Türkiye'de İklim

TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI A. SICAKLIK

Türkiye'de sıcaklık, kıyılarda enlem farkına, iç kesim­lerde ise denizden uzaklık, yükselti ve yer şekillen gibi faktörlere bağlı olarak değişir.

1. Yıllık Ortalama İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı

Sıcaklık yıl içinde Türkiye'nin her tarafında aynı değil­dir. En düşük ortalama sıcaklıklar Kuzeydoğu Anado­lu'da görülür. En yüksek ortalama sıcaklıklar, Güney­doğu Anadolu Bölgesi'nin güneyi ile Akdeniz kıyıların­da görülür. Bu kesimde yıllık sıcaklık ortalaması 18 °C'nin üzerindedir. En düşük sıcaklık ile en yüksek sı­caklık arasındaki fark 8 °C'den fazladır. Sıcaklık genel­de güneyden kuzeye gidildikçe azalmaktadır.

Örnek I

Yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisinin göz önüne alınmadığı, deniz seviyesine indirgenmiş bir izoterm haritasında aşağıdakilerin hangisinde enleme bağ­lı bölge içi sıcaklık farkının diğerlerinden daha faz-la olması beklenir?

A) Karadeniz Bölgesi

B) Marmara Bölgesi C) Doğu Anadolu Bölgesi D) Akdeniz Bölgesi

E) Güneydoğu Anadolu Bölgesi (2000 - ÖSS)

Soruda, enleme bağlı bölge içi sıcaklık farkının hangi bölgede daha fazla olduğu soruluyor. Ülkemizde kuzey güney yönünde daha çok alan kaplayan bölgede, enle­me bağlı bölge içi sıcaklık farkı artacaktır. Buna göre, seçeneklerde verilen bölgelerden, kuzey güney yönün­de en geniş alan kaplayanı Doğu Anadolu Bölgesi'dir.

Cevap C

Aşağıdaki haritada gösterilen M noktasında yıllık sı­caklık ortalaması 17 °C, N noktasında 9 °C, P noktasın­da 18 °C, R noktasında 15 °C'dir.

36°07'D

38°26'K

Bu noktalardan M ile N, P ile R arasındaki yıllık or­talama sıcaklık farkını oluşturan başlıca etkenler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?

M-N P-R

A) Bakı Enlem B) Bitki örtüsü Yükselti C) Yükselti Enlem

D) Yükselti Bakı

E) Enlem Bitki örtüsü

(1999 - ÖSS)

Türkiye haritasında, M noktasından N noktasına doğ­ru gidildikçe sıcaklığın düşmesi, yükseltinin artması ile ilgilidir. P noktasından R noktasına doğru gidildikçe sı­caklığın düşmesi ise, R'nin kutuplara daha yakın ol­masıyla, yani enlemle ilgidir.

Cevap C

2. Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı

Karasallık Türkiye'deki yaz sıcaklıklarını belirleyici teme! faktördür. Temmuz ayında en düşük sıcaklık, Kuzeydo­ğu Anadolu, Karadeniz kıyıları ve Marmara'nın kuzeyin­de görülür. Bu ayda en yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde gözlenmektedir. (30 °C'nin üze­rinde) Akdeniz ve Ege kıyılarında sıcaklık 25 - 28 °C arasında değişir.

Çözüm

Çözüm

Örnek 2

3. Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı

Ocak ayında, kıyılarla iç kesimler arasındaki sıcaklık farkı çok belirgindir. Türkiye'de ocak ayı sıcaklık orta­lamaları üzerinde karasallık ve enlem faktörü rol oynar. Bölgeler arasındaki sıcaklık farkı temmuz ayına oranla daha fazladır. Bu ayda, en düşük sıcaklıklar Kuzeydo­ğu Anadolu'da görülür. En yüksek sıcaklıklara Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesimlerinde rastlanır.

Türkiye'de günlük ve yıllık sıcaklık farkları, kıyı böl­gelerde az iken iç kesimlerde fazladır. En az yıllık fark Doğu Karadeniz kıyılarında görülür (15-16 °C). En çok yıllık fark ise, Kuzeydoğu Anadolu'dadır (Er­zurum'da 28 °C, Kars'ta 29 °C, Ağrı'da 31 °C).

Örnek 3

Aşağıda, Türkiye'nin yıllık sıcaklık ortalamalarına göre indirgenmiş izoterm haritası verilmiştir.

Bu haritayla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlııştır?

A) En düşük sıcaklıkla en yüksek sıcaklık arasındaki fark 8 °C'den fazladır.

B) En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu'dadır.

C) Sıcaklık genelde güneyden kuzeye gittikçe azal­maktadır.

D) Aynı enlem üzerindeki yerlerde sıcaklıklar birbirine eşittir.

E) En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu'dadır.

