TÜRK VERGİ SİSTEMİ

7/30/2019 TRK VERG SSTEM

1/184

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2612

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1580

TRK VERG SSTEM

Yazar

Prof.Dr. Nurettin BLC (nite 1-8)

Editr

Prof.Dr. Recai DNMEZ

ANADOLU NVERSTES


2/184

indekiler

nsz ............................................................................................................ xi

Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mkellefiyet,Ticari Kazanlar (Bilano Esas)............................................. 2

TRK VERG SSTEMNN TARHES........................................................ 3VERG GELRLERNN KOMPOZSYONU ................................................... 4GELRN ZELLKLER VE KAPSAMI ......................................................... 4Gelirin zellikleri.......................................................................................... 4Gelir Vergisine Konu Olan Kazan ve ratlar.............................................. 6GELR VERGSNDE TAM MKELLEFLER .................................................. 6Tam / Dar Mkellef Ayrmnn Nedeni....................................................... 6kametgh lkesi Gerei Tam Mkellefiyet ................................................ 7

Tabiiyet lkesi Gerei Tam Mkellefiyet...................................................... 7ifte Vergilemeyi nleme Anlaflmalar........................................................ 7GELR VERGSNDE DAR MKELLEFLER ................................................... 8Tanm............................................................................................................. 8Dar Mkelleflerin Vergilendirilme Rejimi .................................................... 8TCAR KAZAN KAVRAMI.......................................................................... 9BLANO ESASINDA VERGYE TAB OLAN TCAR KAZANSAHPLER VE fiEKL YKMLLKLER................................................... 10Kimler Bilano Esasna Tabidir? ................................................................... 10Bilano Esasnda Ticari Kazancn Tespitinde Esas Alnan Defterler.......... 10BLANO ESASINDA TCAR KAZANCIN TESPT..................................... 11Dnem z Sermayesinin Hesaplanmas...................................................... 11flletmeye lave Edilen ve flletmeden ekilen DeerlerinDikkate Alnmas ........................................................................................... 12Giderlerin Dfllmesi .................................................................................... 12Gider Kabul Edilmeyen demeler............................................................... 13

Amortismanlarn Ayrlmas............................................................................ 14Deerleme ve Dier Benzeri Hkmlerin Uygulanmas............................ 15zet................................................................................................................ 17Kendimizi Snayalm...................................................................................... 18

Yaflamn inden............................................................................................ 19Okuma Paras .............................................................................................. 19Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 20Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 21

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21

Ticari Kazanlar (flletme Hesab Esas, Basit Usul, EsnafMuafl), Zirai Kazanlar ....................................................... 22

fiLETME HESABI ESASINDA TCAR KAZANCIN TESPT........................ 23Kimler flletme Hesab Esasna Tabidir? ....................................................... 23flletme Esasnda Ticari Kazan Nasl Tespit Edilir? .................................... 23flletme Esasnda Ticari Kazan Tespitinde Bilano Esasna Gre

Farkllklar...................................................................................................... 24TCAR KAZANCIN BAST USULDE TESPT .............................................. 25Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbab.......................... 25

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE


3/184

Basit Usule Tabi Olmann fiartlar ................................................................ 25Basit Usulde Gelirin Tespiti ........................................................................ 26TCAR KAZANLARDA ESNAF MUAFLII ................................................ 27

Esnaf Muaflndan Yararlananlar ................................................................ 27Esnaf Muaflnn Snr ve fiart ................................................................... 28Vergiden Muaf Esnaflardan Yaplan Tevkifat.............................................. 28ZRA KAZANLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANLARA DNfiMES.. 28ZRA KAZANLARDA STOPAJ USULYLE VERGLEME .......................... 29Stopaj Usulyle Vergiye Tabi Olmann fiartlar ........................................... 29

flletme Bykl fiart.......................................................................... 30Motorlu Ara fiart ................................................................................... 30

Stopaj Oranlar............................................................................................... 30ZRA KAZANLARIN GEREK USULDE VERGLENDRLMES................ 31Gerek Usule Tabi Olan iftiler ................................................................. 31

Gerek Usulde Zirai Kazancn Tespiti ......................................................... 31zet ............................................................................................................... 33Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 35

Yaflamn inden ........................................................................................... 36Okuma Paras ............................................................................................. 36Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 37Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 37


cretler, Serbest Meslek Kazanlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Dier Kazan ve ratlar............... 40

CRET GELRLERNN TANIMI VE STOPAJ YOLUYLAVERGLENDRLMES .................................................................................... 41Tanm............................................................................................................. 41cretlerin Stopaj Usulyle Vergilendirilmesi............................................... 41CRETLERN STOPAJ HARC YNTEMLERLE VERGLENDRLMES...... 42Dier cretlilerin Vergi Karnesi zerinden Vergilendirilmesi................. 42Baz cretlilerin Beyanname zerinden Vergilendirilmesi ........................ 42CRETLERDE MUAFLIK VE STSNALAR.................................................... 43Diplomat Muafl.......................................................................................... 43Elilik ve Konsolosluk alflanlarnn cret stisnas .................................. 43cretlerde Dier stisnalar ............................................................................ 43

SERBEST MESLEK KAZANLARI: KAVRAM................................................ 43Tanm............................................................................................................. 43Serbest Meslek Kazancnn Baflka Kazanlara Dnflmesi......................... 44SERBEST MESLEK KAZANCININ TESPT .................................................. 44Matrah Tespiti Gerek Usulde Yaplr ........................................................ 44ndirilebilecek Giderler ................................................................................. 44SERBEST MESLEK KAZANLARINDA NDRM, MUAFYET VESTSNALAR ................................................................................................... 45Serbest Meslek Kazanlarnda Sakatlk ndirimi.......................................... 45Serbest Meslek Kazanc Muafl.................................................................. 45Telif Kazanlar stisnas ............................................................................... 46

GAYRMENKUL SERMAYE RATLARI: KAVRAM ........................................ 46Tanm ............................................................................................................ 46Gayrimenkul Sermaye radnn Baflka Kazanlara Dnflmesi ................. 46

indek i leriv

3. NTE


4/184

GAYRMENKUL SERMAYE RATLARININ STOPAJ YOLUYLAVERGLENDRLMES .................................................................................... 47GAYRMENKUL SERMAYE RATLARININ BEYAN YOLUYLA

VERGLENMES.............................................................................................. 47zerinden Stopaj Yaplmfl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar ................ 47Stopaja Maruz Kalmamfl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar ................... 47Beyanname zerinden Yasann zin Verdii Giderlerin Dfllmesi......... 48

Vergi Gvenlik Messesesi (Kiraya Verilen Mal ve Haklarn KiraBedeli, Emsal Kira Bedelinden Dflk Olamaz) ......................................... 48MENKUL SERMAYE RATLARI ..................................................................... 49Tanm ve Menkul Sermaye ratlarnn eflitleri ........................................... 49Menkul Sermaye ratlarnn Baflka Kazanlara Dnflmesi ........................ 49MENKUL SERMAYE RATLARININ VERGLENDRLMES ......................... 49Menkul Sermaye ratlarnn Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi ................... 49

Menkul Sermaye ratlarnn Beyanname zerinden Vergilendirilmesi ..... 50DER KAZAN VE RATLAR: DEER ARTIfiI KAZANLARI................... 51Deer Artfl Kazanlarnn Kapsam ............................................................ 51Deer Artfl Kazanlarnn Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi ..................... 52Deer Artfl Kazanlarnn Beyan Yoluyla Vergilendirilmesi ..................... 52

Vergilendirilmeyecek Deer Artfl Kazanlar ............................................. 53DER KAZAN VE RATLAR: ARIZ KAZANLAR ................................... 53zet ............................................................................................................... 54Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 56

Yaflamn inden ........................................................................................... 57Okuma Paras ........................................................................................... .. 58

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 58Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 59


Gelir Vergisinin Tarh.............................................................. 62GELR VERGSNN TARHI........................................................................... 63MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES) YOLUYLA TARH.. 63Kimler Tevkifat Yapmak Zorundadr?.......................................................... 63Tevkifat Matrah ve Yaplan Tevkifatn Vergi Dairesine Yatrlmas.......... 64

YILLIK BEYANNAME VERLMEYEN VEYA TOPLAMAYAPILMAYAN HALLER ................................................................................. 64Gelirlerin Toplanmas Kavram..................................................................... 64Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Baflka Gelirler inBeyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye DhilEdilmeyen Gelirler ........................................................................................ 65fiartl Olarak (Beyan Snrnn Afllmamas Halinde)Beyan Dfl Kalan Gelirler ............................................................................. 65

Gelir Toplam Beyanname Verme Snrn Aflmayan Mkellefler ........ 66Toplam GVK m. 86/dde Yazl Tutar Aflmayan Menkul veGayrimenkul Sermaye rad Gelirleri ..................................................... 66

YILLIK BEYANNAME VERMENN ZORUNLU OLDUU HALLER ............. 66

Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Gelirler............................ 66Beyanname Verme Snrnn Afllmas Halinde, BeyanMecburiyeti Bulunan Gelirler ....................................................................... 67

indek i ler v

4. NTE


5/184

Birden Fazla flverenden cret Geliri Olanlar....................................... 67Gelir Toplam Beyanname Verme Snrn Aflanlar ............................... 67

YILLIK BEYANNAME ZERNDEN NDRMLERN YAPILMASI,

ZARARLARIN DfiLMES............................................................................ 68Yllk Beyannamenin Verilecei Yer ve Zaman.......................................... 68Yllk Beyanname zerinden Yaplabilecek ndirimler ............................. 68Zararlarn Mahsubu....................................................................................... 70GELR VERGSNN ORANI, HESAPLANMASI VE DENMES ................. 70Gelir Vergisinin Oran................................................................................... 70Mahsuplar ...................................................................................................... 71Gelir Vergisinin denmesi (Taksitler) ......................................................... 71GEC VERG (PEfiN VERG) .................................................................... 72Kimler Geici Vergi der? ............................................................................ 72Geici Verginin Oran ve Beyan Dnemleri ............................................... 72

Geici Verginin Matrah ve Mahsubu .......................................................... 72DAR MKELLEF GEREK KfiLERE ZG DZENLEMELER .................. 73Gelir Unsurlar ............................................................................................... 73Matrah Tespiti................................................................................................ 74

Yllk Beyanname.......................................................................................... 75Yllk Beyanname Verilmeyen Haller........................................................... 75Mnferit Beyanname .................................................................................... 76zet................................................................................................................ 77Kendimizi Snayalm...................................................................................... 78

Yaflamn inden............................................................................................ 79Okuma Paras .............................................................................................. 79

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 80Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 81Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 82

Kurumlar Vergisi ..................................................................... 84KURUMLAR VERGS .................................................................................... 85TEOR VE KURUMLAR VERGSNDE TAM-DAR MKELLEFYET

AYIRIMI ......................................................................................................... 85Kurumlar Vergisinin Varlk Nedeni.............................................................. 85Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mkellef Ayrm ................................... 85KURUMLAR VERGSNN MKELLEFLER................................................... 86

Sermaye fiirketleri.......................................................................................... 86Kooperatifler.................................................................................................. 87ktisadi Kamu Kurulufllar ............................................................................. 87Dernek ve Vakflara Ait ktisadi flletmeler.................................................. 88fl Ortaklklar (Joint Venture)....................................................................... 88

VERGDEN MUAF TUTULAN KURUMLAR ................................................. 89KURUMLAR VERGSNDE MATRAH TESPT, GDERLERN,ZARARLARIN DfiLMES .......................................................................... 89KAZAN TESPTNDE KABUL EDLMEYEN NDRMLER......................... 90Transfer Fiyatlandrmas Yoluyla rtl Kazan Datm ......................... 90rtl Sermaye ............................................................................................. 91

