1

UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo

UNMIK

NATIONS UNIES Mission d’Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo

AP –Kz.No. 186/03

Gjykata Supreme e Kosovës në kolegjin e përbërë nga gjyqtarja ndërkombëtare Agnieszka Klonowiecka Milart, kryetare e kolegjit, gjyqtarja ndërkombëtare Christine Linemann-Proetel dhe gjyqtari ndërkombëtar Tudor Pantiru, si anëtarë të kolegjit, të ndihmuar nga Eriona Brading si procesmbajtëse, në lëndën penale kundër të akuzuarit Miroslav Vuckovic, me pseudonimin ‘Mosa’, djali i Momcilos dhe Borkës (emri i vajzërisë Jevtiq), i lindur më 22 shtator 1948 në fshatin Suvi Do i Epërm/Gornji Suvi Do, serb i Kosovës nga komuna e Mitrovicës, i ve, baba i dy djemve, i shkolluar, punon si shofer në Qendrën mjekësore, ka të kryer shkollën e lartë teknike, ka përfunduar shërbimin ushtarak në qytetin e Kovinit në vitin 1967, i gjendjes ekonomike mesatare dhe i padënuar më parë, i akuzuar për kryerjen e veprës penale të krimeve të luftës të parashikuar me Nenin 142 lidhur me Nenin 22 dhe 26 të Kodit Penal të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, bazuar në aktakuzën e paraqitur më 10 tetor 2002 dhe të plotësuar nga Prokurori Publik më 18 tetor 2002. Duke vendosur përkitazi me ankesat e mbrojtësve të të akuzuarit të paraqitur kundër aktgjykimit të Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë/Kosovska Mitrovica, P. No. 48/2001, datë 25.10.2002, specifikisht për ankesat e paraqitura nga avokatët mbrojtës: Miodrag Brkljac nga Valeva, me datë 15.02.2003, Nikola Radosavoviq nga Beogradi, me datë 20.02.2003, Miro Deleviq nga Zveçani, me datë 17.02.2003 dhe ankesës së paraqitur nga vet i akuzuari, me datë 18.02.2003 dhe përgjigjen në këto ankesa nga Zyra e Prokurorit Publik Ndërkombëtar të Kosovës, e datës 16.04.2004, thekson: Pas dëgjimit të ankesave në sesionin e mbajtur më 19 maj 2004, dhe pas shqyrtimit dhe votimit të mbajtur më 15 korrik 2004, mori këtë: VENDIM Aprovohet ankesa e mbrojtjes dhe si rezultat anulohet vendimi numër P. No. 48/2001 i datës 25 tetor 2002 i Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë dhe lënda dërgohet për rigjykim. ARSYETIMI A. Procedurat dhe historiku i çështjes Ankesat drejtuar Gjykatës Supreme kanë të bëjnë me vendimin e marrë pas rigjykimit të së njëjtës çështje. Gjykimi i parë është mbajtur para trupit gjykues të Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë/ Mitrovica, i përbërë nga një gjyqtar profesional vendor, si kryetar i trupit gjykues, një gjyqtar ndërkombëtar dhe tre gjyqtarë laik. Më 18 janar 2001, trupi gjykues e dënoi Miroslav Vuckoviqin për veprën penale të gjenocidit në bashkëpjesëmarrje me të

2

tjerët, siç parashihet me Nenin 141 të lexuar me Nenin 22 të KPJ-së dhe e dënoi atë me 14 (katërmbëdhjetë) vjet burgim.

Prokurori paraqiti ankesë duke kërkuar që ndaj të akuzuarit të shqiptohet një dënim më i rëndë.

Avokatët mbrojtës dhe vet i akuzuari paraqitën ankesë kundër vendimit duke u thirrur në shkeljen esenciale të dispozitave të procedurës penale, vërtetimin e gabueshëm dhe jo të plotë të gjendjes faktike, shkeljen e ligjit penal dhe dënim disproporcionalisht të rëndë. Ankuesi kërkoi shfajësim nga të gjitha akuzat apo anulimin e vendimit së bashku me urdhrin që dërgon rastin për rigjykim. Prokurori Publik i Kosovës, në mendimin e tij të datës 30.08.2001, propozoi që ankesat e mbrojtjes të aprovohen dhe lënda të kthehet në gjykatën e shkallës së parë për rigjykim.

Në mbledhjen e kolegjit të mbajtur më 31.08.2001, Gjykata Supreme e Kosovës e rishikoi lëndën dhe e shqyrtoi aktvendimin e kontestuar në përputhje me Nenin 385 të KPP-së. Ajo gjeti se gjykata e shkallës së parë kishte shkelur ligjin penal kur e dënoi të akuzuarin për veprën penale të gjenocidit, pa e vërtetuar ekzistimin e qëllimit të të akuzuarit për të eliminuar një grup etnik në tërësi apo pjesërisht, ashtu siç kërkohet për të provuar elementet subjektive të krimit. Kolegji i Gjykatës Supreme më tej i qëndron pohimit se veprat e supozuara kriminale nuk përmbanin elementin e krimit të gjenocidit, por në vend të kësaj duhet të ishin kualifikuar si krime lufte, të parapara me Nenin 142 të KPJ. Përpos kësaj, kolegji i Gjykatës Supreme konstatoi shkelje serioze të ligjit të procedurës penale që ka të bëjë me përcaktimin e gjendjes së fakteve, për shkak se besueshmëria i disa dëshmitarëve nuk është shqyrtuar sa duhet, ndërsa disa dëshmitarë të propozuar nga mbrojtja nuk janë dëgjuar fare. Për këtë arsye, Gjykata Supreme pranoi ankesën e paraqitur nga mbrojtja dhe e anuloi aktgjykimin. Ankesa e Prokurorit Publik të Qarkut është refuzuar si e papranueshme. Rigjykimi u mbajt para trupit gjykues të përbërë nga tre gjyqtarë profesional, dy nga të cilët ishin gjyqtarë ndërkombëtar. Gjykata shpalli aktgjykimin më 25 tetor 2002, pas 44 sesioneve, përmes së cilit i akuzuari u shpall fajtor për kryerjen e veprës penale të krimeve të luftës kundër popullsisë civile në bashkëpunim me të tjerët, siç përcaktohet me Nenin 142, paragrafin 1 të KPJ-së e lexuar së bashku me Nenin 22 të KPJ-së sa u përket veprave të mëposhtme: a. Shkatërrim i kundërligjshëm dhe arbitrar, siç përcaktohet me Nenin 142 në lidhje me Nenin 22 te LPJ-së, që parashihet edhe me Nenin 147 të Konventës se Katërt të Gjenevës të vitit 1949 (Shkelje e rëndë); b. Vjedhje në përmasa të mëdha të pasurisë, siç përcaktohet me Nenin 142 të LPJ-së në lidhje me Nenin 22 të LPJ-së, që parashihet edhe me nenin 4, Paragrafin 2(g) të Protokollit të II-të Shtesë (1977) të Konventave të Gjenevës të vitit 1949; c. Aplikimi i masave të frikësimit dhe terrorit dhe rrezikimit të sigurisë së personave të tjerë, siç përcaktohet me Nenin 142 të LPJ-së në lidhje me Nenin 22 të LPJ-së, që parashihet edhe me paragrafin 1 (a) të Nenit 3 të Përbashkët të Konventave

3

të Gjenevës të vitit 1949, Nenin 4, paragrafin 2(a) të Protokollit të II-të Shtesë (1977) të Konventave të Gjenevës të vitit 1949. Gjykata e shkallës së patë e dënoi të akuzuarin me dymbëdhjetë (12) vjet burgim. B. Çështjet e ngritura nga apeluesit Ankesat kundër aktgjykimit të dytë u paraqitën nga mbrojtja dhe i akuzuari. Avokati mbrojtës Miodrag Brkljac nga Valeva paraqiti ankesë me datën 15.02.2003; Avokati mbrojtës Nikola Radosavovic nga Beogradi paraqiti ankesë me datën 20.02.2003; Avokati mbrojtës Miro Delevic nga Zveçani paraqiti ankesë me datën 17.02.2003; i akuzuari paraqiti ankesën e tij me datë 18.02.2003. Pohimi për vërtetimin jo të plotë dhe të gabuar të gjendjes faktike në aktgjykim [Neni 366 (1)]. Mbrojtja pohon të ketë pasur një numër të madh të shkeljeve, disa nga të cilat, edhe pse apeluesit i kanë kualifikuar si shkelje të ligjit që bien në kuadër të Nenit 364 të KPP, në të vërtetë kanë të bëjë me çështjet e konstatimit të fakteve (vërtetimi i gabueshëm dhe jo i plotë i gjendjes faktike në përputhje me Nenin 366 të KPP-së). a. Besueshmëria e dëshmitarëve Çështja kryesore që ka ngritur mbrojtja është vlerësimi i gjykatës që ka të bëj me kredibilitetin e dëshmitarëve të prokurorisë. Mbrojtja këmbëngul se gjykata ishte gabim kur i arsyetoi mospërputhjet dhe kundërthëniet e gjetura në deklaratat e dëshmitarëve të ndryshëm dhe deklaratat e dhëna nga të njëjtët dëshmitarë në faza të ndryshme të procedurës me faktorë psikologjik, siç është stresi, frika dhe trauma, dhe pasaktësive të ndryshme në mbajtjen e procesverbalit gjatë marrjes së tyre në pyetje. Mbrojtja pretendon se mospërputhjet në dëshmitë e dëshmitarëve vijnë për shkak se ata kanë vepruar sipas një skeme për ta fajësuar të akuzuarin, e motivuar nga mos-durimi etnik. Për këtë arsye, mbrojtja e sfidoi kredibilitetin e dëshmitarëve të prokurorisë në lidhje me një numër kundërthëniesh dhe mospërputhjesh që pretendohet të jenë gjetur në deklaratat e tyre, e të cilat janë cituar në ankimimet e tyre, posaçërisht në atë që është paraqitur nga avokati Radosavoviq. Avokati Radosavoviq vazhdon më tej duke pohuar se Gjykata e Qarkut kishte për synim të tregojë fajësinë e të akuzuarit për shkak të njëanshmërisë së saj dhe paragjykimeve kundër të akuzuarit, duke shkelur në këtë mënyrë Nenin 6 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ), Nenin 364 [2] të Kodit të Procedurës Penale (KPP) dhe parimin e prezumimit të pafajësisë (Neni 3 i KPP-së). Mbrojtja pohon se gjykata ishte e bindur në fajësinë e të akuzuarit, jo për shkak të fakteve reale dhe provave të prezantuara gjatë gjykimit kryesor, por për arsye se kishte për qëllim ta dënojë z. Vuckoviqin nën trysninë që vinte nga ambienti social në të cilin u dëgjua rasti. Mbrojtja pretendon se gjykata e shkallës së parë ishte e njëanshme për shkak se zbatoi një standard të dyfishtë me rastin e vlerësimit të

4

besueshmërisë së provave, duke potencuar dallimet në mes të deklaratave të të akuzuarit dhe të dëshmitarëve të mbrojtjes, në ndërkohë që minimizonte mospërputhjet në deklaratat e dëshmitarëve të prokurorisë. Mbrojtja pretendon se gjykata e mohoi besueshmërinë e dëshmitarëve të prokurorisë në pjesën kur ata pohonin se Vuckoviq ishte udhëheqës i grupit që kreu vepra penale. Kjo mungesë besueshmërie është aq e rëndësishme sa që e dëmton kredibilitetin e dëshmive të këtyre dëshmitarëve në tërësi, meqenëse ajo tregon se ata thjesht kishin për qëllim ta inkriminojnë Vuckoviqin në ngjarjet në fjalë. Një gabim i ngjashëm pretendohet të këtë ndodhur për shkak se duke ushtruar prerogativat e saj, gjykata, duke u thirrur në Nenin 322(2) të KPP-së, e pranoi kërkesën e prokurorisë për të hequr dorë nga dëgjimi i disa dëshmitarëve të akuzës të cilët prokuroria i konsideronte si jo shumë të rëndësishëm, duke e arsyetuar këtë me përshpejtimin e procedurave, ndërsa në të njëjtën kohë refuzoi kërkesën e mbrojtjes për t’i dëgjuar disa dëshmitarë të mëhershëm të prokurorisë. Dëgjimi i tyre, nga këndvështrimi i mbrojtjes, do ta vinte në pah mungesën e besueshmërisë të gjithë dëshmitarëve tjerë dhe do të provonte komplotin dhe modelin ekzistues të inkriminimit të të akuzuarve. b. Parakushti që i akuzuari t’i përkasë një organizate ushtarake, politike dhe administrative që merr pjesë në konflikt. Apeluesit kundërshtuan konkluzionet në të cilat kishte ardhur gjykata e shkallës së parë, sipas së cilës i akuzuari i kreu veprat penale së bashku dhe në emër të forcave të armatosura të Jugosllavisë, një element vendimtar për kualifikimin e veprave penale si krime lufte, në vend se të kualifikohen si vepra të rëndomta penale. Apeluesit theksuan se sipas të dy ligjeve të zbatueshme, atij ndërkombëtar dhe atij vendor, kryesi i veprës penale të krimeve të luftës duhet të jetë pjesëtar i organizatës ushtarake, politike apo administrative që merr pjesë në konflikt ose person në shërbim të tyre, ose përndryshe, gjatë kryerjes së krimeve ai duhet të veprojë në emër të forcave të armatosura (organizatës ushtarake, politike apo administrative të përfshirë në konflikt). Mbrojtja argumentoi se provat rrethanore të paraqitura nga dëshmitarët e prokurorisë për të mbështetur pretendimin se i akuzuari i ka kryer krimet si pjesëtar i forcave të armatosura apo në emër të tyre, nuk mund të përjashtojë në tërësi një interpretim dhe konkluzion të ndryshëm. Me pak fjalë, mbrojtja pretendon se faktet janë përcaktuar në mënyrë jo të plotë dhe të gabuar sepse gjykata e shkallës së parë nuk arriti të vërtetojë përtej dyshimit të bazuar se i akuzuari ishte ose zyrtar komandues që jepte urdhra për kryerjen e krimeve të luftës ose anëtar i strukturës organizative ushtarake apo politike që i përket një pale në konflikt të armatosur apo ndonjë person në shërbimin e tyre. c. “Mens rea” specifike si parakusht për kualifikimin e veprave penale si krime te luftës. Mbrojtja thekson se gjykata e shkallës së parë nuk arriti t’i sqarojë motivet për kryerjen e veprave penale dhe rrjedhimisht dështoi të dëshmojë qëllimin kriminal (mens rea) si element esencial i krimit të luftës.

