ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNDE LİDER ......Tablo 11 Yıllara Göre ABD'de...
162
Transcript of ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNDE LİDER ......Tablo 11 Yıllara Göre ABD'de...
ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNDE LİDER 6 DÜNYA ÜLKESİNİN YÜKSEKÖĞRETİM TANITIM UYGULAMALARI VE TÜRKİYE
BURSLARI TANITIM STRATEJİSİ İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ
T.C. BAŞBAKANLIK
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
Uzmanlık Tezi
Muhammet Fatih KAYA
Tez Yöneticisi:
Doç. Dr. Fahrettin ALTUN
Eylül 2014
ANKARA
i
Muhammet Fatih KAYA tarafından hazırlanan ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNDE LİDER 6 DÜNYA ÜLKESİNİN YÜKSEKÖĞRETİM TANITIM UYGULAMALARI VE TÜRKİYE BURSLARI TANITIM STRATEJİSİ İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ adlı bu tezin uzmanlık tezi olarak uygun olduğunu onaylarım.
Doç. Dr. Fahrettin ALTUN
Tez Yöneticisi
ii
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde
elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalışmada her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
________________________________________
Muhammet Fatih KAYA
iii
ÖZET ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNDE LİDER 6 DÜNYA
ÜLKESİNİN YÜKSEKÖĞRETİM TANITIM UYGULAMALARI VE TÜRKİYE BURSLARI TANITIM STRATEJİSİ İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ
Kaya, Muhammet Fatih
T.C BAŞBAKANLIK
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
Uzmanlık Tezi
Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Fahrettin ALTUN
Bilginin, tecrübelerin, kültürlerin ülkeler arasında el değiştirerek paylaşıldığı
ve zenginleştirildiği, gittikçe küçülen bir dünyada yükseköğretim önem arz
etmektedir. Ulaşımdaki yenilikler, medya ve bilgi teknolojileriyle mesafeler kısalmış,
yükseköğretim öğrencileri başka ülkelerin üniversitelerinde kendilerine yer
bulabilmek için yarışır hale gelmişlerdir. Öğrenciler daha iyi bir üniversitede
okuyabilmek için yarışırken ülkeler ve üniversiteleri ise, akademik, kültürel ve
ekonomik kazanım olarak gördükleri bu kitleleri çekebilmek için yarışmaktadırlar.
Türkiye uzun zamandır bu uluslararası öğrenci kitlesine ev sahipliği
yapmaktadır. Ancak giderek kızışan ve çıtanın yükseldiği bu yarışta nitelikli,
akademik ve ayrıca ekonomik olarak ülkeye katkı sağlayacak öğrencilerin ülkeye
çekilmesi asıl sorundur. Bu çalışma uluslararası öğrencileri ülkesine ve
yükseköğretim kurumlarına çekebilmeyi başaran dünya ülkelerinin uygulamaları
ışığında Türkiye’nin geçmişteki ve mevcut durumunu değerlendirerek, daha fazla ve
nitelikli öğrencinin gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye Bursları için bir tanıtım
stratejisi modeli sunmaya çalışmaktadır.
Anahtar kelimeler:
yükseköğretimin uluslararasılaşması, öğrenci hareketliliği, Türkiye Bursları, tanıtım
stratejisi, uluslararası öğrenci, yükseköğrenim
iv
ABSTRACT HIGHER EDUCATION PROMOTION PRACTICES OF 6 LEADING
COUNTRIES IN INTERNATIONAL STUDENT MOBILITY AND A MODEL PROPOSAL FOR TURKIYE SCHOLARSHIPS PROMOTIONAL STRATEGY
Kaya, Muhammet Fatih
T.C BAŞBAKANLIK
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
Supervisor: Assistant Prof. Fahrettin ALTUN
Higher education plays an important role in this shrinking world where
knowledge, experience, culture is shared and enriched among countries. Along with
improvements in transportation, mass media and information technologies, distances
are cut short and international students go racing to be able to find a place in other
countries’ universities. During this race, another race takes place between countries
and their universities to attract this population which they see as academic, cultural
and economic gain.
Turkey has been hosting this population for a long time. However the big
issue in this challenging race is to attract the qualified ones which will contribute to
the country in academic and economic way. This work is intended to propose a
model for Turkiye Scholarships promotion strategy in order to attract more qualified
students by observing how the world leaders in internationalization of higher
education and student mobility do and by analyzing Turkey’s past and present
experiences.
Keywords:
internationalization of higher education, student mobility, Turkiye Scholarships,
promotion strategy, International student, higher education
v
İÇİNDEKİLER
ÖZET ......................................................................................................................................... iv
ABSTRACT .................................................................................................................................. v
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................. vi
Tablolar Listesi .................................................................................................................... vii
Şekiller Listesi ..................................................................................................................... viii
Kısaltmalar Listesi ................................................................................................................. ix
Giriş .......................................................................................................................................... 1
1. Araştırmanın Konusu ve Önemi ........................................................................................... 4
2. Yükseköğretimin Uluslararasılaşması ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği ........................ 8
2.1 Ülkeleri Uluslararasılaşmaya İten Etkenler .................................................................. 15
2.2 Uluslararası Öğrencileri Harekete Geçiren Faktörler ................................................... 17
3. Uluslararası Öğrenci Hareketliliğinde Lider 6 Dünya Ülkesinin Politika ve Tanıtım Uygulamalarının İncelenmesi ................................................................................................. 26
3.1 Erasmus Programı ........................................................................................................ 26
3.2 Almanya Örneği ............................................................................................................ 28
3.3 Fransa Örneği ............................................................................................................... 40
3.4 Japonya Örneği............................................................................................................. 48
3.5 ABD Örneği ................................................................................................................... 58
3.6 İngiltere Örneği ............................................................................................................ 69
3.7 Avustralya Örneği ......................................................................................................... 76
4. Türkiye’de Yükseköğretim ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği ....................................... 86
4.1 Türkiye Yükseköğretim Sistemi ve Tanıtımında Aktörler ............................................. 91
4.2 Uluslararası Öğrencilerin Türkiye Algısı ve Türkiye’yi Seçme Nedenleri .................... 103
4.3 Türkiye’nin Uluslararası Yükseköğretim ve Öğrenci Uygulamalarında Başlıca Engeller ......................................................................................................................................... 107
4.4 Türkiye Bursları .......................................................................................................... 111
5. Türkiye Bursları Tanıtım Stratejisi için Model Önerisi ...................................................... 123
6. Sonuç ve Değerlendirme .................................................................................................. 132
Kaynakça .............................................................................................................................. 136
EKLER .................................................................................................................................... 144
vi
Tablolar Listesi
Tablo 1 Türkiye’yi en çok tercih eden ülkeler ........................................................................................ 23 Tablo 2 Dünyada en çok öğrenci çeken ülkeler .................................................................................... 30 Tablo 3 Almanya’da yıllara göre uluslararası öğrenci sayısı ................................................................ 32 Tablo 4 2011 yılında Almanya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeler ..................................................... 32 Tablo 5 DAAD tarafından desteklenen öğrenci sayıları ........................................................................ 34 Tablo 6 Japonya’daki Uluslararası Öğrenci Sayıları.............................................................................. 51 Tablo 7 Japonya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeler ........................................................................... 52 Tablo 8 ABD’de Uluslararası Öğrenci Sayıları ....................................................................................... 60 Tablo 9 ABD’ye En Çok Öğrenci Gönderen Ülkeler ............................................................................... 62 Tablo 10 2005'ten 2012'ye ABD'de Yeni Uluslararası Öğrenci Kayıt Sayıları ........................................ 63 Tablo 11 Yıllara Göre ABD'de Uluslararası Öğrencilerin Tercih Ettikleri Alanlar .................................. 64 Tablo 12 Yıllara Göre İngiltere’deki Uluslararası Öğrenci Sayıları ........................................................ 70 Tablo 13 İngiltere’ye Gelen Uluslararası Öğrenciler ............................................................................. 71 Tablo 14 Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler ................................................................................ 71 Tablo 15 Yıllara Göre Avustralya'da Uluslararası Öğrenci Sayıları ....................................................... 77 Tablo 16 Avustralya’daki ülke bazlı Uluslararası Öğrenci sayıları ........................................................ 77 Tablo 17 Avustralya’da uluslararası öğrencilerce yükseköğrenimde en çok tercih edilen alanlar ....... 78 Tablo 18 Öğrenci Hareketliliğinde Lider 6 Ülkenin Özet Uygulamaları ................................................ 85 Tablo 19 Hükümet Bursu Gerçekleşenler 2001-2010 ........................................................................... 87 Tablo 20 BÖP ve Hükümet Bursu Toplu Veriler .................................................................................... 90 Tablo 21 MEB Yurtdışı Eğitim Bursu Verileri (2009-2012) .................................................................. 91 Tablo 22 YÖK Yurtdışı Araştırma Burslusu Verileri (2009-2011) ....................................................... 93 Tablo 23 TÜBİTAK Tarafından Uluslararası Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü Bursları ........................ 95 Tablo 24 TÜBİTAK Tarafından Yurtdışına Giden T.C. Uyruklu Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü Bursları.............................................................................................................................................................. 95 Tablo 25 Türkiye Burslularının Öğrenim Gördüğü Alanlar.................................................................. 113 Tablo 26 Türkiye Bursları Başvurularında Dil Tercihleri ...................................................................... 114 Tablo 27 Türkiye Bursları Başvuru Sayfası Ziyaretçilerinin Ülkeleri .................................................... 114 Tablo 28 Yıllara Göre Burs Miktarları ................................................................................................. 120
vii
Şekiller Listesi
Şekil 1 Dünya’da Uluslararası Öğrenci Oranları ..................................................................................... 8 Şekil 2 Yıllara Göre Dünyada Öğrenci Hareketliliği ............................................................................... 21 Şekil 3 Türkiye’den Giden Öğrenci Sayıları ........................................................................................... 24 Şekil 4 Türkiye’den Giden Öğrencilerin En Çok Tercih Ettikleri Ülkeler ................................................. 25 Şekil 5 DAAD Logosu ............................................................................................................................. 33 Şekil 6 Goethe Enstitüsü Logosu ........................................................................................................... 33 Şekil 7 Fransa’da Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler ................................................................... 41 Şekil 8 Fransa’da Öğrenim Düzeylerine Göre Uluslararası Öğrenciler .................................................. 42 Şekil 9 Campus France Logosu .............................................................................................................. 43 Şekil 10 Study in Japan Logosu ............................................................................................................. 53 Şekil 11 JASSO Logosu .......................................................................................................................... 53 Şekil 12 Uluslararası Öğrencilerin ABD Ekonomisine Katkısı ................................................................ 59 Şekil 13 Uluslararası Öğrencilerin ABD’de İş Hayatına Etkileri ............................................................. 59 Şekil 14 FutureUnlimited Logosu .......................................................................................................... 79 Şekil 15 Türkiye’de 1992’den 2011’e Uluslararası Öğrenci Sayıları ...................................................... 87 Şekil 16 Hükümet Bursu 2001-2010 Yılları Başarı Oranları .................................................................. 88 Şekil 17 Devlet Bursu (BÖP) 2009 Yılı İtibariyle Başarı Oranları ........................................................... 89 Şekil 18 Politika ve stratejilerin bir çıktısı olarak Türkiye Bursları ........................................................ 90 Şekil 19 Türkiye Bursları Logosu ......................................................................................................... 111 Şekil 20 Türkiye Bursları 2013 Başvuruları Düzey Dağılımı ................................................................. 112 Şekil 21 Türkiye’de Okuyan Burslu Öğrencilerin Düzey Dağılımı ........................................................ 112 Şekil 22 Türkiye Bursları Tanıtım Modeli ............................................................................................ 126
viii
Kısaltmalar Listesi
AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AEFE Fransızca Öğretim Ajansı (l'Agence Pour L'enseignement Français À
L'étranger) AEI Avustralya Uluslararası Eğitim Kuruluşu (Australian Education
International) ARGE Araştırma ve Geliştirme AusAID Avustralya Denizaşırı Yardım Kuruluşu (Australian Agency for
International Development) BM Birleşmiş Milletler (UN) BÖP Büyük Öğrenci Projesi BRIC Brezilya, Rusya, Endonezya, Çin CEF Fransa’da Eğitim Merkezi (Center for Studies in France) CIES Fransız Uluslararası Öğrenci ve Stajyer Merkezi CNOUS Fransız Okul ve Üniversite Çalışmaları Ulusal Merkezi (Centres
Nationales des Oeuvres Universitaires et Scolaires) DAAD Alman Akademik Değişim Servisi (Deutscher Akademischer
Austausch Dienst) DB T.C. Dışişleri Bakanlığı DEİK Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu EACEA AB Eğitim, Audiovisual ve Kültür Ajansı (Education, Audiovisual and
Culture Executive Agency) EEİK Eğitim Ekonomisi İş Konseyi EGM Emniyet Genel Müdürlüğü ELICOS Avustralya Yoğun İngilizce Eğitim Kursları (English Language
Intensive Courses for Overseas Students) GATS Hizmetlerin Ticareti ile ilgili Küresel Anlaşmalar (Global Agreements
for Trade of Services) GII Küresel Yenilik Endeksi (Global Innovation Index) GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla HESA İngiltere Yükseköğrenim İstatistik Ajansı (Higher Education Statistics
Agency ) IIE Amerikan Uluslararası Eğitim Enstitüsü (Institute of International
Education) INQAA Uluslararası Kalite Güvencesi Kuruluşları Ağı (International Network
for Quality Assurance Agencies) ISSA Avustralya Uluslararası Öğrenci Stratejisi (International Students
Strategy for Australia) JASSO Japonya Öğrenci Hizmetleri Kuruluşu (Japan Student Services
Organization)
ix
JUAA Japonya Üniversite Yetkinliği Kuruluşu (Japan University Accreditation Association)
KDK Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü KYK Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu MEB T.C. Milli Eğitim Bakanlığı MEXT Japon Eğitim Kültür Spor Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (Ministry of
Education, Culture, Sports, Science and Technology of Japan) MIT Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (Massachusetts Institute of
Technology ) NAFSA Amerika Ulusal Yabancı Öğrenci Danışman Hocaları Kuruluşu
(National Association of Foreign Student Advisers) NATO Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty
Organization) NBI Nation Brands Index (Ulus Markaları İndisi) NIAD-UE Ulusal Akademik Dereceler ve Üniversite Değerlendirme Enstitüsü
(National Institution for Academic Degrees and University Evaluation)
ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organisation for Economic
Co-operation and Development) ÖSYM Ölçme Seçme ve Yerleştirme Merkezi PMI İngiltere Başbakanlık Girişimi Politikası (Prime Minister’s Initiative) PMI2 Prime Minister’s Initiative 2 SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı STK Sivil Toplum Kuruluşu TCS Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Toplulukları Sınavı TDV Türkiye Diyanet Vakfı THE Times Yükseköğretim Kuruluşu (Times Higher Education) TİKA Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TOKİ T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı TÖMER Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TSK Türk Silahlı Kuvvetleri TUPA Türk Üniversiteleri Tanıtım Ajansı (Turkish Universities Promotion
Agency) TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu UCAS İngiliz Üniversite ve Kolej Kayıt Hizmeti Kuruluşu (The Universities
And Colleges Admissions Service) UKCISA İngiliz Uluslararası Öğrenci İşleri Konseyi (UK Council for
International Student Affairs) UKCOSA İngiliz Denizaşırı Öğrenci İşleri Konseyi (UK Council for Overseas
Student Affairs) UN Birleşmiş Milletler (United Nations ) UNESCO Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kuruluşu (United Nations
x
Educational Scientific and Cultural Organization) YEE Yunus Emre Enstitüsü YÖK Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı YÖS Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı YTB T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı 4P Pazarlama karması, fiyat, ürün, promosyon ve yerleştirme (price,
product, promotion, and place) 5N1K Neden, Nasıl, Ne, Ne zaman, Nerede, Kim
xi
Giriş
Yükseköğretim yirmi birinci yüzyılın en küresel olgularından biridir.
Yükseköğretim hem artan küreselleşme akışları ile birlikte yoğunlaşmakta, hem de
küreselleşme sürecinin en önemli dinamiklerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Bu
yönüyle yükseköğretim küreselleşmeden hem etkilenmekte, hem de onu
etkilemektedir. 1950’li yıllara kadar elit eğitiminin en önemli aracı olarak öne çıkan
yükseköğretim bu tarihten sonra kitleselleşmeye başlamış ve daha geniş kesimlere
toplumun ihtiyaç duyduğu yetkinlikleri kazandırma noktasında önemli işlevler
üstlenmiştir. Elit eğitiminden kitle eğitimine doğru bir dönüşüm yaşayan
yükseköğretim, Soğuk Savaş’ın sona erdiği ve dünyanın küreselleşme sürecinin
etkilerine giderek daha açık hale geldiği bir dönemde uluslararasılaşmaya
başlamıştır. Bu bağlamda uluslararasılaşma günümüz yükseköğretiminin en önemli
gerçeğidir.
Küreselleşme yarışı, dünya yüzeyinde 1980’li yıllardan itibaren başlamıştır.
Bu yarışın en önemli ayağını eğitim oluşturmaktadır. Ülkeler özellikle
yükseköğretim alanındaki tecrübelerini, yani bilgiyi pazarlamaya başlamışlardır.
Mali imkânların artması, teknolojik yenilikler ve medyanın tanıtıcı etkisi bazı
ülkelerin yükseköğrenim açısından tercih edilirliğini artırmış, diğer ülkelerden daha
zengin, daha teknolojik, daha gelişmiş ve yükseköğretim kurumları daha iyi olan bu
ülkelere göç hareketi başlamıştır ve halen sürmektedir. Bu süreçte yükseköğretim
aynı zamanda bir kamu diplomasisi aracı olarak yürütülmekte, gelişmiş ülkeler dış
politikalarını mezun ettikleri uluslararası öğrencilerle desteklemeyi hedeflemektedir.
Uluslararası öğrenci göçünde en popüler ülkeler üniversite eğitimleri kaliteli,
teknolojik imkanları yüksek ve refah seviyeleri iyi olan ülkelerdir. Öğrenci
hareketliliği genellikle gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş olan bu ülkelere doğru
gerçekleşmektedir. Buna paralel olarak gelişmiş ülkeler arasında öğrenci hareketliliği
olduğu gibi, gelişmekte olan ülkelere de, gelişmiş ülkelerden az da olsa, öğrenci göçü
gerçekleşmektedir.
Yükseköğretim sistemlerini uluslararasılaştırabilmiş ülkeler uluslararası
öğrenci hareketliliğini üzerine çeken ülkelerdir. Bu ülkeler, bu faaliyetler sonucunda
1
ülkelerine çok yönlü kazanç sağlarken diğer ülkelere de yetişmiş insan gücü temin
ederek uzun vadeli dostça diplomatik ilişkileri de inşa etmektedirler. Ülkeler kazanç
elde ettikleri bu alanda tanıtım faaliyetlerine de ayrı önem vermektedirler. Belirli bir
politikanın ürünü olan yükseköğretim uygulamalarını yine bu politikalarının bir
parçası olarak çeşitli tanıtım kampanyaları ile desteklemektedirler.
Türkiye Cumhuriyeti de hem gelişmiş ülkelere yıllardır öğrenci gönderen
hem de gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkelerden öğrenci göçü alan bir ülkedir.
1960’lı yıllarda uluslararası anlaşmalar yoluyla Türkiye’deki üniversitelere
uluslararası öğrenci ilgisinin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu süreç, 1990’lı yıllarda
Balkan ve Orta Asya ülkeleri öğrencilerinin ilgisi ile hızlanmaya başlamıştır.
Özellikle tarih, kültür, din ve dil bağı olan ülkelerin öğrencileri için Türkiye’de
okumak bir hedef haline gelmiştir. 2000’li yıllardan itibaren dış politikadaki çok
yönlü hareketlilik ve ekonomik atılımlar ile birlikte dünyanın çeşitli ülkelerinin
Türkiye’deki üniversitelere ilgisi artmıştır.
Politikaların bir strateji doğrultusunda düzenlenmesi ve uygulanması sonucu
Türkiye Bursları bir marka olarak doğmuş ve bu markanın da diğer ülkelerde olduğu
gibi dünyaya tanıtımının yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma Türkiye
Burslarının tanıtımının yapılması ihtiyacından hareketle ortaya çıkarılmıştır.
Çalışmanın ilk kısmında araştırmanın önemi ve yönteminden bahsedilmekte,
çalışmanın nihai olarak hangi soruya cevap vermeye çalıştığı ifade edilmektedir.
Ayrıca ilgili kaynaklara değinilerek bu alandaki sınırlılıklar dile getirilmektedir.
Çalışmanın bundan sonraki kısmı ile teorik bir çerçeve çizilmektedir. Burada
küreselleşme, uluslararasılaşma, uluslararası öğrenci hareketliliği kavramları
irdelenmekte, bunların akabinde yükseköğretim sistemleri, kurumları ve
yükseköğretim değişim programları ve bursları bağlamında markalaşma, pazarlama,
pazarlama iletişimi ve nation branding kavramlarına açıklık getirilmektedir.
Bu kısımda ayrıca ülkelerin tüm bu faaliyetlerinde izledikleri stratejiler genel
hatlarıyla incelenmektedir. Ülkelerin stratejilerine ek olarak öğrencileri de güdüleyen
başlıca nedenler açıklanmaktadır.
Çalışmanın 3. kısmında uluslararası öğrencilerin yükseköğretimde UNESCO
verilerine göre en çok tercih ettikleri 6 dünya ülkesi yükseköğretim geçmişleri, bu
2
alandaki politikaları, yükseköğretim sistemleri, üniversiteleri, değişim programı ve
burs uygulamaları, markaları ve tanıtım amacıyla yürüttükleri faaliyetleri bakımından
incelenmektedir. Burada etkilediği Avrupa ülkeleri nedeniyle Erasmus Programına
da kısaca değinilmektedir.
Çalışmanın 4. kısmında Türkiye’nin yükseköğretim geçmişi, yükseköğretimi
etkileyen politikalar ve kurumlar anlatılmaktadır. Yükseköğretim alanındaki
engellere değinilmektedir. Burada ayrıca öğrencilerin Türkiye’yi tercih etme
nedenleri ve onları motive eden faktörler ortaya konmakta, bunların tanıtım için nasıl
kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Daha sonra Türkiye’nin yükseköğretim
bursları markası olan Türkiye Bursları anlatılmaktadır.
Çalışmanın 5. kısmında Türkiye Burslarının temelini oluşturan politikalar,
kurum olarak YTB ve bu politikalara dayandırılarak oluşturulmuş olan Yabancı
Öğrenci Strateji Belgesine değinilmektedir. Dünyadaki örnek 6 uygulamanın
avantajlı yanları, faydalanılabilecek yönleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin politik
öncelikleri ışığında Türkiye Bursları markasının tanıtımının etkin olarak
yapılabilmesi için bir model önerisi çalışması sunulmaktadır.
Çalışmanın sonuç ve değerlendirme kısmında tüm çalışma özetlenmekte,
önerilen model ışığında Türkiye Burslarının daha iyi tanıtılabilmesi amacıyla etkili
bir sonucun nasıl alınacağına ilişkin değerlendirme yapılmaktadır.
3
1. Araştırmanın Konusu ve Önemi 1.1 Araştırmanın Konusu ve Önemi
Türkiye Bursları 2012 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin yabancı uyruklu
öğrencilere verdiği yükseköğrenim burslarının tek bir isim altında toplanması ile
oluşturulan programdır. Globalleşen; kültürlerarası ve diplomatik ilişkilerin eğitime
temellendirildiği, eğitimin bir itibar ve ekonomik kazanç olarak görüldüğü günümüz
dünyasında Türkiye’nin henüz çok yeni olan Türkiye Bursları markasıyla yarışa
dâhil olabilmesi için bir tanıtım stratejisine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışma,
Türkiye Burslarının tanıtımı için bir model önerisi çalışmasıdır.
1.2 Araştırma Sorusu
Bu çalışmada temel olarak “Dünyada önde gelen ülkelerin uygulamaları
ışığında Türkiye Burslarının tanıtımı için nasıl bir model oluşturulabilir?” sorusuna
cevap aranacaktır. Bu soruya cevap olarak oluşturulmaya çalışılacak modelin
Türkiye Burslarının tanıtımı için atılması gereken ve bilinen adımların altını çizmesi
ve ülkelerin uygulamalarından önce çıkan noktalarıyla ileriye ışık tutması
hedeflenmektedir.
1.3 Araştırma Yöntemi
Çalışma genel itibariyle incelenen ülkelerdeki uygulamalar ve Türkiye’deki
uygulamalar üzerinden analizler yaparak bir sentez oluşturma çabasındadır.
Çalışmanın ilk bölümünde öğrenci hareketliliğinin temel güdüsü olan
küreselleşme, yükseköğretim ve yükseköğrenimin uluslararasılaşması, uluslararası
öğrenci hareketliliği, ülkelerin tanıtım uygulamalarının temelini oluşturan
markalaşma, pazarlama ve iletişim stratejileri kavramları üzerinde durulacaktır.
Burada ülkelerin yükseköğretimlerini neden ve nasıl tanıttıkları, öğrencilerin neden
kendi ülkelerinde okumak yerine başka bir ülkede okumayı tercih ettiklerine bir
açıklık getirilmeye çalışılacaktır.
4
Çalışmanın 2. bölümünde uluslararası yükseköğrenimde dünya lideri olarak
belirlenen, bir diğer ifade ile dünyada en çok uluslararası öğrenci barındıran, en
popüler 6 ülkenin yükseköğretim stratejileri, bu stratejilerde öne çıkan uygulamalar
ve sayısal veriler ortaya konacaktır. Ülkelerin resmi internet siteleri, bu konuda
yazılmış kitap, makale ve tezlerden faydalanılmıştır.
Çalışmanın 3. bölümünde Türkiye’de yükseköğretimin durumu ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin verdiği yükseköğrenim bursları kısaca incelenecektir.
Çalışmanın son bölümünde, incelenen ülkelerden elde edilen bilgiler ışığında
Türkiye Cumhuriyeti’nin Türkiye Bursları için tanıtım stratejisinin çerçevesi
çizilerek bir model tasarlanacaktır.
Değerlendirme ve sonuç kısmında Türkiye Bursları tanıtım stratejisi ve bunun
uygulanabilmesi için gerekenlere özet olarak değinilecektir.
1.4 Araştırma Evreni
Araştırma uluslararası öğrenci hareketliliğinde lider beş dünya ülkesi ile
bölgesinde Türkiye’ye benzeyen Japonya ile ülkemizi çerçeve almaktadır. Ülkeler dil
ve coğrafi bölgeleri göz önünde bulundurularak seçilmiştir ve uluslararası öğrenciler
için en popüler ülkelerdir. Ülkelerin yükseköğretim sistemlerinin kısa geçmişi,
değişim ve burs olarak tüm uluslararası öğrencilere yönelik uygulamaları,
uygulamalarının avantajlı ve dezavantajlı yönleri Türkiye Bursları uygulamaları ile
karşılaştırılmak ve Türkiye Burslarının tanıtım stratejisinde modellenmek üzere
vurgulanacaktır. Burada ayrıca ülkelerin yükseköğrenim sistemleri ve kurumlarının
dünyaya açılan pencereleri diyebileceğimiz kurumlar ve faaliyetlerine de
değinilecektir. Ayrıca Türkiye’de uluslararası öğrenci uygulamalarının aktörlerine
göz atılacaktır.
1.5 Veri Kaynakları
Türkiye Cumhuriyeti’nin verdiği burslar üzerine çeşitli çalışmalar, inceleme
ve raporlar yazılmıştır. Bu çalışmalar genel itibariyle 2012 öncesi uygulamalarına
dönüktür. Türkiye Bursları uygulamaları 2012 yılında faaliyetine başlamıştır. Bu
derece yeni bir sistem üzerine yazılmış bir araştırma henüz yoktur. Yurtdışı Türkler
5
ve Akraba Topluluklar Başkanlığı kütüphanesinde konuyla ilgisi olan tez ve çeşitli
kaynaklara başvurulmuştur. 4 kitap ve “Artı 90” dergilerinden oluşan basılı
kaynaklarla birlikte bunlardan daha fazla elektronik kaynaklar, internet siteleri,
internet sitelerinden indirilen rapor, kitapçık ve makalelerden faydalanılmıştır.
Yükseköğretimin uluslararasılaşması, ülkelerin uluslararası öğrenci
politikaları üzerine çoğunlukla İngilizce kaynaklara ulaşmak mümkündür. Bu
kaynaklardan ücretsiz olanlarına internet üzerinden ulaşılmıştır. Ülkelerin
yükseköğretim stratejilerine özellikle uluslararası öğrencileri ilgilendiren politik
metinlerine ilgili resmi ve özel kuruluşların internet siteleri ve ücretsiz kütüphaneler
üzerinden ulaşılarak bilgi derlenmeye çalışılmış, ayrıca UN, OECD gibi uluslararası
kuruluşların internet sitelerindeki verilerinden faydalanılmıştır.
Çalışmada kullanılmış olan kaynaklar şöyle sıralanabilir:
a) YTB, YÖK, DEİK, YEE, UNESCO, OECD, AEI, IIE, Campus France,
British Council, DAAD, JASSO’nun internet sitelerinden elde edilen elektronik
kaynaklar,
b) YTB’nin kütüphanesinden kitap ve uzmanlık tezleri ile SETA kitapları.
1.6 Araştırmanın Kısıtlılıkları
Çalışmanın arka planını oluşturması açısından çeşitli kaynaklara ulaşılmıştır.
Bu kaynaklar taranırken İngilizce kaynağın daha fazla olduğu, ülkemizde bu alanda
yazılmış çok az kaynağın olduğu anlaşılmıştır. Çalışma için ülkelerin uluslararası
öğrencilere hizmet veren resmi ve özel kuruluşlarının internet sitelerindeki
dokümanlardan, internet üzerindeki ücretsiz kütüphanelerdeki kitap ve makalelerden,
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı kütüphanesinden
faydalanılmıştır. Ülkelerin yükseköğrenim stratejilerine özellikle uluslararası
öğrencileri ilgilendiren politik metinlerine ulaşmak, ABD, İngiltere, Avustralya’nın
kurumsal internet sitelerindeki dokümanları, Japonya ve Fransa’nın İngilizce
yayınlanmış dokümanları dışında, mümkün olmamıştır.
Uluslararası öğrenci uygulamaları ülkeden ülkeye faklılık göstermektedir.
Ülkelerin öğrenci hareketliliğine yönelik uygulamaları, burslu-burssuz ayrımı
6
yapılmaksızın incelenmiş ve elde edilen bulgular Türkiye Cumhuriyeti’nin
uluslararası öğrencilere yönelik burs uygulaması olan Türkiye Bursları tanıtımı için
kullanılmıştır.
7
2. Yükseköğretimin Uluslararasılaşması ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği
Bu kısımda yükseköğrenim amaçlı gerçekleştirilen öğrenci hareketliliğinin
nedenleri üzerinde durulacaktır. Öncelikle birbirini çağrıştıran kavramlara ve
bağlamlarına değinilecektir. Daha sonra ülkelerin yükseköğretimde
uluslararasılaşmalarının nedenleri, bu konuda güttükleri stratejiler ve uluslararası
öğrencilerin neden bazı ülkeleri daha fazla tercih ettikleri değerlendirilecektir. Şekil
1’de, Türkiye dâhil olmak üzere, uluslararası öğrencilerin en çok tercih ettikleri
ülkeler ve oranları görülmektedir.
Şekil 1 Dünya’da Uluslararası Öğrenci Oranları
Kaynak: UNESCO,WorldEducationDigest2010. (Budak M. M., 2012)
Dünya ülkelerinde 1900’lü yıllardaki sanayileşme atılımları sonrası bilgi
toplumuna geçiş süreci başlamıştır. Hammaddeye dayalı ekonomilerin yerini bilgiye
dayalı ekonomilerin alacağı yeni bir dönemin kapıları aralanmıştır. Bilginin
gelişmesi ve pratik hayatta uygulanarak teknolojik gelişmelerin ilerlemesi ile ülkeler
arasında mesafeler azalmış, zamanın değeri artmıştır. Sınırların belirsizleştiği,
mesafelerin azaldığı, kültürlerin yakınlaştığı ve benzeştiği dünyamızda, internet
ansiklopedisi wikipedia.org tanımına göre dünyaya bakışın, fikirlerin, ürünlerin,
ABD 21%
İngiltere 11,5
Fransa 8,2
Avustralya 7,7
Almanya 6,3
Japonya 4,2
Kanada 2,3
G. Afrika 2,1
Rusya 2
İtalya 1,9
Türkiye 0,6
Diğer 32%
Ülkelerdeki Uluslararası Öğrenci Oranları
8
kültürlerin ve diğer değerlerin ülkeler arası değişimi ile ortaya uluslararası bir
bütünleşme olarak çıkan küreselleşme, ülkeleri birbirleriyle birçok alanda gelişme
yarışına itmiştir (Wikipedia.org, 2014).
Küreselleşme, bilginin, teknolojinin, insanın, işgücünün, fikirlerin, değerlerin,
sermayenin, ürünlerin ve hizmetlerin sınırlar ötesi akışı, karşılıklı etkileşimi ve sonuç
olarak dünya genelinde ortak alışkanlıkların, tüketim tarzının ve kültürün ortaya
çıkması olarak da tanımlanmaktadır (Gürüz, 2011, s. 1).
Uluslararasılaşma kavramı ise temelde iktisadi bir bağlamla, ekonomik
faaliyetlerin ülke sınırlarını aşması olarak tanımlanmaktadır. Businessdictionary.com
ve webopedia.com adlı internet sözlüklerindeki ortak tanımda uluslararasılaşma, bir
ürün ya da hizmetin farklı coğrafya, kültür ve dillere uyum sağlayabilmesi için
tasarlanması ya da değiştirilmesi için gereken prensip ve uygulamalar bütünü olarak
açıklanmaktadır (BusinessDictionary, 2014) (WeboPedia, 2014).
Jane Knight’ın International Education Dergisine yazdığı 1993 tarihli
“Internationalization: Management Strategies and Issues” adlı makalesine atıf yapan
(Qiang, 2003) bir yükseköğretim kurumunun öğretim, araştırma ve hizmet
faaliyetlerine uluslararası ve/veya kültürler arası bir boyut kazandırmayı
yükseköğretimin uluslararasılaşması olarak tanımlamaktadır. Yükseköğretimin
yabancı bir ülke tarafından sunulması, bir diğer ifade ile ihraç edilmesi
yükseköğretimin ya da yükseköğrenimin uluslararasılaşması olarak tanımlanmakta
ve bu, günümüzde küreselleşmeden ayrı düşünülmemektedir.
Ülkelerin teknolojik gelişmişlikleri, bilgi birikimleri, tarihleri, kültürel
birikimleri ve ekonomileri ülkeler arasında gerçekleşmekte olduğu varsayılan yarışta
avantajdır. Joseph Nye’a göre, bir ülkenin birikimleri olan kültürünün, siyasi
fikirlerinin ve politikalarının çekiciliğini ince güç kavramı ifade etmektedir. Bir
ülkenin sineması, edebi eserleri, mimari ve kültürel ürünleri, yazılı ve görsel
medyası, yükseköğretimi (üniversiteler, araştırma merkezleri, vb.), sivil toplum
kuruluşları, bilim ve teknoloji altyapısı, yeni buluş kapasitesi, turizmi, ekonomik
işbirliği platformları ve diplomasisi ince gücünü oluşturmaktadır (Kalın, 2014).
Ülkenin kaba güç olarak ifade edilebilen askeri ve ekonomik gücünün yanında bu tür
değerlerine yumuşak ya da ince güç adı verilmekte ve bunlar ülkenin uluslararası
platformda tanınması, itibar edilmesine katkı sağlamaktadır. Yumuşak ya da ince güç
9
unsurlarını kullanarak, ülkeler, kamu diplomasisi yapmaktadır. Kültürlerarası
iletişimin de bir formu olan kamu diplomasisi, başka bir ülkenin kamuoyuna ve
algısına yönelik bilgilendirme ve tanıtım faaliyetidir. Kamu diplomasisi hem kültürel
diyaloğa hem de ülke algısını halk ve ülke yönetimi nezdinde şekillendirmeye yarar
ve bir ülkenin algısının ve bilinirliğinin, kültürel etkileşimi gerçekleştirebilecek bir
güç olduğundan yola çıkar. Bu bakımdan, ülkeler için uluslararası öğrenci
hareketliliği de bir kamu diplomasisi aracı ve güç olmaktadır.
Fulbright Burs Programına adını veren ABD Senatörlerinden J. William
Fulbright’ın ve ABD eski Dışişleri Bakanı Colin Powel’ın cümleleri uluslararası
yükseköğretim ya da uluslararası öğrenci hareketliliğinin ülkelerin kamu diplomasisi
faaliyeti ve tanıtılmaları bakımından ne denli önemli olduğuna vurgu yapmaktadır.
Fulbright “Eğitim değişim programları, uluslararası ilişkilerin insanileşmesine hiçbir
iletişim formunun yapamayacağı kadar katkı sağlayarak ulusları bireye, insana
dönüştürebilir.” demektedir (Fulbright, 2013). Powel ise “Ülkemiz için, burada
eğitim gören, geleceğin dünya liderlerinin dostluğunu kazanmaktan daha iyi bir
servet düşünemiyorum” demektedir (Budak M. M., 2012, s. 28).
Mustafa Yakupoğlu, küreselleşme ile gelişen rekabet ortamının bilginin
üretilmesi konusunda, yükseköğretim alanında gerçekleştiğini ve ekonomik saiklerle
yapılır hale geldiğinden bu durumun kitlesel bir boyuta taşındığını söylemektedir.
Böylelikle yükseköğretim, devletler, üniversiteler ve uluslararası şirketlerce
ekonomik bakımdan pazarlama stratejisinin bir parçası olarak kullanılır hale
gelmiştir. Artık devletler uluslararası arenada kültürel, siyasi, diplomatik, ekonomik
ve sosyal değerleri ile birlikte pazarlayabilecekleri yükseköğretimi bir marka
biçiminde sunmaktadır (Yakupoğlu, 2014, s. 7, 8).
Burada Simon Anholt’un ülkelerin dünya çapında kendilerini tanıtmalarına
nation branding şeklinde bir tabir getirmesine değinmek gerekmektedir. Ülkeler
uluslararası itibarlarının artması ve dünya çapında tanınırlıklarını artırabilmeleri
amacıyla politika ve stratejiler geliştirmeyi, yatırım ve yenilik çalışmalarına katkı
sağlanmayı hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda geliştirdikleri stratejiler ile
ülkelerinin ve değerlerinin tanıtımı için markalar oluşturmakta ve bu markaları
pazarlamaktadır. Ülkelerin değerleri ve markaları Ulus Markaları İndisi (NBI) olarak
adlandırılan bir ölçüm ile ölçülmektedir. Bir ülkenin NBI ile ölçülen marka olarak
10
imajı, ürün ve hizmetlerinin dünyada satılabilmesi, ülke yönetiminin etkinliği,
kültürünün tanınırlığı, insani değerler konusundaki ünü, turist çekme potansiyeli ve
yatırım-göç çekiciliği başlıklarından oluşmaktadır (Wikipedia.org, 2014).
Yine yükseköğretimin artık bir ürün şeklinde pazarlanması anlayışından yola
çıkarak pazarlamaya ilişkin kavramlardan bahsetmekte fayda görülmektedir.
Pazarlama, amaç doğrultusunda değişimin sağlanması amacıyla, ürün ve
hizmetin üretilmesi, fiyatlandırılması, dağıtımı ve tutundurulmasının planlanma
süreçlerinin tümüdür. Diğer bir ifade ile mevcut veya potansiyel müşterilerin
isteklerinin tatmini amacıyla ürün ya da hizmeti yönlendiren faaliyetlerin tümüdür
(Yılmaz, 2004, s. 3). Dolayısıyla ortada bir ürün ya da sunulan bir hizmet vardır. Bu
ürün ya da hizmet üretildikten sonra tanıtılmaktadır. Uygun bir hedef kitleye
yönlendirilmekte ve farklı hedef kitleler tarafından da beğenilmesi için çeşitli tanıtıcı
çalışmalar yürütülmektedir.
Pazarlamanın ana unsurlarından olan pazarlama karması, bir diğer ifade ile
4P, ürünün hedef kitleye pazarlanmasında izlenecek ana yolların ortaya konmasına
yarar. 4P elemanları fiyat, tutundurma, dağıtım ve ürün olarak açıklanmaktadır. Ürün
ya da hizmetin iyi bir şekilde pazarlanabilmesi için
• ürün ya da hizmetin nasıl ambalajlanacağı, konumlandırılacağı,
benzerlerinden farkı,
• ürün ya da hizmetin nasıl sunulacağı,
• ürün ya da hizmetin nasıl tanıtılacağı
hususları üzerinde durulması gerekmektedir. Philip Kotler bunlara ek olarak politika
ve kamuoyunu zikretmektedir (Yılmaz, 2004, s. 5). Dolayısıyla günümüzde,
küreselleşme, ülkeler arası ekonomik, politik etkileşim ve kamu diplomasisi gibi
kavramların da pazarlamayı etkilediğine işaret edilmektedir.
Bu bağlamda pazarlamanın aslında bir iletişim süreci olduğu da görülmekte
ve aslında günümüzde pazarlama, iletişim kavram ve teknikleri ile yürütülmektedir.
Burada bir başka kavrama işaret etmek gerekirse, pazarlama iletişimi, hedef kitlenin
tutum ve davranışlarının istenen yönde güçlendirilmesini, istenen yönde değilse
değiştirilmesini hedefleyen ikna edici iletişim sürecidir. Pazarlama iletişimi
11
kavramları pazarlama karması kavramları ile örtüşmektedir. Pazarlama iletişimi bu
kavramları da ihtiva eden daha geniş bir süreçtir. Dolayısıyla, ürün, ürünün ambalajı,
rengi, markalaşması, ürünün reklamı, ürünün tanıtımı, dağıtımı, sunumu, sunumu
sonrası desteği, halkla ilişkiler ve ürünün geliştirilmesi kavramlarıyla ifade
edilmektedir (Yılmaz, 2004, s. 8). Görüleceği gibi, ürün ya da hizmet üretilip hedefe
ulaştıktan sonra hedef kitleden gelecek geri dönüşlerle de geliştirilmektedir. Burada
aynı zamanda döngüsel bir sürecin varlığı ortadadır.
Yükseköğretim ya da bununla ilgili hizmetlere dönersek, burada da ürün ya
da hizmetlerin üretilmesi, görsel bir sunumda, markalaşması, oluşturulan markanın
hedef kitleye tanıtılması, gelen öğrenciye sunulması ve memnuniyet neticesinde
ürünün güncellenmesi durumu söz konusudur. Ülkeler açısından da durum bu
şekildedir.
