1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ”FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

DREJTIMI: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

TEMA: SËMUNDJA E FRUTHIT NË REGJIONIN E

PRIZRENIT, GJATË VITEVE 2017-2018

Punoi: Mentor:

Gabrijella Bezhi Prof. Ass. Dr. Haxhi Kamberi

Gjakovë, 2020

2

Ky punimi i temës së diplomës është realizuar në Unversitetin “Fehmi Agani” në Gjakovë

në bashkëpunim me spitalin e përgjithshëm “Daut Mustafa “ në Prizren.

Mentori i kësaj teme është Prof. Asoc. Dr. Haxhi Kamberi

Punimi përfshinë: 38 faqe, 4 tabela, 4 grafikone dhe 2 figura.

Deklarata e kandidates

Unë, Gabrijella Bezhi, me përgjegjësi të plotë deklaroj se punimi i titulluar “Sëmundja e

fruthit në regjionin e Prizrenit, gjatë viteve 2017-2018 “ është punim i imi origjinal.

Të njëjtin nuk e kam kopjuar nga punimet e studentëve të tjerë apo nga ndonjë burim tjetër,

përveq atyre burimeve dhe literaturave të cituara në referenca.

Nga fillimi deri në përfundim të këtij punimi kam respektuar dhe jam mbështetur në të gjithë

rregulloren për Hartimin e Temës së Diplomës të përcaktuar nga Universiteti i Gjakovës

“Fehmi Agani“.

3

FALENDERIM

Falenderoj familjen për mbështetjen e pakursyer.

Falenderoj pedagogët e fakultetit të Infermierisë, në veçanti mentorin Prof. Asoc. Dr.

Haxhi Kamberi, i cili me vërejtjet dhe sygjerimet e tij në të gjitha fazat e punimit,

ndikoi dukshëm në ngritjen e vlerës dhe cilësisë së këtij punimi.

4

Përmbajtja

Abstrakti.....................................................................................................................................5

Qëllimi, Objektivat dhe Metodologjia.......................................................................................6

Kapitulli I..................................................................................................................................7

1.1 Hyrje....................................................................................................................................7

1.2 Nocionet themelore në epidemiologji..................................................................................8

1.3 Karakteristikat epidemiologjike të sëmundjeve infektive....................................................9

Kapitulli II..............................................................................................................................13

2.1 Etiologjia……………………………………………..………..........................................13

2.2 Epidemiologjia………………………...............................................................................13

2.3 Patogjeneza………………………………………………………………………………15

2.4 Shkaqet Klinike…………………………………………………………………………..16

2.5 Ndërlikimet…………………………………………………………………………….…18

2.6 Diagnoza………………………………………………………………………………….19

2.7 Prognoza………………………………………………………………………………….20

2.8 Mjekimi…………………………………………………………………………………..20

Kapitulli III.............................................................................................................................21

3.1 Parandalimi…….................................................................................................................21

3.2 Arsimimi dhe Edukimi Shëndetësor……..........................................................................26

Kapitulli IV.............................................................................................................................28

4.1 Rezultatet............................................................................................................................28

4.2 Diskutimet..........................................................................................................................32

4.3 Përfundimet........................................................................................................................33

4.4 Rekomandimet...................................................................................................................34

Rezyme....................................................................................................................................35

Referencat...............................................................................................................................37

5

Abstrakti

Fruthi paraqet sëmundje infektive bakteriale, akute nga grupi i etheve me urtikarie. Klinikisht

manifestohet me fillim të shpejtë, dhembje në fyt, anginë dhe me urtikarie në formë të

kokërrave të imëta në bazë eritematoze nëpër lëkurë. Sëmundjen e shkakton streptokoku

betahemolitik i grupit A edhe atë 25 lloje serologjike të cilat tajojnë toksinë eritogjene. Burim

i infeksionit janë persona të sëmurë ose bacilbartës të shëndoshë. Mënyra e bartjes së

infeksionit është përmes ajrit, me anë të pikave, ndërsa porta hyrëse janë orofarinksi, mukozat

dhe plagët e hapura. Kryesisht sëmuren fëmijët parashkollor dhe shkollor. Sëmundja paraqitet

në mënyrë sporadike, ose si epidemi e vogël, e cila ka rritje më të madhe në vjeshtën e vonë,

në dimër dhe në pranverën e hershme.

Qëllimi i këtij hulumtimi është të njihemi me rastet e sëmundjes së Fruthit që u paraqitën në

regjionin e Prizrenit gjatë viteve 2017 – 2018, si dhe me rolin e punëtorëve shëndetësor

lidhur me parandalimin dhe trajtimin e epidemisë së fruthit.

Studimi është realizuar përmes nxjerrjes së të dhënave nga librat e protokolit, në repartin e

sëmundjeve infektive pranë spitalit të përgjithshëm “Daut Mustafa” në Prizren, si dhe në

bashkëbisedim me stafin e repartit të sëmundjeve infektive të cilët kontribuan shumë në ato

ditë të vështira.

Pas analizimit të rezultateve kemi nxjerrë përfundimet: Që nga paraqitja e rastit të parë, në

Korrik të vitit 2017 dhe deri më 31 Dhjetor 2017 janë trajtuar gjithësej 23 raste me fruth, prej

tyre 11 meshkuj dhe 12 femra; Nga Janari deri në Korrik 2018 pranë repartit të sëmundjeve

infektive në spitalin e përgjithshëm në Prizren janë paraqitur për trajtim 610 raste, prej tyre

347 meshkuj dhe 263 femra. Grupmosha më e prekur ka qenë ajo mes 15-49 vjeç me 255

raste, e pasuar nga grup mosha 6-14 vjeç me 183 raste, grup mosha 1-5 vjeç me 157 raste,

grup mosha deri 1 vjeç me 33 raste dhe 5 raste i takojnë grupmoshës 50 – 64 vjeç.

Sipas stausit vaksinal nga numri i përgjithshëm i rasteve të paraqitjes së Fruthit, rezulton se

shumica e subjekteve tek të cilët është paraqitur Fruthi kanë qenë të pa-vaksinuar 570 raste

apo 90%, 38 raste apo 6% nuk e dijnë, dhe vetëm një pjesë e vogël me 25 raste apo 4%

pohojnë se kanë qenë të vaksinuar.

Fjalët kyqe: Fruthi, epidemia, sëmundja infektive, parandalimi.

6

Qëllimi dhe objektivat e hulumtimit

Qëllimi i këtij hulumtimi është të njihemi me rastet e sëmundjes së Fruthit që u paraqitën në

regjionin e Prizrenit gjatë viteve 2017 – 2018, si dhe me rolin e punëtorëve shëndetësorë

lidhur me parandalimin dhe trajtimin e epidemisë së fruthit.

Objektivat e tij janë:

hartojnë një plan të masave kundër paraqitjes së fruthit.

batohet aktiviteti profilaktik dhe vaksinimi në të gjithë popullatën.

Metodologjia

Studimi është realizuar përmes metodës së rishikimit të literaturës si dhe nxjerrjes së të

dhënave statistikore nga librat e protokolit, në repartin e sëmundjeve infektive pranë spitalit

të përgjithshëm, ’’Daut Mustafa’’ në Prizren. Është zhvilluar një bashkëbisedim me stafin e

repartit të sëmundjeve infektive.

Të dhënat e fituara janë paraqitur përmes tabelave dhe grafikoneve, me anë të programit

kompjuterik Excel 2010.

7

Kapitulli I

1.1. Hyrje

Fjala Epidemiologji është fjalë greke që do të thotë Epi--Mbi, Demos-Popull dhe Logos-

Shkencë, pra shkenca mbi popullin. Epidemiologjia është diciplinë mjekësore, qëllimi

themelor i së cilës është hulumtimi i mënyrës së përhapjes dhe ecurisë së sëmundjeve në

grupizimet e popullsisë, studimi i faktorëve të ambientit të jashtëm të cilët ndikojnë në

paraqitjen, mbajtjen dhe përhapjen e sëmundjeve. Bazuar në këto studime ajo i aplikon

metodat më adekuate në parandalimin dhe eleminimin e tyre. Shumica e autorëve janë të

mendimit se epidemiologjia si lëndë bazike mjekësore duhet të ketë për qëllim mbrojtjen e

shëndetit të popullsisë në tërësi, në të njëjtën mënyrë si mjeksia klinike që ka për qëllim

mjekimin e të sëmurëve në veçanti.1

Shëndeti shpjegohet si një gjendje fiziologjike normale, ku organet funksionojnë mirë dhe

nuk janë të prekur apo të dëmtuar nga ndonjë sëmundje.2 Por ky koncept i thjeshtësuar nuk i

ka kënaqur studiuesit e ndryshëm e as OBSH (Organizatën Botërore të Shëndetësisë), e cila

në hyrje të kushtetutës së saj jep një përkufizim mjaft të gjerë të këtij koncepti: ’’Shëndeti

është gjendja e mirëqenies së plotë fizike, mendore dhe shoqërore dhe jo thjeshtë mungesa e

sëmundjes apo paaftësisë’’.

Në kohën më të re, Epidemiologia paraqet një metodë filozofike të studimit të problemeve në

shëndetësi dhe mund të aplikohet në një spektër tejet të gjerë të problemeve, nga përhapja e

sëmundjeve ngjitëse e deri te dizajnimi i strategjisë së re të shërbimeve shëndetësore.3 Kur

dihet se sëmundjet ngjitëse kanë rol të rëndësishëm në patologjinë e njeriut, pasi

mikroorganizmat e ndryshëm shkaktojnë rreth 42% të të gjitha sëmundjeve tek njerëzit.

Shkaktarë të infeksionit dhe të sëmundjeve ngjitëse, në rastet më të shpeshta janë parazitët

ose bacilet të cilat përkohësisht apo përgjithmonë jetojnë në ndonjë strehues. Në paraqitjen e

sëmundjeve ngjitëse marrin pjesë tre faktor bazik:

Faktori agjens apo shkaktari;

Faktori strehues (njeriu apo kafsha);

Faktori mjedis (ambienti).

