7/27/2019 Turk Sinemasinda Kadinin Degisen Imgesi

1/3

DEUHYO ED 2012, 5 (2), 79-81

Dokuz Eyll niversitesi Hemirelik Yksekokulu Elektronik Dergisi http://www.deuhyoedergi.org

79

Trkiye Sinemasnda Kadnn Deien mgesi* Zuhal etin ZKAN

zetToplumlar sanayileme ve kentleme srecine girdiklerinde toplumsal yaplar da btnyle deiime uramaktadr. Trkiyede degeleneksel ky ailesinin birok zellikleri deimi, kentsellik kazanmtr. Ancak ksmen de olsa geleneksel zellikler de srmektedir.Balk paras, kan davalar, namus cinayetleri, akraba evlilikleri gibi feodal zelliklerin ise nemi azalmtr. Gnmzn modern (postmodern) toplumsal yaps kiisel yaamlardaki kendi kendine yeterlilik gc , aile yapsnn kiilere ykledii sorumluluk ve davranmodellerini de deitirmitir. Bunun sonucunda da aile kurumunun yaps, snrlar deiime uramtr. Geleneksel Trk sinemasnda aile"korunmas, yceltilmesi gereken bir kurum olarak ilenir." Aile ii dzen bozulmaz; baba, evin reisi, maddi gc elinde bulunduran, tatl

sert kimlii ile n plandadr. Anne, geleneksel kalplar dahilinde evi ve ocuklar iin her trl fedakarl yapabilecek gte, ama eininboyunduruu altnda ikinci plandadr. ocuklar da cinsiyetlerine gre ayn kimlikleri tekrarlarlar. Aile birliinin, kurumsal yapsnnkorunmas iin dinsel ve geleneksel yaklamlar daima destekleyici ve etkin niteliktedirler. Bu genel ereve iinde Trk sinemasnda aile,daima varln korumutur.Ve kadn Trk Sinemasnda 1980li yllara gelene kadar namuslu anne-ahlaksz kt kadn ikilemini bir trlaamam, bir karton tip, bir prototip olarak varolma sorunu yaamtr.Anahtar Kelimeler: Trk Sinemas, Aile, Kadn

AbstractThere are many different types from traditional extended to nuclear or single- parent families in Turkey. Through the industrilization processin Turkey; mechanization among with the dispersion and the excessive fragmentation of the agricultural estates have caused many changessuch as immigration from the rural to urban. Urbanization in that period of time has made the Turkish family obtain modern characteristics.Family has been portrayed as an institution to be protected and glorified in traditional Turkish Film. The order in the family is solid andthe father who has the economic dominance with an understanding but firm personality is the primary authority figure as the patriarch. Themother, within the traditional model, is always strong and dedicated enough to do anything, make all the sacrifices needed for her familydespite the fact that she is opressed by her husband. And the children display their gender identity accordingly. Woman in Turkish Cinema

couldnt pass over the pure mother-immoral prostitute dilemma until 1980s and struggle with her existing problem.

Geli tarihi:25.03.2012 Kabul tarihi: 06.04.2012

rkein egemen olduu sosyoekonomik yaplanmaiinde retimin ve paylamn nitelii eitliki ve

komnal olmaktan uzaktr. Nitekim yeni yaplanmadaerkek, kadn alabildiine ezerek aalam, zgrlnelinden alp toplumsal konumunda byk bir altste yolamtr.

Yeni dzenin, insan onuru ile badamayan yenidn biimlerinin bir ksm kadnlarla ilgiliydi ve budn biimi iinde kadna biilen deer, onun ikincil ve

aa konumunun kendisi ve toplum tarafndan kabulngarantilemekteydi.