Kavramsal bir değerlendirme sonrası konunun tarihsel boyutlarına
değinmekte yarar görülmektedir. Yükseköğrenimin ülke kabuğundan çıkarak ülkeler
arası belli bir standarda dönmesi, ülkeler arasında alınıp verilen bir ürüne dönüşmesi
şeklinde ifade edebileceğimiz yükseköğretimin uluslararasılaşması ve yine aynı
şekilde öğrencilerin yükseköğrenim için ülkelerinden başka bir ülkeye kısa süreli
göçleri şeklinde özetleyebileceğimiz öğrenci hareketliliği aslında çok eskilere
dayanmaktadır. Eski Yunan döneminden beri öğrenciler eğitim için ülkelerinden
ayrılıp bir başka ülkeye ilim tahsiline gitmişlerdir. Pisagor’un ilk uluslararası öğrenci
olduğu söylenmektedir (Gürüz, 2011, s. 149). İlk Çağ ve Orta Çağ’da İslam alimleri
öğrenciliklerinde zamanın ilim merkezleri olan ve başka bir ülkeye kısa süreliğine
göç etmelerini gerektiren şehirlerde öğrenim görmüşlerdir. Bu dönemde Bağdat,
Endülüs gibi şehirler uluslararası öğrencilerin akın ettikleri yerler olmuştur (Gürüz,
2011, s. 151).
Yine özellikle Orta Çağ’da batı toplumları Haçlı Seferleri ile keşfettikleri
doğu toplumlarının zenginliklerinden, teknolojik gelişme ve bilgi birikiminden
faydalanma yoluna gitmişlerdir. Doğudan ve özellikle dönemin İslam bilginlerinden
etkilenen Batı, bilgiyi geliştireceği İtalya’daki Bologna üniversitesi gibi üniversiteler
kurmaya başlamıştır (Gürüz, 2011, s. 152). Fakülte, lisans, yüksek lisans ve felsefe
doktoru gibi akademik düzey ve terimler bu dönemde ortaya çıkmıştır (Küçükcan &
Gür, 2010, s. 43).
12
Batı’nın doğudan ve gelişmiş İslam topluluklarından etkilenerek gelişmesi,
Rönesans ve Reform gibi önemli adımlar atmasına ve bilgi üreten bir uygarlığa
dönüşmesine sebep olmuştur. Sanayileşme sonrası hammadde ve işgücü ihtiyacı ile
beraber göçler yaşanmış, çok kültürlü, çok ırklı ülkeler oluşmaya başlamıştır.
Bilginin çoğaltılması ve yayılması sonucu bilgi paylaşılmış ve bilgi kaynaklarına ilgi
artmıştır. Sanayileşmiş ülkeler bilgiyi, teknolojiyi ve bunun yanında bir kültürü
üreten ülkeler olarak pek çok ülkenin ve özellikle de gelişmekte olan ülkelerin
ilgisini çekmiş, böylelikle yükseköğretimde de lider konuma yükselmişlerdir.
Bu alandaki girişimler özellikle 2. Dünya Savaşından sonra hızlanmış, ülke
düzeyini de aşarak Avrupa Ekonomik Topluluğu, bugünkü AB, NATO, BM ve
Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlarca verilen burslarla desteklenerek
yürütülegelmiştir (Gürüz, 2011, s. 169). 1960 ve 70’li yıllar sömürgeciliğin sona
erdiği, eski kolonilerin devlete dönüştüğü yıllardır. Bu dönemden itibaren eski
kolonilerden eski sömürgeci ülkelere, bir bakıma güneyden kuzeye öğrenci hareketi
başlamıştır. 1980’li yıllarda Japonya’nın ekonomik dev olarak ortaya çıkışı ve
1990’lı yıllarda Sovyet Rusya’nın yıkılışı yükseköğretimdeki cazibe merkezlerini
hareketlendirmiştir (Knight & Wit, 1995, s. 8,9). Böylece içerik, etki ve aktörleri
bakımından yükseköğretim uluslararasılaşmış ve bir tür mücadele alanına
dönüşmüştür. Yükseköğretimle ilgili kuruluşlar bu bağlamda gittikçe küreselleşen bir
ortamda yerel kültürün tanıtımını yapma, bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkilediği
bir eğitim ve araştırma ortamında yöntem oluşturma ve tüm bu faaliyetleri
yürütürken aynı zamanda gelir de elde edebilme gibi zorlukların üstesinden gelmek
ya da çağın gerisinde kalmakla karşı karşıya kalmışlardır (Scott, 1998, 2000’den
aktaran (Gürüz, 2011, s. 172). 20.yy başlarında uluslararası öğrenci hareketliliği ya
da yükseköğretimin uluslararasılaşması olarak ifade edebileceğimiz akademik
hareketlilik ülkelerin dış politikalarının bir parçası olmuş, özellikle bu alanda çalışan
Campus France, British Council, DAAD, IIE, AEI gibi kuruluşlar tesis edilmiş,
hükümetler tarafından oluşturulan politika ve stratejiler ile desteklenmiştir.
Bu bakımdan günümüzde ülkelerin değerlerini bir markaya dönüştürerek
pazarlamaları büyük önem arz etmektedir. Bunu başarabilmek için politikalar
üretilmekte, kurumlar oluşturulmakta, iletişim stratejileri geliştirilmektedir. Örneğin
bir ülkenin yükseköğretim bursları için politika geliştirilmekte, politika bir stratejiyle
somutlaşmakta ve markaya dönüştürülerek dünyaya pazarlanmaktadır.
13
Birikimli olarak gelişmesinden de görüleceği üzere, bilgi eskiden beri
uluslararası bir formdadır. Bilimsel bir çalışmaya, bir düşünceye farklı
coğrafyalardan katkı yapılarak geliştirilmiştir. Bu bakımdan hem bilgi uluslararası
bir hüviyettedir hem de bu bilgiye ulaşma konusunda alınan yol, eğitim uluslararası
bir hüviyette olmuştur.
Yükseköğretim ya da yükseköğrenim lise dengi okul sonrası eğitimi ifade
etmektedir. Çalışma içerisinde iki şekilde de kullanılacak olan yükseköğrenim ön
lisans, lisans ve lisansüstü yani yüksek lisans ve doktora eğitimlerini kapsayan ve bir
yüksekokul ya da üniversite seviyesinde görülen akademik eğitimi ifade etmektedir.
Yükseköğretim üniversitelerce yapılırken yükseköğrenimde özne öğrencidir. Öğrenci
aynı zamanda hareketlidir.
Günümüzdeki şekliyle yükseköğretimin uluslararasılaşması aşağıdaki
faaliyetlerin bir ya da birden fazlasının birleşimi şeklinde ifade edilmektedir:
• Ülkeler arasında öğrenci ve akademisyen hareketliliği,
• Yükseköğretim müfredatının uluslararasılaşması,
• İnternet üzerinden eğitim içeriğinin elektronik biçimde iletimi
şeklinde uygulanan uzaktan eğitim ve araştırma konusunda
uluslararası bağlantılar,
• Yükseköğretim derece/diplomalarının karşılıklı, bölgesel ve
uluslararası tanınırlığı,
• Ayrıca, üzerinde çok tartışılan eğitim hizmetlerinin ihracatı ve ithalatı
da bu maddeler arasında sıralanabilmektedir. Hizmetlerin Ticareti ile
ilgili Küresel Anlaşmalar şeklinde ifade edilen GATS ile ülkelerin
eğitim hizmetlerini ticari bir meta olarak serbestçe ihraç veya ithal
edebilmelerinin önündeki engeller kaldırılmıştır (Harman, 2004, s.
103-105).
Kısaca, ülkelerin öğrenci hareketliliğindeki tüm uygulamalarının aslında
yukarıda bahsedilen hususların etkisiyle idari otoritelerinin yaptıkları planların,
oluşturdukları stratejilerin somutlaşmış adımları olduğu görülmektedir.
14
2.1 Ülkeleri Uluslararasılaşmaya İten Etkenler
Günümüz dünyasında 4 milyona yaklaşan sayıda öğrencinin ülkesi dışında bir
ülkede yükseköğrenim gördüğü düşünüldüğünde bu büyük kitleyi harekete geçiren
nedenlere değinmek yerinde olacaktır. Görünür uygulamalara bakıldığında
yükseköğretimin uluslararasılaşmasına dönük olarak ülkelerin çeşitli stratejiler
güttükleri görülecektir.
Karşılıklı anlayış şeklinde ifade edilen stratejiyi güden ülkeler öğrenci kabul
ettikleri ülkelere yardım etmeyi amaçlamaktadır. Bu anlayışla kabul edilen öğrenciler
sayı ve nitelik olarak sınırlandırılmakta, bu stratejiyle uygulanan programlar
jeostratejik amaçlar gütmektedir. En önemli yanıysa öğrencinin eğitimi sonunda
ülkesine dönmesinin gerekmesidir. Fulbright Programı, Socrates-Erasmus
Programları bu stratejiyle yürüyen programlardır. Bu tür programların ev sahibi
ülkeye uzun vadeli faydası bulunmaktadır. Öğrencinin ev sahibi ülkeyle politik,
kültürel ve ticari faydalı sonuçlar doğuran dostluğunu sürdürmesi beklenmektedir.
Örneğin Japonya’nın ülke olarak stratejisi budur (OECD, 2009, s. 73,74). Türkiye
Burslarında da bu stratejinin varlığından söz etmek mümkündür.
Bir diğer strateji ulusal eğitim sisteminin, bilimsel araştırmaların ve
ekonominin başarılı uluslararası öğrenciler ve akademisyenlerle gelişip
zenginleşmesi ana hedefini taşımaktadır. Bu hedefe ulaşmada bursların yanında çok
geniş çapta tanıtım kampanyaları, fuarlar düzenlenmekte, hedef ülkelere özel göçmen
politikaları uygulanmakta, eğitim programlarında İngilizce uygulama sayısı
artırılmaktadır. Uygulamalar genellikle lisansüstü ve araştırma programları
seviyesinde gerçekleşmektedir. Bologna Süreci ile değişen Socrates-Erasmus
Programı bu stratejiye örnek olarak verilebilir. Almanya, Fransa, Birleşik Krallık ve
ABD bu stratejiyi uygulayan ülkelerdir. Ülke ekonomilerinin bilgi ekonomilerine
dönüşmesinde bu stratejinin etkin olduğu söylenebilir (OECD, 2009, s. 74,75).
Kazanç temelli strateji diğer iki stratejinin amaçlarını içermekle birlikte
burada asıl hedef eğitim hizmetlerinin ihracatı yoluyla ticari kazançtır. Devletin
bütçelerini desteklemediği ya da az desteklediği ülkelerde özerk yükseköğretim
kurumları yerli öğrencilere göre uluslararası öğrencilere biraz daha fazla harç ücreti
yükleyerek kazanç elde etmektedirler. Öğrenim nispeten pahalı olsa da eğitimin
15
kalitesi çeşitli kalite güvence mekanizmaları ile garanti altına alınmaktadır. Göçmen
politikaları daha esnektir, ancak bölgedeki dengeyi ve ticari getiriyi birlikte gözeten
sınırlandırıcı önlemler her zaman için hazırda bekletilmektedir. Bu stratejik
yaklaşımın en belirgin örnekleri, özellikle lisans seviyesinde uygulamalarının
görüldüğü, Avustralya, Yeni Zelanda, ABD ve Birleşik Krallık’ta görülmektedir
(OECD, 2009, s. 75,76). Uluslararasılaşma konusuna değinen Atılgan Ulutaş’ın
çalışmasında bu konuya değinilmiştir. Çalışmada, uluslararası öğrenci
hareketliliğinin başlangıçta devlet eliyle gerçekleştiği ve bunda amacın öğrencilerin
döndüklerinde kendi devletlerine katkı sağlamaları olduğu, ancak günümüzde bu
amacın korunmakla birlikte ekonomik kazanç gibi nedenlerle de gerçekleştirildiği
belirtilmektedir (Ulutaş, 2014, s. 64,65,67).
Kapasite geliştirmeye dönük stratejide esas yurtdışında çalışmalar yapmanın
ve ülke içinde yabancı eğitim kurumlarının kurulmasının teşvik edilmesidir. Diğer iki
stratejide eğitim ihracından söz edilirken bu stratejide eğitimin ithalinden
bahsedilmektedir. Uygulanan programlar genellikle program ve kurum hareketliliği
ekseninde karşılıklı işbirlikleri ve anlaşmalarla yürütülmektedir. Bu nedenle eğitim
ve ekonomi politikalarının koordinasyonu önemlidir. Ülkenin yükseköğretim
kapasitesi geliştiğinde bu strateji bırakılarak farklı bir stratejinin uygulanması
gerekmektedir. Ayrıca akademisyen ve kurum hareketliliğinin esnekleşmesi ve
yurtdışına giden öğrencilerin geri dönüp ülkeye katkılarının sağlanabilmesi için
uygun bir göç politikasına gerek duyulabilmektedir. Strateji genellikle Malezya, Çin,
Singapur, Endonezya, Vietnam, Dubai, Katar gibi ülkelerde uygulanmıştır (OECD,
2009, s. 76,77).
Bu bağlamda bir başka çalışmada, yükseköğrenimin uluslararasılaşmasında
ülkelerin güttüğü temel stratejiler özetle şöyle sıralanmaktadır:
1) Üniversitelerinin dünya sıralamasında yükselmelerini desteklemek,
2) Öğrenme ve müfredat geliştirmede uluslararasılaşmayı teşvik etmek,
3) Öğrenci hareketliliğini geliştirmek suretiyle eğitim-öğretimi
zenginleştirmek,
4) Bölgesel akademik işbirlikleri için komşu ülkelerle temasta bulunmak
(Mok, 2012).
16
Burada değinilmesi gereken bir diğer husus Almanya gibi ülkelerde doğum
oranlarının düşük olması, yaşlı nüfusun fazlalaşması ve bunun sonucunda işgücünün
azalması nedeniyle ülkeye uluslararası öğrenci çekmenin bir bakıma zorunluluk
oluşudur. Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere göre dezavantajı budur ve
uluslararası öğrenci hareketliliği yoğun olarak bu doğrultuda gerçekleşmektedir.
Özetle, yükseköğretimin uluslararasılaşması ve öğrenci hareketliliği, orta ve
uzun vadede öğrenci kabul eden ve gönderen ülkeler açısından ekonomik, kültürel
zenginliğe, küresel barışa, akademik gelişmeye, siyasi ve ekonomik işbirliklerine
vesile olmaktadır.
2.2 Uluslararası Öğrencileri Harekete Geçiren Faktörler
Ülkelerin yükseköğretimde uyguladıkları stratejilerden ayrı olarak öğrencileri
harekete geçiren itici ve çekici olarak adlandırılan nedenler bulunmaktadır. Bunlar
kısaca dil, kültür, tarih, ülke kurumlarının kalitesi ve dünya çapındaki saygınlığı ile
ülkenin gelişmişliği olarak sıralanabilir.
T. Mazzarol, G. N. Soutar(2002), L. H. Chen (2007) ve M. E. McMahon
(1992)’den aktaran Becker ve Kolster‘a göre uluslararası öğrenciler hangi ülkeye
gidecekleri konusunda tercih yapmadan önce kendi hedeflerine göre istediği bölümle
ilgili yurtdışında okumaya dönük bilgi toplamaktadır. Topladığı bilgiler ışığında
alternatif ülkeler belirlemekte ve bunların en uygunlarına başvuru yapmaktadır.
Başvurduğu ülkelerden gelen cevaplara göre vize, program, üniversite kalitesi ve
masrafları göz önüne alarak en uygun olanını seçmektedir. Bu süreç çoğunlukla
kendi imkanlarıyla okuyan öğrenciler için geçerli olsa da alternatif burs
başvurusunda bulunan öğrenciler için de çok farklı değildir (Becker & Kolster, 2012,
s. 10-15).
Bu noktada, uluslararası öğrencilerin ülke tercihlerine etki eden faktörleri itici
ve çekici olarak ayıran çalışmaların bilimsel olarak denenmediğini belirtmekte fayda
vardır. Yapılmış çalışmalar tüm uluslararası öğrenci hareketliliğine uygulanabilir
modeller olmaktan henüz uzak olsa da öğrenci hareketliliğinin nedenlerini anlamada
yol gösterici olmaktadır.
17
İtici etkenler hem öğrenciden hem öğrencinin çevresinden
kaynaklanabilmektedir. Öğrenciler aileden, sosyal çevreden, anne-babanın eğitim
seviyesi ve gelir durumundan, akraba çevresinin eğitim durumundan, kendi başarı
seviyesinden, yurtdışında okuyan yakın, akraba, arkadaşlarından ya da lisedeki,
üniversitedeki hocalarından etkilenerek tercih yapabilmektedir. Bu etkenlerin
yanında öğrenciyi motive eden en önemli istekler kişisel gelişme ve tatmin adına bir
diploma sahibi olma isteği, yurtdışında okumanın, yabancı dil öğrenmenin cazibesi
ve sonrasında kişiye getireceği umulan yüksek maaş beklentisi olarak
sıralanmaktadır (Becker & Kolster, 2012, s. 10-15).
Öğrencinin şahsından ve yakın çevresinden kaynaklanan etkenler dışında dış
çevre kaynaklı etkenler de öğrencinin seçimini etkilemektedir. Yükseköğretim
kurumlarına ve programlara erişim imkanının kısıtlılığı etkenlerden biridir. Özellikle
en çok öğrenci gönderen ülkelerde görüldüğü şekilde, yükseköğrenime olan talep
eğitim kurumlarının arzından daha fazla olduğundan öğrenciler açıkta kalmaktadır.
Dolayısıyla Hindistan, Çin gibi ülkelerden ABD, İngiltere, Avustralya, Almanya gibi
ülkelere öğrenci hareketi artarak sürmektedir (Healey, 2006, s. 17).
Bazı ülkelerde yerel bir üniversitenin diploması bazı iş türleri için
gerekebilmektedir. İlk durumun aksi bir durum, iç piyasanın yabancı diplomalara
gösterdiği rağbetle ortaya çıkmakta, öğrencinin tercihini yurtdışından yana
kullanmasına neden olmaktadır. Buna ek olarak ülkelerde öğrencinin hedeflediği
programların bulunmaması ya da kalitesizliği öğrenciyi etkileyen önemli
etkenlerdendir (Becker & Kolster, 2012, s. 10-15).
Öğrencinin tercihini etkileyen önemli bir diğer husus ülkeler arasındaki tarih,
dil, kültür, din ve siyaset açısından bağların varlığıdır (Becker & Kolster, 2012, s.
10-15). Bu, özellikle sömürge dönemini yaşamış Afrika ülkeleri gibi ülkelerde,
Osmanlı tarihinden etkilenmiş Ortadoğu, Orta Asya ve Balkan toplumlarında, Sovyet
Rusya’nın bir dönem etkilediği ülkelerin öğrencileri için geçerli bir durumdur.
Ayrıca OECD kaynaklarına göre uluslararası öğrencilerin ülke seçimlerinde
en etkili nedenlerden biri dil olmaktadır. En fazla konuşulan, okunan ve yazılan
dillerin (İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça ve İspanyolca gibi) üniversitelerinde
eğitim dili olduğu ülkeler öğrencilerin en çok tercih ettiği ülkeler olmaktadır. Burada
dilinin sadece kendi üniversitelerinde konuşulup, okunup yazıldığı Japonya bir
18
istisna olarak kabul edilebilir. Avustralya, Kanada, İngiltere ve ABD gibi İngilizce
konuşulan ülkelerin ağırlıklı olarak tercih edilmesi İngiliz dilinin yükseköğretimde
ve dolayısıyla iş hayatında dünya çapında genel geçer dil olmasıyla ilgilidir. Bu
nedenle İngilizce konuşulmayan Almanya, Fransa, Japonya gibi pek çok ülkenin
yükseköğretim kurumları da uluslararası öğrenci pazarından pay alabilme çabasıyla
eğitim programlarında tam, yoğun ya da kısmi İngilizce programlar sunmaktadır
(OECD ILibrary, 2012).
Öğrencinin ülkesindeki politik ve ekonomik istikrar da öğrencinin kalışına ya
da gidişine etki etmektedir. Ülkenin iklimi, ülkedeki yaşam standartlarının
uygunluğu, burs imkânları, vatandaşlarına uyguladığı göç politikaları gibi nedenler
de öğrencinin tercihini kendi ülkesinden yana kullanmasına yol açabilmektedir.
Küreselleşmenin de etkisiyle ortaya çıkan bugünkü bilgi toplumunda en fazla
öğrenciyi, en çok bilgilendirme ve tanıtım yapan ülkelerin çektiği görülmektedir. Bu
durum hem itici hem çekici bir etken olarak ifade edilebilmektedir (Becker &
Kolster, 2012, s. 10-15).
Öğrenciyi ülkesi dışında okumaya iten etkenler dışında ülkesinden çok uzakta
bir yerde okumaya çeken etkenler mevcuttur. İten ve çeken etkenler yer yer
çakışmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
• Gidilen ülkenin kapsamlı tanıtım kampanyası, uluslararası öğrenci
politikasının mevcudiyeti, ülke ve eğitim kurumları hakkında yeterli
bilgi sağlayabilmesi,
• Eğitimin kalitesi ve saygınlığı, akademik özgürlüğün mevcudiyeti,
• Öğrencinin kendi ülkesi ve hedef ülkenin diplomalarının karşılıklı
tanınırlığı,
• Hedef ülkede okumanın harçlar, burslar, ulaşım masrafları, yaşam
masrafları bakımından maliyeti,
• Yükseköğretim kurumlarının yönetim biçimi,
• Ülkede suç oranı, ırk düşmanlığı gibi suçların mevcudiyeti, güvenlik
seviyesi,
19
• Ülkedeki uluslararası öğrenci sayısı, uluslararası programların
mevcudiyeti ve göçmen politikaları bakımından uluslararasılaşma
düzeyi,
• Ülkede yaşam, eğitim ve çalışma ortamının varlığı,
• Ülkede akraba ya da arkadaşın varlığı, ülkenin coğrafi yakınlığı gibi
ülkeye olan sosyal ve coğrafi bağlantıları.
Bu konuda yapılan çalışmalarda, ülkeler arası ekonomik işbirlikleri gibi
bağlantılar yoluyla ülkenin tanınırlığı, diplomaların ülkeler arasında tanınırlığı,
ülkenin üniversitelerinin uluslararası saygınlığı, üniversitelerin başka ülke
üniversiteleriyle olan işbirliklerinin varlığı, akademisyen kalitesi, uluslararası öğrenci
ortamının varlığı, ülkede güvenlik seviyesi, vize işlemlerinde kolaylık, harç
ücretlerinin makuliyeti ve gelişmiş bir ülkeye yakınlık gibi etkenler öne çıkmaktadır.
Çalışmalar, özellikle lisans öğrencilerinin gözünde, ülkenin eğitim kalitesi ve öğrenci
tarafından tanınırlığının eğitim ücretleri, yaşam masrafları gibi konulardan daha önce
geldiğini göstermektedir. Lisansüstü öğrencileri için eğitim kalitesinin yanında
eğitim ve yaşam masrafları önemli olabilmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 10-
15). Lisansüstü öğrencilerince sosyal aktivitelerin varlığı çok önemsenmezken
genellikle 18-20 yaş aralığında diyebileceğimiz lisans öğrencileri için bu tür
faaliyetler tercih sebebi olabilmektedir.
Uluslararası öğrenci çeken ülkelerin politikalarında çekici güçleri çeşitli
biçimlerde kullandıkları görülmektedir. Bazı ülkeler dünya çapında saygınlığı olan
üniversitelerini kullanmakta, bazıları yeni burs programları ilan etmekte, bazısı
ülkenin doğal güzellikleri ve turistik yönünü kullanmaktadır. Böylelikle uluslararası
öğrenci sayılarını artırmayı hedeflemektedirler. Dünyada artarak devam eden öğrenci
hareketliliği Şekil 2’de görülmektedir. Uluslararası öğrenci hareketliliğinde
günümüzde 4 milyona varan sayıda öğrencinin ülkesi dışında okuduğu, 2020 yılında
bu sayının 5,5 milyon, 2025 yılında ise 7,2 milyona ulaşacağı öngörülmektedir
(Banks, Olsen, & Pearce, 2007, s. 32).
20
Şekil 2 Yıllara Göre Dünyada Öğrenci Hareketliliği
Kaynak: UNESCO, 2012 aktaran YTB,2013
Yükseköğretimin uluslararasılaşmasından hem öğrenci çeken ülkeler hem
gönderen ülkeler faydalanmaktadır. Öğrenci ve akademisyen hareketliliği sayesinde
farklı anlayışlar, kültürler tanınmış, öğrencilerin bulundukları ülkelerin sosyal
gruplarını etkiledikleri görülmüş, bilimsel araştırma bu sayede değer kazanmıştır.
Faydalarına karşın olumsuz tarafları da gözden kaçmamaktadır. Eğitimin ihracı
sürecinde kalitenin her yerde aynı seviyede tutulamaması, eğitim ihracının dış
yardım programlarını olumsuz etkileyebilmesi ve bazı zengin ülkelerin
yükseköğretimden daha fazla gelir elde ederek daha zenginleşmesiyle nispeten fakir
ülkelerle arasında gerilimi artırıcı etki yapması şeklinde sıralanabilir(Meek, 2002’den
aktaran (Harman, 2004, s. 104)). Ayrıca ülkesinden uzaklaşan öğrencinin
kültüründen de uzaklaşması ve eğitimi sonunda ülkesine, kültürüne yabancılık
çekmesi ve bu nedenle bir kısmının gittiği ülkede kalmasıyla ülkesinin beyin ve iş
gücünün olumsuz etkilenmesi de uluslararası öğrenci hareketliliğinin orta ve uzun
vadede olumsuz etkilerindendir.
Türkiye’deki duruma bakıldığında, uluslararası öğrenci hareketliliğinde çeşitli
devlet politikalarının etkili olduğu söylenebilir. Soğuk Savaşın son ermesi dünyayı
olduğu kadar Türkiye’yi de etkilemiş, uluslararası kültürel, bilimsel, sosyal ve siyasi
hareketlere kısmen de olsa açık hale getirmiştir. Türkiye bu gelişmelerden uzak
kalmamış, 1960’lı yıllarda ülkeler arası ikili anlaşmaların öğrenci ve akademisyen
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
4.000.000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Dünyada Uluslararası Öğrenci Hareketliliği
21
değişim programlarını teşvikiyle yükseköğrenimde uluslararası bir alana dönüşmeye
başlamıştır. Bu durum dışarıdan Türkiye’ye olduğu gibi, Türkiye’den de dışarıya
doğru gerçekleşmiştir. 1990’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası
Balkanlar ve Orta Asya’da ortak geçmiş ve tarihi paylaştığımız ülke insanlarının
Türkiye’ye ilgisi artmıştır. Türkiye, 1990’lı yıllardan 2012 yılına kadar Büyük
Öğrenci Projesi ile yurtdışından ve özellikle eski akraba toplulukların yaşadığı
coğrafyalardan yoğun öğrenci hareketliliğine ev sahipliği yapmıştır. Bu gelişmeler
Türkiye’nin ekonomik, kültürel ve bilimsel işbirliği girişimlerini de doğurmuştur.
Hükümetlerin politikalarında bu alandaki gelişmeleri destekleyici
düzenlemeler gerçekleşmiştir. 9. Kalkınma Planı 167, 170, 478, 480, 489, 592 ve
601. maddeleri üniversitelerin, araştırma merkezlerinin, araştırmacı ve akademisyen
yetiştirmenin desteklenmesi konusunu dile getirmektedir. Bu tür destekler ülkenin
yükseköğretiminin uluslararasılaşmasına katkı sağlamaktadır. Planın 240. maddesi
yükseköğretime Bologna sürecinin katkısını anlatmakta ancak merkeziyetçi yapının
olumsuzluğuna değinmektedir.
2000’li yıllar Türkiye’nin dış politikasında açılım yaptığı yıllar olmuş, hem
kültür, dil ve din birliğinin olduğu ülkeler hem de uzak coğrafyalarla çeşitli
işbirlikleri tesis edilmiştir. Bu bağlamda Afrika ülkeleri ile de çeşitli alanlarda
ilişkiler sağlanmıştır ve bu ilişkiler günümüzde artarak devam etmektedir.
2010 yılı ortasına gelindiğinde hükümetin dış politikaları ve stratejik adımları
sonucu Başbakanlığa bağlı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
kurulmuş ve Türkiye’nin uluslararası öğrenci hareketliliği büyük oranda bu kurum
tarafından yönetilir olmuştur. Kurumca ortaya konan Yabancı Öğrenci Strateji
Belgesi’nin somut bir çıktısı olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin yabancı ülkeler için
tahsis ettiği yükseköğrenim bursları Türkiye Bursları adı altında yürütülmeye
başlanmıştır.
2013 yılında oluşturulan 10. Kalkınma Planı 161-165. Maddeleri
yükseköğretimin kalitesinin artırılması ve Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için bir
cazibe merkezi haline gelmesi hususlarını hedeflemiştir. Bu bakımdan bu alandaki
faaliyetleri gerçekleştirecek ilgili kurumlar için bu konular birer hedef olmuştur.
22
Hedefler doğrultusunda atılan siyasi adımlar ve uygulamalarla Türkiye’nin
uluslararası öğrenciler tarafından tercih edildiği görülmektedir. Türkiye’yi tercih
eden ülkelerin öğrencilerinin 2012 ve 2013 yılına ait verileri Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1 Türkiye’yi en çok tercih eden ülkeler
No Ülke Sayı 1 Azerbaycan 7379 2 Türkmenistan 6136 3 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 4221 4 Almanya 1822 5 Yunanistan 1704 6 İran 1690 7 Afganistan 1679 8 Bulgaristan 1263 9 Suriye 962 10 Kazakistan 922 11 Kırgızistan 904 12 Moğolistan 901 13 Kosova 735 14 Rusya 713 15 Diğer 12.220
Toplam 43.251 Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
2012 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyetinin verdiği burslar Türkiye
Bursları adı altında markalaşmıştır. Bu sistemle 2012 ve 2013 yıllarında dünyanın
140’tan fazla ülkesinden yıllık 4000 civarında öğrenciye ön lisans, lisans, yüksek
lisans ve doktora seviyesinde burslu okuma imkanı sunulmuştur. Türkiye’de yaklaşık
12.000’i burslu olmak üzere 45.000 civarında uluslararası öğrenci bulunmaktadır
(Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013).
Türkiye’nin yurtdışına gönderdiği öğrenci sayısı 2010 yılı verilerine göre
49.116’dır (UNESCO, 2012). Üniversite giriş sınavlarında her 3 öğrenciden sadece
1’i üniversiteye yerleşme imkanı bulduğundan Türkiye’deki öğrenciler başta Avrupa
ve ABD olmak üzere Uzak Doğu, Orta Asya ülkelerine üniversite eğitimi için
gitmektedirler. Aynı zamanda dünyanın saygın üniversitelerinin Türkiye’de açtıkları
bütünleşik ve çift diploma programları bulunmaktadır. Türkiye, ayrıca ABD’nin
üniversite programlarının en fazla olduğu 3. ülkedir(edufairs.net ve IIE’den aktaran
23
(Choudaha & Kono, 2012, s. 16,17). Şekil 3’te Türkiye’den giden öğrencilerin
yıllara göre sayıları ve Şekil 4’te bu öğrencilerin hangi ülkeleri tercih ettikleri
görülmektedir. Türkiye’den gelişmiş ülkelere burslu ya da kendi imkanlarıyla giden
öğrenciler yoğun olarak lisansüstü eğitim ve araştırma için gitmektedir. Bunların
içerisinde devlet kurumlarının personelinin yetişmesi için gönderdikleri de
bulunmaktadır.
Şekil 3 Türkiye’den Giden Öğrenci Sayıları
Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
47.435 47.663 48.030 48.805 51.997 52.054 52.177 52.274
34.831 37.132
41.786
47.510
42.557
49.116
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Türkiye’den Yıllara Göre Yurt Dışına Giden Öğrenci Sayısı
24
Şekil 4 Türkiye’den Giden Öğrencilerin En Çok Tercih Ettikleri Ülkeler
Kaynak: UNESCO(2012)’den aktaran (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
A.B.D. 25%
Almanya 24%
Bulgaristan 9%
Azerbaycan 7%
İngiltere 6%
Diğer 29%
25
3. Uluslararası Öğrenci Hareketliliğinde Lider 6 Dünya Ülkesinin Politika ve Tanıtım Uygulamalarının İncelenmesi
Türkiye Burslarının tanıtımı ile ilgili bir strateji çalışmasından önce
yükseköğretim sistemi eskiye dayanan, kalitesi bakımından dünyaca bilinen ve
uluslararası öğrenci hareketliliğinde en fazla öğrenci çeken birkaç ülkeyi incelemek
yerinde olacaktır.
Bu bölümde, yükseköğrenim konusunda uluslararası öğrencilerce en çok
tercih edilen ilk 6 dünya ülkesi olan İngiltere, Fransa, ABD, Almanya, Avustralya ve
Japonya’nın uluslararası öğrenci politikaları, bu politikalar neticesinde elde ettikleri,
yükseköğretim sistemleri ve kurumlarının tanıtımı konusunda yaptıkları ve bunların
öne çıkan yanları incelenecektir.
Almanya, Fransa ve İngiltere’nin yükseköğretim ve uluslararası öğrenci
politikalarını incelemeden önce Avrupa Birliği’nin yükseköğretim alanındaki
programı olarak ifade edebileceğimiz Erasmus Programından ve bu program
içerisinde yürürlüğe girmiş olan Bologna sürecinden bahsetmekte fayda vardır.
3.1 Erasmus Programı
1986’da Avrupa Birliği tarafından başlatılmış olan Erasmus Programı
başlangıçta birlik ülkelerinin üniversiteleri arasında kredi bazlı ve kısa süreli öğrenci
değişimini amaçlamıştır. Sistem daha sonra genişletilmiş, üye ülkelerin dışındaki
ülke üniversiteleri de programa dahil edilmiştir. Çalışma evrenindeki Almanya,
Fransa ve Birleşik Krallık üniversiteleri Erasmus Programı kapsamında diğer
ülkelere öğrencisini göndermekte ve üniversitelerine öğrenci kabul etmektedir.
Erasmus Programı, sistem olarak köklü ve gelişmiş ülke üniversitelerini
birbirine bağladığından ve AB üye ülkelerince finansal olarak desteklendiğinden
yüksek talep görmüş ve akademik olarak da başarı getirmiştir. Program, hem ülkeler
26
arasında kültürel etkileşime hem de kabul eden ülkenin ekonomisine katkı
sağlamıştır (Teichler, 2012).
Küreselleşme ve rekabet ortamında üniversiteler, bilim ve araştırma
konularında devlete bağlı olmaksızın öğrenci ve öğretim üyesi arayışına ve
işbirliklerine zorlanmaktadırlar. Bologna Süreci, Avrupa üniversitelerini bu
bağlamda yeniden yapılandırma yönünde atılmış stratejik bir adımdır.
Bologna Üniversitesi’nin 900. Kuruluş yıldönümü olan 12 Eylül 1988’de
Avrupa üniversitelerinden 430 rektör “Bologna Süreci” olarak anılan bir anlaşma
imzalamışlardır. Haziran 1999’da Avrupa ülkelerinden 29 Eğitim Bakanı, Bologna
Deklarasyonunu imzalamışlardır(Bologna Secretariat, 2007; Kirkwood-
Tucker,2004)’dan aktaran (Küçükcan & Gür, 2010, s. 80, 81). Bologna
Deklarasyonunda, Avrupa ülkeleri arasındaki öğrenci hareketliliğini kolaylaştırmayı
ve Avrupa ülkelerinde eğitimi teşvik eden lisans ve yüksek lisans düzeyinde öğrenci
değişimi fikri ortaya çıkmıştır (Teichler, 2012).
Bu vesile ile Avrupa üniversiteleri arasında standart bir sistemin oturması ve
üye ülkelerin diplomalarının tanınırlığı yolunda gelişme sağlanmıştır. Diğer yandan,
Avrupa ülkeleri arasında öğrenci ve öğretim üyesi hareketliliğinin gelişerek artması
ve dolayısıyla kültürel etkileşim, teknolojik gelişme ve Avrupa vatandaşlığı kimliğini
oluşturma amaçlarına katkı sağlaması hedeflenmiştir (Bologna Secretariat, 2007;
Kirkwood-Tucker,2004)’dan aktaran (Küçükcan & Gür, 2010, s. 80, 81).
Erasmus programı paralelinde 2004’te uygulamaya konan Erasmus Mundos
programı ile gelişmekte olan ülkelere Avrupa Birliği ülkeleri üniversitelerinde
yüksek lisans ve doktora düzeyinde burslu yükseköğrenim imkânı sunulmuştur.
Böylelikle, Avrupa ve yakın coğrafya ülkelerinin vatandaşlarının faydalandığı
Erasmus programı tüm dünyaya hizmet verir hale gelmiştir. Bu öğrenci değişim
programı içerisinde burs programı da bulunmaktadır. Başarılı öğrencileri çekme
amaçlı olarak Avrupa dışından gelen öğrencilere aylık 1.000 Avro, harç ücreti,
ulaşım ve yerleşim masrafları için destek verilmiştir. 2 yıllık bir eğitim programı için
toplamda 48.000 Avro verilmektedir (les notes de Campus France, 2010). 2004-2010
yılları arasında 117 ülkeden 2449 öğrenci bu burstan faydalanmıştır (EACEA, 2013).
Erasmus Mundus Programı 31 Aralık 2013 tarihinde sona ermiştir ve bu kapsamdaki
faaliyetler Erasmus+ adıyla devam etmektedir (EACEA, 2013).
27
Programın dünya çapında tanıtımı ülkelerin büyükelçilikleri, Almanya,
Fransa ve İngiltere gibi Avrupa Birliği ülkelerinin Dil ve Kültür Merkezleri ve
internet siteleri üzerinden yapılmaktadır. Örneğin “Scholarship Portal” Hayat Boyu
Öğrenme Programı çatısı altında Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen ve
Avrupa ülkelerinde yükseköğretim görmek, yükseköğretim bursu almak isteyen
öğrencilere arama motoru ile hizmet veren, http://www.scholarshipportal.eu/
bağlantısında faaliyet gösteren bir internet sitesidir.
Erasmus kapsamında gerçekleşen öğrenci hareketliliğinde sistem öğrencinin
okumakta olduğu üniversitedeki Erasmus Ofisine başvurup uygun ortalama ile kabul
almasıyla başlamaktadır. Ardından vizesini kabul aldığı ülkenin büyükelçiliğine
kabul mektubu ile başvurması sonrası almakta ve kabul aldığı üniversitede genellikle
1 dönem boyunca okumaktadır. Bu süre zarfında öğrenim ücreti ödememekte fakat
ulaşım, barınma, beslenme gibi diğer ihtiyaçlarını kendisi karşılamaktadır.
Bu programın Avrupa Birliği ülkeleri ile birlikte programda yer alan diğer
ülkelere kültürel etkileşimin getirdiği faydaların yanı sıra üniversitelerinin, eğitim
sisteminin ve öğrenci hayatının tanıtımına da katkı sağladığı açıktır. Erasmus ortamı
özgür dolaşımı ve programların tanınırlığı nedeniyle de tercih edilmektedir. Ayrıca
bu çok hacimli öğrenci dolaşımında teknolojik gelişmeye olanak sağlayan
araştırmalar gerçekleşmekte ve bilgi birikimi oluşmaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri
bu programın diğer ülkelerden daha çok kendilerine katkısına inandıklarından
programa mali kaynak desteği sağlamaktadırlar. Programın uluslararası öğrenci
hareketliliğinde dünya lideri olan Almanya ve Fransa’ya çok katkısı olmuştur.
Ülkelerin ekonomisine kazanç sağladığı gibi, kültürel etkileşime ve yükseköğretim
sistemlerinin gelişip belli bir standarda ulaşmasına yaramıştır.
3.2 Almanya Örneği
3.2.1 Giriş
Almanya dünya yükseköğrenimine çok şey katmış bir geçmişe sahiptir.
Bugünkü üniversite sisteminde bilimsel araştırma, Almanya yükseköğretim
kültüründen gelmektedir. Ayrıca ülkenin ileri teknoloji ve mühendislik konusunda
dünya çapında bir ünü bulunmaktadır (British Council, 2013).
28
Almanya iki dünya savaşından yenilgiyle çıkmasına rağmen uluslararası
toplumda hem gelişmekte olan ülkeler arasında yer almaya hem de sanayileşmiş
ülkelerle aynı seviyede olmaya motive olmuş bir ülkedir. Kolonyal dönemi Fransa ve
İngiltere’den farklıdır ve devlete ait belgelerine bakıldığında kültürler arası diyalog
ve küresel refah ifadeleri sadece Almanya’da görülmektedir. Neo-Nazi, ırkçılık gibi
kavramlar ve bu bağlamdaki olaylarla gündeme gelse de Alman toplumu uluslararası
öğrenci hareketliliğine daha sıcaktır (Chandler, 1989, s. 29).
Uluslararası öğrencilerin en çok tercih ettiği ülkelerden olan Almanya (Bkz.
Tablo 2) yükseköğretim kurumları ve uluslararası öğrencilerle ilgili faaliyetlerden
2012 yılında 1,28 milyar avro kazanmıştır (DAAD, 2014).
29
Tablo 2 Dünyada en çok öğrenci çeken ülkeler
ÜLKE Yurtdışından Gelen Öğrenci Sayısı
Amerika Birleşik Devletleri 684.714 İngiltere 389.958 Avustralya 271.231 Fransa 259.935 Almanya 200.862 Japonya 141.599 Rusya Federasyonu 129.690 Kanada 95.590 Çin 71.673 İtalya 69.905 Avusturya 68.619 Güney Afrika 60.856 Kore Cumhuriyeti 59.194 Malezya 57.824 İspanya 56.018 Mısır 49.011 Singapur 48.623 İsviçre 38.195 Yeni Zelanda 37.878 Ukrayna 37.674 Belçika 36.126 Çek Cumhuriyeti 34.992 Birleşik Arap Emirlikleri 34.122 İsveç 31.534 Lübnan 30.436 Küba 30.234 Hollanda 27.968 Ürdün 27.437 Suudi Arabistan 26.871 Türkiye 25.838
Kaynak: UNESCO, 2012 (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
3.2.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
Almanya’nın uluslararası öğrenci politikalarındaki farklılıklar kolonyal
kültürünün İngiltere ve Fransa kadar olmamasından kaynaklanıyor denebilir. Bu
nedenle Almanca İngilizce kadar yaygın bir dil olmadığı halde, ülke çok farklı
kültürlerden uluslararası öğrenci çekmektedir.
30
1990’ların ortalarından itibaren Almanya Avrupa’da, uluslararası öğrenci
hareketliliğinin kolaylaştırılması amacıyla lisans ve yüksek lisans düzeyi şeklinde bir
yapının oluşturulmasında ana unsurlardan biri olmuştur. Bunun, Erasmus ve Bologna
süreci bağlamında etkileri görülmektedir. Uluslararası öğrenci politikaları
çerçevesinde 2005 yılı içerisinde, 2020’de Almanya’daki tüm öğrencilerin %20’sinin
uluslararası öğrenci olması hedefi konmuştur (Teichler, 2012).