1 Epidemiologjia - Parimet dhe Praktika. Dr.sc. Isuf I.Dedushaj faqe25, 66.

2 Alma Ata. Soins de santé primaires. Genève, Organisation mondiale de la santé, 1978.

3 Ramadani N. Epidemiologjia 2010. Prishtinë fq. 5

8

1.2. Nocionet themelore në Epidemiologji

Morbiditeti. - paraqet proporcionin e numrit të personave të sëmurë në një interval të caktuar

kohor, zakonisht prej një viti, në raport me numrin e popullatës te e cila është paraqitur

sëmundja.

Mortaliteti. - paraqet proporcionin e numrit të personave të vdekur në një interval të caktuar

kohor në raport me numrin e popullatës te e cila është paraqitur sëmundja.

Letaliteti. – Është proporcioni ndërmjet personave të vdekur dhe personave të sëmurë nga e

njëjta sëmundje.

Epidemia. - Për epidemi flitet kur numri i të sëmurëve është më i madh se numri i

zakonshëm, gjegjësisht kur numri i të sëmurëve është më i madh se ai i cili pritet gjatë një

periudhe të caktuar, në një territor të caktuar ose kolektiv të caktuar.

Rasti indeks (tregues-Index case). - paraqet rastin e parë prej të cilit fillon të përhapet

sëmundja. Mund të bëhet fjalë për bacil-bartës atipik, inaparent (të paqartë), që do të thotë se

nuk duhet të pritet se gjithmonë do të gjendet rasti i parë prej të cilit ka filluar epidemia.

Vatra epidemike. – Paraqet së paku dy raste të ndonjë sëmundjeje epidemike të lidhura

ndërmjet vete, të shkaktuara prej një agjensi të njëjtë infektiv bashkë me mjedisin, në të cilin

mundet të vijë deri te infektimet e reja.

Endemia. - Një sëmundje e caktuar është rregullisht e pranishme me vite të tëra në një

territor të caktuar, gjegjësisht paraqitja e sëmundjes është e zakonshme dhe paraqitet shpesh

dhe rregullisht.

Pandemia. - Forma më intensive e procesit epidemik. I ka të gjitha veçoritë e dukurisë

epidemike gjatë së cilës përfshihen territore të mëdha, më tepër kontinente.

Paraqitja sporadike (individuale). - Për paraqitjen sporadike të sëmundjeve bëhet fjalë kur

ato paraqiten individualisht, të pa grupuara dhe pa lidhshmëri kohore dhe hapësinore. Është

kryesore që të ekzistojë lidhshmëri reciproke ndërmjet të sëmurëve në një vend të banuar ose

në ndonjë kolektiv.

Toksemia (intoksikimi). - Paraqet gjendjen e organizmit gjatë së cilës vjen deri te helmimi

me toksinë bakteriale, të krijuara në trupin e njeriut (tetanus), ose jashtë tij (botulizëm), pa

krijimin e ndryshimeve lokale patologjike.

9

Indeksi i kontagjiozitetit. - Shënon numrin e personave të sëmurë prej 100 personave të cilët

i janë ekspozuar infeksionit.

Bakteremia. - Paraqet gjendje gjatë së cilës bakteriet janë të pranishme në qarkullimin e

gjakut.

Septikemia. - Paraqet gjendje të sëmurë (sëmundje) të shkaktuar prej bakterieve të ndryshme

dhe toksineve të tyre në qarkullimin e gjakut dhe në inde.4

Infeksioni. - Me infeksion nënkuptojmë mundësinë e depërtimit të shkaktarit të sëmundjes

ngjitëse në organizmin e njeriut apo kafshës, si dhe shumimin dhe qëndrimin e tij.

Inkubacioni. - Me inkubacion kuptojmë kohën e cila kalon prej kohës kur shkaktarët e

sëmundjes ngjitëse futen në organizëm e deri tek paraqitja e shenjave të para të sëmundjes.

Vaksinat. - Janë preparate imunobiologjike për krijimin e imunitetit specifik, të cilat pasi

futen në organiziëm provokojnë krijimin e kundërtrupëzave për të luftuar sëmundjet e

caktuara ngjitëse.5

1.3. Karakteristikat epidemiologjike të sëmundjeve infektive

Që të paraqitet një sëmundje infektive nevojitet të ekzistojnë më tepër faktorë, të cilët janë në

varshmëri reciproke. Këta faktorë janë studiuar prej epidemiologut rus Vogralik, i cili i ka

paraqitur në mënyrë skematike (Zingjiri i Vogralikut), si një varg i përbërë prej 5 hallkave:

1. Burimi dhe rezervuari i infeksionit;

2. Rrugët e përhapjes;

3. Porta hyrëse;

4. Masiviteti dhe virulenca;

5. Dispozicioni dhe imuniteti.

Nëse vargut i mungon cili do prej këtyre faktorëve, nuk do të vijë deri te paraqitja e

sëmundjes infektive.

4 Mehmedi I. Isjanovska R. Mikrobiologjia dhe Infektologjia.

5 Dedushaj I :Vaksinimet kundër sëmundjeve ngjitëse - Vaksinoprofilaksia, Prishtinë. 1994

10

1. Burimi dhe rezervuari i infeksionit mund të jetë njeriu i sëmurë ose kafsha, njerëz me

infeksion inaparent (të padukshëm) ose latent dhe bacilbartës ose virus bartës. Bartja e

bacileve mund të jetë afatshkurtër, gjatë kohës së sëmundjes akute, afatgjatë gjatë kohës së

rekonvaleshencës dhe bartje e përjetshme kronike e bacileve (tifoja e zorrëve, paratifoja,

virusi i hepatitit B, etj.). Burim i rëndësishëm i infektimit të njeriut janë kafshët shtëpiake dhe

kafshët e egra e shpezët me zoonozat: antraks, murtaja, bruceloza, tërbimi, etj. Burim dhe

rrugë për përhapjen e infektimit mundet me qenë edhe natyra – dheu në të cilin gjenden

sporet e tetanusit dhe antraksit, leptospiret, klostridiumet e gangrenës së gaztë dhe botulizmi.

2. Rrugët e përhapjes së infektimit munden me qenë të ndryshme, varësisht prej mënyrës

në të cilën shkaktuesit e sëmundjeve infektive e braktisin organizmin e amvisit. Që të vijë

deri te bartja e sëmundjes prej njërit amvis te tjetri, nevojitet që agjensi ta braktisë amvisin e

vjetër përmes portës dalëse. Agjensi kalon një periudhë në mjedisin e jashtëm dhe përmes

portës hyrëse depërton në amvisin e ri. Varësisht prej portës hyrëse-dalëse dallohen katër

mekanizma të bartjes së infeksionit:

FEKALO-ORAL;

AJROR-PËRMES PIKAVE;

TRANSMISIV; dhe

KONTAKTUES.

Katër mekanizmat e bartjes realizohen përmes gjashtë mekanizmave dhe rrugëve:

a) RRUGA PËRMES KONTAKTIT;

b) RRUGA ALIMENTARE;

c) RRUGA AJRORE – PËRMES PIKAVE;

d) RRUGA TRANSMISIVE;

e) RRUGA ARTIFICIALE; dhe

f) RRUGA HIDRIKE.

a) Bartja përmes kontaktit (prekjes). Është i madh numri i sëmundjeve, të cilat barten përmes

kontaktit të drejtpërdrejtë me të sëmurin (sëmundje venerike, antraksi, tifoja e zorrëve,

dizenteria dhe sëmundje tjera infektive të zorrëve).

b) Bartja e infeksionit përmes ushqimit të kontaminuar, ka rol të rëndësishëm në

epidemiologjinë e sëmundjeve infektive, sepse ushqimi është vend i përshtatshëm për

shumim të shkaktarëve të sëmundjeve infektive të zorrëve dhe toksineve të tyre (tifoja e

11

zorrëve, paratifoja, salmonelozat, dizenteria, verdhëza infektive, etj.). Artikujt ushqimorë me

prejardhje shtazore (prodhime ushqimore gjysmë të gatshme si: suxhuku, mishi, qumështi,

vezët, etj.), shpesh janë të kontaminuara me salmonelë, strepto-stafilokoke, klostridiume dhe

baktere tjera dhe janë shkaktarët më të shpeshtë të toksi-infeksioneve alimentare.

c) Përhapja e sëmundjeve infektive përmes ajrit ose përmes rrugës ajrore, është posaçërisht e

shpeshtë te sëmundjet virusale. Personat e sëmurë me infeksione virusale ose bakteriale të

rrugëve të frymëmarrjes, gjatë kollitjes, teshtitjes, të folurit me zë të lartë nxjerr në ajër “pika

të Fligeut”të imëta e të padukshme, të mbushura me mikroorganizma patogjen. Në këtë

mënyrë përhapen shpejtë: gripi dhe infeksione tjera virusale të mushkërive, difteria,

skarlatina, kolla e mirë, fruthi, rubeola, lija e ujit, shytat, tuberkulozi dhe sëmundje tjera.

ç) Bartja e sëmundjeve infektive përmes vektorëve (insekteve) kryhet te të ashtuquajturat

sëmundje transmisive: malaria, kala-azar, ethet e papataçit, ethet e verdha, etj. Bartësit janë

mushkonjat dhe Flebotomusët, të cilët, gjatë thithjes së gjakut nga njeriu i sëmurë ose kafsha,

infektohen, e më pas infeksionin e bartin te njeriu i shëndoshë përmes shpimit të lëkurës.

Vektorë tjerë janë: morri, i cili bart tifon ekzantematike dhe ethet rekurente (rikthyese), morri

i miut të fushës bart mortajën, rriqra bart encefalitin, miza shtëpiake mekanikisht i bart

shkaktarët e sëmundjeve infektive të zorrëve.

d) Futja e infeksionit në mënyrë artificiale (jo natyrore) në organizmin e njeriut bëhet përmes

kateterave ose shiringave (gjilpërave) të pa sterilizuara, transfuzionit të gjakut dhe derivateve

të gjakut (hepatiti B, sida, malaria, etj.).

dh) Bartja e sëmundjeve infektive përmes ujit. Uji është i rëndësishëm për mirëmbajtjen dhe

ruajtjen e jetës së njeriut, kafshëve dhe bimëve. Përmes ujit mund të barten sëmundje të

zorrëve dhe sëmundje tjera infektive, nëse përdoret uji i lumenjëve dhe i bunarëve ose uji i

shiut, të cilat janë të kontaminuara me ujë të fundërrinës dhe masa fekale, të cilat përmbajnë

baktere të zorrëve dhe viruse. Më së shpeshti përmes ujit, barten: tifoja e zorrëve, paratifoja,

kolera, dizenteria, leptospiroza, verdhëza infektive A, etj. Gjatë ndotjes së rrjetit ujësjellës,

burimeve dhe tubacioneve, paraqiten të ashtuquajturat epidemi hidrike me karakter eksploziv

dhe me numër të madh të sëmundjeve.