Kadnn toplumsal konumu, kendisi dnda, toplumsalilikiler ve bu ilikiler iindeki kurumlar araclyla belir-lenmektedir. Kltr endstrisi durumuna gelen kitleiletiim aralar kitle kltrnn srdrlmesine ynelikhizmet vermekte, popler kltr de kitle kltr iinekerterek yabanclama olgusunun rtlmesine nedenolmaktadr. rtlen olgulardan birisi de, kadnn yaknevresine olan yabancl bir yana, insan kimliineerimesine birincil olarak engel olan kendine bileyabanclam olmas gereidir. Kitle iletiim aralarnnrettii mitolojiler, kadnn temelde hi deimeyecek

toplumsal konumunun srdrlmesine yneliktir.(Pieper,1999)amzda, medya tekeli altnda bir kltr ortamyaanrken, kitle kltr ve popler kltr rnlerinin,kadn dzen karssnda edilgen bir konumda tutmayahizmet verdii grlmektedir. Kadnn kendi zihinseletkinliini gerekletirmesi ve iletiim ortamna kendisiadna katlabilmesi asndan Habermas'n ideal iletiimetii" uygulamas nemli bir kaynak oluturmaktadr.Habermas, iletiimsel eylemi, evrensel normlaraulaabilecek bir aklclk olarak tanmlamaktadr. deal biriletiim etii uygulamasnda, konuan ve eylemde bulunan

*Yard. Do. Dr., Dokuz Eyll niversitesi Gzel SanatlarFakltesi Film Tasarm Blm

herkesin iletiim ortamnda yer almas, herkesinnermelerde bulunabilmesi ve sorgulayabilmesi , karlkleletiriye ak bir dayanmsa ortamnn bulunmasgerektiini belirtmektedir. letiim etii asndan, evrenselnormlara ulaabilmenin aklcl, 'herkesin karlarngzetecek bir karlkl tatmin , tm katlmclarn onaynalan ahlaki kurallarn geerlilii, zgr davranma ileoluturulan ortak rza' ilkelerinin benimsenmesinedayanmaktadr (Williams 1993: 65).

Mac Kenzieye gre, kadn ve erkek arasndakifarkllklar doumdan itibaren egemen ideolojitarafndan glendirilmekte ve bu yolla etkili birtoplumsal denetim salanmaktadr. (Yksel, 200).

Ataerkil toplumsal dzenin egemen deerlerierkeklii sarmalayan niteliklerle rtr. erkeklik birbiyolojik cinsiyet olarak erkein toplumsal yaamdanasl duyup dnp davranacan belirleyen ondansalt erkek olduu iin beklenen rolleri ve tutum allarieren bir pratikler toplamdr (Atay, 2004)

Kadnlar, kendilerine yeten birey olma ze-lliklerini tayan niteliklerde yetitirilemezler. Bam-sz ve zgvenden yoksun braklrlar. Yaamlar aile

ocuk ve koca ekseninde kuruludur. Varolular bir-bakas araclyla belirlenirken erkeklerin varolu-lar bamszlk g ve baar zerinedir. Erkeklermeslek sahibi olmal, karar veren olmal, ailesinikorumal, yaamsal sorunlarla ba etmeli dolaysylada gl olmaldr. Bu durumda deiik alardankadn da erkek de teslim alnm durumdadr.

Trk geleneksel kltrnde aile kurmak esas amatr.Trkiyede aile yapsna baktmzda geleneksel bykaileden, ada kk aile ve tek ebeveynli ailelere kadareitlenen farkl aile tipleri grlmektedir. Trkiye'deCumhuriyetle birlikte toplumsal sanayileme ve ehirlemegibi sosyal ve ekonomik yapda kkl deiimler olmutur.

Tm bu deiimlerin sonucu olarak toplumu oluturanbireylerinin statlerinin ve rollerinin de deitii ve budeiimin zellikle kadnlarn toplumsal konumlarndadaha hzl bir ekilde etkili olduu grlmektedir.