(1998 - ÖSS)

Çözüm

Soruda Türkiye'nin yıllık sıcaklık ortalamalarına göre indirgenmiş izoterm haritası verilmiştir. Bu haritayla ilgili

D seçeneğindeki bilgi yanlıştır. Çünkü aynı enlem üze­rinde yer alan Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölge­lerindeki sıcaklıklar birbirine eşit değildir.

Cevap D

Türkiye'de kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe ve de­niz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça yıllık ortalama sıcaklık değerleri değişir.

Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangile­ri arasındaki yıllık ortalama sıcaklık farkı, yukarıda-kilerden başka bir nedene dayanmaktadır?

A)I ile VI B) II ile III C) II ile V

D) III ile IV E) VI ile VII

(2004 - ÖSS)

Haritada gösterilen I ile VI, II ile V, III ile IV ve VI ile VII noktaları arasındaki sıcaklık farkının nedeni yükselti ve karasallığın artmasıdır. Ancak II ile III arasındaki sıcaklık farkının nedeni enlemdir. Her ikisi de deniz kıyısında yer almasına rağmen, III noktası Ekvator'a daha yakın oldu­ğundan, yıllık ortalama sıcaklığı ll'ye göre daha fazladır.

Cevap B

Türkiye'nin indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık ha­ritasından,

I. ortalama yükselti,

II. indirgenmiş en yüksek ve en düşük sıcaklıklar ara­sındaki fark,

III. mevsimler arasındaki sıcaklık farkı,

IV. kıyıların gerçek yıllık ortalama sıcaklıkları

bilgilerinden hangilerine ulaşılabilir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

(2005 - ÖSS)

Örnek 4

Çözüm

Örnek 5

Türkiye'de İklim

Çözüm

İndirgenmiş haritalarda bütün sıcaklıklar deniz seviye­

sine göre ayarlanmıştır. Bu nedenle bu haritalardan

gerçek sıcaklığı elde etmek için yükseltilerin bilinmesi

gerekir. Türkiye'nin indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık

haritasından II numaralı bilgi elde edilebilir. Kıyıların

yükseltisi her zaman sıfır olduğundan bu yerlerin ger­

çek sıcaklığını belirten IV numaralı bilgi de elde edile­

bilir. Ancak söz konusu haritadan I ve III numaralı bil­

giler elde edilemez.

Cevap D

Örnek 6

Türkiye'nin aşağıdaki iklim özelliklerinden hangisi

baki etkisiyle açıklanabilir?

A) Orta Karadeniz Böiümü'nün yıllık ortalama yağış

tutarının Batı Karadeniz Bölümü'nden az olması

B) Yazın en yüksek sıcaklıkların Güneydoğu Anadolu

Bölgesi'nde yaşanması

C) Akdeniz Bölgesi'nde maki üst sınırının Ege Bölge-

si'nden daha yüksek olması

D) Ege Bölümü'nde yıllık ortalama sıcaklığın iç Batı

Anadolu Bölümü'nden yüksek olması

E) Akdeniz Bölgesi'nde dağların kuzey yamaçlarında

karın yerde kalma süresinin güney yamaçlarından

uzun olması

(2006 - ÖSS)

Çözüm

Orta Karadeniz Böiümü'nün yıllık ortalama yağış tuta­

rının Batı Karadeniz Bölümü'nden az olması yer şekil­

lerinin uzanışı ve yükselti azlığıyla ilgilidir. Yazın en yük­

sek sıcaklıkların Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ya­

şanması enlem ve karasallıkla ilgilidir. Akdeniz Bölge­

si'nde maki üst sınırının Ege Bölgesi'nden daha yük­

sek olması enlemin sonucudur. Ege Bölümü'nde yıllık

ortalama sıcaklığın iç Batı Anadolu Bölümü'nden yük­

sek olması yükselti ve karasallıkla ilgilidir. Akdeniz Böl­

gesi'nde dağların kuzey yamaçlarında karın yerde kal­

ma süresinin güney yamaçlarından uzun olması bakı­

nın sonucudur. Soruda bakının etkisi sorulduğu için

cevap E dir.

Cevap E

Örnek 7

Ekvator'dan kuzeye doğru gidildiğinde enleme bağlı olarak sıcaklığın düştüğü görülür.

Kış mevsiminde,

I. İzmir'de sıcaklığın Edirne'den daha yüksek olması,

II. Samsun'da sıcaklığın Erzurum'dan daha yüksek olması,

III. İstanbul'da sıcaklığın Afyonkarahisar'dan daha yüksek olması,

IV. Adana'da sıcaklığın Konya'dan daha yüksek olması

durumlarından hangileri, yukarıda belirtilen enlem ile sıcaklık arasındaki ilişkiye ters düşer?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

(2007-ÖSS)

Çözüm

Kış mevsiminde; İzmirde sıcaklığın Edirne'den yüksek ol­ması ve Adana'da sıcaklığın Konya'dan daha yüksek ol­ması enlem sıcaklık arasındaki ilişkiye ters düşmez. Sam­sun'da sıcaklığın Erzurum'dan daha yüksek olması ve is­tanbul'da sıcaklığın Afyonkarahisar'dan daha yüksek ol­ması enlem sıcaklık ilişkisine ters düşer. Çünkü Samsun Erzurum'un kuzeyinde, istanbul'da Afyonkarahisar'ın ku-zeyindedir. Enleme göre tam tersi olması gerekir. 11 ve III. durumlar enlem sıcaklık ilişkisine ters düşer.