Dier Kabul Edilmeyen ndirimler............................................................... 91SAF KURUM KAZANCININ TESPTNDE NDRLEBLECEK GDERLER.... 92Giderlerin Dfllmesi .................................................................................... 92

indek i lervi

5. NTE


6/184


7/184

Ticari, Snai, Zirai Faaliyet ve Serbest Meslek Faaliyetierevesinde Yaplan Teslim ve Hizmetler........................................... 109Dier Baz Teslim ve Hizmetler ............................................................. 110

KDVDE VERGY DOURAN OLAY .......................................................... 111KDVNN MATRAHI ...................................................................................... 111VERGNN MKELLEF, VERG SORUMLUSU ........................................... 112KDVnin Mkellefi......................................................................................... 112KDVde Sorumluluk ...................................................................................... 112KATMA DEER VERGSNN ORANI .......................................................... 113%1 Oran Uygulanan Mal Teslimleri (I Sayl Liste).................................... 113%8 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (II Sayl Liste)...... 114%18 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (Genel Oran) ..... 115KDV BEYANNAMES, KDVNN DENMES,DENECEK KDVNN HESABI..................................................................... 115

Vergilendirme Dnemi ve Beyan................................................................. 115Verginin Tarh ve denmesi ........................................................................ 115denecek KDVnin Hesab, Vergi ndirimi ................................................. 116ndirilmesine zin Verilmeyen KDVler ........................................................ 116STSNALAR ................................................................................................... 117hracat stisnas .............................................................................................. 117

Aralar ve Yatrmlarda stisna...................................................................... 118Taflmaclk stisnas....................................................................................... 118Diplomatik stisnalar ..................................................................................... 118thalat stisnas ............................................................................................... 118Sosyal ve Askeri Amal stisnalar................................................................ 119

zet................................................................................................................ 120Kendimizi Snayalm...................................................................................... 122



Dier Harcama Vergileri ........................................................ 128DER HARCAMA VERGLER ..................................................................... 129GMRK VERGS ........................................................................................ 129

Verginin Konusu, Vergiyi Douran Olay, Mkellef, Matrah...................... 129Verginin Tarh, Tahakkuku, denmesi, Muaflk ve stisnalar.................... 130Gmrk (thalat Vergileri) le lgili zel Dzenlemeler(thalat zerinden Alnacak Vergilere Uygulanacak Usul Hkmleri)...... 131ZEL TKETM VERGS ............................................................................. 132Konu, Vergiyi Douran Olay, Mkellef, Vergilendirme Dnemi,Beyan ............................................................................................................. 132

Verginin Alnma fiekli, Matrah, Oran........................................................... 133stisnalar......................................................................................................... 134BANKA VE SGORTA MUAMELELER VERGS .......................................... 135

Verginin Konusu ........................................................................................... 135Mkellef, Matrah, Oran................................................................................. 135stisnalar......................................................................................................... 137

indek i lerviii

7. NTE


8/184

DER ZEL TKETM VERGS ZELLN TAfiIYAN HARCAMAVERGLER ..................................................................................................... 137Sekiz Yllk Eitime Katk Pay..................................................................... 137

zel letiflim Vergisi...................................................................................... 137fians Oyunlar Vergisi.................................................................................... 137DEERL KITLAR VERGS .................................................................... 138HARLAR....................................................................................................... 139Harca Tabi Olan fllemler ............................................................................. 139Har Miktarlar............................................................................................... 140Harlarn denmesi, stisnalar ..................................................................... 140DAMGA VERGS .......................................................................................... 141Damga Vergisinin Varlk Nedeni.................................................................. 141

Verginin Konusu ........................................................................................... 141Vergiyi Douran Olay, Verginin Ykmls .............................................. 142

stisnalar......................................................................................................... 142Oran ............................................................................................................... 143deme fiekilleri ............................................................................................. 144zet ............................................................................................................... 145Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 147

Yaflamn inden ........................................................................................... 148Okuma Paras ........................................................................................... .. 148Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 149Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 149


Servet zerinden Alnan Vergiler ......................................... 152SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER................................................... 153MOTORLU TAfiITLAR VERGS .................................................................... 153Tarihe, Kavram, Konu, Mkellef ................................................................ 153Mkellefiyetin Bafllamas .............................................................................. 153

Vergi Tarifeleri............................................................................................... 154Vergileme lleri, Vergi Miktarlar ............................................................ 155Verginin Tahakkuku, denmesi .................................................................. 155Gvence nlemleri, stisnalar ...................................................................... 155

VERASET VE NTKAL VERGS .................................................................. 156Verginin Konusu, Ykmls...................................................................... 156Verginin Stopaj Yoluyla Alnmas ............................................................... 157Verginin Beyanname zerinden Tahakkuk Ettirilmesi: Beyan Sreleri .... 157Beyannamenin Ge Verilmesi ...................................................................... 158Beyanname zerinden lk Tarhiyatn Yaplmas ....................................... 158Son Tarhiyatn Yaplmas ............................................................................. 159

Verginin Oran............................................................................................... 159Verginin denmesi, Gvence nlemleri .................................................... 159Muaflklar ve stisnalar.................................................................................. 160EMLK VERGS ............................................................................................ 161Bina Vergisi: Konu, Ykml, Muaflklar.................................................... 161

Bina Vergisi: Matrah, Oran ........................................................................... 162Arazi Vergisi: Konu, Ykmllk, Muaflklar ............................................. 163Arazi Vergisi: Matrah, Oran .......................................................................... 163

indek i ler ix

8. NTE


9/184

Ortak Hkmler: Emlak Vergisinde Mkellefiyetin Bafllamas, EmlakVergisi Bildirimi ........................................................................................... 164Ortak Hkmler: Emlak Vergisinin Tarh ve Tahakkuku, Vergi

Deerinde Otomatik Artfl, deme ............................................................. 164Ortak Hkmler: Meyyideler, Zamanaflm, Sorumluluk.......................... 165zet................................................................................................................ 166Kendimizi Snayalm...................................................................................... 168



Szlk ................................................................................... 173

indek i lerx


10/184

nszElinizdeki kitap ak ve uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanmfl-

tr. Bu ynyle, bilimsel ve akademik ieriinin yan sra tasarm boyutu bakmn-dan da ortak bir alflmann rndr. Kitabn oluflmasnda pek ok kiflinin eme-i vardr. Emek sahiplerinden bir ksmnn isimlerine n sayfalarda yer verilmifltir.

Hepsine teflekkr ediyoruz. nitelerin yazar metnin oluflmasnda byk bir abave fedakarlk gsterdi. Editrlmzden gelen ve temelde zaman basksndankaynaklanan taleplerimize karfl takdir edilesi bir sabr ve anlayfl gsterdi. Kendi-

sine ayrca teflekkr ediyoruz. Bir de isimleri jenerikte gzkmeyen, ancak katk-lar olmadan bu kitabn meydana kmas mmkn olmayan gizli kahramanlar-

mz var. Dizgicisinden kat grevlisine, aycsndan ulafltrma sorumlusuna kadarAnadolu niversitesinin her kademedeki saysz alflanna teflekkr etmek bizimiin zevkli bir devdir. Kitabn rencilerimize ve konuyla ilgilenen herkese ya-

rarl olmasn diliyoruz.

Editr

Prof. Dr. Recai Dnmez

nsz xi


11/184

Bu niteyi tamamladktan sonra;Cumhuriyetin ilanna kadar uygulanan vergiler ile Cumhuriyetin ilanndansonra vergi sisteminde yaplan deifliklikleri aklayabilecek,Gelirin zelliklerini ve gelir vergisine konu olan kazan ve iratlarn neler ol-duunu aklayabilecek,Gelir vergisinde tam mkellefiyet ile dar mkellefiyet arasndaki farkllklarizah edebilecek,Ticari kazanc tanmlayp, kimlerin bilano esasna tabi olduunu aklaya-bilecek,Ticari kazanlarn tespitinde, indirilebilecek ve indirilemeyecek giderlerin

neler olduunu aklayabileceksiniz.

indekiler

Dolaysz Vergi Dolayl Vergi Gelir Tahsil lkesi Tahakkuk lkesi Tam Mkellef

Dar Mkellef Tabiiyet Gelir Unsurlar Ticari Kazan 1. Snf Tccar Bilano Esas

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Trk Vergi Sistemi

TRK VERG SSTEMNN TARHES

VERG GELRLERNN KOMPOZSYONU

GELRN ZELLKLER VE KAPSAMI

GELR VERGSNDE TAM MKELLEFLER

GELR VERGSNDE DAR MKELLEFLER

TCAR KAZAN KAVRAMI

BLANO ESASINDA VERGYE TABOLAN TCAR KAZAN SAHPLERVE fiEKL YKMLLKLER

BLANO ESASINDA TCARKAZANIN TESPT

1TRK VERG SSTEM

Gelir Vergisi: Konu,Gelir Kavram,Mkellefiyet, TicariKazanlar (BilanoEsas)


12/184

Bu nitede gelir vergisi ile ilgili aklamalara geilmeden nce Trk vergi sistemi-nin tarihi geliflimi ve bugn hakknda ksa bir aklama yaplacaktr. Ardndan ge-lir vergisinin konusu, gelir kavram ve mkellefiyet (tam mkellefiyet - dar mkel-lefiyet) konular ifllenecektir. nite, gelir vergisinin konusuna giren yedi gelir un-surundan biri olan ticari kazanlar kapsamndaki bilano esasnda vergilendirilenticari kazanlar konusunun incelenmesiyle tamamlanacaktr.

TRK VERG SSTEMNN TARHESCumhuriyet ncesinde uygulanan Osmanl dnemi vergileri, genel olarak fleri ver-gilerden olufluyordu. Bunlarn arasnda Mslman tebaadan alnan zekt, flr;Mslman olmayan tebaadan alnan hara, cizyevergileri vard.

Cumhuriyetin kabul edildii 1923 ylnda flr, temett (gelir), msakkafat (bi-na), anam (hayvanlar) gibi vergilerden oluflan basit, adaletsiz bir vergi sistemi y-rrlkte idi. Cumhuriyetin kabulnden sonra, Osmanl vergi sisteminin yerineadafl Batl devletlerin uyguladklar sisteme geifl sreci bafllatlmfltr. lk olarak,zirai rnlerden alnan vergi olan aflar, 1925 ylnda yrrlkten kaldrlmfltr. Buolay, Cumhuriyet dneminin ilk vergi reformu olarak kabul edilebilir.

1876 ylnda ilan edilen ve ilk anayasa olarak kabul edilen Kanun-u Esasi ile yasaya dayan-mayan vergi ve dier mali ykmllklerin konulmas yasaklanmflt.

Savafl yllar olan 1942 ve 1943de varlk vergisive toprak mahsulleri vergisigibi olaanst vergiler uygulamaya konulmufltur.

1949 ylnda Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK)kabul edilerek ciddi bir vergi reformu gereklefltirilmifltir. Bu kanunlarn hazrlan-masnda Bat hukukundan, zellikle Alman vergi kanunlarndan yararlanlmfltr.Dier taraftan, Veraset ve ntikal Vergisi Kanunu (VVK-1959), Motorlu Kara Taflt-lar Vergisi Kanunu (MTVK-1963), Emlak Vergisi Kanunu (EVK-1970), Damga Ver-gisi Kanunu (DVK-1964) ve Harlar Kanunu (1964) da 1959-1970 yllar arasndakalan dnemde kabul edilen vergi kanunlar arasnda yer almaktadr.