2010’da 200.862 öğrenci Almanya’ya yükseköğretim için gelmiştir. 2000
yılında bu sayı 187.000 idi. Uluslararası öğrencilerin çoğunluğu Avrupa kıtası
ülkelerinde, geri kalan kısmı ise Amerika, Doğu Asya ve Pasifik ülkelerinden
oluşmaktadır. En çok öğrenci gönderen ülkeler 11.799 öğrenci ile Türkiye, 10.342
öğrenci ile Rusya ve 9.238 öğrenci ile Polonya olmuştur (British Council, 2013).
Tablo 3, Almanya’da yıllara göre uluslararası öğrenci sayısını, Tablo 4 de
2011 yılında Almanya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeleri göstermektedir.
31
Tablo 3 Almanya’da yıllara göre uluslararası öğrenci sayısı
Yıllara Göre Almanya'da Uluslararası Öğrenciler
Yıl Sayı 1993 123.052 1994 134.273 1995 141.460 1996 146.471 1997 151.870 1998 158.435 1999 165.994 2000 175.065 2001 187.027 2002 206.141 2003 227.026 2004 246.136 2005 246.334 2006 248.357 2007 246.369 2008 233.606 2009 239.143 2010 244.775 2011 252.032 2012 265.292 Kaynak: Almanya
Federal İstatistik Ofisi
Tablo 4 2011 yılında Almanya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeler
Ülke Öğrenci Sayısı Oran % 1 Türkiye 28.501 10.7 2 Çin 25.521 9.6 3 Rusya 13.630 5.1 4 Polonya 9.852 3.7 5 Avusturya 9.695 3.7 6 İtalya 8.930 3.4 7 Ukrayna 8.929 3.4 8 Bulgaristan 7.486 2.8 9 Fransa 6.539 2.5 10 İspanya 6.165 2.3 11 Diğerleri 140.044 52.8
Kaynak: DAAD’den aktaran IIE
32
Almanya’da öğrenim gören uluslararası öğrencilerin büyük bir kısmı
mühendislik ve ekonomi okumaktadır. Bunda Almanya’nın sanayi konusunda dünya
çapındaki ünü etkilidir.
3.2.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
Almanya uluslararası eğitim markasını ihraç etme yönünde çeşitli
girişimlerde bulunmaktadır. Hindistan, Brezilya ve Çin gibi nüfus bakımından genç,
zengin ve gelişme bakımından diğer dünya ülkelerine göre daha ileride olan ülkelerle
yükseköğretim bağlamında işbirliği anlaşmaları yapmaktadır.
Almanya’da devlet üniversitelerinde yükseköğrenim ücretleri düşüktür.
Uluslararası öğrenciler üniversiteler, STK’lar ve özel şirketlerden burs alabildiği
gibi, Erasmus+ Programı ile de Almanya’da burslu okuyabilmektedirler.
DAAD, Alexander von Humboldt Foundation, German Foundation for
International Development, öğrenci hareketliliği ve burslar konusunda ülkenin
politikasına da etki etmiş sivil girişimli kuruluşlardır. Bunlara ek olarak 60’tan fazla
kuruluş DAAD koordinasyonunda uluslararası öğrencelere maddi destek
sağlamaktadır (Becker & Kolster, 2012, s. 24). Almanya’nın dil, kültür ve eğitim
imkanlarının tanıtımını bir kültür merkezi olan Goethe Enstitüsü ve DAAD
yapmaktadır. Üniversitelerin kendi tanıtımları konusunda bir çabaları bulunmamakla
birlikte Almanya, Alman Dili ve Kültürü Merkezi olan Goethe Enstitüsü,
büyükelçilikleri ve konsoloslukları aracılığıyla geniş bir tanıtım ağına sahiptir. Şekil
5 ve Şekil 6’da sırasıyla DAAD ve Goethe Enstitüsü logoları görülmektedir.
Şekil 5 DAAD Logosu
Kaynak: DAAD
Şekil 6 Goethe Enstitüsü Logosu
33
Kaynak: Goethe Institut
Almanya’nın uluslararası yükseköğrenimde tanıtımını yapan Alman
Akademik Değişim Servisi şeklinde ifade edebileceğimiz, DAAD 1925’te
kurulmuştur. Bu kuruluş devlet destekli olarak faaliyet göstermekte ve ayrıca
Almanya’nın devlet burslarının dağıtımını da üstlenmektedir. Tablo 5 DAAD
tarafından desteklenen öğrenci sayılarını göstermektedir. DAAD’nin 2010 yılı
bütçesi 68 milyon Avrodur (DAAD, 2010). Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı
ve Federal Yabancı Ofisi başta olmak üzere birçok kamu kurumu DAAD’yi
desteklemektedir (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 43).
Tablo 5 DAAD tarafından desteklenen öğrenci sayıları
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2011 2012
DAAD Bursluları (Toplam) 426 4,861 10,883 21,813 33,959 46,659 73,66 68,972 75,332 DAAD Bursluları (Yabancı Uyruklu) 196 3,151 8,848 14,114 21,974 26,596 42,047 42,454 45,206
Kaynak: DAAD 2012 Raporu
DAAD’nin 2012 bütçesi 407,4 milyon Avrodur. “DAAD bütçesinin % 44’ü
Alman Dışişleri Bakanlığı, % 24’ü Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı, %14’ü
Avrupa Birliği tarafından karşılanmaktadır. DAAD internet üzerinden ve bunun
yanında dünya genelinde 14 bölge ofisi ile 51 bilgi merkezi aracılığı ile
Almanya’daki ve diğer ülkelerdeki yükseköğretim kuruluşları hakkında bilgi ve
danışmanlık hizmeti sağlayarak yurtdışından yetenekli öğrencilerin Almanya’da,
Alman öğrencilerin ise yurtdışında eğitim almalarını temin etmektedir.” DAAD
yükseköğrenim konusunda tanıtıcı faaliyetleri olarak web sitesi ve basılı kaynakları
34
üzerinden Alman üniversitelerinin ve uluslararası öğrencilere sunulan imkanların
tanıtımını yapmaktadır. https://www.study-in.de/en/ adresi üzerindeki Study in
Germany web sitesi DAAD tarafından yönetilmektedir (DAAD, 2014).
1950 - 2011 yıllarında 790 bin yabancı DAAD kapsamında Almanya
tecrübesi kazanırken aynı dönemde 980 bin Alman’a uluslararası eğitim imkanı
sağlanmıştır. DAAD çerçevesinde 250’den fazla program uygulanmaktadır. 100
genel ve teknik üniversite, 162 uygulamalı eğitimler üniversitesi ve 52 müzik ve
sanat üniversitesi olmak üzere 365 yükseköğretim kuruluşu ile işbirliği halinde
çalışmalarını sürdürmektedir(DAAD Raporu, 2012’den aktaran (Budak M. M., 2012,
s. 48).
DAAD’nin başlıca görevleri şöyle sıralanabilir:
1) Öğrenci ve öğretim üyesi değişimine aracı olmak,
2) Almanya’da okuyan yabancı öğrencilere burs sağlamak,
3) Alman öğrencilere yurtdışındaki eğitimlerinde burs sağlamak,
4) Alman yükseköğretim kurumlarının uluslararasılaşmasına destek olmak,
5) Alman dili ve çalışmalarını yurtdışında desteklemek,
6) Gelişmekte olan ülkelerle eğitim alanında işbirliği yapmak (Gürüz, 2011,
s. 254).
DAAD, Vietnam ve Tayland gibi ülkelerle gelişim programları
düzenlemektedir. Bu programlar aracılığıyla ülkelere destek olmakta ve kendi
yükseköğretiminin tanıtımını da yapmaktadır. Ayrıca Kahire, Şanghay, Cakarta,
Kazakistan ve Singapur’da kurulan Alman özel üniversiteleri yoluyla eğitim
markasını sergilemektedir (British Council, 2013). Brezilya, Hindistan ve Çin’i
kendine hedef ülke olarak seçen Almanya, buralardaki okullarından mezun olan
öğrenciler için burslar sunmaktadır. Bu ülkelerin öğrencilerini çekebilmek için
ülkelerle özel işbirliği programları düzenlemekte, İngilizce verilen ve bilimsel
araştırma yönü öne çıkan programlarını tanımakta, mezuniyet sonrası çalışma
imkanını dile getirmektedir. Bunu, bu ülkeler öncelikli olmak üzere, DAAD ve
35
Goethe Enstitüsü faaliyetlerinin desteği ile tüm dünyaya açık tanıtım kampanyaları
ile yapmaktadır (Becker & Kolster, 2012, s. 23).
1976 yılında Almanya’da sadece 66 Çinli öğrenci varken (Gürüz, 2011, s.
251) 2011 yılında bu sayı 22.828’dir. Çinli öğrencilerin bu ülkeyi tercih sebepleri
arasında Alman bilim kültürü, eleştirel duruş ve sistematik yaklaşımlar önemli bir rol
oynamıştır. Çinli öğrencilerin bu ülkeyi tercihlerinde diğer bir sebep Alman ve Çin
üniversiteleri arasında kurulmuş 750 işbirliğinin varlığıdır (Wissenschaft-Weltoffen).
Bu durum sadece öğrenci hareketliliğini değil yükseköğrenimin tüm birim ve
birikiminin hareketliliğini beraberinde getirmektedir. Almanya ve Çin arasındaki
üniversiteler arası işbirliği Almanya’yı hem tanıtmış, hem daha cazip hale
getirmiştir.
3.2.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
Almanya’nın uluslararası öğrenci politika uygulamalarının seyrine
bakıldığında hem öğrenci çekmeye ve hem sınırlamaya dönük uygulamalara
rastlamak mümkündür. 1976 ve 1982 arasında Alman üniversitelerindeki uluslararası
öğrenci sayısı 48.599’dan 66.435’e çıkmıştır. Bu artış nedeniyle vize uygulamasında
bir değişiklik önerisi üzerine vize işlemleri bir üniversiteden alınan kabul
mektubunun ispatı sonrası yapılır hale gelmiştir (Chandler, 1989, s. 31).
1982’de uygulamaya konan kabul kanıtı şartı ve bir kısım düzenlemeden bir
süre sonra vazgeçilmiştir. Fakat Alman yükseköğrenimine kabul sisteminde
vazgeçilemeyecek, öğrencinin yanlış yerleştirilmesi ve bu nedenle başarısızlığını
önlemek ve onu hazırlamak için tasarlanmış birkaç kural vardır:
1- Lise mezuniyet diplomaları ile kendi ülkelerinde bir yükseköğretim
kurumuna girebilecek akademik başarıya sahip olmaları şartı
aranmaktadır.
2- Lise mezuniyet diplomalarının yükseköğrenim için seçtikleri bölümü
okuyabilecekleri ölçüde gerekli dersleri aldıklarını göstermesi şartı
aranmaktadır.
3- Lise mezuniyet diploma notlarının yeterince iyi olması şartı aranmaktadır.
36
Özellikle lisans düzeyinde öğrenim görecek öğrencilerin kabulünde titizlik
gösterildiği görülmektedir. Öğrencilerin başarısını artırmak için akademik kriterin
ardından dil eğitimi gelmektedir. Öğrencilerin ülkeye gelmeden önce ülkelerindeki
bir üniversitede ya da mevcut ise bir Alman kültür merkezinde Almanca eğitimi
almaları istenmektedir (Chandler, 1989, s. 34).
1998’de değişen yükseköğretim yasası ile lisans-lisansüstü şeklinde iki
dereceli Amerikan sistemi benimsenmiş, böylelikle uluslararasılaşmayı artırma ve
öğrenci çekme hedeflenmiştir (Küçükcan & Gür, 2010, s. 99).
Almanya’nın uluslararası öğrenci çekmeye dönük politikalarının bir diğer
yanı uluslararası beyin göçü ve gücünden bilim ve teknolojik gelişme bakımından
faydalanmak istemesidir. Alman üniversiteleri ARGE çalışmaları ve patent
başvuruları ile dünyada öne çıkmaktadır. THE (Times Higher Education)
sıralamasına göre ülkenin 4 üniversitesi dünyanın ilk 50 üniversitesi arasına girmiştir
(British Council, 2013).
Almanya, 2022 Gelecek Planının bir parçası olarak yükseköğretim
kurumlarının görünürlüğünü artırıcı faaliyetler planlamaktadır. Bu kapsamda
üniversite sisteminde yenileme, araştırma merkezlerine kapsamlı yatırımlar,
araştırma öğrencilerine dönük burslar ile sadece uygulamalı bilimlere dönük
üniversite projeleri de bulunmaktadır. Almanya’nın yükseköğretimdeki en önemli
hedefi dünya sıralaması denebilir. Bu nedenle 2013 bütçesi araştırma destekli olarak
% 6,3 artırılmıştır. Almanya 2012 yılı verilerine göre Küresel Yenilik Endeksinde
(GII) dünyada 15. sıradadır (British Council, 2013).
Almanya’da eğitim ve bilim için yapılan kamusal harcamaların artması genel
olarak geleceğe yatırım olarak görülmekte ve önceden beri, mesleki eğitim masrafları
işverenlerce, ileri mesleki eğitiminde öğrencilerin kendilerince ve yükseköğrenim
masrafları da kamusal kaynaklarca karşılanmaktadır. (Teichler, 2012)
Almanya federal bir yapıya sahiptir ve eyalet yönetimlerinden oluşmaktadır.
Yükseköğretimden eyalet hükümetleri sorumludur. Bu bakımından yükseköğretim
politikaları da eyaletlerce tasarlanıp uygulanmaktadır. Almanya’da 16 eyaletten
14’ünde uluslararası öğrenciler öğrenim ücreti ödememektedir. İngilizce olarak
verilen program sayısı 1000’den fazladır. Ayrıca öğrenciler okurken çalışabilmeleri
37
konusundaki yeni düzenlemelerle yükseköğrenim cazip hale getirilmektedir
(Gaehtgens, 2005, s. 123).
Fransa gibi Almanya’da da üniversitelerin bütçeleri ve akademik kadronun
maaşları devlet tarafından karşılanmaktadır. Üniversitelerin denetlenmesi de devlet
eliyle yapılmaktadır. Bu durumun avantajları olduğu gibi dezavantajları da
bulunmaktadır. Devlet desteği üniversiteleri ve hocalarının özerkliğini kısıtlamakta,
kalite konusunda endişeleri tartışmaya açmaktadır (Gaehtgens, 2005, s. 123).Yine de
zaman içerisinde üniversitelerin özerkliği ve kalite güvencesi konularında çeşitli
gelişmeler kaydedilmiştir.
Alman üniversiteleri öğrencilerden uzun yıllar harç almamıştır. Bu konu ülke
yöneticileri ve üniversitelerinde tartışılmaktadır. Bazı eyaletlerdeki üniversiteler az
da olsa harç almaya başlamıştır. Tüm ülkeye yayılması konusu da gündemdedir.
Ancak bu harçların Avustralya ve Amerika’da alınanlara göre çok düşük olacağı
öngörülmüştür. Bu durum Almanya için bir avantajdır (Gaehtgens, 2005, s. 123).
Alman federal hükümeti ve eyalet hükümetleri Almanya’nın Harvard
üniversitesi gibi üniversitelerinin oluşturulabilmesi için Mükemmeliyet Programı
başlatmışlardır. Program başarılı olan, üreten, çıktısı olan üniversitenin bütçeden
daha fazla pay almasını hedeflemektedir. Ancak bunun gerçekleşmesi kolay değildir.
Çünkü en iyi Amerikan üniversitelerinin bütçelerine bakıldığında Alman
üniversitelerinin bütçelerinin 100 katı kadar olduğu görülmektedir. Her şeye rağmen
bu programın üniversitelere rekabet ortamı oluşturarak kendilerini geliştirmelerine
katkısı olmuştur (Gaehtgens, 2005, s. 126, 127).
Alman üniversitelerinin üzerinde devletin mali desteği özerklik ve kalite
sorularını gündemde tutsa da yükseköğretimde kaliteyi artırma Bologna süreci
çerçevesinde ele alınmakta ve bu anlamda üniversiteler arası kalite güvence ağı
oluşturulmaktadır. Üniversitelerin yönetim kurulunda öğrenciler de yer almakta,
üniversitenin çok sesliliğine katkı sağlanmaktadır (Küçükcan & Gür, 2010, s. 102).
Uluslararası öğrencileri ülkeye çekmeye çalışan Alman hükümetinin bir
başka uygulaması mezuniyet sonrası 1 yıla kadar ülkede kalıp çalışma imkanı
sunmasıdır. Mezun öğrenciler, imkanları olduğunu belgeledikleri takdirde 1 yıla
kadar oturumlarını uzatarak çalışma izni elde edebilmektedirler (Becker & Kolster,
38
2012, s. 25). Ayrıca vize uygulamalarında da esneklik konusu tartışılmaktadır.
(Macready ve Tucker,2011)’den aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 42).
Almanya’daki genç nüfusun azalması ülkenin bir bakıma uluslararası öğrenci
almasını zorunlu kılmaktadır.
Ancak, öte yandan, University World News sitesindeki bir makalede ifade
edildiğine şekliyle Almanya’da yapılan araştırmalara göre Alman öğrencilere göre
uluslararası öğrencilerde yükseköğrenim başarı oranı daha düşük olmaktadır. Bunun
nedenlerinden biri Almanca iken diğeri de öğrencilerin masraflarını karşılayabilmek
için çalışmak zorunda olmalarıdır (Gardner, 2011).
Uluslararası öğrencilere harç uygulamasının olduğu 14 eyalette yıllık harç
ücreti Avrupalı ve dışarıdan öğrenciler için aynı, 1.000 Avrodur. Harçlardan elde
edilen gelir ise öğrencilerin çalışma ortamları için harcanmaktadır. 50 Avro civarında
bir kayıt ücreti ödemektedirler (Becker & Kolster, 2012, s. 24,25,26).
Ülkede kendi imkânıyla okumak isteyen öğrencilerin vize başvurusunda,
üniversiteden kabul ya da başvuru durumları ile ilgili bir belge, sağlık sigortası
güvencesi, vize ücreti olan 60 Avro ve ülkede bir yıl masraflarını karşılamaya
yetecek miktar olan 7.908 Avro (2011 için) imkânı olduğunu gösterir belge
gerekmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 24,25,26).
Almanya’da öğrencileri ülkeye çeken, başta İngilizce olmak üzere Çince,
Fransızca, İtalyanca, Rusça ve İspanyolca olarak okutulan lisans ve yüksek lisans
programları bulunmaktadır. Üniversiteler ülke dışındaki yabancı üniversitelerle
işbirliği yapmakta, birleşik ve çift diploma programları sunmaktadırlar (Becker &
Kolster, 2012, s. 24,25,26).
Almanya’da lisans bağlantısız yüksek lisans ya da yüksek lisans bağlantısız
doktora programları öğrenim ücretleri daha pahalıdır. Ayrıca yabancı uyruklu bir
öğrencinin sağlık sigortası için aylık 80 Avro, barınma için daire kirası olarak en az
aylık 200 Avro ödemesi gerekmektedir.
Almanca İngilizce kadar yaygın bir dil olmadığı, eğitim dili genellikle
Almanca, bazı kısa dönemli eğitim programları ile uluslararası programlar İngilizce
olduğu halde Almanya’da üniversite eğitimi dünyanın pek çok ülkesinden gelecek
öğrenciler için çekiciliğini korumaktadır. Almanya’nın cazibesini korumasında
39
teknik alanda dünyaca tanınırlığı, çeşitli dünya markalarının bu ülkeden çıkmış
olması ve çalışma konusunda Alman disiplininin bilinirliği etkilidir denebilir.
3.3 Fransa Örneği
3.3.1 Giriş
Fransa’da uluslararası öğrenci politikalarının kökleri kolonyal döneme kadar
uzanmaktadır. Özellikle Afrika’da Fransız dili ve eğitim sisteminin koloni
döneminden kalma etkisi ile Afrikalı öğrenciler için Fransa’da yükseköğrenim
cazibesini korumuştur. Daha yakın tarihe bakıldığında 1789 ve 1968’lerdeki
devrimlerin uluslararası öğrenci politikalarının geliştirilmesinde etkili olduğu
görülmektedir. Uluslararası öğrencilerce çok tercih edilen Fransa’nın diğer ülkeler
arasındaki yeri Şekil 1’de (bkz. sayfa 9) görülmektedir.
Fransız uluslararası öğrenci politikası 1979’dan itibaren İngiliz politikalarıyla
pek çok açıdan paralellik göstermiştir fakat Büyük Britanya’da olmadığı gibi
Fransa’da yükseköğrenim ücretleri devlet üniversitelerinde büyük oranda devlet
tarafından ödenmektedir. Bu yüzden Fransa’da öğrencilerin kabulünde fiyat
mekanizmasından ziyade kabul kriterleri rol oynamaktadır (Chandler, 1989, s. 17).
3.3.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
Fransa’da 1964’te uluslararası öğrenci sayısı 27.000 iken uygulanan ilk
politikalar sonucu 1987’lere gelindiğinde sayı 124.000 olmuştur. Fransa’daki
uluslararası öğrencilerin yarısı Afrika’dan ve bunların da yarısından fazlası Fransızca
konuşan Kuzey Afrika ülkelerinden gelmektedir. 1980’lerden 1990’lara kadar olan
sürede Afrika’dan gelen öğrenci sayısındaki artış oranı Fransız öğrenci artış oranının
iki katına çıkmıştır (Chandler, 1989, s. 17).
1985 yılında Fransa’daki uluslararası öğrencilerin yarısı kendi imkanları ile
okumaktaydı. Bunların %1’i izin dahilinde yarı zamanlı ya da tam zamanlı bir işte
çalışmaktaydı. Kendi devletinin, çeşitli ulusal ya da uluslararası burs fonlarının
desteğini alan öğrenci sayısı tüm uluslararası öğrencilerin 3’te 1’inden fazla idi.
Öğrencilerin %8’lik bir kısmı ise Fransız hükümetinin bursu ile okumaktaydı
(Chandler, 1989).
40
2010 yılı verilerine göre Fransa’ya 259.935 uluslararası öğrenci gelmiştir.
Öğrencilerin büyük bir kısmı Arapça konuşan ve Arap kökenli ülkelerden, daha az
ama geri kalan ülkelere göre fazla bir kısmı Sahra altı Afrika ülkelerinden ve az bir
kısmı da Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinden gelmiştir. En çok öğrenci gönderen
ülkeler sırasıyla 27.467 öğrenci ile Fas, 20.066 ile Cezayir, 11.659 ile Tunus, 9.278
ile Senegal, 6.264 ile Kamerun, 5.851 ile İtalya ve 5.820 ile Vietnam olmuştur.
Fransa’yı en çok tercih eden ülkelere bakıldığında bunların Fransa ile tarihi, kültürel
ve dilsel bağlarının olduğu görülmektedir (British Council, 2013).
Ülkede okuyan uluslararası öğrencilerin büyük bir kısmı lisansüstü eğitim
almakta ve bunların büyük bir kısmı da mühendislik gibi alanları tercih
etmektedirler. Şekil 7 ve Şekil 8 Fransa’daki uluslararası öğrencilerin öğrenim
gördükleri alanları ve düzeyleri göstermektedir.
Şekil 7 Fransa’da Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler
Kaynak: (Campus France, 2012)
9 12 22
27 30
Sağlık Hukuk, SiyasetBilimi
İktisat, İşletme Fen Bilimleri Dil, Edebiyat,Beşeri Bilimler
Çalışma Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler (%)
41
Şekil 8 Fransa’da Öğrenim Düzeylerine Göre Uluslararası Öğrenciler
Kaynak: (Campus France, 2012)
3.3.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
Alliance Française 1883 yılında, Fransız kültür ve dilini tanıtmayı ve bu
kapsamdaki faaliyetleri desteklemeyi hedefleyen, Alliance Française Vakfına bağlı
bir kuruluş olarak doğmuştur. Bugün 5 kıtada 136 ülkede 1.040 şubesi ile 450.000
öğrenciye hizmet vermektedir (Alliance Française, 2014).
Campus France, Aralık 2011’de yasa ile kurulmuştur. CNOUS ve Egide gibi
uluslararası öğrenci ajanslarının faaliyetleri de bu çatı altında toplanmıştır. Dışişleri
Bakanlığı ile Yükseköğretim ve Araştırma Bakanlıklarınca yönetilmektedir. Ülke
bayrağının renklerini içeren kurum imaj logosu, Şekil 9’da gösterilmektedir. 108
ülkede 175 ofisi, 29 dilde hizmet veren internet siteleri bulunmakta, bu sitelerde 36
bin eğitim programı sunulmaktadır. 2011 yılında Campus France siteleri 11 milyon
defa ziyaret edilmiştir. Ortadoğu’da 19, Afrika’da 36, Avrupa’da 42, Asya’da 40 ve
Amerika’da 38 yerel ofis bulunmaktadır. Bu ofisler uluslararası öğrencilere
tercihlerinde ve sonrasında, başvuru ve vize işlemlerinde yardımcı olmaktadır.
Ayrıca Fransız Büyükelçiliklerinin ve Campus France ofislerinin bulunduğu
ülkelerdeki yerel üniversitelerde ve Fransız okullarında tanıtım yapılmaktadır
(Campus France, 2012, s. 8, 16).
12
44 44
Doktora (%) Y. Lisans (%) Lisans (%)
Düzeylerine Göre Uluslararası Öğrenciler
42
Şekil 9 Campus France Logosu
2012 yılı verilerine göre Campus France tarafından verilen burs sayısı 28
bindir. Bütçesi 25,5 milyon Avrodur. 2011 yılı içerisinde Campus France yurtdışı
ofisleri ve Fransız büyükelçiliklerince Fransız yükseköğretimini tanıtıcı 1.500
faaliyet düzenlenmiştir (Campus France, 2012, s. 16).
Campus France’ın başlıca görevleri şu şekilde sıralanmaktadır:
1) Fransız Yükseköğretimini yurtdışında tanıtmak,
2) Fransa’daki Uluslararası Öğrenci hizmetlerini koordine etmek,
3) Fransız ya da yabancı hükümetlerce verilen eğitim bursu ve
hareketliliğine yardımcı olmak.
Ayrıca, yenilenen Campus France’ın 2012 yılı raporunda kuruluştaki
değişikliklerin uluslararası öğrenci hareketliliğindeki büyümeye bağlı olarak
Fransa’nın ortaya çıkan fırsat ve rekabeti daha etkili yönetebilmesi için yapıldığı
belirtilmektedir (Campus France, 2012, s. 3).
Campus France Fransa’nın diğer uluslararası öğrenci programları olan Eiffel,
AEFE eğitim programlarını da yönetmektedir. Uluslararası öğrencilere mali destek
sağlayan ve Campus France tarafından koordine edilen kurumlar Uluslararası
Öğrenci ve Stajyer Merkezi (CIES) ve Okul ve Üniversite Çalışmaları Ulusal
Merkezi (CNOUS)’dir.
Campus France tarafından yönetilen Eiffel Bursu, mühendislik(sadece
Yüksek Lisans düzeyinde), fen bilimleri, iktisat, işletme, hukuk ve siyaset bilimi
alanlarında verilmektedir. Yüksek Lisans adayları için yaş sınırı 30, doktora adayları
için ise 35’tir. Yüksek Lisans için 12 aydan 36 aya kadar burs verilmektedir. Doktora
için burs süresi 10 aydır. Bursiyerlere eğitim öncesi 2 aylık yoğun Fransızca dil
43
eğitimi verilmektedir. Bilimsel ve ekonomik programlar için dil eğitimi
verilmemektedir. Yüksek Lisans için aylık 1181 Avro, doktora için 1400 Avro
verilmektedir. Yüksek Lisans öğrencisi sağlık sigortası, gidiş-dönüş bileti, kültürel
aktiviteler ve barınma desteğinden faydalanabilmektedir. Doktora öğrencisi gidiş
dönüş bileti, sağlık sigortası, kültürel aktiviteler ve barınma desteğinden
faydalanabilmektedir. Programda, dil eğitimi hariç, üniversite harçları
karşılanmamaktadır (Campus France, 2013).
Campus France’in faaliyetlerine ek olarak Fransız üniversitelerinin
uluslararası işbirlikleri ve şubeleri mevcuttur. Singapur ve Abu Dabi’deki
üniversiteler ve toplamda 27 kadar olan dünya çapındaki diğer üniversite şubeleri
Fransa’nın yükseköğretim sisteminin yurtdışındaki tanıtımını yapmaktadır (British
Council, 2013). Fransa, Kuzey Afrika ülkeleri öncelikli olmak üzere, Afrika’daki
eski sömürge ülkelerinde, Ortadoğu ve Arap Yarımadasındaki ülkelerde
üniversitelerine ait şube ve ofisler açmakta bu şekilde hem kendi tanıtımını
yapmakta, hem dilini ve kültürünü aktarmakta, hem de ülkelerle ikili ilişkileri
geliştirmeyi hedeflemektedir.
3.3.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
Fransa’nın yükseköğretim sisteminin geçmişine bakıldığında uluslararası
öğrenci politikasını oluşturan 2 esas yasal düzenleme olduğu görülmektedir.
Bunlardan biri 31 Aralık 1979 tarihli, Imbert Kararıdır. Buna göre öğrencilerin
başvuruları Ulusal Seçim Komisyonu adlı bir komisyonca incelenmekte ve
kabullerine karar verilmekte, öğrencilerin kabulünde üniversitelerin kararı son söz
olduğu halde aday öğrencinin ülkesinde bir üniversiteye girebilecek seviyede olması
ve Fransızcadan genel bir sınava girmesi beklenmektedir. Kararın uygulanmaya
başlamasından bir süre sonra öğrenci gönderen ülkelerin şikâyetleri ve öğrenci
protestoları ile karşılaşılınca 31 Aralık 1981’de Imbert Kararında değişikliğe
gidilmiştir. Değişiklikle devlet müdahalesi kalkmış ve kabul yetkisi tamamen
üniversitelere iade edilmiştir. Ayrıca 1981 tarihli değişiklikle Fransız Uluslararası
Öğrenci Politikasında 3 önemli unsur yerleşmiştir: Eşitlik, Memnuniyetle Karşılama
ve Otonomi (Chandler, 1989, s. 17).
1985 tarihli Eğitim Bakanlığı raporundaki şu ifadeler Fransız Uluslararası
Öğrenci Politikasının hedefini ortaya koymaktadır: 1981’deki politika, Fransız
44
kültürünün göçmen kültürlerin katkısı ile zenginleştirilmesi amacından doğmuştur.
Üniversite sabit bakış açılarından ziyade fikirlerin ve kültürlerin karşılaştığı ve
herkes için görüşlerin daha dinç ve geniş olduğu bir yer olmalıdır. Yabancıların
varlığı, ulusların karışımı, ülke çapında dengeli olarak dağılımı kısa ve uzun
dönemde zenginleşme kaynaklarıdır (Chandler, 1989, s. 18).
Bu dönemde öne çıkan politika değişikliklerinden biri 1985’te yapılan bir
yasal değişiklikle yabancılara kadrolu öğretim üyesi veya araştırmacı olma hakkı
verilmesidir (Öğüt, Fransa'da Bir Türk Rektör, 2013, s. 52).
Fransız burslarında lisansüstü seviyesine, özellikle bilim ve teknoloji
çalışanlara öncelik tanınmakta, bursların bir kısmı diğer hükümetlerce karşılanmakta,
eski Fransız kolonisi ülke öğrencilerine özel burs programları tahsis edilmekte ve
uzun süreli eğitim burslarının yanında kısa süreli, staj şeklinde burslar da
verilmektedir. Bursların dağıtımında her ne kadar gelişmekte olan ülkelere öncelik
verilse de eşit dağıtıma dikkat edilmektedir. Ayrıca Fransa’nın ikili siyasi ve
ekonomik ikili ilişkiler açısından anlaşmalar üzerinden Çin ve Brezilya gibi ülkelere
özel burs programı tahsis ettiği de görülmektedir (Chandler, 1989).
Fransa’da devlet üniversitelerinde yükseköğrenim ücretleri düşüktür.
Almanya gibi devlet üniversiteleri Avrupalı ve Avrupa dışından öğrenciyi
ayırmamaktadır. Harçlar yasa ile belirlenmektedir. Örneğin 2011-2012 akademik yılı
için belirlenmiş üniversite eğitim ücretleri lisans düzeyi için 177, yüksek lisans
düzeyi için 245, doktora düzeyi için 372 ve mühendislik programları için 584
Avrodur. Özel üniversitelerde harçlar 3.000-10.000 Avro arasındadır (Campus
France, 2012). Uluslararası öğrenciler üniversiteler, STK’lar ve özel şirketlerden
burs alabildiği gibi, Erasmus+ Programı ile de Fransa’da burslu okuyabilmektedirler.
Bunlardan ayrı olarak Fransa’da en az 2 yıl yaşamış olan öğrenciler için çeşitli burs
imkânları bulunmaktadır (Becker & Kolster, 2012, s. 21).
Politika gereği, Fransa’nın uluslararası öğrencilerin başvurularını lisans
düzeyinden lisansüstü düzeye doğru kaydırma çabası vardır. Uluslararası öğrenciler
lisansüstü düzeyde Fransız öğrencilere göre çok daha başarılı olsalar da lisans
düzeyinde başarısız olup ülkesine dönen öğrenci sayısı fazladır. Bu tür öğrenciler
genelde Fransa’nın fahri elçisi olmamakta ve Fransız eğitimini suçlamaktadırlar. Bu
nedenle ilk yıl kabul şartları özenle takip edilmekte ve böylelikle lise seviyesinde
45
yetersiz ülkelerin adayları elenmektedir. Artan talebin etkisiyle, gelişmekte olan
ülkelerden gelen niteliksiz adaylar ve Fransa’daki bazı eğitim kurumlarının
yetersizliğinin ortaya çıkması, çözülmesi gereken politika konuları olarak
görülmektedir (Chandler, 1989).
Yaşanan süreçte akademik başarısızlığa çözüm olarak merkezi oryantasyon,
danışma bürosu, çözüm ve destek programları oluşturulması gibi adımlar atılmıştır.
1984’te kanun ile kurulan Eğitim Bakanlığı bünyesindeki Bilgi ve Oryantasyon
bürosu, web sitesi üzerinden Fransız ve uluslararası öğrencilere hizmet vermektedir.
Büro aynı zamanda öğrencilerin karşılanmasından ve yönlendirilmesinden de
sorumludur.
Yine başarısızlığa çözüm olarak, Fransız üniversiteleri uluslararası ilişkiler
birimleri ve uluslararası öğrenciler için üniversite hizmetleri adlı birimlerle
donatılmıştır. Bu birimler öğrenciye özel, kayıt işlemlerinde, yerel resmi makamlarla
ilişkilerde, üniversite imkânlarının kullanımında, tavsiye kurulunda, ders
programlamada ve harç desteğinde yardımcı olmak ve öğrenciye uyumunda destek
olmak üzere kurulmuştur. Bakanlık ayrıca bu alanda çalışan ve çalışmasını istediği
personelini yetiştirmek üzere eğitim seminerleri düzenlemektedir.
Bir yükseköğretim kurumuna kayıt yaptırabilmeleri için gereken dil şartı
konusunda kolaylıklar sağlanmaktadır. Eğitim Bakanlığı kararınca Fransa dışındaki
Fransız enstitüleri ve Fransa’daki dil programlarında alınan diplomalar adayın eğitim
için yeterli seviyede dil bilgisi olduğunun kanıtı olarak kabul edilmektedir. Örneğin
Paris’te Paris VIII üniversitesi telafi programında Sıfır Seviye dil eğitimini başarıyla
bitirebilen bir aday kayıt olma hakkı elde edebilmektedir (Chandler, 1989, s. 23).
Fransa geçmişten gelen tecrübesiyle yükseköğretimin kaliteli olarak
sunulduğu sayılı ülkeler arasında yer almıştır. Fransız üniversiteleri THE 2013 dünya
sıralamasında ilk 50’de yer alamamışlar ancak ilk 100’de kendilerine yer
bulmuşlardır. Ancak bu olumlu durum geçen son 10 yıl olumsuza dönmüştür. Fransız
öğrencilerin lisansüstü eğitim için yurtdışını seçmeleri, araştırma faaliyetlerinde bir
süre ileriyi görememeye neden olmuştur. Bilimsel araştırmanın merkezi konumunda
bulunan Fransa gibi bir ülkede bu durum bir dizi düzenleme ihtiyacı doğurmuştur.
Sonuç olarak devlet üniversitelerinin özerkliği artırılarak daha fazla otonomi
verilmiştir.
46
Yasal ve akademik düzenlemelerin etkisi ile Fransa 2012 GII’de 24. sırada
yer almıştır. Ayrıca bu hedefe ulaşmada ciddi yatırımlar yapılmış, GSYH’nin %
2,2’si ARGE için harcanmıştır. Ancak, komşusu Almanya’nın 3’te 1’i kadar patent
sayısı bulunmakta, halen Amerika ve G. Kore’den yeteri kadar yetenekli öğrenci
çekememektedir. Fransa’nın 2012 yılında yeniden ele alınan uluslararası öğrenci
politikalarında araştırmacıların ve yetenekli öğrencilerin yükseköğretim sistemine
kazandırılması bir öncelik olarak tutulmaktadır (British Council, 2013). Bilimsel,
teknolojik gelişme ve icatlar açısından Fransa’nın bu tutumu avantajlı bir politika
argümanıdır. Ayrıca, Fransız yükseköğretiminin uluslararasılaşmasında Bologna
süreci çok önemlidir. Bu süreç, Fransa’nın yükseköğretim sistemini geliştirip diğer
ülke sistemleriyle rekabet edebilir bir standarda ulaşmasını sağlamıştır (British
Council, 2013).
Fransız yükseköğretimi Fransızca konuşan ülkeler, diğer bir ifade ile eski
kolonilerinden yoğun talep görmektedir. Yapılan bir araştırma göstermektedir ki,
uluslararası öğrencilerin Fransa’da okumayı tercih etme sebeplerinin başında önceki
eğitim tecrübeleri ve hemen ardından aile etkisi gelmektedir. Adaylar öğrenim
görecekleri üniversiteyi arkadaş ya da bir tanıdığın varlığı, üniversitenin saygınlığı,
şehrin konumu, iklimi ve aile bireylerinden birinin varlığına göre seçmektedirler
(Chandler, 1989). Fransızca konuşan ülkelerden başka Çin, Hindistan, Vietnam,
Tayland, Endonezya, Malezya, Rusya, Meksika, Tayvan, G. Kore ve Brezilya gibi
ülkeleri hedef olarak belirlemiştir. Bu kapsamda üniversiteler arası işbirlikleri ile bu
ülkelerden lisansüstü seviyesinde öğrenci çekmeyi hedeflemektedir (Becker &
Kolster, 2012, s. 20).
Devletlerin uluslararası öğrencilere dönük vize politikaları çeşitli nedenlere
bağlı olarak değişim göstermektedir. Uluslararası öğrencilerin vize için üniversite
kabul ya da kayıt belgesi ve Fransa’da kalmalarına yetecek kadar maddi imkanın
olduğunun belgelenmesi gerekmektedir. Alınan öğrenci vizesi 1 yıllık oturum ile
gelmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 21). Fransa’da ardıl programlarda eğitim
görecek uluslararası öğrencilerin bu programların hepsi için ayrı kabul alması ve bu
kabuller ile vizeye başvurması gerekmektedir. Fransa, bazı ülkelerde CEF olarak
adlandırılan internet üzerinden çevrimiçi vize başvuru sistemini mecbur tutmaktadır
(Campus France, 2012, s. 29). Vize işlemlerinin internet üzerinden takibi işlemlerin
daha hızlı ve şeffaf olmasını sağlamıştır.
47
Öğrenci vizesi ve oturumu olan uluslararası öğrenciler çalışma izni
almaksızın, yıllık, yasal çalışma süresinin %60’ına denk gelen 964 saate kadar
çalışabilmektedir. Yüksek lisans mezunları 6 aylık çalışma izni alabilmektedir.
Ayrıca mezun olunan alanla ilgili olmak şartı ile 3 yıla kadar çalışma izni de
verilebilmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 21).
Yüksek lisans düzeyinde eğitim veren ağırlıklı işletme programlı
üniversitelerde İngilizce eğitim dili olarak kullanılmaktadır. 2010 yılında 160
üniversite 600 İngilizce program sunmuş ve bunların %80’i %100 İngilizce eğitim
vermiştir (Becker & Kolster, 2012, s. 21).
Fransa’nın Eşitlikçi, Herkesi Memnuniyetle Karşılayan ve Özerkliği savunan
uluslararası öğrenci politikası sonucu gelişmekte olan ülkelerden gelen öğrencilerin
sayısının çok orantısız artışı endişeleri beraberinde getirmiştir. Erasmus Programına
katılımını artırmak suretiyle sanayileşmiş Avrupa ülkelerinden bilim ve teknoloji
alanlarında öğrenci almak Fransa için daha cazip görünse de diplomatik nedenlerden
ötürü Avrupa dışından öğrenci getirme politikasından vazgeçilmesi mümkün
görünmemektedir.
Avrupa’da ortaya çıkan ekonomik kriz ve Avro bölgesindeki çalkantılar
sonrası öğrenci hareketliliği rotalarında sapmalar görülmüştür. Bazı ülkeler için
kendilerine yakın coğrafyalarda aynı dilde eğitim daha ucuz ve pratik görünmektedir.
Örneğin Nijerli bir öğrenci Fransa yerine Fas’a yükseköğrenim için gidebilmektedir.
Ayrıca 11 Eylül 2001 sonrası dünya çapında bazı batılı medya organlarınca
oluşturulmaya çalışılan İslamofobya ve Fransa’nın laik-seküler yapısı nedeniyle
öğrenciler Fransa gibi ülkeler yerine özellikle kültürel ve dini bakımdan kendilerine
yakın gördükleri ülkeleri tercih etmektedirler.
3.4 Japonya Örneği
3.4.1 Giriş
Japonya, 2. Dünya savaşı sonrası yıkımın üzerinden yeniden doğmuş,
dünyanın en büyük ekonomilerinden ve teknoloji devlerinden biri haline gelmiş bir
ülkedir. Bu kazanımlarını eğitime ve yetişen insan gücüne borçludur. Japonya’nın bu
48
kazanımları bölgesinde cazibe merkezi olmasını sağlamıştır. Yükseköğretim
kurumları nedeniyle de komşu ülkelerin öğrencileri tarafından tercih edilmektedir.
Japon yükseköğretim sistemi bir bütün olarak küresel boyutta üst sıralarda yer
almamakla birlikte ülkenin en iyi üniversiteleri dünyanın en iyi üniversiteleri arasına
girebilmektedir. Bunun nedeni, Fen Bilimlerinde aktif araştırma performansı ve
mühendislikteki sağlam geçmişleridir. Japonya, hükümetlerinin aynı hedefte istikrarlı
ve koordineli çalışmalarıyla bugün, dünyadaki yükseköğretim pazarında önemli bir
yer edinebilmiştir.
Japonya özellikle bölgesindeki öğrenciler olmak üzere farklı bölgelerden
uluslararası öğrencilerin tercih ettiği bir ülkedir (Bkz. Şekil 1). Uluslararası
öğrenciler ve faaliyetleri için ayrılan bütçe 2013 için 133 milyar yendir (JASSO,
2013).