3. Porta hyrëse e shkaktarëve të sëmundjeve infektive në organizëm mund të jenë disa

vende, varësisht prej natyrës së sëmundjes, si dhe vendit ku shumohen dhe jetojnë

mikroorganizmat. Sistemi digjestiv shërben për depërtimin e shkaktarëve të sëmundjeve

12

infektive të zorrëve, ndërsa mukoza e rrugëve të frymëmarrjes është vendi depërtues – hyrës i

shkaktarëve të sëmundjeve të rrugëve të frymëmarrjes dhe sëmundjeve tjera.

4. Masiviteti dhe virulenca janë faktorë të rëndësishëm të cilët janë të lidhur me veprimin

patogjen të mikroorganizmave dhe varen prej aftësisë për depërtim dhe për shumim në

organizëm, si dhe prej sasisë së futur (doza infektive) të mikroorganizmave. Infeksioni sipas

definicionit është aftësi e agjentit infektues të shkaktojë simptomat e sëmundjes në organizëm

të ndjeshëm. Patogjeniteti është veçori e lindur fiziologjike e një lloji, ose një agjensi, ose

ndonjë grupacioni tjetër të mikroorganizmave, për të shkaktuar sëmundje, ndërsa virulenca

është shkallë e patogjenitetit. Patogjeniteti është veçori e përhershme, ndërsa virulenca është

veçori e ndryshueshme, gjegjësisht, virulenca është kuantitet i patogjenitetit të degëve të

caktuara të llojit të njëjtë. Kontagjioziteti paraqet aftësinë e agjentit biologjik të bartet dhe të

shkaktojë sëmundje (te personat e ndjeshëm).

5. Dispozicioni ose predispozicioni ndaj një sëmundjeje është një gjendje kur njeriut i

mungon rezistenca ndaj disa baktereve patogjene dhe është i ekspozuar ndaj infeksionit.

Dispozicioni dhe ekspozimi varen nga lloji i sëmundjes dhe një varg faktorësh si: gjendja

psikofizike, mosha, gjinia, kushtet gjeografike, klimatike dhe shoqëroro ekonomike. Të

porsalindurit dhe foshnjat rrallë sëmuren prej fruthit dhe sëmundjeve tjera në muajt e parë të

jetës, për shkak të antitrupave mbrojtës të bartur nga trupi i nënës. Ekzistojnë më tepër

sëmundje (gripi dhe infeksione tjera virusale, tifoja e zorrëve, dizenteria dhe tjera) ndaj të

cilave njerëzit janë të ekspozuar në jetën e përditshme, varësisht prej ajrit, ujit, ushqimit,

kushteve klimatike, kushteve të jetës dhe të punës, psh. Sëmundjet profesionale mundësojnë

sëmundjet te blegtorët, veterinerët, kasapët, etj. Ekspozimi gjeografik mundëson përhapjen e

malaries, shistozomijazës, etj.

13

Kapitulli II

Fruthi

Fruthi është sëmundje infektive akute me infeksiozitet të lartë nga një virus që bën pjesë në

familjen paramyxoviridae. Prek në mënyrë të veqantë fëmijët dhe karakterizohet klinikisht

nga ethja, mukoziti dhe ekzantema makulopapuloze e gjeneralizuar.6

2.1. ETIOLOGJIA

Virioni, pjesë sferike e gjerë me diametër 120 deri 250 nm; përmban ARN; ka simteri

helikoidale e rrethuar nga një mbulesë lipoglukoproteinike. Virusi ka vetëm një tip antigjenik,

i përbërë nga 6 proteina strukturore, tre komplekse me 1 ARN dhe tre të bashkëngjitur me

mbulesën, të cilët janë përgjegjës për aktivitetin hemoaglutinues, hemolitik dhe funksionin

qelizor. Të gjithë këta antigjenë kanë aftësinë të nxisin formimin e antitrupave fiksues të

komplementit. Virusi i fruthit është pak rezistent në mjedisin rrethues patogjen vetëm për

njeriun dhe majmunin antropomorf. Ai është i pranishëm në faring, në konjuktiva, në gjak, në

urinë dhe në indet e tjera të të sëmurëve; izolohet lehtë në kulturë kryesisht në veshkat e

njeriut ose të majmunit, gjithashtu mund të kultivohet me lehtësi edhe në një numër të shumtë

linjash qelizore.

2.2. EPIDEMIOLOGJIA

Fruthi është një sëmundje tepër ngjitëse që takohet në të gjitha vendet. Natyra infektive u

zbulua më 1846 nga Panua, i cili pasi studio një epidemi të madhe të fruthit në ishullin Faroe,

arriti në përfundimin se sëmundja ishte ngjitëse me periudhë inkubacioni 14 ditë dhe pasi

kalonte sëmundja linte imunitet për gjithë jetën. Shumëzimi i virusit në kulturat e përgaditura

nga qelizat e veshkave të njeriut më 1954 nga Anders hapi rrugën për përgaditjen e vaksinës,

që bëri të mundur edhe ndryshimin e zhvillimit të kësaj sëmundje, e cila përbënte një nga

6 American Academy of Pediatric. Comitee on Infections Disease. 1996. Pg. 158-161.

14

shkaqet kryesore të vdekshmërisë foshnjore të moshës 1 deri 4 vjeç kryesisht në vendet e

pazhvilluara. Burimi i vetëm i infeksionit është njeriu i infektuar me virusin e fruthit, i cili

është infektues që nga fillimi i periudhës katarale deri 4-5 ditë pas shfaqjes së ekzantemës.

Virusi i fruthit gjendet në sekrecionet nazofaringeale dhe transmetohet qoftë drejtëpërsëdrejti,

qoftë me spërklat që përhapen në ajër dhe bien në membranat mukoze të rrugëve të

frymëmarrjes ose në konjuktivën e personave të ndjeshëm ndaj kësaj sëmundje. Fruthi është

sëmundje tipike e fëmijëve në zonat urbane që mund të bjerë në çdo moshë receptive.

Sëmundshmëria arrin kulmin e saj në moshat 2-3 vjeçare ndërsa në zonat fshatare sëmundja

arrin numrin më të lartë të rasteve në periudhën e shkollës. Gjithmonë kur fëmijët janë të

paimunizuar, epidemitë e fruthit ndodhin çdo 2-3vjet, zakonisht në fund të dimrit dhe në

fillim të pranverës, duke bërë që rreth 90-95% e banorëve të qyteteve ta kalonin këtë

sëmundje para se të arrinin moshën 10-15 vjeç. Kjo është vënë në dukje nga prania e

antitrupave specifikë në gjakun e personave të këtyre grupmoshave. Rrallë ndodh që fruthi tu

bjerë fëmijëve para moshës 6-8 muajsh, ndoshta mbasi gjatë kësaj kohe vazhdojnë të

qëndrojnë antitrupat e fitur nga nëna nëpërmjet transmetimit interplacentar. Por në rastet kur

nënat nuk e kanë kaluar fruthin ose nuk janë të vaksinuar për arsye të ndryshme krijon

mundësinë që fëmijët nën një vjeç dhe nën gjashtë muajsh të infektohen nga fruthi. Ky

fenomen ëshë parë edhe në Shqipëri gjatë epidemisë së vitit 1954-1955 si dhe gjatë vitit

1970-1971. Si rezultat i vaksinimit është vënë re një zhvendosje e moshës së shfaqjes së

sëmundjes dhe epidemitë e vogla kanë përfshirë adoleshentët e të rinjtë e rritur, të cilët janë të

vaksinuar në fëmijëri por nuk kanë bërë më vonë një dozë tjetër të vaksinës (të rikujtesës ).7

Figura 1. Paraqitja e ekzantemave në fytyrë tek stadet e zhvilluara të fruthit.

7 Bekteshi, S. Fruthi në Shqipëri. Tiranë, 1974.

15

2.3. PATOGJENEZA

Virusi i fruthit, pasi hyn në organizëm, arrin në nyjet limfatike regjionale ku edhe

shumëzohet duke shkaktuar pas 1-2 ditësh vireminë primare, pastaj nëpërmjet limfociteve

dhe makrofagëve transportohet në pjesë të tjera të sistemit monocito makrofagocitar. Këtu

pasi shumëzohen më tej bëjnë të mundur zhvillimin e viremisë sekondare gjatë së cilës

viruset shpërndahen në të gjitha organet. Nga dita e 11-të shfaqen shenjat prodromale ndërsa

në ditën e 14-të fillon e shfaqet ekzantema. Pas 24-48 orëve viremia bie dhe fillojnë të

shfaqen në gjakë antitrupat specifikë. Elementët që shfaqen në lëkurën e të sëmurëve me

fruth lidhen si me dëmtimet endoteliale të shkaktuara nga shumëzimi viral në nivelin e

vazave te vogla të dermës (lëkurës) ashtu dhe me pjesëmarrjen e mekanizmave imunologjik

si rezultat i një reaksioni hipersensibilizimi të vonuar.

Gjatë periudhës prodromale dhe fazave akute të sëmundjes, si shenjë patogonomike e

sëmundjes është formimi i qelizave gjigande të Vartin-Finkeldej (Warthin-Finkelday) që

përmbajnë shumë bërthama, të cilat gjenden në mukozen e gojës, në indin limfatik, në

dëmtimet që ndodhin në lëkurë, në mukozën e rrugëve të frymëmarrjes si në hundë dhe në

bronke. Ndryshimet në trurin e të sëmurëve me encefalit karakterizohen nga hemorragjia

fokale, edema, kongjestioni dhe demielinizimi.8

Figura 2. Paraqitja e ekzantemave në trup tek stadet e zhvilluara të fruthit.

8 Christie AB. Infections Diseases Epidemiology and Clinical Practice. London, 1974.

16

2.4. SHKAQET KLINIKE

Zhvillimi i sëmundjes mund të ndahet në katër periudha: Periudha e inkubacionit, e

invazionit, ekzantemike dhe ajo e shërimit.