27 Mays 1960 htilalinden sonra, GVK yeniden kaleme alnmfl ve bu kanundabaz deifliklikler yaplmfltr. Gnmzde Gelir Vergisi Kanununun yeni bafltan

yazlmas iin Maliye Bakanl bnyesinde alflmalar yaplmaktadr.

Gelir Vergisi: Konu, GelirKavram, Mkellefiyet,

Ticari Kazanlar(Bilano Esas)

flr: Mslmanlardanalnan toprak rnvergisidir. Elde edilenrnn onda biri vergiolarak alnrd.

Hara: Mslmanolmayanlardan alnan birvergiydi ve ikiye ayrlyordu;Harac- Mukassem, eldeedilen rnlerden; Harac-Muvazzaf, toprak zerindenalnrd.

Cizye, Mslman olmayanerkeklerden, askerlik grevikarfll olarak alnrd.

D K K A T

Varlk Vergisi: 11 Kasm

1942 tarih ve 4305 saylkanunla konulan olaanstbir servet vergisidir.zellikle Mslman olmayanticaret erbabnnkazanlarn vergilendirmekiin uygulamaya konuldu.deme yapmayanlar alflmakamplarna gnderildi.


13/184

Dier taraftan 21.06.2006 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan 5520 sayl Ku-rumlar Vergisi Kanunu ile 1949 ylndan bu yana uygulanan eski kanun yenilen-mifltir.

Harcama vergileri alanndaki reform ise: 1984 ylnda Katma Deer Vergisi Kanununun (KDVK) 2002 ylnda da zel Tketim Vergisi Kanununun (TVK)kabul edilmesiyle gereklefltirilmifltir.

VERG GELRLERNN KOMPOZSYONUBilindii zere gelir ve servet vergileri dolaysz, harcama vergileri ise dolaylver-gileri oluflturur. Dolayl vergiler tketim zerinden ve devletin verdii baz hizmet-ler karfllnda alnmaktadr. lkemizde toplam vergi gelirleri iinde dolayl vergi-lerin pay %70e yaklaflmfltr, servet vergilerinin pay ise %2lerde kalmaktadr.

lkemizde toplam vergi gelirleri iinde dolayl vergi orannn dolaysz vergilerden fazlaolmasnn nedenleri ve sakncalar neler olabilir?

GELRN ZELLKLER VE KAPSAMI

Gelirin zellikleriGelir Vergisi Kanununun 1. maddesine gre, Gelir, bir gerek kiflinin bir takvim

yl iinde elde ettii kazan ve iratlarn safi tutardr.

Bu tanmdan, gelir kavramyla ilgili olarak afladaki zellikleri karabiliriz: Gelir gerek kifli tarafndan elde edilmelidir. Kural olarak, tzel kiflilerin

elde ettikleri gelirler, baflka bir verginin (kurumlar vergisinin) konusunuoluflturur. Buna karfllk, tzel kiflilikleri olmasna ramen kollektif flirketin

4 Trk Vergi Sistemi

Dolaysz vergiler gelir veservet zerinden, dolaylvergiler ise harcamalarzerinden alnan vergilerdir.

SIRA SZDE 1

Trk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler

Gelir zerindenAlnan Vergiler

Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi

Harcamalar zerindenAlnan Vergiler

Katma Deer Vergisi zel Tketim Vergisi Gmrk Vergisi Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Damga Vergisi zel letiflim Vergisi fians Oyunlar Vergisi Deerli Katlar Vergisi Harlar

Servet zerindenAlnan Vergiler

Motorlu Tafltlar Vergisi Emlak Vergisi Veraset ve ntikal Vergisi

fiekil 1.1

Trk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler

Kiflilik, ocuun sa olarakdoduu anda bafllar velmle sona erer. ocuk hakehliyetini, sa domak

kofluluyla ana rahminedflt andan bafllayarakelde eder.


14/184

ve adi komandit flirketin ortaklar gelir vergisi mkellefi olarak kabul edil-mifltir. Payl komandit flirketlerde de komandite ortaklar yine gelir vergisimkellefi saylmfltr.

Komandit flirketlerde sorumluluu snrl olan ve olmayan ortaklar yer almakta-dr. Sorumluluu snrl olanlara komanditer; sorumluluu snrsz olanlara isekomandite ortak ad verilmektedir.

Adi komandit flirkette komanditer ortaklarn pay menkul sermaye irad olarak;komandite ortaklarn pay ise ticari kazan olarak gelir vergisine tabi tutulmaktadr.

Payl komandit flirkette ise komandite ortaklarn pay ticari kazan olarak ge-lir vergisine tabi tutulmakta; komanditer ortaklarn pay zerinden ise kurumlar

vergisi alnmaktadr (GVK m. 37/7, f. 2 ve KVK m. 2, f. 1).Bunlara ilave olarak, tzel kiflilii olmayan adi flirketin ortaklar da gelir vergisi

demektedir. Bu flirketler, kural olarak snrsz sorumlu ortaklara sahiptirler ve fla-hs flirketi olma zelliini taflmaktadrlar.

Gelirbir takvim yl iinde elde edilmifl olmaldr. Her takvim yl bir ver-gileme dnemi oluflturmaktadr.Baz durumlarda takvim yl esasna istisnalar getirildii de grlebilmektedir.

rnein, inflaat ve onarma ifllerinde gelirin yllk olmas ilkesi geerliliini yitir-mektedir. Bu ifllerden elde edilen gelirler, eer inflaat ifli baflkas hesabna ve taah-hde bal olarak yaplmflsa her yl deil, inflaatn bittii yl vergilendirilir (GVK m.42). Bu zel dzenleme, inflaat ve onarma ifllerinde kr ya da zararn, ancak iflintamamen bitmesinden sonra ortaya kmasndan kaynaklanmaktadr (Bkz. ncel,Kumrulu, aan: 275).

Gelir elde edilmifl olmaldr. Elde edilmifl olma, baz durumlarda parannelde edene denmesi anlamna gelmektedir (tahsil ilkesi). rnein, GVK;

cretler, gayrimenkul-menkul sermaye iratlar, serbest meslek kazanlar vedier kazan ve iratlar asndan elde etmeyi demeye balayarak tahsil il-kesini esas almfltr. Tahsilin hangi anlama geldii ise serbest meslek kazan-lar ile ilgili bir maddede aklanmfltr. Buna gre nakit deme yannda, ser-best meslek erbabnn muttali olmas kofluluyla namna, icra dairesine, ka-mu messesesine, bankaya, notere veya postaya para yatrlmas durumun-da da tahsil gerekleflmifl saylr (GVK m. 67, f. 7).

Elde etme baz durumlarda ise, gelirin hukuken elde edenin tasarrufuna gemiflolmas anlamna gelmektedir (tahakkuk ilkesi). rnein, GVK ticari ve zirai ka-zanlar iin tahakkuk esasn kabul etmifltir. Burada henz tahsil edilmemifl olanalacaklar da gelir kabul edilerek vergi matrahna dhil edilmekte yani vergilendi-

rilmektedir.Serbest meslek kazancnn tespitinde tahsil esas lt olarak alnmasna ra-

men, Danfltayn grflne gre ayn meslek erbabnn KDV ykmll bak-mndan gelirin tahakkuk etmesi yeterli grlmektedir.

Gelir kazan ve iratlardan oluflur. Kazan; bedensel, zihinsel alflma ileveya (ve) sermaye konularak elde edilen gelirdir. rnein, serbest meslekkazanlar, cretler, ticari kazan ve zirai kazanlar. ratise sermayenin bafl-kasna kullandrlmas neticesinde salanr. rnein, gayrimenkul sermayeirad, menkul sermaye irad.

GVKnin vergilendirilmesini ngrd gelir, kazan ve iratlarn safi tuta-rdr. Gelirin safi tutarnn dikkate alnmas, bu gelirin elde edilmesiyle ilgi-

li masraflarn, gayri safi gelirden dfllebilmesi anlamna gelmektedir.

51. nite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mkellef iyet , Ticari Kazanlar (Bilano Esas)

fiirket alacakllarna karfl

sorumluluu belirli birsermaye ile snrlandrlanortak komanditer,snrlandrlmayan ortak isekomandite ortaktr.

Sadece payl komanditflirkette komanditerortaklarn pay kurumlarvergisine tabi tutulur.Komandite ortaklar her ikitr komandit flirkette deticari kazan elde ederler vegelir vergisine tabi olurlar.Adi komandit flirketinkomanditer ortaklar damenkul sermaye irad gelirielde etmeleri nedeniyle yinegelir vergisine tabi tutulur.

Gelir bir takvim yl iindeelde edilmifl olmaldr.

Tahsil ilkesi, gelirin hukukenve fiilen elde edeninkullanmna gemesianlamna gelir. cretler,gayrimenkul-menkulsermaye iratlar, serbest

meslek kazanlar ve dierkazan ve iratlarda tahsilesas kabul edilmifltir.

Tahakkuk ilkesinde ise,gelirin hukuken elde edenintasarrufuna gemesi yeterligrlmfltr. Ticari ve ziraikazanlarda tahakkuk esaskabul edilmifltir.

Serbest meslek faaliyetindeKDV ykmll iin gelirintahakkuk etmesi yeterlisaylmaktadr.

Kazan: Bedenen veyazihinsel alflma ile veyasermaye konularak eldeedilen gelirdir.

rat: Sermayenin baflkasnakullandrlmas yoluylasalanan gelirdir.

Safi tutar: Kazan veiratlarn elde edilmesi iinyaplan masraflar, ypranmapaylar (amortismanlar) vezararlar dflldkten sonra

kalan ksmdr.


15/184

Son olarak, GVKnin 2.maddesinin son fkrasnda yer alan bir hkme gre;vergi, gelirin gerek tutar zerinden alnacaktr. Gerek tutar zerindenvergi alnmas mkellefin (varsa) ifliyle ilgili zararlarn gelirinden dflebile-

cei anlamna gelmektedir. Bu flekilde, gelirin tespitinde gerek usuln esasalnmas; bunun alternatifi olan gtr usule ise itibar edilmemesi hedef-lenmifltir.

Gelir Vergisine Konu Olan Kazan ve ratlareflitli kaynaklardan salanan gelirlerin vergilendirme rejimlerinin farkllk arz et-mesi, bunlarn saylmasn ve snflandrlmasn gerekli klmaktadr. Bundan son-raki alt blmlerde greceimiz gibi eflitli kazan ve iratlarn; istisna, muafiyet, in-dirilebilecek gider, beyan, vergi oran vb. rejimlerinde farkllklar bulunmaktadr.Gelir vergisine konu olan kazan ve iratlar, yedi bafllk halinde GVKnin 2. madde-sinde saylmfltr:

1. Ticari kazanlar,2. Zirai kazanlar,3. cretler,4. Serbest meslek kazanlar,5. Gayrimenkul sermaye iratlar,6. Menkul sermaye iratlar,7. Dier kazan ve iratlar.Bu maddede emek gelirinin cret, emekle sermayenin mflterek gelirinin ka-

zan, sadece sermayenin gelirinin ise irat olarak adlandrld grlmektedir. Birdier deerlendirme ile bu gelir unsurlarndan 1. ve 2.nin teflebbs geliri, 3. ve4.nn emek geliri, 5. ve 6.nn ise servet geliri olduunu syleyebiliriz. 7. grup ise

sui generis (nevi flahsna mnhasr) bir gelir trdr. Bir baflka deerlendirme ile1 ila 4 numara arasnda yer alan gelirlerde, emek ve sermaye bizzat sahibi tarafn-dan kullanlmakta ve kazan salanmaktadr. 5 ve 6.da yer alan gelirlerde ise, ser-mayenin baflkasna kullandrlmas sonucunda irat elde edilmektedir.