3.4.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
Japonya 1900-1937 yılları arasında, 135.000’den fazla Çinli öğrenciyi kısa
dönemli programlara kabul etmiştir fakat 1945 yılı sonrasına kadar kendi ülke
insanlarına dahi sınırlı olan yükseköğretim sisteminde yabancı öğrenci kabulü
görülmemiştir. 2. Dünya Savaşı sonrası 800 Japon öğrencinin Amerika’da okumak
üzere gönderilmesi ile Japon yükseköğretiminde hareketlilik başlamıştır. 1954’te
Eğitim Bakanlığı uluslararası öğrenciler için burs sistemini başlatmış ve o yıl 23
öğrenci, 1964’te 200 öğrenci burslu olarak alınmıştır. Bu dönemde burslar az,
barınma ve eğitim programları yetersiz kaldığından burslu öğrenciler bursların
artırılması için eylem yapmışlardır.1971’de hem öğrenci sayısı hem burs miktarı
artırılmıştır. 1980’li yılların ortalarında 100 ülkeden 10.000’den fazla öğrenci burstan
faydalanmıştır. İstatistiklere göre 1984 ve 1988 yılları arasında bakanlık burslusu
öğrenci sayısı 2345’ten 4118’e çıkmıştır (Chandler, 1989, s. 43, 44).
Japonya 1984’te uluslararası öğrenci hedefini 2000 yılında 100.000
uluslararası öğrenciye ulaşmak olarak açıkladığında ülkedeki yabancı öğrenci sayısı
12.000’dir. 4 yıl sonra bu sayı iki katını geçerek 25.000’e ulaşmıştır. (Yonezawa,
2009, s. 206, 208)’ya göre Ocak 2008’de Fukuda Hükümetince ilan edilen Global 30
Planı 2020’de uluslararası öğrenci sayısını 300 bin yapmayı hedeflemiştir. Tablo 6
49
Japonya’nın uluslararası öğrenci sayısal hedeflerine ulaşmada elde ettiği sonucu
göstermektedir.
Japonya bölgesinde lider konuma yükselme hedefiyle üniversitelerine
uluslararası öğrenci çekme konusunda mesafe almıştır. Japon üniversitelerine
özellikle komşu ve yakın G. Kore, Çin, Tayvan gibi ülkelerden öğrenci gelmektedir.
Tablo 7, 2011 verilerine göre Japonya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeleri
göstermektedir. Yine bu yılın verilerine göre uluslararası öğrencilerce en çok tercih
edilen alanlar sırasıyla sosyal bilimler, beşeri bilimler ve mühendislik alanları
olmuştur (JASSO, 2013).
50
Tablo 6 Japonya’daki Uluslararası Öğrenci Sayıları
Yıllara Göre Japonya'daki Uluslararası
Öğrenci Sayıları
Yıl Toplam Öğrenci
1983 10,428 1984 12,410 1985 15,009 1986 18,631 1987 22,154 1988 25,643 1989 31,251 1990 41,347 1991 45,066 1992 48,561 1993 52,405 1994 53,787 1995 53,847 1996 52,921 1997 51,047 1998 51,298 1999 55,755 2000 64,011 2001 78,812 2002 95,550 2003 109,508 2004 117,302 2005 121,812 2006 117,927 2007 118,498 2008 123,829 2009 132,72 2010 141,774 2011 138,075 2012 137,756
Kaynak: JASSO
51
Tablo 7 Japonya’ya en çok öğrenci gönderen ülkeler
En Çok Öğrenci Gönderen Ülkeler
Çin 86.324
G. Kore 16.651
Tayvan 4.617
Vietnam 4.373
Nepal 2.451
Kaynak: JASSO
3.4.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
Japonya, yükseköğretim sistemini ve kurumlarını tanıtmak amacıyla geniş bir
tanıtım kampanyası uygulamaktadır. Uluslararası Öğrencilerin Japonya’yı tercih
etmelerini teşvik ve ülkenin ulusal markasını oluşturmak amacıyla “Study in Japan”
markası ve logosu (Şekil 10) üretilmiştir. Logo, güneş ve Fuji dağından oluşmakta ve
gençlik, güç ve güçlülüğü temsil etmektedir.
Study in Japan markası üzerinden Japon kültürü ve yükseköğretim kurumları
dünyaya internet sitesi, Japon büyükelçilikleri ve kültür ofisleri ile tanıtılmaktadır.
Japon Dışişleri Bakanlığı tarafından kurulmuş olan ve
http://www.studyjapan.go.jp/en/ adresi üzerinden hizmet veren “Study in Japan” adlı
internet sitesi ve JASSO tarafından yönetilen “Gateway to Study in Japan” adlı
http://www.g-studyinjapan.jasso.go.jp/en/ adresinde hizmet veren internet sitesi ve
İngilizce eğitim veren 30 üniversitenin “Global 30” adı altında tanıtıldığı
http://www.uni.international.mext.go.jp/ sitesi uluslararası öğrencilere başvurudan
Japonya’daki hayata kadar pek çok konuda rehberlik etmektedir.
Uluslararası öğrencilere verilen burs programlarının yönetilmesinde
sorumluluk Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (MEXT) bünyesinde
kurulmuş olan Japan Student Services Organization (JASSO)’ya verilmiştir. Kurum
Japon öğrencileri yurtdışında ve uluslararası öğrencileri Japonya’da finansal olarak
desteklemektedir. Bu kapsamda 2013 yılında kurum tarafından 133 milyar yen tahsis
edilmiştir. Şekil 11’deki JASSO logosundaki yeşil kanat potansiyeline yönelen
52
gençliği, el şeklindeki turuncu kısım rolü gençliğe destek olan JASSO’yu temsil
etmektedir (JASSO, 2013).
Tanıtımda uluslararası fuarlara katılım önemlidir. Endonezya, Malezya, G.
Kore ve Tayland’da ofisleri bulunan JASSO, 2012 yılında bu ülkeler dahil olmak
üzere yurtdışındaki 19 şehirde fuarlar ve seminerler düzenlemiştir (JASSO, 2013).
Çeşitli ülkelerdeki üniversitelerle işbirliği ve buralarda Japonya’da eğitim konusunda
tanıtım yapmak üzere şubeler açılmaktadır (Japan Student Exchange Office, 2010).
Şekil 10 Study in Japan Logosu
Kaynak: JASSO
Şekil 11 JASSO Logosu
Kaynak: JASSO
3.4.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
1980’lerde Japonya’nın yükseköğretimde uluslararasılaşma çabaları, bölgede
ve dünyada lider konuma yükselme hedefi ekseninde devlet eliyle gerçekleşmiştir.
Bu yıllarda birçok Amerikan üniversitesi ülkede şube açması için davet edilmiştir.
Japonya’nın bu yıllardaki çıkışı yükseköğretimdeki batı ağırlığının, ekonomik
gelişmelere paralel olarak doğuya kaydığını da göstermesi açısından önemlidir.
53
Ayrıca bir strateji olarak da bakabileceğimiz bu çıkış Japonya halkının asimilasyonu
veya batılılaşması değil fakat bilginin paylaşılması ve uluslararasılaşması olarak
görülerek önemsenmiştir.
Japonya’nın yükseköğretim stratejisinde, sanayileşerek eğitim ve araştırmada
da lider konuma gelebileceği inancı, ithalatını katlayan ihracatıyla elde ettiği
ekonomik gücü, bir rivayete göre ticarette Japonya’ya borçlu kalan ülkelerin talebi,
uzun yıllar düşman olduğu Çin ve Kore gibi komşu ülkelerdeki imajını değiştirmek
istemesi ve Japon dilinin bölgenin etkin dili olmasını istemesi etkili olmuştur
(Chandler, 1989).
1984 yılında ilan edilen “2000 yılında 100 bin” stratejik planı hem eğitim
kalitesini artırma hem de ülke halkları arasında anlayış ve dostluğu derinleştirme
amaçları güdülerek yapılmıştır. Buna göre öğrencilere Japonca hazırlık eğitimi, aylık
burs gibi imkanlar sağlanmıştır. Bu plan 10 yıl boyunca öğrenci artışına katkıda
bulunduysa da bir süre sonra altyapının bu kadar öğrenci için yetersizliği
belirginleşmiştir. Bu plan 1996’da iflas etmiştir. Girilen ekonomik açıdan sıkıntılı
dönem yükseköğrenimi de etkilemiştir. Üniversiteler devlet desteğinin kısılması
nedeniyle zorluklar yaşamıştır (Yonezawa, 2009).
2000 yılında bir dizi düzenleme ile vize işlemleri ve uluslararası öğrencilerin
yarı zamanlı iş bulmaları kolaylaştırılarak daha fazla uluslararası öğrenci çekme
hedeflenmiştir (Gürüz, 2011, s. 268).
Akademik özerklik ve kalite açısından elde edilen gelişmeler 2004’ten
itibaren Japonya’daki yükseköğretim kurumlarının bağımsız değerlendirme
kuruluşlarınca düzenli olarak kalite güvencesi açısından incelenmeyi kabul etmesinin
devlet tarafından gerekli hale getirilmesi sayesinde olmuştur. Bu kuruluşlardan
National Institution for Academic Degrees and University Evaluation (NIAD-UE) ve
Japan University Accreditation Association (JUAA), International Network for
Quality Assurance Agencies (INQAA)’nın tam üyesidir (Yonezawa, 2009, s. 208,
209).
Vize işlemlerinde kolaylık, Japonca dil eğitimi desteği ve mezuniyet sonrası
iş imkânları alanlarında çözümler vadeden Ocak 2008’de Fukuda Hükümetince ilan
54
edilen Global 30 Planı 2020’de uluslararası öğrenci sayısını 300 bin yapmayı
hedeflemiştir (Yonezawa, 2009, s. 206, 208).
Global 30 Planı ile Japon eğitiminin uluslararasılaşması konusunda çekirdek
üniversiteler olarak ülke çapındaki 30 üniversite seçilmiştir. Bu plan ile İngilizce
eğitim veren çekici üniversiteler oluşturarak,
1- Öğrenci hareketliliğini ve müfredat kalitesini artırarak, kısa dönemli eğitimler
ve yaz okullarını teşvik ederek üniversiteler arası uluslararası koordinasyonu
artırmak,
2- Özel bölümlerde yabancı hocaların istihdamıyla araştırma ve eğitim
seviyelerini artırmak,
3- Üniversitelere kabulün Eylülde yapılması teşvik edilerek uluslararası öğrenci
kabulünü artırmak hedeflenmiştir.
Ayrıca, öğrencilerin eğitime yoğunlaşabileceği bir çevre oluşturmak
maksadıyla,
4- Üniversiteler, diğer eğitim kurumları ve ilgili kuruluşların öğrencilere
barınma imkanı için koordinasyon halinde olması,
5- Kendi imkanı ya da ülkesi bursuyla gelen öğrenciye de gerektiğinde Japon
hükümeti burslusunun imkanlarının kullandırılması,
6- Uluslararası öğrenciler için şirketler, derneklerden oluşan yerel birimler
oluşturulması,
7- Japon Dili eğitiminin üniversiteler ve dil okulları aracılığıyla geliştirilerek
öğrencilerin dil sorunlarının çözülmesi,
8- Öğrenciler ve ailelerine maddi yardım ve rehberlik konusunda çalışmaların
teşvik edilmesi için gerekenin yapılması hedeflenmiştir.
Japonya’da okuyan uluslararası öğrencilerin mezuniyet sonrası Japon
toplumuna kabulünün üniversiteler, sanayi, devletçe teşviki kapsamında,
9- Üniversite ve eğitim kurumlarında mezunların istihdamı için özel
organizasyonlar kurulması,
10- Devlet-sanayi-üniversite tarafından mezunlara iş imkânı konusunda staj vb.
fırsatlar verilmesi,
55
11- Mezunların şirketlere girişinin şirketlerle işbirliği halinde sağlanması,
12- Mezuniyet sonrası iş imkanı ve araştırmalar için verilen kalış süresinin
artırılması ve ikamet durumları ile ilgili işlemlerin esnekleştirilmesi
konularının açıklığa kavuşturulması,
13- Mezunlar arası bağların ve mezunların Japonya ile bağlarının devamı için
toplantı ve çeşitli aktiviteler organize edilmesi hedeflenmiştir (Japan Student
Exchange Office, 2010).
Ne var ki, Japonya 300.000 öğrenci hedefine ulaşma konusunda istediği
başarıyı yakalayamamıştır ancak öğrenci sayısını artırma çabası, özellikle de
bölgesindeki öğrencileri artırma konusundaki çalışmaları sürmektedir. Çin’den çok
sayıda öğrenci gelmektedir. Çinli öğrenciler uluslararası öğrencilerin Mart 2013
itibariyle %63’ünü oluşturmaktadır (Australian Education International, 2013).
Sadece bölgesinden değil dünyanın diğer ülkelerinden de öğrenci çekebilmek
için İngilizce eğitim veren programlarının sayısını artırma çabasındadır. Ayrıca
yabancı uyruklu öğrenciler Japon öğrencilerin ödediği kadar öğrenim ücreti
ödemektedir. Bu, bazı ülkelere göre dezavantaj gibi görünse de düşük barınma
ücretleri, Japon hükümetinin burs destekleri ve yarı zamanlı çalışma imkânlarıyla bu
açık kapanıyor gibi görünmektedir (Australian Education International, 2013).
Japon üniversitelerinde fen bilimleri ve mühendislik alanlarında İngilizce
makaleler yayınlanıyor olsa da en iyi üniversitelerde bile derslerin ağırlıklı bir kısmı
ve günlük konuşmalar Japoncadır. En iyi üniversitelerden Tokyo ve Nagoya
Üniversiteleri dünyadaki diğer en iyi üniversitelerle karşılaştırmalı inceleme ve
raporlar hazırlamakta fakat bunlar çoğunlukla Japonca yazılmaktadır. Ayrıca
uluslararası standartları karşılamak için eğitim kalitesinin yükseltilmesi üzerinde
durulmakta fakat İngilizce konuşmayan bir ülke için uluslararası standart oluşturma
ve tanımlamada güçlük çekilmektedir (Yonezawa, 2009, s. 210). Ancak yasal
düzenlemeler devam etmektedir. 2007’de Japon hükümeti seçilmiş 5 araştırma
enstitüsünü destekleme kararı almıştır ve araştırma enstitülerinin resmi dilinin
İngilizce olması istenmiştir.
Japonya’nın yükseköğretiminin tanıtımında üniversitelerarası işbirliği,
akademisyen ve öğrenci değişimi gibi faaliyetlerinin etkisi yadsınamaz. Uygulamaya
konan politikalar komşu ülkeler ve ABD’deki üniversitelerde çift dereceli eğitimi
56
teşvik etmekte, özellikle bilim ve teknoloji alanında kurulabilecek üniversite ağlarını
özendirmektedir (Yonezawa, 2009).
Özerk üniversiteleri olan Japonya için uluslararasılaşma önemli önceliklerden
olmuştur. İngilizce verilen program sayılarını artırma çabaları ve akademik takvim
başlangıcını sonbahara çekme girişimleri bunun göstergesidir. Diğer ülke
üniversitelerinin şube ve kampüsleri yeterince gelişmiş olmasına rağmen az sayıda
kurumun diploması ülkede tanınmaktadır. Japon vatandaşlarınca yurtdışında eğitim
görme Japonya’daki uluslararası üniversitelerin şubelerinde okumaya tercih
edilmektedir. Bununla birlikte paydaş üniversitelerle çift diploma vermeye başlayan
çok sayıda okul bulunmaktadır. Yakın zamanda bütünleşik programların da
uygulanmaya başlamasıı beklenmektedir. G. Kore ve Çin, ülkenin bölgedeki
akademik ortağı ve en çok öğrenci gönderen ülkeleri olarak devam etse de Japonya
için ABD ve İngiltere ile işbirliği her zaman cazibesini korumaktadır (British
Council, 2013).
Ülkenin ana politika belgelerinden 2008 Ekonomik ve Mali Reformu: Temel
Politikaların alt başlığı olan ‘Dünyayı, büyümeyi çevre ile uyumlu bir şekilde
karşılayan bir ülke’ ifadesi Japonya’nın donanımlı yabancı işçi alımını artırma fikrini
ve yükseköğrenimin uluslararasılaşmasına dönük politikalarını da açıklamaktadır
(Yonezawa, 2009, s. 209).
Son yıllarda, önceden beri eğitim ithal eden ülkelerin artık eğitim ihraç
etmeye başlamaları ve bölgesel rekabet nedeniyle Japonya, bir yükseköğretim
merkezi olarak ilgisini biraz kaybetmiş görünmektedir. Buna THE 2013 verilerine
göre ilk 50 ve 100 üniversite listesine sadece 1, ilk 200’de 3 üniversitesinin
bulunması örnek gösterilebilir. Bunun nedeni olarak yapılan düzenleme ve
yeniliklerin yetersizliği ile kurumlardaki bürokratik gelenek gösterilmektedir.
Üniversiteleri ve teknolojisinin getirisi olarak dünyadaki patentlerin dörtte birine
sahip bir ülke olarak toplam yatırımda da 3. sıradadır (Australian Education
International, 2013). Küresel Yenilik İndisinde Japonya 25. sırada yer almıştır. Bu,
dünyanın sayılı büyük ekonomileri arasında yer alan ve teknoloji üreticisi olan bir
ülke için düşük bir değerdir. Bölgesinde halen güçlü bir bilimsel araştırma merkezi
olan Japonya bu gücünü kaybetme ihtimaline karşı yurtdışına lisansüstü öğrencisi
göndererek yenilenmeye çalışmaktadır (British Council, 2013).
57
Japonya’nın yakın tarihte yaşadığı tsunami felaketinin ülkenin sanayisine ve
dolayısıyla ekonomisine olumsuz etkisi ve felaketin nükleer santralleri etkilemesiyle
ortaya çıkan hayati tehlikelerin ülkeye bölgeden ve dışarıdan öğrenci akımını
azaltacağı ve bu öğrenci sayısındaki düşüşün bir süre devam edebileceği
düşünülmektedir.
3.5 ABD Örneği
3.5.1 Giriş
Amerika ekonomik gücü, teknolojik gelişmişliği ile bilimsel bilginin
üretildiği bir merkez olarak, üniversite sıralaması ve araştırma çıktısı bakımından
tartışmasız dünya lideridir.
Uluslararası öğrencilerce yükseköğretimde dünyanın en çok tercih edilen
ülkesi olarak Amerika (Bkz. Şekil 1), bu misafirlerinden 2012 yılında 23,9 milyar
dolar kazanmıştır. Üniversite harçları öğrencilerin kendilerince ödenmekte, bu
bakımdan öğrenciler hem üniversiteye harcama yapmakta hem de barınma vb. yaşam
ihtiyaçları için para harcayarak ve yeni meslek alanları açarak ülke ekonomisini
kalkındırmaktadırlar. Şekil 12 ve Şekil 13 ABD’de uluslararası öğrencilerin
ekonomiye katkısı ve bunlardan olumlu etkilenen meslek alanlarını göstermektedir
(NAFSA, 2013). ABD, OECD verilerine göre 2010 yılında tüm düzeyler dahil
edildiğinde öğrenci başına 22.700 ABD Doları harcamıştır (Sauter & Frohlich,
2013).
Tüm bu liderliğine rağmen ABD’de uluslararası öğrenciler konusunda
merkezi bir politika yapıcı kurum ya da otorite bulunmamaktadır.
58
Şekil 12 Uluslararası Öğrencilerin ABD Ekonomisine Katkısı
Ekon
omik
Kaz
anç
(AB
D D
olar
ı)
Uluslararası Öğrencilerin ABD Ekonomisine Katkısı (kaynak: www.nafsa.org, erişim 24 Ocak 2014)
Uluslararası Ö
ğrenciler/ Desteklenen M
eslekler
Şekil 13 Uluslararası Öğrencilerin ABD’de İş Hayatına Etkileri
ABD’de uluslararası öğrencilerin çeşitli iş alanlarında mesleki genişlemeye etkileri. (Kaynak: www.nafsa.org, erişim 24 Ocak 2014)
59
3.5.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
ABD geçmişi ve konumu itibariyle özgürlükler ülkesi olarak anılmıştır.
Bilginin özgürce üretildiği ve fikirlerin tartışıldığı bu ülkeye dünyanın her yerinden
öğrenci ve akademisyen hareketi gerçekleşmiş ve gerçekleşmektedir. Dünya
Savaşlarını sona erdirici gücünün etkisi ve sonrasında uygulamaya konan
yükseköğretim politikalarıyla uluslararası öğrenci sayısı artarak devam etmiştir.
Tablo 8 ABD’deki uluslararası öğrenci artışını yıllara göre göstermektedir.
Tablo 8 ABD’de Uluslararası Öğrenci Sayıları
1948'den 2012'ye ABD'de
Uluslararası Öğrenci Sayıları
Yıl Sayı 1948/49 25.464 1949/50 26.433 1950/51 29.813 1951/52 30.462 1952/53 33.675 1953/54 33.833 1954/55 34.232 1955/56 36.494 1956/57 40.666 1957/58 43.391 1958/59 47.245 1959/60 48.486 1960/61 53.107 1961/62 58.086 1962/63 64.705 1963/64 74.814 1964/65 82.045 1965/66 82.709 1966/67 100.262 1967/68 110.315 1968/69 121.362 1969/70 134.959 1970/71 144.708 1971/72 140.126 1972/73 146.097 1973/74 151.066
60
1974/752 154.580 1975/76 179.344 1976/77 203.068 1977/78 235.509 1978/79 263.938 1979/80 286.343 1980/81 311.882 1981/82 326.299 1982/83 336.985 1983/84 338.894 1984/85 342.113 1985/86 343.777 1986/87 349.609 1987/88 356.187 1988/89 366.354 1989/90 386.851 1990/91 407.529 1991/92 419.585 1992/93 438.618 1993/94 449.749 1994/95 452.635 1995/96 453.787 1996/97 457.984 1997/98 481.280 1998/99 490.933 1999/00 514.723 2000/01 547.867 2001/02 582.996 2002/03 586.323 2003/04 572.509 2004/05 565.039 2005/06 564.766 2006/07 582.984 2007/08 623.805 2008/09 671.616 2009/10 690.923 2010/11 723.277 2011/12 764.495 2012/13 819.644
Kaynak: IEE.org
ABD’nin dünyanın en değerli öğrencilerini, beyinlerini çekmek istemesi
uluslararası öğrencilerin ülkeye hatırı sayılır faydalar sağlamasındandır. 2001 yılında
61
doktorasını almış uluslararası öğrencilerin %71’i ülkede kalmayı tercih etmiştir.
1997 ve 2007 arasında ABD’de gerçekleşen her 4 teknolojik yeniliğin
başlatılmasında uluslararası öğrencilerin etkisi olduğu düşünülmektedir (Douglass ve
Edelstein 2009)’dan aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012).
2010 yılında ABD’deki uluslararası öğrenci sayısı 279.595’i Doğu Asya ve
Pasifik’ten olmak üzere 723.277’dir. Dünya öğrenci hareketliliğinin % 20’si olan bu
sayı öğrenci nüfusunun çok fazla olduğu ABD’deki tüm öğrencilerin sadece %2’sidir
(British Council, 2013). Bu sayının 320.000 kadarını yükseköğrenim öğrencileri
oluşturmaktadır. Çin, bu ülkedeki uluslararası öğrencilerin 157.558’ini oluşturmuştur
(Chow, 2012, s. 5, 6). Tablo 9 ABD’ye en çok öğrenci gönderen ülkeleri
göstermektedir.
Tablo 9 ABD’ye En Çok Öğrenci Gönderen Ülkeler
2007'den 2012'ye ABD'ye En Çok Öğrenci Gönderen Ülkeler 2012 2011 2010 2009 2008 2007 Tüm Ülkeler 819.644 764.495 723.277 690.923 671.616 623.805 1 Çin 235.597 194.029 157.558 127.822 98.235 81.127 2 Hindistan 96.754 100.270 103.895 104.897 103.260 94.563 3 G. Kore 70.627 72.295 73.351 72.153 75.065 69.124 4 S. Arabistan 44.566 34.139 22.704 15.810 12.661 9.873 5 Kanada 27.357 26.821 27.546 28.145 29.697 29.051 6 Tayvan 21.867 23.250 24.818 26.685 28.065 29.001 7 Japonya 19.568 19.966 21.290 24.842 29.264 33.974 8 Vietnam 16.098 15.572 14.888 13.112 12.823 8.769 9 Meksika 14.199 13.893 13.713 13.256 14.850 14.837 10 Türkiye 11.278 11.973 12.184 12.397 12.148 12.030
Institute of International Education. (2009). "LeadingPlaces of Origin of International Students, 2007/08-2008/09." Open Doors Report on International Educational Exchange.
http://www.iie.org/opendoors (erişim 23 Ocak 2014)
Tablo 10’da 2005 yılından 2012 yılına kadar yeni kayıt yaptırmış uluslararası
öğrenci sayıları verilmektedir.
62
Tablo 10 2005'ten 2012'ye ABD'de Yeni Uluslararası Öğrenci Kayıt Sayıları
2005'ten 2012'ye ABD'de Yeni Uluslararası Öğrenci Kayıt Sayıları 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Lisans 61.342 63.749 68.195 82.136 79.365 84.543 90.903 102.069 Lisansüstü 64.235 72.726 78.489 84.828 84.613 89.505 92.211 100.129 Diğer 17.346 20.703 26.437 33.496 38.992 40.442 45.353 48.722 Toplam 142.923 157.178 173.121 200.460 202.970 214.490 228.467 250.920
Institute of International Education. (2013). "New International StudentEnrollment, 2005/06-20012/13." Open Doors Report on International Educational Exchange. http://www.iie.org/opendoors (erişim 23 Ocak
2014)
ABD’de öğrenim gören uluslararası öğrencilerin %64’ü kendi imkanıyla
okumaktadır. %21’inin öğrenim giderleri ABD üniversitelerince karşılanmakta,
%7’si kendi ülkesi ya da üniversitesinin desteği ile okutulmakta, %9’u ise bunların
dışındaki kaynaklara dayanmaktadır (Institute of International Education, 2013).
Ülke, daha ziyade kendi imkanı ile okuyan öğrencilerden kazanmaktadır. 2012
yılında uluslararası öğrenciler ABD ekonomisine 24 milyar Amerikan Doları
kazandırmışlardır (Institute of International Education, 2013).
ABD’de yükseköğrenim gören uluslararası öğrencilerin lisans ve lisansüstü
düzeylerde sayıları neredeyse yarı yarıyadır (Becker & Kolster, 2012, s. 34).
Yükseköğrenim görenlerin %22’si işletme ve yönetim, %19’u mühendislik, %10’u
matematik ve bilgisayar bilimleri, %9’u sosyal bilimler, %8’i fizik ve uygulamalı
bilimler, %6’sı sanat, %5’i İngilizce, %4’ü sağlık bilimleri, %2’si beşeri bilimler,
%2’si eğitim bilimleri, %1’i tarım ve kalan %13’ü de çeşitli alanlarda okumaktadır
(Institute of International Education, 2013). Tablo 11 uluslararası öğrencilerin yıllara
göre tercih ettikleri bölümleri ve sayılarını vermektedir.
63
Tablo 11 Yıllara Göre ABD'de Uluslararası Öğrencilerin Tercih Ettikleri Alanlar
Yıllara Göre ABD'de Uluslararası Öğrencilerin Tercih Ettikleri Alanlar 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 İşletme ve Yönetim 145.401 155.769 166.733 178.984 Mühendislik 127.443 135.592 141.285 154.186 Matematik ve Bilgisayar Bilimleri 60.800 64.588 71.364 77.560 Sosyal Bilimler 59.978 63.347 66.163 73.274 Fizik ve Hayat Bilimleri 61.311 63.471 66.007 69.152 Uygulamalı ve Güzel Sanatlar 35.807 37.237 41.710 45.850 Yoğunlaştırılmış İngilizce 26.059 32.306 38.887 39.990 Sağlık Meslekleri 32.105 32.526 29.535 31.222 Beşeri Bilimler 17.993 16.263 16.294 17.121 Eğitim 18.301 16.933 17.200 17.011 Tarım 10.288 9.888 9.750 10.463 Diğer Alanlar 76.731 75.459 77.252 79.876 Belirtilmemiş Alan 18.706 19.898 22.315 24.955 Toplam Sayı 690.923 723.277 764.495 819.644
Institute of International Education. (2011). "International StudentsbyField of Study, 2009/2010 - 2010/11." Open Doors Report on International Educational Exchange.
http://www.iie.org/opendoors (erişim 24 Ocak 2014)
3.5.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
ABD’de uluslararası öğrencilerin ülkeye gelişleri ülke ekonomisinin
güçlenmesi ve akademik gelişim açısından teşvik edilmektedir. Ayrıca Fulbright,
Humphrey Fellowship, Edmund S. Muskie Graduate Fellowship Program ve Global
Lisans Değişim Programları gibi programlar sundukları cazip burs imkanları ile
dünya öğrencilerinin ilgisini çekmeye çalışmaktadır. ABD’deki uluslararası öğrenci
politikalarını NAFSA, IEE gibi sivil toplum kuruluşları faaliyetleri ile
desteklemektedir.
NAFSA, 2. Dünya savaşı sonrası ABD’ye yükseköğretim için gelen 25.000
uluslararası öğrenciye üniversite personelinin profesyonel destek verebilmesini
teşvik ve desteklemek amacıyla 1948’de National Association of Foreign Student
Advisers adıyla kurulmuştur. 1990’da adı NAFSA: Association of International
Educators şeklinde değiştirilen ve aslında eğiticilerden oluşan kuruluş uluslararası
öğrenci ve akademisyen değişimi programlarının organizasyonunu yapmaktadır
(NAFSA, 2013). NAFSA, ulusal bir uluslararası öğrenci politikası olmayan ülkenin
64
Dışişleri, Eğitim ve Ticaret Bakanlıklarına bu konuda harekete geçmek üzere çağrıda
bulunmuştur. NAFSA’ya göre ulusal bir stratejinin oluşturulmasında 2 ana neden
vardır. Avustralya, İngiltere gibi ülkeler eğitimi ihraç kalemi olarak geliştirmekte,
ABD’ye gelen öğrenciler otomatik olarak gelmediklerinden, bu ülkeler yarışta öne
geçmektedirler. Dünya çapında dostluk ilişkileri kurmanın terörizme karşı çözüm
olduğunun anlaşılması da bir diğer nedendir (Becker & Kolster, 2012, s. 34).
1919’da kar amaçsız bir organizasyon olarak kurulan IEE dünya çapında 26
ofis ve şube ile çalışmaktadır. ABD Dışişleri Bakanlığının Eğitim ve Kültürel
İlişkiler Bürosunca fonlanmaktadır. IIE yıllık 175 ülkeden 29 bin öğrenciye hizmet
vermektedir (Institute of International Education, 2013). Savaş halinde olan
Suriye’deki öğrencilere de www.iie.org/syriascholarships internet bağlantısı
üzerinden çeşitli fırsatlar sunmaktadır.
IIE, http://www.iie.org ve https://www.educationusa.info/ internet siteleri
üzerinden ABD eğitim kurumlarının tanıtımını yapmakta, ABD’de okumak isteyen
uluslararası öğrencilere rehberlik etmektedir. IIE ayrıca
http://www.fundingusstudy.org/ bağlantısındaki “Funding For US Study” sitesinde
ABD’de okuyacak öğrencilere burs arama motoru ile finansal kaynak bulmalarına
yardımcı olmaktadır. Federal hükümet tarafından yönetilen
http://studyinthestates.dhs.gov/ ve http://www.usa.gov/visitors/study.shtml
adreslerinde uluslararası öğrencilerin ABD’ye gelmeden önce ve geldikten sonra
yapmaları gereken işlemler anlatılmaktadır. Sivil kuruluşlarca yönetilen internet
sitelerinden “Study in the USA” http://studyusa.com/en/sitesi ABD’de eğitim
konusunda rehberlik yapmakta, “Find Tuition” adlı site
http://www.findtuition.com/tp2/ft/home.do adresinde Amerikalı ve uluslararası
öğrencilere burs ve mali destek konusunda yardımcı olmaktadır.
IIE tarafından yönetilen ve ABD Dışişleri Bakanlığının Eğitim ve Kültür
İşleri Dairesince desteklenen Fulbright burs programı 1946 yılında Arkansas
Senatörü J. William Fulbright tarafından teklif edilen bir yasa ile doğmuştur.
Başvuruları dünya çapında 400 başvuru merkezinde yapılabilmektedir. Fulbright
programı lisansüstü seviyede ABD’de burslu okuma imkânı sunmaktadır. Program
başlangıcından günümüze 122.800’ü ABD’den yaklaşık 325.400 mezun vermiş ve
yıllık ortalama 8.000 burs vermektedir. Programdan faydalanan 155 ülke
65
bulunmaktadır. 2012 mali yılı içerisinde Kongrenin Fulbright Programı için
onayladığı bütçe 237,6 milyon ABD Dolarıdır. 2011 mali yılı bütçesi içerisinde
programa katılan diğer ülkelerin katkısı 89,2 milyon ABD Doları olmuştur. Senatör
J. William Fulbright, programın ABD’ye katkısıyla ilgili “Eğitim değişim
programları, uluslararası ilişkilerin insanileşmesine hiçbir iletişim formunun
yapamayacağı kadar katkı sağlayarak ulusları bireye, insana dönüştürebilir.”
demektedir (Fulbright, 2013).
3.5.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
Amerika’nın yükseköğrenimdeki başarısının en önemli nedenlerinden birisi
ülkenin uluslararası öğrencileri bir dış politika aracı olarak görmesidir denebilir.
Bunu ABD eski Dışişleri Bakanı Colin Powel’in “Ülkemiz için, burada eğitim gören,
geleceğin dünya liderlerinin dostluğunu kazanmaktan daha iyi bir servet
düşünemiyorum” (Budak M. M., 2012, s. 28) ifadelerinde görmek mümkündür.
ABD’deki yükseköğretim kurumları çeşitlilik açısından zengindir. Bunun
temelinde 1862’de Abraham Lincoln tarafından imzalanan Morrill Toprak Bağışlama
yasası bulunmaktadır. Bu yasa ile üniversiteler toplumun en alt kesimlerinden en
üstüne kadar pek çok alanda insan yetiştiren çok programlı kurumlar haline gelmiştir
(Berdahl, Altbach ve Gumport, 1999; Kerr, 1982)’den aktaran (Küçükcan & Gür,
2010, s. 88, 89).
ABD yükseköğretimini etkileyen bir diğer etken İngiliz ve Alman eğitim
sistemleridir. Lisans eğitimi İngiliz tipi davranış ve zihinsel eğitim temelli bir
sisteme dayanmaktadır. Lisansüstü eğitimde araştırmacı yetiştiren model ise 19.yy
Almanya’sından alınmıştır (Küçükcan & Gür, 2010, s. 91).
2. Dünya Savaşı ile birlikte federal hükümet ABD üniversitelerini
desteklemiştir. Bu, soğuk savaş dönemi boyunca sürmüştür. Bu destekle üniversiteler
büyük bir değişim yaşamışlardır (Kerr, 1982’den aktaran (Küçükcan & Gür, 2010, s.
90). 2. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş dönemlerinin etkisi ile hükümetin
üniversitelerde desteklediği araştırmalar savunma, bilim-teknolojik gelişme ve sağlık
alanlarında, lisansüstü ve doktora sonrası düzeyler kapsamında olmuştur. Ayrıca
1960’larda çıkarılan yasalar öğrencilerin barınma ihtiyaçlarının giderilmesi için yurt
yapılmasını teşvik etmiştir (Küçükcan & Gür, 2010, s. 90).
66
Son dönemdeki politika uygulamalarına bakıldığında ABD’nin, en çok
öğrenci aldığı Çin ve Hindistan’dan başvuran öğrencilerin saat farkından mağdur
olmamaları için danışma ofisi çalışanlarının vardiya ve sayılarını artırdığı, vize
işlemleri için konsolosluk web sitelerini geliştirdiği, fen, mühendislik, teknoloji ve
matematik alanlarından mezun olan öğrencilere mezuniyet sonrası 29 aya kadar
çalışma ve araştırma imkânı tanıdığı görülmektedir (Bhandari, Belyavina ve
Gutierrez, 2011’den aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 38).
Uluslararası eğitim faaliyetlerinde devletin müdahalesi en az düzeydedir.
(Chow, 2012, s. 8). Üniversiteleri yöneten merkezi bir yapı yoktur, eyaletler
kendileri düzenleme yapmaktadır. Bu nedenle üniversiteler daha bağımsızdırlar ve
birbirleriyle yarış içerisindedirler. Başarı ve öğrenci sayısındaki artış bu şekilde
sağlanmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi bu merkezi bir yönetimin
olmamasından, liberal bir yapıdan kaynaklanmaktadır. ABD’yi dünyada avantajlı bir
pozisyonda tutan bu durum aynı zamanda bir dezavantaj da olabilmektedir. ABD’de
üniversite açmak kolaydır. Kalitesi düşük üniversiteler de vardır ve bunlar reklam
yoluyla dünyadan öğrenci çekebilmektedir. Kalite kontrol ve denetlemenin devlet
eliyle ve merkezi olarak yapıldığı Avrupa ülkelerinde ABD’de olduğu kadar kalitesiz
kurum bulunmamaktadır (Küçükcan & Gür, 2010, s. 91).
ABD üniversiteleri uzun yıllardır dünyanın ilk 10 üniversitesi listesinde yer
almaktadır. Yüksek harç ücretleri ödedikleri halde öğrenciler bu prestijli okullarda
seve seve okumaktadırlar. Uluslararası öğrencilerden hatırı sayılır bir gelir elde eden
ABD böylelikle eğitim ihracatında dünya liderliğini pekiştirmektedir (British
Council, 2013).
Deniz aşırı kampüsleri ve ortaklıklarının sayısı bakımından dünya lideri olan
ABD 2008’de zirve yapmıştır. Ancak ekonomik krizin de etkisiyle bazı ülkelerdeki
kampüsler kapatılmış, bazı okulların deniz aşırı programları sınırlandırılmıştır.
Ancak Amerikan üniversiteleri diğer ülkelerin üniversiteleri ile ortak gerçekleştirilen
programlardan daha fazla fayda elde etmektedir. Singapur Üniversitesi ile Yale
Üniversitesinin ve MIT Üniversitesinin Rusya’da araştırma ortaklıkları birkaç
örnektir (British Council, 2013). Son yıllarda Çin, Hindistan, Endonezya ve Vietnam
ile işbirlikleri ve buradan öğrenci çekebilmek için stratejiler geliştirilmektedir
(Becker & Kolster, 2012, s. 35).
67
ABD’de eyaletler düzeyinde uluslararası öğrenci stratejileri geliştirilmektedir.
21 eyalet yönetimi tarafından bir konsorsiyum oluşturulmuştur. Bu kapsamda
uluslararası öğrenci çekebilmek için internet siteleri oluşturulmuş, uluslararası
tanıtım faaliyetlerinde bulunulmuştur (Becker & Kolster, 2012, s. 35).
ARGE’ye yaptığı harcamayla dünya lideri olan Amerika 2013 yılı sonu
itibariyle ekonomik çalkantılar nedeniyle araştırma harcamalarını % 0,7 azaltmıştır.
Harcamalarının çoğunluğunu askeri ve biyoteknoloji alanlar oluşturmaktadır.
Araştırma çıktısı olarak dünya lideri olmasına rağmen BRIC ülkelerinden çeşitli
alanlardaki araştırmaları bakımından geriye düştüğü görülmektedir. Yeni patent
başvuruları da yavaşlamış, aynı şekilde BRIC ülkelerinin gerisine düşmüştür.
ABD’yi bekleyen asıl tehlike ise ülkede eğitim görmüş ve bir süre çalışıp tecrübe
sahibi olmuş, yetişmiş insanların göçmen politikaları gibi nedenlerle ülkelerine geri
dönmeye başlamalarıdır (British Council, 2013).
Ulusal bir öğrenim harcı politikası olmayan ülkede eyalete ve üniversiteye
göre harç ücretleri değişim göstermektedir. Genellikle özel üniversiteler devlet
üniversitelerinden daha fazla harç almaktadır. Massachusetts Üniversitesi 27.746
ABD Doları harç isterken, Güney Dakota Üniversitesi 8.173 Dolar istemektedir.
Uluslararası öğrencilerin ödedikleri harç miktarları ortalama olarak yıllık 19.000
Dolar civarındadır (Becker & Kolster, 2012, s. 35).
ABD’de okuyan uluslararası öğrenciler göçmen olmayan bir statüde ele
alınmakta ve kendilerine geçici vize verilmektedir. Uluslararası öğrenciler, herhangi
bir program kapsamında gelmiyorlarsa öğrenim sürelerince kendilerine yetecek
miktarda paralarının olduğunu göstermeleri gerekmektedir. Ayrıca ABD’de sağlık
hizmet ücretleri çok yüksek olduğundan her öğrenci için sağlık sigortası yaptırma
zorunluluğu bulunmaktadır.
Uluslararası öğrenciler, sahip oldukları vize tipine göre kampüs içerisinde
çalışabilmektedirler. Örneğin J-1 vizesi olanlar öğrenimleri süresince alanları ile
ilgili işlerde çalışabilmektedirler. Bunun için kendilerine iş veren sponsor kuruluştan
onay almaları gerekmektedir. Mezuniyetleri sonrası 3 yıl çalışmak üzere vizeye
başvurabilmektedirler. Genellikle Fen Bilimleri, Mühendislik ve Bilgisayar
Programcıları için geçerli bir durumdur (Becker & Kolster, 2012, s. 36).
68
Büyük oranda 2001’deki 9/11 terörist saldırısıyla bağlantılı olarak, son birkaç
yılda, vize uygulamalarında değişikliğe gidilmiş, katı ve sıkı güvenlik tedbirleri
nedeniyle ülkeye yabancı uyrukluların girişi sınırlandırılmıştır. 2001’de, Uluslararası
öğrencilerin ülkeye girişleri için aldıkları F-1 vizesi başvurularının %23’ü
reddedilmiştir (Verbik ve Lasanowski 2007)’den aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun,
2012). Bu ve benzeri uygulamalar, ABD’ye uluslararası öğrenci ilgisini azaltsa da
Amerikan popüler kültürü, Hollywood ve teknolojik gelişmelerin etkisiyle ülke
cazibesini korumaktadır.
3.6 İngiltere Örneği
3.6.1 Giriş
Daha çok İngiltere olarak anılacak olan Birleşik Krallık, sanayi devrimi, dili,
edebiyatı ve sonrasında kolonileriyle dünya çapında bir üne sahiptir. Kolonilerin
1960’lardan sonra bağımsızlığa kavuşup devletleşmeleri ve ülkelerin yeniden inşası
aşamasında ülkelerin kalkınmalarına yardım amacıyla sunulan eğitim programlarıyla
uluslararası öğrenci hareketliliğine sahne olmuştur.
1980’lere kadar yükseköğretim devletçi bir yapıda yürümüş, uluslararası
öğrencilere de yukarıda bahsedildiği şekilde bakılmıştır. 1980’lerden sonra
yükseköğretim sistemi bu günkü halini almış, özerkleşerek maddi kazanç yollarından
biri olmuş ve ülkenin saygın üniversiteleri bir tür yarışa girişmiştir.