E

7/27/2019 Turk Sinemasinda Kadinin Degisen Imgesi

2/3

DEUHYO ED 2012, 5 (2), 79-81

Dokuz Eyll niversitesi Hemirelik Yksekokulu Elektronik Dergisi http://www.deuhyoedergi.org

80

Trkiye'de aile alternatifsiz bir kurumdur. Ekonomikilevini yitirse bile tm sevgi ve remee dayal ilevler veiliksiler halen aile iinde yrtlr. Bu durumda birkiinin, zellikle de bir kadnn aile dnda kendine birkimlik aramas olaanst zordur. Ailenin koruyucukabuundan yoksun bir kadn marjinal bir duruma itilir,toplum d kalr (Arat, 1992).

Kadnlarn almsa hayatna girmelerinde eitimdzeylerinin ykselmesi byk bir etken olarak grl-

mekte, ancak ekonomik zorunluluklarn temel neden oldu-u dnlmektedir. Kadnlarn ev ve aile sorumluluk-larn her zaman ncelikli grd ve toplumun dakadndan bunu bekledii bir gerektir. Kadnlarn, toplumonlar nereye yerletiriyorsa ancak o alanda alma vebelli bir noktaya kadar ilerleme anslar olduu ortadadr.Erkek egemen toplumlarn temel rntleri olan bakirelik-sadakat- erkek ocuk tercihi gibi olgular Trk toplumundada, ahlaki adan cinsiyetler arasndaki ifte standardbelirlemektedir. Cinsiyetler aras eitli ilikilere yaklambelirleyen balca ilkelerden birisi de namus olgusudur.Bu olgu erevesinde cemaatin saflnn ve Kimliinintemel garantisi kadnn namusudur (Kurtarc, 2002).Ataerkil toplumsal dzende kadnn namusu zerindedenetimin yitirilmesi ayn zamanda kltrel dengelerin dealtst olmas anlamna gelmektedir (Sirman, 1989).

Gerek krsalda yasayan ve hem evlerinde hem detarlalarda alan kadnlarn, gerekse byk ehirlerdeevleri dnda fabrika isilii, temizlik gibi islerde alankadnlarn ekonomik ve sosyal ynden bamszolmadklar grlmektedir. st ya da orta snftantoplumda nemli statlerde bulunan kentli kadnlar isemesleki ya da ekonomik adan esleriyle eit olmalarnakarlk erkee baml bir yap sergilemektedir.

Trk aile yapsnda kadna verilen roln deimesininancak kadnn bilinlenmesi, glenmesi, rgtlenmesi vekonumunu deitirme ynnde destek alarak aba gster-mesiyle uzun bir sre iinde gerekleebileceini syle-mek mmkndr.

Yeni bir kltr yaplanrken, bu kltr besleyen veyanstan gler ise; filmler, romanlar, dergi ve gazeteler,yeni mzik trleri vb. gibi ksaca tm kitle iletiim aralarve sanat rnleridir. Kitle kltrne hizmet eden yazn veiletiim aralar, kadn dzenin uyumlu bir yesi olarakyasamay semeye zorlamaktadr.

Bu genel ereve iinde Trk sinemasnda aile, daimavarln korumutur. Trk sinemasnda aile "korunmas,yceltilmesi gereken bir kurum olarak ilenir." Aile iidzen bozulmaz; baba, evin reisi, maddi gc elindebulunduran, tatl sert kimlii ile n plandadr. Kadnlarntoplumda ve aile iinde ikincil rol kabul ettiklerigrlmektedir.

Anne, geleneksel kalplar dahilinde evi ve ocuklariin her trl fedakarl yapabilecek gte, ama eininboyunduruu altnda ikinci plandadr. ocuklar dacinsiyetlerine gre ayn kimlikleri tekrarlarlar. Ailebirliinin, kurumsal yapsnn korunmas iin dinsel vegeleneksel yaklamlar daima destekleyici ve etkinniteliktedirler. Trk sinemasnda ise, kadnn temsil biimimelodram anlats iinde erkek egemen ideolojininkendisine bitii deerler ve sembollerle yer almaktadr.

