Ky projekt �nancohet nga fondet e Bashkimit Europian

UJIPRAKTIKA INOVATIVE PER MBROJTJEN E MJEDISIT

MJEDISI, UJI ELEMENT KRYESOR I TIJ

Perku�zime per mjedisin- Teresia e asaj cfare rrethon qeniet e gjalla, cfare mbi to ndikon, dhe cfare ato vete perseri ndikojne- Mjedis quhet e gjithe hapesira qe na rrethon, ne te cilen jetojne njerezit, kafshet dhe bimet, me elementet qe u nevojiten atyre per te jetuar, si uji, toka e ajri. Nepermjet ndikimeve te njeriut, mjedisi rendohet e ndryshohet vazhdimisht. Qellimi i mbrojtjes se mjedisit eshte qe keto shqetesime ne mjedis te jene sa me te vogla, mundesisht mos kete fare.- Sipas kendveshtrimit antropogjen (pra si e shikon njeriu mjedisin) . Mjedisi perku�zohet si gjithe ambientet qe rrethojne njeriun, (uji, toka, ajri, etj) dhe gjithe gjallesat qe jetojne ne to.- Ne ekologji mjedisi perku�zohet si teresia e kushteve te jashtme te jeteses, qe veprojne mbi nje njesi te jetes ne vendin e vet te jeteses.- Ne formen me te sintetizuar, mjedisi eshte teresia e faktoreve percaktues te jetes (duke perfshire kushtet dhe maredheniet �zike, psikike, teknike, ekonomike dhe sociale) 1.2 Uji si element kryesori i mjedisit dhe rolet e tij ne teUji eshte nje nga format e ekzistences se planetit tone. Pa pranine e tij nuk mundesohet jeta ne toke. Ne menyre te permbledhur, ja disa nga rolet qe luan uji si element jetik, kryesor i mjedisit.– Uji eshte elementi i mjedisit te planetit qe komunikon, jep e merr me atmosferen, me ajrin, duke qene keshtu faktor percaktues ne vendosjen dhe ruajtjen e makroekuilibreve ne natyre. – Uji ne formen e oqeaneve, deteve, liqeneve, lumenjve, eshte vend banimi i gjithe �ores dhe faunesse mjediseve ujore (ekosistemet ujore).– Uji eshte element i domosdoshem jetik, kusht ekzistence per njeriun. – Uji eshte jetik per gjithe ekzistencen e botes se gjalle, ai eshte pjesemarres ne procesin e fotosintezes, pra te prodhimit te lendes organike, ai eshte gjithashtu mbartesi i kriprave minerale, te domosdoshme ne procesin e fotosintezes, uji eshte pjesemares ne proceset �ziologjike ne gjithe organizmat e gjalla.– Uji ne plazhe eshte mjedis pushimi e rehabilitimi per njeriun.– Uji me masen e vet gjigante dhe me gjendjen e tij ne levizje eshte burim i pashtershem dhe i rinovueshem energjie.– Ujrat siperfaqesore ne natyre jane mjedis lundrues, pra mjedisi ku kryhet masivisht transport.

QARKULLIMI I

UJIT NE

NATYRE

Qarkullimi i ujit ne natyre ndjek pak a shume tre skema : 2.1 Skema e qarkullimit te ujit ne hapesiren mbi siperfaqet ujore.- Avullimi i ujit prej siperfaqes se oqeaneve, deteve, liqeneve, lumenjve, prej kurorave te bimeve. - Kalimi I avujve te ujit ne shtresa te larta te ajrit, deri sa ndeshen ne rryma ajri me temperature me te ulet.-Kondensimi i avujve te ujit, krijimi I reve.- Shkarkimi prej reve i ujit ne formen e reshieve. - Renia e shiut direkt mbi siperfaqet ujore mbyll ciklin.2.2 Skema e qarkullimit te ujit ne hapesirat mbi siperfaqe te zhveshura.– Renie e shiut mbi siperfaqe stere. Pjesa e reshieve qe bie mbi siperfaqe toke vazhdon ciklin. - Nje pjese e ujit te reshieve, ajo qe bie mbi siperfaqe te papershkueshme prej ujit, grumbullohet ne rjedhje e siper duke krijuar vija uji, reke, proska, perenj (ose ne zonat urbane uji kalon nepermjet sistemit te mbledhjes se ujrave ne kolektoret e prej andej ne perenj e lumenj). - Gjithe keto rjedhje siperfaqesore te perkohshme derdhen ne lumenj e prej andej ne liqen, det, ose oqean. Mbyllet edhe ketu cikli per nje sasi te konsiderueshme te ujit te reshieve. Nje pjese vazhdon edhe me tej.Ka dhe nje pjese te reshieve qe ndjek me tej nje rruge edhe me te gjate. Ajo pjese e reshieve qe bie mbi siperfaqe te pershkueshme prej ujit, deperton ne thellesi duke lene rruges permbajtjen ne te te trupave te ngurte, deri sa arrin ne ujin nentokesor. Ky uje, vende – vende shfaqet ne siperfaqe nepermjet atyre qe i quajme burime. Jane keta burime edhe ushqimi �llestar dhe shkaku i pare i krijimit te rjedhjeve siperfaqesore te vazhdueshme – lumenjve.2.3 Skema e qarkullimit te ujit ne hapesirat mbi pyje.– Renie shiu mbi pyll, mbi kurorat e drureve. Teresia e kurorave te drureve perballon e para energjine kinetike te pikave te ujit, duke mos i lejuar keto te shkepusin grimca nga toka qe uji me pas i merr me vete.