ABD’den sonra uluslararası öğrencilerce en çok tercih edilen ülke olan
İngiltere uluslararası yükseköğretim pazarında %12’lik bir paya sahiptir (Bkz. Şekil
1). Ülke, dünyanın en popüler dilini öğrenmek ve üniversite eğitimi amacıyla gelen
bu öğrencilerden 2008 verilerine göre 14 milyar pound kazanmıştır (Department for
Business Innovation and Skills, 2014).
3.6.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
İngiltere’de uluslararası öğrenci hareketliliği ülkenin kolonyal köklerine,
diplomatik, kültürel nedenlerle inşa edilmiş politikalarına ve dünyaca saygınlığa
erişmiş üniversitelerine dayanmaktadır. 1960’larda hükümet bursu ve teknik destek
69
programları ile okutulan çok sayıda öğrenci olmuştur. 1970’lere gelindiğinde
öğrenim harçları artırılmıştır.
1980’li yıllara gelindiğinde farklı burs programları yürürlüğe konmuş, çeşitli
ülkelerde tanıtım ofisleri açılmıştır. Üniversitelerden devlet desteği azaltılınca
öğrenim harçları artmış ve bu yıllarda dünya çapında bir yarış başlamıştır (Stiasny,
2008, s. 8). İlk başladığında iyi ilişkiler ve yardım şeklinde tanımlanabilecek olan
İngiltere’deki uluslararası öğrenci hareketleri 1980’lerden itibaren, 1999 ve
2006’daki politika güncellemeleri ile bir tür ihracat kalemi olmuştur. Yıllara göre
öğrenci sayıları Tablo 12’de verilmektedir.
Tablo 12 Yıllara Göre İngiltere’deki Uluslararası Öğrenci Sayıları
Yıllara Göre Uluslararası Öğrenci Sayıları 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 368.970 405.805 428.230 435.230 425.260
Kaynak: (HESA, 2013)
2002-2003 akademik yılında İngiltere üniversitelerine kayıtlı 275.265
uluslararası öğrencinin öğrenim ücretlerinden elde edilen kazanç 1,8 milyar, diğer
harcamalarıyla birlikte ekonomiye katkıları 4 milyar pounddur (Lenton 2007’den
aktaran (Gürüz, 2011, s. 245).
İngiltere başlarda eski kolonilerinden öğrencilerin akınına uğramışsa da artık
çok farklı ülkelerden öğrencilerce tercih edilmektedir. Tablo 13 ülkeye en çok
öğrenci gönderen ülkeleri ve Tablo 14 2011 yılında en çok tercih edilen bölümleri
göstermektedir.
70
Tablo 13 İngiltere’ye Gelen Uluslararası Öğrenciler
İngiltere'ye Gelen Uluslararası Öğrenciler 2011-12 2010-11 Çin 78.715 67.325 Hindistan 29.900 39.090 Nijerya 17.620 17.585 ABD 16.335 15.555 Almanya 15.985 16.265 İrlanda 15.075 16.855 Malezya 14.545 13.900 Fransa 12.835 13.325 Yunanistan 11.790 11.630 Kıbrıs 11.620 11.320 kaynak: www.ukcisa.org.uk
Tablo 14 Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler
Alanlarına Göre Uluslararası Öğrenciler (2011)
Sayı İşletme 130.505 Mühendislik 51.775 Sosyal Bilimler 38.790 Sanat 25.250 Dil 23.270 Sağlık Bilimleri 23.035 Bilgisayar 21.300 Huku 20.810 Biyoloji Bilimleri 19.570 Fizik Bilimleri 13.025 Eğitim 11.725 Mimari 11.415 Tıp ve Diş Hekimliği 10.605 İletişim ve Belge 10.400 Tarihi ve Felsefi Çalışmalar 9.250 Matematik Bilimleri 8.160 Birleşik Alanlar 2.890 Tarım 2.415 Veterinerlikle İlgili Alanlar 1.025 Toplam 435.235 kaynak: www.ukcisa.org.uk
71
3.6.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
İngiltere’de uluslararası öğrenci hareketliliğini 1960’lardan itibaren yoğun bir
şekilde görmek mümkündür. Bu dönemde devlet destekli burslar ve ülkelere teknik
destek amaçlı yardım programları gündemdedir. 1970’lerde uluslararası öğrencilerin
ödediği harçlar artırılmaya başlanmış, yeni politikalar yürürlüğe konmuştur. Bunun
neticesinde yükseköğretim kurumları çeşitli yapılanmalara gitmiştir.
1980’ler büyük değişimleri de beraberinde getirmiştir. İngiltere’nin
uluslararası öğrenci politikası bugünkü halini bu dönemde almıştır. Uluslararası
öğrencilerin harç ücretleri üniversitelerce belirlenmeye başlamış ve dolayısıyla iyice
artmış, vize uygulamaları önem kazanmıştır. Chevening Bursları ve üniversitelerin
tanıtım kampanyaları tüm dünya çapında British Council tarafından ilan edilmeye
başlanmıştır. Bu dönemde üniversitelerarası tanıtım ve öğrenci çekme yarışı
başlamıştır (Stiasny, 2008, s. 8, 9).
1934 yılında kurulan British Council (www.britishcouncil.org) 6 kıtada 110
ülkede 191 ofiste, İngiliz insanı ile diğer ülke insanları arasında faydalı ilişkiler
kurulmasına ve İngiltere’nin başarıları ve üretken fikirlerinin saygınlığını artırmakta,
dil, kültür ve eğitiminin tanıtım faaliyetlerini yürütmektedir. 558,5 milyonu hizmet
gelirlerinden,180,5 milyonu İngiliz Hükümeti tarafından sağlanan bütçesi 739
milyon İngiliz Sterlinine ulaşmıştır (British Council, 2011, s. 67).
British Council denizaşırı ülkelerde binlerce insana İngiliz Dilini öğretmesi
ve bunu yaparken hem ekonomiye hem de ülkenin imajına katkısı, gelişmekte olan
ülkelerin Birleşik Krallık tecrübesinden faydalanarak gelişmesine katkısı, Birleşik
Krallığa ait kültürel öğelerin ve karakterlerin tanıtılmasına katkısı ile ülkenin
yükseköğretim politikasını desteklemiştir (Savage, 2007).
Education UK (www.educationuk.org) British Council’e ait ve İngiltere’de
okumak isteyen Uluslararası Öğrenciler için faaliyet gösteren bir internet sitesidir.
2012’de 2 milyon ziyaretçi siteye ulaşmıştır. Education UK sitesinin amacı
uluslararası öğrencilere Birleşik Krallıkta okumaları ve parasal destek konusunda
yardımcı olmaktır (Education UK, 2013).
1983 yılında faaliyete geçen Chevening Hükümet Burslarına 120’den fazla
ülkeden öğrenci kabul edilmektedir. Yıllık 500-600 civarında öğrenci kabul
72
edilmektedir. 2012 yılına kadar burstan faydalananların sayısı 208.000’dir.
(Chevening.org)’dan aktaran (Budak M. M., 2012, s. 51) Şu an dünyada 42.000
mezunu bulunmaktadır. Chevening Bursları İngilizce Dil Hazırlık kurslarını
kapsamamaktadır. Genellikle 1 yıllık yüksek lisans programlarını desteklemektedir.
Ayrıca başvuru için adaydan İngilizce bilgisi ve ilgili bir alanda en az 2 yıllık iş
deneyimi istenmektedir. Tam bir burs paketi üniversite harcını, uçak biletini, vize
masraflarını, tez hazırlığında burs ödemesini, aylık barınma ve yaşam masraflarını
içermektedir (Chevening, 2013).
Royal Society adlı bilim adamlarınca kurulmuş olan dernek de özellikle
sayısal alanlarda, yüksek lisans ve doktora hariç yükseköğretim bursu vermektedir
(The Royal Society).
UK Council for International Student Affairs (UKCISA), uluslararası
öğrenciler ve bu alanda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların menfaatine hizmet
eden tavsiye kurulu olarak anılmaktadır. 1968’de UK Council for Overseas Student
Affairs (UKCOSA) olarak kurulmuştur. Amacı Birleşik Krallık dışına ve içine doğru
öğrenci hareketliliğini geliştirmek, tanıtmak, kolaylaştırmak, insani gelişme, siyasi
istikrara, ekonomik refaha ve kültürlerarası diyaloğa katkıda bulunmaktır (Stiasny,
2008, s. 38). PMI’nin oluşturulması ve şekillenmesinde etkin rol oynamıştır.
The Universities And Colleges Admissions Service (UCAS), işi Birleşik
Krallık’ın yükseköğretim kurumlarını tanıtmak ve bu kurumlara başvuru ve
yerleştirme işlemlerini yürütmek olan bir şirkettir. Hem yerel hem uluslararası
öğrencilerin başvurularını yapabilecekleri online başvuru sistemine sahiptir.
Sistemde öğrenciler, üniversiteye gitmek yerine sistem üzerinden üniversite
başvurusunda bulunurlar. Yerleştirilmeleri durumunda ayrıca burs imkanını da
aramak durumundadırlar (UCAS, 2013).
3.6.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
İngiltere’de uluslararası öğrencileri ilgilendiren politikalara bakıldığında,
Thatcher döneminde, 1980 yılının ortalarından itibaren üniversitelerin bütçelerine
devlet desteğinin düşürüldüğü görülmektedir. Bu politika değişimi sonucu
üniversiteler kendi öğrencilerini ve gelirlerini elde edebilmek için ticari bir işletme
tarzında davranmaya başlamışlardır. Üniversiteler, Birleşik Krallık vatandaşlarına
73
uygulanan harç sınırı olmaksızın, uluslararası öğrencilerden istedikleri öğrenim
ücretini talep edebilmektedirler. Bunların sonucu olarak 1985’te 53.694 olan
uluslararası öğrenci sayısı 1996’da 196.346’ya çıkmış, harçların devlet
üniversitelerinin bütçesindeki payı 1980’de 18,9 iken 1998’de 24,9 olmuştur (Gürüz,
2011, s. 47, 245).
1990’larda uluslararası öğrenci sayısı artmaya devam etmiş ve öğrenci çekme
yarışı Güneydoğu Asya’da ve özellikle Birleşik Krallık, ABD ve Avustralya arasında
gerçekleşmiştir. Tony Blair döneminde, 1999’da, uluslararası öğrenci hareketliliğine
destek olmak, uluslararası öğrenci sayısını artırmak, İngiliz üniversitelerini
uluslararası alanda tanıtmak amacıyla 5 yıllık planlanan ve Prime Minister’s
Initiative (PMI) olarak adlandırılan politika yürürlüğe konmuştur (Stiasny, 2008, s.
9).
PMI 2006 yılında PMI2 şeklinde güncellenerek uygulanmaya devam etmiştir.
PMI2 ile bağlantılı olarak uluslararası öğrencilerin ikamet işlemleri ile ilgili esneklik
sağlanmıştır. Buna göre mezuniyetleri sonrası uluslararası öğrenciler 12 aya kadar
İngiltere’de çalışabileceklerdir.
PMI2 stratejisi İngiltere’nin öğrenciyi çekebilmesinin büyük oranda eğitim
kurumlarının kalitesine bağlı olduğunu kabul etmektedir. Bunun ise kısmen de olsa,
İngiltere üniversitelerinin kurdukları üniversitelerarası işbirliklerine bağlı olduğu
bilinmektedir. Bu nedenle Brezilya, Çin, Hindistan, Meksika, Rusya, G. Kore,
Tayvan, Tayland ve Vietnam gibi ülkeler hedef ülkeler olarak belirlenerek bu
ülkelerden öğrenci çekebilmek için adımlar atılmıştır. İngiliz üniversitelerinin 2008
yılında İngiltere dışındaki programlarında okuyan öğrenci sayısı, İngiltere’deki
uluslararası öğrenci sayısı olan 369.000’i geçerek 388.000 olmuştur. Bu başarı
devletin başarısından çok üniversitelerin kendi girişimleri ve başarılarıdır.
Üniversitelerin başarısında Student Barometer olarak adlandırılan, uluslararası
öğrencilerin İngiltere’yi seçme nedenleri ve tecrübelerinin aktarıldığı, I-Graduate adlı
internet sitesini kullanmaları dikkate değer bir tecrübedir (Becker & Kolster, 2012, s.
30,32).
1999’daki politika değişimi sonrası özel eğitim kurumları patlaması
yaşanmıştır. Günümüzde ülkenin yükseköğretim kurumlarının dörtte üçü özel sektöre
aittir (Sauter & Frohlich, 2013). PMI politikalarının sonucu olarak 1994 yılında
74
163.713 olan kayıtlı uluslararası öğrenci sayısı 2007’de 351.470 olmuştur (HESA,
2013).
İngiltere’de üniversitelerin talep ettiği harç miktarları Avrupa’nın en yüksek
harçları arasındadır. Lisans düzeyindeki bir uluslararası öğrencinin ödeyeceği yıllık
harç 7.000-16.000 Avro, lisansüstü düzeyindeki için ise 6.000-23.000 Avrodur
(Becker & Kolster, 2012, s. 31).
İngiltere’de kendi imkanlarıyla okumak isteyen bir uluslararası öğrencinin
öncelikle uluslararası öğrenciye sponsor olabilecek lisansa sahip bir üniversiteden
kabul alması gerekmektedir. Ardından öğrenimi süresince geçimini sağlayacak kadar
imkanı olduğunu da belgelemesi istenmektedir. Bunların ardından öğrenci vizesi
alınabilmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 31).
Politika yapıcılar en iyi öğrencileri ülkede tutmak ve aynı zamanda ülkeye
göçü azaltmak maksadıyla bu sıkı politikaları düzenlemiş olsalar da gelecek
öğrenciler için bu durum rahatsızlık verici olabilmektedir. ABD’de olduğu gibi,
İngiltere’de de, yine terör saldırıları ile bağlantılı olarak, vize konusundaki sıkı
uygulamalar nedeniyle üniversitelerin öğrenci kabulü ve dolayısıyla uluslararası
öğrenci girişi olumsuz etkilenmiştir (Nichols, 2012).
Uluslararası öğrencilerin haftalık 21 saate kadar çalışmalarına müsaade
edilmektedir. Öte yandan, Birleşik Krallık’ta öğrencinin mezuniyet sonrası
çalışabilmesi için bir işverenin sponsorluğunda olması, alınması ciddi çaba
gerektiren Tier 2 vizesini alması, bulduğu işin mezuniyet ve yeteneği ile ilgili olması
ve en az yıllık £20.000 maaş alacağı bir işe giriyor olması gerekmektedir (Nichols,
2012). Söz konusu düzenlemeler ülkenin artan işsizliği ve göçmen akışı ile mücadele
etmek için ortaya çıkartılmıştır (Becker & Kolster, 2012, s. 32).
İngiltere’deki öğrenim harcı ve vize politikaları Fransa, Almanya gibi
ülkelerinkiler kadar esnek ve öğrenci lehine olmasa da ülkenin tanınmış
üniversiteleri, İngilizcenin hala dünya iletişim dili oluşu gibi nedenlerden
İngiltere’de öğrenci sayısı sürekli bir artış eğilimindedir (Wigmore, 2013).
75
3.7 Avustralya Örneği
3.7.1 Giriş
Güneydoğu Asya ve Okyanusya’ya hitap eden bir konumu bulunan
Avustralya büyük göçmen topluluklarını çok kültürlülüğü devlet politikası olarak
yürüterek içine sindirmiştir. Ancak buna rağmen, ırkçı tutumlar henüz toplumdan
tamamen atılabilmiş değildir ve yer yer görülmektedir.
Avustralya, federasyon oluşumunun 4 yıl sonrası olan 1904 yılından beri,
uluslararası öğrencileri kabul etmektedir. 1945 öncesine kadar yılda sadece 500
kadar öğrenci kabul etmekte iken 2. Dünya Savaşı sonrası Asya ve Pasifik bölgesi
öğrencilerinin rotası bu ülkeye çevrilmiştir.
Avustralya’nın ihracatında demir, kömür gibi ürünlerin hemen ardından 3 ya
da 4. olarak eğitim gelmektedir (Gillies, 2013). Uluslararası öğrencilerin en çok
tercih ettiği ülkelerden olan Avustralya (Bkz. Şekil 1), öğrencilerden kaynaklı
faaliyetlerden 2011 yılında 15 milyar Avustralya Doların üzerinde gelir elde etmiştir
(Australian Education International, 2013).
3.7.2 Tarihsel Gelişme ve Öğrenci İstatistikleri
1987’de 16.142 uluslararası öğrenci Avustralya üniversitelerinde kayıtlı
bulunmaktaydı. 2002’de bu sayı 185.000’i aşmıştır. Günümüzde Avustralya’daki
üniversite öğrencilerinin %22’si uluslararası öğrencilerdir (Gillies, 2013).
Avustralya hükümeti yıllık yaklaşık 5.100 öğrenciye burs vermektedir.
Ayrıca her yıl, lise seviyesinden mesleki eğitim ve üniversiteye kadar farklı
düzeylerden yaklaşık 400.000 uluslararası öğrenci de kendi imkânıyla okumak için
ülkeye gelmektedir. Bunların büyük kısmını ise üniversite öğrencileri
oluşturmaktadır. 2006 ve 2009 yılları arasında tüm okul ve düzeylerden uluslararası
öğrenci sayısı %65 artış göstererek 630.700’e ulaşmıştır. 2009 sonrası Hintli
öğrencilere dönük ırkçı saldırılar gibi çeşitli nedenlerle bu sayı düşüşe geçmiştir
(Becker & Kolster, 2012, s. 39). 2012’de yeni gelen 230.923 uluslararası öğrencinin
%55’i lisans, %27’si yüksek lisans ve %7’si doktora öğrencisi olmuştur. 2014 yılı
için beklentiler uluslararası öğrenci sayısının tekrar yükselişe geçmesi şeklindedir
(Australian Education International, 2013, s. 10).
76
2011 yılında Avustralya’daki eğitim kurumlarında kayıtlı 426.748
uluslararası öğrencinin 226.420’si yükseköğrenim öğrencisidir. Avustralya’daki tüm
üniversitelerde uluslararası öğrenci kaydı bulunmaktadır. Avustralya hem ilköğretim-
lise hem mesleki eğitim hem de yükseköğretim konusunda özellikle bölgesinde lider
durumdadır. Çinli öğrenciler diğer ülkelerde olduğu gibi Avustralya’da da en büyük
uluslararası öğrenci grubunu oluşturmaktadır. (Chow, 2012, s. 4, 5).
Avustralya Hükümetinin Ağustos 2013 verilerine göre yükseköğrenimde
gerçekleşen yeni kayıt sayısı 222.528’dir. Bu 2012 Ağustosta 223.099 olarak
gerçekleşmiştir (Australian Education International, 2013). Yıllara göre
üniversitelere yeni kayıt yaptıran uluslararası öğrenci sayıları Tablo 15’te
verilmektedir.
Tablo 15 Yıllara Göre Avustralya'da Uluslararası Öğrenci Sayıları
Yıllara Göre Avustralya'da Uluslararası Öğrenci Sayıları (Yeni Kayıt) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
120.328 141.267 158.767 172.598 179.465 186.100 194.653 217.365 234.490 234.361 223.099 222.528
kaynak:www.aei.gov.au
Ağustos 2013 kayıt istatistiklerine göre Çinli öğrenciler %40,2 ve Hintli
öğrenciler %6,8’lik bir paya sahip olmuşlardır. 2012 yılı istatistiklerinde birinci
sırada %40,8 ile yine Çin yer alırken %7,1 ile Malezya yer almıştır (Australian
Education International, 2013). Tablo 16 2012’de Avustralya’daki ülke bazlı
Uluslararası Öğrenci sayılarını göstermektedir.
Tablo 16 Avustralya’daki ülke bazlı Uluslararası Öğrenci sayıları
Sıra Ülke Yükseköğrenim Mesleki ELICOS Schools Burssuz Toplam
1 Çin 94,309 15,821 8,367 25,157 6,104 149,758 2 Hindistan 12,671 40,061 93 1,366 205 54,396 3 G. Kore 8,289 9,143 2,202 7,435 650 27,719 4 Vietnam 11,071 4,717 1,908 4,432 423 22,551 5 Malezya 16,308 3,171 569 924 615 21,587 8 Brezilya 755 5,306 191 8,556 284 15,092 11 Suudi
Arabistan 5,634 872 21 4,260 335 11,122
14 ABD 2,409 1,453 78 27 5,584 9,551 (kaynak:www.aei.gov.au)
77
Tablo 17 2012 yılında Avustralya’da uluslararası öğrencilerce
yükseköğrenimde en çok tercih edilen alanları göstermektedir.
Tablo 17 Avustralya’da uluslararası öğrencilerce yükseköğrenimde en çok tercih edilen alanlar
Alanlar Kayıtlar Oran İşletme ve İktisat 115,867 50% Mühendislik ve Teknoloji 21,956 10% Sosyal Bilimler 17,439 8% Sağlık 17,364 8% Bilgi Teknolojileri 16,424 7% Fen Bilimleri 12,282 5% Görsel Sanatlar 9,793 4% Çift Diploma 7,231 3% Mimarlık 4,414 2% Eğitim 3,847 2% Diğer 4,306 2% Toplam 230,923 100% (kaynak:www.aei.gov.au)
2002’de 4 milyar dolar olan Uluslararası öğrencilerden elde edilen
yükseköğretim geliri 2011’de, %65,6’sı yükseköğretim alanında olmak üzere, 15,7
milyar dolar olmuştur (Australian Education International, 2013). Eğitimin ihracat
kalemi olarak üst sıralara yükselmesi buradan görülebilmektedir.
3.7.3 Politika ve Tanıtım Uygulamaları
ELICOS (English Language Intensive Courses for Overseas Students),
uluslararası öğrenciler için yoğun İngilizce eğitim kurslarına verilen addır.
Avustralya hükümeti tarafından yönetilmektedir. Uluslararası öğrenciler sadece
ELICOS dil kursu için Avustralya’ya gelip sonrasında ülkelerine dönebildikleri gibi
bu kurstan sonra üniversite eğitimine devam da edebilmektedirler (ELICOS, 2014).
Uluslararası öğrenciler konusunda faaliyet gösteren birimlerin ülke dışında şubeleri
bulunmaktadır. Bu birimlerin düzenleme, kalite ve uyum açısından bağlı
bulundukları çerçeve kurumlar vardır.
ISSA 2010-2014 International Students Strategy for Australia olarak
isimlendirilen Avustralya Uluslararası Öğrenci Stratejisi uluslararası öğrencileri
etkileyen 4 önemli noktaya dikkat çekmektedir. Bunlar öğrencinin rahatı, eğitim
kalitesi, tüketicinin korunması ve hedefe ulaştırıcı bilgidir. Bu strateji kapsamında
78
Ombudsmanlık kurumunun yetkileri uluslararası öğrencileri de kapsayacak şekilde
düzenlenmiştir. Avustralya İnsan Hakları Komisyonu 2012’de tasarladığı
Uluslararası Öğrencilerin İnsani Haklarını Koruma ve Geliştirmeye Dönük
Düzenlemeler yoluyla öğrencilere destek olmaktadır (Australian Education
International, 2013).
Tanıtıma destek verme amacıyla kurulan Study in Australia web sitesinde
uluslararası öğrenciler için üniversiteleri, bölümleri tanıtıcı bilgiler, başvuru koşulları
ile birlikte, Avustralya’da yaşam, güvenlik ve öğrencilere dönük faaliyetlere erişim
bilgileri bulunmaktadır.
Australian Education International (AEI) uluslararası öğrenci
hareketliliğinden sorumlu birimin adıdır. AEI, internet sitesinde kendisini,
“yükseköğretimin resmi ve özel aktörleri, bakanlıklar ve bu alandaki resmi
kuruluşlarla birlikte Avustralya’nın bölgesinde ve dünyada eğitimde lider ve
uluslararası işbirliğinde ortak olarak tanınması için çalışmaktadır” şeklinde tarif
etmektedir. AEI, uluslararası öğrenci hareketliliğini destekleyici program ve
politikaların üretilmesinde resmi kurumlar arasında liderlik ve koordinasyon görevini
üstlenmiştir (Australian Education International, 2013). Uluslararası öğrenci
hareketliliğinin teşviki ve Avustralya yükseköğretim kurumlarının tanıtımı amacıyla
Avustralya Hükümeti 2011 yılında FutureUnlimited adıyla uluslararası
yükseköğrenim faaliyetlerini markalaştırmıştır. Şekil 14’te FutureUnlimited logosu
görülmektedir.
Şekil 14 FutureUnlimited Logosu
Kaynak: AEI
79
3.7.4 Politika uygulamalarında öne çıkan yanları
Avustralya’da uluslararası yükseköğretim uygulamalarında devlet
düzenlemesine her aşamada rastlanmaktadır (Chow, 2012, s. 8). Ancak bu,
üniversitelerin özerk olmadığı anlamına gelmemektedir.
Avustralya 1950’de Colombo Planı kapsamında gelişmekte olan ülkelere
eğitim yardımı sağlamaya başlamıştır. 1962’de burslandırılan öğrenci sayısı 1200’e
ulaşmıştır. 1970’lerin ortalarına kadar öğrenci sayısındaki artış düşük olmuştur.
1973’te harç ücretleri hem yerli hem yabancı öğrenciler için kaldırılınca öğrenci
sayısında hızlı bir artış yaşanmış, öyle ki, kendi imkânıyla gelen öğrencilerin
kabulünde limit 10.000’de durdurulmuştur. 1979’daki kabullerde öğrencilerin
üniversite kapasitesine göre alınması yaklaşımı kabul edilmiştir. Hükümet, 1980’de
vize ücreti olarak bilinen bir ödemeyi de içeren uluslararası öğrencilere yönelik
politikayı uygulamaya koymuştur. Ayrıca buna göre öğrenci mezuniyet sonrası 2 yıl
ülkesinde kalmak ve sonrasında ikamet ya da burs başvurusunda bulunmak
zorundaydı. Bu politika nedeniyle 1970’lerde %75 olan ikamet talebi 1983 yılında
%10’un altına düşmüştür.
1980 sonrası İngiliz uluslararası öğrenci politikasındaki değişiklik
Avustralya’nın işine yaramış, İngilizce konuşan çekici bir alternatif ülke olmuş ve
uluslararası öğrenci ilgisi ve sayısı artmıştır. Bu artış beraberinde Avustralyalı
öğrencilerin yerini bazı bölüm ve fakültelerde yabancı öğrencilerin doldurmasını ve
düşük harç ödemeleri nedeniyle karşılanan ücretlerin bütçeye ağır bir yük olmaya
başlamasını getirmiştir.
Bu deneyim Avustralya’nın diplomatik ilişkileri zedelemeden öğrenci
hareketliliğini sınırlamanın yollarını araştırmasını tetiklemiştir. 1984’te
Avustralya’nın uluslararası öğrenci politikasına yön veren Goldring Raporu ve
Jackson Raporu olarak adlandırılan 2 farklı strateji, 2 farklı komisyon tarafından
ortaya konmuştur.
Goldring Raporu, öğrencilerin harçlarının desteklenmeye devam edilmesini,
üniversitenin uluslararası öğrenci kotalarının %25’i geçmemesi gerektiğini,
yükseköğrenime yaklaşımın ekonomik olmaması gerektiğini, uluslararası
öğrencilerin gelecekte diplomatik ve ticari ilişkileri geliştirebileceğini, uluslararası
80
öğrencilerin seçiminin ülke kotası bazında değil başarıya göre ayarlanması
gerektiğini ve İngilizce eğitiminin geliştirilmesi gerektiğini ifade etmektedir
(Chandler, 1989).
Jackson Raporu ise Goldring Raporu’nun aksine eğitimin ihraç edilen bir
meta olduğunu ve üniversitelerin öğrenci ve gelir yarışı için teşvik edilmesi
gerektiğini savunmuştur. Raporda harçların dereceli olarak artırılması, öğrencilerden
elde edilen gelirlerin üniversitede kalması, harcı devletçe desteklenen uluslararası
öğrencilerin üniversite bazlı %10, program bazlı %20 sınırına çekilmesi fakat
kapasitenin elverdiği yerde, kendi imkanıyla gelen uluslararası öğrenciye kota
sınırlaması uygulanmaması ve gelişmekte olan ülkelerden gelen dezavantajlı
gruplara dönük, hükümetler arası ve liyakate dayalı burs programlarını da içeren
geniş bir burs programı sunulması savunulmuştur (Chandler, 1989).
Raporda ayrıca özellikle Asyalı öğrencilerin artan taleplerinin karşılanması
için Avustralya eğitim sisteminin genişlemesi öngörülmekte ve böylelikle
kültürlerarası etkileşim ve turizmin artacağı düşünülmektedir. Bu artışın Avustralya
vatandaşları için iş alanı sağlayacağı, öğrencinin ihtiyacının karşılanmasının çarpan
etkisi yapacağı savunulmuş, Amerikan üniversite kasabalarına atıfta bulunulmuştur.
Burada özellikle doktora düzeyindeki burslara, araştırma ve yeni teknolojilerin
gelişimindeki katkılarından dolayı önem verilmiştir.
1985 yılında, Avustralya hükümeti Goldring Raporuna yakın bir tavır
sergileyerek ülke kota uygulamasının devam edeceğini, desteklenen öğrenci
sayısında bir tavan olması gerektiğini, Jackson Raporundaki ifadeye benzer şekilde
de üniversitelerin kurum bazında %10 ve program bazında %20’ye kadar öğrenci
alabileceğini, öğrencilerin katkı paylarının dereceli olarak artırılacağını, kendi
imkanıyla gelen öğrenciye, kapasite elverdiğinde, kota uygulanmayacağını
belirtmiştir. Kendi imkanıyla gelen öğrencilerle ilgili Uluslararası Öğrenci Ofisi
kurulması kararlaştırılmıştır. Avustralya’nın uluslararası öğrenci politikasındaki 1985
kararı, yardım anlayışından ticaret anlayışına geçiş şeklinde ifade edilebilecek
önemli bir değişimdir (Harman, 2004).
1990’ların başına kadar uluslararası öğrenci politikasında ticari anlayış hâkim
olmuştur. Ancak artan eleştiriler ve komşu ülkelerin baskısıyla 1992’de ticari
olandan daha geniş bir bakış açısıyla, kültürel etkileşime vurguyu içeren bir
81
düzenlemeye gidilmiştir. Bu yeni düzenleme sonraki hükümetler için uluslararası
öğrenci politikası konusunda bir dayanak olmuştur. 2001’deki koalisyon
hükümetinin bakanlarından David Kemp bunu Avustralya’nın bilgisini diğer
ülkelerle paylaşması, küresel ekonomiye beceri anlamında destek, Avustralyalı
öğrencilerin ufuklarının aydınlanması olarak açıklamaktadır. Bu politikaların
etkisiyle 1990-2000 yılları arasında devlet üniversitelerindeki Avustralyalı öğrenci
sayısı %30 artarken, uluslararası öğrenci sayısı %282 artmış ve Avustralya
barındırdığı yabancı uyruklu öğrenci sayısı bakımından dünyanın sayılı ülkeleri
arasına girmiştir. OECD 2000 verilerine göre yükseköğrenim öğrencileri arasında en
fazla uluslararası öğrenci % 12,6 ile Avustralya’da, ardından % 10,8 ile Birleşik
Krallık’ta ve % 3,2 ile ABD’dedir. Avustralya, bölgesinde Singapur, Endonezya ve
Malezya gibi ülkelerin yükseköğrenim pazarında İngiltere ve ABD’yi geride
bırakarak en fazla tercih edilen ülke olmuştur (Harman, 2004).
Avustralya’daki uluslararası öğrenci artışı ve ülkenin bölgesinde lider
konuma gelmesinde çeşitli etkenlerden bahsedilmektedir. Hükümetin planlı, istikrarlı
hareketi ve koordinasyona dönük stratejileri ana etkendir. Australian Education
International’ın Avustralya’yı tanıtıcı faaliyetleri, Austrade gibi ajansların
ülkelerarası işbirliğine katkısı ve işbirliği içerisinde hareket etmeleri, üniversiteleri
temsil eden kuruluş olan Avustralya Rektör Yardımcıları Komitesi (Australian Vice
Chancellors’ Committe)’nin politika ve etik konularında yol göstericiliği de planın
işlemesinde etkili olmuştur (Harman, 2004).
Ayrıca başlangıçta akademik kadro kısıtlılığına rağmen üniversitelerin
uluslararası öğrencilere kapılarını açmaları konusundaki azimleri de etkili olmuştur.
Üniversitelerin hareketlenmesinde uluslararası uyuma erişme isteği ve hükümetin
desteğini azaltarak üniversitelerin gelir elde etmelerini teşviki de rol oynamıştır
(Harman, 2004).
Avustralya’da okuyan öğrencilerin genel kanaati, gayet iyi derecede
memnuniyeti ve mezun başarısı politikada etkili olmuştur. 2001 OECD verilerine
göre Avustralya A sınıfı yükseköğrenim programlarından mezuniyet başarısında 8.
ülkedir. Avustralya’nın mezunlarına iş imkanı ve vatandaşlık konusunda cazip
olması da politikanın başarısında etkendir. Avustralya’ya olan bu yoğun talep göçleri
82
de artırmıştır. Bu çok kültürlü ortam Asya ve Pasifikteki öğrencileri de çekim gücüne
katmıştır (Harman, 2004).
Avustralya’nın odak merkezinde oluşunda yadsınamaz bir önemli etken de
ticaret, iletişim ve bilim dilinin İngilizce olmasıdır. İngilizce konuşan ABD ve
Birleşik Krallık’a göre döviz kurlarındaki değişmelerin Avustralya lehine seyretmesi
ülkenin öğrenciler için daha ekonomik olmasını sağlamıştır (Harman, 2004).
Avustralya uluslararası öğrencileri yerli öğrenciler ile aynı kefede tutmuş,
onlara her türlü imkanı sağlamıştır. Bu şekilde davranarak özellikle bölgesinden çok
fazla öğrenci çekmiştir ve hala çekebilmektedir. Bunun için hedef ülkeler olarak Çin,
Hindistan, G. Kore, Endonezya, Malezya, Tayland, Vietnam ve Singapur seçilmiştir
(Becker & Kolster, 2012, s. 40).
Avustralya üniversiteleri ülke dışındaki kampüsleri ile çeşitli programlar
sunmaktadırlar. 2008 yılında bu programlarda okuyanlar Avustralya’da okuyan
uluslararası öğrencilerin üçte biri kadardı (Becker & Kolster, 2012, s. 40).
Devletin verdiği burslar genelde doktora ve sonrası araştırma öğrencilerine
dönüktür. 2009 yılında 230 kadar burs verilmiştir. Bakanlıkların dışında AusAID adlı
kuruluş da bu düzeyde burslar vermektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 40).
Ülke yönetimi, uluslararası öğrencilerden sağlık sigortası yaptırmalarını
istemektedir. Mezuniyet sonrası kalıcı oturum alabilme hakları ile ilgili yeni
düzenlemeler ve kısıtlamalar getirilmiştir (Becker & Kolster, 2012, s. 41). Bir süre
uygulanıp öğrenci talebinde düşüşe neden olan düzenlemeler daha sonra tekrar
gözden geçirilmektedir.
Hükümet, çalışma izni olmaksızın öğrencinin tatillerde tam zamanlı, geri
kalan zamanlarda da haftada 20 saate kadar çalışabilmesine izin vermektedir.
Lisansüstü öğrencilerinin ailelerinin tam zamanlı çalışmalarına, diğer öğrencilerin
ailelerinin de yarı zamanlı haftalık 20 saate kadar çalışmalarına izin verilmektedir.
Mezun öğrencilerin mezuniyet alanları ile ilgili becerilerini artırmaları için 18 aya
kadar çalışabilmeleri sağlanmaktadır. Bunlardan kendilerine sponsor işveren bulanlar
ise uzun dönemli iş vizesine geçmektedir (Becker & Kolster, 2012, s. 41).
83
Avustralya uzun bir süre, İngilizce konuşan ve uluslararası öğrencilerce çok
tercih edilen ABD ve Birleşik Krallık’a göre daha ekonomik bir ülke olmuştur.
Ancak bu durumu dünyadaki son ekonomik gelişmelerle biraz değişmiş, öğrenim ve
barınma ücretleri öğrencilerin aleyhine yükselmiştir (Australian Education
International, 2013). Ülkenin yaşam şartları uluslararası öğrenciler için eğitim
kalitesinden sonra geldiğinden Avustralya için bu büyük bir kayıp olmamaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak ülkelerin yükseköğretim ya da burslarının tanıtımından sorumlu
kurumları ve tanıtımda öne çıkan hususlar Tablo 18’de özetlenmiştir.
İncelenen 6 ülke genel olarak değerlendirildiğinde tanıtım konusunda yapılan
tüm faaliyetlerin bir devlet politikasının desteği ile ortaya çıktığı görülmektedir.
Devlet konu ile ilgili yasal düzenlemeler yapmakta, çeşitli stratejiler geliştirerek bir
yol haritası çizmektedir. Sivil girişim, ülkenin ve üniversitenin tanıtımını çoğunlukla
devletten aldığı destekle devam ettirmektedir.
Yükseköğretimin bir hizmet ya da ürün olarak algılandığı, bir markaya
dönüştüğü ve bundan sonra dünyaya çeşitli yollarla ihraç edilmek suretiyle
pazarlandığı görülmektedir. Her bir ülkenin bir burs markası olmadığı, bazı ülkelerde
özel girişime ait üniversitelerin burs verdiği görülmektedir. Burslar belirli alanlarda
ve düzeylerde, hedef ülkelerin en başarılı öğrencilerine verilmektedir.
Ülkelerin zaten dünya sıralamasında belli bir yeri olan üniversitelerini
tanıtmak için çok çaba harcamadıkları, dış temsilcilikleri ve internet siteleri yoluyla
bunu rahatlıkla başardıkları görülmektedir. Ülkenin ve üniversitenin bilinirliği
yurtdışındaki ofisler ve kampüsler yoluyla sağlanmaktadır.
Ülkelerin öğrenci memnuniyetine hassasiyet gösterdikleri, eğitim kalitelerine
güvendikleri gözlenmektedir. Bir bakıma müşteri olan öğrencilerin ülkede rahat
edebilmeleri için barınma imkânlarını geliştirmiş, üniversite imkanlarını
çeşitlendirmiş ve ders dışında çalışma imkanları sunmuşlardır.
84
Tablo 18 Öğrenci Hareketliliğinde Lider 6 Ülkenin Özet Uygulamaları
Ülk
e A
dıA
BD
Alm
anya
Avu
stra
lya
Fran
saİn
gilte
reJa
pony
aD
AA
DG
oeth
e En
stitü
sü·
de
vlet
pol
itika
sı d
este
kli
·
devl
et p
oliti
kası
des
tekl
i·
de
vlet
pol
itika
sı d
este
kli
·
devl
et p
oliti
kası
des
tekl
i·
de
vlet
pol
itika
sı d
este
kli
·
devl
et p
oliti
kası
des
tekl
i·
he
def ü
lkel
er·
he
def ü
lkel
er·
he
def ü
lkel
er·
he
def ü
lkel
er·
he
def ü
lkel
er·
he
def ü
lkel
er·
yu
rtdı
şınd
a ün
iver
site
/kam
püsl
er·
yu
rtdı
şınd
a ün
iver
site
/kam
püsl
er·
yu
rtdı
şınd
a ün
iver
site
/kam
püsl
er·
yu
rtdı
şınd
a ün
iver
site
/kam
püsl
er·
yu
rtdı
şınd
a ün
iver
site
/kam
püsl
er·
ün
iver
site
lera
rası
pro
toko
ller
·
üniv
ersi
te m
erke
zli
paza
rlam
a·
ün
iver
site
lera
rası
pro
toko
ller
·
natio
n br
andi
ng·
ün
iver
site
lera
rası
pro
toko
ller
·
off-s
hore
cam
pus
·
mar
kala
şma
·
tanı
tımda
dış
tem
silc
ilikl
er·
ço
k di
lli p
rogr
amla
r (öz
ellik
le
İngi
lizce
)·
m
arka
laşm
a·
ço
k di
lli p
rogr
amla
r (öz
ellik
le
İngi
lizce
)·
ün
iver
site
mer
kezli
pa
zarla
ma
·
paza
rlam
a
·
mez
uniy
et s
onra
sı ç
alış
ma
imka
nı·
ta
nıtım
da d
ış te
msi
lcili
kler
·
paza
rlam
a·
ta
nıtım
da d
ış te
msi
lcili
kler
·
tanı
tımda
dış
tem
silc
ilikl
er·
ço
k di
lli p
rogr
amla
r (öz
ellik
le
İngi
lizce
)·
ün
iver
site
leri
düny
a sı
rala
mas
ında
·
mez
uniy
et s
onra
sı ç
alış
ma
imka
nı·
ta
nıtım
da d
ış te
msi
lcili
kler
·
mez
uniy
et s
onra
sı ç
alış
ma
imka
nı·
m
ezun
iyet
son
rası
çal
ışm
a im
kanı
·
tanı
tımda
dış
tem
silc
ilikl
er
·
eğiti
mde
kal
ite g
üven
cesi
·
düşü
k ha
rç ü
cret
i·
m
ezun
iyet
son
rası
çal
ışm
a im
kanı
·
düşü
k ha
rç ü
cret
i·
ün
iver
site
leri
düny
a sı
rala
mas
ında
·
fuar
lar
·
şehi
r/kas
aba
üniv
ersi
tesi
·
üniv
ersi
tele
ri dü
nya
sıra
lam
asın
da·
ün
iver
site
leri
düny
a sı
rala
mas
ında
·
üniv
ersi
tele
ri dü
nya
sıra
lam
asın
da·
eğ
itim
de k
alite
güv
ence
si·
m
ezun
iyet
son
rası
çal
ışm
a im
kanı
·
inte
rnet
site
leri
ve
doyu
rucu
bilg
i·
eğ
itim
de k
alite
güv
ence
si·
eğ
itim
de k
alite
güv
ence
si·
eğ
itim
de k
alite
güv
ence
si·
şe
hir/k
asab
a ün
iver
site
si·
ün
iver
site
leri
düny
a sı
rala
mas
ında
·
inte
rnet
site
leri
ve d
oyur
ucu
bilg
i·
in
tern
et s
itele
ri ve
doy
uruc
u bi
lgi
·
inte
rnet
site
leri
ve d
oyur
ucu
bilg
i·
in
tern
et s
itele
ri ve
do
yuru
cu b
ilgi
·
eğiti
mde
kal
ite g
üven
cesi
·
inte
rnet
site
leri
ve d
oyur
ucu
bilg
i
Tanı
tımda
Ö
ne
Çık
anla
r
İlgili
K
urum
lar
IIE
AEI
Cam
pusF
ranc
eB
ritis
h C
ounc
ilJA
SSO
85
4. Türkiye’de Yükseköğretim ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği
Türkiye’de yükseköğrenim görmek isteyen uluslararası öğrenciler bunu ya
kendi imkanlarıyla ya hükümetler arası ikili anlaşmalar sonucu ya sivil toplum
kuruluşlarının desteklemesiyle ya da Türkiye Bursları aracılığıyla
yapabilmektedirler.