5

Mbrojtja gjithashtu pretendon se gjykata nuk e përcaktoi përtej dyshimit të bazuar se gjësendet e gjetura në shtëpinë e z. Vuckoviq ishte pronë e fshatarëve të fshatrave Gusavac dhe Vinarce. 3. Shkeljet esenciale të pretenduara të dispozitave të ligjit mbi procedurën penale. Mbrojtja pretendon se ka pasur shkelje të procedurës penale për faktin se aktgjykimi nuk arriti të plotësojë disa nga kërkesat formale të parashikuara me Nenin 351 [2] dhe 356 [4] të KPP-së. Më saktësisht, avokati Miro Deleviq pretendon se shkeljet esenciale të Kodit të Procedurës Penale janë kryer nga gjykata e shkallës së parë, për arsye se aktgjykimi u thirr në një akronim të gabuar për identifikimin e veprës penale. Me fjalë tjera, Neni 142 i KPP-së nuk u citua i plotë, meqenëse vepra penale kualifikohet si “krime lufte” në vend se të emërtohet si “krime lufte kundër popullsisë civile”; dispozitivi nuk është i plotë meqenëse ka dështuar t’i përmend emrat dhe identitetet e bashkë-kryesve dhe bashkëpunëtorëve; informacioni në lidhje me mjetet juridike nuk është i plotë dhe dispozitivi është në kundërshtim me arsyetimin. Më tej, mbrojtja ankohet se vendimi nuk i plotëson kërkesat e Nenit 357 (7) dhe 347 të KPP-së, në atë se trupi gjykues nuk e bëri të qartë se cilat fakte i konsideron të vërtetuara dhe cilat të pavërtetuara dhe mbi çfarë baze. Mbrojtja gjithashtu pohon se vendimi dështoi të shqyrtojë të gjitha provat dhe të ofrojë një vlerësim të besueshmërisë së provave kundërthënëse. Pretendohet në mënyrë specifike se gjykata nuk arriti të dëshmojë sa duhet elementet e bashkëpjesëmarrjes, të kërkuara nga doktrina e Ligjit Penal të Jugosllavisë: (i) bashkimi i qëllimit (vendimi i përbashkët i disa personave për të kryer një vepër penale); (ii) ndarja e roleve në procesin e ekzekutimit të veprës; (iii) përgatitjet paraprake për kryerjen e veprës. Mbrojtja më tej pohon se gjykata e shkallës së parë shkeli obligimin e saj për të përcaktuar në mënyrë të vërtetë faktet dhe rrethanat (Neni 15, paragrafi 1 dhe 2 të KPP-së) dhe t’i shqyrtojë faktet në mënyrë individuale dhe të lidhura me njëra tjetrën (Neni 347, paragrafi 2 i KPP-së) kur e bazoi vendimin e saj në pjesë të deklaratave të disa prej dëshmitarëve dhe jo në dëshmitë e tyre të plota. Për më shumë, mbrojtja konsideron se u shkelën rregullat që kanë të bëjnë me vlerësimin e duhur të provave (Neni 347 i KPP-së), sepse gjykata në vendimin e saj nuk i shqyrtoi dokumentet e dorëzuara nga mbrojtja, ndërsa gjatë gjykimit pranoi si provë një broshurë të ushtrisë dhe dy kartela ushtarake identifikuese të të akuzuarit. Avokati Radosavoviq pohon se mund të konstatohen kundërthënie esenciale në mes të aktgjykimit dhe provave të prezantuara gjatë gjykimit kryesor [Neni 364, paragrafi 1(11)], si dhe mungesë e korrelacionit në mes të aktakuzës dhe aktgjykimit, për arsyet e mëposhtme:

(i) Asnjë nga dëshmitarët nuk e ka përmendur asnjëherë se i akuzuari mori pjesë në djegien e disa prej shtëpive të cekura në vendim. Ngjashëm me këtë, asnjë dëshmitar nuk ka thënë ndonjëherë se z. Vuckoviq kishte vrarë

6

bagëti, edhe pse ai ishte dënuar edhe për këtë vepër. Asnjë dëshmitar asnjëherë nuk kishte thënë se i akuzuari kishte plaçkitur pjatat dhe antenat satelitore.

(ii) Asnjë nga dëshmitarët nuk ishin në gjendje të thotë datën kur ishin kryer krimet e përshkruara nën pikën 1 dhe 2 të aktgjykimit, e megjithatë në vendim thuhet se i akuzuari kreu krimet “mes datës 1 prill 1999 dhe 10 maj 1999” dhe “mes datave 1 prill dhe 9 maj 1999”,.

(iii) Sipas pikës 3, aktgjykimi e dënoi të akuzuarin për veprat e kryera “gjatë apo rreth natës së 4 shtatorit 1998, nga muzgu deri në agim”, përderisa asnjë nga dëshmitarët nuk përmendi ndonjë datë, madje as aktakuza nuk përmend një hark të tillë kohor. Rrjedhimisht, nga këndvështrimi i avokatëve mbrojtës, vendimi e tejkaloi vet aktakuzën.

Më tej, apeluesit pretendojnë se gjykata i pranoi si provë materiale listat e mallrave të konfiskuara, edhe pse këto lista ishin siguruar në kundërshtim me dispozitat e Nenit 210 të KPP-së (dispozitat që kanë të bëjnë me ligjshmërinë e kontrollit të ushtruar). Në fund, avokati mbrojtës, z. Radosavoviq u ankua se gjykata refuzoi kërkesën e mbrojtjes për të diskualifikuar gjyqtarin profesional vendor të trupit gjykues, duke kryer në këtë mënyrë shkeljen e përcaktuar me Nenin 364 paragrafin 1 [2] të KPP-së. 4. Shkeljet tjera procedurale të pretenduara. Mbrojtja këmbëngul se është cenuar e drejta në avokat mbrojtës, që përbën shkelje të Nenit 364, paragrafit 2, meqenëse gjykata nuk i lejoi kohë dhe mundësi të mjaftueshme avokatit mbrojtës që ta përgatis mbrojtjen e tij [Neni 6, paragrafi b, pika 3 e KEDNJ-së]. 5. Shkeljet e pretenduara të kodit penal [Neni 365 (4)]. Mbrojtja këmbëngul se shpërngulja e dhunshme e civilëve nuk është përfshirë në përkufizimin e krimeve të luftës sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së. Mbrojtja argumentoi se Neni 3 i Përbashkët i Konventave të Gjenevës nuk e ndalon shprehimisht shpërnguljen e popullsisë civile. Edhe pse e drejta precedentale që buron nga Tribunalet Ndërkombëtare të ngritura Ad Hoc ka gjetur raste kur shpërngulja e dhunshme e popullsisë civile mund të kualifikohet si krim i luftës, kjo praktikë gjyqësore nuk mund të zbatohet në Kosovë në përputhje me parimet e ligjshmërisë dhe aplikimin e ligjit penal më të favorshëm, të përcaktuar me Nenin 4 të Ligjit Penal të Republikës Federale të Jugosllavisë. Për më tepër, mbrojtja theksoi se e drejta humanitare ndërkombëtare e zbatueshme në rast konfliktesh të armatosura, e mbron pronën që i takon popullsisë civile vetëm në raste të okupimit nga një entitet i huaj. Meqenëse Kosova ishte dhe ende është pjesë integrale e territorit Sovran të RFJ-së (aktualisht – Unionit Serbi dhe Mali i Zi), situata e krijuar gjatë konfliktit të armatosur në Kosovë nuk kualifikohet si okupim. Rrjedhimisht, plaçkitja dhe shkatërrimi i shtëpive të shqiptarëve të Kosovës nuk përbën vepër penale të krimit të luftës sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së.

7

Mbrojtja vuri në dyshim arsyetimin e gjykatës ku ajo iu referohet praktikave gjyqësore te Tribunalit Ndërkombëtar për Krime Lufte në ish-Jugosllavi (ICTY), më saktësisht vendimit në Rastin Celebici, në të cilin ICTY konsideron se Konventat e cekura të Gjenevës janë aq fundamentale sa që ato konsiderohen të vlefshme si në konfliktet e armatosura ndërkombëtar ashtu edhe në ato të brendshme. Nga këndvështrimi i mbrojtjes, precedenti e ICTY në rastin Celebici i referohet gjendjes së okupimit, gjë që nuk ishte rasti gjatë konfliktit të armatosur në Kosovë. Qëndrimi i mbrojtjes është se implementimi i Nenit 3 të Përbashkët të Konventave të Gjenevës ishte i ligjshëm vetëm në rastin e sipërpërmendur dhe ky nen nuk i referohet pronës se mbrojtur, por vetëm personave të mbrojtur. 6. Shkeljet e pretenduara në aktgjykim të cilat kanë të bëjnë me dënimin. Mbrojtja kontestoi pjesën e aktgjykimit që ka të bëjë me dënimin e shqiptuar (Neni 367 (1)), duke pohuar se gjykata e shkallës së parë gaboi kur mori mungesën e pendimit si rrethanë rënduese, me rastin e përcaktimit të dënimit. Sipas mbrojtjes, pritjet që i pandehuri të pendohet përbëjnë shkelje të parimit të prezumimit të pafajësisë, sepse ajo do ta detyronte të akuzuarin të deklarohet fajtor. Për më shumë, kjo do të ishte në kundërshtim me Nenin 41 të LP të RFJ-së, meqenëse nocioni i pendimit apo edhe vetëm keqardhja nuk është përfshirë në rrethanat e përgjithshme që duhet të marren parasysh me rastin e përcaktimit të dënimit. Në ankesën e tij, i akuzuari Miroslav Vuckoviq hedh poshtë të gjitha akuzat që i vihen në barrë dhe deklarohet i pafajshëm. Përgjigja ndaj këtyre ankesave erdhi nga Zyra e Prokurorit Publik Ndërkombëtar të Kosovës, më 16.04.2004, përmes së cilës ai shpreh mendimin se ankesat e mbrojtjes janë të pabazuara dhe si të tilla duhet të refuzohen, kurse aktgjykimi duhet të vërtetohet. Në lidhje me shkeljet e pretenduara të ligjit penal, ZPPK-ja qëndroi pranë bindjes se aktgjykimi ka plotësuar në mënyrë adekuate kërkesën për të provuar lidhjet në mes të të akuzuarit dhe forcave të armatosura, e nevojshme për kualifikimin ligjor të veprave penale si krime lufte. ZPPK-ja argumentoi se sipas të drejtës ndërkombëtare nocioni i kryesit të krimeve të luftës përfshin “individët e autorizuar në mënyrë të ligjshme, nga të cilët pritet që si zyrtarë publik, agjentë apo persona që mbajnë poste publike apo de facto përfaqësojnë Qeverinë, të mbështesin apo të përmbushin qëllimet e luftës” (Prokurori kundër Kayeshima dhe Ruzindana, Rasti Nr. ICTR –95-1-T, ICTR T. Ch. II 21 maj 1999, Paragrafi 175). Kjo kërkesë është plotësuar sepse i akuzuari veproi si pjesë e një grupi të civilëve të armatosur, disa nga të cilët ishin rezervistë të Armatës së Jugosllavisë; duke qenë i lidhur ngushtë me ta dhe pjesëtarë tjerë të Armatës Jugosllave, i akuzuari vepronte në emër të forcave të armatosura të Jugosllavisë. Zyra e Prokurorit Publik të Kosovës hedh poshtë pohimet e avokatit mbrojtës se e drejta humanitare ndërkombëtare është zbatuar në mënyrë të gabuar sa i përket çështjes së shkatërrimit të pronave të civilëve shqiptarë. Nga perspektiva e ZPPK-së, konventat ndërkombëtare ndalojnë shkatërrimin e pronave personale dhe të luajtshme që nuk arsyetohet nga domosdoshmëria ushtarake në të gjitha rrethanat e konfliktit të armatosur dhe jo vetëm në rastet e pushtimit nga forcat e huaja.