1960l yllarda toplumu ve toplumsal yapnn temelbirimlerinden olan aileyi, zellikle de kadnlar veocuklar ynlendirmede sinemann nemli bir yeriolmutur. Gerekte olduu gibi evli kadnn toplumda dahasaygn bir yeri vardr. Herhangi bir nedenle yalnz yasayan

kadna hep bir kukuyla yaklalmakladr. nkgszdr, basnda onu koruyacak bir erkek yoktur.Gurbet Kular (Halit Refi-1964) filminde evlenmevaadiyle kandrlan tara kkenli saf gen kz sevdii erkektarafndan terk edildii iin intihar eder. nk onun ask,ancak evlenmesi ve iyi bir ev kadn olmasyla toplumtarafndan onaylanacaktr. Krk Metrekare Almanya(Tevfik Baser-1986) evlenen kadn kocasnn denetimi vekorumas altndadr, kadnn yasama alan bile kocas

tarafndan belirlenmektedir. Bu durum, Trk toplumyapsnn erkek ve kadn iin belirledii rollerin ve ahlakanlaynn sonucudur. (Knkolu, 2000)

Altml yllarda filmlerde Kadnlar melodram kalplariinde faziletli anne ve dokunulmam sevgili olarakidealize edilmektedir. Bunun dnda kalanlar ise ktkadn, seks bombas, erkeklemi kadn, isterik kadn,gizemli cinsellik rnei kadn v.s. olarak tek boyutlu, iyiya da ktdr.(Kalkan, 1988).Evdeki hiyerarik dzeni, esler arasndaki sevgi ba biledeitirmemekte; ayn durum, Trk filmlerinde uruna hereyden vazgetikleri yce asklarna ramen kadn ve erkekkahramanlarn iliksilerinde de grlmektedir (Esen, 1996)Kadnlar cinsiyete dayal bir toplumsal dzenlemeninsonucu olarak retim alanna fazla katlmazken, almahayatnda yer alsalar bile yine toplumun onlara uygunbulduu alanlarda ve ounlukla erkeklerden daha dkstatdeki islerde yer almaktadr. Toplumun ahlak kurallarkadn ve erkek iin farkldr. Kadnlara daha kat, baskcve aalayc kurallar yklenilmektedir.

Trk sinemasnda birok filmde, kadnn bu toplumsalyapy yanstacak ekilde toplumda ve aile iinde ikincilrol kabul ettikleri grlmektedir (Altndal, 1985).Bin dokuz yz Seksenli yllara kadar Trk filmlerindeoluturulan kadn tiplemeleri, iyi kadn ve kt kadnolmak zere iki snftan olumaktadr. "Kadnlar yanamuslu, evinin kadn, ocuklarnn anas, cinselliiolmayan ( kendi cinsel tercihleri olmayan ), sevgi dolu.srekli balayan, ezildiini hissetse de gzyalarn iineaktp evin mutluluunu bozmayan kadnlardr. Ya dacinselliinden baksa bir eyi olmayan, kt, mutluyuvalara dman, erkekleri kt yollara srkleyen vampkadnlar (Esen,1996).Ancak bu dnemde toplumsal gereki ynelimin rnolarak ortaya kan baz filmlerde kadnn bu kalplarndnda ele alnd grlmektedir. 70li yllarn ortalarn-dan balayarak kalplarn dna kld ve iyi kadn tipinitemsil eden masum kzlarn soyunduu grlmektedir.Kadnn kiiliinin yok edildii ve vcudunun bir nesneolarak erkeklere sunulduu bu filmlerde, erkekler egemen-liklerini ve glerini kadn kiilii ve bedeniyle yneterek,hatta rseleyerek ortaya koymaktadr. iddete dayal bircinsel yaklam sergilenmektedir. Erkein kadn zerin-deki egemenlii ve g gsterisi, bu duruma kadnn tepki-sizlii ile kadn ve erkein toplumdaki konumu srdrl-mekte, hatta kadnlara uygulanan bask ve iddet olaangsterilmektedir.

