacja polityki

pieniężnej oraz przeprowadzenie niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego

Systemu Banków Centralnych (ESBC) i utworzenia wspólnej waluty na obszarze Unii.

Europejski Instytut Walutowy stał się prototypem przyszłego Europejskiego Banku

2 Ładyka S., Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa 2000, s. 142

8

Centralnego, nie dysponował jednak kompetencjami władczymi i funkcjonował jedynie jako

ciało doradcze krajowych banków centralnych.3

W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej "EURO" i

potwierdziła jej wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 r. W 1997 roku nastąpił rozruch

systemu płatniczego TARGET, umożliwiający automatyczne przeliczanie walut narodowych

na euro. W czerwcu 1997 roku w Amsterdamie Rada Europejska przyjęła też Pakt Stabilności

i Wzrostu, mający gwarantować utrzymanie dyscypliny budżetowej w ramach Unii

Gospodarczej i Walutowej a także ustanowiła nowy mechanizm wymiany walut ERM II.

1 czerwca 1998 roku, w drodze porozumienia między krajowymi bankami centralnymi, powstał

Europejski Bank Centralny (EBC). Konsekwencją tego kroku była likwidacja walut

narodowych w ramach Eurosystemu (obejmującego początkowo 11 krajowych banków

centralnych) oraz wprowadzenie w ich miejsce wspólnej waluty euro.

Wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty euro, najpierw w systemie

płatności bezgotówkowych, a od 2002 roku w "normalnym" obiegu oraz przekazanie

kompetencji w zakresie prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej Europejskiemu Bankowi

Centralnemu, zapoczątkowało realizację trzeciego i ostatniego etapu tworzenia Unii

Gospodarczej i Walutowej.4

Mechanizm Kursów Walutowych ERM został zastąpiony ERM II. Zgodnie z nim ustalane są

kursy pomiędzy euro a walutami krajów UE nie będącymi członkami unii walutowej.

Maksymalne dopuszczalne odchylenia kursów walut w ramach ERM II wynoszą +/- 15% w

stosunku do kursu centralnego euro. Uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II przez

okres co najmniej dwóch lat jest jednym z kryteriów konwergencji nominalnej , jakie kraje

pozostające poza strefą euro muszą spełnić, by stać się pełnym członkiem UGW.

Liczba uczestniczących w unii walutowej 11 państw członkowskich (Belgia, Niemcy,

Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia)

w styczniu 2001 roku powiększyła się o Grecję, która spełniła kryteria nominalnej

konwergencji, czyli wymagane warunki wprowadzenia euro.

1 stycznia 2007 r. do strefy euro przystąpiła Słowenia, stając się trzynastym uczestnikiem unii

gospodarczo-walutowej i pierwszym państwem z nowych krajów członkowskich UE, które

przyjęło wspólną europejską walutę. Wydarzenie to poprzedził opublikowany w maju 2006

roku na żądanie Słowenii i Litwy Raport o Konwergencji, pokazujący przygotowanie tych

dwóch państw do wejścia do strefy euro.

W dniu 1 stycznia 2008 roku do strefy euro dołączyły kolejne dwa państwa: Malta i Cypr.

Bazując na doświadczeniu poprzednich rozszerzeń strefy euro oraz biorąc pod uwagę odmienne

założenia przyjęcia wspólnej waluty przez kolejne kraje w dniu 10 stycznia 2008 roku Komisja

Europejska opublikowała zalecenie dotyczące środków ułatwiających przyszłe przekierowanie

na euro. Zawiera ono wytyczne w zakresie przygotowania obywateli do przejścia na euro oraz

wskazuje działania, jakie należy podjąć, w celu przeciwdziałania niewłaściwym praktykom

sztucznego zawyżania cen.5

3 Borowiec J., Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,

Wrocław 2011, s.89 4 Tamże s.91 5 Gawlikowska- Hueckel K., Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, C.H Beck,

Warszawa 2004, s.45

9

1 stycznia 2009 r. walutę krajową na euro zamieniła Słowacja.

Państwa, które przystąpiły do strefy euro w latach 2007-2009 uczyniły to zgodnie ze

scenariuszem tzw. big bang'u. Polega on na jednoczesnym przejściu na euro w obrocie

bezgotówkowym i gotówkowym.

Kolejnym państwem, które przyjęło euro była Estonia. Zgodnie z ostateczną decyzją Rady

Ecofin z lipca 2010 r. od 1 stycznia 2011 r. stała się ona 17 członkiem strefy euro.

1 stycznia 2014 r. euro wprowadziła Łotwa, zaś w 2015 r. uczyniła to Litwa.

Wszystkie państwa należące do Unii Europejskiej są częścią tego, co nazywamy UGW, i tworzą

wspólny rynek, znany pod nazwą jednolitego rynku. Państwa członkowskie w sposób

skoordynowany formułują założenia krajowych polityk gospodarczych, mając na uwadze

nadrzędne dążenie do wspierania celów UGW. Przyjęcie waluty euro jest zobowiązaniem

przyjętym na mocy6 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Część krajów

członkowskich znajduje się na dalszym etapie integracji i przyjęło wspólną walutę – euro.

Państwa te tworzą strefę euro oraz, oprócz jednej waluty, posiadają wspólną politykę

monetarną, prowadzoną przez Europejski Bank Centralny. Te państwa członkowskie, które nie

należą do strefy euro, zachowały własne waluty oraz prowadzą własną politykę monetarną.

Zatem obecny stopień zaawansowania procesu integracji gospodarczej w ramach UGW

stanowi mieszankę czwartego i piątego z wyżej wymienionych etapów. Osiągnięcie pełnej

integracji gospodarczej wymagałoby od wszystkich państw członkowskich dołączenia do strefy

euro oraz zharmonizowania ich polityk fi skalnych, w tym polityki podatkowej oraz innych

dziedzin polityki gospodarczej.

Utworzenie Unii Europejskiej w postaci Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej miało na celu

przede wszystkim stworzenie unii celnej oraz wspólnego rynku dla rolnictwa. Następnie rynek

ten poszerzony został również o towary i usługi na jednolitym rynku.

1.2. Cele i etapy integracji gospodarczej

Rozwój międzynarodowej integracji gospodarczej ma swoje warunki, co oznacza, że

nie wszystkie kraje mogą się ze sobą integrować. Podstawowym warunkiem jest

komplementarność, czyli wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych. Jednocześnie

pogłębianie komplementarności struktur jest efektem integracji. Komplementarność może mieć

charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy. Podstawą komplementarności

międzygałęziowej są różnice w zasobach czynników produkcji. Są one na ogół wynikiem

różnic w zasobności złóż surowców, położeniu geograficznym i warunkach klimatycznych,

eksploatacji złóż surowców, co jest spowodowane warunkami naturalnymi, itp. Przykładem

komplementarności międzygałęziowej jest tradycyjny międzynarodowy podział pracy, w

ramach którego jedne kraje specjalizowały się w produkcji surowców i żywności, pozostałe zaś

w produkcji wyrobów przemysłowych. Podstawę komplementarności wewnątrzgałęziowej

stanowią różnice w wydajności czynników produkcji.7 Warunkiem integracji

międzynarodowej jest jednocześnie odpowiednia infrastruktura, w tym zwłaszcza rozwinięte

6Barcz J., Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa, Wydawnictwo Prawo i Praktyka

Gospodarcza 2003,s. 98 7 Konstanty K. A. (red) Integracja europejska, Warszawa 2006, s.21

10

połączenia kolejowe, drogowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne. Z tego właśnie

względu w najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie, tradycyjnie rozwijające ze sobą

handel zagraniczny, kooperację produkcji czy też inne formy współpracy międzynarodowej.