Cevap C

B. BASINÇ ve RÜZGÂRLAR 1. Basınç

Türkiye'de mevsimlere, denizlere, karalara ve yere! ısın­

ma farklarına bağlı olarak oluşan basınç merkezlerinin

yanında, Türkiye'nin dışında oluşan ve Türkiye'yi etkisi­

ne alan gezici basınç merkezleri de bulunmaktadır. Tür­

kiye'yi en çok etkileyen basınç merkezleri şunlardır:

Sibirya Yüksek Basınç Merkezi

Türkiye'yi kışın etkiler. Soğuk ve kar getirir. 60° enlem­

leri çevresinde oluşmasına rağmen, soğumadan dola­

yı termik kökenlidir.

Asor Yüksek Basınç Merkezi

Atlas Okyanusu'ndaki Asor Adaları çevresinde, 30° di­

namik yüksek basınç alanına bağlı olarak oluşur. Kış

mevsiminde Sibirya yüksek basıncı ile birleşerek Tür­

kiye üzerinde etkili olduğunda, İzlanda alçak basıncı

Türkiye'ye sokulamaz. Bunun sonucunda da Türkiye'de

kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer.

Basra Alçak Basınç Merkezi Basra körfezi çevresinin çok fazla ısınmasıyla oluşur. Sam yeli rüzgârları vasıtasıyla Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde etkili olur. Havadaki nemi kuru­tarak sıcaklık ve buharlaşmayı artırır. 30° kuzey enlemi çevresinde oluşmasına rağmen, ısınmadan dolayı ter­mik kökenlidir. Türkiye'de yaz mevsiminde etkilidir.

İzlanda Alçak Basınç Merkezi

İzlanda üzerinde oluşur. Türkiye'de kışın ve ilkbaharda etkili olur. Etkili olduğu günlerde, Türkiye ılık ve yağ­murlu günler geçirir. 60° enlemleri çevresinde oluştu­ğu için dinamik kökenlidir.

Örnek 8 Türkiye'nin iklimini etkileyen alçak basınç merkez­leri arasında;

I. Asor, II. Sibirya,

III. Basra, IV. İzlanda gibi basınçlardan hangileri gösterilebilir?

A) I ve II B) Yalnız II C) II ve III

D) III ve IV E) I ve IV

Çözüm Soruda verilen basınç merkezlerinin hepsi Türkiye'yi etkiler. Ancak, Asor ve Sibirya Türkiye'yi etkileyen yük­sek basınç merkezleridir. Basra ve İzlanda ise alçak basınç merkezleridir.

Cevap D

2. Rüzgârlar Türkiye'de kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgârlar enlemin etkisiyle hava sıcaklığını düşürür. Gü­neybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgârlar ise hava sıcaklığını yükseltir.

Karayel

Etezyen

Yıldız

Lodos Kıble

Keşişleme (Sam yeli)

Türkiye iklimini etkileyen başlıca yerel rüzgârlar

a. Soğuk Yerel Rüzgârlar

Karayel

Balkanlar'daki yüksek basınç ve Basra Körfezi'ndeki alçak basıncın etkisi sonucunda oluşur. Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser. Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz'de sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur.

Yıldız

Kuzeyden eser. Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir. Karadeniz dağlarında yağış bırakır.

Poyraz

Marmara, Karadeniz ve iç bölgelerimize kuzeydoğu­dan esen soğuk ve kuru bir rüzgârdır. Doğu Avru-pa'daki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur. Kı­şın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur. Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser.

Ege Denizi'nde yazın poyraz benzeri rüzgârlar tam kuzeyden eser. Bu rüzgârlara da etezyen (etesien) denilmektedir.

b. Sıcak Yerel Rüzgârlar

Lodos

Kuzey Afrika'daki yüksek basınç ve Hazar Denizi'ndeki alçak basınç sonucu oluşur. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir. Akdeniz'den geldiği için nemli ve sıcaktır. İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle so-ğuyarak yağışa neden olur. Kış mevsiminde etkili olduğu bölgelerde, sıcaklığı artırarak kar erimelerine neden olur.

Kıble

Güneyden eser. iç kesimlerde de etkili olur. Akdeniz Bölgesi'nde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise kuru ve sıcak olarak eser.

