Türkiye’de Limanlar İçin Fiyatlandırma Faaliyetine Etki ... Esmer ve Bilgin.pdf · makro ve...

Türkiye’de Limanlar İçin Fiyatlandırma Faaliyetine Etki Eden Yasal Faktörler

V. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ

26-28 Mayıs 2016, MERSİN




TÜRKİYE’DE LİMANLAR İÇİN FİYATLANDIRMA FAALİYETİNE ETKİ

EDEN YASAL FAKTÖRLER

Kazım YENİ1, Soner ESMER2, İrfan BİLGİN3

1Doktora Öğrencisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Ana Bilim

Dalı, İzmir [email protected] 2Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, İzmir [email protected].

3Genel Sekreter, Türkiye Liman İşletmeleri Derneği (TÜRKLİM), İstanbul, [email protected]

ÖZET

Fiyatlandırma faaliyeti; gelirleri etkilemesi, rekabete konu olması, hizmet kalitesi algısına etki etmesi açısından önemli bir

pazarlama faaliyetidir. Diğer taraftan, liman işletmeleri açısından liman hizmetlerinin fiyatlandırılması faaliyetine etki eden birçok

yasal mevzuat söz konusudur. Bu çalışma, söz konusu yasal faktörlerin tespit edilmesini ve ayrıca bu yasal faktörlerin ülkemizdeki

liman işletici kuruluşlar tarafından ne şekilde algılandığı ve değerlendirildiğine dair araştırmayı hedeflemektedir. Araştırmada anket

yöntemi uygulanmıştır. Araştırma örneklemi Türkiye’de hizmet veren limanlardır. Araştırma sonuçlarına göre yasal faktörlerin fiyat

oluşumunda “dikkate alındığı ancak fiyatı belirlemediği” sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Fiyatlandırma, Limanlar, Yasal Faktörler

ABSTRACT

LEGAL FACTORS AFFECTING PORT PRICING ACTIVITY OF PORTS IN TURKEY

Pricing activity is an important marketing activity since it affects incomes and perception of service quality and it is subject

for competition. On the other hand, there are many legal factors affecting activities of port services pricing. This manuscript aims to

describe aforementioned legal factors and also how port operators in Turkey perceive and assess the legal factors. In this research,

the questionnaire method carried out and research sample were ports that give services in Turkey. According to research result,

although legal factors are taken into account, they are not affected the port pricing.

Key Words: Legal Factors, Ports, Pricing

1. GİRİŞ

Limanlar sundukları hizmetler ve olanaklar açısından gemiler için birer hizmet sunucuları olmalarının yanı sıra

özellikle dış ticarete konu yüklerin toplanması ve denizaşırı pazarlara gönderilmesi, aynı şekilde denizaşırı pazarlardan

getirilen yüklerin hinterlanda dağıtılmasını sağlamaları bakımından ülke ekonomisinde önemli yere sahiptirler.

Ülkemizde gerek 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren devam eden kamu limanlarının özelleştirilmesi,

gerekse özel sektörün ve de son yıllarda küresel ölçekteki liman işletici kuruluşların ülkemizdeki yatırımları ile birlikte,

limanlarımızda yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. Nihayetinde liman hizmetlerinin fiyatlandırılması önemini daha

arttırmıştır.

Bu çalışma; liman işletmeleri açısından liman hizmetlerinin fiyatlandırılması faaliyetine etki eden yasal

faktörlerin tespit edilmesini ve ayrıca bu yasal faktörlerin ülkemizdeki liman işletici kuruluşlar tarafından ne şekilde

algılandığı ve değerlendirildiğine dair araştırmayı hedeflemektedir.

Bu kapsamda bir araştırmanın Türkiye’deki liman işletmelerine yönelik olarak daha önce yapılmaması önem

arz etmektedir. Araştırma giriş ve sonuçlar da dahil olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümdeki

girişten sonra ikinci bölümde “pazarlama ve fiyatlandırma üzerine” literatüre yer verilmiştir. Bu bölümdeki literatür

genel literatürden çok liman işletmeciliğine yönelik literatürdür. Fiyatlandırmayı etkileyen birçok önemli faktör vardır.