Warunkiem integracji międzynarodowej jest także sprzyjająca polityka ekonomiczna,

wyrażająca się we wzajemnym udzielaniu sobie preferencji celnych, pozataryfowych i

pozataryfowych, wprowadzaniu swobody przepływu kapitału, pracy i innych czynników

produkcji, koordynacji polityki gospodarczej lub też w prowadzeniu wspólnej polityki

ekonomicznej. Warunek ten ma charakter instytucjonalny w odróżnieniu od dwu poprzednich,

które trzeba zaliczyć do grupy warunków strukturalnych. Integracja gospodarcza między

państwami członkowskimi znaczy, że państwa te podejmują wspólne decyzje w wielu

sprawach.8 Ustanowiły więc wspólne polityki w wielu dziedzinach – od rolnictwa po kulturę,

od spraw konsumenckich po politykę konkurencji, od ochrony środowiska i energetyki po

transport i handel. Cele międzynarodowej integracji gospodarczej są formułowane w ujęciu

ogólnym i szczegółowym. Cel ogólny integracji - zespalanie narodów, państw, potencjałów

gospodarstw, rynków i w ostatecznym efekcie pojedynczych osób różnej narodowości i

przynależności państwowej. W wyniku integracji ludzie zbliżają się do siebie, zaczynają

myśleć i działać podobnie, znikają bariery językowe i konflikty narodowościowe, pojawiają się

wspólne interesy, granice państwowe przestają dzielić narody i państwa, brak ograniczeń w

przepływie towarów i usług oraz czynników produkcji pozwalają osiągnąć wspólne cele

gospodarcze.9

Cele szczegółowe integracji

- zwiększanie efektywności gospodarowania – unowocześnienie gospodarki przez strukturalne

zmiany w produkcji, zaniechanie bądź ograniczenie działań o niskiej efektywności,

zwiększenie działań w dziedzinach uznanych za specjalizacyjne.

- ułatwienia w przepływie towarów i usług – możliwość koncentracji nakładów w dziedzinach

najbardziej efektywnych,

- łatwiejszy dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych , surowce, wiedza techniczna,

zasoby pracy.

- poprawa warunków rozwoju handlu – likwidacja barier taryfowych, parotaryfowych i

pozataryfowych co umożliwia uzyskiwanie korzystniejszych cen w eksporcie i imporcie.

- rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji produkcji, zwiększenie serii

wytwarzanych wyrobów, wzrost skali produkcji, obniżka kosztów jednostkowych.

- rozwój nauki techniki, obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo,

koordynacja badań nad postępem techn. i rozwój wspólnych badań

- szczególnie duże znaczenie dla krajów małych i średnich10

Etapy integracji:

- Strefa wolnego handlu -likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną

grupą krajów. Kraje te zachowują autonomiczna zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własna

niezależną politykę wobec krajów trzecich.

8 Ćwikliński H. (red) Polityka gospodarcza, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2004,s.123 9 Budnikowski A., Kawecka-Wyrzykowska E.: Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Warszawa 1997 10Herbut R., Antoszewski A. Leksykon politologii. Wrocław 1999, s.98

11

- Unia celna –wprowadzenie ujednoliconych ceł zewnętrznych wobec krajów trzecich. Unia

celna sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu

z krajami trzecimi – preferowanie importu z krajów unii i dyskryminowanie importu z krajów

trzecich.

- Wspólny rynek –wyższa forma integracji. Wprowadzenie swobody przepływu kapitału i

zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego. Lepsze warunki funkcjonowania

wolnej konkurencji, optymalna alokacja zasobów pracy, rozwój produkcji na wielką skalę,

szybsze wprowadzenie postępu technicznego. Utworzenie wspólnego rynku wymaga

ujednolicenia polityki cenowej w obrębie ugrupowania.

- Unia walutowa – obejmuje koordynacje polityki walutowej prowadzonej przez kraje

członkowskie. W zakres koordynacji wchodzą: ograniczenie wahań kursów walutowych,

tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej,

bezwarunkowa pomoc kredytowa.

- Unia ekonomiczna to forma integracji, w której zapewniony jest swobodny przepływ kapitału,

zniesione są wszelkie bariery w świadczeniu w którymkolwiek z państw uczestniczącym w niej

usług, jak również może występować pewna, niekiedy daleko idąca, koordynacja polityk

makroekonomicznych państw członkowskich. W europejskiej wersji unii gospodarczej

obejmuje ona: jednolity rynek, wspólne polityki w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania

rozwoju strukturalnego i regionalnego, jak również koordynacji polityk

makroekonomicznych.11

- Unia pieniężna charakteryzuje się pełną liberalizacją przepływu kapitału pomiędzy

państwami członkowskimi, pełną integracją rynków usług bankowych i finansowych,

nieodwołalnym zamrożeniem kursów walutowych tych państw, prowadzeniem jednolitej

polityki kursowej i pieniężnej wprowadzeniem jednej waluty.

Założenia integracyjne miały być realizowane na następujących zasadach:

- stopniowe wyeliminowanie ceł w obrocie między państwami członkowskimi artykułami

przemysłowymi. Jeśli natomiast chodzi o obrót artykułami rolnymi, to układ EFTA stanowi, że

ma być przeprowadzona pewna jego liberalizacja, ale na podstawie dwustronnych umów

zawieranych przez te państwa

- stopniowe wyeliminowanie wszelkich ograniczeń ilościowych w handlu artykułami

przemysłowymi między państwami członkowskimi

- zakaz udzielania subsydiów eksportowych przez państwa członkowskie dla przedsiębiorstw

znajdujących się na ich terytorium;

- zakaz prowadzenia przez centralne i lokalne władze państw członkowskich jakiejkolwiek

działalności mającej na celu uprzywilejowanie producentów krajowych w stosunku do

producentów z innych państw członkowskich;

- zakaz stosowania przez przedsiębiorstwa przemysłowe wszelkiego rodzaju akcji, które byłyby

szkodliwe dla swobodnej konkurencji na terenie państw członkowskich, np. ustalanie cen

zakupu lub sprzedaży, kontrolowanie zbytu.

11 Barcz J, Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa, Wydawnictwo Prawo i Praktyka

Gospodarcza 2003, s.76

12

1.3. Unia walutowa, jako najbardziej zaawansowana forma integracji

gospodarczej

Najbardziej zaawansowanym etapem rozwoju integracji walutowej jest unia walutowa.

Rozważając prawne aspekty tego pojęcia w kontekście unii walutowej – można powiedzieć, że

jest to porozumienie rozrachunkowo – kredytowe, pomiędzy określonymi państwami mające

doprowadzić do zniesienia ograniczeń w obrocie gospodarczym oraz wzajemne kredytowanie

swojej działalności w warunkach braku wymienialności walut. W leksykonie finansowo –

bankowym z 1991 r. zdefiniowano pojęcie unii monetarnej, jako przestrzeni publicznoprawnej,

złożonej z samodzielnych państw lub jednostek składowych federacji, stanowiących najwyższy

stopień integracji gospodarczej. Istotą integracji jest wyrzeczenie się – poprzez wprowadzenie

jednolitego pieniądza, emitowanego przez wspólny bank centralny bądź zachowanie

narodowych znaków pieniężnych powiązanych ścisłym i nieodwracalnym ustanowieniem

wzajemnych kursów walut narodowych – przez stanowiące ją podmioty samodzielnej polityki

pieniężnej i kursowej. Jest to powiązane z przekazaniem prerogatyw, ponadnarodowym

instytucjom kreującym politykę pieniężną i fiskalna, utworzeniem wspólnego rynku dóbr i

usług oraz zapewnieniem swobody przepływu pracowników.12 Do unii walutowej, której

oficjalna nazwa to Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW, ang. Economic and Monetarny

Union, EMU), weszły kraje zainteresowane przyjęciem waluty wspólnej oraz spełniły pięć

kryteriów zbieżności, takie jak:

- inflacja nie większa niż o 1,5 punkty procentowe średniej stopy inflacji w 3 krajach UE, w

których inflacja była na najniższym poziomie,

- długoterminowe stopy procentowe nie wyższe niż o 2 punkty procentowe średniej stóp

procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej, w których inflacja była najniższa,

- deficyt budżetowy mniej niż 3 % Produktu Krajowego Brutto,

- dług publiczny niższy niż 60% PKB,

- stabilny kurs wymiany waluty za okres ostatnich dwóch lat.

Warunki te spełniły: Belgia, Austria, Finlandia, Hiszpania, Francja, Holandia, Luksemburg,

Irlandia, Niemcy, Włochy oraz Portugalia. Do Unii Gospodarczej i Walutowej nie wstąpiły 4

kraje UE: Grecja i Szwecja, które nie spełniły wówczas kryteriów zbieżności oraz Dania i

Wielka Brytania, które były przeciwne, by waluty ich krajów zostały wymienione na euro.