Periudha e inkubacionit zakonisht është 9 deri 12 ditë. Kjo periudhë shoqërohet me

ndryshime të rëndësishme të gjendjes së përgjithshme por ngandonjëherë mund të zhvillohet

një ekzantemë makuloze kalimtare e quajtur Rashi Prodomal.

Periudha e invazionit klinikisht karakterizohet nga ethet, temperatura ngritet menjëherë deri

40℃ dhe shoqërohet me lodhje, mungesë oreksi, dhimbje koke dhe në fëmijët e vegjël mund

të shoqërohet me konvulsione. Krahas temperatures së lartë që bien në sy fenomenet

kateriale, të cilat shoqërohen me konjuktivit, fotofobi, lotim, me ndjenjën e trupave të huaj në

sy, me sekrecione serioze ose mukopurulente, rrjedhje nga hunda, laringit dhe trakeit që

shoqërohen me kollë të thatë. Në periudhën e invazionit, në rreth 80% të sëmurëve shfaqen

ekzantema karakteristike të quajtura ndryshe njollat Koplik, të cilat janë pika të vogla, të

çrregullta, me ngjyrë të kuqe me qendër të bardhë në blu, që shfaqen një ose dy ditë para

fillimit të ekzantemës në mukozën e faqes kundrejt dhëmballëve. Numri i tyre është i

ndryshëm nga disa në një numër të madh dhe zakonisht zhduken kur ekzantema në lëkurë

arrin në kulmin e saj.

Periudha ekzantematike shfaqet 14 ditë pas infektimit; është i tipit makulo-papuloz. Në fillim

shfaqet në pjesën prapa veshëve, në ballë dhe pastaj shpejtë në fytyrë, në qafë, në trup dhe më

vonë në gjymtyrë në mënyrë të njëpasnjëshme çdo 2-3 ditë. Pëllëmbët e duarve dhe shputave

nuk preken nga ekzantema. Egzantema është pak e ngritur mbi lëkurë, në formën e njollave të

kuqe, të cilat bashkohen shpejt me njëra tjetrën duke dhënë zona të mëdha të parregullta,

fytyra shpesh duket edematoze. Gjendrat limfatike dhe shpretka mund të jenë të zmadhuara.

Në këtë periudhë temperatura është e rritur, kolla bëhet më e fortë e më lodhëse, shtohet

djersitja, anoreksia, këputja, shpesh kemi të vjella dhe dhimbje koke. Në këtë periudhë

ekzaminimi elektroencefalografik vë në dukje ndryshime të qarta neurologjike.9

Pesë-gjashtë ditë pas fillimit të ekzantemës temperatura fillon të bjerë gradualisht,

përmirësohet gjendja e përgjithshme, elementet në lëkurë fillojnë të shuhen gradualisht sipas

rradhës që kanë filluar nga koka, trupi, dhe gjymtyrët; deri sa zhduken plotësisht. Kjo quhet

Periudha e Shërimit e cila përfundon me një deskuamim të lehtë. Krahas formave tipike të

9 Dushniku N. Karakteristikat e Epidemisë së Fruthit në Shqipëri. Tiranë, 1971.

17

fruthit është e domosdoshme të njihen edhe format atipike, në të cilat mund të mungojë

ndonjë nga shenjat kryesore të ecurisë së zakonshme të fruthit, çka mund të qojë në

diagnostikim të vonuar të sëmundjes. Në këto forma mund të përmendim fruthin e zbutur i

cili takohet në këto raste kur mbrojtja kundrejt sëmundjes është e pjesshme. Kështu mund të

ndodhë në fëmijët nën gjashtë muajsh kur niveli i titrit të antitrupave mbrojtës të marrë nga

nëna ekziston por në përqëndrime më të ulta sikurse dhe në personat që i janë nënshtruar

imunizimit pasiv me imunoglobinë specifike. Periudha e inkubacionit në këto raste është më

e zgjatur deri në dy tre javë, ekzantema është e lehtë, zgjat më pak, por ashtu shenjat që kanë

të bëjnë me dëmtimin e rrugëve të frymëmarrjes dhe konjuktiviti janë më të lehta. Njollat e

koplikut mund të mungojnë. Një formë jo tipike e fruthit shfaqet ndonjëherë tek personat që

kanë marrë vaksinë inaktive dhe në raste shumë të rralla edhe në fëmijë të cilët kanë përdorur

vaksinë të gjallë. Pas një periudhe inkubacioni të njëjtë me atë të formës tipike shfaqet

temperaturë e lartë, dhimbja e kokës, muskulaturës dhe dhimbja e barkut, të cilat zgjasin dy

tre ditë dhe pastaj pasohen nga egzantema. Ndryshe nga fruthi i zakontë, shpërthimi i

elementëve fillon nga këmbët, ngjitet drejt kokës dhe nganjëherë merr karakter urtikarod;

petekiale dhe purpure. Ekzantema vërehet më shumë në nivelin e artikulacioneve talokrural,

apo artikulacionet e tjera, po ashtu shfaqet edhe ne pëllëmbat e duarve dhe shputat e

këmbëve. Në këtë formë dëmtimet që ndodhin në rrugët e frymëmarrjes janë të zakonshme

dhe shprehen në formën e pneumonive segmentare ose lobare si dhe pleuritit eksudativ.

Zakonisht njollat Koplik mungojnë. Në këto raste virusi i fruthit nuk mund të izolohet; niveli

i antitrupave i cili është i ulët në fillim të infeksionit, është vënë re se pason një rritje

progresive të shpejtë, më të lartë se ai që vihet re në pacientët kovaleshentë, të cilët kanë qenë

të infektuar me një formë tipike të fruthit. Format e rënda të fruthit, siç është fruthi

hemorragjik që paraqitet me hemorragji muko-kutane, temperaturë shumë të lartë me

pneumoni dhe shpesh me encefalite ose forma hiper toksike, sot janë shumë të rralla. Ato

takohen në personat me imundeficiencë të lindur ose të fituar, so dhe në ata të pavaksinuar e

të kequshqyer, siç ndodh në vendet e varfra. Në këto raste ekzantema është shumë e shprehur,

dëmtimet neurologjike, pulmonare dhe hidratimi zhvillohen shumë rëndë. Fruthi në gratë

shtatzëna nuk është shkak i keqformimeve fetale, por ndonjëherë mund të provokojë aborte

apo lindje para kohe.10

10

Eltari E. Sëmundjet Infektive. Tiranë, 1982.

18

2.5. NDËRLIKIMET

Ndërlikimet tek të sëmurët me fruth mund të zhvillohen si rrjedhojë e veprimit të vetë virusit

ose mund të jetë pasojë e mbivendosjes bakteriale. Sot në epokën e antibiotikëve janë të rralla

infeksionet bakteriale, të cilat mund të paraqiten si otite të mesme purulente, mastoidite,

meningjite purulente-otogjene, pneumoni bakteriale, të shoqëruara me temperaturë të lartë,

vështirësi në frymëmarrje, kollë persistente që zhvillohen në periudhën e zhdukjes së

ekzantemës ose në konvaleshencë. Ndërlikimet e shkaktuara nga virusi i fruthit përfshijnë

aparatin e frymëmarrjes, aparatin tretës, kardiovaskular, hemopoetik si dhe okular.

Ndërlikimet respiratore janë më të shpeshtat dhe takohen më tepër në moshat e vogla.

Laringjiti stenozant ose Krupi shoqërohet me humbje të zërit, cianozë, vështirësi në

frymëmarrje dhe insufiçiencë respiratore; Krupi është një ndërlikim i rëndë i cili kërkon

shtrim të menjëhershëm në spital ose mund të jetë i domosdorshëm intubimi ose trakeotomia.

Në një numër të sëmurësh kryesisht fëmijë të cilët vuajnë nga imunodefiçienca e lindur ose e

fituar, zhvillohen bronkitet ose pneumonitë intersticiale me qeliza gjigande shumë

bërthamore. Fëmijët shfaqin kriza respiratore me shpejtim të frymëmarrjes (polipne) hapjen e

flegrave të hundës, përdorim të muskujve ndihmës të frymëmarrjes si dhe cianozë. Në

ekzaminimin radiologjik vihen re ndryshime intersticiale si dhe prania e vatrave atelektazike

dhe emfizeme. Encefalomieliti takohet në 0.1 - 0.2% të rasteve me fruth; është i tipit

demielizues, i ngjashëm me encefalitet e tjerë pasinfektive ose pasvaksinale, zhvillimi i të

cilave ka për bazë faktorin imunoalergjik. Përgjithësisht ai fillon tre deri shtatë ditë pas

shpërthimit të ekzantemës dhe karakterizohet nga agjitacioni, stupori dhe pastaj me shenja të

tjera neurologjike, të cilat zhvillohen shumë shpejtë dhe brenda disa orëve i sëmuri bie në

komë, me konvulsione me defiçit mendor. Më vonë mund të zhvillohen shenja që flasin për

prekje të meningjeve si dhe shenja cerebrale. Vdekshmëria arrin 10-15%. Panencefaliti

sklerozant subakut shfaqet më vonë pas kalimit të fruthit. Zhvillohet ngadalë dhe shoqërohet

me konvulsione si dhe me shenjat e dëmtimit të rrugëve nervore piramidale dhe

ekstrapiramidale. Është nje patologji progresive e trurit me përfundim vdekjeprurës. Nga

qelizat nervore është izoluar virusi i fruthit ndërsa në lëngun trunoshpinor dhe në serum të të

sëmurëve janë vërtetuar titra të lartë të antitrupave specifikë. Sëmundja shkaktohet nga një

infeksion viral persistent i sistemit nervor qendror tek i cili shenjat dhe simptomat shfaqen më

vonë pas kalimit të fruthit.11

Mendohet por nuk është konfirmuar edhe një lidhje e ngjashme

midis fruthit dhe sklerozës multiple (shumëformëshe). Ndonjëherë si rezultat i hiperplazisë të

11

Pano K. Encefalitet dhe Encefalopatit me Origjinë Infektive. Tiranë, 1993.

19

indit limfatik që ndodh nga virusi në periudhën e invazionit, zhvillohet linfadeniti

mezenterial, gjatë të cilit të sëmurët kanë dhimbje të forta barku, jospecifike që me vështirësi

mund të dallohen nga një apendicit; shpeshherë të sëmurët i nënshtrohen laparotomisë.