8

Sa i përket pretendimit të mbrojtjes se gjykata ishte e njëanshme për shkak se refuzoi mocionin e paraqitur nga mbrojtja, përmes së cilit kërkonte diskualifikimin e gjyqtares profesionale vendore, Emine Kaqiku, ZPPK-ja konsideron se ky argument nuk mund të pranohet, meqenëse ankuesi nuk arriti të përmbushë pragun e provës së kërkuar në mënyrë që kërkesa të plotësohet [“Pala e interesuar është e obliguar të ofrojë dhe paraqesë prova që do ta bënin të besueshme ekzistencën e rrethanave të tilla” (Grubac Vasilijeviq, Koment mbi KPP-në, Neni 41 (9)]. ZPPK-ja hodhi poshtë në mënyrë të përgjithshme pretendimet e mbrojtjes se gjykata ishte e njëanshme kundrejt të akuzuarit. ZPPK-ja i referohet vendimit të Gjykatës Supreme Ap. Nr. 194/2002 të datës 1 maj 2003, e cila vjen në përfundim, duke u bazuar në vlerësimet subjektive dhe objektive, se nuk ka provë që mund të konstatojë nëse një trup gjykues ishte i njëanshëm apo paragjykues, respektivisht se shfaqi njëanshmëri kundër të akuzuarit. ZPPK-ja hodhi poshtë si të pabazuara të gjitha pohimet e mbrojtjes që kishin të bëjnë me shkeljet e supozuara të dispozitave të kodit të procedurës penale. Më tutje, ZPPK-ja nuk pajtohet me asnjë nga pretendimet e mbrojtjes që kanë të bëjnë me pohimet mbi përcaktimin e gabuar dhe jo të plotë të fakteve, posaçërisht atyre që flasin për pasigurinë dhe mungesën e kredibilitetit të dëshmitarëve të prokurorisë. Në veçanti, ZPPK-ja hedh poshtë pretendimet e avokatëve mbrojtës se gjykata, pas refuzimit që ua bëri një pjese të dëshmive të dëshmitarëve ku ata pohonin se i akuzuari kishte pozitë lideri gjatë ngjarjeve, duhet t’i kishte konsideruar dëshmitë e tyre si jo të besueshme në tërësi. ZPPK-ja është e mendimit se nuk kishte asnjë arsye që gjykata të marrë një vendim të tillë sepse deklaratat që kishin të bëjnë me pozitën udhëheqëse të personit në ngjarje është e ndarë dhe e veçantë nga përshkrimi i fakteve të përjetuara, duke shtuar më tej se është e vështirë të vlerësohet nga jashtë struktura e brendshme e një grupi. ZPPK-ja iu referua vendimeve të mëhershme të Gjykatës Supreme të Kosovës (AP Nr. 194/2002) që vendosnin rregullat për vlerësimin e besueshmërisë së deklaratave të dëshmitarëve dhe përfundon se gjykata e shkallës së parë ka vepruar në përputhje të plotë me to. ZPPK-ja shpreh mendimin se gjykata ka përjashtuar dhe hedhur poshtë në mënyrë bindëse versionin e të akuzuarit se ai ishte dash i kurbanit dhe viktimë e një komploti. Sa i përket deklaratës së mbrojtjes se nuk është sqaruar elementi i bashkëpunimit, ZPPK-ja shpreh mendimin se në arsyetimin e aktgjykimit, gjykata tregoi qëllimin dhe vullnetin e të akuzuarit që bashkë me persona tjerë me të njëjtin qëllim të kryejnë krimet në fjalë. Për më tepër, ZPPK-ja theksoi se për të treguar bashkëpunimin mes të akuzuarit dhe personave tjerë, gjykata nuk ka nevojë t’i vërtetojë të gjitha detajet për ekzistencën e marrëveshjes fikse në mes të personave të përfshirë, por bashkëpjesëmarrja mund të nxirret nga rrethanat e këtij rasti, që tregojnë përtej dyshimit të bazuar se personat e përfshirë duket se ishin të koordinuar, duke përjashtuar mundësinë e kryerjes së veprave nga një palë për të cilat pala tjetër nuk ka njohuri [Shih Llazareviq, Komente mbi LPJ-në: “Bashkëkryerja kërkon koordinimin e aktiviteteve, bashkërendimin e vetëdijshëm dhe të vullnetshëm të

9

aktiviteteve, ku përjashtohet mundësia që njëra palë të mos jetë në njohuri për veprat e palës tjetër. Kjo nuk do të thotë se bashkëkryerja nënkupton dhe kërkon ndonjë formë të marrëveshjes fikse. Një marrëveshje e tillë mund të jetë e padeklaruar. Ajo mund të jetë rrjedhojë e veprimeve të caktuara…” ].. Sa u përket pohimeve për shkeljen e Nenit 6, paragrafit 3 (b) të KEDNJ-së, ZPPK-ja kundërshton deklarimet e mbrojtjes së të akuzuarit se është shkelur e drejta për kohë adekuate dhe lehtësime të nevojshme për përgatitjen e mbrojtjes. Në lidhje me kufizimin kohor për fjalimin përmbyllës të avokatëve mbrojtës, ZPPK-ja thotë se ajo ishte objektivisht e arsyeshme dhe e mjaftueshme në kuptim të Nenit 6 (3) (b) të KEDNJ-së dhe meqenëse procesverbali i gjykimit kryesor nuk flet për asnjë kundërshtim apo mocion nga ana e mbrojtjes në lidhje me datën e mbajtjes së fjalimeve të tyre, ZPPK-ja konkludon se pohimet e mbrojtjes janë pretencioze. ZPPK-ja argumenton se ligji i aplikueshëm i procedurës penale parasheh që procesverbali duhet të ndërpritet në momentin e përmbylljes së sesionit, që do të thotë në momentin e shpalljes së vendimit. Përfundimisht, Neni 309, paragrafi 2 nuk parasheh të drejtën e mbrojtjes që ta ketë në dispozicion tekstin e fjalimit përmbyllës të prokurorit në kohën kur ky i fundit është duke e mbajtur fjalimin, sikurse që as Neni 6 i KEDNJ-së nuk përmban të drejtën për qasje të menjëhershme në procesverbal. Edhe po të dëshmohet se përkthimi i fjalimit përmbyllës të prokurorit sikurse edhe një pjesë e procesverbalit nuk ishin në dispozicion menjëherë pas shpalljes së aktgjykimit, kjo shkelje nuk mund të përbëjë arsye për ankesë duke u thirrur në Nenin 364, paragrafin 2 të KPP-së, meqenëse shkelja nuk ndodhi as gjatë gjykimit kryesor e as në momentin e shpalljes së aktgjykimit. Në fakt, asnjë nga këto shkelje nuk kanë ndikuar e as që kanë mundur të ndikojnë në marrjen e një vendimi të ligjshëm dhe adekuat. Në fund, ZPPK-ja nuk pajtohet me pretendimin e mbrojtjes se gjykata ka shkelur parimin e prezumimit të pafajësisë në momentin kur e ka konsideruar mungesën e pendimit nga ana e të akuzuarit si rrethanë rëndues. ZPPK-ja pranon se rrethanat rënduese dhe lehtësuese duhet të vlerësohen në dritën e të drejtës së të akuzuarit për t’u mbrojtur. Rrjedhimisht, mungesa e shprehjes së pendimit si një faktor rëndues mund të cenojë direkt apo indirekt të drejtën e lirisë nga vet-inkriminimi i të akuzuarit, siç është përcaktuar në Nenin 6 të KEDNJ. Sidoqoftë, ZPPK-ja konkludon se kjo nuk ka ndodhur meqenëse gjykata nuk ka përdorur termin “pendim”, por shprehjen e “keqardhjes”, që nuk nënkupton deklarimin e ndonjë përgjegjësie për veprat penale. Diskutimi dhe gjetjet Gjykata Supreme ka konstatuar se dënimi ndaj të akuzuarit është bazuar në vlerësimin e pasaktë dhe jo të plotë të provave dhe me vërtetimin e pasaktë të fakteve (Neni 366 i KPP-së). Me rastin e marrjes së këtij vendimi, Gjykata Supreme e Kosovës është mbështetur në një numër të mospërputhjeve dhe kundërthënieve të gjetura në provat inkriminuese, mbi të cilat është mbështetur gjykata e shkallës së parë, e të cilat minojnë bazën faktike të akuzave. Për këtë arsye Gjykata Supreme ka vendosur që vendimi të anulohet ndërsa rasti të kthehet në rigjykim, në përputhje me Nenin 385 (1) të KPP-së. Prandaj edhe nuk ekziston më nevoja që të diskutohen shkeljet e pretenduara procedurale. Gjykata Supreme vendosi t’i shqyrtojë pikat e zgjedhura të

10

ligjit, me qëllim që kjo të shërbejë si udhërrëfyes për rigjykim dhe që mund të jetë me interes në procedurat e mëtutjeshme; këto janë shqyrtuar infra (më poshtë). Çështja e kredibilitetit të dëshmitarëve. Gjykata e shkallës së parë pranoi ekzistimin e kundërthënieve, mospërputhjeve dhe paqëndrueshmërinë në deklaratat e dëshmitarëve të paraqitura në rigjykim në krahasim me deklaratat e tyre të mëhershme, të dhëna në fazat e hershme të procedurës penale si dhe me faktet e vërtetuara në mënyrë të pakundërshtueshme. Gjykata e shkallës së parë sqaroi se ajo e adresoi çështjen e kredibilitetit “për secilin dëshmitar veç e veç e jo të të gjithëve së bashku”, edhe për shkak se nuk e gjeti të besueshme teorinë e mbrojtjes se i akuzuari ishte viktimë e komplotit të bazuar në armiqësitë etnike dhe pritjet për dënimin e të pandehurit pas arrestimit të tij. Gjykata e shkallës së parë vendosi të mos mbështetet në dëshmitë e disa prej dëshmitarëve, duke i konsideruar deklaratat e tyre të pasigurta. Ajo e bazoi dënimin e të akuzuarit në provat inkriminuese të ofruar nga dëshmitarët e prokurorisë Ekrem Beka, Hetem Sahiti, Abedin Jashari, Selim Sahiti, Shemsi Sahiti dhe Gani Beka, deklaratat e të cilëve janë konsideruar të besueshme dhe të sigurta, përkundër kundërthënieve, dallimeve dhe mospërputhjeve ekzistuese. Gjykata e shkallës së parë i konsideron kontradiktat dhe mospërputhjet si të arsyetueshme me sqarimin e mëposhtëm:

a) mungesa e konsistencës dhe mospërputhjet në deklaratat e dëshmitarëve ishin rezultat i standardeve të ndryshme të saktësisë dhe perceptimit gjatë marrjes në pyetje të dëshmitarëve në faza të ndryshme të procedurës penale si dhe në mënyrën e mbajtjes së procesverbalit [“(…) procesverbali i mbajtur gjatë seancave dëgjimore, marrë në përgjithësi, nuk ishte sa duhet i besueshëm”, sepse “në gjykimin e parë trupi gjykues ishte i përkushtuar të dëgjoj shumë dëshmitarë, ashtu siç ishin propozuar nga prokuroria, pa hyrë në shumë detaje, me përjashtime në raste të rralla”(…), faqja 11 e aktgjykimit];

b) mungesa e konsistencës në deklaratat e dëshmitarëve gjithashtu mund të jetë rezultat i traumës, stresit të madh apo frikës të cilës i ishin nënshtruar dëshmitarët gjatë këtyre ngjarjeve, gjë që ka ndikuar në zvogëlimin e “saktësisë së perceptimeve të tyre dhe kujtimin e ngjarjeve” [faqja 12 e aktgjykimit];

Gjykata Supreme e Kosovës pajtohet me Gjykatën e Qarkut se prezenca e kundërthënieve apo mungesa e konsistencës nuk diskualifikon në mënyrë automatike dhe a limine dëshminë e dëshmitarit. Në përgjithësi, gjykata nuk duhet t’i trajtojë mospërputhjet e vogla në mes të dëshmive të dëshmitarëve të ndryshëm apo në mes të dëshmive të të njëjtit dëshmitar si diskredituese për dëshminë në tërësi, në rastet kur dëshmitari në fjalë ka treguar thelbin e incidentit në detaje të hollësishme. Sidoqoftë, kjo qasje duhet të ndryshojë varësisht nga kualiteti i dëshmisë së dëshmitarit në raport me thelbin e incidentit. Gjykata Supreme thekson se në secilin rast gjykata duhet të shqyrtojë natyrën e kontradiktave, si për shembull: a kanë të bëjnë kontradiktat me elementet faktike substanciale apo dytësore (sekondare), a janë të justifikueshme ato apo jo dhe, shikuar në dritën e të gjitha rrethanave, a flasin kundërthëniet e tilla për mos sinqeritet të qëllimshëm të dëshmitarit.