Grecji udało się jednak przystąpić do UGW 1 stycznia 2001 roku. Podstawowe kryteria

przynależności do Unii Walutowej to kryteria spójności, które są zawarte w Traktacie z

Maastricht:

- inflacja nie większa niż o 1,5 punkty procentowe średniej stopy inflacji w 3 krajach UE, w

których inflacja była na najniższym poziomie,

- długoterminowe stopy procentowe nie wyższe niż o 2 punkty procentowe średniej stóp

procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej, w których inflacja była najniższa,

- deficyt budżetowy mniej niż 3 % Produktu Krajowego Brutto,

- dług publiczny niższy niż 60% PKB,

- państwo, które jest członkiem UW w ramach kursowego mechanizmu Europejskiego Systemu

Walutowego (ERM II) przez minimum 2 lata ma w obowiązku zachowanie normalnego

przedziału wahań kursu walut. W okresie tym waluta państwa nie może podlegać dewaluacji w

12 Szucha. H. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, www.cie.gov.pl [18.05.2015]

13

stosunku innych walut z krajów UE.13 Bilans negocjacji Unii Walutowej: ten obszar zawiera 4

rodzaje problemów: kwestię skoordynowania polityki gospodarczej, politykę monetarną i

politykę kursu walutowego, politykę fiskalną oraz akceptacja waluty wspólnej czyli euro.

Wymaganiem dla członków UE jest wzięcie udziału w skoordynowaniu polityki gospodarczej

Unii Europejskiej a także dostrojenie polityki fiskalnej. Nasz kraj zmierza do wypełnienia

wymagań konwergencji, które pozwalają na przyjęcie euro. Etap ostatni, który poprzedza

wejście do UGW jest udział w Europejskim Mechanizmie Kursowym.

Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej oznacza, że udało się osiągnąć cel integracji

walutowej zawarty już w Planie Barre‟a, a jeszcze bardziej widoczny w Planie Wernera. Cel

ten również odnaleźć możemy w Raporcie Delorsa z 1989 r., dokument ten jednak nie

wprowadził zmian w koncepcji UGiW. Przez ponad 30 lat idea wspólnej waluty ewoluowała,

spotykała się z brakiem akceptacji, ale również z podziwem. Euro jest wynikiem osiągania

przez Wspólnotę Europejską kolejnych, coraz wyższych etapów w procesie integracji

gospodarczej. Integracja walutowa we Wspólnocie Europejskiej i wprowadzenie Unii

Gospodarczej i Walutowej przyczyniły się do zmiany sił przede wszystkim w globalnych

stosunkach walutowo-finansowych, a także wpłynęły na międzynarodową pozycję Unii

Europejskiej, a strefa euro stała się ważną regionalną strefą gospodarczą.14

13 Binek Z. Zarys integracji gospodarczej i walutowej, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2010 14 Oręziak L., Międzynarodowa pozycja euro, http://www.nbp.pl/euro/book/08_oreziak_leokadia.pdf

14

ROZDZIAŁ II

KRYZYS FINANSOWY W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU

2.1 Istota i znaczenie kryzysu finansowego

Literatura przedmiotu określa kryzys w różnoraki sposób. Pod pojęciem tym kryją się zarówno

załamania gospodarcze wywołane błędnymi decyzjami władz monetarnych, rządów, czy też

spowodowane działaniami spekulantów, jak i naturalne recesje związane z przebiegiem cyklu

koniunkturalnego, który można zdefiniować jako wahania gospodarcze zamknięte w

określonych ramach, to znaczy jako okres od jednej hossy, czyli maksymalnego wzrostu

gospodarczego, przez maksymalną recesję, zwaną bessą, do drugiej hossy.15 Kryzysem można

też nazwać nagłą zmianę, załamanie, które powstało na rynku finansowym, związane z

brakiem płynności i niewypłacalności jednostek uczestniczących w tym rynku, zmuszające

władze publiczne do interwencji. Kryzysy mogą pojawiać się w różnych sektorach, mogą

występować na mniejszych bądź większych obszarach. Powody powstania poszczególnych

kryzysów są różne, tak samo jak ich przebieg i skutki, choć liczne opracowania wskazują na to,

że jednak większość kryzysów wpisuje się w jeden standardowy model. W związku z tym

można je podzielić na wiele sposobów, według różnych kryteriów na rynku finansowym

wiążące się z niedoborem płynności lub niewypłacalności uczestników rynku oraz

interwencjami władz publicznych mającymi na celu zapobieganie tej sytuacji. Do wyjaśniania

zjawisk kryzysowych we współczesnej gospodarce światowej wykorzystuje się ostatnio bardzo

często model Minsky'ego. Autor ten upatruje przyczyn wrażliwości współczesnego systemu

finansowego w następujących czynnikach

– zmianie struktury finansowania

– zmianie w strukturze zobowiązań

– uzależnieniu spłaty zobowiązań od zdolności do zaciągania nowych

– dynamicznym rozwoju segmentu nowoczesnych instrumentów finansowania,

– zmianach w koncepcji regulowania rynku finansowego

– wzroście skłonności do ryzyka wykazywanego przez instytucje finansowe.

Kryzys, który od 2009 r. poważnie wpłynął na gospodarkę w wielu krajów strefy euro i spoza

tej strefy, był kulminacją kliku kryzysów i czynników, w tym kryzysu finansowego kryzysu

gospodarczego oraz kryzysu zadłużeniowego, w połączeniu z trudnościami, jakie przeżywali

mieszkańcy niektórych krajów UE. Przez lata wiele krajów UE nagromadziło znaczące długi i

deficyty. Potencjał paktu stabilności i wzrostu wyczerpał się: do 2004 roku kilka krajów

naruszyło jego zasady, które okazały się trudne do wyegzekwowania. Wspólna waluta wymaga

tego, aby podmioty gospodarcze z krajów należących do systemu były na tyle elastyczne, by

dostosować się do zmian gospodarczych. Jednak różnice gospodarcze między poszczególnymi

krajami – w zakresie produktywności siły roboczej i płac – rosły. Poza tym niektóre kraje nie

były już konkurencyjne z ekonomicznego punktu widzenia. Tego rodzaju zakłócenia

równowagi narastały przez wiele lat i w niektórych krajach nie podjęto właściwych działań,

aby skorygować sytuację. Równocześnie Unia Europejska nie dysponowała narzędziami, które

pozwoliłyby jej rozwiązać ten problem. De facto w UE funkcjonowała pełna unia walutowa, u

15 Paździor A. Kryzys finansowy i jego skutki dla gospodarki Polski i świata, wyd. Difin, Warszawa 2006, s.96

15

której podstaw nie było jednak pełnej unii gospodarczej. W 2007 i 2008 roku dużych

amerykańskich banków, w tym czwarty co do wielkości bank inwestycyjny w USA, Lehman

Brothers, zbankrutowało w wyniku ryzykownych praktyk w zakresie udzielania kredytów na

rynku kredytów hipotecznych, ponieważ w gospodarce światowej wszystko jest ze sobą

połączone, problemy finansowe rozprzestrzeniły się na banki na całym świecie. Banki przestały

udzielać sobie nawzajem kredytów i kredytów zabrakło. Aby zapobiec załamaniu całego

systemu bankowego, od 2008 do 2011 roku kraje UE przekazały swoim bankom około 1,6 bln

euro w formie gwarancji oraz kapitału bezpośredniego, co zwiększyło istniejące deficyty i

zadłużenie tych krajów. W 2009 r. gospodarka europejska znalazła się w głębokiej recesji.

Kraje UE opracowały politykę pobudzania wzrostu gospodarczego, aby odwrócić tendencję

spadkową w gospodarce. Pod koniec 2009 r. niektóre kraje strefy euro znajdujące się w

najtrudniejszej sytuacji nie były już w stanie powstrzymać wzrostu swojego zadłużenia i

równocześnie stawić czoła kryzysowi finansowemu. Inwestorzy na rynkach finansowych

zwątpili zarówno w to, że kraje te będą w stanie spłacić swoje długi, jak i w ich

konkurencyjność w ogóle. Odsetki, jakich żądali inwestorzy za obligacje państwowe , wzrosły

tak bardzo, że kraje te nie mogły już pożyczać pieniędzy na rynkach finansowych poprzez

sprzedaż nowych obligacji. A ponieważ część tych obligacji znajdowała się w rękach

inwestorów z innych krajów strefy euro, kryzys stał się powszechniejszym problemem. Banki

nie chciały już pożyczać pieniędzy firmom ani osobom prywatnym, co spowodowało zapaść

kredytową. Aby pokonać kryzys, trzeba było uporządkować finanse publiczne oraz

przeprowadzić reformy strukturalne – i odzyskać konkurencyjność. Kraje strefy euro utworzyły

Europejski Mechanizm Stabilności (EMS), z którego kraje najbardziej potrzebujące pomocy

uzyskały duże pożyczki. W 2011 r. dało się odczuć lekką poprawę sytuacji gospodarczej, choć

w 2012 r. unijną gospodarkę dotknęła w niewielkim stopniu recesja. W 2013 r. gospodarka Unii