Miokarditi i karakterizuar me ndryshime kalimtare të elektrokardiogramës, takohet rrallë në

fazën akute të sëmundjes. Zhvillimi i miokarditit të vërtetë intersticial, i shoqëruar me

çrregullime të rënda klinike, është gjë e rrallë. Një ndërlikim tjetër, por jo i zakonshëm i

fruthit është trombocitopenia dytësore e shoqëruar me shkatërrim periferik të trombociteve si

rezulatat i mekanizmave autoimunë dhe që shoqërohet me hemorragji në mukoza. Dëmtimet

e syve mund të jenë të rënda; ato shprehen në formën e keratokonjuktivitit persistent. Fruthi

mund të riaktivizojë vatrat turbekulare të heshtura ndoshta si rrjedhojë e frenimit të

përkohshëm të imunitetit qelizor për shkak të shumëzimit viral në qelizat T; kjo bën të

mundur zhdukjen ose pakësimin e ndjeshmërisë ndaj tuberkulinës.

2.6. DIAGNOZA

Në periudhën prodromale duhet të bazohemi kryesisht vetëm në praninë e njollave Koplik,

pasi shenjat e tjera nuk janë specifike. Në periudhën ekzantematike, po të kemi parasysh tipin

e ekzantemës, mënyra e shpërndarjes së saj në lëkurë nga lartë poshtë, fytyrë edematoze,

konjuktivitin dhe sekrecionet nga hundët që janë shenja tipike për fruthin, vënia e diagnozës

lehtësohet. Në personat e imunizuar pjesërisht, për shkak se ekzantema nuk është shumë e

shprehur dhe qëndron për një kohë të shkurtër diagnoza vështirësohet për arsye të

ngjashmërisë që ajo mund të ketë me sëmundje të tjeta dhe kryesisht me rubeolën, infeksionet

nga enteroviruset, ekzantemën alergjike nga medikamentet. Në ekzamiminin e gjakut

periferik vihet ne dukje një leukopeni e lehtë me neutropeni. Shfaqja e leukocitozës tregon

për infeksion bakteror ose ndonjë ndërlikim tjetër. Diagnostifikimi i fruthit që në periudhën

prodromale mund të arrihet:

- Nëpërmjet kërkimeve citologjike të sekrecioneve nazale, të sputumit, konjuktivave ose

sedimentit urinar për të gjetur qelizat gjigande shumë bërthamore.

-Nëpërmjet përcaktimit të antigjenit viral në materialet e përmendura më lartë.

-Nëpërmjet imunofluoreshencës direkte, duke e izoluar virusin në kulturë indore.

20

-Nëpërmjet metodave serologjike që bazohen në rrethin e titrit të antitrupave specifikë jo më

pak se katër herë, të kryer me anë të fiksimit të komplementit, imunofluoreshencës indirekte

si dhe testit imunoenzimatik. Kampioni i parë duhet të përcaktohet sa më herët që të jetë e

mundur ndërsa i dyti pas 2-3 javësh.

2.7. PROGNOZA

Në përgjithësi është e mirë, por fruthi mund të ketë ecuri të rëndë në fëmijët e pambrojtur, ata

që kanë imunitet të frenuar si dhe ata në leukemi. Pneumonitë dhe encefalitet janë edhe sot

shkaktarë të vdekjeve të cilat arrijnë në 1-2 raste në çdo 10.000 raste.

2.8. MJEKIMI

Për fruthin e pandërlikuar përdoret vetëm një mjekim simptomatik antipiretik ekspektorant.

Krupi në fazën e hershme të sëmundjes mund të shkaktojë pengesë të rëndë të frymëmarrjes,

prandaj në këto raste të sëmurët duhet të shtrohen në spital. Gjendja mund të përmirësohet

shumë duke shtuar lagështinë e ajrit por shpesh mund të kërkohen masa më të fuqishme si:

përdorimi i kortizonikëve, intubimi ose trakeotomia. Kortizonikët mund të përdoren edhe në

rastin e bronkioliteve. Ndërlikimet që zhvillohen si pasojë e mbivendosjes bakterore, siç

mund të jenë pneumonitë, otitet etj., duhet të mjekohen me antibiotikë duke u bazuar në

ndjeshmërinë invitro të bakterit. Në përgjithësi në këto raste përdoren antibiotikë me spektër

të gjerë veprimi si ampicilina, cefalosporinat. Megjithëse efektshmëria e kortizonikëve në

encefalite nuk përkrahet nga të gjithë, gjendja e rëndë që shoqëron të sëmurin e bën të

nevojshëm përdorimin e tyre në fazën e hershme të sëmundjes.

21

Kapitulli III

3.1. PARANDALIMI

Imunizimi pasiv i fëmijëve që ndodhen në rrezik të veqantë mund të kryhet duke përdorur

imunoglobulinën humane. Qëllimi i imunizimit pasiv është ndalimi ose zbutja e sëmundjes.

Për të parandaluar fruthin imunoglobulina normale duhet të përdoret 5-6 ditët e para të

kontaktit me personin e sëmurë, duke injektuar 0,2-0,3ml/kg të imunoglobulinës, ose 250-750

UI, sipas peshës së imunoglobulinës specifike. Imuniteti është i kufizuar, ai qëndron vetëm

tre javë pas infektimit. Në rastet kur duam që sëmundja të zhvillohet në formë të lehtë por

njëkohësisht të mos pengohet formimi i imunitetit aktiv, këshillohet përdorimi i

imunoglobulinës normale 0,04ml/kg peshë 5-6 ditë pas kontaktit me të sëmurin ose 125-

250UI të imunoglobulinës specifike. Imunizimi aktiv kryhet duke përdorur vaksinën e gjallë

me virus të dobësuar. Është hequr dorë nga përdorimi i vaksinës me virus të ngordhur ( jo

aktiv) për shkak të reaksioneve të padëshirueshme që ajo shkaktonte si dhe për imunitet të

qëndrueshëm. Vaksinimi i parë me vaksinën e gjallë fillon në moshën 15 muaj. Megjithatë,

në qoftë se kushtet epidemiologjike krijojnë rrezik të madh për foshnjat nga 6 deri 12 muaj,

vaksina mund të jepet por me kusht që të kryhet një rivaksinim në moshën 15 muaj. Vaksina

duket se ka të njëjtin efekt si kur jepet e vetme ashtu dhe kur jepet së bashku me vaksinat

kundër rubeolës dhe parotitit. Për të siguruar një mbrojtje të qëndrueshme dhe të gjatë është e

domosdorshme që në të gjitha rastet te bëhet një dozë kujtese çdo 5-6 vjet ose çdo 12 vjet.

Vaksinimi kundër fruthit ka qenë shumë i efektshëm si për të pakësuar numrin e rasteve të

kësaj sëmundje ashtu për të pakësuar ndërlikimet përfshi edhe encefalitet. Vaksinimi masiv

në Shqipëri gjatë viteve 1970-1971 që përfshin 892736 fëmijë në moshën 4 muajshe deri 14

vjeç, bëri të mundur që kjo sëmundje të pakësohet në rreth 95% të rasteve ( u sëmuren 48156

veta ) të dhëna të përafërta këto me ato të arritura në Shtetet e Bashkuara të Amerikës gjatë

viteve 1963-1978. Për mundësinë e një vaksinimi aktiv të detyruar kundër fruthit ende ka

diskutime. Nga përvoja e vendit tonë kemi arritur në përfundimin se një imunizim i

përgjithshëm për të gjithë moshat e ndjeshme ndaj fruthit është i domosdorshëm për të

parandaluar dhe ndërlikimet e tij. Prandaj në vendet e varfëra dhe me mbipopullim ku ndihma

mjekësore është e mangët dhe ushqyerja e keqe, fruthi përbën një nga shkaktarët kryesorë të

vdekshmërisë foshnjore, vaksinimi i të gjithë moshave receptive është i domosdorshëm.12

12

Jahja PULO. Sëmundjet Infektive. Tiranë, 2006. Faqe 258 -262.

22

Masat e përgjithshme profilaktike:

1. Sigurimi i ujit higjenik për pije, pastaj mbrojtja sanitare e burimeve dhe objekteve për ujë

të pijshëm;

2. Mënjanimi dhe deponimi higjenik i hedhurinave me qëllim të ruajtjes nga ndotja e ujit dhe

e tokës, si dhe mbrojtja nga shumimi i insekteve dhe brejtësve është me interes higjenik dhe

epidemiologjik.

3. Mirëmbajtja e kushteve teknike dhe sanitaro-higjenike në objektet publike, në objektet dhe

mjetet e trafikut publik dhe të vendeve publike.

4. Sigurimi higjenik i artikujve ushqimor si dhe i mjeteve tekniko-sanitare për prodhimin dhe

distribuimin higjenik të tyre.

5. Aplikimi i dezinfektimit, dezinsektimit dhe deratizimit profilaktik në vendbanime, në

sipërfaqe të objekteve publike, në mjetet e transportit të trafikut publik, në objektet për

prodhimin dhe distribuimin e artikujve ushqimor, objekteve për furnizim me ujë të pijshëm

dhe objekteve tjera publike me interes, me qëllim që të parandalohen dhe të pengohen

sëmundjet ngjitëse dhe parazitare.

6. Ngritja e nivelit të arsimimit dhe edukimit shëndetësor të popullatës, me qëllim të njoftimit

në mënyrën e aplikimit të masave të përgjithshme dhe specifike profilaktike, si kusht në

parandalimmin, dhe eliminimin e sëmundjeve ngjitëse, përparimin e shëndetit publik,

përparimin dhe ruajtjen e mjedisit jetësor si dhe ngritjen e mirëqenies sociale dhe

shëndetësore të shtresave të gjera të popullsisë.

Në masat parandaluese të cilat ndërmerren ndaj të gjitha sëmundjeve infektive bëjnë pjesë:

diagnostifikimi i hershëm;

shpallja (paraqitja) e sëmundjes;

izolimi i të sëmurit;

shërimi i të sëmurëve;

dezinfektimi, dezinsektimi, deratizimi; dhe

kontrolli i bartjes së mikrobeve.