Her ne kadar bu faktörler içinde “yasal faktörler”e odaklanılsa da araştırma da katılımcılara sorulduğu için tüm faktörler

hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde ise araştırmanın uygulaması yer almaktadır.




2. LİTERATÜR: LİMAN HİZMETLERİNDE PAZARLAMA VE FİYATLANDIRMA

Limanlar; özellikle uluslararası taşımacılık boyutunda, lojistik hizmete ihtiyaç duyanlar ile bu lojistik

hizmetleri sunan işletmeler arasında ulaştırma modlarının kesiştiği düğüm noktaları olarak çok önemli bir rol

oynamaktadırlar (Yeni, 2003). Küresel üretim ve pazarlama faaliyetlerinde ulaştırma sistemleri arasındaki kesintisiz

bağı sağlayacak olan noktalar limanlardır. Liman hizmetleri, lojistik işlevleri bir araya getiren bir zincir olarak

değerlendirilebilir (Suykens & Van de Voorde, 1998). Limanlar aynı zamanda ürünler üzerinde katma değer yaratıcı

lojistik faaliyetlerin (birleştirme, paketleme, etiketleme v.b.) yerine getirildiği birer lojistik merkezlerdir (Gray ve Kim,

2001). Şekil 1’de bu durum açıklanmaya çalışılmıştır.

* Geri Dönen Ürünler

Şekil 1: Uluslararası İşletme Lojistiği Açısından Limanların Yeri

Kaynak: Yeni, 2003

2.1. Liman Hizmet Sunumları ve Pazarlama Yaklaşımı

Limanların içinde bulunduğu pazar endüstriyel pazardır. Liman hizmetlerinden yararlananlar doğrudan nihai

tüketici değil ticari kuruluşlar, organizasyonlar, üreticiler, alıcı ve satıcılardır. Sunduğu ürünün hizmet olması

dolayısıyla da hizmet sektörü içinde yer almaktadır. Liman hizmetleri ekipmana dayalı hizmet vermesinden ve

endüstriyel pazara hizmet sağladığından endüstriyel hizmet olarak görülür (Bitiktaş, 2015). Limanlar tüketici

pazarlarına hizmet sunmazlar. Tüketici pazarlarındaki talep değişimleri bu pazara mal sunan endüstrileri doğrudan,

endüstrilere hizmet sunan limanları dolaylı olarak etkilemektedir. Bu nedenle liman hizmetlerinin talebi dolaylı

(türetilmiş) bir taleptir (Esmer, 2011). Liman hizmet talebi; özellikle uluslararası pazarlarda alıcı ve satıcı arasından

ticari bir malın alım-satımına ilişkin sözleşmeye ve söz konusu malın denizyoluyla taşınması sonucu ortaya

çıkmaktadır.

Endüstriyel alıcı terimi nihai tüketicilerin dışında kalan tüm tüketicileri kapsar ve örgütsel alıcı, endüstriyel

kullanıcı v.b. terimlerle de ifade edilir (Mucuk, 2010). Liman işletmelerinin sundukları hizmetin alıcıları bu

tanımlamada olduğu gibi endüstriyel alıcılardır. Yük alıcıları ve satıcıları (ihracatçı ve ithalatçılar), gemi işleticileri,

gemi acenteleri, gemi kiralama işletmeleri, lojistik hizmet sunan işletmeler bu kapsamda değerlendirilebilir. Hizmetler,

ürünler gibi fiziksel unsurlara sahip değildir ve dokunulmazlık özelliği vardır. Buna karşılık, liman hizmetleri diğer

hizmet türlerinden farklı olarak, hizmetlerin bir tesisten alınması, süreçlerin kullanıcılar tarafından net bir şekilde