Keşişleme (Sam yeli)

30° enlemi çevresindeki dinamik yüksek basıncın etki­si sonucu oluşur. Suriye çölünden Güneydoğu Anado­lu'ya doğru eser. Sıcak ve kurudur. Bitkiler üzerinde kurutucu etkisi vardır.

Yaz mevsiminde, Türkiye kıyılarında daha çok deniz ve kara meltemi, iç kesimlerde ise dağ ve vadi mel­temi etkili olmaktadır.

Örnek 9

Türkiye'de genel olarak kuzey yönünden gelen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güney yönünden gelen rüzgârlar sıcaklığı artırır.

Buna göre;

I. Karayel,

II. Lodos,

III. Poyraz,

IV. Sam yeli

gibi rüzgârlardan hangileri etkili olduğu yörenin sı­caklığını düşürür?

C. NEMLİLİK ve YAĞIŞ

Türkiye'de yıllık ortalama yağış bakımından, bölgeler arasında büyük farklılıklar vardır. Bazı bölgelerde orta­lama yağış 2300 mm'yi bulurken, bazı bölgelerde 250 mm'nin altına inmektedir.

Türkiye'de yıllık ortalama yağış dağılışı

Türkiye'deki yağış dağılışı incelendiğinde şu özellikler görülür:

* Türkiye'de yağış dağılışı haritası ile yer şekilleri hari­tası karşılaştırıldığında, yağış ile yer şekillerinin pa­ralellik gösterdiği görülmektedir.

* Türkiye'de fazla yağış alan yerler (1000 mm'den fazla), Doğu ve Batı Karadeniz dağları ile Toroslar ve Nur dağlarının denize bakan yamaçlarıdır. En fazla yağış alan yer Rize çevresidir. (2300 mm)

* Türkiye'de orta derecede yağış alan yerler (500 mm - 1000 mm arası), Akdeniz, Ege, Marmara, Orta Karadeniz, Doğu Anadolu ve iç Anadolu'nun ku­zey kesimleridir.

* Türkiye'de az yağış alan yerler (500 mm'nin altın­da), İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve yer yer Doğu Anadolu'nun çukur yerleridir. En az yağış alan yer, Tuz Gölü çevresi ile İğdır Ovası civarıdır. {250 mm'nin altında)

* Yağışın mevsimlere dağılımı (yağış rejimi) bakımın­dan bölgeler arasında önemli farklılıklar görülür. Karadeniz Bölgesi her mevsim yağışlıdır. Bunun dışında kalan bölgelerde kurak ve yağışlı dönem­lere rastlanır. Kurak dönem genellikle yaza rastlar­ken, yağışlı dönem kışa rastlar.

Türkiye'deki coğrafi bölgelerin, en fazla ve en az yağı­şı genel olarak hangi mevsimlerde aldığı, aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Bölge Adı En Fazla Yağış En Az Yağış

Karadeniz Sonbahar İlkbahar

Marmara Kış Yaz

Ege Kış Yaz

Akdeniz Kış Yaz

G. Doğu Anadolu Kış Yaz

Doğu Anadolu İlkbahar ve Yaz Kış ve Yaz

İç Anadolu İlkbahar Yaz

Örnek 10

Aşağıdaki tabloda, altı kent merkezine ait ortalama karla örtülü gün sayısı, en yüksek kar örtüsü kalınlığı, ortalama kar yağışlı gün sayısı ve yağan kar miktarının en fazla olduğu ay ile ilgili bilgiler verilmiştir.

I lI III IV

Kentler Ortalama

karla örtülü gün sayısı

En yüksek kar örtüsü

kalınlığı (cm)

Ortalama kar yağışlı gün sayısı

Yağan kar miktarının en fazla

olduğu ay Çok Şid detli Kış

Hakkâri 102,5 217 35,8 Ocak Çok Şid detli Kış Erzurum 113,6 78 50,1 Ocak

Çok Şid detli Kış

Sivas 61,9 110 31,2 Şubat

Az Şid detli Kış

Bursa 10,1 80 7,7 Ocak Az Şid detli Kış Trabzon 7,6 115 2,1 Şubat

Az Şid detli Kış

Denizli 3,8 36 2,6 Şubat

Bu bilgilere göre, bir yerdeki kışın şiddetini belir­lerken tablodaki dört ölçüden öncelikle hangi ikisi göz önünde tutulmalıdır?

A) I ve Il B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

(2004 - ÖSS)

Çözüm

Tablo incelendiğinde; şiddetli kışın yaşandığı illerde or­talama karla örtülü gün sayısı ile ortalama kar yağışlı gün sayısının, az şiddetli kışın yaşandığı illere göre çok fazla olduğu görülür. O hâlde I ve III numaralı ölçüler bir yerdeki kışın şiddetini belirleyen en önemli unsurlardır.