Shpallja (paraqitja) e sëmundjeve infektive, secili profesionist shëndetësor i cili në bazë të të

dhënave klinike dhe epidemiologjike do të zbulojë, ose do të dyshojë për një sëmundje

23

infektive, është i obliguar që menjëherë të ndërmerr masat e parapara me ligj (të bëjë

shpalljen e sëmundjes), me qëllim që të pengohet përhapja e mëtejshme e infeksionit.

Paraqitja e sëmundjeve infektive bëhet në formularë të posaçëm të përbërë prej dy pjesëve.

Formulari i plotësuar në mënyrë të rregullt dërgohet në Institutet regjionale të shëndetit

publik. Paraqitja e sëmundjeve me karantinë, përveç me fletëparaqitje mund të bëhet edhe

me mënyra tjera më të shpejta: përmes telefonit, e-mailit, etj. Me paraqitjen e shpejtë dhe në

kohë të duhur do të mundësohet që të planifikohen dhe të ndërmerren masa kundër

epidemike, në kohë të duhur, për ndërprerje më efikase të faktorëve të cilët i kanë shkaktuar

ato sëmundje.

Izolimi dhe transporti i të sëmurëve nga sëmundjet infektive (ngjitëse) nënkupton vendosje

dhe shërim në kushte të cilat do ta pengojnë, ose do ta sjellin deri në sasinë më të vogël të

mundshme përhapjen e mëtejshme të infeksionit.

a. Izolimi në kushte spitali. Shërimi në spital bëhet në repartet infektive. Në to është

obliguese të shërohen të sëmurët prej këtyre sëmundjeve: tifoja e zorrëve, paratifoja,

bruceloza, malaria, paraliza e fëmijëve, difteria, tifoja rekurente (rikthyese), tërbimi, tetanusi,

antraksi, sëmundja e legjionarëve, meningjiti meningokoku, bruceloza, etj. Izolimit të

obligueshëm në spital i nënshtrohen edhe personat për të cilët dyshohet se janë të sëmurë nga

sëmundjet me karantinë: murtaja, kolera, variola dhe ethet hemorragjike.

b. Izolimi në kushte shtëpiake. Te disa sëmundje infektive të cilat kanë pasqyrë më të lehtë

klinike, nëse sëmundja nuk është kontagjioze (infektive, ngjitëse), shërimi mund të bëhet në

kushte shtëpiake. Personat e sëmurë duhet të izolohen në dhomë të pastër, të veçantë, me diell

dhe të ajrosur. Dhënien e terapisë, të ushqyerit dhe përkujdesjen për pacientin duhet ta bëjë

vetëm një person. Në dhomë patjetër duhet të ketë një enë me mjet për dezinfektim. Çdo ditë

duhet të bëhet dezinfektim i gjërave të sekretuara, e pasi të shërohet personi edhe dezinfektim

përfundimtar të sendeve, veshjes dhe inventarit me të cilin personi i sëmurë ka ardhur në

kontakt. Në lidhje me rrjedhën e sëmundjes dhe terapinë herë pas here duhet të konsultohet

mjeku, ose të bëhen ekzaminime plotësuese përkatëse.

Gjatë transportit duhet të merren parasysh dy kushte:

Transporti nuk duhet të jetë i dëmshëm për personin e sëmurë;

Duhet të merren parasysh të gjitha kushtet që të mos vijë deri te përhapja e sëmundjes.

24

Dezinfektimi është metodë e zhdukjes së mikroorganizmave jashtë organizmit të njeriut. Ajo

është pjesë përbërëse e principeve themelore të higjienës në kushte të spitalit. Përdoret çdo

ditë, si dezinfektim i duarve, lëkurës, fushës operative, instrumenteve, etj. Dezinfektimi është

metodë për shkatërrimin e mikroorganizmave prej sipërfaqeve të mureve, dyshemeve, ajrit

veshjes, nyjeve sanitare, kuzhinës, dhomave të spitalit dhe hapësirave për punë. Në procesin e

dezinfektimit janë përfshirë profile të ndryshme medicinale, prej atyre në laborator të cilët

bëjnë identifikimin e bakterieve, e deri te kuadri medicinal dhe ai ndihmës, të cilët e zbatojnë

çdo ditë.

Parakusht themelor për dezinfektim të rregullt është mirëmbajtja e përditshme e higjienës dhe

largimi fizik i materieve të cilat kryejnë kontaminim. Largimi fizik i materieve prej

dyshemesë dhe mureve më së miri bëhet me anë të leckës së lagësht të njomur me mjet

dezinfektues. Në kushte spitalore nuk lejohet pastrim i thatë me fshesë, e gjëra të ngjashme.

Dezinfektimi si procedurë medicinale duhet të kryhet te personat e sëmurë prej momentit të

ardhjes në spital, gjatë mjekimit, dhe pas largimit të tyre. Kjo do të thotë se ekziston

dezinfektim fillestar, përfundimtar dhe dezinfektim gjatë kohës së mjekimit.

Dezinfektimi i personave të sëmurë, i hapësirave dhe inventarit mund të bëhet me mjete

fizike, ose kimike për dezinfektim, me llambë germicide, etj.

a) Dezinfektimi fillestar zbatohet te personat e sëmurë, gjatë pranimit në repart infektiv,

ndërsa ka të bëjë me kalimin nëpër nyjen sanitare dhe procedurat me veshjen e tyre

dhe sendet që i posedojnë.

b) Dezinfektimi gjatë shërimit zbatohet gjatë tërë kohës së qëndrimit të personave të

sëmurë në spital, ndërsa përfshin dezinfektimin e sekreteve, ekskreteve, sendeve dhe

inventarit që e përdorin.

c) Dezinfektimi përfundimtar zbatohet njëherë, pas shërimit ose pas vdekjes. Ajo

përfshin dezinfektimin e hapësirave, sendeve dhe inventarit me të cilin personi i

sëmurë ka qenë në kontakt.

25

Masat parandaluese të cilat ndërmerren ndaj mjedisit rrethues

Ndaj mjedisit rrethues ndërmerren këto masa parandaluese:

hulumtimi epidemiologjik i personave të sëmurë dhe i bacilbartësve;

mbikëqyrje shëndetësore e personave të cilët kanë qenë në kontakt me persona të

sëmurë;

karantinë për personat për të cilët dyshohet se kanë qenë në kontakt me persona të

sëmurë;

vaksinimi, seroprofilaksa dhe kemoprofilaksa;

masa, higjienike, sanitare teknike dhe masa tjera.

Hulumtimi epidemiologjik i personave të sëmurë dhe bacilbartësve, paraqet masa kundër

epidemike, me të cilat zbulohen persona të ri të sëmurë me pasqyrë klinike tipike, atipike ose

inaparente, të sëmurë në fazën e rekonvaleshencës, bacilbartës kontaktues të shëndoshë, dhe

bacilbartës që e kanë kaluar sëmundjen. Te rastet e reja të zbuluara ndërmerren të gjitha

masat kundër epidemike me të cilat pengohet përhapja e mëtejshme e sëmundjes. Zbulimi

bëhet në bazë të anamnezës, simptomave klinike dhe ekzaminimeve mikrobiologjike të

gjakut, fecesit, urinës, strishos së fytit, hundës, etj.

Mbikëqyrja shëndetësore nënkupton kontrollin sistematik të gjendjes shëndetësore të

personave të cilët kanë qenë në kontakt të drejtpërdrejtë me personat e sëmurë, gjegjësisht të

cilët për shkak të ekspozimit ndaj infeksionit paraqesin persona potencialisht të sëmurë.

Këtyre personave nuk ju kufizohet liria për lëvizje, por çdo ditë gjatë kohës së periudhës së

inkubacionit maksimal, duke llogaritur prej kontaktit të fundit me burimin e infeksionit,

duhen të paraqiten në ent të caktuar shëndetësor, me qëllim që të kontrollohet gjendja e tyre

shëndetësore.

Karantina përbëhet prej kufizimit të lirisë për lëvizje, si dhe kontrollit shëndetësor gjatë tërë

kohës së izolimit të të gjithë personave të cilët kanë qenë në kontakt me personat e sëmurë,

ose me personat për të cilët ekziston dyshimi se janë sëmurë nga murtaja, variola vera dhe

ethet virusale hemorragjike. Karantina zgjat për aq kohë për sa zgjat inkubacioni maksimal

për një sëmundje të caktuar, duke llogaritur prej kontaktit të fundit me personin e sëmurë.

Karantina zbatohet në institucione të caktuara (qendra speciale, shtëpi, hotel, motel, etj.) në të

cilat personali medicinal i angazhuar enkas, si dhe persona tjerë, kujdesen për personat të

cilët kanë qenë në kontakt të drejtpërdrejtë me personat e sëmurë (kontakte të radhës së parë).

26

Vaksinimi, seroprofilaksa dhe kemoprofilaksa Vaksinimi është mjeti më efikas për

parandalim me plan dhe afatgjatë të paraqitjes së sëmundjeve infektive. Mjetet me të cilat

arrihet mbrojtjeimunitet quhen vaksina. Vaksinat janë substanca antigjene specifike, të cilat

përmbajnë shkaktarë të gjallë, të dobësuar (atenuuar), të vdekura (inaktivizuar), ose toksinet e

tyre të modifikuar (toksoide), me qëllim të mbrojnë personat e predispozuar, prej sëmundjeve

përkatëse infektive. Imunizimi aktiv te ne është i obligueshëm dhe zbatohet sipas një

kalendari të caktuar me vaksinim dhe rivaksinim. Vaksinat jepen në formë të injeksioneve, në

mënyrë perkutane, perorale, dhe pernazale.

Masat higjienike dhe sanitare teknike, gjatë sëmundjeve të caktuara infektive mund të

ndërmerren masa higjienike dhe sanitare teknike me të cilat do të pengohet përhapja e

mëtejshme e sëmundjes. Në këto masa bëjnë pjesë masat për higjienë personale (larja, qethja,

mbajtja e maskave) dhe për mbrojtje kolektive: mbikëqyrje e furnizimit të popullatës me

ushqim (sidomos me prejardhje nga shtazët) dhe me ujë të pijshëm; mbikëqyrje e

mirëmbajtjes së higjienës në pazare, rrugë, shitore për produkte ushqimore, mishtore, kafene

dhe restorante; dezinfektim dhe deratizim të shtëpive, fabrikave dhe vendeve të banuara;

sanim të deponive, rrjetit të kanalizimit dhe oborreve, etj.