11

Pavarësisht nëse kontradiktat dhe mospërputhjet janë të arsyetueshme (pranueshme) apo jo dhe nëse janë relevante për elementet kryesore të veprës penale, ato duhet të sqarohen deri shkallën që në fund dëshmia të mos ketë asnjë dyshim sa u përket këtyre elementeve. Përndryshe, në përputhje me prezumimin e pafajësisë, gjykata duhet të veprojë in dubio pro reo. Në rastet kur flitet për çështje që përcakton përgjegjësinë penale siç është identifikimi i të akuzuarit në ngjarjen penale, kontradiktat që kanë të bëjnë me elementet faktike siç është kriteri që ka të bëj me identifikimin e të akuzuarit në mesin e kryesve tjerë, veprimet specifike që i mvishen të akuzuarit dhe, natyrisht, deklarata që lidhen me kohën dhe vendin e ngjarjeve të tilla që kundërshtojnë alibinë e të akuzuarit nuk duhet të injorohen lehtë. Gjykata Supreme gjithashtu pajtohet me Gjykatën e Qarkut se mospërputhjet dhe kontradiktat në dëshmitë e dëshmitarëve mund të rezultojnë nga tiparet natyrore të perceptimit të njeriut, e kjo vlen sidomos në rastin e dëshmitarëve që kanë kaluar ngjarje traumatike dhe për shkaqe të kërkesave procedurale duhet dhënë versionin e tyre për të njëjtën ngjarje në disa raste. Sidoqoftë, duke u nisur nga fakti i pranuar se me kalimin e kohës njerëzit natyrisht se i harrojnë faktet, dhe se gjendja e frustrimit të rëndë pengon perceptimin dhe memorizimin e fakteve, gjykata mund të justifikoj pasaktësitë e vogla të pritshme, ndryshime në kronologjinë e ngjarjeve dhe konfuzion të elementeve të ngjarjeve të ndryshme. Fenomeni i kundërt – kur dëshmia vjen duke u përmirësuar, kur paralelisht me zhvillimin e procedurës sigurohen më shumë detaje - kërkon një shpjegim të veçantë. Gjykata duhet të mbikëqyr në mënyrë të kujdesshme të gjitha rastet kur zbulohet ndonjë model i inkriminimit në rritje në dëshminë e dëshmitarëve, duke përfshirë edhe rastet kur identifikimi i të akuzuarit ose mveshja e kryerjes së aktivitetit të caktuar kriminal bëhet pjesë e dëshmisë në seancat e mëvonshme. Për më tepër, Gjykata Supreme vlerëson rëndësinë e mbajtjes së procesverbalit të detajuar dhe të besueshëm gjatë hetimit për konstatimin e fakteve. Në të vërtetë, kjo është edhe logjika prapa dispozitës që përcakton se akuzat serioze, si rregull, duhet të paraprihen nga një hetim - Neni 161 i KPP-së. Me qëllim që të plotësohen kërkesat që lidhen me zhvillimin e hetimeve në rastet e rënda dhe komplekse dhe të sigurohet korrektësia e veprimeve, ekzistojnë disa garanci që i janë bashkëngjitur procedurës së kryerjes së veprimeve, për shembull: që hetimi të kryhet nga një gjyqtar, që dëshmitari të sanksionohet për dëshmi të rreme, që palët të kenë të drejtë të jenë të pranishëm dhe të bëjnë pyetje, që ata të kenë qasje në të dhënat, që të kenë të drejtë të kërkojnë të bëhen korrigjime dhe që pas përfundimit të dëshmisë ajo të lexohet dhe të nënshkruhet nga dëshmitari. Për pasojë, në rastet kur organet e administrimit të drejtësisë janë të kënaqura me përmbajtjen dhe formën e të dhënave hetimore, mospërputhjet thelbësore që ndodhin më pas në mes të dëshmisë të dhënë në hetuesi dhe asaj në gjykim nuk duhet të injorohen në mënyrë automatike dhe kolektive duke e favorizuar prokurorinë. Përkundrazi, është detyrë e gjykatës që, në përputhje me prezumimin e pafajësisë dhe barrën e provave që rrjedh nga ajo, të bindet me siguri se mospërputhjet kanë ndodhura pavarësisht sinqeritetit dhe besueshmërisë së dëshmitarëve. I njëjti rregull duhet të vlejë, madje në mënyrë edhe më rigide, me rastin e dëshmisë në rigjykim në raport me dëshminë e dhënë në gjykimin e parë. Pranimi i qasjes së kundërt, për shembull, injorimi i mospërputhjeve të përsëritura dhe kontradiktave në deklaratat e mëparshme derisa dëshmitarët të krijojnë një dëshmi të

12

qëndrueshme inkriminuese do të ishte në kundërshtim me vlerësimin racional të provave dhe prezumimin e pafajësisë. Së fundi, Gjykata Supreme pajtohet se besueshmëria e dëshmitarëve, pa marrë parasysh motivin që mund ta kenë për të dhënë dëshmi të rreme, është diçka që duhet të vlerësohet në baza individuale për secilin dëshmitar. Nuk do të ishte e drejtë e as korrekte që një dëshmitar të konsiderohet esencialisht jo kredibil vetëm sepse ai ose ajo i përket një grupi të caktuar etnik, e as nëse ai është viktimë e krimeve të kryera nga pjesëtarë të të njëjtit grup etnik si i akuzuari. Kjo nuk do të thotë se urrejtja etnike nuk është asnjëherë bazë për të dyshuar në besueshmërinë e dëshmitarëve të caktuar. Një vlerësim i këtillë mund të bëhet në dritën e rrethanave të secilit dëshmitar veç e veç, nga përfshirjen e tij apo saj në ngjarje dhe interesit në procedurë dhe shqetësimeve tjera që mund të verifikohen duke u mbështetur në prova. Duke pas këtë parasysh, Gjykata Supreme konstaton se Gjykata e Qarkut nuk arriti të arsyetojë mjaftueshëm përgënjeshtrimin e pretendimeve të mbrojtjes për fabrikimin e akuzave, sidomos kur bëhet fjalë për rrethanat e mëposhtme:

- Se të gjithë dëshmitarët kanë qenë drejtpërdrejt të dëmtuar gjatë konfliktit nga veprimet e forcave serbe, për më tepër, ata bëjnë kërkesë për kompensim. I akuzuari posedon prona në atë vend. Për këtë arsye, dëshmitarët mund të jenë të motivuar personalisht për ta inkriminuar të akuzuarin;

- Se dëshmia e pesë [5] dëshmitarëve të prokurorisë që e implikuan drejtpërdrejt të akuzuarin në krime serioze është diskredituar në tërësi gjatë gjykimit dhe atë pa zbuluar asnjë arsye individuale për inkriminim të rrejshëm të tij – duke lënë të dyshohet për mundësinë e konspiracionit;

- Se pjesa më e madhe e dëshmitarëve në dëshmitë e të cilëve është mbështetur gjykata për dënimin e të akuzuarit, ishin fqinjë dhe kishin lidhje familjare me njëri me tjetrin [me përjashtim të Abedin Jasharit, të gjithë tjerët u takojnë dy familjeve: familjes Beka dhe asaj Sahiti] dhe dëshmitarët, dëshmitë e të cilëve u diskredituan nga gjykata, me përjashtim të njërit, ishin gjithashtu të Sahitajve. Dëshmitarët për të cilët u konstatuan se nuk janë të besueshëm kishin dëshmuar në forma të ndryshme për të njëjtat ngjarje sikurse edhe dëshmitarët e besueshëm, duke implikuar të akuzuarin dhe duke konfirmuar prezencën e njëri tjetrit në skenën e krimeve të pretenduara.

- Se kishte edhe dëshmitarë të tjerë që e kishin inkriminuar të akuzuarin, por nga të cilët prokuroria hoqi dorë, siç duket për shkak të mungesës së kredibilitetit meqenëse të dhënat e dëgjimeve paraprake treguan kundërthënie të mëdha në dëshmitë e tyre;

- Se dëshmitarët e prokurorisë në të cilët u mbështet gjykata për ta dënuar të akuzuarin, e njëjta gjykatë i gjeti jo kredibil për faktin se ia kishin mveshur të akuzuarit e pozitën udhëheqësit. Ky element tregon se dëshmitarët ishin të prirë ta inkriminojnë të akuzuarin pa pasur njohuri apo përjetime për ngjarjet në fjalë.

Në mendimin e Gjykatës Supreme, rrethanat e sipërpërmendura kërkojnë vlerësimin e përgjithshëm të dëshmisë së dëshmitarëve nga aspekti i konspiracionit të mundshëm, përpos vlerësimit të tyre në mënyrë të hollësishme për aspektin e konsistencës së brendshme. Gjykata Supreme ka shqyrtuar në tërësi shkresat e lëndës për të verifikuar nëse gjykata e shkallës së parë i ka vlerësuar me korrektësi mospërputhjet dhe

13

kundërthëniet në deklaratat e dëshmitarëve në të cilët është mbështetur ajo dhe nëse ato ishin me të vërtetë të parëndësishme dhe të arsyetueshme nga rrethanat. Sa i përket ngjarjes që lidhet me sulmin kryesor në fshatin Gushavc, më 15 prill 1999, Gjykata Supreme gjen se deklaratat e dëshmitarit Selim Sahiti kundërshtojnë ato të Shemsi Sahitit. Ky i fundit dëshmoi në rigjykim se ai ka qëndruar në shtëpinë e tij së bashku me të ëmën gjatë gjithë kohës, prej orës 9 të mëngjesit, kur filloi sulmi ndaj fshatit, deri në ora 4 pasdite, kur i akuzuari bashkë me personat tjerë të unifomuar iu afruan shtëpisë së tij. Dëshmitari deklaroi se në atë momenti ishte larguar nga shtëpia, duke e lënë të ëmën vetëm, meqë askush tjetër nuk ishte me aty. Shemsi Sahiti, nga ana tjetër, dëshmoi në rigjykim se ai bashkë me familjen e tij kishte fjetur në shtëpinë e Selimit para sulmit në Gushavc dhe të gjithë ata, përfshirë këtu edhe Selim Sahitin me familjen e tij, kishin braktisur shtëpinë menjëherë pasi filloi sulmi në Gushavc, duke e lënë nënën e Selimit pas. Meqenëse është konstatuar në mënyrë të pakundërshtueshme nga burimet neutrale se sulmi mbi fshatin Gushavc filloi në mëngjes, deklaratat e këtyre dy dëshmitarëve janë në kundërshtim flagrant me njëra-tjetrën dhe kjo kundërthënie nuk është e parëndësishme sepse hedh dyshim në prezencën e njërit apo të dy dëshmitarëve në skenën e krimit në kohën kritike dhe rrjedhimisht në identifikimin e të akuzuarit. Gjykata Supreme më tej vëren përpjekjet e Lufti Sahitit për ta vërtetuar dëshminë e sipërpërmendur. Procesverbali nga rigjykimi tregon se në ditën e parë të marrjes së tij në pyetje, Lufti Sahiti deklaroi se ai e kishte parë Selim Sahitin duke u larguar nga shtëpia, kurse se ai me familje kishin qëndruar në Vinarce në kohën kur ndodhi sulmi në shtëpinë e tij. Gjatë ditës së dytë të marrjes në pyetje, dëshmitari deklaroi se nuk kishte qenë në gjendje të shohë se kush po largohej e kush jo, por atij i kishte thënë Shemsi Sahiti se nëna e Selimit ishte lënë vetëm në shtëpi. Në gjykim ai theksoi se pas përfundimit të sulmit bashkë me Shemsiun kishin shkuar në shtëpinë e Selimit për të mësuar për fatin e nënës së tij. Ata iu afruan murit të Bejtullah Sahitit por nuk guxuan të shkojnë më tej. Shtëpia akoma po digjej. Në rigjykim, dëshmitari dëshmoi se kishte shkuar në shtëpinë e Selim Sahitit dhe kishte konstatuar se nëna e Selimit nuk ishte aty. Sipas dëshmisë së tij, sulmi filloi në ora 16.00 dhe bombardimi zgjati për 10-20 minuta. Nga koha e fillimit të bombardimit e deri në momentin kur ata panë Mosën duke e sulmuar shtëpinë e Selimit kishte kaluar një deri një orë e gjysmë. Sipas dëshmisë së dhënë në rigjykim, sulmi mbi Gushavc filloi në mëngjes, ndërsa i akuzuari së bashku me kryesit tjerë të veprave penale arritën në shtëpinë e Selimit rreth orës 01.00 të pasdites. Duhet theksuar se Shemsi Sahiti asnjëherë nuk ka thënë se, po të njëjtën mbrëmje, ishte kthyer përsëri në shtëpinë e Selimit bashkë me Lufti Sahitin për të mësuar për fatin e nënës së Selimit. Dëshmia e Lufti Sahitit është hedhur poshtë nga Gjykata e Qarkut pa u analizuar në tërësi dhe në kontekst të dëshmive të dëshmitarëve tjerë, për shkak të një elementi tjetër faktik të pasaktë të konstatuar nga gjykata. Gjykata Supreme konstaton se ekzistojnë edhe mospërputhje tjera në dëshminë e Shemsi Sahitit, si për shembull në lidhje me të shtënat nga kodra, në shtator të vitit 1998. Gjatë dëgjimit hetimor, Shemsi Sahiti fajësoi të akuzuarin dhe personat tjerë të apostrofuar për të shtënat, por nuk përmendi të ketë identifikuar ndonjë nga ata që po gjuanin. Në gjykimin e parë ai sqaroi se njohuritë që kishte mbi personat përgjegjës