Cevap B

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) II ve IV

Karayel kuzeybatıdan, poyraz kuzeydoğudan eser ve sıcaklığı düşürür. Lodos güneybatıdan, sam yeli gü­neydoğudan eser ve sıcaklığı yükseltir.

Cevap C

Örnek 11

Don olayı çok az görülen ve yaz kuraklığı olmayan yerlerde yetişebilen bir bitki, yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangilerinde yetiş­tirilebilir?

A) I ve II B) I ve V C) II ve III

D) III ve IV E) IV ve V

(2001 - ÖSS)

Çözüm

Taralı yörelerden I ve V'te don olayı çok az görülür. An­cak, bu yörelerde yaz kuraklığı vardır. IV'te yaz kurak­lığı olmamasına rağmen, don olayı çok fazla görülür. II ve III'te ise hem don olayı çok az görülür, hem de yaz kuraklığı olmamaktadır.

Cevap C

Örnek 12

Aşağıdaki haritada, Türkiye'de yıllık güneşlenme süre­lerinin dağılışı gösterilmiştir.

Bu haritadaki bilgilerle ilgili, aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?

A) Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesiminde güneşlenme süresi 3000 saatten fazladır.

B) Ege Bölgesi'nin kuzey ve güney kesimindeki gü­neşlenme süreleri arasındaki fark, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzey ve güneyi arasındaki farktan azdır.

C) Marmara Bölgesi'nde güneşlenme süreleri ortalama­sı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki ortalama­dan azdır.

D) Kıyı kesimleri boyunca güneşlenme süreleri birbi­rine yakındır.

E) Güneşlenme süresi Türkiye'nin güneyinden kuze­yine doğru gidildikçe genellikle azalır.

(2001 - ÖSS)

Haritadaki bilgilerle ilgili olarak, A, B, C ve E seçenekle-rindeki yorumlar yapılabilir. D seçeneğindeki yorum ise yanlıştır. Çünkü kıyı kesimleri boyunca güneşlenme sü­releri birbirine yakın değildir. Aradaki fark çok fazladır.

Cevap D

A. KARADENİZ İKLİMİ

Bu iklim, asıl olarak Kuzey Anadolu dağlarının Karade­

niz'e bakan yamaçlarında görülür. Genel özellikleri

şöyledir:

* Her mevsim yağışlıdır.

* Doğu Karadeniz Bölümü'nde maksimum yağış

sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer. Yıl­

lık yağış miktarı miktarı fazladır. (Rize 2300 mm)

Rize'nin sıcaklık ve yağış grafiği

Batı Karadeniz Bölümü'nde de maksimum yağış

sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda görülür.

Yıllık yağış miktarı Doğu Karadeniz Bölümü'ne gö­

re azalır. (Zonguldak 1220 mm)

Zonguldak'ın sıcaklık ve yağış grafiği

Orta Karadeniz Bölümü'nde ise maksimum yağış kı­

şın, minimum yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış mik­

tarı diğer iki bölüme göre azdır. (Samsun 650 mm)

Çözüm

TÜRKİYE'DE İKLİM ÇEŞİTLERİ

O Ş M N M H T A E E K A A y l a r

Samsun'un sıcaklık ve yağış grafiği

* Yıllık ortalama sıcaklık 13 -15 °C'dir.

* Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6 - 7 °C'dir.

* Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 21 - 23 °C'dir.

* Yıllık sıcaklık farkı 1 3 - 1 5 °C'dir.

* Doğal bitki örtüsü ormandır. Yükseklerde Alpin ça­yır görülür.

* Kuzey Anadolu dağlarının güneye bakan kesimle­rinde, deniz etkisinin azalması nedeni ile yağışlar azalır, sıcaklıklar düşer. Karasal etki görülmeye baş­lar. (Kastamonu, Bayburt, Gümüşhane gibi)

Örnek 13

Orta kuşak okyanus iklimi her mevsimi yağışlı olan, yazın aşırı sıcakların, kışın aşırı soğukların görülmedi­ği bir iklim tipidir.

Buna göre, Türkiye'nin aşağıdaki coğrafi bölümlerin­den hangisinin kıyı kesiminde görülen iklim tipi, orta kuşak okyanus iklimine benzer özellikler gösterir?

A) Antalya Bölümü B) Ergene Bölümü

C) Ege Bölümü D) Adana Bölümü

E) Doğu Karadeniz Bölümü

(2001 - ÖSS)

Antalya, Ege ve Adana bölümlerinde Akdeniz iklimi, Ergene Bölümü'nde step iklimi görülür. Doğu Karade­niz Bölümü'nün kıyı kesimlerinde, sorunun öncül kıs­mında özellikleri verilen ılıman okyanus iklimi, iç ke­simlerinde ise karasal iklim görülmektedir.