Hammaddelerin

Tedariki

Birincil İşlem ya da Yan

Sanayilerin

Oluşturulması

Üretim Noktası,

Depolama

LİMANLAR

LİMANLAR Alıcılar ve

depolama

Dağıtım Kanalı

Üyeleri

Tüketiciler

Ulaştırma Ulaştırma

Ulaştırma Ulaştırma

Deniz Ulaştırması




bilinmesi ve ekipmana dayalı olmalarından dolayı diğer hizmet türlerinden daha somut bir özelliğe sahiptir (Esmer,

2011).

Liman hizmetlerinin temel talep özellikleri şu şekildedir (Esmer, 2011):

Liman hizmetlerine olan talep türetilmiş bir taleptir.

Liman hizmet talepleri inelastik özellik taşır.

Liman hizmetlerine olan talep dalgalı özelliklidir.

Pazarın bilgi düzeyi yüksektir.

Limanlarda verilen hizmetleri gemilere ve yüke verilen hizmetler olarak iki gruba ayırmak gerekir. Bundan

başka liman sahasında verilmesi zorunlu olan hizmetler de bulunmaktadır (Esmer, 2011). Yüke, gemilere ve ilgililerine

verilen hizmetler aşağıda Çizelge 1’de açıklanmaktadır.

Çizelge 1: Liman Hizmet Sunumları

Yük ve İlgililerine Verilen Hizmetler

(Konteyner Dahil)

Gemi ve İlgililerine Verilen Hizmetler

Temel Hizmetler Katma Değer Yaratıcı

Hizmetler

Temel Hizmetler Katma Değer Yaratıcı

Hizmetler

Yükleme Lojistik ve İletişim Pilotaj * Kumanya

Tahliye İzleme ve Takip Römorkaj * Yakıt Tedarik

Shifting İç Nakliye Demirleme * Tatlı Su Tedarik

Loading Master Liman içi transferler Şamandıra Elektrik

Puantaj Araçlara veya vagona

yükleme

Palamar Bakım – Onarım

Kantar Araçlardan veya vagondan

tahliye

Barınma İletişim

Konteyner İç Dolum / Boşaltım Shifting Fumigasyon

Konteyner Pabuç Takma /

Çözme

Depolama Atık Alım Dezenfeksiyon

Reefer Konteyner Hizmetleri

(Elektrik, PTI)

Geçici Depolama Ambar kapaklarının

açılıp / kapanması

Deratizasyon

Güvenlik Antrepo İstif Planlama Gemi üzerinde yüklerin

bağlanması çözülmesi

Acil Durum Hizmeti Gözetim Güvenlik Gemide Dunnage

Tam Tespit Muayene Acil Durum Hizmeti

Fumigasyon

Yük Bağlama / Çözme /

Paletleme / Dunnage

Etiketleme / Markalama

Konteyner Yıkama /

Süpürme / Temizlik

Konteyner Bakım – Onarım

Elleçleme ekipmanı

kiralama

Tekerlekli araçların park

hizmeti

* Kılavuz ve Römorkaj hizmetini kendisi veren limanlar

Kaynak: Esmer, 2011’den esinlenerek yazarlar tarafından oluşturulmuştur.

Liman hizmetleri satınalma süreci ise aşağıdaki Şekil 2’de açıklanmaktadır.