14

për të shtënat vinin nga bashkëfshatarët e tij, të cilët kishin folur me përfaqësuesit serbë dhe këta u kishin treguar se Bozhuri, Miroslav [Vuckovic] dhe shokët e tij ishin përgjegjës për të shtënat dhe se ata, përfaqësuesit e serbëve, nuk ishin në gjendje t’i bindin që të mos sillen kështu. Kurse gjatë rigjykimit, Shemsi Sahiti pretendonte të kishte parë të akuzuarin duke shtënë, madje ofroi edhe përshkrimin e teshave të tij – identike me teshat që pohohet se i kishte veshur i akuzuari gjashtë (6) muaj më vonë, gjatë sulmit ndaj fshatit Gushavc. Gjatë gjykimit të parë, dëshmitari Selman Avdiu, për të cilin thuhet se kishte marrë pjesë në mbledhjen me përfaqësuesit e serbëve, e përshkroi mbledhjen dhe informatat e marra atje në të njëjtën mënyrë si versioni që e kishte dhënë Shemsi Sahitit në gjykimin e parë. Për shembull, ai tha se për përfshirjen e Vuckoviqit në të shtëna kishte dëgjuar në atë takim. Përsëri, Gjykata e Qarkut refuzoi dëshminë e Selman Avdiut bazuar në elementin faktik që nuk lidhet me këtë deklaratë dhe nuk e analizoi këtë pjesë të deklaratës së tij në raport me dëshminë e Shemsi Sahitit. Kjo analizë është e nevojshme sepse (mos)përputhja e dukshme e këtyre dy dëshmive mund të tregoj ose konspiracion në mes të dëshmitarëve ose, e kundërta, se përshkrimi i ngjarjeve është dhënë në mënyrë të pavarur duke konfirmuar kështu se pjesëmarrja e Vuckoviqit në të shtënat e përmendura ishte vetëm një thashetheme. Elementi i fundi që shqyrton Gjykata Supreme në lidhje me të shtënat e shtatorit është fakti se Gjykata e Qarkut nuk arriti të analizojë në mënyrë kritike nëse dëshmitarët kishin ndonjë mundësi që të dallonin se kush po gjuante, duke u nisur nga pohimet unanime se të shtënat filluan pas orës 20:00, që do të thotë së bëhet fjalë për një periudhë të errët të ditës1 dhe, nëse vërtet e kanë njohur të akuzuarin, si ka mundësi që ata ta identifikojnë vetëm atë në mesin e personave që qëllonin. Gjykata Supreme e konsideron edhe më të dyshimtë këndvështrimin e mbrojtur nga gjykata e shkallës së parë kur ka pranuar dëshminë e Hetem Sahiti pa i diskutuar kontradiktat dhe mospërputhjet e dukshme mes dëshmisë së tij të dhënë në gjykim dhe dëshmitë e nxjerra nga i njëjti dëshmitar në fazat e mëhershme të hetimeve. Hetem Sahiti para gjykatësit hetues shprehimisht e mohoi ta ketë njohur personalisht ndonjërin nga kryesit e veprave penale që kishin marrë pjesë në djegien dhe plaçkitjen e shtëpive shqiptare në fshatin Gushavc. Gjithashtu, ai asnjëherë nuk përmendi të ketë qenë dëshmitar i djegies dhe plaçkitjes së shtëpisë së Abit Sahitit, babait të tij, gjatë sulmit në Gushavc. Ai tregoi qartë se fshatarët tjerë i kishin thënë se fajtorë për plaçkitjen dhe djegien e shtëpive në fshatin Gushavc ishte i akuzuari së bashku me Bozhurin dhe fëmijët e tyre. Gjatë fazave të mëvonshme të hetimeve, dëshmitari pretendonte se ishte i sigurt që e kishte parë të akuzuarin, Bozhurin dhe fëmijët e tyre në ngjarjet në fjalë, duke përfshirë edhe aktin e vënies së zjarrit në shtëpinë e Jakup Sahitit dhe momentin e arritjes sw tyre në Gushavac dhe plaçkitjen e gjësendeve shtëpiake, pak pas së cilës shtëpia u dogj. Gjykata Supreme konstaton se ky dallim nuk mund të arsyetohet me faktorët e sugjeruar nga gjykata e shkallës së parë, siç janë pasaktësia e procesverbalit të hetimit apo hetimi përgjithësisht jo kualitativ. Hetem Sahiti duhet ta dinte se po dëshmonte në 1 Sipas http://www.eurometeo.com/english/ephem më 24 shtator në gjerësinë gjeografike të Nishit Dielli perëndon në ora 18:29

15

rastin kundër Vuckoviqit. Duket shumë e pabesueshme se dëshmitari nuk do ta kishte përmendur prezencën e të akuzuarit në sulmin mbi fshatin Gushevc dhe pjesëmarrjen e tij në djegien e shtëpisë së Jakup Sahitit. Një mospërputhje e tillë është me rëndësi të madhe sepse ka të bëjë me thelbin e dëshmisë, gjegjësisht identifikimin e të akuzuarit në ekzekutimin aktual të veprave penale për të cilat ai po dëshmonte. Për më tepër, në deklaratat e dhëna nga dëshmitari mund të gjenden mospërputhje tjera që hedhin dyshim për prezencën e tij në skenën e krimit apo aftësinë reale për t’i perceptuar ngjarjet. Në dëshminë në lidhje me djegien e shtëpisë së Jakup Sahitit dhënë në gjykim, dëshmitari deklaroi se shtëpia e Jakupit u dogj më 10 prill 1999 në ora 12:00 të mesditës. Ai e pa ngjarjen meqenëse ndodhej në shtëpinë e xhaxhait të tij (Hamit Sahitit) bashkë me persona tjerë, përfshirë Shemsi Sahitin, rreth 100 metra larg nga shtëpia e Jakupit. Në rigjykim dëshmitari pohoi se ai ishte vetëm teksa shihte këtë ngjarje. Sa i përket plaçkitjes së shtëpisë së Abit Sahitit, si në gjykimin e parë ashtu edhe në rigjykim, ky dëshmitar deklaroi se kamioni Mercedes 913 i Abit Sahitit u vodh të njëjtën ditë kur u krye sulmi ndaj fshatit dhe kur u dogjën dhe plaçkitën shtëpitë e Abitit, përderisa gjatë inspektimit të vendit të ngjarjes ai deklaroi ndryshe, duke dëshmuar se një ditë pas sulmit kamioni ishte akoma aty, në një nga garazhet pronë e Abit Sahitit. Gjithashtu, duhet theksuar se si në gjykim ashtu edhe në rigjykim dëshmitari asnjëherë nuk iu referua prezencës së babait të tij si dëshmitar i djegies dhe plaçkitjes së shtëpive të Abit Sahitit. Ai tha se ishte vetëm; dëshmia e tij nënkuptonte se i ati së bashku me pjesën tjetër të familjes ishte larguar me traktor për në fshatin Vinarcë. Nga të dhënat duket se dëshmitari përmend të atin si dëshmitar të ngjarjes vetëm me këtë rast, madje edhe e tregon vendin nga ku i ati e kishte përcjellë ngjarjen. Gjykata Supreme vëren se Abit Sahiti nuk ishte ftuar të dëshmojë në rigjykim, procesverbali i marrjes së tij në pyetje nga gjyqtari hetues dhe dëshmia e tij në gjykimin e parë vetëm u lexuan dhe u pranuan si provë. Përkundër kësaj, gjykata asnjëherë nuk e diskutoi këtë dëshmi. Të dhënat tregojnë se dëshmia e tij është në kundërshtim me atë të Hetem Sahitit në disa aspekte të rëndësishme, siç janë: nëse të gjitha shtëpitë u dogjën ditën e sulmit në Gushavc, nëse kamioni u vodh nga i akuzuari ditën e sulmit apo më vonë, nëse pas fillimit të sulmit Hetem Sahiti u largua nga shtëpia me familjen e tij dhe shkoi në Vinarcë apo u nda nga pjesa tjetër e familjes dhe qëndroi në fshatin e tij. Sidoqoftë, Abit Sahiti duket të mos ketë njohuri për faktin se djali i tij e kishte parë ngjarjen nga një vend aty pranë. Më tej, në referencë të djegies dhe plaçkitjes së shtëpive të Abit Sahitit, Gjykata Supreme vëren se gjykata e shkallës së parë pranoi si dëshmi inkriminuese deklaratat e dëshmitarëve të prokurorisë Hetem Sahiti dhe Gani Beka, pa shqyrtuar kontradiktat mes deklaratave respektive. Sipas dëshmitarit Hetem Sahiti, e gjithë ngjarja e djegies dhe plaçkitjes së shtëpive të Abit Sahitit zgjati jo më shumë se 40 minuta, duke filluar rreth orës 11:00, kohë gjatë së cilës kryesit e veprës penale plaçkitën shtëpinë, i mbushën kamionët, dogjën shtëpinë dhe më në fund u larguan. Megjithatë, sipas deklaratës së Gani Bekës, kryesit fillimisht nuk ishin në gjendje ta ndezin motorin e kamionit. Pastaj e shtynë kamionin në drejtim të kanalit, pas së cilës motori u ndez.

16

Automjetin fillimisht e lanë aty derisa e dogjën pjesën e sipërme të fshatit. Vetëm pas kësaj ata plaçkitën, i ngarkuan mallrat në kamion dhe u larguan. Mospërputhjet janë relevante sepse dëshmitarët duket se e vendosin të njëjtën ngjarje në kohërat të ndryshme dhe me dinamikë të ndryshme, duke hedhur dyshim në këtë mënyrë në korrektësinë e qasjes së ndjekur nga gjykata e shkallës së parë e cila i pranoi pa rezerva të dy deklaratat si prova inkriminuese. E njëjta gjë vlen edhe për ngjarjen e plaçkitjes dhe djegies së shtëpisë së Hetem Sahitit, pas 15 prillit të vitit 1999. Ekzistojnë shumë mospërputhje që u injoruan nga gjykata. Dëshmitari deklaroi gjatë rigjykimit se kur Mosa, Bozhuri dhe fëmijët e tyre e dogjën shtëpinë e tij, ata nuk ishin vetëm por kishte edhe njerëz tjerë në kodrat dhe malet përreth [sipas të gjitha gjasave duke mbikëqyrur situatën], madje kishte edhe persona të tjerë që po e shoqëronin Mosan dhe njerëzit e tij në këmbë. Në gjykimin kryesor, dëshmitari iu referua vetëm prezencës së të akuzuarit dhe kompanisë së tij [ Bozhurit dhe djemve]. Në rigjykim dëshmitari deklaroi se multikulivatori i tij ishte vjedhur në fund të prillit, ai beson se kjo ka ndodhur më 25 prill, po atë ditë kur bagëtia dhe prona tjetër e tij u vodh dhe u ngarkua nga i akuzuari në kamionin e Abitit. Kurse gjatë gjykimit ai deklaroi se multkultivatori u vodh nga i akuzuari ditën kur u dogj shtëpia e tij. Megjithatë, aspekti më i rëndësishëm është se aktgjykimi i referohet vetëm deklaratave të cilat Hetem Sahiti i dha gjatë rigjykim, përderisa gjykata edhe një herë ka injoruar faktin se i njëjti dëshmitar gjatë hetimeve ka deklaruar shprehimisht se nuk kishte qenë dëshmitar okular i asnjë prej ngjarjeve të shkatërrimit të pronave në fshatrat Gushavc apo Vinarc. Ai po ashtu deklaroi se i kishin thënë që i akuzuari ishte fajtor për ngjarjet në fjalë, version ky që qartazi bie në kundërshtim me versionin e dhënë në gjykatë. Dëshmitari i arsyetoi këto mospërputhje duke thënë se kishte harruar t’i theksojë disa nga faktet në hetuesi. Sqarimi i tillë kërkon vlerësim kritik nisur nga fakti se rrethanat të cilat tash po i përmend dëshmitari kanë të bëjnë me djegien e shtëpisë së tij dhe me identitetin e të dyshuarit (fakt që ka qenë i njohur për dëshmitarin në kohën e intervistës në hetuesi) dhe duket shumë e pa besueshme se ai do të harronte ta implikojë të dyshuarin në këto ngjarje. Si përfundim, është e qartë se në rastin e dëshmisë së Hetem Sahitit gjykata e shkallës së parë e vlerësoi dëshminë e këtij dëshmitari në rigjykim të ndarë nga ajo që kishte deklaruar në fazat e mëhershme të procedurës hetimore dhe nga dëshmitë e dëshmitarëve tjerë, prandaj duke vepruar në këtë mënyrë, gjykata kishte zgjedhur artificialisht një grup koherent të provave inkriminuese kundër të akuzuarit, duke shkelur kërkesat e Nenit 347 (2) KPP-së. Gjykata Supreme e Kosovës më tej konstaton se gjykata e shkallës së parë vendosi të pranojë dëshminë e dëshmitarit Ekrem Beka gjatë gjykimit, e cila kishte të bëjë me plaçkitjen dhe shkatërrimin e shtëpisë së Jakup Halitit, në fillim të prillit 1999 (faqet 16 dhe 17 të vendimit). Në dëshminë e tij, dëshmitari theksoi se ai e kishte njohur të akuzuarin si një nga kryesit dhe se i kishte treguar të atit për përfshirjen e të akuzuarit në plaçkitje, menjëherë pas ngjarjes. Kjo deklaratë është në kundërshtim me atë që kishte dëshmuar i njëjti dëshmitar para gjykatësit hetues, kur kishte thënë se nuk ishte në gjendje të njoh kryesit e veprave penale, meqenëse ata hynë në shtëpi shumë shpejt dhe se pas plaçkitjes kishte shumë tym, por se supozonte se gjashtë nga personat e