Türkiye 1960’lı yıllarda yükseköğretimde uluslararası öğrencilerle
tanışmıştır. Ülkelerle ekonomik, kültürel ve bilimsel işbirliği kapsamında imzalanan
anlaşmalar neticesinde Türkiye ve diğer ülkeler arası öğrenci hareketliliği
başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti ve diğer ülkeler arasında imzalanan, öğrenci
değişimi ve burslarla ilgili hükümler içeren anlaşmalara (T.C. Dışişleri Bakanlığı,
2013) Dışişleri Bakanlığı internet sitesi kütüphanesinden ve Milli Eğitim
Bakanlığı’nın internet sitesinden (T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2013) ya da Resmi
Gazetenin (T.C. Resmi Gazete, 2014) internet sitesinden ulaşılabilmektedir.
Hükümet Bursları olarak adlandırılan bu burslar, lisans, lisansüstü, araştırma ve yaz
dönemi için Türkçe Eğitimi amaçlı verilmiş ve MEB tarafından koordine edilmiştir.
Şekil 15’te 1992’den 2011 yılına kadar ülkemizde öğrenim görmüş uluslararası
öğrencilerin sayıları verilmiştir.
86
Şekil 15 Türkiye’de 1992’den 2011’e Uluslararası Öğrenci Sayıları
Kaynak: ÖSYM’den aktaran YTB
Hükümet Bursları kapsamında geçmişten günümüze gerçekleşenler Tablo
19’da ve bu bursların başarı değerlendirmesi Şekil 16’da görülmektedir.
Tablo 19 Hükümet Bursu Gerçekleşenler 2001-2010
Hükümet Bursu Gerçekleşenler 2001-2010
Düzey Devam Eden Mezun Bursu Kesilen Toplam
Lisans 1.829 1.410 883 4.122
Yüksek Lisans 350 207 138 695
Doktora 211 133 90 434
Araştırma 34 1.413 - 1.881
Türkçe Yaz Kursu - 3.075 - 3.075
TOPLAM 2.424 6.238 1.111 10.207 Kaynak: MEB’den aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012)
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Türkiye'de Mevcut Uluslararası Öğrenciler
87
Şekil 16 Hükümet Bursu 2001-2010 Yılları Başarı Oranları
Kaynak: MEB’den aktaran (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012)
1990 sonrası Sovyetler Birliği’nin dağılmasını takiben bir zamanlar tarihi ve
kültürel bağların var olduğu ülkelerden öğrenci getirmek amacıyla 1992 yılında
Devlet Bursu olarak da isimlendirilen Büyük Öğrenci Projesi(BÖP) yürürlüğe
konmuştur. Projenin yürütücüsü ve koordinasyonundan sorumlu olan Milli Eğitim
Bakanlığınca BÖP’ün amacı şöyle ifade edilmektedir:
• Türk Cumhuriyetlerinin ve Türk Topluluklarının, yetişmiş insan gücü
ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olmak,
• Türkiye dostu genç bir nesil yetiştirmek ve Türk Dünyası ile kalıcı bir
kardeşlik ve dostluk köprüsü kurmak,
• Türkçeyi öğretmek ve Türk kültürünü tanıtmak,
• Türk Dünyası'nda yer alan ülkeleri, bu ülkelerin kendi aralarındaki
ilişkileri geliştirerek bir büyük şemsiye oluşturmaktır (Milli Eğitim
Bakanlığı, 2009).
Bu proje kapsamında Asya’daki akraba topluluklar ve Balkanlardaki soydaş,
akrabalar ile tarihi ve kültürel bağlantıların bulunduğu topluluklardan yükseköğrenim
için öğrenciler MEB ve ÖSYM Başkanlığı personelinden oluşan seçici heyetlerce
TCS (Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Toplulukları Sınavı) adlı yazılı sınava tabi
Bursu Kesilen 21%
Mezun 33%
Devam Eden 46%
Hükümet Bursu Başarı Oranı 2001-2010
88
tutulmuş, başarılı olanlar getirilip burslu olarak okutulmaya başlanmıştır. Sınavın
yapılmadığı ülkelerde oluşturulan seçici kurullar öğrencileri seçmiştir.
BÖP kapsamında bir öğrenciye 2008 yılı itibariyle, üniversite harçları ve
barınma masrafları dışında yapılan masraf 4.000 TL olarak belirtilmiştir. Mezun olan
her bir öğrenciye 18.000 ABD Doları masraf yapılmıştır. Bu yıla kadar projeye 130
milyon ABD Doları yatırım yapılmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2009).
2008 yılı itibarıyla verilmiş olan 37.817 burs kontenjanının %71.69’u yani
27.122’lik kısmı kullanılmıştır. Burslandırılmış olan 27.122 öğrencinin %52,81'inin
yani 14.318’inin bursu herhangi bir nedenle kesilmiştir. Projenin başladığı 1992
yılından 2008 yılına kadar mezun olmuş öğrencilerin oranı %26, sayısı 7.391’dir
(Milli Eğitim Bakanlığı, 2009). BÖP ilk yıllarda başarılı gibi gözükse de bir süre
sonra öğrencilerin rehberlik ve akademik olarak takip edilememeleri neticesinde
hantallaşmaya başlamış ve sonuç olarak başarısızlığa uğramıştır (Bkz. Şekil 17) .
BÖP, YÖK’ün TCS sınavını kaldırması ve YTB (Yurtdışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığı)’nin yönettiği Türkiye Burslarının 2012 yılında faaliyete
geçmesi ile sona ermiştir. Tablo 20 Türkiye Burslarına kadar olan süreci
özetlemektedir.
Şekil 17 Devlet Bursu (BÖP) 2009 Yılı İtibariyle Başarı Oranları
Kaynak: (Milli Eğitim Bakanlığı, 2009)
Bursu Kesilen 53% Devam Eden
21%
Mezun 26%
Devlet Bursu (BÖP) Başarı Oranı
89
Tablo 20 BÖP ve Hükümet Bursu Toplu Veriler
Yıllar Tahsis Edilen
Kontejan
Getirilen Öğrenci Sayısı
Mezun Sayısı
Devam Eden Öğrenci Sayısı
BÖP 1992-2010 42.318 31.037 8.914 6.255
Hükümet Bursu 1960-2010 - 9.773 6.238 2.424
TOPLAM 40.810 15.152 8.679 Kaynak: MEB AB ve Dış İlişkiler Gn. Md. 06.05.2011 ve 30.09.2011 tarihli verilerinden aktaran
(Budak M. M., 2012)
27 ve 28. sayfalarda değinildiği gibi Türkiye’nin 2000’li yıllardaki dış
politika açılımları, Afrika başta olmak üzere dünyanın pek çok ülkesi ile yakın
ilişkiler içerisine girmesine vesile olmuştur. Yine bu politikalara ek olarak tasarlanan
Kalkınma Planlarında Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için bir cazibe merkezi
olması hedefi konmuştur. Bu hedefler doğrultusunda çeşitli adımlar atılmıştır.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı 2010 yılı Nisan ayında
kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştır. Başkanlık, Türkiye’deki uluslararası
öğrencilerden sorumlu üst kurul olan Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme
Kurulu’nun diğer ilgili devlet kurumları nezdinde sekreterliğini yapmaktadır.
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu 28 Eylül 2010 tarihli
toplantısında Türkiye Cumhuriyetinin uluslararası öğrencilere yönelik politika ve
esaslarını tespit etmek amacıyla Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
sekretaryasında, “Uluslararası Öğrenci Strateji Belgesi” hazırlanması için bir ihtisas
komisyonu oluşturulması kararı alınmıştır (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar
Başkanlığı, 2011). Bu kapsamda oluşturulan Uluslararası Öğrenci Strateji
Belgesi’nin somut bir çıktısı (bkz. Şekil 18) Türkiye Burslarıdır.
Hükümet Politikaları
Dış Politika
Kalkınma Planı
Uluslararası Öğrenci Strateji Belgesi
Türkiye Bursları
Şekil 18 Politika ve stratejilerin bir çıktısı olarak Türkiye Bursları
90
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu’nun 2011 yılında aldığı
kararla Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası öğrencilere verdiği burslar, Hükümet ve
Devlet Bursları ile TDV ilahiyat bursları tek bir sistem ve çatı altında birleştirilmiş
ve markalaştırılmıştır. Bu markaya Türkiye Bursları adı verilmiştir.
4.1 Türkiye Yükseköğretim Sistemi ve Tanıtımında Aktörler
Türkiye’de yükseköğretimin uluslararasılaşmasında çeşitli kamu
kuruluşlarının etkisi bulunmaktadır. Bu kuruluşlar aynı zamanda uluslararası
öğrencilerle muhatap olarak, dolaylı ya da doğrudan tanıtım yapmaktadır.
4.1.1 T.C. Dışişleri Bakanlığı
Uluslararası öğrencilerin ülkelerinden ülkemize gelişleri ve ilgili ülkelerle
ilişkilerimiz konusunda yetkili olan Bakanlık aynı zamanda Uluslararası Öğrenciler
Değerlendirme Kurulu üyesidir. Dış temsilciliklerimiz aracılığıyla tanıtımda önemli
bir rol üstlenmektedir.
4.1.2 MEB
Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyetinin yabancı ülkelere verdiği
burslar Türkiye Bursları adıyla birleştirilip YTB’nin uhdesine alınıncaya kadar BÖP
adıyla anılan Devlet Burslarını ve ikili anlaşmalardan mütevellit Hükümet Burslarını
yönetmiştir. MEB ayrıca halen yabancı ülkelerin Türkiye vatandaşlarına verdiği
yükseköğretim burslarını da koordine etmektedir. Uluslararası Öğrenciler
Değerlendirme Kurulu üyesidir. MEB bursları ile yurtdışına gönderilen öğrencilere
ilişkin veriler Tablo 21’de verilmiştir.
Tablo 21 MEB Yurtdışı Eğitim Bursu Verileri (2009-2012)
Yıllar Başvuran Aday Sayısı Kontenjan Yerleşen Aday
Sayısı Boş Kalan Kontenjan
Öğrenci Dosyası Açılanlar
2012 5.390 1.47
1.271 204 v.y. 2011 v.y. 1.25
1.125 132 545
2011 (2010 ek kontenjanı)
v.y.
580
v.y.
v.y.
220
2010 4.284 1.19
1.048 151 640 2009 4.052 1.29
1.145 149 708
Kaynak: (Sedat Gümüş ve Veysel Gökbel)’den aktaran (Budak M. M., 2012)
91
4.1.3 YÖK
Türkiye’de yükseköğretimin uluslararasılaşması ile ilgili uygulamalarda asli
kurumlardan birisi Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı, YÖK’tür. Uluslararası
Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesidir. YÖK, merkeziyetçi yapısı nedeniyle
eleştirilmektedir. Bu durumunun üniversitelerin özerkliğini kısıtladığı
belirtilmektedir.
Yeri gelmişken altı çizilmesi çekilmesi gereken bir hususu zikretmekte fayda
vardır. Yükseköğretimde devlet eli dünyanın gelişmiş ülkelerinde azalırken
ülkemizde artmaktadır. Bu dezavantaj gibi gözükse de bir avantaja da dönüşme
olasılığı bulunmaktadır. Yükseköğretim kurulunun statü ve yapısında yapılacak
uygun bir değişiklik ile siyasi düzeyde temsilinde ve karar sürecinde etkinliği
artırılarak uluslararası öğrencilerin ülkemizde faydalandıkları yükseköğretim dâhil
tüm hizmetlerde daha kararlı ve sağlam adımlar atılmasının da sağlanabileceği
unutulmamalıdır.
YÖK, 21 Ocak 2010 tarihli Genel Kurulunda merkezi YÖS sınavını
kaldırmıştır (YÖK, 2014). Böylelikle her bir üniversite kendi giriş sınavını yapmaya
başlamış, harç miktarlarının Bakanlar Kurulu kararı ile üniversite yönetimine
bırakılması ile önemli bir adım atılmıştır. Bu, Türkiye’de uluslararasılaşma
bakımından en önemli adımlardan birisi olarak görülmektedir. Böylelikle,
üniversitelere kendi uluslararası öğrencilerini seçme konusundaki usul ve esasları
belirleme yetkisi verilmiştir ki bu aynı zamanda başarılı öğrencilerin gelmesi
ihtimalini de artırmaktadır. 2010 yılından sonra uluslararası öğrenci sayısı belirgin
bir şekilde artmıştır (Çetinsaya, 2014, s. 151-162).
2004 yılı itibariyle AB kapsamındaki kısa dönemli değişim programları ile
uluslararası öğrenciler Türkiye’ye gelmiştir. Özellikle 2010 sonrası gelen öğrenci
sayısı artmıştır. Uluslararası öğrenci ve akademisyen hareketliliğinin ülkemiz ve
Avrupa dışındaki diğer ülkelerle gerçekleştirilebilmesi için YÖK inisiyatifiyle, 2013
yılında Mevlana Değişim Programı başlatılmıştır. 2013 yılında 41 farklı ülkede 351
protokol imzalanmış ve 1000’e yakın öğrenci ve akademisyen programdan
faydalanmıştır (Çetinsaya, 2014, s. 151-162).
92
Bunların dışında, YÖS’ün kaldırılması, YTB’nin kuruluşu ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin uluslararası öğrencilere verdiği bursların tek bir çatı altında
birleşmesi ile TCS sınavı son kez 2011 yılında gerçekleştirilmiştir. YÖK’ün kendi
imkanı ile yükseköğretim için gelen uluslararası öğrenciler konusunda yetkisi
sürmektedir. Ayrıca akademisyenleri yurtdışına eğitim için burslu olarak
göndermektedir (Bkz. Tablo 22).
Tablo 22 YÖK Yurtdışı Araştırma Burslusu Verileri (2009-2011) YIL
Yüksek Lisans Araştırma
Doktora Araştırma
Doktora Sonrası Araştırma
Öğretim Üyelerine Verilen Destekler
Toplam
2009 11 158 24 193 2010 55 174 128 87 444 2011 85 150 158 1517 1910 Toplam 151 482 310 1604 2547 Kaynak: (Sedat Gümüş ve Veysel Gökbel)’den aktaran (Budak M. M., 2012)
YÖK tarafından yürütülen http://www.studyinturkey.gov.tr bağlantısında yer
alan StudyInTurkey adlı bir internet sitesi mevcuttur. Sitede uluslararası öğrencilerin
üniversite ortamlarından seçme fotoğraflarla birlikte hemen ilk göze çarpan,
Türkiye’de yükseköğretim ve yaşam ile ilgili hızlı bağlantı butonları ve Türkiye’yi
tercih etmek için sunulan nedenlerin olduğu kısımdır. Sayfayı benzerlerinden ayıran
ise üniversite arama için konmuş olan arama motorudur. Aramada dil, üniversitenin
özel ya da devlet üniversitesi oluşu, büyük şehir ya da küçük şehirde bulunuşu ve
deniz kıyısı ya da iç bölgelerde bulunuşu seçilebilmektedir. Arama sonucu kriterlere
uygun bir üniversite sunulmaktadır. Ayrıca öğrenci deneyimlerine yer verilmiştir.
Site İngilizce, Rusça ve Türkçe olarak 3 dilde hazırlanmıştır.
4.1.4 TÖMER
Ankara Üniversitesi’nin uluslararası öğrenciler başta olmak üzere yabancılar
için Türkçe Öğretim Merkezi olarak kurulmuştur. Günümüzde devlet ya da
özel/vakıf pek çok üniversitenin TÖMER ya da Sürekli Eğitim Merkezi şeklinde
adlandırılan ve uluslararası öğrencilere Türkiye’deki ilk yıllarında Türkçe Hazırlık
eğitimi veren birimi bulunmaktadır.
93
Türkçe Öğretim Merkezleri Avrupa Birliği Diller İçin Ortak Çerçeve Metnine
göre yıl sonunda yaptığı sınavda A1, A2, B1, B2, C1, C2 şeklinde derecelendirilen
sertifikalar vermektedir. Türkiye Bursları kapsamında yerleştirilen öğrencilerden
başarısının göstergesi olarak yıl sonunda en az C1 seviyesinde başarı
beklenmektedir.
4.1.5 TÜBİTAK
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), 1963 yılında
genç bilim adamlarını desteklemek amacıyla kurulmuş, ülkemizde bilimsel araştırma
çalışmaları yapan, ARGE’ye destek olan bilimsel bir kuruluştur. Uluslararası
Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesidir. İnternet sitesinde şöyle
tanımlanmaktadır:
Toplumumuzun yaşam kalitesinin artmasına ve ülkemizin sürdürülebilir gelişmesine hizmet eden, bilim ve teknoloji alanlarında yenilikçi, yönlendirici, katılımcı ve paylaşımcı bir kurum olma vizyonunu benimseyen TÜBİTAK, akademik ve endüstriyel araştırma geliştirme çalışmalarını ve yenilikleri desteklemek, ulusal öncelikler doğrultusunda Araştırma-Teknoloji-Geliştirme çalışması yürüten Ar-Ge enstitülerini işletme işlevlerinin yanı sıra, ülkemizin Bilim ve Teknoloji politikalarını belirlemekte ve toplumun her kesiminde bu farkındalığı artırmak üzere kitaplar ve dergiler yayınlamaktadır. Bilim insanlarının yurt içi ve yurt dışı akademik faaliyetleri burs ve ödüller ile desteklenmekte, özendirilmekte, üniversitelerimizin, kamu kurumlarımızın ve sanayimizin projeleri fonlanarak, ülkemizin rekabet gücünün artırılması hedeflenmektedir (TÜBİTAK, 2014).
TÜBİTAK, ülkemizdeki uluslararası öğrencilere ve ülkemiz öğrencilerine
burs desteği sağlamaktadır. Tablo 23, uluslararası öğrencilere verilen desteği
göstermektedir. 2012 ve sonrası TÜBİTAK burslarına ilginin arttığı görülmektedir.
94
Tablo 23 TÜBİTAK Tarafından Uluslararası Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü Bursları
TÜBİTAK Tarafından Uluslararası Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü Bursları
Yıl Yüksek Lisans Doktora Toplam Başvuru Destek Başvuru Destek Başvuru Destek
2003 - - 16 13 16 13 2004 - - 22 14 22 14 2005 - - 25 18 25 18 2006 - - 65 40 65 40 2007 - - 136 45 136 45 2008 - - 73 34 73 34 2009 - - 95 39 95 39 2010 - - 102 39 102 39 2011 - - 100 56 100 56 2012 58 4 180 55 238 59 2013 4.565 75 3.606 97 8.171 172
Kaynak: (TÜBİTAK, 2014)
Tablo 24, Türkiye’den yurtdışına lisansüstü eğitim için giden öğrencilere
verilen desteği göstermektedir. 2012 sonrası yurtdışına giden Türkiye vatandaşı
öğrencilere verilen desteğin arttığı görülmektedir.
Tablo 24 TÜBİTAK Tarafından Yurtdışına Giden T.C. Uyruklu Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü
Bursları
TÜBİTAK Tarafından Yurtdışına Giden T.C. Uyruklu Öğrencilere Sağlanan Lisansüstü Bursları
Yıllar Doktora Araştırma Toplam
Başvuru Destek Başvuru Destek Başvuru Destek 2003 58 23 188 80 246 103 2004 68 41 182 12
250 165
2005 110 60 251 15
361 217 2006 154 108 266 15
420 266
2007 222 171 357 22
579 397 2008 272 172 394 23
666 405
2009 235 142 466 19
701 333 2010 191 115 493 26
684 375
2011 242 155 450 23
692 392 2012 265 161 400 22
665 389
2013 522 324 1.091 669 1.613 993 Kaynak: (TÜBİTAK, 2014)
95
4.1.6 YTB
2010 yılında kurulmuş olan T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığının görev alanına Türkiye’de yükseköğrenim gören burslu
uluslararası öğrenciler girmektedir. YTB’nin uluslararası öğrencilerle ilgili dairesi
olan Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığının uluslararası öğrencilerle ilgili
görevleri 2010 yılında yürürlüğe giren 5978 sayılı teşkilat kanununda şöyle
geçmektedir:
Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığı
MADDE 11 – (1) Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulunun sekretarya işlerini yürütmek.
b) Öğrencilerin, öğrenimleri süresinde ve sonrasında, ülkemizi daha iyi tanımalarını ve ilişkilerin sürekliliğini sağlayıcı yurtiçinde ve yurtdışında çalışmalar yapmak veya benzeri çalışmalar yapan kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluş ile sivil toplum kuruluşlarının çalışmalarına katkıda bulunmak.
c) Öğrencilere yönelik olarak Kurul tarafından alınan kararların uygulanmasını ve sonuçlarını takip etmek.
ç) Kurula, kurum ve kuruluşların yaptıkları çalışmalarla ilgili değerlendirmeler ve analizler yapmak.
d) Öğrencilerin mezuniyet sonrasında yaşadıkları ülkelerde ilişkilerimizin devamını sağlamak.
e) Görev alanına giren konularda hizmetlerin etkililiğini ve yararlanıcı memnuniyetini analiz ederek araştırmak ve sonuçlarını ilgili kurumlarla paylaşarak gereken çalışmaların başlatılmasını sağlamak.
f) İlgili kurum ve kuruluşların çalışmalarının değerlendirilebilmesi amacıyla veri bankası oluşturmak.
g) (Ek: 8/8/2011-KHK-649/61 md.) Türkiye’ye çeşitli alanlarda eğitim, öğretim, seminer, kurs ve benzeri faaliyetler için gelecek yabancı uyruklu öğrencilere ihtiyaçları doğrultusunda destek vermek.
ğ) (Ek: 24/10/2011-KHK-661/93 md.) Yurtdışından öğrenim görmek amacıyla ülkemize gelen öğrencilere burs, barınma, iaşe, sigorta, tedavi ve diğer giderlere ilişkin destek sağlamak.
h) Başkan tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmek (YTB, 2014).
96
Yukarıdaki ilgili maddelerden görüleceği gibi kurumun ilgili dairesi burslu
uluslararası öğrencileri ilgilendiren konuların koordinasyonunu sağlamaktadır.
Öğrencilere burs, barınma desteği vermekle birlikte öğrenimleri boyunca akademik
ve sosyal açıdan rehberliklerinin tamamlanması amacıyla faaliyetler yürütmektedir.
Buna örnek olarak, 2013 ve 2014 yılı içerisinde çeşitli illerde Uluslararası Öğrenciler
Akademisi adı altında öğrencilerin eğitimlerini destekleyici akademik programlar
düzenlenmiştir (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013).
Yurtdışında tanıtım faaliyetlerini organize edip fuar vb. etkinliklere katılım da
sağlayan kurum aynı zamanda öğrenci memnuniyetini artırma ve ölçmeye dönük
faaliyetler yürütmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’de burslu ya da burssuz okumuş
mezunlara Türkiye Bursları mülakatları için gidilen ülkelerde ulaşılarak mezun olup
ülkesine dönen öğrencilerle irtibat korunmaktadır.
Ayrıca YTB’nin ilgili dairesi Türkiye’de uluslararası öğrencilerden sorunlu
üst kurul olan Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu’nun sekretarya görevini
yürütmektedir. İlgili kanunda şöyle denilmektedir:
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu
MADDE 19 – (1) Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kuruluna ilişkin esaslar aşağıda belirtilmiştir:
a) (Değişik: 24/10/2011-KHK-661/96 md.) Kurul; Başbakanın veya ilgili Bakanın başkanlığında, Başkan, Dışişleri, İçişleri, Maliye ve Milli Eğitim Bakanlıkları ile Diyanet İşleri Başkanlığının en az Genel Müdür düzeyindeki temsilcileri, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanı, Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürü ve Yükseköğretim Kurulu tarafından görevlendirilecek iki kurul üyesi ve konu ile ilgili çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşu veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu temsilcilerinden her yıl Başbakan veya ilgili Bakan tarafından seçilen kişiler ve Başbakan veya ilgili Bakan tarafından uygun görülecek diğer yetkililerin katılımıyla oluşur. İlgili birimler Kurul tarafından alınan kararları uygulamakla yükümlüdürler. Başbakan veya ilgili Bakan, Kurul üyeleri veya temsilcilerinin katılımı ile ihtisas kurulları ve çalışma grupları oluşturabilir.
b) Kurul, Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projeler ile Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca ülkemizde eğitim görmesi uygun görülenlerle, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde ülkemize gelen öğrencilerin, ülkemizdeki eğitim süreçlerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması için her türlü esası belirleyerek, ilgili kurumlar arasında koordinasyonu sağlar. (1)
97
c) Kurulun görevleri şunlardır:
1) (Değişik: 8/8/2011-KHK-649/61 md.) Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler aracılığıyla öğrenim görmek üzere getirilen yabancı öğrenciler hariç olmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşlarınca temel eğitim giderleri karşılanmak suretiyle öğrenim görmek üzere Türkiye’ye gelecek olan ve Türkiye’de öğrenim gören öğrencilere ilişkin genel politikaları belirlemek.
2) Uluslararası öğrenci stratejisini ülkemiz menfaatleri çerçevesinde belirlemek.
3) Türkiye’de öğrenim gören öğrenciler için sağlanacak eğitim, öğretim ve sosyal amaçlı rehberlik hizmetlerinin ilkelerini belirlemek.
4) (Değişik: 8/8/2011-KHK-649/61 md.) Yükseköğretim Kurulunun önerilerini dikkate alarak Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca temel eğitim giderleri karşılanmak suretiyle yükseköğretim kurumlarına alınacak öğrenci kontenjanlarını ve seçim esaslarına ilişkin ilkeleri belirlemek.
5) Türkçe öğrenmek için kurslara katılmak üzere Türkiye’ye gelecek öğrencilere ilişkin esasları belirlemek.
6) Öğrencilere ilişkin uygulamaları değerlendirerek ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını bilgilendirmek.
7) Kamu kurum ve kuruluşlarına ait yurtdışındaki eğitim-öğretim kuruluşlarının faaliyetlerinin hedeflenen başarıya ulaşabilmesi için, yaşadıkları sorunları kurumlar nezdinde takip etmek ve çalışma sonuçlarını analiz ederek değerlendirmek.
8) Ulusal ve uluslararası şartlara göre, burs verilecek öğrenci sayısını, burs miktarını, barınma, iaşe ve diğer ödemeler ile ülkemizdeki genel uygulamalar dikkate alınarak tedavi giderlerine ilişkin esasları belirlemek (YTB, 2014).
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulunun 2012 yılında aldığı karar
ile Türkiye Cumhuriyeti’nin yabancı ülke öğrencilerine verdiği bursların Türkiye
Bursları adı altında birleştirilmesi sonrası YTB hem Türkiye Burslarını yönetmekte
hem de bu kapsamda tanıtım faaliyetlerini yürütmektedir. Türkiye Bursları ayrıca ele
alınacaktır.
4.1.7 T.C. Maliye Bakanlığı
Uluslararası öğrencilere ödenecek burslar, sağlık sigortası ödemeleri, yurt,
harç, uçak biletlerinin karşılanması gibi mali işlerde yetkili kurumdur. Uluslararası
Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesidir.
98
4.1.8 T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ekonomi Bakanlığının uluslararası öğrencilerle ilgili faaliyeti üniversiteler
bağlamında dolaylı olarak vardır. Üniversitelerin yurtdışındaki fuarlarda
desteklenmesi ile ilgili Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi
Hakkında Tebliğ olarak geçen 2012/4 numaralı düzenleme Bakanlıkça yapılmıştır.
Buna göre yurtdışı tanıtımı kapsamında uluslararası fuar, kongre, internet üzerinde
reklam vb. faaliyetlere katılacak üniversitelere ve işbirliği yaptıkları kuruluşlara
belirli oranlarda destek verilmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca yurtdışında açılan
birimlerin masraflarının karşılanması gibi düzenlemeler de mevcuttur. Tebliğin
eğitim kurumlarına verilen destekle ilgili kısmı EK3’te yer almaktadır.
4.1.9 EGM
Uluslararası öğrenciler dış temsilciliklerimizden öğrenim vizesi alıp
Türkiye’ye geldikten sonra oturum ya da ikamet belgesini Emniyet Genel
Müdürlüğüne (EGM) bağlı il emniyet müdürlüklerinden almaktadırlar. Kurum
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesidir.
4.1.10 KYK
Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK), yerli ve uluslararası
öğrencilerin barınma ihtiyaçlarını karşılayan kurumdur. Uluslararası Öğrenciler
Değerlendirme Kurulu üyesidir. Üniversite kampüsleri içerisinde ve dışında kız-
erkek yurtları, özel statülü ücretli yurtlarla hizmet vermektedir. 363 yurt binasıyla
310.000 öğrenciye hizmet verebilen kurum 2012 verilerine göre 15.963 Türkiye
Burslusu öğrenciye barınma imkanı sunmuştur (KYK, 2014).
4.1.11 DEİK
1987’de faaliyete başlamış olan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) amacı
Türk özel sektörünün yurtdışındaki faaliyetlerinin yönlendirilmesi ve desteklenmesi
olan bir kurumdur.
DEİK destekli StudyInTurkey adlı internet sitesinde Türkiye’de
yükseköğrenim görmek isteyen uluslararası öğrencilere faydalı bilgiler sunulmakta,
yükseköğrenim sistemi ve üniversiteler tanıtılmaktadır (Study In Turkey DEİK,
2013). Ayrıca DEIK bünyesinde amacı Türkiye’yi uluslararası öğrenciler için bir
99
cazibe merkezi haline getirmek olan Eğitim Ekonomisi İş Konseyi (EEİK)
kurulmuştur. EEİK’de üniversiteler, fuar organizasyon şirketleri ile Milli Eğitim
Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu ve devlet üniversiteleri gibi resmi kurumlar temsil
edilmektedir. DEİK ve EEİK üniversitelerin ve yükseköğretim sisteminin tanıtıldığı
uluslararası eğitim fuarlarına katılmakta ve bu fuarlara katılan eğitim kurumlarını
desteklemektedir.
DEİK’in organize ettiği 4 Eylül 2012 tarihli Uluslararası Öğrenci Temini
Çalıştayı’nda Türkiye’ye uluslararası öğrenci çekmek üzere projeler geliştirilmiştir.
Bu çalıştayda Türkiye’nin ihracat hedefine ulaşabilmesi için eğitim ihracatına bunun
için de eğitim sisteminin iyileştirilmesi ve tanıtılmasına ihtiyaç duyulduğu ifade
edilmiştir. Dünyanın 3,3 milyon uluslararası öğrencinin hareketine sahne olduğu ve
bunun 2020 yılında 7 milyonu bulacağı belirtilmiştir. Bu bağlamda Türkiye’deki
öğrenci sayısının 2015’e kadar 100 bin, 2020’ye kadar 150 bin olması hedeflenmiştir
(DEİK, 2013).
Çalıştayda, ABD’nin işgücü ihtiyacının %25’inin uluslararası öğrencilerle
karşılandığı belirtilmektedir. Ayrıca İngiltere ve Avustralya gibi ülkelerin
uluslararası öğrencilerden büyük gelir elde ettiği, öğrencilerin eğitim ve
masraflarının yanı sıra bir turist gibi pek çok alanda harcama yaparak ülke
ekonomisine gelir getirdiği ifade edilmiştir. Türkiye’de bir uluslararası öğrenciden
elde edilen gelirin 40 bin dolar olduğu ve bunun sadece 15 bin dolarının eğitime
harcandığı, eğitimin çok ayaklı bir ekonomik sektör olduğu ve bu nedenle
Türkiye’nin bu pazardan daha büyük pay alması gerektiği vurgulanmıştır (DEİK,
2013).
4.1.12 Yunus Emre Enstitüsü
Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya’da 18 ülkede hizmet veren Yunus Emre
Vakfı ve Yunus Emre Enstitüsünün faaliyetleri ile ilgili olarak internet sitesinde
şöyle denmektedir:
Yunus Emre Vakfına bağlı olarak kurulan Yunus Emre Enstitüsü, kanunun amaçlarını gerçekleştirmek üzere eğitim ve öğretim faaliyetleri ile bilimsel araştırma ve uygulamaları yürütmektedir. Enstitü, kuruluş amaçları doğrultusunda Türk kültürünün, tarihinin, dilinin ve edebiyatının daha iyi tanıtılması ve öğretilmesi amacıyla araştırmalar yapmak, farklı kurumlarla işbirliği yaparak bilimsel
100
çalışmaları desteklemek ve ortaya çıkan sonuçları çeşitli yayınlar vasıtasıyla kamuoyuna duyurmak amacına yönelik faaliyetler yürütmektedir. Yunus Emre Enstitüsü, Türk dili, tarihi, kültürü, sanatı ve müziği alanlarında yetkin akademisyen ve araştırmacıların yetişmesine katkı sağlamayı; sertifika programlarıyla eğitim-öğretim uygulamalarını gerçekleştirmeyi de hedeflemektedir.
Yunus Emre Enstitüsü yurt dışında çeşitli ülkelerde açacağı Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri ile Türkiye'nin, Türk dilinin, kültürünün, sanatının ve tarihinin tanıtılması adına çalışmalar yapacaktır. Yunus Emre Türk Kültür Merkezlerinde bilimsel projeler, kültürel etkinlikler ve kurslar aracılığıyla bir taraftan Türkiye'nin tanıtımına katkı sağlanırken, diğer taraftan Türkiye ile diğer ülkeler arasında dostluk pekiştirilecek ve kültürler arasındaki münasebetler artırılacaktır. Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri bünyesinde yürütülecek olan Türkçe dil kursları sayesinde hem yabancı dil olarak Türkçe öğrenmek isteyenlere Türkçe öğrenim imkânı sağlanmış olacak hem de ilgili ülkelerdeki Türk vatandaşlarının, dillerini daha yakından tanımaları temin edilerek, Türkiye ile kültürel bağlarının devamı sağlanacaktır (Yunus Emre Enstitüsü, 2014).
Kültürel etkileşimi artırmak ve dostluğu geliştirmek amacıyla, 1999 yılında
TİKA tarafından başlatılan ve 2011 yılında Enstitüye devredilen Türkoloji Projesi ile
35 ülkede 49 Türkoloji ve Türk Dili Edebiyatı Bölümü ile Türkiye’den gönderilen
akademisyenlerle Türkçe dersleri verilmekte, bölümlere maddi destek
sağlanmaktadır. 2003 yılından beri her yıl yaklaşık 120 öğrenci Türkoloji Yaz Stajı
ve dil pratiği kapsamında Türkiye’ye kısa süreli eğitimler için getirilmektedir (Yunus
Emre Enstitüsü, 2014). Yurtdışındaki ofisleri ile Türkçe öğretiminde,
yükseköğretimin ve kültürün tanıtımda etkili olan kurum Uluslararası Öğrenciler
Değerlendirme Kurulu üyesidir.
4.1.13 TİKA
1992 yılında kurulmuş olan TİKA yurtdışında faaliyet gösteren kamu kurum
ve kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör arasında işbirliği
mekanizması görevi yürütmektedir.1995 yılından sonra başta Orta Asya olmak üzere
Türk Dış Politikası kapsamında etki alanındaki ülkelerde eğitime destek faaliyetlerini
hızlandırmış, okullar, kütüphaneler, laboratuvarlar inşa etmiş, üniversitelere teknik
donanım yardımları yapmıştır. Ayrıca birçok ülkede Türkoloji Bölümü açılmasında
ilk adımı atmıştır. TİKA, ofislerinin bulunduğu ülkelerle beraber yaklaşık 100 ülkede
101
kalkınma hedefli işbirliği çalışmaları yapmaktadır (TİKA, 2014). Kurumun yaptığı
çalışmalar Türkiye’nin, kültürünün ve yükseköğretim kurumlarının tanıtımına destek
olmaktadır.
4.1.14 TDV
T.C. Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı Türkiye Diyanet Vakfı
(TDV) yıllardır yurtdışından orta, lise öğrenimi ve yükseköğrenim amaçlı
uluslararası öğrenci getirmektedir. 2012 yılında YTB ve TDV arasında imzalanan bir
protokol sonrası TDV ilahiyat yükseköğretim öğrencileri de Türkiye Bursları
kapsamına alınmıştır. TDV, Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesidir.
4.1.15 KDK
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu üyesi olan Kamu Diplomasisi
Koordinatörlüğü ülkemizin içeride ve dışarıda tanıtılması konusunda politikalar
üretmekte ve faaliyetler yürütmektedir.
4.1.16 STK’lar
Türkiye merkezli, Uluslararası Öğrencilere hem Türkiye’de hem ülkelerinde
destek veren, rehberlik yapan, doğrudan ya da dolaylı olarak Türkiye’nin, Türk Dil
ve Kültürü ile Türkiye’de yükseköğretimin tanıtımını yapan Sivil Toplum
Kuruluşları mevcuttur. Bu konuda (Polat, 2012)’ın yaptığı bir çalışmada uluslararası
öğrencilerle ilgili faaliyetlerde bulunan 37 Türkiye merkezli STK incelenmiştir.
Uluslararası öğrencileri ülkelerindeki temsilcilikleri aracılığıyla bir seçim sürecine
tabi tutarak en başarılı öğrencileri Türkiye’ye lise ve yükseköğretim için getirmekte,
öğrencilerin barınma, eğitim masrafları ve harçlıklarını karşılamaktadırlar. Bu alanda
faaliyet gösteren ve çalışmada yer alan STK listesi EK1’de verilmiştir. Ayrıca
Türkiye’deki uluslararası öğrenciler üzerine yapılmış çalışmaların incelenmesi
sonucu öğrencilerin ifadelerinde görüldüğü üzere dünyanın çeşitli ülkelerindeki Türk
Okulları da kendi öğrencilerine, bulundukları ülke resmi makamlarına ve oradaki
yerel eğitim kurumlarına Türkiye’nin, Türk Dil ve Kültürü ile yükseköğretim
kurumlarının tanıtımını yapmaktadır.
Bunlarla birlikte çeşitli özel girişimler de bulunmaktadır. 2010 yılında özel
bir girişim olarak kurulmuş olan TUPA- Turkish Universities Promotion Agency
102
(Türk Üniversiteleri Promosyon Ajansı) “Study In Turkey” mottosu ile Türkiye’deki
üniversitelerin, Türkiye yükseköğretim sisteminin internet sitesi ve yurtdışında
eğitim fuarları üzerinden tanıtımını yapmaktadır (Study In Turkey, 2013).
4.1.17 TSK Harp Okulları ve Polis Akademisi
Türk Silahlı Kuvvetleri Harp Okulları ve Polis Akademisi Başkanlığı ikili
anlaşmalar çerçevesinde, Türkiye Bursları kapsamı dışında, yurtdışından öğrenci
getirmektedir. Öğrencilerin tüm işlemleri anlaşmalar ve protokoller çerçevesinde
gerçekleştirilmektedir.
4.2 Uluslararası Öğrencilerin Türkiye Algısı ve Türkiye’yi Seçme
Nedenleri
Uluslararası değişim programlarında algı değişimi, uluslararası öğrencilerin
birbirleri ve ülke insanı ile oluşturduğu ilişkilerle sağlanabilmektedir ((Lima,
Antonia F., 2007)’den aktaran (Budak M. M., 2012, s. 37)). Genel ifadesiyle, öğrenci
hareketliliği ile ülkeler ve kültürlerarası anlayış, tanışma ve bilgi paylaşımı
gerçekleşmektedir.
Serdar Ercan’ın anket çalışmasında aktardığına göre ankete katılan
uluslararası öğrencilerin %43’ü mezun arkadaşlarından, %30’u ülkelerindeki yerel
resmi kurumlar aracılığıyla, %14’ü de internet yoluyla Türkiye’de eğitim konusunda
bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir (Ercan, 2012, s. 42).
(Beşirli, 2011, s. 107)’nin araştırmasına katılan uluslararası öğrencilerin
%48,4’ünün basın yayın araçlarından Türkiye ile ilgili bilgi edindiği anlaşılmaktadır.
Tanıtım faaliyetlerinin ülke insanının kolay erişebileceği gazete ve TV gibi ortamlara
yoğunlaşması yerinde olacaktır. Uluslararası öğrencilerin %83,3’ü Türkiye’de
yükseköğrenim görmelerinin kendilerine ülkelerinde avantaj sağlayacağını ifade
etmiştir (Beşirli, 2011, s. 110).
Bir başka araştırmada Adem Günaydın, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitelerinde
okuyan ve 55 ülkeden gelmiş 145 öğrencinin Türkiye Bursları başvurularında kaleme
aldıkları niyet mektuplarını incelemiştir. İncelenen niyet mektuplarında öğrencilerin
bir kısmı Türkiye’de yükseköğretimi tercih etme nedenleri olarak Türkiye’nin
103
yükselen ekonomik gücünü, krizdeki Avrupa ülkelerine destek olabilecek duruma
gelmesi olduğunu belirtmişlerdir. Türkiye’deki kültürel zenginliğin Türkiye’yi
seçmelerine neden olduğunu belirten öğrenciler de az değildir. Bunu Türkiye’ye
gelen uluslararası öğrencinin yabancılık çekmeyeceği, dışlanmayacağı şeklinde ifade
etmektedirler. Ayrıca coğrafi konumu, tarihi ve dini motiflerinin kendi
ülkesindekilere yakınlığı ve çeşitliliği nedeniyle tercih edildiği yönünde görüşler de
belirtilmiştir. Öğrencilerin bazıları Türkiye’ye daha önce ailesiyle turistik ziyaret
yaptığını ifade ederek bunun tercihini etkilediğini belirtmiştir. Çalışmada
öğrencilerin Türkiye’yi kaliteli eğitim, kadro ve üniversiteler ile uluslararası
öğrencilere sunulan sosyal ve mali imkanlar nedeniyle tercih ettikleri
vurgulanmaktadır.
(Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 112-115)’un çalışmasında kendileriyle
görüşülen uluslararası öğrenciler Türkiye’de yükseköğrenim görmenin kendilerine
Türkçe öğrenmiş olmalarından dolayı ülkelerindeki Türk şirketleriyle çalışabilme
avantajı, yurtdışında eğitim görmüş olmaktan edinilen tecrübe dolayısıyla iş bulmada
kolaylık gibi faydalar sağladığını ve beklentilerinin büyük oranda karşılandığını
belirtmişlerdir. Hatta bazıları çalışma imkanı verilirse Türkiye’de kalabileceklerini
ifade etmişlerdir. Bazı öğrenciler ise ülkelerinin Türkiye diplomalarına denklik
vermemesi nedeniyle sıkıntı yaşayacaklarını belirtmişlerdir.
Uluslararası öğrenciler, ulaşım, altyapı ve sosyal imkanları iyi, büyük
şehirlerde yaşamayı istemektedirler. Bu konuda (Beşirli, 2011, s. 126)’nin
çalışmasında yaşadığı şehirden memnun olan öğrencilerin %25,1’i gelişmişlik ve
modernlik nedenini öne sürmektedir. Türkiye Bursları üniversite planlamasında
gelişmiş ve büyük şehirlerin üniversitelerinin özellikle dikkate alınması
gerekmektedir.
Türkiye’de öğrenim gören uluslararası öğrenciler üzerinde yapılmış 2011
tarihli bir araştırmanın sonucuna göre öğrencilerin %69,7’si şehirde yaşayan bir
aileden gelmektedir. %17,7’si ise köyden gelmektedir (Beşirli, 2011, s. 90). Bu
sonuca göre Türkiye Bursları tanıtımı için yapılacak ziyaret programlarının belirli
şehirlere yapılması uygun olacaktır.