Europejskiej zaczęła się powoli wydobywać z trwającej od dłuższego czasu recesji. Polityka

gospodarcza UE koncentrowała się na zrównoważonym wzroście gospodarczym i tworzeniu

miejsc pracy, umożliwiając państwom członkowskim konsolidowanie finansów publicznych w

wolniejszym i dostosowanym do ich potrzeb tempie, w zależności od ich indywidualnej

sytuacji. Równocześnie dla krajów UE stało się jasne, że aby przywrócić wzrost gospodarczy

w Europie, należy intensywniej realizować reformy strukturalne. Największym wyzwaniem

jest tworzenie nowych miejsc pracy. Zwłaszcza Grecja i Hiszpania odnotowują wskaźnik

bezrobocia w wysokości ponad 25 proc. Komisja Europejska i kraje UE podjęły szereg działań,

aby umożliwić bezrobotnym kontynuowanie edukacji, udział w szkoleniach lub znalezienie

innej pracy oraz wspierać silny i trwały wzrost gospodarczy. Kryzys finansowy spowodowany

został przez pożyczki hipoteczne, których udzielały banki przy wysokim ryzyku spłaty osobom

o niewystarczających możliwościach finansowych. Pożyczki te stały się zabezpieczeniem

obligacji strukturyzowanych masowo sprzedawanych w celach inwestycyjnych i

spekulacyjnych przez prywatne instytucje finansowe, w tym największe banki amerykańskie i

europejskie. Świadomość ryzykowności tych obligacji była niewielka, gdyż trwał wzrost na

rynku nieruchomości, a czołowe instytucje ratingowe wystawiały wysokie oceny

bezpieczeństwa obligacjom. Niewypłacalność indywidualna z niespodziewanie dużym

odsetkiem poskutkowała z kolei brakiem gotówki na rynku kredytowym i niestabilnością) tych

16

instytucji. Kryzys można określać jako załamanie koniunktury prowadzące do znacznego

spadku produkcji i tym samym do zmniejszenia tempa wzrostu gospodarczego.16

2.2 Rodzaje kryzysów finansowych

Kryzys finansowy może występować w czterech głównych postaciach:

- kryzysu walutowego,

- kryzysu bankowego,

- kryzysu zadłużenia zagranicznego

- kryzysu systemu finansowego.

Kryzys walutowy można najprościej określić jako gwałtowne i niespodziewane załamanie

kursu waluty danego kraju oraz jego rezerw walutowych, bardzo często związane ze znacznym

wzrostem stopy procentowej. Samo załamanie kursu walutowego, stanowiące istotę kryzysu

walutowego, może mieć różny przebieg. W reżimach walutowych o mniej lub bardziej stałym

kursie załamanie kursu walutowego następuje po okresie gwałtownego zmniejszania rezerw

walutowych danego kraju. Działając bowiem zgodnie z logiką takiego systemu, władze danego

kraju starają się możliwie długo podtrzymywać kurs swej słabnącej waluty, interweniując na

rynku walutowym. Rezygnują z tego dopiero wówczas, gdy staje się oczywiste, że i tak nie

przyniesie to spodziewanego rezultatu. Z kolei w reżimie kursów płynnych załamanie kursu

waluty nie towarzyszy zmniejszanie poziomu rezerw walutowych, gdyż na rządzie danego

kraju nie ciąży zobowiązanie do obrony kursu swej waluty. Bezpośrednie przyczyny kryzysu

walutowego są związane z istotą współczesnego międzynarodowego systemu walutowego,

którego podstawą są kursy płynne kształtowane na międzynarodowym rynku walutowym. W

takich warunkach gwałtowne obniżenie kursu walutowego może mieć miejsce, gdy gwałtownie

spadnie popyt na walutę danego kraju. Tego rodzaju gwałtowny spadek popytu może być

spowodowany przez wiele przyczyn, które możemy uznać za pośrednie przyczyny kryzysu

walutowego. Może on zatem wynikać z gwałtownego odpływu kapitału zainwestowanego w

danym kraju, zwłaszcza kapitału krótkoterminowego zainwestowanego w papiery wartościowe

opiewające na walutę danego kraju. Spadek popytu na nią może być też spowodowany ucieczką

podmiotów krajowych od waluty narodowej. Na koniec wreszcie, spadek ten może być

spowodowany tzw. atakiem spekulacyjnym. Istotą ataku spekulacyjnego jest postępowanie

spekulantów mające zapewnić im zysk, powodując jednocześnie załamanie kursu waluty

danego kraju. Jest on nieuchronnym efektem sekwencji wydarzeń, w której waluta danego kraju

jest przedmiotem, a spekulanci - podmiotami. Atak spekulacyjny rozpoczyna zaciąganie przez

spekulantów kredytów w słabnącej walucie narodowej. Następnym etapem jest jej

natychmiastowa odsprzedaż, która staje się czynnikiem zarówno bezpośrednio wpływającym

na wzrost podaży danej waluty, jak również, pośrednio, osłabiającym popyt. Masowa sprzedaż

powoduje bowiem spadek zaufania do danego pieniądza. Z chwilą, gdy działania te doprowadzą

już do załamania kursu atakowanej waluty, spekulanci ponownie ją kupują i używają do spłaty

zaciągniętego kredytu. Jednocześnie realizują zysk równy w tym przypadku różnicy między

ceną zakupu waluty danego kraju na początku i końcu wymienionej sekwencji wydarzeń.17

16 Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007, s.97 17 Wasilewski J. Determinanty kryzysów bankowych, Warszawa 2007, Uniwersytet Warszawski

17

Kolejnym rodzajem kryzysu finansowego jest kryzys bankowy. Można go określić jako proces,

w którym system bankowy danego kraju nie jest w stanie wypełniać swej funkcji kredytowej,

a wszystkie albo część banków stoi wobec groźby niewypłacalności lub nie jest już w stanie

wypłacać depozytariuszom ich wkładów, W odróżnieniu od kryzysu walutowego, którego

główny symptom, deprecjacja waluty danego kraju, jest łatwo i powszechnie dostrzegalny,

przejawy kryzysu bankowego stają się widoczne dopiero w jego ostatnim stadium. Ze względu

bowiem na tajemnicę bankową informacje o operacjach bankowych z trudnością przenikają do

opinii publicznej. Ponadto, banki mają możliwości przynajmniej czasowego ukrywania swej

rzeczywistej sytuacji. Mogą wprowadzać faktyczną niewypłacalność części swych dłużników

przez refinansowanie, czyli udzielanie kredytów na obsługę zadłużenia. Niewypłacalność

systemu bankowego ujawnia się na ogół z chwilą tzw. runu na banki, czyli masowego żądania

depozytariuszy udostępnienia im ich wkładów. Bezpośrednią przyczyną takiego zachowania

jest powszechność przekonania, że system bankowy znajduje się w przededniu

niewypłacalności i w związku z tym pojawia się być może ostatnia szansa odzyskania swoich

pieniędzy. Takie zachowanie klientów banków jest najczęściej odbiciem trudności, jakie w

swej działalności napotkały banki. . Zatem tylko niektóre z nich, zwłaszcza te, które ujawniły

się wyraźnie w czasie kryzysów finansowych lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.

Podstawową przyczyną trudności przeżywanych przez banki są tzw. złe kredyty. Szerokie

zaangażowanie się banków w kredyty, które nie są terminowo obsługiwane lub nigdy nie

zostaną spłacone, uszczupla oczywiście aktywa i powoduje ograniczenie płynności banków.