Masa të tjera caktohen varësisht prej madhësisë së epidemisë dhe rrethanave të cilat

dukshëm ndikojnë në të. Në masat tjera bëjnë pjesë: ndalesa për lëvizje në një regjion të

caktuar, mbyllja e kufijve ose fillimi i procedurave të posaçme gjatë kalimit të vendkalimeve

kufitare, ndalesë për qarkullimin e mallrave dhe produkteve ushqimore, etj.

3.2. Arsimimi dhe edukimi shëndetësor

Nëse i shiqojmë për së afërmi qëllimet e veprimtarisë edukativo shëndetësore që realizojnë

infermierët në punën e tyre të përditshme ato mund të përmblidhen në tri grupe kryesore:

1. Në ndihmën dedikuar njerëzve me qëllim të përmirësimit të gjendjes së tyre

shëndetësore;

2. Në ndihmën drejt zvoglimit të shpenzimeve në shëndetësi që vjen si pasojë e

zvoglimit të numrit të kërkesave për mbrojtje shëndetësore,

3. Në kyqjen e individit (pacientit) që në mënyrë pozitive dhe konstruktive të mund ta

ruaj shëndetin por edhe në aftësimin e tij që me kohë të kërkoj ndihmën mjekësore.

27

Veprimtaria arsimore dhe edukativo shëndetësore të cilën e zhvillojnë infermierët u

dedikohet:

popullatës së shëndoshë;

popullatës së rrezikuar; dhe

të sëmurëve.

Propaganda shëndetësore, është një proces që i prin çdo aktiviteti edukativo shëndetsor.

Është një analizë jo shumë e thellë për nga përmbajtja, qoftë kuantitative apo kualitative.

Arsimimi shëndetësor paraqet një nocion më të gjërë se propaganda shëndetsore. Është një

fitim sistematik i njohurive për shëndet dhe mbrojtjen shëndetësore.

Edukimi shëndetsor është një proces aktiv i të mësuarit lidhur me shëndetin si dhe aplikimi i

dijes së fituar, në mbrojtjen dhe përparimin e shëndetit personal dhe kolektiv.

Promovimi shëndetësor nënkupton një seri të masave për përparimin e shëndetit ekzistues të

popullatës, sigurimi i kushteve të jetesës, të punës dhe rekreacionit, në mënyrë që të

mundësohet jo vetëm ruajtja e shëndetit ekzistues por edhe që ky shëndet të përparoj.

Është shumë e rëndësishme që mos t’i harrojmë tri pika kryesore në të cilat gjithnjë duhet të

përgjigjemi:

Cilat informata ia parashtrojmë popullatës dhe participantëve tjerë?

Cilat qëndrime duam t’i ndrrojmë?

Cilat aksione duhet ndërmarrë që të arrihet efekti maksimal?

Metodat edukativo shëndetësore:

1. Metodat individuale - mund të bëhen në formë të bisedës së planifikuar apo intervistës.

2. Metodat në grupe- që mund të jenë si:

Takimi organizativ, puna në grupe të vogla (ligjërimi dhe pyetje e përgjigje);

Demonstrimi i gjallë, panel diskutimi, luajtja e rolit të huaj, njerëzit reklama;

Teatri shëndetësor, kurset, ekskursionet apo ekspozitat edukativo shëndetësore;

Automobili shëndetësor, kompjuteri multimedial, etj.

28

Kapitulli IV

4.1. Rezultatet

Numri total i të sëmurëve me semundjen e Fruthit, të trajtur në repartin infektiv të spitalit të

përgjithshëm “Daut Mustafa” në Prizren, rezulton si më poshtë:

Që nga paraqitja e rastit të parë, në Korrik të vitit 2017 deh deri më 31 Dhjetor 2017 janë

trajtuar gjithësej 23 raste me fruth, prej tyre 11 meshkuj dhe 12 femra:

Korrik – 1 rast, 1 mashkull;

Tetor – 1 rast: 1 femër;

Nëntor – 6 raste, 4 meshkuj dhe 2 femra;

Dhjetor – 15 raste, 6 meshkuj dhe 9 femra.

Tabela 1. Rastet e paraqitjes së fruthit në vitin 2017, sipas muajve dhe gjinisë.

Muajt Meshkuj Femra Totali

Korrik 1 1

Tetor 1 1

Nentor 4 2 6

Dhjetor 6 9 15

Viti 2017 11 12 23

Përqindja 47.8% 52.2 100%

Grafiku 1. Rastet e paraqitjes së Fruthit sipas gjinisë dhe muajve në vitin 2017.

0

2

4

6

8

10

12

14

Korrik Tetor Nëntor Dhjetor

Meshkuj

Femra

29

Në vitin 2018 nga Janari deri në Korrik janë paraqitur për trajtim 610 raste me fruth:

Janar – 79 raste, 38 meshkuj dhe 41 femra,

Shkurt – 102 raste, 63 meshkuj dhe 39 femra,

Mars – 253 raste, 150 meshkuj dhe 103 femra;

Prill – 86 raste, 47 meshkuj dhe 39 femra;

Maj – 62 raste, 33 meshkuj dhe 29 femra;

Qershor – 22 raste, 13 meshkuj dhe 9 femra;

Korrik – 6 raste, 3 meshkuj dhe 3 femra.

Tabela 2. Rastet e paraqitjes së fruthit në vitin 2018, sipas muajve dhe gjinisë.

Muajt Meshkuj Femra Totali

Janar 38 41 79

Shkurt 63 39 102

Mars 150 103 253

Prill 47 39 86

Maj 33 29 62

Qershor 13 9 22

Korrik 3 3 6

Gjithësej 347 263 610

Përqindja 56.9% 43.1% 100%

Grafiku 2. Rastet e paraqitjes së Fruthit sipas gjinisë dhe muajve në vitin 2018.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik

Meshkuj

Femra

30

Pra në vitin 2017 kan qenë 23 raste me fruth, dhe në vitin 2018 kane qenë 610 raste me fruth,

prej tyre meshkuj kan qenë 358 dhe femra 275 dhe totali:

Total: 2017 + 2018 = 23 + 610 = 633 raste me fruth.

Tabela 3. Rastet e paraqitjes së fruthit sipas viteve dhe gjinisë.

Vitet Meshkuj Femra Totali

2017 11 12 23

2018 347 263 610

Totali 358 275 633

Përqindja 56.6% 43.4% 100%

Grafiku 3. Rastet e paraqitjes së Fruthit sipas gjinisë dhe viteve.

1.7%

54.8%

1.9%

43.4%

2017 2018

Meshkuj Femra

31

Tabela 4. Rastet e paraqitjes së fruthit gjatë periudhës dyvjeçare.

Muajt Grup Mosha

Gjinia

Totali

32

4.2. Diskutimet

Evropa ka parë rritje masive të rasteve të fruthit në vitin 2017. Sipas OBSH bëhet fjalë për

rritje prej 400%, përkatësisht për mbi 20.000 të infektuar, krahasuar me 5273 në vitin 2016.

Nga ky numër i të infektuarve 35 kanë vdekur.

Pesëmbëdhjet rajone evropiane kanë pasur shpërthime të mëdha të Epidemisë së Fruthit, në

mesin e tyre kryesojnë: Rumania, Italia dhe Ukraina.

Në Kosovë rastet e para me Fruth janë paraqitur nga Korriku i vitit 2017. Dhe deri në muajin

Korrik 2018, raste ambulantore dhe spitalore janë mbi 1600;

Nga ky numër, vetëm 2 raste kan qenë me përfundim fatal (një foshnje nën moshën 1 vjeçare,

dhe një i rritur 38 vjeçar).

Në repartin Infektiv të spitalit të përgjithshëm në Prizren ’’Daut Mustafa’’, rastet e para janë

paraqitur në Korrik 2017.

Rasti i parë: Pacienti, mashkull, viti i lindjes: 2011, vendbanimi: Suharekë, përkatësia: Rome,

i pa vaksinuar. I transferuar në Klinikën Infektive me Dg. Exanthema in obs. (Morbilli susp.);

Sipas të dhënave nga Instititi i Shëndetit Publik në Prizren, nga numri i përgjithshëm i rasteve

të paraqitjes së Fruthit, rezulton se shumica e subjekteve tek të cilët është paraqitur Fruthi

kanë qenë të Pa-vaksinuar 570 raste apo 90%, 38 raste apo 6% nuk e dijnë, dhe vetëm një

pjesë e vogël me 25 raste apo 4% pohojnë se kanë qenë të vaksinuar. Tek rastet e vaksinuara

në të cilat është paraqitur fruthi mendojmë se vaksina nuk ka ndikuar si pasojë e gabimeve të

mundshme mjekësore apo mos ruajtja e zingjirit të ftohtë gjatë transportit - ruajtjes së

vaksinave.

33

4.3. Përfundimet

Pas analizimit të rezultateve kemi nxjerrë përfundimet:

Që nga paraqitja e rastit të parë, në Korrik të vitit 2017 dhe deri më 31 Dhjetor

2017 janë trajtuar gjithësej 23 raste me fruth, prej tyre 11 meshkuj dhe 12

femra;

Nga Janari deri në Korrik 2018 pranë repartit të sëmundjeve infektive në

spitalin e përgjithshëm në Prizren janë paraqitur për trajtim 610 raste, prej tyre

347 meshkuj dhe 263 femra.

Grupmosha më e prekur ka qenë ajo mes 15-49 vjeç me 255 raste, e pasuar

nga grup mosha 6-14 vjeç me 183 raste, grup mosha 1-5 vjeç me 157 raste,

grup mosha deri 1 vjeç me 33 raste dhe 5 raste i takojnë grupmoshës 50 – 64

vjeç.

Sipas stausit vaksinal nga numri i përgjithshëm i rasteve të paraqitjes së

Fruthit, rezulton se shumica e subjekteve tek të cilët është paraqitur Fruthi

kanë qenë të Pa-vaksinuar 570 raste apo 90%, 38 raste apo 6% nuk e dijnë,

dhe vetëm një pjesë e vogël me 25 raste apo 4% pohojnë se kanë qenë të

vaksinuar.