Milli piyango, loto, totodan kan ikramiyeler, nafaka demeleri, bafllar veya yardmlargelir saylabilir mi?

GELR VERGSNDE TAM MKELLEFLER

Tam / Dar Mkellef Ayrmnn Nedeni

Gelir vergisinde, tam mkellefiyet ve dar mkellefiyet olmak zere iki eflit y-kmllk vardr. Bu iki grubun vergilendirme rejiminde farkllklar bulunmaktadr.Tam mkellef / dar mkellef ayrm, esas olarak lkelerin egemenlik haklarndankaynaklanmaktadr.

Tam mkelleflerin hem Trkiyede hem de Trkiye dflnda elde ettikleri gelir-ler dar mkelleflerin ise sadece Trkiyede elde ettikleri gelirler vergileme kapsa-mna alnmfltr. Dar mkelleflerin yurt dfl kazanlar ile ilgilenilmemektedir. Za-ten bu kazanlar, esas olarak dar mkelleflerin ikametghlarnn bulunduu lketarafndan vergilendirilmektedir.

Sadece Trkiyede elde ettikleri kazanlar vergiye tabi olan dar mkelleflerinvergilendirme rejimi, baz noktalarda, tam mkelleflere gre farkllk arz etmektedir.

Kimlerin tam mkellef saylaca konusunda iki l gz nnde bulundurul-mufltur (GVK m. 3). Bunlardan birincisi ikametgh, ikincisi ise tabiiyettir. kamet-

6 Trk Vergi Sistemi

SIRA SZDE 2


16/184

gh ilkesi, bu konuda temel ilke olarak alnmfltr. Tabiiyet esas ise sadece 3. mad-denin 2. bendinde saylan durumlarda geerli olmaktadr.

kametgh lkesi Gerei Tam Mkellefiyetkametgh lsne gre, Trkiyede yerleflmifl olanlar tam mkellef olarak kabuledilirler. Kimlerin Trkiyede yerleflmifl saylaca ise Yasann 4. maddesinde ak-lanmfltr. Bunlar:

kametgh Trkiyede bulunanlar (kametgh, Medeni Kanunun 19. ve iz-leyen maddelerinde yazl olan yerlerdir) ve

Bir takvim yl iinde Trkiyede devaml olarak alt aydan fazla oturanlardr.Bu alt aylk srenin hesabnda, geici ayrlmalar oturma sresini kesme-mektedir. rnein, Trkiyeye alflmaya gelen yabanc uyruklu bir kiflinin,gerek ifl ve gerekse tatil nedeniyle zaman zaman lkesine gidip gelmesi s-reyi kesmemektedir.

Buna karfllk GVK m. 5de, lkede 6 aydan fazla kalsalar da Trkiyede yerlefl-mifl saylmayacaklar dolaysyla tam mkellef olmayacaklar ngrlen baz kiflilersaylmfltr:

Belli ve geici bir grev veya ifl iin Trkiyeye gelen; ifl, ilim ve fen adam-lar, uzmanlar, memurlar, basn ve yayn muhabirleri ve durumlar bunlarabenzeyen dier kimselerle tahsil, tedavi, istirahat veya seyahat amacyla ge-lenler,

Tutukluluk, hkmllk veya hastalk gibi elde olmayan nedenlerle Trki-yede alkonulmufl veya kalmfl olanlar.

Tabiiyet lkesi Gerei Tam Mkellefiyet

Tabiiyeti dikkate alnarak tam mkellef kabul edilenler GVKnin 3. maddesinin 2.bendinde saylmfllardr. Bu bende gre, resmi daire ve messeselere veya merke-zi Trkiyede bulunan teflekkl ve teflebbslere bal olup, bunlarn iflleri dolay-syla yabanc memleketlerde oturan Trk vatandafllar tam mkellef olarak vergi-lendirileceklerdir. rnein, bir Trk bankasnn Londra flubesinde veya bir inflaatflirketinin Moskova brosunda alflan elemanlar, bu bende gre tam mkellef ola-rak vergiye tabi olacaklardr.

Ayn bendin parantez ii hkmnde, burada saylan Trk vatandafllarnn eldeettikleri gelirler iin yurt dflnda vergi demeleri halinde, bu gelirlerin ayrca Tr-kiyede vergilendirilmeyecei ngrlmfltr. Bu hkm ifte vergilendirmeninnlenmesi amacyla konulmufltur.

ifte Vergilemeyi nleme AnlaflmalarTrkiyede ve yurt dflnda elde edilen kazanlarn tamam zerinden vergi alnma-s, yurt dfl kazanlarn elde edildii lkede de vergilendirilmesi durumunda, ifte

vergilendirmeye sebep olmaktadr.ifte vergilendirmenin olumsuz etkisi ise ya lkeler arasnda imzalanan ifte

vergilendirmenin nlenmesi anlaflmalar ile ya da tek tarafl olarak lkelerin kendivergi mevzuatlarndaki dzenlemelerle giderilmeye alfllmaktadr. Trkiye, halen70in zerinde lke ile ifte vergilendirmeyi nleme anlaflmas imzalamfltr.

ifte vergilendirmeyi nleme anlaflmas bulunmamas durumunda sorun, i hu-kuka gre snrl mahsup yntemiile zlmeye alfllmaktadr. Bu yntemde,

denen vergiler, beyanname zerinden hesaplanan vergiden (belirli flartlarla) d-fllmektedir.


kametgh ltne gre,Trkiyede yerleflmifl olanlartam mkelleftirler.

kametgh: Bir kimseninsrekli kalma niyetiyleoturduu yerdir.

Resmi daire vemesseselerin veya merkeziTrkiyede bulunan teflekklve teflebbslerin iflleridolaysyla baflka lkelerdeoturan Trk vatandafllartam mkellef olarakvergilendirilir.

ifte vergilemeyi nlemeanlaflmasnn bulunmamasdurumunda, snrl mahsupyntemine gre, yabanclkede denen vergilerbeyanname zerindenhesaplanan vergilerden

dfllmektedir.


17/184

GELR VERGSNDE DAR MKELLEFLER

Tanm

Trkiyede yerleflmifl olmayan gerek kifliler dar mkellef olarak gelir vergisinetabi tutulmaktadr (GVK m. 6). Bu kifliler, Trkiyede yerleflmifl olmamalarna ra-men gelir elde etmektedirler.

Dar mkellefler, genellikle yabanc uyruklu olan kiflilerdir. Ancak yabanc uy-ruklu kiflilerin, tam mkellef olmalar olaslnn da bulunduu unutulmamaldr.rnein, Alman vatandafllnda olmasna ramen Trkiyede yerleflmifl ve ticaret-le uraflan bir yabanc, tam mkelleflerle ilgili kurallara tabi olacak ve tam mkel-lef olarak vergi deyecektir.

Bu arada alflma veya oturma izni alarak, alt aydan fazla bir sredir yurt d-flnda yaflayan Trk vatandafllarnn da Trkiyede elde ettikleri kazan ve iratlarbakmndan dar ykmllk esasna gre vergilendirilmesi ilkesi benimsenmifltir.

Bu dzenleme gereince, Trkiyede ikametgh olan ve yurt dflnda alflanTrk iflileri, orada saladklar geliri Trkiyede beyan etmedikleri gibi, Trkiyedesaladklar baz gelirleri beyan etme ykmllnden de kurtarlmfl olmaktadr-lar. Bu kiflilerden kesin dnfl yaparak Trkiyeye yerleflenler ile bir takvim yliinde alt aydan daha fazla sreyle Trkiyede oturanlar ise tam ykmllk esa-snda vergiye tabi olacaklardr.

Yaplan aklamalar tam mkellef-dar mkellef ayrmnda esas alnan temelkriterin tabiiyet kriteri deil Trkiyede yerleflme kriteri olduunu gstermekte-dir. Buna gre Trkiyede yerleflmifl olanlar (5. maddede aklananlar hari) Trktabiiyetinde olsun olmasn tam mkelleftir. Trkiye dflnda yerleflmifl olanlar ise(m. 3 b. 2de aklananlar hari) dar mkelleftirler.

Dar Mkelleflerin Vergilendirilme RejimiKural olarak GVKde yer alan tam mkelleflerle ilgili dzenlemeler, dar mkellef-ler iin de uygulanmaktadr. Ancak bu kiflilerin yurt dflnda yaflamalar ve baz

ekonomik nedenler bu kiflilere ynelik eflitli zel dzenlemelerin getirilmesine desebep olmufltur.

lgili dar mkellefin vergilendirilme rejimi belirlenirken bir noktaya daha dik-kat edilmesi gerekir. Bu da sz konusu kiflinin ikamet ettii lke ile Trkiye ara-snda bir ifte vergilendirmeyi nleme anlaflmas bulunup bulunmad hususudur.

Anlaflma yoksa burada aklanan bilgiler geerli olacaktr.Anlaflma olmas durumunda ise ilgili anlaflmada yer alan hkmler burada ak-

lanacak dzenlemelerden daha nce uygulama alan bulacaktr.Dar mkellef gerek kiflilerin vergilendirilme rejimi ile ilgili 4. nitede daha ay-

rntl bilgi verilecektir.

8 Trk Vergi Sistemi

Trkiyede yerleflmiflolmayan gerek kifliler darmkellef olarak gelirvergisine tabi tutulur.

Tam Mkellefiyet Dar Mkellefiyet

Trkiyeye yerleflmifl olanlar Trkiyede yerleflmifl olmayanlar

Gerek Trkiyede gerekse yabanclkelerde elde ettikleri gelirlerzerinden vergilendirilir

Sadece Trkiyede elde ettiklerigelirler zerinden vergilendirilir

Tablo 1.1Gelir VergisindeMkellefiyet fiekilleri


18/184

TCAR KAZAN KAVRAMITicari kazanlar konusu, bu nitede tanm ve ticari kazancn bilano esasndatespiti bafllklar altnda incelenmektedir.

Her trl ticari ve snai faaliyetlerden doan kazanlar ticari kazantr(GVK m. 37, f. 1). Yasa, bu ifadeden sonra ticari ve snai faaliyetin tanmn yap-mamfl, ticari kazan saylacak kazanlara rnekler verme yolunu semifltir. Bu r-nekler arasnda; gayrimenkul alm-satm ve infla faaliyeti ile devaml olarak ura-fllmas, kendi adna menkul kymet alm-satm faaliyeti ile devaml olarak urafll-mas, coberlik (borsa uzmanl) iflleri, zel okul, hastane iflletilmesi, difl protezci-lii faaliyeti gibi faaliyetler de bulunmaktadr.

Ticari faaliyette devamllk, faaliyetin bir takvim yl veya daha uzun bir sre iinde birdenok yaplmas anlamna gelir. rnein, bir kiflinin arabasn satmas ticari faaliyet sayl-maz ama bu kifli bir yl iinde birka defa araba alp satarsa bu faaliyeti ticari faaliyet, ka-

zanc da ticari kazan olur.