Taki sam skutek pociąga za sobą spadek wartości pozostałych aktywów utrzymywanych przez

banki, a więc akcji, obligacji i innych papierów wartościowych. Jest oczywiste, że gwałtowne

załamanie kursów dużych pakietów akcji posiadanych przez bank lub upadek instytucji

emitującej obligacje będące w posiadaniu banku oznacza również zmniejszenie wartości

aktywów banku. Przyczyną niewypłacalności banków może być także upolitycznienie ich

działalności, a przede wszystkim preferencyjne udzielanie kredytów sektorowi publicznemu

czy przedsiębiorstwom będącym własnością członków niektórych partii, grup rządzących czy

klanów rodzinnych. Niekiedy, zwłaszcza w krajach rozwijających się, przyczyną trudności

banków może być również korupcja. Przyczyną niewypłacalności banków może być także

gwałtowne załamanie kursu waluty danego kraju, czyli kryzys walutowy. Dzieje się tak

zwłaszcza wówczas, gdy banki zaciągają za granicą kredyty w obcej walucie, a uzyskane środki

przeznaczają na zakup krajowych papierów wartościowych o wyższej stopie oprocentowania

niż zaciągnięty kredyt. Takie działanie może doprowadzić do katastrofy w sytuacji gwałtownej

deprecjacji własnej waluty, gdyż środki uzyskane z krajowych papierów wartościowych nie

wystarczą do spłaty zagranicznego długu.18

Kolejnym rodzajem kryzysu finansowego jest kryzys zadłużenia zagranicznego. Kryzys

zadłużeniowy, zwany także kryzysem zadłużenia zagranicznego, to sytuacja, w której dany kraj

nie jest w stanie obsługiwać swego zagranicznego zadłużenia. Jeżeli taki stan ma charakter

przejściowy, mówimy o kryzysie płynności, gdy zaś nabiera charakteru trwałego, nazywamy

go kryzysem niewypłacalności. Najpoważniejszym w skutkach, ale i najrzadziej występujący,

18 Mikołajewicz Z. red nauk, Uwarunkowania i instrumenty polityki rozwoju regionalnego w warunkach

integracji europejskiej i światowego kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole

2011, s. 132

18

jest kryzys systemu finansowego. Jego istotą jest całkowite załamanie funkcjonowania zarówno

rynków, jak i instytucji finansowych kraju.19 Tego rodzaju kryzys pociąga za sobą katastrofalne

konsekwencje dla przeżywającej go gospodarki. Jego występowanie uniemożliwia bowiem

spełniania przez rynek finansowy swej podstawowej funkcji, jaką jest pomoc w gromadzeniu

oszczędności i ich racjonalnej alokacji. Charakteryzując kryzysy finansowe, należy również

wspomnieć o dwóch czynnikach, które niejednokrotnie utrudniają posługiwanie się

przedstawionymi wyżej pojęciami. Pierwszy z nich to pewna arbitralność oceny sytuacji, którą

można uznać za kryzys. Mimo że przedstawione definicje kryzysu bankowego, walutowego i

zadłużenia zagranicznego wydają się stosunkowo precyzyjne, pozostawiają jednak dość duży

margines swobody w interpretacji zjawisk gospodarczych. W literaturze ekonomicznej, w

publicystyce i wypowiedziach polityków możemy się zetknąć z określeniem "kryzys" zarówno

w odniesieniu do sytuacji, którą według wszelkich reguł można uznać za głębokie, trwałe i

szerokie załamanie, jak i do zjawisk o charakterze krótkotrwałym, jednorazowym i o

ograniczonych ujemnych skutkach dla gospodarki.20 Czytając wypowiedzi historyków

gospodarczych, możemy się np. spotkać z absolutnie słusznym określeniem, że na przełomie

lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych Polskę dotknął kryzys zadłużenia zagranicznego. Z

kolei słuchając w niektórych okresach najnowszej historii Polski skumulowanej fali

wypowiedzi części polityków i publicystów, że kraj nasz znajduje się w przededniu kryzysu

finansowego, możemy przypuszczać, że jesteśmy świadkami wyraźnego nadużywania tego

pojęcia dla celów jawnie propagandowych.21

2.3 Sposoby zwalczania kryzysu

Intensywna i nieustająca dyskusja na temat kryzysu w strefie euro zwykle dzieli się˛ na

dwie części:

1) dyskusje˛ na temat jak radzić sobie z bieżącymi problemami,

2) dyskusje˛ na temat jak zapobiegać pojawianiu się podobnych problemów przyszłości, gdy

już obecne zostaną˛ wyeliminowane.

Już w 2008 r. powaga sytuacji skłoniła banki centralne i rządy do podjęcia ważnych działań,

których celem była walka z kryzysem. Zgodnie z rodzajem tych działań reakcje na kryzys i

będącą jego następstwem recesję można podzielić na trzy kategorie:

– zwiększanie płynności systemu przez banki centralne;

– zastosowanie bodźca fiskalnego przez rządy, Komisję Europejską i europejskie

międzynarodowe instytucje finansowe,

– wprowadzenie zmian regulacyjnych i instytucjonalnych na szczeblu unijnym i narodowym,

częściowo wynikających z rozwiązań wprowadzonych w skali globalnej.

Główne punkty koncentracji działań UE będących odpowiedzią na kryzys zmieniały się w

miarę rozwoju wydarzeń i obejmowały: stabilizację rynków finansowych, przeciwdziałanie

zastojowi w gospodarce realnej przez zastosowanie bodźca fiskalnego, czy wreszcie

uzgodnienia mechanizmów pomocowych. Początkowa reakcja polegała na zapewnieniu przez

19 Tamże 20 Herbut R. Antoszewski A. Leksykon politologii, Wrocław 1999, s.98 21 Daszkowska E. Przyczyny słabości strefy euro i potencjalne skutki jej rozpadu, Warszawa 2015, s.67

19

Europejski Bank Centralny i banki centralne spoza strefy euro dodatkowej płynności na

nieznaną dotychczas skalę oraz dokonaniu przez rządy zastrzyków kapitału dla mających

problemy instytucji finansowych. Z dzisiejszej perspektywy wydaje się, że te działania były

właściwe i zostały przeprowadzone w odpowiednim czasie. Na razie ich koszt w postaci

wyższej inflacji jeszcze się nie uwidocznił, co jednak nie oznacza, że presje inflacyjne nie

wystąpią. W celu zwalczania recesji wdrożono środki fiskalne. Wartość pomocy ze źródeł

publicznych, udzielonej w ramach Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej obejmującego

lata 2009 i 2010, wyniosła 400 mld euro, czyli ok. 3,3% PKB całej Unii Europejskiej. Plan

został uzgodniony na szczeblu unijnym dość szybko. Chociaż w głównej mierze składał się z

narodowych programów poszczególnych państw członkowskich, tempo,

w jakim zostały ujęte we wspólną całość, było imponujące. Jednym z ważnych punktów planu

było to, że zaplanowane w nim inwestycje miały na celu z jednej strony pobudzenie popytu w

perspektywie krótkoterminowej, a z drugiej – pomoc w restrukturyzacji gospodarki

europejskiej i przygotowanie jej na wyzwania długoterminowe, jak zmiany klimatyczne czy

problemy energetyczne. Budżet UE również został włączony w te działania: wcześniejsza

wypłata zaliczek ze środków przewidzianych w polityce spójności była niewielkim, ale

konkretnym posunięciem, zwłaszcza dla rządów nowych państw członkowskich pozbawionych

gotówki wskutek kurczenia się bazy podatkowej. Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski

Bank Odbudowy i Rozwoju poszły za tym przykładem i co najmniej podwoiły wartość swoich

programów pożyczkowych adresowanych zarówno do administracji publicznej, jak i do sektora

prywatnego, pozbawionego części dostępu do kredytów w bankach komercyjnych. Trzecia

kategoria działań, tj. zmiany o charakterze regulacyjnym i instytucjonalnym, wydaje się

najważniejsza w perspektywie długoterminowej. Niektóre reformy zostały zapoczątkowane na

szczeblu globalnym22. Kryzys zainspirował G20 do zaproponowania działań w zakresie

poprawy funkcjonowania instytucji systemu Bretton Woods i w najważniejszych obszarach

międzynarodowych ram regulacyjnych, np. nowych wymogów Bazylea III dotyczących sektora

bankowego. Wzmocnienie bazy kapitałowej przez podwyższenie progu kapitału Tier 1,

zastosowanie antycyklicznych mechanizmów. Reakcja Unii Europejskiej na kryzys i recesję

buforowych, czy wprowadzenie nowych minimalnych wymagań dotyczących płynności –

wszystkie te nowe działania wydają się sensowne, chociaż ich skutki będą widoczne w dalekiej

perspektywie. Bieżące prace nad rozwiązaniami umożliwiającymi kontrolowaną naprawę

banków powinny również przyczynić się do poprawy sytuacji. Unia Europejska poczyniła

znaczne postępy w reformowaniu swojego systemu nadzoru finansowego, aby był w stanie

sprawniej reagować na ryzyka – niedawno utworzono trzy nowe urzędy europejskie. Oprócz

harmonizacji standardów nadzoru ich kompetencje będą obejmować prowadzenie mediacji, a

może nawet de facto rozstrzyganie sporów między narodowymi urzędami nadzoru

finansowego. W styczniu 2011 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Europejskiej Rady ds.