17

përfshirë në këto vepra ishin i akuzuari dhe djemtë e tij, sepse dëshmitari i kishte njohur ata si kryesit e një raundi të ri të plaçkitjes dhe djegies së shtëpive në lagjen Beka, që kishte ndodhur më vonë. Për më tepër, në gjykimin e parë Beka pohoi se ai e kishte parë ngjarjen me anë të dylbive, përderisa në rigjykim tha se kishte qenë në gjendje ta shoh atë me sy të lirë, duke përfshirë edhe detajet si rrobat dhe armët që mbanin kryesit. Natyra dhe kualiteti i mospërputhjeve në këtë rast (posaçërisht mungesa e dëshmive identifikuese për kryesit e veprave penale në deklaratat para gjykatësit hetues është në kontradiktë me identifikimin pozitiv të të akuzuarit gjatë rigjykimit, që konfirmohet nga detaji i dëshmitarit që ia kishte përmendur babait të tij përfshirjen e të akuzuarit në veprat në fjalë, menjëherë pas ngjarjes) janë të tilla që në mënyrë të arsyeshme e përjashtojnë ndikimin e faktorëve të cituara nga gjykata e shkallës së parë, për të qenë specifik: pasaktësitë e procesverbalit dhe/ose e kualitetin e marrjes në pyetje para gjykatësit hetues, traumën që kishte pësuar dëshmitari, gabueshmërinë e trurit të njeriut për shkak të kalimit të kohës etj. Duket se pretendimet e mbrojtjes e sqarojnë më mire natyrën dhe kualitetin e dallimeve. Mbrojtja pohon se ekziston një modeli në rritje e inkriminimit të të akuzuarit nga dëshmitarët. Gjykata Supreme gjithashtu konstaton se është shqetësues konkluzioni i gjykatës së shkallës së parë i nxjerrë pas dështimit të dëshmitarit Ekrem Beka për të dalluar se cili nga personat që merrnin pjesë në dramatizimin e improvizuar po e mbante armën; sipas sqarimit të gjykatës, shikimi në mbrëmjen e hershme të muajit prill mund të ketë qenë dukshëm më i mirë se shikimi në mesditën e një dite të vrenjtur prilli, duke bërë që kredibiliteti i këtij dëshmitari të mbetet i padëmtuar. Përderisa, në terma të përgjithshëm, deklarata në lidhje me shikueshmërinë mund të jetë e vërtetë, kushtet e shikueshmërisë në prill nuk ishin përcaktuar, e në veçanti nuk ishte vërtetuar se këto kushte do të kishin qenë “dukshëm më të mira”. Gjykata Supreme vëren paqëndrueshmëri në qasjen e gjykatës së shkalles së parë e cila në njërën anë e konsideron relevante të bëjë dramatizimin në kushtet e dhëna, në rastin konkret në një ditë të vrerët prilli, kurse në anën tjetër vendos të injorojë përmes një sqarimi abstrakt paaftësinë e Ekrem Bekës për të dalluar një element të tillë siç është nëse një person kishte apo nuk kishte armë. Në mendimin e Gjykatës Supreme pamundësia për identifikim të elementit në fjalë gjatë dramatizimit kërkon një vlerësim kritik të besueshmërisë së identifikimit të të akuzuarit nga Ekrem Beka, posaçërisht kur bëhet fjalë për mospërputhjet e sipërpërmendura në dëshminë e tij. Në dëshminë e Ekrem Bekës ka edhe mospërputhje tjera të cilat janë injoruar nga gjykata, e që kanë të bëjnë me sulmet në shtëpitë e familjes Sahiti. Së pari, duhet thënë se gjatë dëshmisë në hetuesi dhe gjatë gjykimit të parë dëshmitari Ekremi nuk i ishte referuar plaçkitjes dhe djegies së shtëpive të familjes Sahiti. Vetëm gjatë rigjykimit ai filloi të insistojë se plaçkitja e shtëpive të Xhevat dhe Mursel Sahitit u krye nga i akuzuari, Bozhuri, djemtë e tij dhe një sportist nga fshati Suvi Do; nga procesverbali i gjykimit të parë duket se dëshmitari e ka përmendur prezencën e sportistit në fjalë kur foli për fillimin e djegies së shtëpisë së Jakup Sahitit. Gjatë gjykimit të parë, dëshmitari la të kuptohej se në djegien iniciale të shtëpisë së Jakup Sahitit mori pjesë edhe një fqinj tjetër nga Suvi Do: një njeri i trashë, me flokë të zeza, që ishte parë duke vozitur një traktor Ferguson të mbushur me mallra të vjedhura. Sipas versionit të ofruar në rigjykim, ky person nuk ishte prezent në djegien e shtëpisë së Jakupit, por në plaçkitjen e shtëpisë së Xhevatit dhe nuk ishte atje me traktor.

18

Dëshmitari insistoi se traktorin e kishte përmendur vetëm që ta identifikojë personin e lartpërmendur sepse ai kishte pasur një traktor para lufte. Sipas tij këto mospërputhje ishin pasojë e një keqkuptimi. Duket qartë se ky sqarim i dëshmitarit nuk qëndron sepse po t’i referohemi deklaratës së tij të dhënë gjatë gjykimit të parë ai thotë se traktori ishte i ngarkuar me mallra të vjedhura. Për më tepër, në rigjykim dëshmitari tha se ai ishte vetëm kur po vëzhgonte plaçkitjen e shtëpisë së Murselit [në faqen e dytë të deklaratës së tij], sepse në kohën e ngjarjes “fshati ishte zbrazur dhe se ai “ishte i vetmi që ndodhej pranë vendit të ngjarjes”, kurse në faqen e tetë ai thotë: “Unë isha gjithmonë me kushëririn tim”. Duke iu referua ngjarjeve të njëjta, kolegji i Gjykatës Supreme vëren se të njëjtat konstatime e përmendura vlejnë edhe për dëshminë e ofruar nga dëshmitari i prokurorisë Abedin Jashari (faqe 17 e vendimit). Përderisa gjatë rigjykimit dëshmitari ishte mjaft bujar sa u përket detajeve për identifikimin e menjëhershëm të të akuzuarit si një nga kryesit e veprave penale, duke theksuar se e kishte njohur atë nga një distancë ajrore rreth 150 m, për shkak se i akuzuari çalonte, nga procesverbali duket qartë se i njëjti dëshmitar para gjyqtarit hetues kishte deklaruar se nuk kishte parë kush i kishte djegur shtëpitë, por vetëm kishte dëgjuar se ato ishin djegur nga Vuckoviqi, Bozhuri dhe djemtë e tyre. Prandaj del se dëshmitari gjatë hetimit kishte ofruar vetëm thashetheme, pas së cilave dëshmia e tij ka evoluar, por përsëri duke iu përshtatur modelit të inkriminimit në rritje. Gjykata Supreme nuk synon t’i përmend të gjitha kontradiktat në dëshmitë mbi të cilat Gjykata e Qarkut e ka mbështetur vendimin e saj. Mospërputhjet që u diskutuan supra janë të mjaftueshme për të kontestuar qasjen përmes së cilës gjykata ia atribuoi ato mungesës kolektive të saktësisë gjatë hetimit dhe faktorit të stresit si pasojë e ngjarjeve traumatike. Rrjedhimisht, saktësia e gjetjeve të gjykatës është vënë në dyshim. Gjykata Supreme pret që Gjykata e Qarkut t’i rishqyrtojë dëshmitë e dëshmitarëve gjatë rigjykimit. Vlerësimi i secilit dëshmitar duhet të bëhet në mënyrë individuale dhe duhet të përfshijë faktorët si: besueshmëria e identifikimit të të akuzuarit (në rastet kur kjo është e mundur) duke marrë parasysh rrethanat fizike në të cilat dëshmitari pohon ta ketë identifikuar atë; konsistenca e brendshme e dëshmisë, duke përfshirë edhe arsyetueshmërinë e dallimeve në mes të versioneve të ndryshme të së njëjtës ngjarje; konsistenca me dëshmitë e dëshmitarëve tjerë, duke dhënë edhe indikacione se mbi cilat mbështetet gjykata në rastet kur ka përshkrime të ndryshme të së njëjtës ngjarje si dhe të tregojë se cilat deklarata janë konsideruar si jo të besueshme. Gjatë vlerësimit të kredibilitetit të dëshmitarëve, Gjykata e Qarkut duhet të marrë parasysh faktorët e përgjithshëm që mund të kenë ndikim në kredibilitet (të identifikuar supra, në faqen 13 të këtij mendimi) dhe duhet t’i diskutojë ato në mënyrë specifike nga aspekti i pretendimeve të mbrojtjes në lidhje me ekzistimin e konspiracionit mes dëshmitarëve. Në rast se gjykata i gjen të vërtetuara disa apo të gjitha veprimet specifike të pohuara në aktakuzë, ajo duhet të vlerësojë nëse prova mbështet prezencën e elementeve përcaktuese të tezës se i akuzuari po vepronte në emër të forcave jugosllave dhe në bashkëpunim me to.

19

Çështja e ligjit të aplikueshëm Aktgjykimi i Gjykatës së Qarkut si dhe ankesat ndaj këtij vendimi krijojnë një dozë konfuzioni për shkak se i referohen të drejtës ndërkombëtarë humanitare me rastin e zbatimit të Nenit 142 të LP të RFJ-së. Gjykata Supreme në këtë rast trajton dy çështje: kornizën ligjore të zbatueshme varësisht nga natyra e konfliktit të armatosur dhe fushëveprimin e të drejtës ndërkombëtare në fuqi në përshkrimin e veprës penale të krimeve të luftës sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së. Sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së, që një vepër penale të kualifikohet si krim i luftës duhet të plotësohen kushtet e mëposhtme: a) Veprimi duhet të përmbajë një apo më shumë nga veprat penale të renditura sipas

Nenit 142, dhe b) Veprimi duhet të jetë në kundërshtim me rregullat e së drejtës ndërkombëtare në

fuqi gjatë kohës së luftës, konfliktit të armatosur apo pushtimit. Në referencë të kërkesës së dytë, gjykata mbajti qëndrimin se: “Është me rëndësi të bëhet dallimi në mes të veprave dhe kohës kur janë kryer ato në mënyrë që të përcaktohet nëse veprat janë kryer gjatë konfliktit të armatosur të brendshëm apo ndërkombëtar apo të dyjave bashkë. Periudha kohore e mbuluar nga aktakuza mund të ndahet në dy pjesë. (1) Periudha prej shtatorit të vitit 1998 deri në 24 mars 1999 dhe (2) periudha prej 24 marsit deri më 9 maj 1999. Gjykata e konsideron këtë të rëndësishme për shkak të arsyeve të mëposhtme. Së pari, analiza e konfliktit të armatosur në Kosovë mund të ndahet në këto dy periudha kohore për shqyrtim më të lehtë dhe së dyti, veprimet që mund të konsiderohen shkelje e ligjeve të së drejtës ndërkombëtare, ashtu siç kërkohet nga Neni 142, do të dallojnë varësisht se si kategorizohet konflikti i armatosur. Për më shumë, rregullat e së drejtës ndërkombëtare janë aplikuar në shkallë të ulët gjatë konflikteve të brendshme të armatosura. Veprimet nga Neni 142 që nuk janë përfshirë në Nenin 3 të Përbashkët të Konventave të Gjenevës të 12 gushtit të vitit 1949 (CA3) dhe Protokollin e II-të shtesë të Konventave të Gjenevës të 12 gushtit të vitit 1949, të cilat kanë të bëjnë me mbrojtjen e viktimave të konflikteve të armatosura jo-ndërkombëtare (Protokolli i II-të Shtesë), në rast të luftës civile nuk mund të kualifikohen si krime lufte, por si një vepër tjetër penale që sanksionohet nga legjislacioni federativ apo republikan “. [faqja 39 e vendimit]. Gjykata Supreme pajtohet me sa është thënë më lart. Gjykata më pas gjeti se veprat e të akuzuarit mes shtatorit 1998 dhe 24 marsit 1999 ishin kryer gjatë një konflikti të brendshëm të armatosur që ko-ekzistonte bashkë me një konflikt të armatosur ndërkombëtar [faqja 44 e vendimit]. Faktet që qëndrojnë prapa këtij konstatimi nuk u kundërshtuan dhe Gjykata Supreme nuk gjen arsye për të intervenuar në vlerësimin ligjor të karakterit të konfliktit (konflikteve) të armatosur (armatosura). Gjykata gjeti se aktet që iu përshkruan të akuzuarit në lidhje me shkatërrimin ilegal dhe arbitrar të pronës që nuk arsyetohet nga nevoja ushtarake, të përfshira në Nenin