Uji i pijshem qe perdoret per konsum nga komunitete njerezish duhet detyrimisht te plotesoje disa standarte pastertie. Nisur prej ketu sot uji i pijshem sigurohet ne dy menyra. E para, dhe kjo perdoret masivisht ne vendin tone, eshte sigurimi i ujit te pijshem prej ujit nentokesor. E dyta, uji I pijshem sigurohet prej ujit siperfaqesor, por ne kete rast ky kalon ne nje process teknologjik pastrimi deri sa arrin standartet. Pra, ky produkt jetik per njeriun vjen ne sherbim te tij direkt si nje burim natyror ose si nje burim natyror I perpunuar.

- Nje pjese e ujit qe bie mbi kurorat e drureve depozitohet perkohesisht atje dhe nepermjet avullimiti kthehet natyres, ajrit. - Pjesa tjeter mberrin ne siperfaqen e tokes pyjore, ku depozitohet perkohesisht. Toka pyjore mund te perfytyrohet si nje sfungjer gjigant qe ka kapacitet ujembajtes deri 10 here me te larte se toka bujqesore. - Prej ketu uji deperton ne thellesi (pra nuk lejon ne nje mase te konsiderueshme krijimin e rjedhjeve siperfaqesore dhe mbylljen shpejt te ciklit, sikunder u shpjegua me lart). Gjate depertimit ne thellesi uji ne pyll kalon neper 3 �ltra gjigante, �ltrin �zik, �ltrin kimik dhe �ltrin biologjik. Filtri �zik eshte struktura e tokes, vecanerisht pjesa argjilore .Filtri kimik perfaqesohet nga �ksimi prej siperfaqes se shkembit amnor te joneve te elementeve te ndryshem qe permbahen ne uje. Filtri biologjik, rrenjet e bimeve kapin gjithe elementet minerale qe sjell uji me vete, qe bimet I kane te nevojshme per procesin e fotosintezes. – Mberritja e ujit te paster ne bazenet e ujrave nentokesore. – Dalja vende – vende e ujit nentokesor ne siperfaqe, burimet. Prej ketu ai rjedh dhe formon keshtu �llimet e lumenjve.

UJI I PIJSHEM

NDOTJA E UJRAVEUjrat e perdorur dhe ujrat e zeza ndotin ujin ku shkarkohen ne gjendje te patrajtuar.Hedhja e mbetjeve familjare dhe atyre industriale ne ujrat e rjedhshme dhe liqene, i ndot ata.Uji teknologjik pas perdorimit industrial, i ngarkuar me ndotes te ndryshem kimike, i ndot ujrat ku shkarkohet.Mjetet lundruese motorike ndotin ujin e liqeneve.Ndotjet e ajrit percohen prej ujit te reshieve ne ujin e liqeneve dhe lumenjve, duke i ndotur ato.Fenomeni i erozionit shkakton ndotjen e ujrave me prurje te shumta te ngurta.