37. maddede ifade edilen snai faaliyet kavramn ham maddeleri, ifllenmifl yada yar ifllenmifl rnlere dnfltrmeeylemi fleklinde tanmlayabiliriz. Bu anlam-da otomobil sanayinden, tekstil sanayinden, gda sanayinden bahsedebiliriz. B-

yk Larousse, ticari faaliyet kavramn da eflitli hizmet, deer, mal, yiyecek vb. de-ifl tokuflu, alm satm etkinlii; eflitli nesneler alp satlmas fleklinde tanmla-maktadr. Ticari faaliyete iliflkin baz somut rnekleri flyle sralayabiliriz:

Otomobil, tekstil, gda ticareti, Turizm, bankaclk, taflmaclk gibi hizmetlerle ilgili faaliyetler, Taksicilik, dolmufluluk iflleri,

Bunlarn yannda daha kk apl; seyyar satclk, pazarclk, simitilik ifl-leri; kalayc, berber, terzi, tamirci, hamal, fotoraf, ayakkabclk gibi k-k sanat erbabnn (kk esnafn) faaliyetleri (Ticari iflletmeye dhil bina,taflt gibi gayrimenkullerin satfl, kiralanmas karfllnda elde edilen gelirlerde ticari kazan olarak deerlendirilmektedir).

Ayrca, 37. maddenin 3. fkrasnda; kollektif ortaklklarda ortaklarn, adi veyaeshaml komandit ortaklklarda komandite ortaklarn, ortaklk krndan aldklarpayn, flahsi ticari kazan hkmnde olduu ifade edilmifltir.

Ticari kazanlar, ya gerek usulde ya da basit usulde tespit edilerek vergilendi-rilmektedir. Ya da esnaf muafl flartlar varsa, vergi dflnda braklmaktadr. Ger-ek usulde vergilendirme de bilano esas ve iflletme esas olmak zere kendi iin-

de ikiye ayrlmfltr. Bu nitede bilano esasnda vergilendirme konusu incelene-cek izleyen konularn incelemesi ise 2. nitede yaplacaktr.

Ticari kazancn kanuna ve ahlaka aykr faaliyetlerden elde edilmesi bu kazanlarn ticarikazan olma zelliini deifltirmez. rnein, yasalara aykr olarak kumarhane iflletilme-si ticari faaliyet olarak kabul edilir; buradan salanan kazan da ticari kazan olarak ver-gilendirilir.

Ticari faaliyetin ve ticari kazancn zellikleri nelerdir?


Ticari Kazan: Her trlticari ve snai faaliyettendoan kazanlardr.

D K K A T

D K K A T

SIRA SZDE

3


19/184

BLANO ESASINDA VERGYE TAB OLAN TCARKAZAN SAHPLER VE fiEKL YKMLLKLER

Kimler Bilano Esasna Tabidir?Bu usulde tespit edilen ticari kazan, 1. snf tccarlarn kazancdr. Kimlerin 1. s-nf tccar saylaca, VUKun 177. maddesinde 6 bent halinde aklanmfltr. Afla-da bunlardan tanesi rnek olarak alnmfltr:

Her trl ticaret flirketleri (Yasa adi flirketleri hari tutmaktadr. Adi flirketle-rin deerlendirilmesi aflada aklanacak olan alfl tutar veya satfl tutar l-sne gre yaplmaktadr),

Ticaret flirketlerinden; anonim flirketler, limitet flirketler, payl komandit flir-ketler daha sonra incelenecek olan kurumlar vergisi mkellefi olarak vergi-

ye tabi tutulmaktadrlar. O halde bilano esasnda gelir vergisine tabi olabi-lecek olan ticaret flirketleri; kollektif flirketler ile adi komandit flirketlerden

oluflmaktadr. Kendi istekleri ile bilano usulnde vergilendirilmeyi talep edenler. Satn aldklar mallar olduu gibi veya iflledikten sonra satan ve yllk almla-

rnn tutar veya yllk satfl tutarlar 177. maddede aklanan tutarlar aflanlar.

Bilano Esasnda Ticari Kazancn Tespitinde Esas AlnanDefterlerKazanc bu usulde tespit edilenler, yevmiye defteri (gnlk defter), defteri kebir(byk defter), envanter defteri tutmak ve bilano dzenlemekle ykmldrler(Bkz. VUK m. 182-192).

Yevmiye defteri, gnlk (alfl, satfl vs.) ifllemlerin tarih srasyla ve madde mad-

de yazld defterdir.Defteri kebir, yevmiye defterine kayt edilen ifllemleri buradan alarak, usulne

gre hesaplara datan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir.Envanter defteri, bir hesap dneminin bafllama tarihinde ve sonunda iflletme-

nin sahip olduu; Mal ve eflyann, Alacaklarn ve Borlarnayrntl olarak yazld defterdir (VUK, m. 185, 186). Envanter defterine, d-

zenlenen bilanolar da kaydedilir.Bilano, envanterde gsterilen kymetlerin tasnifli ve karfllkl olarak zetlen-

mifl halidir (VUK m. 192). Bu anlamda bilano, iflletmenin belli bir tarihte ekilmiflfotoraf gibidir.

Dnem baflnda kaytl sermaye ile ifle bafllayan iflletme, dnem iinde eflitliifller yaparak alacak-bor iliflkilerine girer. Dnem sonunda hazrlanan bilanoda,iflletmenin dnem ii faaliyetlerinin sonular da grlr. Bu belge aktif ve pasif ol-mak zere iki taraftan oluflmaktadr.

Aktif tarafnda mevcutlar ile alacaklar (ve varsa zarar); pasif tarafnda ise bor-lar gsterilir. flletmenin kaytl sermayesi de, denklii salamak amacyla bilano-nun pasif tarafna yazlr. Daha zet bir ifadeyle bilanonun; aktifinde varlklar, pa-sifinde ise kaynaklar (sermaye, borlar) gsterilmektedir.

Aktifte yer alan varlklar, paraya dnflme hzlarna (yani nakde dnflme zel-

liklerine ve nceliklerine) gre en ok likitten en az likide; pasifte yer alan kaynak-lar ise en ksa vadeli yabanc kaynaktan en uzun vadeliye doru sralanmaktadr.

10 Trk Vergi Sistemi

1. snf tccarlarnkazanlar bilano esasnatabidir.

Bilano esasna tabimkellefler yevmiye defteri,defteri kebir ve envanterdefteri tutmakzorundadrlar.

Bilano: Envanterdegsterilen kymetlerin

tasnifli ve karfllkl olarakzetlenmifl halidir.


20/184

Aktif toplam ile borlar arasndaki fark, mteflebbisin z sermayesini olufltu-rur. Vergi hukukunda kazancn hesab ile ilgili olarak z sermaye kavram byknem taflmaktadr. z sermaye bilanonun pasif tarafna yazlr. Bu flekilde aktif

ve pasif toplamlar denkleflir. Yedek akeler ve kr, ayr ayr gsterilseler bile zsermayenin paras saylrlar. O halde z sermayeyi oluflturan kalemler; sermaye,yedek akeler ve datlmayan krlardr.

BLANO ESASINDA TCAR KAZANCIN TESPTBilano esasnda ticari kazancn tespiti, aflada (drt ayr aflamada) izah edil-mektedir.

Dnem z Sermayesinin HesaplanmasGVKnn 38. maddesine gre, bilano esasnda ticari kazan, teflebbsteki z ser-mayenin hesap dnemi sonunda ve baflndaki deerleri arasndaki mspet fark-

tr. Bu farkn olumsuz olmas durumunda, kazan deil zarar sz konusu ol-maktadr.Teflebbsteki z sermaye ile kastedilen, (yukarda sylediimiz gibi) bilanoda-

ki aktif toplam ile borlar arasndaki farktr. z sermaye hesab, envanterkarl-mas ile dorudan balantl bir konudur. O halde bilano gnndeki mevcutlarn,alacaklarn ve borlarn saylmas, llmesi, tartlmas, deerlemesi anlamna ge-len envanter karlmas gelirin tespitini dorudan etkiler. Bu adan, zellikle bi-lanonun aktifinde yer alan varlklarn tespitinin dzgn yaplmas gerekir. Bu ih-timam gsterilmezse (rnein, iflletmede bulunan baz emtialar sayma dhil edil-mezse), vergi idaresi, iflletmede yeniden yapaca fiili envanterin arkasndan, geli-rin doru tespit edilmedii iddiasnda bulunabilecektir.

Sermaye (kaytl sermaye), iflletmeye bafllangta konulan para veya para ile ifa-de edilen deerler toplamdr. Bu bakmdan belli bir tarihteki z sermaye; serma-

yeden byk, ona eflit veya ondan kk olabilir.Konu afladaki rnek bilano zerinde daha net olarak anlafllacaktr. alflkan

Ticaret Evinin 2009 yl dnem bafl bilanosu afladaki gibidir:

z sermaye= Aktif toplam - borlarolduuna gre (amortismanlar ve kar-fllklar da bor hkmndedir).

z sermaye = 500.000 -120.000 (40.000 + 20.000 + 60.000) = 380.000

380.000 alflkan Ticaret Evinin dnem bafl z sermayesidir. 2009 yl sonun-da, ayn flekilde dnem sonu z sermayesinin hesab yaplacak ve bulunan rakam-


z sermaye: flletmeninbilanosundaki aktif toplamile borlar arasndaki farktr.

Envanter: Bir iflletmeninbelli bir andaki varlklarylabor ve alacaklarn ayrntlolarak gsteren bir listedir.Btn mallar kapsar.Envanterde mal stoklar, yarmamuller, hammaddeler,tm gereler, alacaklar veborlar saylpdeerlendirilir.

Aktif Pasif

Kasa 30.000 Sermaye 200.000

Banka 50.000 Yedek ake 70.000

Mal 60.000 Amortisman* 60.000

Demirbafl 20.000 Karfllklar 20.000

Gayrimenkul 140.000 Borlar 40.000

Alacaklar 200.000 Kr 110.000

Toplam 500.000 Toplam 500.000

Tablo 1.2Dnem BaflBilanosu(1 Ocak 2009) ()

*Amortismanlar ve karfllklar yeni hesap plannda bilanonun aktif tarafnda dzenle-

yici hesap olarak yer almaktadr.


21/184

dan dnem bafl z sermayesi karld vakit elde edilen mspet fark, bu ticaret-hanenin 2009 yl ticari kazanc olacaktr.

flletmenin bilanosunun hazrlanmasyla ilgili vergi kanunlarndaki dzenle-melerin yannda Trk Ticaret Kanununda da dzenlemeler vardr. Ticaret hukukudzenlemeleri, daha ok nc kiflileri ve alacakllar korumaya ynelik olup es-nektirler. Vergi hukuku dzenlemeleri ise vergi idaresini korumaya ynelik olankat kurallar ierirler. Uygulamada, ticaret hukuku kurallarna gre ve tek dzenhesap planna gre hazrlanan bilanoya ticari bilano; vergi hukuku kurallarnagre hazrlanan bilanoya ise mali bilano (vergi bilanosu) ismi verilmektedir.

Bilano esasna gre ticari kazan, hesap dnemi sonunda ve baflndaki z sermaye tutar-lar arasndaki farktr. Ayrca, hesap dnemi iinde iflletmeye ilave olunan deerler bufarktan indirilir, iflletmeden ekilen deerler ise farka ilave olunur.Dnem sonundaki z sermayenin dnem baflndakine gre fazla olan ksm o dnemin ti-cari kazanc saylr. Tersi durumda ise aradaki fark, zarar gsterir.