20

142 të LP të RFJ-së, u kryen në kundërshtim me Nenin 147 të Konventës së IV të Gjenevës. Veprimet që iu përshkruan të akuzuarit në lidhje me vjedhjen e pronës në përmasa të mëdha, u kryen në kundërshtim me Nenin 4, Paragrafin 2(g) të Protokollit të II-të Shtesë (1977) në Konventat e Gjenevës të vitit 1949. Veprat që iu përshkruan të akuzuarit në lidhje me zbatimin e masave të kërcënimit, terrorit dhe rrezikimit të sigurisë së personave tjerë, u kryen në kundërshtim me paragrafin 1 (a) të Nenit 3 të Përbashkët të Konventave të Gjenevës të vitit 1949, Nenin 4, Paragrafin 2(a) të Protokollit të II-të Shtesë (1977) në Konventat e Gjenevës të vitit 1949. Duket se gjykata i ka pranuar konstatimet e jurisprudencës së ICTY se parimet e kodifikuara në Nenin 3 të Përbashkët të Konventave të Gjenevës, për shkak të rëndësisë së tyre fundamentale dhe pranueshmërisë së gjerë, duhet të konsiderohen si legjislacioni bazë si në rast të konfliktit të brendshëm ashtu edhe atij ndërkombëtar. Ky qëndrim i Gjykatës së Qarkut nuk është koherent me konstatimin e mëhershëm se në kohën të cilës i referohemi kishte dy lloje të konflikteve të armatosura, secili prej tyre i rregulluar nga dy mekanizma të ndryshëm ligjorë ndërkombëtar; ajo vazhdoi ta shqyrtojë sjelljen e të akuzuarit në mënyrë indiferente sipas të drejtës ndërkombëtare të zbatueshme në rast të konfliktit të brendshëm të armatosur [Neni 3 i Përbashkët dhe Protokolli I II-të Shtesë] dhe konfliktit të armatosur ndërkombëtar [Konventa e IV-t e Gjenevës]. Në mendimin e Gjykatës Supreme, pas konstatimit të natyrës së dyfishtë të konfliktit të armatosur, marrëdhëniet në mes të palëve në secilin nga konfliktet e armatosura duhet të shqyrtohet në përputhje me legjislacionet e aplikueshme në rastin e këtyre konflikteve të armatosura2. Kjo qasje në doktrinën ligjore njihet si teoria e kombinimit (theory of pairings) dhe shembulli klasik i kësaj teorie mund të gjendet në vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Rastin e Nikaraguas, ku është vendosur se lidhja në mes të Contras dhe Shteteve të Bashkuara nuk ishte e natyrës së tillë që të sugjerojë se Contras po vepronte në emër të Shteteve të Bashkuara. Për pasojë, luftimet në mes të Contras dhe Qeverisë Nikaraguane nuk kishin karakter ndërkombëtar prandaj i nënshtrohen Nenit 3 të Përbashkët. Megjithatë, përfshirja e vet Shteteve të Bashkuara dhe marrëdhëniet e saj me Nikaraguan, tërhoqën shqyrtimin e rregulloreve të zbatueshme në konfliktet e armatosura ndërkombëtare, për shembull Konventat e Gjenevës në tërësi.3 Karakteri i dyfishtë i konfliktit të armatosur të përmendur më lartë është logjikisht i saktë, por ai ka për pasojë – ashtu siç është identifikuar në mënyrë të drejtë nga Gjykata e Qarkut në fragmentin e cituar supra – që disa rregulla dhe mbrojtje që ofrohen sipas të drejtës ndërkombëtare humanitare në kontekst të konfliktit ndërkombëtar të mos vlejnë drejtpërdrejt edhe mbi raportet që kanë të bëjnë me konfliktet e brendshme. Për më shumë, teoria e kombinimit vendos kërkesa shtesë

2 Gjykata Supreme përkrah qëndrimin e shprehur nga Gjykata Supreme në rastin e Andjelko Kolasinac AP 230-2003 3 Nicaragua vs. SHBA, [Merits] 76 ILR 5, para 219

21

dëshmuese që rrjedh nga nevoja për të dalluar aspektet e brendshme të konflikteve të armatosura nga ato ndërkombëtare, proces që në praktikën e tribunaleve ndërkombëtare është treguar i vështirë dhe jo i saktë. Ne vërejmë se në raport me konfliktet e ish-Jugosllavisë të para-Daytonit ka dominuar një qëndrim i kundërt me qasjen e teorisë së kombinimit, e ashtuquajtura “teoria e vështrimit global”. Sipas vështrimit global, intervenimi i një shteti të huaj me trupat e tij e ndryshon natyrën e përgjithshme dhe karakterin e konfliktit të brendshëm ekzistues, duke e kthyer atë në një konflikt të vetëm ndërkombëtar në gjithë territorin ku përfshihen konflikte të shumta me origjinë të brendshme dhe ndërkombëtare, me ç’ rast e drejta ndërkombëtare humanitare zbatohet në tërësi. Vështrimi global ka gjetur mbështetje dhe mbështetës të konsiderueshëm4 që thirren në argumente kryesisht të natyrës praktike, duke theksuar se në rrethanat e konfliktit në Bosnjë, konflikti duhet të shikohet si tërësi sepse disa aspekte të këtij konflikti nuk hyjnë në asnjë nga kriteret për të cilat është rënë dakord. Argumentimet që thirren në shqetësime praktike dhe humanitare janë nxitur nga shpërthimi i disa konflikteve në territorin e RSFJ-së që po shpërbëhej dhe nga i cili po lindnin shtete të reja. Gjykata Supreme vëren se doktrina mbizotëruese mbetet teoria e kombinimit, sepse konsiderohet më besnike në raport me Konventat e Gjenevës, teoritikisht më e qëndrueshme dhe e bazuar në praktikën aktuale të shteteve dhe organizatave ndërkombëtare.5 Për më tepër, përderisa Gjykata Supreme konsideron se sfidat e natyrës praktike nuk duhet që në asnjë mënyrë të çojnë në praktika gjyqësore që nuk janë të justifikueshme sipas ligjit, konflikti i Kosovës, për dallim nga konfliktet e para-Daytonit në ish Jugosllavi, duket se ka veçori të theksuara të dikotomisë, që mbështet zbatimin e teorisë së kombinimit shikuar nga të dy këndet, ai teorik dhe praktik.

4 Nga mendimi kundërshtues i gjyqtarëve Li dhe Rodrigues në rastin e ICTY (respektivisht Tadic Jurisdiction Appeal dhe Prokurori v. Alekovski, Vendim, 25 qershor 1999), ICTY vendimet Nikolqit dhe Mladiqit, Komisioni i Ekspertëve të Kombeve të Bashkuara (Raporti Përfundimtar, 4-27 maj 1994, Seksioni II. A), Qeveria e Shteteve të Bashkuara (Prokurori v. Tadiq, Amicus Curiae Brief, 25 korrik 1995), shih T. Meron: “Klasifikimi i konfliktit të armatosur në ish-Jugosllavi: Rënia e Nikaraguas”, Zhurnali Amerikan i së Drejtës Ndërkombëtare, Vol.92, 1998, faqe 238. 5 Shih: Lindsay Moir, Ibidem, faqe 47: “Duke pasur parasysh hezitimin e shteteve që ta pranojnë hapur, qoftë edhe në masë të kufizuar, mbrojtjen që përfshihet në Nenin 3 të Përbashkët, duket se nuk ka shumë të ngjarë që ndërhyrja nga jashtë në emër të kryengritësve do t’i bind autoritetet që të jenë bujar sa të implementojnë të gjithë ius in bello kundër armiqve brenda shtetit”. Autori merr si shembull invazionin e Irakut në Kuvajt në vitin 1991, ku legjislacionet e zbatueshme në mes palëve të ndryshme në konflikt ishin në vartësi të asaj se a ishin shtetet e veçanta palë në Protokollin e I-rë Shtesë apo jo. Në rastin e konfliktit në Afganistan, ku Bashkimi Sovjetik intervenoi në emër të Qeverisë kundër grupeve muxhahedine, IRC-ja vazhdoi ta trajtojë konfliktin si të brendshëm, që është qëndrim i drejtë në rastet kur dy shtete nuk janë në konflikt me njëri-tjetrin. Gjithashtu, sipas deklaratës së miratuar nga IRC-ja, pas intervenimit të NATO-s, konflikti në mes forcave të RFJ-së dhe UCK-së vazhdoi të mbesë konflikt i brendshëm, shih: J-F. Oeguiner,“ Dhjetë vite nga krijimi i Tribunalit Penal ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë […]” në Rishikimin Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq, Nr. 850, faqe 288. Ibidem, shih: J.G. Stewart: “Edhe pse vështrimi global është pozitiv nga perspektiva praktike dhe humanitare, ajo është kundërshtuar kur komuniteti ndërkombëtar refuzoi përpjekjet e ICTR-së për të miratuar një dispozitë eksplicite në Protokollin e I-rë, duke e bërë të gjithë materien e së drejtës ndërkombëtare të zbatueshme në rast të luftës civile, nëse trupat e huaja intervenojnë [në mbështetje të të dyja palëve]”; p.335.

22

Marrëdhëniet që rezultojnë nga konflikti në mes RFJ-së dhe UÇK-së duhet të vlerësohen në përputhje me legjislacionin e zbatueshëm në rast të një konflikti të brendshëm të armatosur. Ngjashëm, raportet në mes të forcave të RFJ-së dhe qytetarëve të saj, në kuptim të mbrojtjes që civilëve ua siguron e drejta ndërkombëtare humanitare, udhëhiqen nga ligjet e aplikueshme në rast konfliktesh të brendshme të armatosura. Në bazë të kësaj, duke supozuar se i akuzuari kishte lidhje me forcat jugosllave dhe në këtë mënyrë konsiderohet palë në konflikt, ligji i aplikueshëm relevant për vlerësimin e veprimit të të akuzuarit në raport me popullsinë civile në Kosovë është ligji që ka të bëjë me konfliktin e armatosur të brendshëm. Gjykata Supreme tash do ta diskutojë fushëveprimin e të drejtës ndërkombëtare relevante për atribuimin e përgjegjësisë penale sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së. Dy aspekte të kornizës ligjore të prezantuara nga Rregullorja e UNMIK-ut 1999/24 janë relevante për rastin në fjalë. Së pari, zbatueshmëria e legjislacionit të para 22 marsit 1989 në Kosovë njeh vetëm një përjashtim: në rastet penale individuale çdo ligj i miratuar nga legjislacionit i RFJ-së pas datës 23 mars 1989 do të paraqesë zgjidhje për çështjen vetëm nëse është më i favorshëm për të akuzuarin. Së dyti, ligji i zbatueshëm në fuqi më 22 mars 1989 rezulton në referencën prima facie të parimit kushtetues të legalitetit, ashtu siç është përcaktuar në dy nenet e Kushtetutës së RSFJ-së të vitit 1974: Neni 181: “Askush nuk mund të dënohet për veprën e cila para kryerjes së saj nuk ka qenë e parashikuar me ligj apo dispozitë ligjore të bazuar në ligj si vepër e dënueshme penale apo për të cilën nuk është paraparë asnjë dënim. Veprat penale dhe sanksionet penale mund të përcaktohen vetëm me ligj.” Art. 210: “Traktatet ndërkombëtare do të zbatohen që nga dita e hyrjes së tyre në fuqi, nëse me aktin e ratifikimit ose marrëveshjes në bazë të autorizimeve të organit kompetent nuk është përcaktuar ndryshe. Gjykatat do t’i zbatojnë drejtpërdrejt traktatet ndërkombëtare të shpallura”.

Për këtë arsye, parimi kushtetues i ligjshmërisë presupozon se veprat dhe dënimet penale duhet të përcaktohen me legjislacionin specifik vendor. Parimi i legalitetit në veprat penale i shprehur nga Neni 181 i Kushtetutës së RSFJ-së përbën lex specialis në raport me Nenin 210. Për pasojë, traktatet ndërkombëtare të ratifikuara apo shpallura, janë pjesë përbërëse e legjislacionit të brendshëm; sidoqoftë, zbatimi i drejtpërdrejt traktateve të së drejtës ndërkombëtare nuk është i lejuar gjatë procedurave të brendshme penale, me përjashtim të rasteve kur dispozitat e ligjit ndërkombëtar korrespondojnë me ligjin penal vendor sa i përket përmbajtjes së tyre. Kushtetuta e RFJ-së e vitit 1992 nuk e ndërroi raportin fundamental në mes parimit të ligjshmërisë në çështjet penale dhe parimit të zbatimit të drejtpërdrejt të ligjit ndërkombëtarë në rregullimin e brendshëm ligjor, meqë lex specialis përjashton dispozitat e natyrës së përgjithshme:

Neni 16: “[1] Republika Federale e Jugosllavisë do t’i përmbush në mirëbesim detyrimet që dalin nga traktatet ndërkombëtare në të cilat ajo është palë kontraktuese.

23

[2] Traktatet ndërkombëtare që janë ratifikuar dhe nxjerrë në përputhje me këtë Konventë dhe rregullat e pranuara të së drejtës ndërkombëtare do të jenë pjesë përbërëse e rendit ligjor ndërkombëtar.