Bosnalı bir öğrencinin Türkiye’de çok şey öğrendiğini belirten ifadeleri
Türkiye’de yükseköğretimin uluslararası öğrencilere faydasını ifade etmektedir.
104
Türkiye’de kendi ayakları üzerinde durabilen bir birey olmayı öğrendiğini fakat
Bosna’da bıraktığı arkadaşlarının hala çocuk gibi kaldıklarını ifade etmektedir. (Er,
Öğrenci Hikayeleri, 2013).
2011 tarihli bir araştırmada yabancı uyruklu öğrencilere Türkiye’de öğrenim
görmek istemelerinin nedenleri sorulmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilerin
%44,3’ü tarihsel ve kültürel bağlar, %36,1’i Türkiye dışında bir alternatifin
olmaması, %5,2’si eğitim kalitesinin iyi olması ve %3,2’si Türkiye’ye ilgisi
nedeniyle tercih ettiğini belirtmiştir (Beşirli, 2011, s. 94). Buradan, Türkiye’nin tarih
ve kültür bağlarının olduğu ve coğrafi olarak yakın bulunduğu ülkelerde tanıtım
yapılmadığında dahi öğrenci hareketi olacağı sonucu çıkartılabilir. Ancak eğitim
kalitesinin artırılması gerektiği de açıktır.
Uluslararası öğrencilerin Türkiye’yi tercihlerindeki bir diğer sebep
Türkiye’nin Batı’ya yakınlığıdır. Coğrafi olarak doğu batı arasında köprü konumu ile
birlikte cumhuriyetin ilanı sonrası Batılılaşma politikalarının getirisi ile modernleşme
ve Batılılaşma sürecinin bu bakımdan faydasından söz edilebilir. Öğrenciler
modernleşme ve batılılaşma yolundaki Türkiye’yi tercih etmektedirler. Bu konuda
(Beşirli, 2011, s. 148) özellikle eski Sovyet ülkeleri, soydaş ve akraba ülkelerden
gelen öğrencilerin Rusya’dan ziyade Türkiye’yi tercih etmelerinin hem tarih, kültür
ve din etkisinden hem de Batı’ya daha yakın olmasından kaynaklandığını
belirtmektedir. Türkiye Bursları tanıtımında Avrupa’ya coğrafi yakınlık, gelişmişlik
vb. özelliklerin kullanılması önem arz etmektedir.
Serdar Ercan, 36 ülkeden 159 öğrenci üzerinde yaptığı çalışmada öğrencilerin
%30’luk bir kesiminin iyi bir eğitim alma düşüncesiyle, %22’sinin kültürel olarak
kendini yakın hissetmesinden, %12’sinin istediği şehir ve bölümde okuyacağından,
%11’inin gelişmiş bir ülke olmasından, %6’sının daha özgür bir ortam olduğunu
düşünmesinden, %5’inin coğrafi olarak yakın bulduklarından, %3’ünün Türkiye’de
iş imkanı bulunmasından, %2’sinin yerleşme niyetinden ve %9’unun da başka çeşitli
nedenlerle Türkiye’yi tercih ettiğini belirtmiştir (Ercan, 2012, s. 43).
Bir başka örnekte, Bosna Hersek Kültür ve Spor Bakanı Salmir Kaplan
ülkesinde lisans okumuştur. Öğrenimi sırasında bir yabancı dil seçmesi gerekir ve
Türkçeyi seçmiştir. Mezun olduktan sonra Şarkiyat Enstitüsünde araştırmacı olmuş
ve Osmanlı tarihi ile ilgili çalışırken Türkiye’ye yüksek lisans için gelmiştir (Altınok,
105
Hayatın İçinden, 2012). Kültür ve tarih geçmişi bakımından yakınlığımız olan
ülkelerde Türkçenin ve çalışma alanı olarak tarihin Türkiye’de okumaya
yönlendirebileceği görülmektedir.
Yine Türkiye kaynaklı STK’ların ve öğrencilerin buradan kaynaklı Türkçe ve
Türkiye bilgisinin etkisine örnek olarak (Er, Öğrenci Hikayeleri, 2012)’in Kırgızistan
Uyruklu Dinara adlı öğrenciden aktardığına göre, Dinara Bişkek’teki Kırgız Türk
Anadolu Kız Lisesinde okumaya ve Türkçe öğrenmeye başladıktan sonra Türkiye’ye
ilgi duymaya başlamış ve serüveni Türkiye’de yüksek lisans eğitimine kadar
gitmiştir.
Kazakistanlı Ardak Taşkınbayır ODTÜ öğrencisidir. Artı 90 dergisi 2012
Ocak sayısındaki (Budak, Doğan, & Boynuuzun, 2012) söyleşide eğitim için neden
Türkiye’yi seçtiği sorusuna verdiği cevapta Türkiye’nin kültürel yakınlığı,
akrabalığı, ODTÜ’nün dünyanın sayılı üniversitelerinden olduğu ve arkadaşlarının
tavsiyelerini sıralamaktadır.
Türkiye’de okumakta olan Mısırlı öğrencilerden Ahmed Salama Türkiye’nin
kapsamı ve imkanları geniş bursları olduğunu ifade etmektedir. (Er, Öğrenci
Hikayeleri, 2012).
Türkiye Burslarının 2012 ve 2013 yıllarında yaşanan uygulama tecrübelerini
değerlendirmek gerekmektedir. Örneğin, Başarı ve Destek Burslarının 2013 yılı
başvurularında adayların niyet mektupları incelendiğinde Türkiye’yi tercih etme
sebepleri olarak şunlar sıralanmaktadır:
• Ülkesindeki Türk STK’ları ile bağlantılı oluşu nedeniyle Türkiye’ye
sempati duyma,
• Türkçe öğrenmiş olma,
• Türkiye’de bir arkadaşı ya da yakını bulunma,
• Dini bağ,
• Kültürel bağ (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı,
2013).
106
Türkiye Bursları mülakatlarında öğrencilere yöneltilen sorulardan birisi de
Türkiye Burslarını nereden duydun sorusu olmuştur. Bu soruya verilen cevaplar
genelde şu şekilde olmuştur:
• İnternette arama yaparken keşfettim.
• Eğitim Bakanlığının Internet sitesinde gördüm.
• Türkiye’deki arkadaşımdan duydum.
• Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliğinin Internet sitesinde gördüm.
• Buradaki yerel ve Türk STK’larınca tanıtımı yapıldı.
Türk Dizilerinin yakın coğrafyada çok yakından takip ediliyor olmasını
Türkiye Burslarının tanıtımı açısından uygun şekilde değerlendirmek gerekmektedir.
Türkiye Bursları mülakatları için gidilen Balkanlar ve Ortadoğu coğrafyasında çarşı
pazarda satıcıların TV’lerinde Türk dizilerinin izlendiği görülmektedir.
Al-Arabiya TV Türkiye Temsilcisi ve 03 Productions Türkiye Ofisi Direktörü
Danial Abdulfettah diziler sayesinde Arap dünyasının Türkiye’yi, Türkçeyi ve Türk
kültürünü daha yakından tanıdığını, özellikle gençlerin Türkçeye ve Türkiye’ye
merakının arttığını ifade etmektedir. (Altınok, Türk Dizileri Çılgınlığı, 2012)
4.3 Türkiye’nin Uluslararası Yükseköğretim ve Öğrenci
Uygulamalarında Başlıca Engeller
Türkiye, yükseköğretimin uluslararasılaşması yönünde yapılan çalışmalar,
politika düzenlemeleri, coğrafi konumu gibi avantajlara rağmen dünyada uluslararası
öğrencilerin tercih ettikleri ülkeler arasında yüzdelik dilimde %1’e ulaşamamıştır
(Bkz. Şekil 1). Türkiye Bursları 2012’de uygulanmaya başladığından bu sistemin
sonuçları henüz net olarak ölçülememektedir ancak bu çalışmanın Türkiye’nin
yükseköğretiminin uluslararasılaşmasına katkı sağlaması beklenmektedir.
Türkiye’de yükseköğrenim gören uluslararası öğrencilerle ilgili bugüne kadar
çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar, Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için
bir cazibe merkezi olması yolunda karşılaşılan sorunlar ve sorunların çözümüne
107
dönük verdiği öneriler nedeniyle faydalanılmaya değerdir. Sorunların çözülmesi bir
bakıma temeli sağlamlaştırılmış, etkili bir tanıtım kampanyasıdır.
Türkiye’deki uluslararası öğrencilerle ilgili bazı kamu kurumları, STK’lar ve
yurtdışındaki büyükelçiliklerin temsilcileriyle yapılan görüşmelerin aktarıldığı bir
çalışmada, Türkiye’nin uluslararası öğrencilere sunduğu imkanların son yıllarda çok
geliştiği fakat bunun yeterince tanıtılamadığı dile getirilmiştir. Uluslararası fuarlara
katılımın düşük olduğu ve katılanların çoğunlukla vakıf üniversiteleri olduğu ifade
edilmiştir.
Üniversitelerin uluslararası öğrenciye bakışı Erasmus Programı ile sınırlı
kaldığından, bazı akademisyen ve ülkemiz vatandaşı öğrencilerin uluslararası
öğrencilere karşı misafirperverliğe yakışmayan olumsuz tavırlarından, uluslararası
öğrenci ofislerinin görevini tam olarak yapamadığından yakınılmaktadır. Tarihinde
farklı kültür ve medeniyetlere beşiklik etmiş ülkemizin ulusal düzeyde uluslararası
öğrencilere soğuk bakması beklenemez. Ancak göze çarpan birtakım olumsuz
tabloların giderilmesi, tanıtımın ulusal düzeyde de tasarlanmasıyla, uluslararası
öğrencilerin ülkeye çok boyutlu faydasının ülke insanına çeşitli şekillerde anlatılması
gerekmektedir.
Genel sorunlar olarak mezun öğrencilerin bazılarının denklik problemi
yaşadığından, ayrıca mezuniyet sonrası öğrendiğini tecrübe etmeden ülkesine
gönderildiğinden bahsedilmektedir. 21 Ocak 2010 tarihli YÖK Genel Kurulunda
alınan karar gereği merkezi YÖS sınavının kalkması ile her bir üniversitenin kendi
sınavını yapmasının öğrenciye maddi külfet getirdiğinden, harçların çok yüksek
olduğundan şikâyet edilmiştir. Ayrıca uluslararası öğrencilerle ilgili iş, işlem ve
faaliyetlerde sorumlu kurumların birbirleri ile iletişimlerinin zayıf, eşgüdümün sınırlı
olduğu belirtilmiştir (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 117-122).
Türkiye’de Yükseköğretim adlı çalışmada, Talip Küçükcan ve Bekir S. Gür’e
göre yükseköğretimde temel sorunlardan en önemlileri idari ve mali özerkliktir.
YÖK yapısı itibariyle bu özerkliğin yerleşmesine engel teşkil etmektedir. YÖK ve
yükseköğretim sistemindeki merkeziyetçilik nedeniyle tek tip üniversite sistemi
ortaya çıkmakta, kurumlar arası akademik çeşitlilik gelişememektedir. Üniversiteler
araştırma üniversitesi olacak şekilde ortaya çıkmakta fakat bu konuda
yapılanamamakta ve gerçek anlamda bir araştırma üniversitesi oluşmamaktadır.
108
Üniversiteler farklı akademik programlarla çeşitlenerek yapılandırıldığı takdirde bazı
üniversiteler yetişmiş eleman ortaya çıkaracak, bazıları yeni teknolojik gelişmeler
ortaya koyacak, bazıları da uygulamalı ve sosyal bilimlerde akademisyen
yetiştirecektir (Küçükcan & Gür, 2010, s. 166).
Üniversitelerin bir diğer sorunu toplum ve iş dünyasıyla bütünleşmesinin çok
zayıf olmasıdır. Merkeziyetçi yapının bir sonucu olarak üniversitelerdeki programlar
iş dünyasının ihtiyaçlarına göre planlanmamıştır. Üniversitenin örneğin ABD’de
olduğu gibi topluma hizmet işlevi anlaşılamadığından piyasanın ihtiyacı ve
üniversitelerde öğretilen arasında uyumsuzluklar olmakta, bir süre sonra diplomalı
işsizler ortaya çıkmaktadır (Küçükcan & Gür, 2010, s. 195,196). Amerikan
üniversitelerine bakıldığında bir kasaba ile içli dışlı olduğu, öğrencilerinin o
civardaki işyerlerinde çalışarak hem topluma hem iş hayatına alıştığı görülmektedir.
Böylelikle öğrenci hem dilini geliştirmekte, hem o topluma ve kültüre alışarak
etkileşime geçmekte, hem de iş tecrübesi edinmektedir.
Olgun Gündüz’ün 2012 yılında yaptığı çalışmasında mevcut öğrencilerin
Türkiye’ye ilk geldiklerinde kendilerine havaalanından kalacakları yurtlara ya da
okullarına kadar rehberlik edilmediği, insanların İngilizce bilmediği, bu nedenle
iletişim zorluğu çektiği, taksiye fazla para vermek gibi olumsuz sonuçlarla karşı
karşıya kaldıkları görülmektedir.
(Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 95-97)’un çalışmasında uluslararası
öğrencilerin ifadelerine göre Türkiye’ye dönük tanıtım faaliyetleri yetersiz
olmaktadır. Ülkelerdeki resmi temsilciliklerin tanıtımları kısmen yapılsa da yetersiz
kalmakta, bunu ülkedeki Türkiye merkezli STK, okul ve özel şirketlerin yerine göre
tamamladığı belirtilmektedir. Ayrıca öğrenciler Türkiye’ye gelmeden önceki ve
geldikten sonraki iş ve işlemler için yeterince ve zamanında
bilgilendirilmediklerinden şikâyet etmektedirler.
Öğrenciler YÖK, Emniyet, KYK ve ilgili diğer kurumlardaki kayıt ve benzeri
resmi işlemleri için fazla bürokrasi ile muhatap oldukları, bu işlemler konusunda
yeterince bilgilendirilmedikleri ve kurumlardaki muhataplarının İngilizce
bilmemesini olumsuzluklar olarak rapor etmektedirler (Gündüz, 2012). Ayrıca
Büyükelçilikler de dahil olmak üzere muhatap olunan kurumlardaki personelin bilgi
eksikliği, yanlış tutumları, öğretim elemanlarının bazılarının ırkçı söylemleri
109
öğrencilerce olumsuzluk olarak bildirilmiştir (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s.
100,101,103).
(Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 101)’un ve (Gündüz, 2012)’ün
çalışmalarında öğrenciler aldıkları Türkçe hazırlık eğitimi ile ilgili olarak günlük
konuşma Türkçesi öğrendiklerini, eğitim görecekleri bölümde işlerine yarayacak
akademik Türkçeyi öğrenmelerinin, dolayısıyla verilen kurs içerik ve süresinin
gözden geçirilmesinin daha faydalı olacağını belirtmişlerdir.
Öğrencilerin bazıları üniversite eğitiminin zorluğundan yakınmış, bazıları da
eğitim dili İngilizce diye geldiklerinden fakat Türkçe eğitim gördüklerinden dert
yanmıştır. Kimisi de istediği bölüme yerleştirilmediğini belirtmiştir (Gündüz, 2012).
(Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s. 99)’un çalışmasında öğrenciler istedikleri bazı
bölümlerde kontenjan açılmamasından ya da istedikleri bölüme yerleşemediklerinden
şikâyet etmişlerdir.
Uluslararası Öğrenciler üzerine yapılan bir diğer çalışmada (Gündüz, 2012)
uluslararası öğrencilerin üzerinde durdukları en önemli hususlardan birinin
mezuniyet sonrası çalışma imkânının yetersizliği olduğu belirtilmektedir. Amerika,
Japonya gibi gelişmiş ülkelerde uluslararası öğrencilerin mezuniyetleri sonrası bir
süre çalışabilmesi için vize uygulamalarının kolaylaştırıldığından bahsedilmektedir.
Serdar Ercan’ın çalışmasına katılan öğrencilerden kendi imkânlarıyla öğrenim
görenler harçların ve sağlık sigortasının yüksek olması ve çalışma izni ile ilgili
sınırlılıklardan dolayı duydukları rahatsızlığı dile getirmişlerdir. Öğrencilerden Tıpta
Uzmanlık eğitimi alanlar, aynı süre çalıştığı halde uzmanlık eğitimi alan Türk
arkadaşına maaş verildiği fakat kendilerine herhangi bir ücret ödenmediğinden
yakınmaktadırlar (Ercan, 2012, s. 70,71,94).
Kendi imkânlarıyla Türkiye’de okumak isteyen öğrencilerin vize işlemleri
sorun olmaktadır. Turist vizesi ile ülkeye gelen, bir üniversitenin sınavına girip
kazanan ve kabul alan öğrenci tekrar yurtdışına çıkıp öğrenim vizesi alarak
Türkiye’ye gelmektedir. Bu işlemler öğrenciler için caydırıcı olmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde de olduğu gibi Türkiye’de okuyan uluslararası öğrenciler
içinden de çeşitli nedenlerle eğitimini yarıda bırakıp ülkesine dönen öğrenciler
olmaktadır. Bu konuda yapılmış bir araştırmaya göre uluslararası öğrencilerin
110
%29,8’i ekonomik nedenlerle ülkesine dönmeyi düşünmektedir. %17,7’si aile
özleminden ve %16,9’u akademik nedenlerden dönmek istemektedir (Beşirli, 2011,
s. 101). Öğrencilerin barınma şartları, ulaşım imkânları ve burs miktarları
iyileştirildiğinde bu tür sorunların ortadan kalkacağı düşünülmektedir. (Beşirli, 2011,
s. 105)’nin araştırmasına katılan uluslararası öğrencilerin %55,9’u Kredi ve Yurtlar
Kurumu yurtlarında, %29,5’i kiralık evde kalmaktadırlar. Barınma imkânlarının
farklı formlarda desteklenmesi ve öğrencilerin tercihine sunulması öğrencilerin
ilgisini artıracaktır. Öğrenciler (Gündüz, 2012) ve (Özoğlu, Gür, & Coşkun, 2012, s.
106)’un çalışmalarında yurt odalarının kalabalık olması ve fiziki koşullarından
şikâyet etmişler, lisans ve lisansüstü düzeyindeki öğrencilerin aynı odalarda
kalmasını eleştirmişlerdir.
Yine Serdar Ercan’ın çalışmasında uluslararası öğrencilerin
üniversitelerindeki rehberlik ve danışmanlık hizmetinden memnun olmadıkları ayrıca
eğitim sonrası kariyer planlama konusunda destek bekledikleri görülmektedir (Ercan,
2012, s. 91).
4.4 Türkiye Bursları
Türkiye Bursları (Şekil 19) Türkiye Cumhuriyeti’nin yabancı uyruklu
öğrencilere verdiği karşılıksız yükseköğrenim burslarının tek çatı altında
birleştirilmesi ile 2012 yılında yürürlüğe girmiştir.
Şekil 19 Türkiye Bursları Logosu
Kaynak: YTB
Türkiye Burslarına başvurular internet sitesi üzerinden yapılmaktadır.
www.turkiyeburslari.gov.tr bağlantısından Türkiye Bursları internet sitesine, oradan
da online başvuru bölümüne geçilmektedir. 2012 yılında dünyanın 130’dan fazla
111
ülkesinden 40.000’den fazla öğrenci internet sitesi üzerinden başvuru yoluyla
Türkiye üniversitelerinde okumak için yarışmıştır. Türkiye Bursları 2013 yılında
dünyanın 140 ülkesinden 100.000 dolayında başvuru almıştır.
Türkiye Bursları 2013 Başvuruları lisans düzeyinde yoğunlaşmıştır. Şekil 20
başvuru düzeylerini göstermektedir.
Şekil 20 Türkiye Bursları 2013 Başvuruları Düzey Dağılımı
Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
Türkiye’de okuyan öğrencilerin düzey dağılımlarına bakıldığında
başvurulardaki tercihlerle paralellik gösterdiği görülmektedir (Şekil 21).
Şekil 21 Türkiye’de Okuyan Burslu Öğrencilerin Düzey Dağılımı
Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
112
Türkiye Bursları kapsamında öğrenim gören öğrencilerin okumakta olduğu
alanlar ve oranları Tablo 25’te verilmiştir.
Tablo 25 Türkiye Burslularının Öğrenim Gördüğü Alanlar
Geniş Alan Alan Sayı Oran Sosyal Bilimler, Gazetecilik ve Bilgi
9059 22,92%
Gazetecilik ve Bilgi Yönetimi 578 1,46% Sosyal ve Davranış Bilimleri 8481 21,45% İşletme, Yönetim ve Hukuk 6456 16,33%
Hukuk 990 2,50% İşletme ve Yönetim Bilimleri 5466 13,83% Mühendislik, Üretim ve Yapı 6429 16,26%
Mimarlık ve İnşaat 2151 5,44% Mühendislik ve Mühendislik
İşleri
3870
9,79%
Üretim ve İmalat 408 1,03% Sanat ve Beşeri Bilimler 5982 15,13%
Beşeri Bilimler 1761 4,45% Dil Bilimleri 3547 8,97% Sanat 674 1,70% Sağlık ve Sosyal Hizmet 4897 12,39%
Sağlık 4806 12,16% Sosyal Hizmet 91 0,23% Bilişim ve İletişim Teknolojileri 2117 5,36%
Bilişim ve İletişim
2117 5,36% Eğitim 1718 4,35%
Eğitim 1718 4,35% Hizmet 1411 3,57%
Kişisel Hizmetler 1358 3,44% Koruyucu Hizmetler 29 0,07% Taşıma Hizmetleri 24 0,06% Fen Bilimleri, Matematik ve İstatistik 1067 2,70%
Biyoloji ve İlgili Alanlar 444 1,12% Çevre Bilimi 18 0,05% Fen Bilimleri 361 0,91% Matematik ve İstatistik 244 0,62% Tarım ve Hayvancılık 394 1,00%
Balıkçılık 24 0,06% Ormancılık 2 0,01% Veterinerlik 133 0,34% Ziraat 235 0,59% Araştırma 3 0,01%
113
Araştırma 3 0,01% Genel Toplam* 39533* 100,00%
*Burs işlemi başlatılan ancak Türkçe eğitimi sonrası herhangi bir eğitim kurumuna başlamayan öğrenciler ve yaz dil kursu kapsamında gelenler çıkarılmıştır. Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
Türkiye Bursları internet sitesinin başvuru bölümü 1 Mart 2013 ve 31
Temmuz 2013 tarihleri arasındaki ziyaretçi trafiği Google Analytics verilerine
bakılarak incelendiğinde çeşitli bulgular elde edilmektedir. Bu tarihler arasında
Türkiye Bursları başvuru sistemini ziyaret eden toplam kullanıcı sayısı
1.339.727’dir. Ortalama ziyaret süresi 11 dakikadır.
Ziyaretçilerin dil tercihlerine bakıldığında en çok İngilizce, Fransızca ve
Arapça dilleri ile başvuru yapıldığı görülmektedir (Tablo 26).
Tablo 26 Türkiye Bursları Başvurularında Dil Tercihleri
Dil Ziyaret Sayısı Oran İngilizce 757.748 % 56 Arapça 94.974 % 7 Fransızca 91.545 % 6 Kaynak: Google Analytics
Türkiye Burslarını en fazla ziyaret eden 50 ülke Tablo 27’de verilmiştir.
Tablo 27 Türkiye Bursları Başvuru Sayfası Ziyaretçilerinin Ülkeleri
Ülke Ziyaret Sayısı 1 Türkiye 175043 2 Pakistan 94851 3 Afganistan 85385 4 Belirsiz 61086 5 Filistin 49702 6 Yemen 46957 7 Mısır 45473 8 Somali 41477 9 Kazakistan 32431 10 Etyopya 30948 11 Azerbaycan 29905 12 Endonezya 29502
114
13 Fas 25169 14 Çin 24980 15 ABD 24489 16 Irak 22713 17 Suudi Arabistan 22210 18 Kosova 20444 19 İran 18396 20 Kırgızistan 18182 21 Nijerya 17778 22 Sudan 17682 23 Uganda 17132 24 Suriye 15223 25 Ürdün 13888 26 Bosna Hersek 13746 27 Gana 13037 28 Malezya 12370 29 Tunus 11389 30 Cezayir 10908 31 Rusya 10680 32 Bangladeş 10655 33 Colombiya 10454 34 Kamerun 9404 35 Arnavutluk 9177 36 Hindistan 8781 37 Yunanistan 8423 38 Makedonya 7906 39 Cibuti 7654 40 Kenya 7500 41 Birleşik Krallık 7458 42 Ruanda 7330 43 Orta Afrika Cumhuriyeti 6414 44 Kongo (DRC) 5920 45 Tanzanya 5802 46 Moğolistan 5752 47 Lübnan 5646 48 Sırbistan 5246 49 Bulgaristan 5175 50 Birleşik Arap Emirlikleri 5139
Kaynak: Google Analytics
115
Türkiye Bursları 2013 hazırlıkları kapsamında tanıtım için 2012 yılında
yapılan faaliyetler şöyledir:
• Marka değeri oluşturmak adına Türkiye Bursları logosu oluşturuldu.
• Türkiye Bursları web sitesi devreye girdi.
• 13 dilde 50.200 afiş ve broşür hazırlandı. 14 başvuru kılavuzu hazırlandı.
• Türkiye Bursları tanıtım filmi 8 ülkede 14 TV kanalında yayınlandı.
• 10 ülkede 23 radyoda reklam spotu yayınlandı.
• Türkiye Bursları tanıtım materyali 43 ülkede 49 farklı merkezde dağıtıldı.
• 53 dış temsilciliğimizde ilan/duyuru yapıldı.
• 10 ülkede saha bilgilendirme çalışmaları yapıldı.
• 70’i aşkın ülkede 1000’in üzerinde bilgilendirme çalışması yapıldı (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013).
Ayrıca YTB Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığınca Türkiye Bursları
İletişim Stratejisi çalışması yapılmış, tanıtım için yapılacak faaliyetler, izlenecek
adımlar planlanmıştır. Bu kapsamdaki faaliyetler için 1 Milyon TL’lik bir bütçe
öngörülmüştür (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013).
Türkiye Bursları Burs Programları ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora
seviyesinde öğrenim görecek uluslararası öğrencilere yöneliktir. Türkiye Bursları
Burs Programları şu şekildedir:
Lisans Bursları
Türk Dili Konuşan Ülkeler Burs Programı
Türk Dili Konuşan Ülkeler Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan veya Türkmenistan vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır. Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Balkanlar Burs Programı
116
Balkanlar Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya, Sırbistan, Slovenya veya Yunanistan vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Karadeniz Burs Programı
Karadeniz Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Rusya, Romanya, Beyaz Rusya (Belarus), Estonya, Gürcistan, Letonya, Litvanya, Moldova, Slovakya, Macaristan, Ukrayna, Polonya, Çek Cumhuriyeti veya Ermenistan vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Harran Burs Programı
Harran Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Afganistan, Bangladeş, Filistin, Irak, İran, Lübnan, Pakistan, Suriye, Tacikistan, Ürdün, Yemen vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Türkiye-Afrika Burs Programı
Türkiye-Afrika Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Angola, Benin, Botsvana, Burkina Faso, Burundi, Cezayir, Cibuti, Çad, Etiyopya, Fas, Fildiși Sahilleri, Gana, Kenya, Güney Afrika, Komorlar Birliği, Kongo, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Libya, Madagaskar, Mali, Nijer, Nijerya, Orta Afrika, Senegal, Tanzanya, Tunus, Uganda, Ekvator Gine'si, Gabon, Gambiya, Gine, Gine Bissau, Kamerun, Lesotho, Liberya, Malavi, Mauritius, Moritanya, Mozambik, Namibya, Seyșeller, Sierra Leone, Somali, Svaziland, Togo, Zambiya, Zimbabve, Mısır, Sudan, Güney Sudan, Eritre, Ruanda, Cape Verde veya Sao Tome vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Boğaziçi Burs Programı
Boğaziçi Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Arjantin, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Brezilya, Brunei, Çin Halk Cumhuriyeti, Doğu Timor, Ekvator, El Salvador, Endonezya, Filipinler, Guatemala, Güney Kore, Haiti, Hindistan, Jamaika, Japonya, Kamboçya, Katar, Kolombiya, Kuveyt, Küba, Laos, Maldivler, Malezya, Meksika, Moğolistan, Myanmar, Nepal, Paraguay, Peru, Singapur, Sri Lanka, Suudi Arabistan, Şili, Tayland, Trinidad ve Tobago, Umman, Uruguay, Venezuela veya Vietnam vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
117
Bu programda sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Anadolu Burs Programı
Anadolu Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve Türkiye'de bir ortaöğretim kurumundan mezun olan yabancı uyruklular ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı olan adayların başvurularına açıktır.
Bu programda, sağlık bilimleri, ilahiyat ve Türk dili ve edebiyatı dışındaki alanlarda yer alan lisans programları adaylara sunulur.
Lisansüstü Burslar
Ali Kuşçu Bilim ve Teknoloji Burs Programı
Ali Kuşçu Bilim ve Teknoloji Burs Programı, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda fen bilimleri ve teknoloji alanındaki yüksek lisans ve doktora programları adaylara sunulur.
İbni Haldun Sosyal Bilimler Burs Programı
İbni Haldun Sosyal Bilimler Burs Programı, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda sosyal bilimler alanındaki yüksek lisans ve doktora programları adaylara sunulur.
Branş Bursları
İbni Sina Sağlık Bilimleri Burs Programı
İbni Sina Sağlık Bilimleri Burs Programı, lisans düzeyinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda sağlık bilimleri alanındaki lisans programları adaylara sunulur.
İlahiyat Burs Programı
İlahiyat Burs Programı, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda ilahiyat ve din bilimleri alanındaki lisans, yüksek lisans ve doktora programları adaylara sunulur.
Yunus Emre Türk Dili Burs Programı
Yunus Emre Türk Dili Burs Programı, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda Türk Dili ve Edebiyatı alanındaki lisans, yüksek lisans ve doktora programları adaylara sunulur.
118
Kısa Dönemli Burslar
Ahilik Burs Programı
Ahilik Burs Programı, önlisans düzeyinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Bu programda ağırlıklı olarak sağlık ve teknik bilimlerdeki önlisans programları adaylara sunulur.
Araştırma Bursları
Araştırma Bursları, araştırma düzeyinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır.
Araştırma Burslarına, doktorasını bitirmiş ya da doktora çalışmasında tez aşamasında olan adaylardan Türkiye'deki üniversitelerin birinden araştırması için kabul almış ve ilgili üniversitenin eğitim dilini bildiğini gösterir belgelere sahip olanlar başvurabilmektedir.
Araştırmacılar için bursluluk süresi yalnızca araştırma süresi ile sınırlıdır ve azami 1 yıldır.
Başarı Burs Programı
Başarı Burs Programı, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır. Başarı Burs Programı, Türkiye'de kendi imkanları ile öğrenim görmekte olan adaylardan ilgili yönergelerde belirtilen şartları taşıyanlara yönelik başarı temelli bir burs programıdır.
Destek Burs Programı
Destek Burs Programı, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde verilir ve tüm ülkelerden adaylara açıktır. Destek Burs Programı, Türkiye'de kendi imkanları ile öğrenim görmekte olan adaylardan ilgili yönergelerde belirtilen şartları taşıyanlara yönelik mali destek temelli bir burs programıdır (Bursları, 2014).
Türkiye Bursları kapsamında Türkiye’de üniversite okuyan öğrenciler
üniversite harcı ödememekte, 1 yıl ücretsiz Türkçe Hazırlık kursu görmekte, aylık
harçlık almakta, devlet yurtlarında ücretsiz barınmakta, Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşlarının faydalandığı Genel Sağlık Sigortasından faydalanmakta ve
ülkelerinden ilk geliş ve mezuniyet sonrası dönüşleri için kendilerine uçak bileti
imkanı sunulmaktadırlar. Burs programlarının bu ölçüde kapsayıcılığı Türkiye
119
Burslarının en önemli avantajlarındandır. Türkiye Bursları ile uluslararası öğrencilere
sunulan imkanlar ve burs miktarları önemli derecede artış göstermiştir. Aylık burs
miktarlarının yıllara göre değişimi Tablo 28’de verilmiştir.
Tablo 28 Yıllara Göre Burs Miktarları
Yıllara Göre Burs Miktarları Yıl Lisans (TL) Yüksek Lisans (TL) Doktora (TL)
2000 45 50 50 2001 55 60 60 2002 82 90 90 2003 105 115 115 2004 130 150 150 2005 145 165 165 2006 150 175 175 2007 160 185 185 2008 175 200 200 2009 195 220 220 2010 270 340 400 2011 325 450 550 2012 500 750 1.000 2013 550 800 1.100 Kaynak: (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2013)
Türkiye Burslarının sunduğu imkanlar internet sitesinde şöyle ifade
edilmektedir:
Barınma
Türkiye Burslusu öğrenciler, devlet yurtlarında ücretsiz olarak konaklayabilmektedir. Bu imkândan faydalanmak istemeyen öğrenciler ise ücretini kendileri karşılamak üzere farklı konaklama imkânlarını kullanabilirler.
Üniversite öğrenim harcı
Türkiye Burslusu öğrenciler, yerleştirildikleri üniversitelerdeki eğitim ücretini ödemezler.
Sağlık giderleri
Türkiye Burslusu öğrenciler, sağlık güvencesi altındadırlar.
120
Türkçe dil eğitimi (1 yıl)
Türkçe bilmeyen Türkiye Burslusu öğrencilere, 1 yıl süreyle Türkçe eğitimi verilir. Öğrenciler Türkçe eğitimi aldıkları süre boyunca tüm burs imkânlarından faydalanmaya devam ederler.
Geliş-gidiş ulaşım katkısı
Türkiye Burslusu öğrencilere, ülkemize ilk geldiklerinde ve öğrenimlerini tamamladıktan sonra ülkelerine dönüşlerinde, ulaşım masrafları için ödeme yapılır (Türkiye Bursları, 2014).
Türkiye Burslarına başvuru yapacak adaylarda aranan şartlar şöyledir:
Başvurulan burs düzeyine göre bir alt düzeydeki programdan (örneğin yüksek lisans için lisans programından) mezun ya da içinde bulunulan akademik yılın sonunda mezun olabilecek durumda olan adaylar Türkiye Burslarına başvurabilir.
Adaylardan;
önlisans ya da lisans programına başvuracakların 01.01.1993;
yüksek lisansa başvuracakların 01.01.1984;
doktoraya başvuracakların 01.01.1979 veya daha sonrası doğumlu olmaları şartı aranmaktadır.
Adaylardan başvurdukları burs düzeyi ve programlara göre istenen düzeyde akademik başarıya sahip olması beklenmektedir. Burs programlarına göre akademik başarı düzeyleri Değerlendirme ve Seçim Bölümü'nde yer almaktadır.
Ayrıca adayların başvuracağı düzeyde Türkiye'de bir programda halen eğitim görmemeleri gerekmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve herhangi bir sebeple Türk vatandaşlığını kaybetmiş olanlar Türkiye Burslarına başvuramazlar.
Türkiye Bursları, bu şartları taşıyan dünyanın bütün ülkelerinden adaylara açıktır (Türkiye Bursları, 2014).
121
Türkiye Burslarına başvuru yapan öğrencinin akademik başarısı
değerlendirildikten sonra ülkesi ve tercih ettiği alan içerisinde bir sıralama yapılarak
en iyi öğrenciler mülakat için belirlenmektedir. T.C. Dış Temsilciliklerinde mülakata
alınan öğrenciler tercihlerine göre YÖK onayı sonrası bir bölüme yerleşmektedir
(Türkiye Bursları, 2014). Yerleştirmesi yapılan uluslararası öğrenciler internet sitesi
ve e-posta hesapları ile bilgilendirilmektedir.
Burslandırılan ve yerleştirilen bu öğrencilerin bilgileri Dış
Temsilciliklerimizle paylaşıldığından vize işlemleri kısa sürede tamamlanmaktadır.
Türkiye’ye gelişlerinde uçak biletleri alınarak kendilerine bildirim
yapılmakta, havaalanlarında karşılanmaktadırlar. Karşılama öğrencinin yurduna
kadar iletilmesi ile tamamlanmaktadır. Türkiye’ye gelişlerinden sonra öğrenciler
üniversite kayıt işlemlerini, TÖMER kurs kayıt işlemlerini, ikamet belgesi işlemleri
ile bursluluk, banka işlemleri gibi işlemleri tamamlamaktadırlar. Bursluluk
işlemlerinin bir kısmı öğrenci Dış Temsilciliklerimizde taahhütname denen bursluluk
sözleşmesini imzaladıktan sonra yapılmış olmaktadır.
122
5. Türkiye Bursları Tanıtım Stratejisi için Model Önerisi
Uluslararası öğrenci hareketliliği ve yükseköğretimin uluslararasılaşması
kavramları, gelişmiş ülkelerdeki tanıtım uygulama örnekleri ve Türkiye’deki durum
incelendikten sonra bu bölümde Türkiye Burslarının tanıtımına yönelik bir tanıtım
stratejisi için model önerisi sunulacaktır.
27, 28. sayfalar ve 4. Bölüm başında belirtildiği gibi Türkiye’nin küreselleşen
dünyadaki değişimin gerisinde kalmaması gerekmektedir. Ülkenin dış politikasındaki
gelişmeler, 9. ve 10. Kalkınma Planlarında Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için
bir cazibe merkezi olarak hedeflenmesi gibi yasal süreçler Türkiye Burslarının
tanıtımı için bir stratejiyi gerekli kılmaktadır.
İncelenmiş olan ülkeler, ABD, Avustralya, İngiltere’ye bakıldığında ürün ya
da hizmet olarak bakabileceğimiz yükseköğretim kurumları ve buna bağlı hizmetler
yoluyla uluslararası öğrencilerden ciddi kazanç elde ettikleri görülmektedir. Bu
kazanç hem ekonomik hem kültürel hem bilimsel hem siyasi olmaktadır. Çalışmanın
başında değinildiği gibi bu ülkeler değerlerini bir güç olarak kamu diplomasisi
bağlamında kullanmaktadır. Türkiye henüz bu konuda başlangıç aşamasındadır. Bu
ülkeler de başlangıçta ülkelerin gelişimine katkı sağlama ve kendilerini tanımaya
dönük burs programları ile yola çıkmışlar, eğitim kalitelerini bu yolla geliştirerek
üniversiteleri dünya çapında tanınır hale gelince burs ve yardımdan çok
öğrencilerden kazanç elde etmeyi düşünmüşlerdir.
Örneklerinden görüldüğü üzere önerilecek modelin zaten markalaşmış olan
Türkiye Bursları ürününün geliştirilmesi, pazarlanması, bu pazarlanmanın hangi
iletişim teknikleri ile hangi yollarla yapılabileceği konusunda yol gösterici olması
amaçlanmaktadır.
Burada oluşturulan model, Türkiye’deki uluslararası öğrenciler ve
yükseköğretimin uluslararasılaşması yönünde yapılmış çalışmalarda belirtilen
sorunların çözümüne dönük öneriler ve öğrencilerin görüşleri ile uluslararası
öğrencilerin yabancı kaynaklarca çalışılmış olan beğenileri ve tercihlerini etkileyen
123
etkenler ve Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı uzman görüşleri
ışığında ortaya çıkartılmıştır.
Bu modelin oluşturulmasında ülkelerin yükseköğretim stratejilerinin işlendiği
kaynaklar, alanın uzmanlarının yazdığı tezler, Yurtdışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığı Uluslararası Öğrenci Strateji Belgesi, Avustralya’nın
Uluslararası Öğrenci Stratejisi ve Almanya’daki Yükseköğretim Kurumlarının
Uluslararasılaşması için Strateji Belgesine kaynak teşkil eden 12 Nisan 2013 tarihli
Bilim Konferansı bildirisinden faydalanılmıştır (Federal Government of Germany,
2013).
Türkiye Burslarının en iyi şekilde tanıtılabilmesini hedefleyen bu model 14
başlıktan oluşmaktadır. Her bir başlıkta bir stratejik hedef belirtilmiş ve bu hedefi
gerçekleştirmeye dönük atılması gereken adımlar sıralanmıştır. Adımların bir kısmı
doğrudan tanıtıma dönük olmamakla birlikte dolaylı olarak tanıtımı destekleyeceği
düşünülen adımlardır. Atılacak adımların yürütülmesinden sorumlu olan kurumlar
Türkiye’de uluslararası öğrencilerle doğrudan ilgili olan YTB, YÖK, üniversiteler,
Dışişleri Bakanlığı, EGM ve KYK’dır.
Bir strateji oluşturmadan önce SWOT analizi ile Türkiye Burslarının güçlü-
zayıf yönleri ile fırsat tehditlerini ortaya koymak faydalı olacaktır. Burada
Uluslararası Öğrenci Strateji Belgesi ile YTB kaynakları referans alınacaktır. Bu
çalışmada amaç güçlü yönler ile fırsatları tanıtım modelinde kullanabilmek, zayıf
yönler ile tehditlerden de kaçınabilmektir
Türkiye Burslarının Güçlü Yönleri Nelerdir?
• Uluslararası Öğrencilere sunulan sağlık sigortası, uçak bileti, devlet
yurdunda barınma imkânı, aylık harçlık, ücretsiz Türkçe Öğretimi
• Yıl içinde düzenlenen akademik ve sosyal programlar
Türkiye Bursları için Fırsatlar Nelerdir?
• Bölgesi için cazip bir program
• Yeni bir imaj
• İngilizce eğitim programları
124
Türkiye Burslarının Zayıf Yönleri Nelerdir?
• Üniversite ve yurt altyapılarının yetersizliği
• Üniversite dünya sıralaması
• Türkçe ağırlıklı programlar
Türkiye Bursları için Tehditler Nelerdir?
• Çin, G. Kore gibi ülkelerin Türkiye Burslarının hedef kitlesine dönük
programları
• Gelişmiş ülke öğrencilerinin ilgisinin azlığı
• Yasal düzenlemeler
Tanıtım Stratejisinde temel amaç Türkiye’nin politikalarıyla eşgüdüm
içerisinde Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için bir cazibe merkezi haline
gelmesidir. Bu temel amaca ulaşmada Türkiye Bursları markasının tanıtımının
yapılması ikincil amaçtır. Türkiye Burslarının tanıtımı pazarlama iletişimi gibi çeşitli
metotların bileşimiyle gerçekleştirilebilecek bir süreçtir.
Şekil 22’deki modelde görülecek olan bu süreçte 4 adım bulunmaktadır:
1. Türkiye Bursları markasının geliştirilmesi
2. Türkiye Bursları markasının pazarlanması
3. Türkiye Bursları markasının tanıtımı
4. Türkiye Bursları markasının sunumu
Bu model uluslararası öğrenciyi merkeze almaktadır. Çünkü süreçten
etkilenen odur. Olumlu etkilenmesi onu tanıtımda olumlu bir tanıtım ajanı haline
getirecek, olumsuz tecrübesi nedeniyle ise Türkiye Burslarını ve dolayısıyla
Türkiye’yi tanıtmada olumsuz bir ajana dönüşecektir. Modelde 4 adımın da öğrenciyi
etkilediği gözlemlenmektedir. Öğrenciden gelecek dönüşler de bu adımları etkileme
potansiyeline sahiptir.