Ryzyka Systemowego. Jest ona odpowiedzialna za dokonywanie oceny ryzyk systemowych

niestabilności finansowej poszczególnych państw członkowskich UE. Można mieć wątpliwości

co do potencjału operacyjnego organu złożonego z tak wielu członków, jak również co do tego,

czy sygnały formułowane przez to gremium nie będą osłabiane przez ministrów finansów,

jednak sama idea powołania tego rodzaju instytucji jest cenna. Kolejnym rozległym obszarem

22 Samecki P. Reakcja na kryzys finansowy, Polski Instytut do Spraw Międzynarodowych

20

reform jest Pakt Stabilności i Wzrostu. Pewne elementy reformy zostały już wprowadzone, inne

wciąż są przedmiotem rozmów. Ogólnie mówiąc, istnieje potrzeba wzmocnienia

prewencyjnego ramienia Paktu. Pogląd, że poprzedni Pakt Stabilności i Wzrostu nie był

wystarczająco rygorystyczny, jest wyjątkowo dyplomatycznym stwierdzeniem, bowiem przez

lata umożliwiał niektórym państwom członkowskim prowadzenie nieodpowiedzialnej polityki

budżetowej. Rozważna polityka budżetowa, oparta na zasadzie wzrostu wydatków na cele

publiczne nieprzekraczającego średnioterminowej prognozy tempa wzrostu PKB, połączona z

nakładaniem sankcji, gdy ten wymóg nie jest spełniany, w istocie już stanowi jakiś postęp.

Mechanizm głosowania nad wprowadzaniem sankcji metodą odwróconej większości ma na

celu zapewnienie bardziej rygorystycznego podejścia i zastąpienie słabej metody wzajemnej

presji, która w ostatnim dziesięcioleciu się nie sprawdziła. Jednak nawet to, że negocjacje nad

wprowadzeniem sankcji się przeciągają, pokazuje, jak ten proces jest upolityczniony, a

jednocześnie potwierdza, że pełny automatyzm w ich nakładaniu jest mało prawdopodobny.

Niestety, oznacza to, że w dalszym ciągu będzie istnieć przestrzeń, w której pojawią się wyjątki.

Proponowane przez Komisję zmiany dotyczące naprawczego ramienia Paktu powinny również

zostać przyjęte pozytywnie. Nadanie znaczenia operacyjnego kryterium długu publicznego w

ramach procedury nadmiernego deficytu i bardziej zdecydowane działania wobec państw strefy

euro egzekwujące spełnianie tego wymogu wydają się sensowne, zwłaszcza teraz, kiedy widać,

że w pewnych okolicznościach dług publiczny może okazać się bombą zegarową, która może

wybuchnąć w każdym rejonie Europy. Analizując problem długu publicznego, trudno nie

zrobić małej dygresji i nie wspomnieć o potrzebie uwzględniania konsekwencji reformy

systemów emerytalnych przy ocenie ogólnej kondycji i poziomu zrównoważenia finansów

publicznych poszczególnych państw członkowskich z ekonomicznego punktu widzenia,

zwłaszcza w dłuższej perspektywie. Kolejnym obszarem wprowadzania zmian jest nadzór nad

nierównowagą makroekonomiczną, a w bardziej ogólnym ujęciu – koordynacja różnych

elementów polityki gospodarczej. Obiecująco wygląda pakiet działań przewidujący

dokonywanie regularnych ocen ryzyka, stosowanie mechanizmu wczesnego ostrzegania i zasad

wprowadzenia działań korygujących w ramach procedury nadmiernej nierównowagi. Jednak

wszystkie te rozwiązania muszą dopiero sprawdzić się w praktyce; dziś trudno ocenić, jak

skuteczny będzie ten pakiet, ponieważ obejmie dużą liczbę obszarów, które zostaną poddane

monitoringowi. Nie wiemy, w jakim stopniu zalecenia Rady Europejskiej będą wymagać

podjęcia konkretnych działań przez rządy. Ostatnim wartym omówienia elementem reformy

instytucjonalnej jest oczywiście Europejski Mechanizm Stabilności (ESM), który ma zastąpić

tymczasowy Europejski Instrument Stabilności Finansowej (EFSF). EFSF jest narzędziem,

które zostało z trudem opracowane w czasie greckiej fazy kryzysu finansów publicznych. Kiedy

wybuchł kryzys finansowy, instytucje unijne nie były przygotowane do uporania się z nim.

Ostatecznie uzgodniono zasady funkcjonowania instrumentu. Od 2013 r. ESM przejmie

zadanie udzielania pomocy państwom członkowskim, które nie będą w stanie rolować swojego

zadłużenia. Kilka cech Europejskiego Mechanizmu Stabilności sprawia jednak, że jest

interesujący, a nawet kontrowersyjny, nie wspominając o tym, że samo utworzenie instrumentu

niektórzy ekonomiści uważali za błąd. Twierdzili oni bowiem, że jego funkcjonowanie będzie

wiązać się z pokusą nadużycia po stronie rządów. Pomoc finansowa będzie przyznawana

indywidualnie, nie na zasadzie automatyzmu. Ważnym sygnałem jest zastosowanie klauzul

21

wspólnego działania (CACs) wobec obligacji emitowanych przez państwa członkowskie Unii

Gospodarczej i Walutowej (UGW), praktykowane w programach ratunkowych MFW dla

gospodarek wschodzących i krajów rozwijających się. Sugeruje bowiem, że w razie

niewywiązania się emitentów z płatności, inwestorzy prywatni mogą ponieść częściowe straty.

Przede wszystkim oznacza to, że takie niewywiązanie się może w ogóle nastąpić. To z kolei

przekłada się na spadek wiarygodności kredytowej niektórych państw członkowskich i bardziej

zróżnicowane traktowanie poszczególnych państw członkowskich UGW przez rynki

finansowe.

22

ROZDZIAŁ III

Pogłębienie integracji gospodarczej, jako skutek kryzysu

finansowego

3.1 Integracja polityki budżetowej

Istota polityki budżetowej sprowadza się do oddziaływania na sektor finansów

publicznych, obejmujący przede wszystkim sektor rządowy, sektor samorządowy oraz sektor

ubezpieczeń społecznych. Polityka ta obejmuje decyzje dotyczące dochodów i wydatków

występujących na wszystkich szczeblach władzy publicznej, a także w odniesieniu do systemu

ubezpieczeń społecznych. Sytuacja sektora wpływa na realną gospodarkę. Zmiany wielkości i

struktury dochodów, jak też wydatków publicznych

mogą przyczyniać się do przyspieszenia lub osłabienia wzrostu gospodarczego oraz poprawy

bądź pogorszenia sytuacji na rynku pracy. Wydatki publiczne mogą bezpośrednio wpływać na

wzrost gospodarczy dzięki inwestycjom między innymi w infrastrukturę i edukację. Jeśli

jednak te są one finansowane przez zwiększone obciążenia podatkowe lub też poprzez

wzrost zadłużenia publicznego, może to niekorzystnie wpływać na inwestycje prywatne.

Polityka budżetowa jest też jednym z głównych czynników oddziałujących na decyzje

społeczne dotyczące podejmowania aktywności zawodowej, prowadzenia działalności

gospodarczej, oszczędzania i inwestowania. Funkcjonujące w ramach finansów publicznych

system podatkowy oraz system świadczeń społecznych mają też istotną rolę do odegrania w

korygowaniu skutków działania mechanizmu rynkowego i w zapewnieniu niezbędnej spójności

społecznej. Ochrona socjalna finansowana ze środków publicznych jest niezbędnym

czynnikiem zapewnienia tej spójności. Istotne jest jednak to, by zarówno system podatkowy,

jak i system świadczeń społecznych nie zniechęcały do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy.

Polityka budżetowa należy zatem – obok polityki pieniężnej banku centralnego oraz

polityki kursowej kształtowanej przez rząd, jak również rządowej polityki w dziedzinie

zatrudnienia – do głównych elementów polityki makroekonomicznej. Rezultaty polityki

budżetowej znajdują odzwierciedlenie przede wszystkim w stanie finansów publicznych, a w

szczególności w saldzie budżetu państwa oraz wysokości długu publicznego. Ryzyko, które

może prowadzić do znacznego pogorszenia sytuacji finansów publicznych, jest zróżnicowane

w poszczególnych krajach o gospodarce rynkowej. Jedne kraje są na nie narażone w większym

stopniu, inne w mniejszym. Zależy to od wielu czynników ekonomicznych, społecznych,

kulturowych, historycznych i innych. Ryzyko to sprowadza się do tego, że władze publiczne

nie są nieraz w stanie oprzeć się naciskom wywieranym na nie przez różne grupy społeczne,

będące głównymi beneficjentami niektórych wydatków budżetowych. Z drugiej strony te grupy

społeczeństwa, które dostarczają dochodów budżetowych, praktycznie nie są zorganizowane,

głównie ze względu na dużą liczebność i znaczne rozproszenie. Nie mogą więc skutecznie

sprzeciwić się wzrostowi obciążeń podatkowych następującemu często w wyniku wzrostu

wydatków budżetowych. Mechanizmy demokratycznego wyłaniania władz na ogół rzadko

tworzą korzystny klimat dla ukształtowania się zorganizowanych sił społecznych, które za swój

główny cel uznałyby zwalczanie deficytu budżetowego i zredukowanie długu publicznego.