Neni 27: “Askush nuk mund të dënohet për një veprim që në momentin kur është kryer nuk përbënte vepër penale sipas ligjit apo dispozitave të bazuara në ligj, e as nuk mund t’i shqiptohet dënimi që nuk është parashikuar për veprën në fjalë. Veprat penale dhe sanksionet penale përcaktohen me ligj”. Pas shpalljes së Kushtetutës së RFJ-së të vitit 1992, përpos traktateve ndërkombëtare të ratifikuara, pjesë përbërëse e sistemit ligjor kombëtar u bë edhe e drejta zakonore ndërkombëtare. Kjo, megjithatë, nuk mund të ketë ndikim në ndjekjen penale të krimeve të luftës në Kosovën e administruar nga OKB-ja. Veprimi i përcaktuar në Nenin 142 të LP të RFJ-së përbën krim të luftës në përputhje me nenin në fjalë vetëm nëse ai në të njëjtën kohë paraqet shkelje të së drejtës ndërkombëtare në fuqi, në kohën për të cilën flitet. Duke marrë parasysh se dispozitat e RSFJ-së në fuqi më 22 mars 1989 janë dispozitat prima facie në çështjet penale, në përputhje me Rregulloren Nr. 1999/24, dhe se dispozitat e mëvonshme mund të zbatohen vetëm nëse janë më të favorshme për të akuzuarin, veprimi i përcaktuar në Nenin 142 të Ligjit Penal të Republikës Federale të Jugosllavisë paraqet krim lufte vetëm nëse ai përbën shkelje të traktateve relevante të ratifikuara. Çdo zhvillim në të drejtën zakonore ndërkombëtare humanitare që synon të ndihmojë në ndjekjen penale të krimeve të luftës në vend të ndjekjes së tyre si krime ordinere, nuk mund të konsiderohet e zbatueshme në gjykatat vendore të Kosovës për aq sa i takon zbatimit të Nenit 142 të LP të RFJ-së; garancitë që përmban Nenin 210 i Kushtetutës së RSFJ-së duhet të zbatohen meqenëse ato janë më të favorshme për të akuzuarin. Prandaj, në rastin e zbatimit të Nenit 142 të LP të RFJ-së nuk do të ishte legjitime referimi në ligjin zakonor ndërkombëtar për fushat që në radhë të parë definojnë veprimin e kundërligjshëm, përcaktojnë bazat e përgjegjësisë penale individuale dhe dënimin. Zakonet ndërkombëtare sikurse edhe jurisprudenca e tribunaleve ndërkombëtare mund të shfrytëzohen, sidoqoftë, me qëllim që të ofrohet ndihmë për interpretimin e ndalesave konkrete të përfshira në Nenin 142 të LP të RFJ-së dhe traktateve relevante ndërkombëtare. Si përfundim, në përputhje me parimet e legalitetit, definicioni primar i veprimit të kundërligjshëm duhet gjetur në mesin e veprave penale të numëruara në Nenin 142 të LP të RFJ-së. Së dyti, një vepër e tillë penale duhet të përbëje shkelje të traktateve ndërkombëtare të ratifikuara nga Jugosllavia nga 22 marsi i vitit 1989. Kështu që, sa u përket veprave të kryera në rast të konfliktit të brendshëm të armatosur, veprimi duhet të jetë kryer në kundërshtim me Nenin 3 të Përbashkët të Konventave të Gjenevës së vitit 1949, dhe/ose Protokollit të II Shtesë të vitit 1977 të Konventave të Gjenevës. Rrjedhimisht, Gjykata Supreme konstaton se referimi i Gjykatës së Qarkut në Nenin 147 të Konventës së Katërt të Gjenevës është i gabuar. Apeluesit kishin të drejtë kur theksuan se zbatueshmëria e këtij Neni është e kufizuar vetëm në situatat e pushtimit ushtarak gjatë një konflikti të armatosur ndërkombëtar, që nuk ishte rasti në çështjen në fjalë. Në këtë kuptim ne i referohemi vendimit të ICTY në rastin Prokurori vs.

24

Dario Kordiq dhe Mario Cerkez6: “Neni 147 i Konventës së Katërt të Gjenevës e përcakton krimin e shkatërrimit ekstensiv si shkelje e rëndë”. Komenti i ICRC-së në lidhje me krimin e shkatërrimit ekstensiv thekson: Konventa e Katërt e Gjenevës ndalon shkatërrimin e spitaleve dhe pronave civile apo dëmtimin e ambulancave apo fluturakeve të destinuara për qëllime mjekësore. Për më tepër, Fuqia Okupuese nuk duhet të shkatërrojë pronën reale apo personale në territoret e okupuara, me përjashtim të rasteve kur ky shkatërrim tregohet absolutisht i nevojshëm për shkak të operacioneve ushtarake. Nga ana tjetër, shkatërrimi i pronës në territoret e armikut nuk mbulohet nga kjo dispozitë (…) Neni 53 i Konventës së IV të Gjenevës parasheh ndalimin e përgjithshëm të shkatërrimit të pronës në të gjitha territoret e pushtuara: Fuqisë pushtuese i ndalohet të shkatërrojë pasurinë e luajtshme dhe të paluajtshme me të cilën disponojnë individualisht ose kolektivisht personat privatë, shteti ose kolektivat e ndryshme, organizatat shoqërore ose kooperativiste, me përjashtim të rasteve kur këto shkatërrime do të bëheshin absolutisht të nevojshme nga veprimet ushtarake. Përderisa fushëveprimi mbrojtës i kësaj dispozite përfshin të gjitha pronat reale dhe personale, përpos pronës të cilës i ofrohet mbrojtje e përgjithshme sipas Konventave të Gjenevës, ajo zbatohet vetëm në territoret e pushtuara. Kjo konfirmohet nga Komenti i ICRC-së që deklaron se: “Me qëllim që të largohet çdo keqkuptim në lidhje me fushën që mbulon Neni 53, duhet theksuar se pronës së cilës i referohemi nuk i është dhënë mbrojtje e përgjithshme; Konventa vetëm siguron mbrojtjen e saj në territoret e pushtuara. Prandaj, fushëveprimi i këtij Neni është kufizuar vetëm në shkatërrimin që vjen nga veprimi i Fuqisë Pushtuese. Duhet kujtuar se Neni 23 (g) i Rregullave të Hagës ndalon shkatërrimin e panevojshëm të pronës së armikut; meqenëse ky rregull është vendosur në seksionin e quajtur “armiqësitë’, ajo i mbulon të gjitha pronat në territorin e përfshirë në luftë; prandaj fushëveprimi i tij është shumë më i gjerë se sa ai i dispozitës që po e diskutojmë, e që merret vetëm me pronën që ndodhet në një territor të okupuar”. Kështu që kërkesa për mbrojtje e përcaktuar me Nenin 53 të Konventës të IV të Gjenevës [por gjithashtu edhe në Nenin 147] paraqet detyrë shtesë që i ngarkohet vetëm një Force Pushtuese.” Mbrojtja e përgjithshme e pronës mund të gjendet në Nenin 23 (g) të Rregullave të Hagës të vitit 1899 dhe 1907 të lexuara së bashku me Nenin 154 të Konventës së IV7 të Gjenevës dhe Nenet 48 dhe 52 të Protokollit të I-rë shtesë të Konventave të Gjenevës të vitit 1977. Të dy këto instrumente ndërkombëtare janë të zbatueshme në Kosovë8, por të dyja u referohen konflikteve të armatosura ndërkombëtare.

6, Prokurori v. Dario Kordic dhe Mario Cerkez, Vendim, 26 shkurt 2001, paragrafët 330-347, 7 “Në marrëdhëniet mes Fuqive të cilat Konventat e Hagës i detyrojnë t’i zbatojnë Ligjet dhe Zakonet e Luftës në Tokë, qoftë ato të 29 korrikut të vitit 1899 apo ato të 18 tetorit 1907, dhe që janë palë në këtë Konventë, kjo Konventë e fundit do të jetë shtesë për Seksionet II dhe III të rregulloreve që i janë bashkëngjitur Konventave të sipërpërmendura të Hagës”. Nga këtu rezulton se dispozitat e Konventës së Hagës mbi mbrojtjen e pronës civile në territorin e përfshirë në konflikt të armatosur ndërkombëtar mbeten në fuqi edhe pas hyrjes në fuqi të dispozitave të Konventave të Gjenevës, dhe të dy instrumentet duhet të merren parasysh gjatë shqyrtimit të kësaj vepre penale, kryesisht në përcaktimin e asaj se çka paraqet veprimi i kundërligjshëm sipas të drejtës ndërkombëtare. Shih: Knut Dormann, Elementet e krimeve të luftës, ICRC, Cambridge University Press, faqe 251. 8 Ish shtetet e Jugosllavisë (Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, Mbretëria e Jugosllavisë dhe në fund Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë) ratifikuan Konventat e Gjenevës dhe Protokollin e I-rë Shtesë, gjithashtu ratifikuan dhe respektuan Konventën e Hagës së vitit 1899, por jo

25

Kur bëhet fjalë për të drejtën humanitare ndërkombëtare që mbron pronën në konfliktet e armatosura të brendshme, duhet t’i referohemi Nenit 3 të Përbashkët, i cili e mbron pronën për aq sa e ndalon plaçkitjen. Protokolli i II-të Shtesë në Konventat e Gjenevës përmban një numër të dispozitave të hartuara për të mbrojtur popullsinë civile, por ai nuk përmban ndonjë dispozitë eksplicite që ofron mbrojtje të përgjithshme për objektet/pronën civile, e ngjashme me përmbajtjen e Nenit 52 të Protokollit të I-rë. Kështu që lind pyetja se a do të thotë kjo që instrumentet ndërkombëtare të zbatueshme në konfliktet e armatosura të brendshme nuk e mbrojnë pronën civile si të tillë?

Gjykata Supreme vëren se Protokolli i II-të mbron në përgjithësi popullsinë civile kundër sulmeve, duke përfshirë edhe veprat apo kërcënimet me dhunë që kanë për qëllim përhapjen e terrorit [Neni 13 paragrafi 2], mbron pasuritë e domosdoshme për mbijetesën e popullsisë civile, siç janë prodhimet ushqimore, sipërfaqet bujqësore për prodhimin e tyre, të lashtat, bagëtinë, instalimet e ujit të pijshëm dhe sistemet e ujitjes [Neni 14]. Sistemet dhe instalacionet që përmbajnë forca të rrezikshme janë të mbrojtura sipas Nenit 15, përderisa pasuritë kulturore dhe vendet e kultit janë të mbrojtura nga Neni 16. Neni 17 ndalon shpërnguljen me forcë të popullsisë civile me përjashtim kur kjo kërkohet për shkak të sigurisë së tyre apo për shkak të nevojave të domosdoshme ushtarake. Gjykata Supreme, pasi shqyrtoi qëllimin e këtyre neneve, vëren se përkundër faktit se shkatërrimi i pronës, si i tillë, nuk është i ndaluar në mënyrë eksplicite me Protokollin e II-të shtesë, veprimet që kanë të bëjnë me shkatërrimin ilegal dhe në mënyrë arbitrare, varësisht nga rrethanat, bien në kuadër të ndalimit të: “zbatimit të masave të kërcënimit dhe terrorit”, siç është përshkruar në Nenin 13, paragrafin 2 “shkatërrimin e pronave të domosdoshme për mbijetesën e popullsisë civile” si në Nenin 14 dhe “detyrimi i civilëve të shpërngulen nga territori i tyre” siç është përcaktuar në Nenin 17 të Protokollit të II-të Shtesë të Konventave të Gjenevës. Rrethanat e rastit në fjalë tregojnë se shkatërrimi i pretenduar i ndërtesave dhe mallrave i pa arsyetuar nga nevojat ushtarake dhe të lidhura me shpërnguljen e popullsisë lokale, mund të ketë pasur secilin nga qëllimet e përmendura. Rrjedhimisht, aktet që kanë të bëjnë me shkatërrimin ilegal dhe arbitrar të pronës në rastin konkret mund dhe duhet të kualifikohen si krime të luftës sipas Nenit 142 të LP të RFJ-së, me kusht që të vërtetohet në mënyrë të mjaftueshme ekzistimi i qëllimit për një gjë të tillë. Dënimi Gjykata Supreme pajtohet me mbrojtjen se qasja e ndjekur nga Gjykata e Qarkut që e trajton mungesën e pendimit si faktor rëndues me rastin e përcaktimit të dënimit ishte në kundërshtim me prezumimin e pafajësisë. Prezumimi i pafajësisë përfshin të drejtën për t’u mbrojtur në heshtje dhe të drejtën për mos-inkriminimin e vetes. Pendimi i një të akuzuari që deklarohet fajtor, kur është i vërtet, mund të paraqesë faktor lehtësues. Sidoqoftë, do të ishte e papërshtatshme të ndryshohet rregulli dhe të fajësohet i akuzuari që deklarohet i pafajshëm pse nuk po shpreh pendim. Një qasje e tillë mund të ketë me të vërtetë ndikim negative në deklarimin e pafajësisë. edhe atë të viti 1907. Sidoqoftë, nuk ka asnjë dyshim se Neni 23 (g) i Konventës së Hagës të vitit 1899, Konventat që kanë të bëjnë me ligjet dhe zakonet e luftës në tokë dhe aneksi i tij janë pjesë e ligjit të aplikueshëm në Kosovën e administruar nga OKB-ja.

26

GJYKATA SUPREME E KOSOVËS NË PRISHTINË AP–KZ 183/2003, 15 JULY 2004 Procesmbajtësja Kryetari i kolegjit Eriona Brading Agnieszka Klonoëiecka-Milart Për FDH/HLC – Kosovë përktheu Ardian Dika