34

4.4. Rekomandimet

T’u jepet prioritet edukimit dhe kujdesit shëndetësor, për të përmirësuar cilësinë dhe

për të ngritur edukimin e vazhdueshëm profesional;

Edukimi infermieror të jetë i vazhdueshëm si përgjigje ndaj kërkesave të kohës, me

qëllim të sigurimit të kujdesit cilësor dhe edukimit të masave të gjera të popullsisë;

Hartimi i politikave dhe nxjerrja e strategjive për parandalimin e sëmundjeve

infektive në përgjithësi dhe fruthit në veçanti, psh. përmes vaksinimit;

Promovimi i një stili jetese të shëndoshë përmes higjienës dhe sjelljeve të

shëndetshme;

Të angazhohemi për edukimin e masave të gjera të popullsisë dhe të pacientëve, me

anë të përfshirjes së duhur të mass-mediave për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të

siguruar mobilizimin e vetë komuniteteve;

Stimulimi i hulumtimeve periodike të faktorëve te modifikueshëm të rrezikut te

sëmundjet epidemike dhe publikimi i rezultateve duhet të jetë punë rutinore e

Drejtorive Komunale për Shëndetësi, IKSHP, Entit të Statistikave dhe institucioneve

tjera relevante;

Formimi i grupeve punuese për sëmundjet epidemike me qëllim të dizajnimit dhe

përcjelljes se programeve edukative.

35

REZYME

Hyrje . - Fruthi është sëmundje infektive akute me infeksiozitet të lartë nga një virus që bën

pjesë në familjen paramyxoviridae. Prek në mënyrë të veqantë fëmijët dhe karakterizohet

klinikisht nga ethja, mukoziti dhe ekzantema makulopapuloze e gjeneralizuar. Virusi i fruthit

është pak rezistent në mjedisin rrethues patogjen vetëm për njeriun dhe majmunin

antropomorf. Burimi i vetëm i infeksionit është njeriu i infektuar me virusin e fruthit, i cili

është infektues që nga fillimi i periudhës katarale deri 4-5 ditë pas shfaqjes së ekzantemës.

Virusi i fruthit gjendet në sekrecionet nazofaringeale dhe transmetohet qoftë drejtëpërsëdrejti,

qoftë me spërklat që përhapen në ajër dhe bien në membranat mukoze të rrugëve të

frymëmarrjes ose në konjuktivën e personave të ndjeshëm ndaj kësaj sëmundje. Fruthi është

sëmundje tipike e fëmijëve në zonat urbane që mund të bjerë në çdo moshë receptive.

Sëmundshmëria arrin kulmin e saj në moshat 2-3 vjeçare ndërsa në zonat fshatare sëmundja

arrin numrin më të lartë të rasteve në periudhën e shkollës. Gjithmonë kur fëmijët janë të

paimunizuar, epidemitë e fruthit ndodhin çdo 2-3vjet, zakonisht në fund të dimrit dhe në

fillim të pranverës.

Qëllimi - i këtij hulumtimi është të njihemi me rastet e sëmundjes së Fruthit që u paraqitën në

regjionin e Prizrenit gjatë viteve 2017 – 2018, si dhe me rolin e punëtorëve shëndetësor

lidhur me parandalimin dhe trajtimin e epidemisë së fruthit. Objektivat e tij janë: Institucionet

shëndetësore të hartojnë një plan të masave kundër paraqitjes së fruthit; Të zbatohet aktiviteti

profilaktik dhe vaksinimi në të gjithë popullatën; Të dokumentohet dhe monitorohet ky

proces.

Metodologjia - Studimi është realizuar përmes metodës së rishikimit të literaturës si dhe

nxjerrjes së të dhënave statistikore nga librat e protokolit, në repartin e sëmundjeve infektive

pranë spitalit të përgjithshëm, ’’Daut Mustafa’’ në Prizren. Është zhvilluar një bashkëbisedim

me stafin e repartit të sëmundjeve infektive. Të dhënat e fituara janë paraqitur përmes

tabelave dhe grafikoneve, me anë të programit kompjuterik Excel 2010.

Rezultatet - Në repartin Infektiv të spitalit të përgjithshëm në Prizren prim.dr. Daut Mustafa,

rastet e para janë paraqitur në Korrik 2017. Sipas të dhënave nga Instititi i Shëndetit Publik

në Prizren, nga numri i përgjithshëm i rasteve të paraqitjes së Fruthit, rezulton se shumica e

subjekteve tek të cilët është paraqitur Fruthi kanë qenë të Pa-vaksinuar 570 raste apo 90%, 38

raste apo 6% nuk e dijnë, dhe vetëm një pjesë e vogël me 25 raste apo 4% pohojnë se kanë

qenë të vaksinuar. Tek rastet e vaksinuara në të cilat është paraqitur fruthi mendojmë se

36

vaksina nuk ka ndikuar si pasojë e gabimeve të mundshme mjekësore apo mos ruajtja e

zingjirit të ftohtë gjatë transportit - ruajtjes së vaksinave.

Përfundimet - Që nga paraqitja e rastit të parë, në Korrik të vitit 2017 dhe deri më 31

Dhjetor 2017 janë trajtuar gjithësej 23 raste me fruth, prej tyre 11 meshkuj dhe 12 femra; Nga

Janari deri në Korrik 2018 pranë repartit të sëmundjeve infektive në spitalin e përgjithshëm

në Prizren janë paraqitur për trajtim 610 raste, prej tyre 347 meshkuj dhe 263 femra.

Grupmosha më e prekur ka qenë ajo mes 15-49 vjeç me 255 raste, e pasuar nga grup mosha

6-14 vjeç me 183 raste, grup mosha 1-5 vjeç me 157 raste, grup mosha deri 1 vjeç me 33

raste dhe 5 raste i takojnë grupmoshës 50 – 64 vjeç. Sipas stausit vaksinal nga numri i

përgjithshëm i rasteve të paraqitjes së Fruthit, rezulton se shumica e subjekteve tek të cilët

është paraqitur Fruthi kanë qenë të Pa-vaksinuar 570 raste apo 90%, 38 raste apo 6% nuk e

dijnë, dhe vetëm një pjesë e vogël me 25 raste apo 4% pohojnë se kanë qenë të vaksinuar.

Rekomandimet - T’u jepet prioritet edukimit dhe kujdesit shëndetësor, për të përmirësuar

cilësinë dhe për të ngritur edukimin e vazhdueshëm profesional; Hartimi i politikave dhe

nxjerrja e strategjive për parandalimin e sëmundjeve infektive në përgjithësi dhe fruthit në

veçanti, psh. përmes vaksinimit; Promovimi i një stili jetese të shëndoshë përmes higjienës

dhe sjelljeve të shëndetshme; Stimulimi i hulumtimeve periodike të faktorëve te

modifikueshëm të rrezikut te sëmundjet epidemike dhe publikimi i rezultateve duhet të jetë

punë rutinore e Drejtorive Komunale për Shëndetësi, IKSHP, Entit të Statistikave dhe

institucioneve tjera relevante; Formimi i grupeve punuese për sëmundjet epidemike me

qëllim të dizajnimit dhe përcjelljes se programeve edukative.

37

REFERENCAT

1. Alma Ata 1978. Soins de santé primaires. Genève, Organisation mondiale de la santé,

1978 (série »Santé pour tous », N°1).

2. Ramadani N. Epidemiologjia. 2010. Prishtinë. Fq. 3,

3. Mehmedi I. Isjanovska R. Mikrobiologjia dhe Infektologjia me Përkujdesje. Shkup

2011.

4. Divisions of HIV/AIDS Prevention (2003). “HIV and Its Transmission”. Centers for

Disease Control & Prevention. Retrieved on 2006-05-23.

5. Wood, Lawrence D. H.; Hall, Jesse B.; Schmidt, Gregory D. (2005). Principles of

Critical Care (3rd ed.). McGraw-Hill Professional. pp. 870

6. American Academy of Pediatric. Comitee on Infections Disease. 1996. Pg. 158-161.

7. Bekteshi, S. Fruthi në Shqipëri. Tiranë, 1974.

8. Christie AB. Infections Diseases Epidemiology and Clinical Practice. London, 1974.

9. Dushniku N. Karakteristikat e Epidemisë së Fruthit në Shqipëri. Tiranë, 1971.

10. Eltari E. Sëmundjet Infektive. Tiranë, 1982.

11. Pano K. Encefalitet dhe Encefalopatit me Origjinë Infektive. Tiranë, 1993.

12. Jahja PULO. Sëmundjet Infektive. Tiranë, 2006. Faqe 258 -262.

13. Vaccine Information Statement. CDC. 2006-03-21. http://www.cdc.gov/vaccines/

pubs/vis/downloads/vis-hep-a.pdf. Retrieved on 2007-03-12.

14. Stone, W, Clarke P, Cimiotti, J. Nurses Working Conditions: Implications for

Infectious Disease, Center for Disease Control, Boston (2004).

15. Ruth F. Craven Constance J. Hirnle: Fundamentals of Nursing. Human Health and

Function. Botimi i dytë. Lippincott. 1996.

16. LEMON – Kapitulli 8: Praktika e Shërbimit Klinik Infermieror.

17. Ramadani N. Shëndetësia Publike & Etika. Shkolla Kosovare e Shëndetësisë Publike,

Prishtinë, 2003.

18. Robert A.Spasoff. Epidemiologic Methods for Health Policy. Oxford University

Press,1999.

19. Susser M, Susser E. Choosing a future for epidemiology: I. Eras and paradigms. Am J

Public Health 1996;86:668-73.

20. Willett W. Nutritional Epidemiology, 2nd edition. New York: Oxford University

Press, 1998.

21. Isuf Dedushaj. EPIDEMIOLOGJIA. Prishtinë 1997. Fq. 156-157, 194.

38

CV E SHKURTËR E KANDIDATES

Emri Gabrijella

Mbiemri Bezhi

Datëlindja 21.04.1994

Vendlindja Prizren

Vendbanimi Prizren

Kombësia Shqipëtare

Shtetësia Kosovare

Shkollimi i mesëm Sh.M.M. Luciano Motroni

Shkollimi universitar Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani 2015 deri në mbrojtjen e

kësaj teme.

Njohja e gjuhëve Angleze, Gjermane.

e-mail girl_sweet19@hotmail.com.

Aktivitetet gjatë studimeve Pjesëmarrje në shumë aktivitete studentore.