Vergiye tabi ticari kazancn hesaplanmasnda esas alnacak bilano, doal ola-rak mali bilanodur. flletme, ticari bilanosunu vergi hukuku kurallarna uygunhazrlamamflsa, bu bilano zerinde gerekli dzeltmelerin yaplmas (mali bilan-oya dnfltrlmesi) zorunluluu vardr. Bu dzeltmeler, genellikle iflletmenin

varlklar ile ilgili deerleme ve amortisman ayrma yntemlerinde veya indirilebi-lecek giderler konusunda ortaya kmaktadr.

Ticari krdan mali kra geifl iflleminin yapld belgeye Bilano Esasna G-re Defter Tutan Mkelleflere Ait Ticari Krdan Mali Kra Ulaflmak in Yaplan

Hesaplamay Gsteren Belgedenilmektedir. Vergi idaresi, bu belgenin gelir vergi-si beyannamesi ile birlikte idareye teslim edilmesi zorunluluunu getirmifltir.

flletmeye lave Edilen ve flletmeden ekilen DeerlerinDikkate AlnmasDnem iinde iflletme sahip(ler)inin iflletmeye ilave ettikleri deerler varsa (rne-in, iflletme sahibi zel varlndan iflletme kasasna 5.000 para koymuflsa veya ifl-letmeye yeni bir makine almflsa), bunlar bulunan miktardan dfllr. nk buartfl, ticari faaliyetten dolay ortaya kan bir artfl deildir. Bu ifllem vergi matrah-n azaltacaktr.

Buna karfllk, iflletmeden ekilen deerler varsa, (rnein, iflletmeci geim gi-derlerini karfllamak iin, dnem iinde, iflletme kasasndan 5.000 almfl veya ifl-letmeye ait bir ksm demirbafl eflyay evine gtrmflse), bunlar bulunan miktara

ilave olunur. nk bu eksiliflin bir zarar unsuru olarak grlmesi mmkn deil-dir. Bu ifllem vergi matrahn artracaktr.

Giderlerin DfllmesiGVKnn 40. maddesi, vergi matrahndan indirilebilecek giderleri dzenlemektedir.Bu giderler, aflada zet halinde aklanmaktadr:

1. Ticari kazancn elde edilmesi iin yaplan genel giderler: Bunlara rnek ola-rak; iflle ilgili aydnlatma, stma, haberleflme, reklm, kira, krtasiye, sigortagiderlerini verebiliriz.

Ayrca ilve olarak, yurt dflndan Yasada saylan baz faaliyetlerden dvizgeliri salayan iflletmeler, yurt dflnda yaptklar giderlere karfllk olmak

zere ve dviz olarak elde ettikleri haslatn binde beflini gememek kaydy-la gtr olarak hesapladklar giderleri de indirebileceklerdir.


D K K A T


22/184

2. Personel cretleri, ifliler iin sosyal gvenlik kurumlarna denen pirimler,iflverenler tarafndan cretliler adna bireysel emeklilik sistemine denenkatk paylar, iflilerin ifl yerindeki tedavi, ila ve giyim giderleri.

3. fl yerinde veya ifl yerinin eklentilerinde iflilerin barnmas ve beslenmesiiin yaplan giderler: Yemek giderleri ile ilgili olarak, yemein ifl yerinde ve-

ya ifl yerinin eklentilerinde yenmesi durumunda yaplan giderlerin tamamdfllmektedir. Bu durumda, yemein ifl yerinde hazrlanmasnn veya dfla-rdan getirtilmesinin nemi yoktur. Yemein ifl yerinde yenmeyip dflarda(rnein, civar lokantalarda) yenmesi durumunda ise gider yazlmasna izin

verilmemifltir (GVK m. 40/2).4. flle ilgili yaplan iflin nemi ve geniflliine uygun seyahat ve konaklama gi-

derleri.5. flle ilgili olmak flartyla; szleflme, mahkeme karar veya kanun hkm ge-

rei denen zarar, ziyan ve tazminatlar.6. flletmede kullanlan tafltlarn giderleri: Bu tafltlar bizzat iflletmeye ait olabi-

lecei gibi, dflardan kiralama yoluyla edinilmifl de olabilir.7. flletme ile ilgili denen baz vergi, resim ve harlar: Bunlarn arasnda bina,

arazi, gider, damga, belediye vergileri, harlar ve kaydiyeler saylmfltr. Ay-rca bunlara ilave olarak, MTVKnn 14. maddesinde, iflletmeye kaytl mini-bs, kamyon, kamyonet gibi aralar iin denen motorlu tafltlar vergisininde gider olarak dikkate alnabilecei dzenlemesine yer verilmifltir.

8. flverenlerin, iflveren sendikalarna dedii aidatlar (8. bendin parantez iihkmnde belirlenen snrlarda).

9. zel kifliler veya flirketlerin hesabna tahsilde bulunan renciye yeme, i-me, yatma ve tahsil gideri olarak denen paralar.

10. Fakirlere yardm amacyla gda bankacl faaliyetinde bulunan dernek ve

vakflara bafllanan gda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin mali-yet bedeli.Bu maddede saylan giderlere ilave olarak, mkellefler GVK m. 89da say-lan giderleri de indirebilmektedir. Ancak 89. maddede saylan bafl, sigortaprimi gibi indirimler yl iinde deil, ylsonunda beyanname zerinden ya-plmaktadr.

Gider Kabul Edilmeyen demelerndirilebilecek giderlerin sayld 40. maddeyi izleyen 41. maddede de indirilme-sine izin verilmeyen demeler aklanmfltr. Burada saylan demeler gider olarakkaytlara intikal ettirilmifl ve ticari bilanoya yansmfl olan harcamalardr. Vergi

matrah hesaplanrken, bu harcamalarn kanunen kabul edilmeyen gider ismi al-tnda matrah oluflturacak kazanca ilave edilmesi gerekir.

Gider kabul edilmeyen demelere afladaki rnekleri verebiliriz:1. flletme sahibi ile eflinin ve ocuklarnn iflletmeden ektikleri paralar veya

aynen aldklar dier deerler. rnein, iflletme sahibinin evinin ihtiyalar-na harcamak zere iflletme kasasndan ald paralar, giderler arasna yaz-lamayacaktr. Ayn flekilde, dayankl tketim maddesi ticareti yapan bir ifl-letme sahibinin, kullanmak zere evine gtrd buzdolabnn bedeli degider olarak kabul edilmeyecektir.

2. Teflebbs sahibinin kendisine, efline, kk ocuklarna iflletmeden denenaylklar, cretler, ikramiyeler, komisyonlar vb. rnein, iflletme sahibinin

efli iflletmede alflmaktadr ve kendisine her ay cret denmektedir. de-nen bu cretler, iflletmenin hesaplarnda gider olarak dfllemeyecektir.



23/184

3. Teflebbs sahibinin iflletmeye koyduu sermaye iin yrtlecek faizler.4. Teflebbs sahibinin, eflinin ve kk ocuklarnn iflletmeden olan alacakla-

r iin yrtlecek faizler.

5. liflkili kiflilere emsal fiyatn dflnda mal ve hizmet satfl sonucunda iflletmealeyhine oluflan farklar.6. Her trl para cezalar ve vergi cezalar ile teflebbs sahibinin sularndan

doan tazminatlar.7. Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kaytl olan yat, kotra, tekne, srat

teknesi gibi motorlu deniz, uak ve helikopter gibi hava tafltlarndan iflletme-nin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlarn giderleri ile amortismanlar.

Kanunen yasaklanmfl faaliyetten gelir elde eden iflletmenin bu geliri ticari kazan olarakvergiye tabidir. Ayn iflletmenin bu faaliyet nedeniyle yapt giderlerin indirilmesini talepedebilip edemeyeceini arafltrnz.

Amortismanlarn AyrlmasAmortisman konusuyla ilgili dzenlemeler VUKun nc Kitabnda, 258-330arasnda kalan maddelerde yer almfltr.

Bu hkmlere gre iflletmeye kaytl olan gayrimenkullerin amortismanlar gi-der yazlabilir. Bu flekilde vergi matrah dflmfl olacaktr.

Bir firmada bir yldan fazla kullanlaca dflnlen ve herhangi bir biimde deerdendflmesi sz konusu olan taflnmazlarn (makine, techizat, vb.) bir yl iinde uradklardeer kayplarnn o yln giderleri arasna yazlmas amortismann konusunu oluflturur.

http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/Yararli_Bilgiler/amortisman_oranlari2011.html adresinden amortismana tabi iktisadi kymetler ve amortisman oranlar ile ilgili bil-gilere ulaflabilirsiniz.

flletmenin deer kaybna urayan aktifleri, amortismana tabi tutulur. Kural olarak,iflletmeye ait deer kaybnn sz konusu olmad bofl arsa ve araziler ise amortisma-na tabi tutulmaz (Bkz., VUK m. 314). Bu arada, iflletmede kullanlan ve deeri VUKm. 313, f. 3te aklanan tutar aflmayan alet, edevat, mefruflat ve demirbafllarn amor-tismana tabi tutulmayarak dorudan doruya gider yazlmas imkn salanmfltr.

Amortisman yntemi olarak; normal amortisman, azalan bakiyeler usul ileamortisman ve fevkalade amortisman usulleri ngrlmfltr.

Normal amortisman ynteminde mkellefler amortismana tabi iktisadi kymet-lerini Maliye Bakanlnn tespit ve ilan edecei oranlar zerinden itfa ederler. lanedilecek oranlarn tespitinde iktisadi kymetlerin faydal mrleri dikkate alnr(VUK. m. 315). Bu flekilde rnein, orann %20 olarak belirlenmesi durumunda,sz konusu taflnmaz 5 yl iinde amorti edilmifl olmaktadr.

Bu kapsamda amortisman ayrlacak gayrimenkuln, iflletmeye yln hangi ayn-da girdiinin nemi bulunmamaktadr. rnein, Aralk aynda iflletmeye bir kam-

yon veya minibs satn alnmas durumunda, bir yllk (%20 orannda) amortismanayrlabilecektir. flletmeye binek otomobili alnmas durumunda (faaliyetleri tama-men veya ksmen binek otomobillerinin kiralanmas veya iflletilmesi olan iflletme-ler hari) ise, bu otomobillerin aktife girdii ylda, yln sonuna kadar ka ay kal-

mflsa ancak bu sreye karfllk gelen oranda amortisman ayrlabilmektedir (kstamortisman uygulamas) (Bkz. VUK m. 320, f. 2).


SIRA SZDE 4

Amortisman: retimfaaliyetleri sonucunda malve hizmetler yaratlrken,gemifl yllardan devralnansermaye mallarndameydana gelen aflnma veeskimenin parasal deeri.

D K K A T

N T E R N E T

Amortisman yntemi olarak;normal amortisman, azalanbakiyeler usul ileamortisman ve fevkaladeamortisman usulleringrlmfltr.


24/184

Amortisman ayrma konusunda getirilen ikinci yntem, azalan bakiyeler usul-dr. Seimlik bir yntem olan bu usulden, sadece bilano esasna gre defter tu-tan mkelleflerin yararlanmasna izin verilmifltir (VUK mk. m. 315). Bu ynteme

gre uygulanacak amortisman oran, %50yi gememek zere normal amortismanorannn iki katdr (%50 snr, normal amortisman oran %50 olan kymetlerin, tekylda gider yazlmasn nlemek amacyla koyulmufltur). Bu usulde her yl, zerin-den amortisman hesaplanacak deer, daha nce ayrlmfl olan amortismanlar top-lamnn indirilmesi suretiyle bulunmaktadr.

rnein, normal amortisman oran %20 olan, 100 liralk bir motorlu tafltnamortisman iin, azalan bakiyeler usul ile amortisman yntemi seilmiflse (ilk yl40, ikinci yl 24 (geriye kalan 60 lirann %40), nc yl 14.4 (geriye kalan 36 li-rann %40), drdnc yl 8.64 (geriye kalan 21.6nn %40), son yl ise kalan 12,96lirann tamam amortisman olarak gider yazlacaktr.