Cevap E

B. AKDENİZ İKLİMİ

Bu iklim tipi, ülkemizde en belirgin olarak, Akdeniz kı­yılarında görülmekle birlikte Ege ve Marmara bölgele­rinde de etkili olmaktadır. Genel özellikleri şöyledir:

* Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.

* Maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşer.

* Yaz ve kış yağışları arasındaki fark oldukça fazladır.

Antalya'nın sıcaklık ve yağış grafiği

* Yıllık yağış ortalaması 600 -1000 mm arasında de­

ğişir.

* Yıllık sıcaklık ortalaması 1 8 - 2 0 °C'dir.

* Ocak ayı sıcaklık ortalaması 5 -10 °C'dir.

* Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 28 - 30 °C'dir.

* Yıllık sıcaklık farkı 1 5 - 1 8 °C'dir.

* Ege Bölgesi'nde dağların kıyıya dik uzanması, Ak­

deniz ikliminin iç kesimlere sokulmasını sağlamıştır.

* Marmara'da görülen Akdeniz ikliminde yazlar Ak­

deniz kıyılarına göre daha serindir. Kışlar ise olduk­

ça soğuk ve karlı geçer.

İstanbul'un sıcaklık ve yağış grafiği

* Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü zeytin,

zakkum, mersin, kocayemiş, defne, kekik vb. bitki­

lerden oluşan makidir.

Ülkemizde karasal iklim, iç Anadolu, Doğu Anadolu ve

Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile iç Batı Anadolu Bö­

lümü'nde görülür. Karasal iklim bu bölgelerde bazı

farklılıklar gösterir. Ülkemizdeki karasal iklimin özellik­

leri hakkında şunları söyleyebiliriz:

* Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.

* İç Anadolu Bölgesi'nde maksimum yağış ilkbahar­

da, minimum yağış yazın düşer.

* İç Anadolu'da ortalama yağış 300 - 400 mm'dir.

(Yüksek yerlerde 500 - 600 mm'yi bulur.)

* İç Anadolu'nun kış sıcaklık ortalaması 0 - 2 °C, yaz

sıcaklık ortalaması 22 - 23 °C, yıllık sıcaklık ortala­

ması ise 1 0 - 1 2 °C'dir.

Çözüm C. KARASAL İKLİM

Ankara'nın sıcaklık ve yağış grafiği

* Ege Böigesi'nin İç Batı Anadolu Bölümü'nde ya­ğışlar kıyıya nazaran çok azdır.

* Doğu Anadolu'nun özellikle kuzeydoğu kesiminde tipik karasal iklim görülür.

* Doğu Anadolu'nun bu kesiminde yıllık sıcaklık or­talaması 4 - 6 °C'dir.

* Kuzeydoğu Anadolu'da kış sıcaklık ortalaması -7,

-10 °C yaz sıcaklık ortalaması 17 -19 °C'dir.

* Yıllık yağış miktarı 500 - 600 mm'dir.

* Bu bölümde maksimum yağış ilkbaharda ve yazın, minimum yağış kışın görülür.

Kars'ın sıcaklık ve yağış grafiği

* Güneydoğu Anadolu'da ise ortalama yağış 400 -700 mm'dir.

* Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kış mevsimi aşı­rı soğuk geçmemekle beraber, yaz mevsiminde şiddetli kuru sıcaklar egemendir.

* Güneydoğu Anadolu'da yıllık ortalama sıcaklık 15 - 16 °C, kış sıcaklığı 3 - 4 °C, yaz sıcaklığı ise 30 -35 °C'dir.

* Güneydoğu Anadolu'da maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşmektedir.

Gaziantep'in sıcaklık ve yağış grafiği

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kış mevsimi, di­ğer iç bölgelerimize oranla pek soğuk geçmez. Çünkü hem yükseltisi azdır, hem de güneyindeki Arabistan kütlesinden gelen sıcak havanın etkisi vardır. Bölgede yaz sıcaklıklarının yüksek olması ne­deniyle buharlaşma ve kuraklık artar.

* Genel olarak karasal iklimin bitki örtüsü iğne yap­raklı ormandır. Ancak yağışların azaldığı yerlerde bozkırlar görülür.

İç bölgelerimizdeki illerin iklim özellikleri düşünül­düğünde, aşağıdaki illerin hangisinde kış ayları di­ğerlerine göre daha az soğuktur?

A) Erzurum B) Niğde C) Kayseri

D) Mardin E) Malatya

Çözüm

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin yükseltisi az olduğu için, kışlar diğer iç bölgelere göre çok soğuk geçmez. Mardin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer aldığın­dan doğru cevap olacaktır. Erzurum, Niğde, Kayseri ve Malatya'daki kışlar Mardin'e göre daha soğuktur.