Şekil 2: Liman Hizmetleri Satınalma Süreci

Kaynak: Esmer, 2011

Satınalma

ihtiyacının

ortaya

çıkması

Yük türüne

bağlı hizmet

özelliklerinin

belirlenmesi

Liman işletmelerin

belirlenmesi,

değerlendirilmesi

ve seçimi

Hizmet alımı ve

gerçekleşme

Liman işletme

performansının

değerlendirilmesi




Ülkemizde 1987 yılından itibaren özel iskelelere de üçüncü şahıs yüklerine hizmet verme izni verilmesi ile

birlikte Türkiye kıyılarında tamamen özel sektör tarafından büyük yatırımlar yapılarak yeni liman tesisleri yaratılmıştır

(http://www.turklim.org/hakkimizda). 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren devam eden kamu limanlarının

özelleştirilmesi, gerekse özel sektörün ve de son yıllarda küresel ölçekteki liman işletici kuruluşların ülkemizdeki

yatırımları ile birlikte, limanlarımızda yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. Bunun sonucu olarak; limanlarımızda verimlik,

etkinlik, uzmanlaşma v.b. konular ile liman hizmetleri pazarlama faaliyetleri daha da önem kazanmıştır. Limanlarımız

hinterlantlarını genişletme çabası içerisine girmişler ve daha fazla müşteri odaklı olmak durumunda kalmışlardır.

Ayrıca, liman hizmetleri pazarlama faaliyetleri açısından maliyetler de daha fazla sorgulanır hale gelmiştir. Diğer tüm

ekonomik sektörlerde olduğu gibi limanlarda da pazarlama faaliyetleri, pazarlama araştırmaları ve uygulamalarından

oluşmaktadır. Limanlarda kullanılan pazarlama karması elemanları ise Şekil 3’de gösterilmektedir.

Şekil 3: Liman Hizmet Pazarlaması Araçları

Kaynak: Esmer, 2011

2.2. Liman Hizmetlerinde Fiyatlandırma

Fiyat, maliyetlerden en çok etkilenen pazarlama karması unsurudur. Fiyat bir değer ölçüsüdür. Fiyat, dar anlamda

mal ya da hizmet için ödenen para miktarı olarak tanımlanırken, geniş anlamda tüketicilerin mal ya da hizmeti

kullanmak ya da sahip olmak için takas ettikleri değerlerin toplamı olarak tanımlanmaktadır (Korkmaz ve diğerleri,

2009). Pazarlama açısından fiyat; alıcıların bir ürün veya hizmeti elde etmek için ödemeleri gereken para olarak

tanımlanmaktadır. Bir başka tanımlamaya göre fiyat; belirli bir ürün veya hizmetin faydasını belirli bir para tutarına

eşitleyen bir sayıdır (Tek ve Özgül, 2013). Pazarlama anlayışına göre fiyat, yönetimin pazarlama çabalarında

yararlanabileceği ve kontrolü altında tutabileceği bir araçtır (Korkmaz ve diğerleri, 2009). Liman işletmeciliği açısından

bir limanın verimli ve etkin çalışması ile hizmet fiyatları arasında güçlü bir ilişki vardır. Liman hizmetleri için belirlen

bir fiyat bu hizmetlere olan talebi de etkilemektedir. Liman hizmetleri satınalma sürecinde, liman seçim kriterleri içinde

en önemli değişkenlerden birisi de liman hizmet fiyatlarıdır. Liman hizmet fiyatlandırılmasının liman işletmesine

sağladığı faydalar şu şekildedir (UNCTAD, 1995):

Limanın operasyonel etkinliğin arttırılmasını sağlama,

Liman verimliliği arttırma olanağı yaratma,

Gerekli liman tesis ve ekipmanlarına ait yatırımlara kaynak yaratma,

Rakip limanlardan kaynaklanan rekabeti engelleyebilme,

Limanın stratejik planının amaç ve hedeflerine ulaşmasını sağlama.

Limanların rakipleri karşısında rekabetçi üstünlük elde etmelerinde fiyat önemli bir rol oynamaktadır. Liman

hizmetlerinde rekabetçi üstünlük kaynakları aşağıdaki Çizelge 2’de belirtilmektedir.