Nr. Treguesi I ndotjes Njesia Norma I Tregues te analizave mikrobiale 1 Bakterie patogjene Nuk lejohen 2. Viruse patogjene Nuk lejohen 3 Protozoarre patogjene Nuk lejohen 4 Helminite patogjene Nuk lejohen II Tregues te analizave fizike 5 Shija Nuk lejohet 6 Era Nuk lejohet 7 Turbullira Nuk lejohen 8 Ngjyra Nuk lejohen 9 Mbetje e thate pas nxehjes ne 180 grade

Celsius mg/l 500

III Tregues te analizave kimike 9 Amoniak Nuk lejohet 10 Nitrite Nuk lejohen 11 Klorure mg/l 25 12 Sulfate mg/l 25 13 Nitrate mg/l 25

Standarti i ujit te pijshemUji i pijshem duhet te jete i paster. Perndryshe, ai kthehet ne burim semundjesh. Semundje qe shkaktohen nga uji I ndotur jane malarja, kolera, onkocerkoza, diarrete, etj. Shkaktare te ketyre semundjeve jane mikrobet patogjene qe grupohen ne bakterie, viruse, protozoarre dhe helminite. Te demshme per shendetin e njeiut jane edhe ndotje te tjera me natyre �zike dhe kimike. Te tille tregues te ndotjes se ujit lidhen me shijen dhe eren e tij, turbulliren e tij, ngjyren, ph, etj.Jane nje numur substancash kimike qe lejohen ne nivele minimale (disa milligram apo microgram). Jane se fundi nje grup tjeter substancash kimike qe nuk lejohen fare te permbahen ne ujin e pijshem. Pra si konkluzion mund te themi se uji I pijshem duhet t’I nenshtrohet rregullisht, minimalisht tre llojeve te analizave, analiza mikrobiale, analiza �zike, analiza kimike. Cfare perfaqesojne keto analiza dhe ne perputhje me standartet shteterore, paraqiten permbledhur ne tabelen ne vijim.

SI TA MBROJME DHE MIREPERDORIM UJIN Me pas, masat mbrojtese liberalizohen me rritjen e rezes. Faktori kryesor mbrojtes e prodhues per nje uje cilesor, sikunder u shpjegua ne kapitullin e dyte eshte pylli. Sikur te mbronim pyjet, te permiresonim gjendjen aktuale te demtuar te tyre, te nderhynim me pas ne te ardhmen me shume kujdes, do te benim per vete jeten e komunitetit nje nga sherbimet me te vyera. Aspekti teknik. Eshte lehtesisht I kuptueshem. Gjithe rrjeti i ujesjellesit duhet mbrojtur e mirembajtur ne vazhdimesi. Veprat e marrjes (kaptazhet), rrjeti i jashtem deri tek depoja, depoja, rrjeti I brendshem, duhet te jene plotesisht te

6.1 Mbrojtja dhe mireperdorimi i ujit te pijshem Mbrojtja e ujit te pijshem ka dy aspekte kryesore, ate mjedisor dhe ate teknik. Aspekti mjedisor. Ketu duhet te shpjegojme qe merret ne konsiderate nje rast konkret, pra nje ujesjelles i nje qendre te banuar. Ketu perseri merret ne konsiderate uji nentokesor si burim i sigurimit te ujit te pijshem. Keshtu ndodh ne rajonin tone.Pellgu natyror ujembledhes i rezervuarit ujor nentokesor prej ku behet furnizimi I ujit te pijshem duhet te ruhet nga ndotjet ne siperfaqe. Ka disa zonime. Zona e mbrojtjes strikte eshte ajo afer burimeve, apo pompave.

izoluara nga ambjenti I jashtem, pra te jene plotesisht te mbrojtura nga agjentet ndotes te ajrit, tokes, ujrave te tjera.Cdo difekt ne rrjet duhet diktuar sa me heret dhe te riparohet ne kohe per te pasur humbje teknike minimale. Rrjeti i jashtem duhet gjithmone te jete i futur mbi 40 cm nen toke.Kjo mundeson qe uji te ruaje temperature e daljes nga burimi. Cilesia e ujit eshte e lidhur derejtperdrejt me temperaturen e tij. Ai duhet te mberrije tek konsumatori me temperature 4 – 9 grade, per cka u shpjegua me lart.

EKOSISTEMET AKUATIKE (UJORE) Ekosisteme akuatike jane ato ekosisteme mjedisore qe jane vendosur ne brendesi te masave ujore, ne formen e liqeneve apo lumenjve per rajonin tone. Keta jane ekosisteme te ujrave te fresketa.Ne rajonin e Korces mund te vecojme keta ekosisteme ujore :- Ekosistemi ujor i liqenit te Ohrit;- Ekosistemi ujor i liqeneve te Prespes;- Ekosistemi ujor i lumit Devoll;- Mund te permendim gjithashtu ekosisteme ujore qe i perkasin bazeneve ujore te krijuar nga aktiviteti njerezor, rezervuaret ujites. Me i rendesishmi per t’u permendur ketu eshte ekosistemi ujor i rezervuarit te Gjancit.– Permendim gjithashtu edhe nje tip te vecante ekosistemi, ekosistemi I tokave te lageta. Pra nje ekosistem I ndermjetem midis ekosistemit tokesor dhe atij ujor. Ketu permendim disa siperfaqe ne territorin e parkut te Drilonit.