Fevkalade amortisman uygulamas ise baz zel durumlarda Maliye Bakanl-

nn izni ile mmkn olabilmektedir (VUK. m. 317). rnein; yangna, sel felaketi-ne maruz kalmfl gayrimenkuller veya bir trafik kazasnda hurda haline gelmifl ifl-letmeye ait motorlu aralar iin bu izin verilebilmektedir.

http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/20101118067.htm adresinden Amor-tisman uygulamasnda yeni dzenlemeler ve yaflanan zorluklar isimli makaleyi okuyabi-lirsiniz.

Deerleme ve Dier Benzeri Hkmlerin UygulanmasDeerleme konusundaki hkmlerin uygulanmas da, vergi matrahn artrc veyaazaltc etki yapabilir. Deerleme kavram, VUKun 258. maddesinde, vergi mat-

rahlarnn hesaplanmasyla ilgili iktisadi kymetlerin takdir ve tespitidirfleklindetanmlanmfltr.

Deerleme messesesi yannda, vergi matrahn etkileyebilecek baflka baz d-zenlemeler daha bulunmaktadr. Bunlara rnek olarak; yenileme fonu (VUK m.328), karfllklar(m. 288, 323), reeskont (m. 281), vazgeilen alacaklar (VUK m.324), deersiz alacaklar (VUK m. 322) gibi uygulamalar verebiliriz.

Reeskontuygulamas; alacaklarn henz tahsil edilmeden vergiye tabi tutulma-s gerei karflsnda bu etkiyi hafifletmeyi amalayan bir uygulamadr. Gerekten,henz iflletmenin tahsil etmedii alacaklar zerinden hem KDV hem de gelir ver-gisi denmektedir. 281. maddenin tand imknla, vadesi gelmemifl olan senedebal alacaklar deerleme gnnn kymetine dflrlmektedir. Bu indirim, senet-

te faiz nispeti aklanmfl ise bu oranda; aklanmamflsa Merkez Bankasnn iskon-to haddi uygulanarak yaplmaktadr. 4369 sayl Kanunla, dviz cinsinden olan ala-caklar iin de reeskont yapma imkn getirilmifltir.

Yeniden deerleme messesesi ise vergi hukukunda; gayrimenkul sermaye ira-d istisnas, basit usule tabi olmann parasal snrlar, motorlu tafltlar, veraset ve in-tikal vergisi, GVK m. 76da yer alan indirim orannn tespiti gibi vergi kanunlarn-da yer alan birok orann ve miktarn tespiti konusunda dikkate alnmaktadr.

VUKta ekle yaplan satfltan doan alacaklara ve vadeli satfllarla ilgili alacaklara rees-kont imkan tannmamfltr. Ticaret Kanununun 707. maddesine gre; ek, grldn-de denir. Buna aykr her hangi bir kayt yazlmamfl hkmndedir... bir ek ibraz gn

denir. ekte vade sz konusu deildir. ekin, uygulamada ileri tarihli dzenlenmifl ol-mas ticari bir teaml olup hukuken anlam yoktur.


N T E R N E T

Deerleme: Vergimatrahlarnnhesaplanmasyla ilgili

iktisadi kymetlerin takdir vetespitidir (VUK m. 258)

Karfllklar: Oluflmufl veyaolmas beklenen fakatmiktar kesin olarakkestirilemeyen ve iflletmeiin bir bor mahiyetiniarzeden belli baz zararlarkarfllamak maksadylahesaben ayrlanmeblalardr (VUK 288).

Reeskont uygulamas;alacaklarn henz tahsiledilmeden vergiye tabitutulmasna karfl, bu etkiyihafifletmeyi amalayan biruygulamadr.

D K K A T


25/184

Akladmz bu hkmlerin tmnn dikkate alnmas ile, ilgili yln ticari ka-zanc tespit edilmifl olmaktadr. Bu tespitin sonucu, iflletmenin krda veya zarardaolduunu gsterebilir. Krl durumda olan iflletmeler, ayrca GVK m. 89da yer alan

ve sonraki nitelerde aklanacak olan giderleri ve nceki yl zararlarn dflebile-ceklerdir.Bu flekilde bulunan kazan, izleyen yln Mart aynda verilecek beyanname ile

bildirilecek; bu kazan zerinden gelir vergisi tarifesine gre hesaplanan vergi, ikitaksit halinde (3. ve 7. aylarda) denecektir. Bu mkelleflerin ayrca geici vergideme ykmll de bulunmaktadr.



26/184


Cumhuriyetin ilanna kadar uygulanan vergiler

ile Cumhuriyetin ilanndan sonra vergi sistemin-de yaplan deifliklikleri aklamak.

Osmanl maliye teflkilatnn baflnda gnmzde-

ki Maliye Bakannn grevlerini yerine getiren

defterdar bulunmaktayd. Tahsil edilen vergilerin

temeli slam hukukunun kaynaklarna dayan-

yordu. Vergi esas olarak fleri vergiler ve rfi ver-

giler olarak ikiye ayrlyordu. fieri vergilerin kay-

na Kitap ve Snnet idi. rfi vergiler ise Padifla-

hn iradesiyle konuluyordu.

Cumhuriyetin ilanndan sonra adafl vergi siste-

mine geifl sreci bafllad. lk olarak zirai rn-lerden alnan aflar vergisi kaldrld. Savafl ylla-

rnda olaanst vergiler uygulamaya konuldu.

1949 ylnda Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi

Kanunu kabul edildi. zleyen yllarda da dier

vergi kanunlarnn kabul edilmesiyle vergi siste-

mindeki adafllaflma sreci devam etti.

Gelirin zelliklerini ve gelir vergisine konu olan

kazan ve iratlar aklamak.

Gelir bir gerek kiflinin bir takvim yl iinde elde

ettii kazan ve iratlarn safi tutardr. Gelirin eldeedilmesi, hukuken ve fiilen elde edenin tasarru-

funa gemifl olmas anlamna gelir. Bu ilke tahsil

ilkesidir. Baz durumlarda gelirin hukuken elde

edilmesi, elde etme iin yeterli saylr. Bu ilke ise

tahakkuk ilkesidir. Ticari ve zirai kazanlar iin

henz fiilen tahsil edilmemifl kazanlar da gelir

kabul edilerek tahakkuk ilkesi esas alnmfltr.

Ticari kazanlar, zirai kazanlar, cretler, serbest

meslek kazanlar, gayrimenkul sermaye iratlar,

menkul sermaye iratlar ve dier kazan ve irat-

lar gelir vergisine konu olan kazan ve iratlardr.

Gelir vergisinde tam mkellefiyet ile dar mkelle-

fiyet arasndaki farkllklar izah edebilmek.

Gelir vergisinde tam ve dar mkellefiyet ayrm

yaplmfltr. Tam mkelleflerin hem Trkiyede

hem de Trkiye dflnda elde ettikleri gelirler ver-

gilendirilir. Dar mkelleflerin Trkiye dflnda el-

de ettikleri gelirler dikkate alnmaz.

Tam mkelleflerin hem Trkiyede hem yurt d-

flnda elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesi,

ifte vergilendirme sorununu dourabilmektedir.

Bu sorun ise lkeler arasnda ifte vergilemeyi

nleme anlaflmalar ile zlmeye alfllmaktadr.GVK, tam mkellefiyet konusunda ikametgh ve

tabiiyet olmak zere iki esas benimsemifltir. ka-

metgh esas temel ilke olarak belirlenmifltir. ka-

metgh esasna gre Trkiyede yerleflmifl olan-

lar tam mkellef olarak kabul edilir. Trkiyede

yerleflmifl saylmak iin bir takvim yl iinde de-

vaml olarak alt aydan fazla oturmak yeterli ka-

bul edilmifltir.

Trkiyede yerleflmifl olmayan gerek kifliler dar

mkellef olarak vergilendirilir. Dar mkellefler

genellikle yabanc uyruklu kiflilerdir. Dar mkel-lefler kural olarak tam mkellefler iin uygula-

nan kurallara tabidir.

Ticari kazanc tanmlayp kimlerin bilano esa-

sna tabi olduunu aklamak.

Gelir Vergisi Kanununda ticari kazan Her tr-

l ticari ve snai faaliyetlerden doan kazanlar

ticari kazantrfleklinde tanmlanmfltr.

Ticari kazanlarn vergilendirilmesinde ya ger-

ek usul ya da basit usul uygulanr. Gerek usul-

de vergilendirilenlerin kazanc ya bilano esasn-da ya da iflletme hesab esasnda tespit edilir.

1. snf tacirlerin kazanc bilano esasna tabidir.

1. snf tacirler VUK 177. maddesinde saylmfltr.

flletme hesab esasna gre kazanlar tespit edi-

lenler ise 2. snf tacirlerin kazancdr. VUK 177.

maddesinde saylanlarn dflnda kalanlar 2. snf

tacirlerdir.

Ticari kazanlarn tespitinde indirilebilecek ve

indirilemeyecek giderlerin neler olduunu ak-

lamak.

Gelir Vergisi Kanunu 40. maddesinde indirile-

bilecek giderler, 41. maddesinde ise gider ka-

bul edilmeyen demeler saylmfltr. ndirilebi-

lecek giderler, iflle ilgili eflitli hizmet ve mal

almna ynelik harcamalardr ve fatura, fifl (s-

nrl durumlarda) gibi belgelerle belgelendiril-

mesi gerekir.

Gider kabul edilmeyen demelerin bilanoya

yansmas durumunda ise bu demelerin vergi

matrahn oluflturacak kazanca ilave edilmesi

gerekir.

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A

5

A M A


27/184


1. Gelir vergisinin mkellefi afladakilerden hangisidir?a. Sadece tam mkellefler

b. Sadece dar mkellefler

c. Hem tam hem dar mkellefler

d. Sadece Trk vatandafllar

e. Trk vatandafl olmayanlar

2. Gelir vergisi uygulamasnda afladakilerden hangisitam mkellef olarak gelir vergisine tabi olmaktadr?

a. kametgh Trkiyede olanlar

b. Belli ve geici bir ifl iin Trkiyede bulunan ifl

adamlar

c. Bir yl iinde Trkiyede alt ay oturanlar

d. Bir yl iinde Trkiyede alt aydan az oturanlar

e. Belli ve geici bir grev iin Trkiyede bulunan

uzmanlar, memurlar

3. Adi komandit flirkette komanditer ortaklarn elde et-tikleri kazanlar afladakilerden hangi kazan trn

oluflturur?

a. Ticari kazan

b. Menkul sermaye irad

c. Gayrimenkul sermaye irad

d. crete. Dier kazan ve irat

4. Vergi hukukunda her takvim yl bir vergileme d-nemi olarak kabul edilmifltir. Afladakilerden hangisi

flartlarn varl halinde bu kurala istisna teflkil eder?

a. Gda toptancs

b. Doktor

c. Muhasebeci

d. Gayrimenkul sermaye irad geliri elde edenler

e. nflaat ve onarma iflleriyle uraflanlar

5. Afladaki gelir eflitlerinden hangisinde gelirin eldeedilmesi tahsil esasnabalanmamfltr?

a. Serbest meslek kazanlar

b. Zirai kazanlar

c. Gayrimenkul sermaye iratlar

d. cretler

e. Dier kazan ve iratlar

6. I. Zirai kazanll. cret

lll. Gayrimenkul sermaye irad

Yukardakilerden hangisi veya hangilerinde gelirin elde

edilmesi, tahsil esasna dayanmaktadr?

a. Yalnz I

b. Yalnz lll

c. I, ll

d. ll,lll

e. I, lll

7. Afladakilerden hangisi gelirin zellikleri arasndayer almaz?

a. Yllk olmas

b. Safi olmas

c. Gerek olmas

d. Elde edilmifl olmas

e. Gayri safi olmas

8. Aflada gelir vergisine giren kazan ve iratlarn isim-leri verilmifltir. Bunlardan yanlfl olan iflaretleyiniz?

a. Ticari kazan

b. Serbest meslek kazanc

c. cretd. Dier kazan ve iratlar

e. Sair kazan ve iratlar

9. Afladakilerden hangisi ticari kazan olarak vergi-lendirilmez?

a. Gayrimenkul alm satm

b. Menkul kymet alm satm

c. Telif haklarnn satfl

d. Coberlik iflleri

e. zel okul iflletilmesi

10.Afladakilerden hangisi kazanc bilano esasna g-re tespit edilen mkellefdeildir?

a. 1. snf tccarlar

b. Her trl ticaret flirketleri

c. Yllk almlarnn veya satfllarnn tutar yasada

belirlenen miktar aflanlar

d. Basit usulde vergilendirilenler

e. Kendi istekleri ile bilano usulnde vergilendir-

meyi talep edenler

Kendimizi Snayalm


28/184


Gelir vergisi reformu yolda!