Hizmet

(Ürün)

Liman Hizmet

Pazarlaması

Fiziksel

Kanıt

Tutundurma

Liman Hizmet

Ücretleri ve

Tarifeleri

Hizmet

Personeli

Yer

(Dağıtım)

Hizmet

Süreçleri

http://www.turklim.org/hakkimizda




Çizelge 2: Liman Hizmetlerinde Rekabetçi Üstünlük Yaratma

Maliyet Liderliği Hizmet Farklılaştırması Odaklanma

Ulaştırma rotalarına erişim

kolaylığı

Düşük ve esnek liman ücretleri

Hızlı liman işlemleri

Diğer ulaştırma modlarıyla

entegrasyon

Ölçek ekonomileri sağlama

Özel ekipman

Özel olarak tahsis edilmiş

terminaller

Genişletilmiş veya özel depolama

olanakları

Üretim merkezlerine ve

pazarlarına yakınlık

Deniz ulaşım kanalının derinliği

Destekleyici lojistik hizmetler

Serbest liman / ihracat

bölgelerine yakınlık

Belirli bir yük tipinde ve hizmet

türünde odaklanma (uzmanlaşma)

Kaynak: Esmer, 2011

Liman yatırımları stratejik kararlar gerektiren, yüksek değerlerde ve geri dönüş süresi uzun olan yatırımlardır.

Nihayetinde liman hizmetlerinin fiyatlandırması konusu da stratejik bir konudur. Diğer taraftan, fiyatlandırma kararları

üzerinde müşterilerin talepleri, rakiplerin tepkileri, maliyetler, politik, yasal ve kurumsal imaj faktörleri etkendir (Saban

ve Erdoğan, 2014). Bu anlamda fiyatlandırma konusuna etki eden politik ve yasal etmenler söz konusudur.

2.3. Liman İşletmeleri Açısından Çevre Analizi

Bir kişi veya topluluğu etkileyen, fiziksel ve sosyal şartların toplamına çevre adı verilir. İşletme açısından çevre,

örgütsel faaliyetlerin herhangi bir yönünü etkileyebilen dış ve iç çevre güçlerinin toplamını ifade eder (Çetin, 2014).

Çevre konusu temelde iki boyutta irdelenmekte olup; dış çevre ve iç çevre şeklindedir. Pazarlama yönetimi açısından

makro ve mikro dış çevre “Pazarlama Çevresi” olarak tanımlanmaktadır (Korkmaz ve diğerleri, 2009; Tek ve Özgül,

2013). Dış çevre iki düzeyde alınmaktadır. Bunlar, makro dış çevre (uzak çevre veya genel çevre) ve mikro dış çevre

(yakın çevre, iş çevresi, işlem çevresi, görev çevresi, sektörel çevre, endüstri çevresi) şeklindedir (Cerit ve Güler, 1998;

Cerit ve diğerleri, 2013; Çetin, 2014; Korkmaz ve diğerleri, 2009; Kotler ve Armstrong, 2012; Mucuk, 2010; Palmer ve

Worthington, 1992; Tek ve Özgül, 2013).

Makro dış çevre, toplumun geniş kesimlerini, içinde yer alan sektörleri ve sektör içindeki işletmeleri dolaylı

olarak etkileyerek tehdit ve fırsatlar yaratacak unsurlardan oluşabilmektedir (Mirze, 2010). İşletmenin makro dış

çevresinde yer alan değişkenler demografik, ekonomik, doğal, teknolojik, politik, yasal, sosyal ve kültürel etkenlerden

oluşmaktadır (Cerit ve Güler, 1998). İşletmenin makro çevresiyle ilgili kontrol edilemeyen başlıca değişkenler;

demografik çevre, ekonomik çevre, doğal çevre, teknolojik çevre, siyasi, yasal ve hukuki çevre, sosyal ve kültürel çevre

ile beklenmedik olaylar şeklindedir (Tek ve Özgül, 2013). Mikro dış çevre, işletmenin müşterilere, pazarlara ve ilgili

toplumsal kesimlere hizmet yeteneğini etkileyen işletmeye yakın çevrede yer alan aktörlerden oluşur. İşletmenin mikro

dış çevresinde yer alan aktörler müşteriler, tedarikçiler, dağıtım kanalları, rakipler, toplum/dış paydaşlar ve ikameler

olarak sıralanabilir (Cerit ve diğerleri, 2013). İç çevre ise örgütün kendi sınırları içindeki unsurlardan oluşmaktadır. İç

çevre unsurları; örgütün mevcut çalışanları, yönetimi ve özellikle kurumsal kültüründen oluşmaktadır (Daft, 2008).