- Elementet ushqyes. Nje mjedis ujor i pershtatshem duhet te kete nje permbajtje te ekuilibruar te elementeve ushqyes si hallke e pare e zinxhirit te te ushqyerit. Keta elemente sigurohen kryesisht prej tretjes ne ujin e liqenit te shkembit amnor te fundit e brigjeve te liqenit. Jane kryesisht komponime karbonatike te kalciumit dhe magneziumit. Fosfori dhe azoti jane jetike. Shqetesim eshte fosfori me permbajtje te larte.(norma 10 – 20 mg /l). Prania me shumice e tij, qe vjen nga ndotjet, rrit algat blu te gjelbra qe, nga njera ane shtojne prodhimin e lendeve helmuese per qeniet e tjera te ekosistemit dhe nga ana tjeter varferojne oksigjenin per to.– Mikro�ora ujore. Fitoplanktoni eshte hallka e pare e ushqimit, permbledh diatomete, algat e gjelbra, algat blu te gjelbra, peridinitet - vecanerisht te perhapura ne Prespen e vogel keto,- etj, gjithsej rreth 80 mikroalga. - Flora ujore.Ekosistemet ujore te liqeneve te Ohrit dhe Prespes jane vendbanim i nje bimesie te pasur dhe te larmishme. Ne to jetojne rreth 70 bime ujore. Mund te permenden disa bime te rralla per vendin tone si Trapa natans, Utricularia vulgaris, Nymphaea alba, etj. Kallamat (Phragmites australis) jane gjithashtu bime te ketyre ekosistemeve.

– Fauna ujore - Ihtiofauna. Perfaqesohet nga lloje peshqish qe u perkasin kater familjeve, dy prej te cilave perfaqesohen me vetem nga nje llo.Familja Cyprinide, permenden llojet krap, skorbuz, klen, cironke, mrene, etj. Familja Cobiditae, mrena e eger. Familja Salmonidae, korani, belushka. Familja Anguidae, ngjala. Vetem dy raste qe shpjegojne ndikimin e ndotjeve te ujit deri ne zhdukjen e llojeve te peshkut. Skorbuzi rrezikohet te zhduket mes te tjerash edhe prej faktit

Nxenes, c’do te thote per ju mireperdorim i ujit te pijshem?

Nxenes, tregoni aksione, menyra veprimi, moeveprime qe realizojne mbrojtjen dhe mireperdorimin e ujrave te rajonit tone !

se ky lloj folezon ne breg te liqenit, ne nje vend ku derdhet uji i fresket i nje peroi te vogel qe vjen nga mali. Kur u aktivizuan punimet minerare lart dhe inertet hidheshin pa kriter mbi siperfaqe, uji �lloi te ndotej ndjeshem, i ndotur mberrinte, madje i ngjyrosur ne kafe, edhe ne derdhjen ne liqen. Pak kohe me pas ky lloj nuk folezonte me ketu, haset rralle e me rralle ne liqen. Ngjala ne liqenin e Prespes se vogel hasej ne menyre masive dhe sot nuk gjen asnje individ.Ndotjet jane te shumta, rrezikimi i jetes se gjalle ne liqene eshte i madh. Ka edhe nje permiresim te ndjeshem, Eshte bere tashme kanalizimi dhe perpunimi I ujrave te perdorur te qytetit te Pogradecit dhe te disa fshatrave bregliqenore. Kjo ka pastruar ndjeshem ujin e liqenit te Ohrit. Aktiviteti i peshkimit.Aspekt tjeter i rendesishem per ekosistemet ujore te liqeneve te Ohrit dhe te Prespes eshte aktiviteti I peshkimit. Jo gjithmone respektohet kalendari i peshkimit, mungon kontrolli i rregullt i sasive te peshkuara, perdoren edhe metoda te ndaluara peshkimi. Ekosistemi ujor i lumit Devoll.Flora dhe fauna e ketij ekosistemi eshte gjithashtu e pasur, por eshte me e kercenuar nga ndotjet. Ndotja e lumit Devoll ne pikpamje sasiore shkaktohet kryesisht prej fenomenit te gerryerjes se brigjeve, te tokes bujqesore. Kjo ndodh sidomos ne dy segmente, ne pjesen e siperme, ne rrugen e tij permes territorit te komunave Miras dhe Hocisht, dhe, ne pjesen Maliq – Moglice. Ndikojne me pas edhe shkarkimet e mbetjeve familjare dhe shkarkimeve te tjera ne lume.