Wręcz przeciwnie, dążenie do uzyskania i utrzymania władzy skłania polityków do składania

23

obietnic wyborczych różnym grupom społecznym. Realizacja w praktyce nawet części tych

obietnic może prowadzić do rozrastania się funkcji państwa, akumulacji długu publicznego i

odwlekania reform niezbędnych do ograniczenia wydatków budżetowych. Zdrowe finanse

publiczne to niezbędny warunek stabilności makroekonomicznej kraju. W przeciwnym razie

skuteczność polityki pieniężnej banku centralnego w utrzymaniu stabilnych cen i niskich stóp

procentowych może być bardzo ograniczona. Ponadto, utrzymujące się deficyty budżetowe

przyczyniają się do narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi. Zatrzymanie tego

procesu, poprzez zmniejszenie tempa wzrostu wydatków budżetowych, daje większe

możliwości redukowania obciążeń podatkowych. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do

opodatkowania dochodów przedsiębiorstw, gdyż to właśnie w obszarze tych podatków

międzynarodowa konkurencja jest bardzo intensywna. Ważna jest też długoterminowa

stabilność finansów publicznych, zważywszy na przewidywany wzrost wydatków na cele

emerytalne oraz opiekę zdrowotną w związku z postępującym procesem starzenia się

społeczeństwa. Środki legislacyjne wprowadzone na mocy sześciopaku i dwupaku rozwijają i

wzmacniają pakt stabilności i wzrostu, który stanowi ramy koordynacji polityki budżetowej

państw członkowskich w szerszej pojmowanej sferze zarządzania gospodarką. Wzmocniony

nadzór budżetowy i makroekonomiczny Rozporządzenia i dyrektywy tworzące sześciopak

zostały wprowadzone w 2011 roku w celu zmniejszenia zakłóceń równowagi

makroekonomicznej i zapewnienia prawidłowego funkcjonowania finansów krajowych w

drodze działań zapobiegawczych lub naprawczych. Mają one zastosowanie do wszystkich

państw członkowskich, choć niektóre z przepisów stosuje się tylko do strefy euro.23 Przepisy

te:

- obejmują europejskim semestrem nadzór nad polityką budżetową i gospodarczą w celu

zapewnienia

spójności zaleceń politycznych udzielanych państwom członkowskim;

- wprowadzają wartość odniesienia dla wydatków, powiązaną ze średniookresowym celem

budżetowym

kraju, która ogranicza roczny wzrost wydatków państwa;

- zwiększają nadzór nad państwami w drodze badania nie tylko państw charakteryzujących się

deficytem

obrotów bieżących, ale również państw z nadwyżką na rachunku obrotów bieżących;

- umożliwiają wszczęcie procedury nadmiernego deficytu jedynie na podstawie kryterium

długu(60% PKB);

- wprowadzają procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej, opierającą się

na systemie wczesnego ostrzegania i systemie egzekwowania przepisów, i umożliwiającą

Komisji i Radzie włączenie do zaleceń dla poszczególnych krajów zaleceń zapobiegawczych,

zanim zakłócenia równowagi w danym państwie członkowskim staną się zbyt duże, lub, gdy to

zawiedzie – wszczęcie procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej i

zobowiązanie tego państwa do zastosowania się do planu działań naprawczych;

- nakładają stopniowane sankcje finansowe, które mogą sięgnąć poziomu 0,5% PKB.

Dalsza koordynacja budżetowa rozporządzenia tworzące dwupak wprowadzono w 2013 roku

Ich podstawą są reformy na mocy sześciopaku, które dwupak wzmacnia za pomocą poprawy

23 Sporak T. Kryzys finansowy , Uniwersytet ekonomiczny w Katowicach

24

koordynacji budżetowej przez wprowadzenie wspólnego harmonogramu budżetowego i

wspólnych przepisów budżetowych obowiązujących państwa członkowskie oraz

wprowadzenie systemu wzmocnionego nadzoru nad państwami członkowskimi

doświadczającymi poważnych trudności z utrzymaniem stabilności finansowej, uzyskaniem

pomocy finansowej lub wynikających z programów dostosowawczych. Wkład Parlamentu

Europejskiego w projekt Parlament Europejskich wprowadził zmiany do pierwotnych

projektów aktów prawnych z myślą o zwiększeniu ich przejrzystości, aby uniknąć ograniczenia

deficytu budżetowego i zadłużenia w drodze osłabienia perspektyw wzrostu i zatrudnienia

danego państwa członkowskiego oraz aby zapobiec reformom, które szkodzą inwestycjom

charakteryzującym się potencjałem wzrostu lub podstawowym dziedzinom polityki, takim jak

edukacja i opieka zdrowotna.24

W dniu 28 listopada Komisja przyjęła komunikat, w którym przedstawiła przegląd

rozporządzeń wchodzących w skład sześciopaku i dwupaku rozporządzenia pomogły UE

przetrwać kryzys gospodarczy, zauważa jednak, że na obecnym etapie niemożliwe jest

dokonanie wszechstronnego przeglądu, ponieważ okres od wejścia w życie przepisów jest zbyt

krótki. Ponadto Komisja zauważa, że skuteczność rozporządzeń musi być dalej sprawdzana,

gdyż dotychczas były one stosowane jedynie w trudnych warunkach gospodarczych, natomiast

zapobiegawcze elementy pakietów muszą zostać przetestowane również w normalnych

warunkach. W związku z tym Komisja stwierdza, że komunikat ma służyć jako wstępna

podstawa analizy, a Komisja zamierza go uzupełnić po przeprowadzeniu dalszych dyskusji z

Parlamentem Europejskim.25

.

3.2 Unia bankowa

W odpowiedzi na globalny kryzys finansowy, który wybuchł w 2008 roku, w UE podjęto

działania w celu ustabilizowania sektora bankowego, obejmujące w szczególności

wzmocnienie unii gospodarczej i walutowej (UGW). Aby zapobiec zaburzeniom stabilności

finansowej w UGW, zaproponowano utworzenie unii bankowej obejmującej 18 państw strefy

euro, z możliwością przystąpienia do niej pozostałych państw członkowskie. Harmonogram

działań w tym zakresie Komisja przedstawiła jesienią 2012 w komunikatach: Plan działania na

rzecz unii bankowej oraz Plan działania na rzecz pogłębionej i rzeczywistej unii gospodarczej

i walutowej. Otwarcie debaty europejskiej. Unia bankowa jest częścią zintegrowanych ram

finansowych oraz odpowiedzią na powtarzające się kryzysy finansowe i gospodarcze. Jej

koncepcję stworzono wówczas, gdy jasna stała się potrzeba przeprowadzenia głębokiej reformy

zmierzającej do usunięcia niedociągnięć w obszarze regulacji i nadzoru. Państwa członkowskie

należące do strefy euro są automatycznie uczestnikami unii bankowej, natomiast pozostałe

państwa członkowskie mogą zdecydować o przystąpieniu do niej. Unia bankowa jest oparta na

trzech filarach:

1. na jednolitym mechanizmie nadzorczym,

2. na jednolitym mechanizmie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

24 Kraciuk J. Kryzys finansowy strefy euro, Optimum , studia ekonomiczne, nr. 4(64) 2013 25 POSIEDZENIE PLENARNE – 5/12/2014 Parlament europejski

25

3. na powiązanych mechanizmach finansowania, w tym na jednolitym funduszu

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, systemach gwarantowania

depozytów i wspólnym mechanizmie ochronnym.

Ostatni z wymienionych elementów nie jest jeszcze ukończony i zostanie omówiony później

Podstawę dla tych trzech filarów stanowią dwa horyzontalne pakiety przepisów, które mają

zastosowanie do wszystkich państw członkowskich; zawierają one wymogi kapitałowe dla

banków oraz przepisy dyrektywy w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej

likwidacji banków. Unia bankowa stanowi istotne uzupełnienie unii gospodarczej i walutowej

(UGW) oraz rynku wewnętrznego. Ujednolica ona odpowiedzialność za nadzór,

restrukturyzację i uporządkowaną likwidację oraz finansowanie na szczeblu UE oraz

zobowiązuje banki działające w całej strefie euro do przestrzegania tych samych przepisów.