İşletmelerin iç çevresinin analizi pazarlama açısından iki nedenle önemlidir. Birincisi; pazarlama müşteri ihtiyaçlarının

tatmin edilmesidir ve işletmenin iç çevresinin yapısı ve karakteri, değişen müşteri ihtiyaçlarına cevap verilebilmesi ve

anlaşılması bakımından önemlidir. İkinci olarak ise, kolay anlaşılır bir iç çevre faktörleri pazarlama amaçlarına

ulaşmayı kolaylaştırdığı gibi, zayıf örgütlenmiş veya karmaşık bir yapıya sahip iç çevre de bu amaçlara ulaşmayı

güçleştirir (Palmer ve Worthington, 1992). İç çevre, işletmeyi oluşturan alt sistemlerdir. İşletmenin sahip olduğu

kurumsal kültürü, yönetimi, finansmanı, insan kaynakları, pazarlama, üretim alanındaki faaliyetlerin her biri işletmenin

bir bütün olarak etkili olmasına ve verimliliğine katkı sağlayacaktır. Bu faktörlerin rakip işletmelerden daha iyi ve etkili

olması işletmeye pazarda rekabet avantajı elde etmesini sağlayacaktır. İşletmelerin rakiplerine göre sahip oldukları

üstünlükler, iç çevre göstergeleridir (Korkmaz ve diğerleri, 2009). Liman işletme yönetimi açısından liman işletme

çevresi dış ve iç çevre unsurlarını içermektedir. Liman işletmelerinin makro ve mikro dış çevresi ile iç çevresi Şekil

4’de gösterilmektedir.




Şekil 4: Liman İşletme Çevresi: Makro – Mikro Dış Çevre, İç Çevre Unsurları

Kaynak: (Cerit ve diğerleri, 2013).

Tüm işletmelerin ve örgütlerin gerek iç gerekse dış çevreyi iyi analiz etmeleri beklenmektedir. İç çevre analizi

ile işletme içinden doğan güçlü ve zayıf (GZ) yönler, dış çevre analizi ile işletme dışından kaynaklı fırsat ve tehditler

(FT); tanımlanmaktadır (Kotler ve Armstrong, 2012). Mikro çevre faktörlerinin analizi aslında işletmenin rekabet

çevresinin analizidir (Korkmaz ve diğerleri, 2009). İşletmeler ancak dış ve iç çevrenin incelenmesi ve GZFT (Güçlü-

Zayıf-Fırsat-Tehditler) analizi sonrasında amaçlarını, stratejilerini, politikalarını ve programlarını belirleyebilirler.

Makro dış çevreye ilişkin firma stratejileri, mikro dış çevreye ilişkin rekabet stratejileri ve iç çevreye ilişkin işlevsel

stratejilerin doğruluğu başarıda anahtar konumundadır (Cerit ve diğerleri, 2013).

Liman işletme çevresindeki gelişmeler limanlar açısından fırsatlar yarattığı gibi birtakım tehditler de

oluşturmaktadır. Fırsatlar; talepteki düzenli artış, taşıyan ve elleçleme işletmelerinin yatırım yapma isteği, terminal

işletmecileri için genişleme potansiyeli, yatırımı çekmek ve küresel oyuncuları elde tutmak için tahsis edilmiş

terminallerin yaygınlaşması şeklinde iken tehditler ise rekabetin artması, birçok limanın pazarlık gücünün azalması,

limanların uluslararası ağlarla ekonomik bütünleşmesi veya taşıyanlarla dikey bütünleşmesi sonucu yerel düzeyde

kontrolü yitirmeleri, yerel çatışmalar, sürekli liman taraması ve derin su gerekliliği şeklinde ifade edilmektedir (Karataş