Maliye Bakan Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformuna

iliflkin taslak zerinde alflmalara devam edildiini ve

yl sonunda taslaa son fleklinin verileceini bildirdi

29 Kasm 2011 Sal,

Maliye Bakan Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformunun

ok nemli gndem maddelerinden biri olduunu ve tas-

lak zerinde alflmalarn devam ettiini belirterek, Bizim

takvimimiz bu sene sonu itibaryla Maliye Bakanl ola-

rak taslaa son fleklini vermek. 2012 ylnn ilk eyreinde

de inflallah Meclise gndermeyi mit ediyoruz dedi.

Maliye Bakan Mehmet fiimflek, Trk Amerikan Birlii

Yllk Kongresine katlmak zere Washingtona gitti.

Hareketinden nce Atatrk Havalimannda gazetecile-

rin gelir vergisi reformuna iliflkin sorularn yantlayan

fiimflek, flunlar kaydetti:

Gelir vergisi reformu ok nemli gndem maddeleri-

mizden bir tanesi ve taslak zerinde alflmalar devam

ediyor. Ancak eflitli basn yayn kurulufllar tarafndan

bugn gndeme gelen haberler tam olarak bence itibar

edilmemesi gereken haberlerdir. nk henz biz tasla-

tamamlamadk ve daha nmzde uzun bir sre

var. Bu sene sonu itibaryla Maliye Bakanl olarak biz

ortaya bir taslak koyacaz. Daha sonra bu ilgili btn

kesimlerin katksyla son fleklini alacak. Ondan sonra

Bakanlar Kuruluna ve Meclise gidecek. Onun iin ok

erken. Gelir Vergisi Reformunu nemsiyoruz. O refor-

ma iliflkin alflmalarmz devam ediyor. Ama bugn -

kan haberler erevesinde bence deerlendirme yapmak

iin ok erken. Bugn Maliye Bakanl olarak bu tr

haberlere itibar edilmemesi gerektii konusunda bir

aklama yaptk. nk ciddi bir flekilde piyasay etkile-

yebiliyor. Onun iin benim syleyebileceim flu; henz

taslak flekline bile gelmeyen bir alflmaya iliflkin bu tr-

den haberlere itibar edilmemesi lazm.

Kaynak: http://ekonomi.haberturk.com/makro-eko-

nomi/haber/692516-gelir-vergisi-reformu-yolda(12.01.2012)

TRK VERG SSTEMNN SORUNLARI VE BAZI

NERLER*

Ali KARAASLAN**I. GRfi

Trk Vergi Sisteminin sorunlar, teden beri eflitli tar-

tflmalara neden olan bir konudur. Vergi gelirlerinin,

toplam kamu gelirleri iinde arlkl bir paya sahip ol-

mas, vergi olaynn lkemiz ekonomisi ve maliyesinde-

ki nemini ortaya koyan ana nedendir.

Trk vergi sisteminin sorunlarnn tartfllmas, zm

yollar aranmas ve getirilen nerilerin deerlendirilmesi

sonucu, aksaklklarn giderilmesi, son derece nemlidir.

10 yl aflan Hesap Uzmanln mteakiben 6 yl aflkn

sreden beri vergi idaresinde (Defterdar yardmcs veDefterdar olarak) yneticilik yapmaktaym. Gerek Hesap

Uzmanl, gerekse yneticilik yaptm bu srede vergi-

cilik olayn yakndan izleyen birisi olarak edindiim tec-

rbeler flnda Trk Vergi Sistemini ksaca deer-

lendirerek baz nerilerde bulunmaya gayret edeceim.

II. TRK VERG SSTEMNN KISA TARHES (EV-

RM)

A. 1950 SONRASI

Trk Vergi Sistemi 1950 ylnda yaplan reform ile a-

dafl bir nitelik kazanmaya bafllamfltr. Dolaysyla 1950

ncesi vergi uygulamalar zerinde durulmayacaktr.lkemizde ilk kkl vergi reformu, 1949 ylnda mec-

listen kan ve 1950 ylnda yrrle giren Gelir, Ku-

rumlar ve Vergi Usul Kanunlarnn uygulanmas ile ger-

eklefltirilmifltir.

Gelir Vergisi Reformu ad ile de anlan sz konusu refor-

mun ana zelliklerini ksaca flyle zetlemek mmkndr:

a. Vergilendirmede kazan esas alnmfltr.

b. Btn gelir unsurlarnn vergilendirilmesi hedef-

lenmifltir.

c. Vergilendirme mkellef beyanna dayandrlmfltr.

d. Vergi oranlar dflk tutulmufl ve genifl vergi indi-

rimlerine yer verilmifltir.

Bu reform abalar, vergi haslat ynnden kendi a-

pnda iyi sonular vermifltir. Belki de bu nedenle iki

yl sonra vergi oranlarnn ykseltilmesi, cezalarn ar-

lafltrlmas ve indirimlerin fiilen dflrlmesi yoluyla

vergi haslatnn artrlmas abalar birbirini izlemifltir.

Ancak olumlu sonular elde edilemememifltir.

B. 1960 SONRASI

1960 ylnda Trk Vergisi Sisteminde reform olarak adlan-

drlabilecek deifliklikler yaplmfl ve sistem daha adafl

hale getirilmeye alfllmfltr. Bu deiflikliklerle, zirai ka-

zanlar kstl da olsa vergilendirilmeye bafllanmfl, servetbeyan gibi otokontrol aralar sisteme dhil edilmifl, asga-

Yaflamn inden

Okuma Paras


29/184


ri geim indirimi kademeli olarak artrlmfl ve yatrmlarn

teflviki iin yatrm indirimi messesesi sisteme alnmfltr.

C. 1980 SONRASI1970li yllarda vergi sisteminde kkl deifliklikler ya-

plmamfltr. 1980li yllarda ise,

a. Vergi oranlarnda arttrma dflrme yoluna gidil-

mifltir.

b. Gelir vergisinde vergi tevkifat alan geniflletilmifltir.

c. Servet beyan kaldrlmfltr.

...

. Gider vergileri kaldrlmfl ve katma deer vergisi

sisteme alnmfltr.

D. 1990 SONRASI

Son yllarda zellikle kurumlar vergisi ile ilgili olarakvergi muafiyet ve istisnalar daraltlmfl, gelir vergisinde

niter vergi sistemine dnfl iin deifliklikler yaplmfl,

her mkellefe bir hesap numaras verilmesi esas geti-

rilmifl ve gtr usuln daraltlmas uygulamaya konul-

mufltur. Vergi tahsilatnda yetkili klnan bankalarn sa-

ys artrmfltr.

III. VERG SSTEMN ETKLEYEN DIfi FAKTRLER

A. EKONOMiK YAPI

Her vergi sistemi, iinde yer ald ekonomik yapya

gre flekillenir. Yani ekonomik geliflmifllik dzeyleri

farkl iki toplumda, ayn vergi sistemi uygulandndaayn sonularn elde edilmesi beklenilmemelidir. rne-

in, ekonomik iflletmelerin messeselefltii, sosyal g-

venliin saland kifli baflna dflen milli gelirin yk-

sek olduu, iflletme baznda yaratlan katma deerin

fazla olduu bir lkeye nazaran, bu zellikleri taflma-

yan baflka bir lkede vergi toplamak ok daha zordur.

Bunun iin vergi sistemi tartflmalarnda ekonomik ya-

plarn farkll gz ard edilmemelidir. Aksi halde ok

sylenen bir tabirle elma ile armutlarn toplanmas du-

rumu kanlmazdr. Bundan dolay geliflmifl lkeler ile

geliflmekte olan lkelerde vergisel problemler niteliksel

olarak birbirinden ok farkldr. zetlersek, vergi siste-

minin uygulama baflars ile ekonomik geliflmifllik dze-

yi arasnda ok yakn bir iliflki vardr...

*Maliye Hesap Uzmanlar Kurulunun 50. Kurulufl Yl

nedeniyle, Maliye Hesap Uzmanlar Vakf el Serbest

Muhasebeci Mali Mflavirler Odasnca 23.05.1995 tari-

hinde dzenlenen Trk Vergi Sisteminin Sorunlar ve

Finansal Tablolar konulu sempozyumda sunulan tebli-

in gzden geirilmifl fleklidir.

(**) Ankara Defterdar

Kaynak: http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/199608848.htm (10.01.2012)

1. c Yantnz yanlfl ise Gelir Vergisinde Mkellefi-

yet konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. a Yantnz yanlfl ise Tam Mkellefiyet konusu-

nu yeniden gzden geiriniz.

3. b Yantnz yanlfl ise Gelirin zellikleri konusu-


4. e Yantnz yanlfl ise Gelirin zellikleri konusu-


5. b Yantnz yanlfl ise Gelirin zellikleri konusu-


6. d Yantnz yanlfl ise Gelirin zellikleri konusu-


7. e Yantnz yanlfl ise Gelirin zellikleri konu-

sunu yeniden gzden geiriniz.

8. e Yantnz yanlfl ise Gelir Vergisine Konu Olan

Kazan ve ratlar konusunu yeniden gzden

geiriniz.

9. c Yantnz yanlfl ise Ticari Kazan Kavram ko-

nusunu yeniden gzden geiriniz.

10. d Yantnz yanlfl ise Kimler Bilano Esasna

Tabidir konusunu yeniden gzden geiriniz.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


30/184


Sra Sizde 1

Vergi sistemleri deerlendirilirken, toplam vergi gelirle-rinin dolayl ve dolaysz vergiler arasndaki dalm ko-

nusuna da baklr. Dolayl vergilerin paynn yksek ol-

mas yapnn adaletsiz olduunun gstergesi olarak de-

erlendirilir.

Anayasamzn 73. maddesinde vergi yknn deme

gcne gre adaletli bir flekilde datlmasna vurgu ya-

plr. Vergi yknn adaletli datlmas d

TÜRK VERGİ SİSTEMİ

Documents

Transcript of TÜRK VERGİ SİSTEMİ