1980lerden sonra televizyonun da etkisiyle toplumsaldeimelere paralel olarak Trk sinemasnda star kadnoyuncularn soyunmaya balamalar ile iyi ve ktkadnlarn ayr ayr temsil edildii filmlerin yerini her

ikisinin zelliklerini belirli llerde stnde toplayan tekkadnl filmler almtr. Bu filmlerde kadnn da toplumsalkonumu ve ona yklenen rol nedeniyle yasad sorunlar,kendine ve evresine yabanclamas ancak sisteminuyumlu ve aresiz bir yesi olarak konumunu srdrmeye

7/27/2019 Turk Sinemasinda Kadinin Degisen Imgesi

3/3

DEUHYO ED 2012, 5 (2), 79-81

Dokuz Eyll niversitesi Hemirelik Yksekokulu Elektronik Dergisi http://www.deuhyoedergi.org

81

almas bakmndan sergilendii grlmektedir. (Kalkan,1988).

Krk Bir Ak Hikayesi (1981) mer Kavur, KakDman( Bilge Olga-1984 ), Kurbaalar(erif Gren-1985), Teyzemde (Hafit Refg-1986). Bu filmler kadnn,aresizliini, yaad hayatn bouculuunu izleyicisinehissettirebilmekte ancak zm retememektedir.

90'larda marjinalite ve nostalji n plandadr. 90'lardaekilen filmlerde, pop sarkcs ya da manken olarak

medyatik olan kadnlarn oyuncu olarak karsmza ktgrlmektedir. Bu yllarda zel olarak kadn filmlerindensz etmek mmkn deildir. Ancak popler filmlerdekadnn toplumsal konumu olumlanmakta veya olduu gibiyanstlmaktadr. Bu filmlerde kadnn sorunlar ve mut-suzluklar yalnzca maddi olanakszlklardan kaynaklan-maktadr. Her Sey ok Gzel Olacak (mer Varg- 19-98)

90'larda Popler filmlerde kadnn toplumsal konumuolumlanrken bamsz ynetmenlerin yaptlarnda siste-min eletirisi iinde kadnn konumunun da sorgulandgrlmektedir. Bu yeni sinemaclarn filmleri, yalnanlatmlar ile dikkat ekmitir. Kk bteli tantmlarile fazla ses karmadan ilerleyen ynetmenler oldukasnrl olanaklarla festivallerde ses getiren filmlerretmilerdir. Klasiklemi sinema anlayndan ve pop-ler olma kaygsndan uzak durmulardr. Seyircilerinbeklentilerinden ok kendi kayglarna ncelik vermiler-dir. Ortaya kan rnler sradan insann gnlkyaamndaki ayrntlara deinen, fantastik elerden uzakdurarak gerekilik etrafndan rgtlenen olay rglerineyer veren yaplara sahiptir. Ynetmenlerin dier bir ortakynleri de minimalist yaklamlardr Filmlerde gelenekselkarakterler deil, anti kahramanlar belirleyicidir. Arlklolarak karakterlerin i dnyalarn n plana karanyklere odaklanlmtr.

2000li yllarda niceliksel artn iinde oldukageni bir trsel dalm dikkat ekicidir. Trk sinemasson retimleriyle yaadmz toplum hakknda gr-mezlikten gelemeyeceimiz ipularn barndrmak-tadr. Greceli de olsa kadnlardan yola kan veyaonlarn konumunu sorgulayan filmlerin son drt, beylda artm olmas dikkat ekicidir. Yaadmz top-lumda kadn olmak bulunduunuz snfa, ait olduu-muz corafyaya gre birok anlama geliyor. KadnTrk Sinemas'nda hep ikincil konumda gelenekselrollerle kuatlm bir ekilde resmedilmitir. Kadna,filmin anlats iinde hep ekonomik olarak erkeine