Cevap D

Örnek 15

Türkiye'de,

I. güneş ışınlarının hiçbir zaman dik düşmemesi,

II. cisimlerin gölgesinin cismin güney yönüne düş­memesi,

III. dört mevsimin belirgin olarak yaşanması,

IV. kış mevsiminde kuzey kesimlerinde gece uzunlu­ğunun güneydekilerden fazla olması

özelliklerinden hangileri, Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de yer aldığını gösterir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

(2006 - ÖSS)

Çözüm

Soruda verilen öncüllerden I. si Türkiye'nin dönenceler dışında olmasının, III, ise orta kuşakta yer almasının so­nucudur. II. ve IV öncüller ise Kuzey Yarım Küre'de ol­masının sonucudur.

Cevap D

Örnek 14

1. Türkiye'de mevsimlere, denizlere, karalara ve ye­rel ısınma farklarına bağlı olarak oluşan basınç merkezlerinin yanında, Türkiye'nin dışında olu­şan ve Türkiye'yi etkisine alan gezici basınç mer­kezleri de bulunmaktadır.

Aşağıdakilerden hangisi bu basınç merkezle­rinden biri değildir?

A) Sibirya B) Asor C) Aleut

D) Basra E) İzlanda

2. Aşağıdaki tabloda, Doğu Karadeniz Bölümü' n-deki bazı illerin iklim özellikleri verilmiştir.

iller En sıcak

ay ort. (°C) En soğuk

ay ort. (°C) Yıllık sıc. ort. (°C)

Yıllık yağış mik. (mm)

Artvin 21 3 12 663

Bayburt 20 -7 7 439

Giresun 22 7 14 1268

Gümüşhane 20 -2 10 441

Rize 22 7 14 2300

Trabzon 23 7 15 834

Tablo incelendiğinde, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yıllık yağış miktarının en çok olduğu il Rize'dir.

B) Bayburt, kış sıcaklıklarının en düşük olduğu ildir.

C) Yıllık sıcaklık ortalaması en fazla olan il Trab­zon'dur.

D) Gümüşhane ve Artvin'in en sıcak ay ortala­maları aynıdır.

E) Giresun'un yıllık sıcaklık ortalaması Trab-zon'unkinden azdır.

3. Balkanlar'daki yüksek basınç ve Basra körfezin­deki alçak basıncın etkisi sonucunda oluşur. Ku­zeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser. Kış mevsi­minde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz'de sı­caklıkları azaltarak kar yağışına neden olur.

Yukarıda, bazı özellikleri verilen rüzgâr aşağı-dakilerden hangsidir?

A) Karayel B) Yıldız C) Poyraz

D) Lodos E) Keşişleme

Yukarıdaki Türkiye haritasında taranarak nu-maralandirılan alanların hangisi, diğerlerine göre daha az yağış almaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Bir yerin yıllık ortalama sıcaklık değeri, ölçülen sı­caklık değerlerinin gün sayısına bölünmesiyle el­de edilir. Deniz seviyesine indirgenmiş yıllık sı­caklık değeri ise, yıllık ortalama sıcaklık değeri­nin üzerine yükseltiden dolayı kaybettiği sıcaklık değeri eklenerek bulunur.

Buna göre, yükseltileri düşünüldüğünde aşa­ğıdaki illerden hangisinin gerçek sıcaklık de­ğeri ile deniz seviyesine indirgenmiş yıllık or­talama sıcaklık değeri arasındaki fark en fazla olur?

A) Afyonkarahisar B) Denizli C) Rize

D) Bingöl E) Diyarbakır

6. Nem miktarının fazla olduğu yörelerde günlük sı­caklık farkları az, nem miktarının az olduğu yöre­lerde günlük sıcaklık farkları fazla olur.

Buna göre, haritada taranarak numaralandırı­lan yörelerin hangisinde günlük sıcaklık farkı­nın en çok olması beklenir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4.

7. Aynı enlem üzerinde yer almalarına rağmen, Ma­latya'nın yıllık ortalama sıcaklığı İzmir'inkinden daha azdır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir?

A) Yükselti

B) Bitki örtüsü

C) Toprak özellikleri

D) Dağların uzanış yönü

E) Ekvator'a olan uzaklık

8. Aşağıdaki Türkiye haritasında, yıllık güneşlenme

sürelerinin dağılışı verilmiştir.

Harita incelendiğinde, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Güneşlenme süresi en çok Güneydoğu Ana­dolu'dadır.

B) Ege kıyılarında güneşlenme süresi 2750 sa­atten fazladır.

C) Güneşlenme süresi Türkiye'nin güneyinde yüksek, kuzeyinde düşüktür.

D) Güneşlenme süresi Doğu Karadeniz Bölü-mü'nün kıyı kesiminde en azdır.

E) Batı Karadeniz Bölümü kıyılarındaki güneş­lenme süresi ile Trakya'nın Karadeniz kıyıla­rındaki güneşlenme süresi aynıdır.

İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla birlikte sararıp kuruyan bitkiler, yukarıdaki hari­tada taralı alanların hangisinde en az görülür?

A) I B) II C) III D) IV E) V

10. Aşağıdaki haritada, Türkiye'de yıllık ortalama bu­

lutluluk dağılışı gösterilmiştir.

Haritadaki bilgilere göre, aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılamaz?

A) Bulutluluk oranı değişimi enlem ile paralellik göstermez.

B) Yaz mevsiminde Karadeniz kıyılarında bulut­luluk oranı artmaktadır.

C) Güneydoğu Anadolu'daki bulutluluk oranı İç Anadolu'dakinden daha azdır.

D) Marmara ve Karadeniz bölgelerinde aynı en-lemlerindeki bulutluluk oranları farklılık gösterir.

E) Bulutluluk oranının en düşük olduğu kıyılar Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölge­lerindedir.

1 1 .

Yukarıda sıcaklık ve yağış değerleri verilen grafiklerin, hangi bölgelerdeki merkezlere ait olduğu, aşağıdakilerin hangisinde doğru ola­rak verilmiştir?

I II III

A) İç Anadolu Doğu Anad. Marmara

B) Doğu Anad. Marmara iç Anadolu

C) Marmara Doğu Anad. iç Anadolu

D) İç Anadolu Marmara Doğu Anad.

E) Marmara iç Anadolu Doğu Anad.

9.

12. Karasal iklim; kışları çok soğuk ve uzun geçen, yazlan çok sıcak olan, sıcaklık farkının fazla oldu­ğu bir iklim tipidir.

Buna göre, aşağıdaki coğrafi bölümlerden hangisinde görülen iklim tipi karasai olarak nitelendirilebilir?

A) Güney Marmara B) Yukarı Fırat

C) Orta Karadeniz D) Antalya

E) Çatalca - Kocaeli

13. Aşağıdaki grafikte, Türkiye'nin bazı illerinde ocak ve mayıs aylarında düşen yağış oranlan gösteril­miştir.

14. Türkiye'de en az yağış alan yöreler, Tuz Gölü çev­resi iie İğdır Ovası civarıdır. Bu yörelerin aldığı ya­ğış 250 mm'yi geçmez.

Sözü edilen yörelerin az yağış alması, aşağı-dakilerden hangisiyle ilgilidir?

A) Doğal bitki örtüsü B) Toprak koşullan

C) Yeryüzü şekilleri D) Sıcaklık terselmesi

E) Hakim rüzgâr yönü

15. Aşağıdaki haritada, Türkiye'nin deniz seviyesine indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık dağılışı göste­rilmiştir.

Grafikteki bilgilere göre, aşağıdaki ifadeler­den hangisine ulaşılamaz?

A) Kış yağış oranının en yüksek olduğu il Antal­ya'dır.

B) Afyon'dan Antalya'ya gidildikçe ocak ayı yağış oranı artmıştır.

C) Ocak ve mayıs yağış oranının en yakın oldu­ğu il Eskişehir'dir.

D) Mayıs yağış oranlarının en farklı olduğu iller Afyon ile Antalya'dır.

E) Ocak ayı yağış oranı Adapazarı ve Afyon' da birbirine çok yakındır.

Haritadaki bilgilere göre, aşağıdaki yargıların hangisi söylenemez?

A) Sıcaklık yıl içinde Türkiye'nin her tarafında aynı değildir.

B) En düşük ortalama sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu'da görülür.

C) Güneydoğu Anadolu'nun güneyinde sıcak­lıklar 21 °C'nin üzerindedir.

D) Batı Karadeniz Bölümü'nde ortalama sıcak­lıklar 14°C'nin üzerindedir.

E) En düşük sıcaklık ile en yüksek sıcaklık ara­sındaki fark 8 °C'den fazladır.

16. Bir bölgede yağışın yıl içindeki dağılışına yağış rejimi denir.

Türkiye'deki coğrafi bölgelerin yağış rejimleri göz önüne alındığında, aşağıdakilerden hangi­sinin yağış rejiminin farklı olduğu söylenebilir?

A) Marmara B) Karadeniz

C) Akdeniz D) Ege

E) Güneydoğu Anadolu

17. Aşağıda verilen illerden hangisi, aynı coğrafi bölgede bulunmasına rağmen diğerlerinden farklı iklim özelliklerine sahiptir?

A) Rize B) Sinop C) Bolu

D) Trabzon E) Giresun

18. Zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne, ke­kik gibi bitkilere aşağıdaki coğrafi bölümlerin hangisinde daha çok rastlanır?

A) Ege B) Yıldız Dağları

C) Çatalca - Kocaeli D) Orta Fırat

E) Batı Karadeniz

1C 2D 3A 4B 5D 6B 7A 8E 9D 10B 11E 12B 13A 14C 15D 16B 17C 18A