125
Modelin dairesel ve döngüsel yapısı iletişim kavramlarıyla açıklanabilir.
İletişim bir mesajın bir noktadan diğerine iletilmesidir. Bu durum karşılıklı
olduğundan bir sürekliliği ihtiva etmektedir. Tanıtım süreci de etkileşimli bir iletişim
sürecidir. Markanın pazarlanması ve tanıtılması sonucu karşı tarafa giden mesaja geri
dönüşler olacaktır. Türkiye Bursları ve Türkiye’nin yükseköğretiminin iyi tanıtılması
daha fazla ülkeden daha fazla öğrencinin gelmesi demektir. Bu geri dönüşler daha iyi
bir pazarlama ve tanıtımın sürdürülebilmesine yarayacaktır.
Şekil 22 Türkiye Bursları Tanıtım Modeli
TTüürrkkiiyyee BBuurrssllaarrıı MMaarrkkaassıınnıınn GGeelliişşttiirriillmmeessii
TTüürrkkiiyyee BBuurrssllaarrıı MMaarrkkaassıınnıınn PPaazzaarrllaannmmaassıı
TTüürrkkiiyyee BBuurrssllaarrıı MMaarrkkaassıınnıınn TTaannııttıımmıı
TTüürrkkiiyyee BBuurrssllaarrıı MMaarrkkaassıınnıınn SSuunnuummuu
126
Modeli oluşturan bu 4 adımın her bir adımı 5N1K elemanlarından
oluşmaktadır. Modelin uygulanmasına dönük strateji adım adım aşağıda
açıklanmaktadır.
1. Türkiye Bursları markasının geliştirilmesi
Neden yapılacak
Ülke politikaları, stratejileri ve küresel eğilimler gereği marka oluşturulacak ya da oluşturulan marka geliştirilecektir. Burada ürün Türkiye Bursları olmakta ancak Türkiye Bursları ise temelde yükseköğretimi bir ürün olarak ele almaktadır. Asıl ürün yükseköğretim ve kurumlardır.
Ne yapılacak
Yükseköğretim ve bursların pazarlanabilmesi bakımından bunları temsil eden, benzerlerinden ayırıcı özellikleri olan bir marka oluşturulacak ya da var olan markayı oluşturan maddi-manevi unsurlar (yükseköğretimin kalitesi, barınma imkânları, insan kaynağı ve sunulan diğer olanaklar) geliştirilecektir. • Üniversitelerin fiziki altyapıları desteklenecektir. • KYK yurtları geliştirilecek, kapasiteleri ve sayıları
artırılacaktır. • Üniversitelerin idari ve mali özerklikleri artırılacaktır. • Uluslararası öğrenciyle muhatap insan kaynağı nitelik
bakımından geliştirilecektir. • Ülke yönetimleri ve üniversiteleriyle diploma denkliği,
akademisyen değişimi gibi protokollerin gerçekleşmesine dönük çalışmalar yapılacaktır.
• Yerel sanayi ve işletmelerle üniversiteler arasında staj ve çalışma konusunda ortaklıklar geliştirilecektir.
• Yabancı akademisyenlerin cazip tekliflerle üniversitelerde istihdamı sağlanacaktır.
• YÖK’ün statüsü ve yapısı ile ilgili bir düzenleme üniversitelerin gelişmesine ve uluslararası öğrencilere sunulan barınma gibi diğer hizmetlerin de bir yerde toplanarak daha kararlı yönetilmesine vesile olacaktır. Bu adım Türkiye Bursları markasının sunumunun tüm aşamalarına olumlu etki edecektir.
• Sunum aşamasında elde edilen geri dönüş raporları değerlendirilerek marka geliştirmeye katkı sağlanacaktır.
• Türkiye Bursları mülakat raporları katkı olarak değerlendirilecektir.
Nasıl yapılacak
YÖK, KYK, EGM, YTB, Maliye Bakanlığı, TOKİ koordinasyonu ile markayı oluşturan maddi-manevi unsurlar geliştirilecektir.
127
Ne Zaman yapılacak
Yıl içerisine yayılacak bir takvim ile yapılacaktır. Takvimde yıl içindeki akademik yoğunluk dikkate alınacaktır.
Nerede yapılacak
Üniversiteler, yurtlar ve uluslararası öğrenci ile muhatap olunan diğer tüm platformlarda yapılacaktır.
Kim yapacak YÖK, KYK, EGM, YTB, Maliye Bakanlığı, TOKİ koordinasyonu ile yapılacaktır.
2. Türkiye Bursları markasının pazarlanması
Neden yapılacak
Ülke politikaları, stratejileri ve küresel eğilimler gereği markaya dönüşen ürünün tüketici hükmündeki uluslararası öğrenciye satılabilmesi için pazarlanması gerekecektir.
Ne yapılacak
• Öncelikle pazar araştırması yapılacaktır. Ürünün her tüketiciye hitap edip etmediğine bakılacaktır.
• Dış temsilcilikler, STK ve mezunlara pazar araştırmasında veri kaynağı olarak başvurulacaktır.
• International Student Barometer gibi internet sitelerinden öğrencilerin eğilimlerine dönük veriler incelenecektir.
• Hedef ülkeler belirlenecektir. • Ülkelerdeki üniversitelerle yapılacak protokoller gereği
Türkoloji Bölümleri kurulmasının önü açılacaktır. • Dış temsilcilikler ve internet üzerinden pazarlanacaktır.
Nasıl yapılacak
• Dışişleri Bakanlığı, TİKA, Yunus Emre Enstitüsü, STK’lar ve ülkelerdeki mezun öğrenciler ağı üzerinden veri toplanacaktır. Pazar araştırmasında hem bunlardan faydalanılacak hem hizmet alımı yoluna gidilecektir.
• International Student Barometer sitesi verileri değerlendirilecektir.
• Markayı farklı kılan özellikler, uluslararası öğrencilerin ihtiyaç ve talepleri bir araya getirilerek tanıtıma hazırlık yapılacaktır.
• Dış temsilcilikler, STK’lar ve mezunlar üzerinden tanıtım faaliyeti yapılacak, tanıtımda ayrıca, internet arama motorları, sosyal medya, uluslararası yükseköğrenimle ilgili internet siteleri kullanılacaktır.
Ne Zaman yapılacak
• 6 aylık bir süreye kadar marka oluşturma ya da marka bileşenlerine dönük geliştirme faaliyeti sonrası yapılacaktır.
• Ürünün tanıtımı öncesi hedef ülkeler, tanıtım mecrası, zaman gibi unsurların da kapsandığı tam bir hazırlık şeklinde gerçekleşecektir.
Nerede yapılacak
Türkiye içerisinde hazırlığı tamamlanarak, yurt dışında, dış temsilciliklerde gerçekleştirilecektir.
128
Kim yapacak YTB, Dışişleri Bakanlığı, YÖK koordinasyonunda yapılacaktır.
3. Türkiye Bursları markasının tanıtımı
Neden yapılacak
Ülke politikaları, stratejileri ve küresel eğilimler gereği markaya dönüşen ürünün uluslararası öğrenciye tanıtılması gerekecektir. Tanıtım, pazarlamayı destekleyecektir.
Ne yapılacak
Dış temsilcilikler, medya, yurtdışındaki STK’lar, mezunlar tanıtım ajanları olarak kullanılacaktır.
• Pazar araştırması sonrası belirlenen hedef coğrafya ve kitleye dönük uygun mecrada tanıtım materyali oluşturulacaktır.
• Türkiye Burslarının sunduğu imkânlara ve diğer ülke programlarından farklı yanları tanıtım kampanyalarında öne çıkarılacaktır.
• Türkiye Bursları internet sitesi ve başvuru sistemi bu bağlamda geliştirilecektir.
• Facebook, twitter tanıtım amacıyla etkin bir şekilde kullanılacaktır.
• Dış temsilciliklerin internet sitelerine Türkiye Bursları reklam bandı yerleştirilecektir.
• Dış temsilcilikler aracılığıyla ülke resmi internet sitelerine Türkiye Bursları reklam bandı yerleştirilecektir.
• Yurtdışındaki Türkiye merkezli şirket ve STK’ların internet sitelerine, ofislerine tanıtım reklam bantları yerleştirilecektir.
• Ülkenin pazar araştırması ile ulaşılan en popüler gazete, TV ve radyolarına reklam verilecektir.
• Uluslararası fuarlara katılım gerçekleştirilecektir. • Kültür, dil, din bağının olduğu coğrafyalarda tanıtım
materyalinde kültürel öğeler kullanılacaktır. • Türkiye’ye özgü çok kültürlülük, medeniyetler beşiği gibi
özellikler tanıtımda öne çıkarılacak. Özel üniversitelerin varlığı vurgulanacaktır.
• Türkiye Bursları mülakatları tanıtımda fırsat olarak değerlendirilecektir. Mülakat raporları marka geliştirmede kullanılacaktır.
• Kardeş okul, kardeş şehir ve belediye gibi uygulamaların tanıtımda değerlendirilme imkânı araştırılacaktır.
• Uluslararası öğrencilere karşı oluşabilecek olumsuz tavırların olumluya çevrilebilmesi bakımından Türkiye Burslarının ülke çapında tanıtımı ve uluslararası öğrenci hareketliliğinin diğer ülke örnekleri ve elde ettikleri kazançlara da değinilerek
129
ülkemizde meydana getireceği etkilerin genç ve orta yaşa dönük olarak anlatılabilmesi için de ayrıca çalışma yapılacaktır.
Nasıl yapılacak
• YTB, YÖK, Dışişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı koordinesinde gerçekleştirilecektir.
• Kurumsal kaynaklara ek olarak ülkelerdeki farklı mecralara dönük tanıtıcı materyal üretim ve iletimi hizmet alımı şeklinde gerçekleşecektir.
Ne Zaman yapılacak
• Tanıtımın hazırlık aşaması pazarlama ile örtüşmektedir. Pazarlama ile eşgüdüm halinde 6 ay sürecektir.
• Tanıtımın uygulama aşaması 3 aylık bir sürede bitirilecektir.
Nerede yapılacak
• Tanıtım iç kamuoyuna bilgilendirmenin gerçekleşebilmesi açısından öncelikle yurtiçinde yapılacaktır.
• Tanıtımın ağırlıklı kısmı hedef coğrafyalar ve ülkelerde gerçekleştirilecektir.
• Hedef ülkelerdeki en iyi üniversite ve okullar tanıtımda değerlendirilecektir.
Kim yapacak
YTB, YÖK, Dışişleri Bakanlığı, Kültür Bakanlığı ve ülkedeki ilgili muhataplarca gerçekleştirilecektir.
130
4. Türkiye Bursları markasının sunumu
Neden yapılacak
Markanın geliştirilmesi ile de örtüşen bu kısımda ürünün alıcısına ulaştırılması aşaması gerçekleştirilecektir. Öğrencinin ilk Türkiye Bursları deneyimi olan internet sitesinden üniversiteye girişi ve mezuniyeti sonrası süreçlerinin tümünü kapsamaktadır. Bu süreç uluslararası öğrencinin ürünü/hizmeti aldığı aşamaların tümünü içermesi bakımından önemlidir.
Ne yapılacak
• Türkiye Bursları ürün/hizmetinin en kaliteli şekilde verilmesi sağlanacaktır.
• Türkiye Bursları iş ve işlemleri ile ilgili yeterli bilgilendirme yapılacaktır.
• İnternet sitesi memnuniyet ve kullanım kolaylığı açısından geliştirilecektir.
• Vize işlemleri kolaylaştırılacaktır. • Uluslararası Öğrenci Türkiye’ye ilk gelişinde uçak
bileti sağlanacaktır. • Havaalanlarında karşılama gerçekleştirilecek, öğrenci
gideceği şehre yollanacaktır. • İlk gelişlerinde konaklama ile ilgili aksaklık
olmaması bakımından geçici konaklama yerleri ayarlanacaktır.
• Hudut kapılarında işlemleri kolaylaştırılacaktır. • İkamet ile ilgili işlemleri hızlandırılacaktır. • Şehir içi ulaşımda indirimli bilet sağlanacaktır. • Barınma hizmetinin verildiği yurtlarda şartlar
iyileştirilecektir. • Mezun öğrencilere kısa süreli çalışma imkânları
sağlanacaktır. • Sunumun her aşamasında elde edilen geri dönüşler
raporlanacaktır.
Nasıl yapılacak Karşılama ile ilgili hizmet alımı yoluna gidilecektir. YTB, Dışişleri Bakanlığı, EGM ve KYK koordinesinde.
Ne Zaman yapılacak
Uluslararası öğrencilerin ilk başvurusundan mezuniyetine kadar olan bu süreç akademik dönemde ağırlık kazanmakla birlikte, yıl boyunca devam edecektir.
Nerede yapılacak
Sürecin büyük bir kısmı hizmetlerin çoğunluğunun alındığı Türkiye içerisinde, üniversite, TÖMER kursu, polis karakolu, hudut kapısı, YTB ofisi, KYK yurdunda gerçekleşecektir. Bir kısmı ise yurtdışındaki temsilcilikler ile internet ortamında gerçekleşecektir.
Kim yapacak YTB, YÖK, Dışişleri Bakanlığı, KYK, EGM
131
6. Sonuç ve Değerlendirme
Uluslararası öğrencilere verilen burslar ve yükseköğretim değişim
programlarını başlangıçta diplomatik dostluklar, yardım ve kültürel etkileşim
bağlamında yürüten ülkeler bir süre sonra bunları ihraç ettikleri teknolojik ürünler
gibi sunmaya başlamışlardır. Bu, aslında bir döngüdür. Başarılı uluslararası
öğrenciler ülkeye davet edilmektedir. Cazip burslar teklif edilmektedir. Öğrenciler
kaliteli eğitim kurumlarından kaliteli eğitim almak hedefiyle gittikleri ülkelerin
toplumuna, iş ve akademik dünyasına katkıda bulunmaktadır. Bilimsel araştırma
faaliyetlerine destek olmakta, yeni teknolojilere katkı sağlamaktadır. Bu arada saygın
bir kurumdan diploma sahibi olmakta, o ülkede yaşamaya karar vermekte ya da
ülkesine faydalı olmak amacıyla dönmektedir. Uluslararası öğrencilerin katkısıyla
geliştirilen bilgi ve teknolojiler ihraç edilmektedir. Mezun uluslararası öğrenci ve
onun katkısıyla elde edilen ürün ülkeye maddi kazançla birlikte itibar sağlamakta ve
bu yeni uluslararası öğrencileri çekmektedir. Bu döngü sürüp giderken bu alandaki
lider ülkeler daha fazla ve daha başarılı öğrenci çekebilmek için ülkelerini, eğitim
sistemlerini, kurumlarını, kültürlerini ve dillerini tanıtma yarışına girmektedir.
Ülkeler başarılı uluslararası öğrencileri çekerek hem işgücünü desteklemekte
hem kültürel etkileşimi sağlamaktadır. Mezun olup giden öğrenciler birer kültür
elçisi olarak görülmektedirler.
Bu yarışta öne çıkan ülkeler olarak çalışmada incelenen 6 ülkenin
üniversitelerinin yurtdışında kampüsleri ya da iş ortağı üniversitelerinin olması
başarıları açısından önemli bir adımdır. Bu sayede bu ülkelere olan talep artarak
devam etmekte, işbirlikleri yeni işbirliklerini doğurmakta, tanıtım için özel çaba sarf
edilmeden öğrenciler gelmektedir. Ülkeler, üniversiteleri ve bursları ile ilgili
bilgilendirmeyi hem internet üzerinden, hem dış temsilciliklerinden, hem
yurtdışındaki kampüsleri ve akademik ortakları oldukları üniversitelerden, hem de
yurtdışında faaliyet gösteren lise düzeyindeki okullarından yapmaktadırlar.
Ülkelerin burs programlarını çoğunlukla lisansüstü düzeydeki öğrencilere
tahsis ettiği görülmektedir. Burada zaten belli seviyede akademik eğitim almış,
başlangıç seviyesinden daha fazla dil bilgisi olan yaş olarak olgunlaşmış bir gruptan
132
bahsedilmektedir. Masrafı nispeten az olan bu gruplar yaptıkları çalışmalar ve
araştırmalar ile ülkeye fayda sağlamaktadırlar. Ülkeye uzun vadede katkısı
bakımından bu kaliteli grupların hedef alınması gerekmektedir.
Tanıtımı başarılı bir şekilde yürüten ülkeler dünya çapında saygın
üniversitelerinde, başarılı hocalarıyla kaliteli eğitim vermektedir. Eğitim dili başta
İngilizce olmakla birlikte, hedef ülkelerinden gelecek öğrenciler için de kendi
lisanlarında programlar sunabilmektedir. Çok dillilik ve çok kültürlülük başarıya ve
uluslararasılaşmaya katkı sağlamaktadır.
Kültürel öğeleri, teknolojik başarılarını ve dünya çapında üne kavuşmuş
markalarını çok iyi kullanan bu ülkeler uluslararası öğrencilerin ülkelerinde sorunsuz
eğitimlerini sürdürebilmelerini temin edebilecek altyapılarının yeterli olması
konusunda gereken düzenlemeleri yapmaktadırlar. Bir marka olarak
yükseköğretimlerini öne çıkan yanları ile pazarlamaktadırlar. Hizmetlerin bu şekilde
pazarlanması devlet desteği ile özel girişim tarafından da yapılmaktadır. Bir ürün
olarak yükseköğretimin ve kurumlarının özgünlüğü, kalitesi çok önemlidir. Bu
sayede burada üretilen bilgi de özgün ve kaliteli olacaktır.
1960’lı yıllardan beri uluslararası öğrencileri, kendi imkânıyla ya da burslu,
kabul etmekte olan ülkemizde uluslararası öğrenciye bakış o ülkeye yardım
şeklindedir. Bu konuda mesafe almış ülkelerde olduğu gibi kültürel etkileşim,
akademik zenginlik, kamu diplomasisi gibi idealler henüz yerleşmemiştir. Bu konuda
üniversitedeki akademisyenlerden, uluslararası öğrencilerle muhatap olan kamu
personelinden, üniversitenin bulunduğu yerleşim yerindeki halka kadar herkese
sorumluluk düşmektedir. Tanıtımın hem ülke içinde hem ülke dışında yapılması bu
bakımdan önem arz etmektedir.
Türkiye Bursları henüz 3 yaşındadır. Başvuru sayıları her geçen yıl artmakla
birlikte burslandırılan öğrencilerin üniversitelerindeki başarısı da önemlidir. Sayının
öğrenci niteliğiyle birlikte artmasına dikkat etmek gerekmektedir. Öğrencilerin
mezuniyetleri sonrası ülkelerinde bir iş bularak çalışmaya başlamaları Türkiye
Burslarının ve tanıtım stratejisinin kısmen hedefine ulaştığını gösterecektir.
Türkiye Burslarının fiziksel altyapısını oluşturan ulaşım, şehir ve üniversite
imkanları, barınma, sağlık gibi hizmetlerin geliştirilmesi tanıtımın iyi yapılabilmesi
133
için en önemli argümanlardır. Bu alanlarda yapılacak düzenleme ve iyileştirmeler
tanıtımı olumlu ve hızlı bir şekilde etkileyecektir. Tanıtımın merkezinde bulunan
uluslararası öğrenci memnuniyeti önem arz etmektedir. Memnuniyetin geri
dönüşümü Türkiye Burslarının hem tanıtımını hem marka olarak gelişimini olumlu
yönde destekleyecektir.
Aslında tanıtımı yapılan asıl ürün olan yükseköğretimin geliştirilmesi esastır.
Bunun için de Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı ile ilgili bir değişikliğe gidilmesi
temel adım olacaktır. YÖK’ün statü ve yapısında bir değişiklik, örneğin MEB
bünyesinden çıkarak ayrı bir Bakanlık olması daha güçlü, kararlı ve sağlam adımlar
atmasına vesile olabilecektir. Yükseköğretim Bakanlığı gibi bir kurum sayesinde
yükseköğretim ile ilgili tüm hususlarda politika, plan ve stratejiler daha üst ve ulusal
düzeyde tasarlanıp geliştirilerek temsil edilebilecektir. Uluslararası öğrenciler ve
yükseköğretim ile ilgili hizmet veren KYK gibi birimlerin de aynı bünyede yeniden
yapılandırılması şimdiye kadar yaşanan sorunların çözülmesini hızlandıracak, bu
alanda sunulan hizmetin kalitesini artıracak ve ürünün gelişmesi için uygun ortam
sağlanmış olacaktır.
YÖK ve buna bağlı üniversiteler temelinde yapılan idari, yapısal ve akademik
düzenlemeler yoluyla Türkiye’nin uluslararası öğrenciler için bir bilgi ve cazibe
merkezi haline gelmesi konusunda önemli adımlar atılmalıdır. Bu adımlar
yükseköğretim kurumlarınca üretilen bilginin, fikrin ve ürünün dünya çapında değer
kazanmasına hizmet etmelidir. Bu bakımdan üniversitelerin akademik, idari ve mali
özerkliği çok önemlidir. Özerklik sağlanabilirse yabancı akademisyenler davet
edilerek akademik gelişim sağlanabilecektir. Akademik gelişim ve zenginlik,
bilimsel çalışmaları ve üretkenliği artıracak, bu da ülkenin yararına olacaktır.
Üniversitelerin dünya çapındaki saygınlığı da aslında buna bağlıdır. Türkiye
Burslarının öğrencilere sunumu aşaması olarak bu nokta çok önemlidir.
Yükseköğretim kurumlarının niteliğinin iyileştirilmesi tanıtım döngüsünde önemli
yer tutmaktadır.
Ayrıca üniversitelerin uluslararası fuarlara katılımı desteklenmeli, ülkeler
arasında kardeş şehirler belirlenmeli, üniversiteler arası işbirliği protokolleri
imzalanmalıdır. Tüm bu aşamalarda Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçilikleri, TİKA
Ofisleri, ülkelerdeki Türkiye bağlantılı şirketler, Türkiye mezunları ve gönüllü
134
STK’ların aktif kullanımı değerlendirilmelidir. Türkiye mezunlarından ülkesinde
önemli makam ve görevlere gelmiş olanlar tanıtım için önemli unsurlardır. Türkiye
Burslarının canlı tanığı olduklarından tecrübelerinden faydalanmak gerekmektedir.
Türkiye Bursları internet sitesi ve öğrenci bilgi sistemi geliştirilmelidir. Dil
desteği internet sitesini de kapsayarak artırılmalıdır. Böylelikle hitap edilen ülke
sayısı artacaktır. Öğrencilerin akademik başarılarının ve mezuniyet sonrası
durumlarının takip edilebileceği bir bilgi sistemi geliştirilmelidir. Öğrencinin
Türkiye’de ve ülkesinde takibi uzun vadede ülkemize sağlayacağı katkı açısından
son derece önemlidir.
Uluslararası öğrencilerce en çok tercih edilen ülkelere bakıldığında en önemli
vasıflarının kaliteli eğitim kurumları, kaliteli kadro, kurumsal ve akademik özerklik,
İngilizce, çok kültürlülük, yeterli altyapı, kararlı devlet mekanizması olduğu
görülecektir. Öğrenciler, yaşam koşulları kendi ülkelerine göre daha pahalı da olsa
fedakârlıkta bulunup bu ülkeleri tercih etmektedirler. Bu ülkeler belirli bir kalite
standardına ulaştıklarından çok yoğun bir tanıtıma da ihtiyaç duymamaktadırlar.
Türkiye Cumhuriyetinin yükseköğretiminin bir bakıma vitrini olan Türkiye
Burslarının tanıtımı açısından bir çırpıda sayılabilen fakat gerçekleştirilmesi zaman
alan bu hususlarda sağlam ve kararlı adımlar atılması gerekmektedir. Lider ülkelerin
seviyesine ulaşabilmek için toplumun büyük kesiminin düşünce olarak bu yönde
dönüşmesi gerekmektedir. Türkiye Bursları Tanıtım Stratejisinin Türkiye içinde ve
dışında birçok aktörün koordineli bir şekilde çalışması yoluyla
gerçekleştirilebileceğine inanılmaktadır.
135
Kaynakça Matbu Kaynaklar
Altınok, M. (2012, Nisan). Hayatın İçinden. Artı 90, s. 27.
Altınok, M. (2012, Ekim). Türk Dizileri Çılgınlığı. Artı 90, s. 85.
Beşirli, H. (2011). Türkiye'ye Yükseköğrenim Görmeye Gelen Yabancı Uyruklu Öğrenciler Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma. Ankara: Ekinoks.
Budak, M. M. (2012, Kasım). Kamu Diplomasisi Aracı Olarak Öğrenci Değişim Programları ve Türkiye Uygulamaları. Kurum Uzmanlık Tezi. Ankara: Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Budak, M. M., Doğan, D., & Boynuuzun, Ş. (2012, Ocak). Öğrenci Gözüyle. Artı 90, s. 94.
Er, H. (2012, Nisan). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 80.
Er, H. (2012, Ekim). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 91.
Er, H. (2013, Ocak). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 93.
Ercan, S. (2012). Uluslararası Öğrencilerin Uyum Sorunlarının İncelenmesi ve Bu Sorunların Çözümüne Yönelik Beklentilerin Araştırılması. Uzmanlık Tezi. Ankara: TC Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Gündüz, O. (2012, Kasım). Uluslararasi Burslu Öğrencilerin Türkiye’de Eğitim Görme Beklentileri Ve Kariyer Hedefleri. Uzmanlık Tezi. Ankara: Yurtdışı Türkler ve akraba Topluluklar Başkanlığı.
Gürüz, K. (2011). Higher Education and International Student Mobility in the Global Knowledge Economy. New York: State University of New York Press.
Küçükcan, T., & Gür, B. S. (2010). Türkiye'de Yükseköğretim- Karşılaştırmalı Bir Analiz. Ankara: SETA Yayınları.
Öğüt, A. (2013, Ocak). Fransa'da Bir Türk Rektör. Artı 90, s. 50.
Öğüt, A. (2013, Ocak). Fransa'da Bir Türk Rektör. Artı 90, s. 52.
Özoğlu, M., Gür, B. S., & Coşkun, İ. (2012). Küresel Eğilimler Işığında Türkiye'de Uluslararası Öğrenciler. Ankara: SETA Yayınları.
Polat, C. (2012, Ekim). Türkiye’de Uluslararası Öğrencilerle İlgili Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Yönetsel Ve Örgütsel Analizi. Uzmanlık Tezi. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Ulutaş, A. (2014). Bir Evrensel Temayül Olarak Kamu Diplomasisi ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği- Burslu Uluslararası Öğrenci HareketliliğininTürkiye'nin Dış
136
Politikasındaki Yeri. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. TC Başbakanlık Yurtdışı Türkle ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Yakupoğlu, M. (2014). Türkiye’nin Yükseköğretim Uluslararasılaşma Stratejisi, Avustralya İle Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. TC Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Elektronik Kaynaklar
OECD ILibrary. (2012). Kasım 26, 2013 tarihinde OECD Library: http://www.oecd-ilibrary.org adresinden alındı
Australian Education International. (2013). Kasım 08, 2013 tarihinde Australian Education International: www.aei.gov.au adresinden alındı
Campus France. (2013). Kasım 2013 tarihinde Campus France: www.campusfrance.org adresinden alındı
Chevening. (2013). Kasım 21, 2013 tarihinde Chevening: http://www.chevening.org/apply/guidance adresinden alındı
Education UK. (2013). Kasım 21, 2013 tarihinde Education UK: www.educationuk.org adresinden alındı
Fulbright. (2013). Kasım 26, 2013 tarihinde US Department of State Educational and Cultural Affairs: http://eca.state.gov/fulbright adresinden alındı
HESA. (2013). Kasım 2013 tarihinde www.hesa.ac.uk adresinden alındı
UCAS. (2013). Kasım 22, 2013 tarihinde UCAS: www.ucas.com adresinden alındı
BusinessDictionary. (2014). Haziran 2014 tarihinde BusinessDictionary: http://www.businessdictionary.com/definition/internationalization.html adresinden alındı
ELICOS. (2014). Haziran 2014 tarihinde ELICOS: http://www.elicos.com/about-elicos/ adresinden alındı
TÜBİTAK. (2014). Şubat 11, 2014 tarihinde TÜBİTAK: http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/hakkimizda/icerik-biz-kimiz adresinden alındı
WeboPedia. (2014). Haziran 2014 tarihinde WeboPedia: http://www.webopedia.com/TERM/I/internationalization.html adresinden alındı
Wikipedia.org. (2014). Haziran 2014 tarihinde Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Nation_branding adresinden alındı
Alliance Française. (2014). Alliance Française. Ocak 31, 2014 tarihinde Alliance Française: http://www.alliancefr.org/en/who-are-we adresinden alındı
137
Altınok, M. (2012, Nisan). Hayatın İçinden. Artı 90, s. 27.
Altınok, M. (2012, Ekim). Türk Dizileri Çılgınlığı. Artı 90, s. 85.
Australian Education International. (2013). Australia-Educating Globally/ Advice from the International Education Advisory Council. Canberra: Australian Government.
Australian Education International. (2013). Australia-Educating Globally/ Advice from the International Education Advisory Council. Canberra: Avustralya Hükümeti.
Australian Education International. (2013). Australian Education International Policy Updates. Temmuz 31, 2013 tarihinde Australian Education International: https://aei.gov.au/International-network/japan/publications/Documents/22%20FEB%202013_Country%20Profile%20Japan%20Final.pdf adresinden alındı
Avustralya Sanayi Bakanlığı. (2012). Australian Government Department of ındustry. Temmuz 31, 2013 tarihinde Australian Government Department of ındustry: www.innovation.gov.au adresinden alındı
Banks, M., Olsen, A., & Pearce, D. (2007). Global Student Mobility:An Australian Perspective Five Years On. IDP Education Australia.
Becker, R., & Kolster, R. (2012, Ocak). International student recruitment:policies and developments in selected countries. 10-15. NUFFIC.
Beşirli, H. (2011). Türkiye'ye Yükseköğrenim Görmeye Gelen Yabancı Uyruklu Öğrenciler Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma. Ankara: Ekinoks.
British Council. (2011). British Council Annual Report 2011-2012. London: British Council.
British Council. (2013). Country Briefs. Ocak 2014 tarihinde British Council: www.britishcouncil.org adresinden alındı
Budak, M. M. (2012, Kasım). Kamu Diplomasisi Aracı Olarak Öğrenci Değişim Programları ve Türkiye Uygulamaları. Kurum Uzmanlık Tezi. Ankara: Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Budak, M. M., Doğan, D., & Boynuuzun, Ş. (2012, Ocak). Öğrenci Gözüyle. Artı 90, s. 94.
Bursları, T. (2014). Türkiye Bursları Burs Programları. Şubat 17, 2014 tarihinde Türkiye Bursları: http://www.turkiyeburslari.org/index.php/tr/turkiye-burslari/burs-programlari adresinden alındı
Campus France. (2012). Choose France 2012.
Campus France. (2012, Mayıs). Institutional Presentation 2012.
Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası.
138
Chandler, A. (1989). Obligation or Opportunity, Foreign Student Policy in Six Major Receiving Countries. International Institute of Education.
Choudaha, R., & Kono, Y. (2012, Ekim). Beyond More of the Same: The Top Four Emerging Markets for International Student Recruitment. Ocak 16, 2014 tarihinde World Education Services: http://www.wes.org/RAS adresinden alındı
Chow, P. (2012). US and Australian International Student Data Collection: Key Differences and Practices. New York: Institute of International Education.
DAAD. (2014). Study in Germany. Şubat 14, 2014 tarihinde DAAD Study in Germany: https://www.study-in.de/en/ adresinden alındı
DEİK. (2013). Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu DEİK. Ocak 07, 2014 tarihinde DEİK: http://www.deik.org.tr/4363/Uluslararas%C4%B1_%C3%96%C4%9Frenci_Temini_%C3%87al%C4%B1%C5%9Ftay%C4%B1_EE%C4%B0K_taraf%C4%B1ndan_%C4%B0stanbul_da_Ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirildi.html adresinden alındı
Department for Business Innovation and Skills. (2014). Department for Business Innovation and Skills. Şubat 17, 2014 tarihinde Department for Business Innovation and Skills: www.bis.gov.uk adresinden alındı
EACEA. (2013). Erasmus Mundus - The Future of Erasmus Mundos- EACEA. Ocak 24, 2014 tarihinde EACEA: http://eacea.ec.europa.eu/erasmus_mundus/programme/new_programme_en.php adresinden alındı
EACEA. (2013). Erasmus Mundus Statistics-EACEA. Ocak 24, 2014 tarihinde EACEA-Erasmus Mundus: http://eacea.ec.europa.eu/erasmus_mundus/results_compendia/statistics_en.php adresinden alındı
Er, H. (2012, Nisan). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 80.
Er, H. (2012, Ekim). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 91.
Er, H. (2013, Ocak). Öğrenci Hikayeleri. Artı 90, s. 93.
Ercan, S. (2012). Uluslararası Öğrencilerin Uyum Sorunlarının İncelenmesi ve Bu Sorunların Çözümüne Yönelik Beklentilerin Araştırılması. Uzmanlık Tezi. Ankara: TC Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Federal Government of Germany. (2013). Joint Science Conference. F. G. Germany (Dü.), Joint Science Conference. içinde Berlin.
Gaehtgens, P. (2005). Almanya'nın Yükseköğretim Alanındaki Deneyimleri. Uluslararası Yükseköğretim Konferansı. YÖK.
Gardner, M. (2011, December 13). Germany: Foreign Students Need Special Support. Kasım 12, 2013 tarihinde University World News. adresinden alındı
139
Gillies, M. (2013, Mart 14). Australia’s Drive for International Students. Kasım 2013 tarihinde Times Higher Education: www.timeshighereducation.com adresinden alındı
Gündüz, O. (2012, Kasım). Uluslararasi Burslu Öğrencilerin Türkiye’de Eğitim Görme Beklentileri Ve Kariyer Hedefleri. Uzmanlık Tezi. Ankara: Yurtdışı Türkler ve akraba Topluluklar Başkanlığı.
Gürüz, K. (2011). Higher Education and International Student Mobility in the Global Knowledge Economy. New York: State University of New York Press.
Harman, G. (2004). New Directions in Internationalizing Higher Education: Australia's Development as an Exporter of Higher Education Services. Aralık 24, 2013 tarihinde Higher Education Policy: www.palgrave-journals.com/hep adresinden alındı
Healey, N. M. (2006, Aralık 8). The Internationalisation of Higher Education: Myths and Realities. Going Global Conference 2, 17. University of Canterbury.
Institute of International Education. (2013). Open Doors Report on International Educational Exchange. Kasım 4, 2013 tarihinde Institute of International Education: http://www.iie.org/opendoors adresinden alındı
Japan Student Exchange Office. (2010). Outline of the Student Exchange System, Study in Japan and Abroad 2010 Report. Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Techonology of Japan (MEXT).
JASSO. (2013). Japan Student Services Organization. Ocak 22, 2014 tarihinde Japan Student Services Organization: http://www.jasso.go.jp adresinden alındı
Kalın, İ. (2014). Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü. Haziran 2014 tarihinde Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü: http://www.kdk.gov.tr/yeni08//sag/kamu-diplomasisine-bakis/20 adresinden alındı
Knight, J., & Wit, H. D. (1995). Strategies for internationalisation of higher education: historical and conceptual perspectives.
Küçükcan, T., & Gür, B. S. (2010). Türkiye'de Yükseköğretim- Karşılaştırmalı Bir Analiz. Ankara: SETA Yayınları.
KYK. (2014). T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu. Şubat 17, 2014 tarihinde Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu: http://kyk.gov.tr/tr/Barinma/YurtHizmetleri/7 adresinden alındı
les notes de Campus France. (2010, Eylül). Campus France. Ocak 23, 2014 tarihinde Campus France: http://www.campusfrance.org/en/resource/erasmus-mundus-student-and-alumni adresinden alındı
Milli Eğitim Bakanlığı. (2009). Büyük Öğrenci Projesinin Değerlendirilmesi (1992-2008). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
140
Mok, K. H. (2012). Higher Education Policy(25), s. 147-150.
NAFSA. (2013). NAFSA United States Fact Sheet 2012-2013. Ocak 24, 2014 tarihinde NAFSA: http://www.nafsa.org/Explore_International_Education/Impact/Data_And_Statistics/The_International_Student_Economic_Value_Tool/ adresinden alındı
NAFSA. (2013). NAFSA: The History of NAFSA. Ocak 24, 2014 tarihinde NAFSA: http://www.nafsa.org/Learn_About_NAFSA/History/ adresinden alındı
Nichols, A. (2012). International Student Recruitment Policy in the United States, United Kingdom, Japan and South Korea. Vanderbilt University Comparative Issues in Higher Education, Fall 2012.
OECD. (2009). Higher Education to 2030 Volume 2: Globalisation (Cilt 2). (S. Vincent-Lancrin, Dü.) OECD.
OECD. (2013). Education at a Glance 2013: Highlights. OECD.
Öğüt, A. (2013, Ocak). Fransa'da Bir Türk Rektör. Artı 90, s. 50.
Öğüt, A. (2013, Ocak). Fransa'da Bir Türk Rektör. Artı 90, s. 52.
Özoğlu, M., Gür, B. S., & Coşkun, İ. (2012). Küresel Eğilimler Işığında Türkiye'de Uluslararası Öğrenciler. Ankara: SETA Yayınları.
Polat, C. (2012, Ekim). Türkiye’de Uluslararası Öğrencilerle İlgili Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Yönetsel Ve Örgütsel Analizi. Uzmanlık Tezi. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Qiang, Z. (2003). Internationalization of Higher Education: Towards a Conceptual Framework. Policy Futures in Education, 1(2), 249.
Sauter, M. B., & Frohlich, T. C. (2013). The Most Educated Countries in the World. Ekim 15, 2013 tarihinde 247wallst.com: http://247wallst.com/special-report/2013/10/15/the-most-educated-countries-in-the-world-2/#ixzz2mUrh39p8 adresinden alındı
Savage, M. (2007, December 13). The Big Question: What is the British Council, and does it still serve a useful purpose? Kasım 27, 2013 tarihinde The Independent: http://www.independent.co.uk/ adresinden alındı
Stiasny, M. (2008). Mobility Matters- Forty Years of International Students Forty Years of UKCISA. London: UK Council for International Student Affairs.
Study In Turkey. (2013). StudyInTurkey. Ocak 07, 2014 tarihinde StudyInTurkey: http://www.studyinturkey.com adresinden alındı
Study In Turkey DEİK. (2013). Study In Turkey. Ocak 07, 2014 tarihinde Study In Turkey: www.studyinturkey.org.tr adresinden alındı
141
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2013). T.C. Dışişleri Bakanlığı Kütüphane. Ocak 24, 2014 tarihinde T.C. Dışişleri Bakanlığı: http://www.mfa.gov.tr/kutuphane-genel.tr.mfa adresinden alındı
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. (2013). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü. Ocak 28, 2014 tarihinde T.C. Milli Eğitim Bakanlığı: http://abdigm.meb.gov.tr/eski_site/ikili/anlasmalar.html adresinden alındı
T.C. Resmi Gazete. (2014). T.C. Resmi Gazete Arşiv-Fihrist-Düstur. Şubat 06, 2014 tarihinde T.C. Resmi Gazete: http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx adresinden alındı
Teichler, U. (2012, Bahar). International Higher Education. 67. The Boston College Center for International Higher Education.
The Royal Society. (tarih yok). Kasım 20, 2013 tarihinde The Royal Society: http://royalsociety.org/ adresinden alındı
TİKA. (2014). Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı. Şubat 05, 2014 tarihinde Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı: http://www.tika.gov.tr/tika-hakkinda/1 adresinden alındı
Türkiye Bursları. (2014). Türkiye Bursları Başvuru Şartları. Şubat 17, 2014 tarihinde Türkiye Bursları: http://www.turkiyeburslari.org/index.php/tr/turkiye-burslari/basvuru-sartlari adresinden alındı
Türkiye Bursları. (2014). Türkiye Bursları Burs Olanakları. Şubat 17, 2014 tarihinde Türkiye Bursları: http://www.turkiyeburslari.org/index.php/tr/turkiye-burslari/burs-olanaklari adresinden alındı
Türkiye Bursları. (2014). Türkiye Bursları Değerlendirme ve Seçim. Şubat 17, 2014 tarihinde Türkiye Bursları: http://www.turkiyeburslari.org/index.php/tr/turkiye-burslari/degerlendirme-ve-secim adresinden alındı
Ulutaş, A. (2014). Bir Evrensel Temayül Olarak Kamu Diplomasisi ve Uluslararası Öğrenci Hareketliliği- Burslu Uluslararası Öğrenci HareketliliğininTürkiye'nin Dış Politikasındaki Yeri. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. TC Başbakanlık Yurtdışı Türkle ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
UNESCO. (2012). Global Education Digest. Haziran 2014 tarihinde UNESCO Institute for Statistics: http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/global-education-digest.aspx adresinden alındı
UNESCO. (2014). UNESCO Institute for Statistics (UIS). Şubat 13, 2014 tarihinde UNESCO: http://www.uis.unesco.org/Pages/default.aspx adresinden alındı
Wigmore, T. (2013). The UK doesn't want its foreign students – Germany does. So why do they keep coming here? Kasım 12, 2013 tarihinde Telegraph: www.telegraph.co.uk adresinden alındı
142
Wissenschaft-Weltoffen. (tarih yok). Wissenschaft-Weltoffen. Kasım 12, 2013 tarihinde Wissenschaft-Weltoffen: www.wissenschaft-weltoffen.de adresinden alındı
Yakupoğlu, M. (2014). Türkiye’nin Yükseköğretim Uluslararasılaşma Stratejisi, Avustralya İle Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. TC Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Yılmaz, Y. (2004). Pazarlama İletişimi. İşletme Ders Projesi. Başkent Üniversitesi.
YÖK. (2014). Yüksek Öğretim Kurulu Tarihçe. Şubat 06, 2014 tarihinde Yüksek Öğretim Kurulu: https://www.yok.gov.tr/web/guest/tarihce adresinden alındı
Yonezawa, A. (2009). The Internationalization of Japanese Higher Education: Policy Debates and Realities. Tohoku University.
YTB. (2014). T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Kurumsal Mevzuat. Şubat 17, 2014 tarihinde Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığ: http://www.ytb.gov.tr/index.php/kurumsal/mevzuat.html adresinden alındı
Yunus Emre Enstitüsü. (2014). Yunus Emre Enstitüsü. Şubat 05, 2014 tarihinde Yunus Emre Enstitüsü: http://yee.org.tr/turkiye/tr/kurumsal/enstitu-baskanligi adresinden alındı
Yunus Emre Enstitüsü. (2014). Yunus Emre Enstitüsü. Şubat 05, 2014 tarihinde Yunus Emre Enstitüsü: http://www.yee.org.tr/turkiye/tr/turkoloji adresinden alındı
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı. (2011). Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Verileri. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı. (2013). Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Verileri. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
143
EKLER EK1
Türkiye’de ve Yurtdışında Uluslararası Öğrencilere Destek Veren STK’lar
144
EK2
TÜBİTAK’ın TC Vatandaşı ve Uluslararası Öğrencilere Sağladığı Burslar
145
146
147
EK3
148
149
150