(baba-koca) bal-baml, isteklerini ortaya koyama-yan, cinselliini zgrce yaayamayan bir profilizilmitir. Son dnem Trk filmlerinde ise kadn,'postmodern kimlii' ile karmza kmaktadr. Gele-nekselden moderne, modernden geleneksele doruakkan bir zellik gsteren kadn temsili bu anlamdabir deiimi de gndeme tamaktadr. Ancak yine dekadnlar kendi istekleri iin her ne kadar abalasalarda, sonuta nihai karar sistemin kendisi ve glaktr olarak da erkekler sylemektedir (Ylmazkol,2011; Akbyk:http://www.cinedergi.com/sayi/18/18/69.htm).

SONU

Sanat tarihin tankln yapar, iinden kt toplumsaliliksileri ve bu ilikiler iindeki insan anlatr. Sanatgerekliin ortaya konulmasnn bir arac, bir dilidir.

Her sanat gereklii kendi snrlar ierisinde kendisembolleriyle ortaya koymaya alr. Sanatn tarihe

tanklk edebilmesi, dnyay tasvir ederken, belli birzaman ve uzam dilimi iindeki insan anlatrken insannmahrum brakld, yoksunlatrld konular da sergile-yebilmesiyle gerekleebilecektir. Sinema toplumsal yap-y, bu yap iindeki aileyi ve aile yelerinin toplumsalkonumlarn kimi kez onaylayarak, konularn dzenin veanlamlandrma biimlerinin srdrlmesi ynnde olutu-rarak, kimi kez de deimesi gereken unsurlar gstererekkitleler zerinde etkinliini srdrmektedir.

Toplumsal yapda nemli deiimlerin yaand herdnemde, sinemada, yeni toplumsal snflar ve farkl ka-dn kimliklerini temsil eden tiplemeler yaratlarak toplum-sal yap iinde kadnn durumu ortaya konulmaktadr.Toplumsal yaamn tm alanlarndan beslenen ve insansorunundan soyutlanamayan sinema da bir sanat olarak,toplumsal gelime ve deimelerin iindeki insan anlat-maya, onun hayal ve dnce dnyasn amaya ve onuzmlemeye almsaldr.

KAYNAKAArat N. (1992). Trkiye'de Kadn Olgusu. Say Yaynlar,

stanbul, s.63Altndal A. (1985). Trkiye'de Kadn, Sre Yaynlar, s.152Akbyk S. (2011). Yeni trk sinemasnda kadn filmleri.

http://www.cinedergi.com/sayi/18/18/69.htmBirYldz E. (1993). Sofr Nebahat m Olalm Kk

Hanmefendi mi?. Marmara letisim Dergisi, 4, 14Cumhuriyet Dneminde Trkiye Ansiklopedisi, Cilt:5, letisim

Yaynlar, 1983, s.1191Esen . 81996). 80'ler Trkiye'sinde Sinema, Mays, s.6-12Kayal K. (1994). Ynetmenler erevesinde Trk Sinemas,

Ayyldz Yaynlar, Ankara s.26Knkoglu C. (2000). Memleketiyle Ayn Dilden Konusmak.

Yeni nsan Yeni Sinema, 7, 17-22Pieper A. (1999). Etige Giris, :Veysel Atayman-Gnl Sezer,

Ayrnt Yaynlar, st. s.19-21Saglk M (1996). Kk Hanm'n Toplumsal Varolusu. 25. Kare,15,45

Trkolu N. (2000). letisimde Aktre. 1.letisimKongresi,ss.151

Williams R. (1993). Kltr, :Suavi Aydn, mge Kitabevi, s.64-65

Ylmazkol (Ed.) (2000). Sonras Trk Sinemas'na EletirelBak, Okur Kitapl, Okur Kitapl, 286