Przepisy te w szczególności gwarantują, że banki podejmują mierzone ryzyko, a bank, który

popełnia błędy, płaci za ponoszone straty i musi liczyć się z możliwością zamknięcia. Nowe

przepisy, które obecnie znajdują się w kilku aktach ustawodawczych, gwarantują, że to już nie

podatnicy, ale banki i ich akcjonariusze ponoszą ryzyko oraz pokrywają ewentualne straty.

Główne elementy unii bankowej to: I filar, czyli jednolity mechanizm nadzorczy – SSM. W

ramach SSM Europejskiemu Bankowi Centralnemu powierzono uprawnienia do sprawowania

nadzoru nad bankami w strefie euro i innych państwach uczestniczących. II filar, czyli jednolity

mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji – SRM 26Jednolite zasady i jednolita

procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji mają być stosowane przez Jednolitą

Radę ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji oraz krajowe organy ds.

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w ramach jednolitego mechanizmu

ustanowionego rozporządzeniem. Koszty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banku

mają spoczywać głównie na jego udziałowcach i wierzycielach, a dopiero w ostatniej kolejności

– na jednolitym funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, finansowanym ze

składek wnoszonych przez banki. Jednolity mechanizm restrukturyzacji ma obowiązywać w

państwach objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym.. Ponadto, Komisja zaproponowała

wprowadzenie jednolitych ram regulacyjnych dla sektora finansowego w obrębie całego rynku

wewnętrznego. Jednolity zbiór przepisów dotyczących usług finansowych stanowi podstawę

dla unii bankowej.

3.3. Plan pogłębienia integracji gospodarczej w czasie kryzysu

Komisja Europejska przyjęła plan działania służący pogłębieniu integracji gospodarczej,

walutowej, budżetowej i politycznej. Od początku kryzysu w strefie euro UE wprowadza

środki, które umożliwiają zacieśnienie więzi gospodarczych i walutowych łączących jej

państwa członkowskie. Ściślejsza koordynacja ułatwia rządom tych państw reagowanie na

najważniejsze wyzwania gospodarcze, jakie stoją przed UE, a także wspieranie działań

podejmowanych w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Działania

te obejmują pakiet 6 rozporządzeń UE English służących usprawnieniu monitorowania i

kontroli budżetów i długu publicznego państw członkowskich. Inne przewidziane środki mają

umożliwić ściślejsze monitorowanie krajów strefy euro z nadmiernym deficytem budżetowym.

26 Komunikat Komisji: Plan działania na rzecz unii bankowej, COM (2012) 510, 12 września 2012

26

W październiku 2012 r. przywódcy krajów UE zgodzili się co do tego, że wysiłki te należy

kontynuować, i oznajmili, że oczekują propozycji dotyczących stworzenia unii bankowej, unii

fiskalnej, unii gospodarczej i unii politycznej. W odpowiedzi Komisja przedstawiła

szczegółowy plan , w którym omawia kroki, jakie należy podjąć, aby osiągnąć te cele. W ciągu

następnych 18 miesięcy UE powinna: zrealizować już uzgodnione reformy (jak również te,

które są właśnie uzgadniane) w zakresie zarządzania gospodarczego i budżetowego, ustanowić

wspólne zasady interwencji w stosunku do banków, które mają kłopoty finansowe – w

uzupełnieniu do propozycji przepisów dotyczących nadzoru bankowego, zatwierdzić budżet

UE na lata 2014–20 DeutschEnglishfrançais – a następnie stworzyć osobny budżet, który

pomoże krajom UE w przeprowadzeniu reform gospodarczych. W ciągu następnych 5 lat UE

powinna poczynić postępy w koordynacji polityki podatkowej i polityki zatrudnienia. Te kraje

strefy euro, których gospodarki są w trudnej sytuacji, miałyby dostęp do specjalnego,

wspólnego budżetu. Dodatkowo fundusz amortyzacji zadłużenia mógłby pomóc w

zmniejszeniu dużego zadłużenia publicznego niektórych krajów do racjonalnego poziomu.

Kraje korzystające z tych funduszy musiałyby przestrzegać surowych zasad. Strefa euro

mogłaby również wspólnie emitować europejskie bony skarbowe – obligacje służące zbieraniu

funduszy na rynkach kapitałowych. Po 5 latach UE mogłaby podjąć następne kroki prowadzące

do stworzenia pełnej unii bankowej, budżetowej i gospodarczej, a następnie także politycznej.

Kroki te wymagałyby wprowadzenia zmian do traktatów UE i zwiększenia odpowiedzialności

demokratycznej. Plan ten powstał jako wkład Komisji w dyskusje nad ściślejszą integracją

unijną, które odbędą się na posiedzeniu przywódców krajów UE.27

27 Leszko- Mucha B. Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej, a osiągnięcia i problemy Unii

Europejskiej, Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie

27

WNIOSKI:

1. Wszystkie 28 państw członkowskich UE uczestniczy w unii gospodarczej, a niektóre z

nich postanowiły wstąpić na wyższy poziom integracji i przyjęły euro, kraje te tworzą

wspólną strefę euro.

2. Integracja gospodarcza w EWG oparta na modelu międzynarodowym rozwijała się

dynamicznie do osiągnięcia stadium unii celnej.

3. Kryzys finansowy strefy euro ujawnił niedoskonałości unii gospodarczo- walutowej w

Europie.

4. Analizując obecną sytuację w strefie euro, można dojść do wniosku, że na obecnym

etapie nie ma pełnej diagnozy i trafnej prognozy zachodzących przemian i brakuje

również spójnej koncepcji poprawy sytuacji w całej unii monetarnej.

5. Nieodłącznym elementem polityki regionalnej UE jest jej mechanizm oddziaływania na

rozwój społeczny i gospodarczy zarówno regionów, jak i państw członkowskich.

28

BIBLIOGRAFIA:

1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007

2. Borowiec J., Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu

Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011.

3. Bożyk D, Milesa J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa

1999.

4. Budnikowski A., Kawecka –Wyrzykowska E., Międzynarodowe stosunki gospodarcze,

Warszawa 1997.

5. Daszkowska E., Przyczyny słabości strefy euro i potencjalne skutki jej rozpadu,

Warszawa 2015.

6. Chrabonszczewska K., Międzynarodowe organizacje finansowe, Warszawa 2005.

7. Gawlikowska- Hueckel K., Zielińska- Głębocka A., Integracja europejska. Od

jednolitego rynku do unii walutowej. C.H. Beck, Warszawa 2004.

8. Herbut R., Antoszewski A., Leksykon politologii, Wrocław 1999

9. Koleśnik J., Bezpieczeństwo systemu bankowego, Difin 2011,

10. Konstanty K., Integracja europejska, Warszawa 2006.

11. Kraciuk J., Kryzys finansowy strefy euro, Optimum, studia ekonomiczne 4 (64) 2013

12. Małecki W., Sławiński A., Piasecki R., Kryzysy walutowe, PWN, Warszawa 2001.

13. Mikołajewicz Z. red. Uwarunkowania i instrumenty polityki rozwoju regionalnego w

warunkach integracji europejskiej i światowego kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo

Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2011.

14. Leszko-Mucha B., Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej, a osiągnięcia i

problemy Unii Europejskiej, Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Marii Curie-

Skłodowskiej w Lublinie.

15. Parlament europejski, Posiedzenia Plenarne- 5/12/2014

16. Paździor A. Kryzys finansowy i jego skutki dla gospodarki Polski i świata, wyd. Diffin

Warszawa 2006.

17. Ćwikliński H. Polityka gospodarcza wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004.

18. Oziewicz E., Przemiany we współczesnej gospodarce światowej, wyd. PWE, Warszawa

2006.

19. Sporak T., Kryzys finansowy, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice

2009.

20. Strzelecki Z., Gospodarka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu gospodarczego,

Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2011.

21. Świerkocki J., Zarys ekonomii międzynarodowej, PWE, Warszawa 2011.

22. Wojtaszczyk j. Społeczeństwo i polityka, Warszawa 2001.

23. Zaleska M. Unia bankowa, wyd. Diffn, Warszawa 2015

24. Świderska J. Współczesny system bankowy, wyd. Difin2 013