Çetin, 2012). Zaman geçtikçe limanlar giderek artan baskılarla yüzleşmekte ve değişik rekabet düzeyleri ile

karşılaşmaktadırlar. Bu baskılar iki ana grupta toplanabilir. Birincisi; yirminci yüzyılın son çeyreğinde meydana gelen

sosyo-ekonomik, finansal ve politik çevredeki değişimlerdir. İkinci grup ise söz konusu değişimler ile küreselleşme

sürecinin neticesinde, türetilmiş talebe bağlı olarak yaşanan değişimlerdir (Paixao ve Marlow, 2003). Tüm diğer özel

sektör işletmeleri gibi, liman işletici kuruluş da faaliyetlerini bulunduğu ülkede faaliyetlerini yönlendiren yasal,

ekonomik, sosyal ve politik çevre ile etkileşim halindedir. (Dünya Bankası, 2007). Sosyo-ekonomik olaylar, ekonomi

politikaları, dünya ticaretindeki yapısal değişimler; ekonomik faaliyetleri ve uluslararası ticareti ve nihayetinde deniz

ticaretini etkilemektedir. Deniz ticareti de liman iş hacimlerini etkilemektedir (Meersman, 2009). Ulaştırma sistemi için

değişim iticileri altı ana grupta toplanabilir. Bunlar; politika, demografi ve toplum, enerji ve çevre, teknoloji, ekonomi

ve finansman şeklindedir (Rodrigue, 2010).

Limanların değişime yönelmesine sebep olan makro dış çevre ve mikro dış çevre ve limanların kendi iç

çevresinden kaynaklanan faktörlerin analiz edildiği çalışmada en önemli makro dış çevre değişkeni, ekonomik koşullar

olarak tespit edilmiştir. Ortalama değerlerin yüksek çıktığı diğer makro dış çevre değişkenleri ise çevresel faktörler,

emniyet-güvenlik gerekleri, politik/yasal faktörler, teknolojik yenilikler, küreselleşme, doğal faktörler ve sosyal/kültürel

faktörler olarak belirlenmiştir. Limanların değişime yönelmesine sebep olan en önemli mikro dış çevre değişkenleri

arasında en önemli değişken; liman kullanıcılarının memnuniyeti olarak tespit edilmiştir. Ortalama değerlerin yüksek

çıktığı diğer mikro dış çevre değişkenleri ise liman ile ilişkili tüm kişi, kurum ve kuruluşların talepleri, limanlar arası

artan rekabet şartları, yapısal faktörler (tam zamanlı üretim, lojistik yapılanma, çoklu ulaştırma modları v.b.), liman

müşterilerinin ve liman tedarikçilerinin pazarlık güçlerinin artması, limancılık sektöründeki şirket birleşmeleri ve/veya

satın almalar, yerel toplumsal baskılar, deniz taşımacılığı ağlarında ağ yapılarının karmaşıklığı, ulaştırma, denizcilik ve

Ekonomi - Doğal Faktörler – Sosyal / Kültürel Faktörler – Politik / Yasal Faktörler – Demografi - Teknoloji

Müşteriler - Dağıtım Kanalları - Toplum /Dış Paydaşlar – Tedarikçiler – İkameler – Rekabet

MAKRO DIŞ ÇEVRE

MİKRO DIŞ ÇEVRE

Hizmetler – Organizasyon – Pazarlama – Finansman

İşletme Yönetimi

İÇ ÇEVRE




lojistik sektörlerindeki şirket birleşmeleri olarak bulunmuştur Limanların değişime yönelmesine sebep olan en önemli iç

çevre değişkenleri ise verimlilik ve hizmet kalitesi olarak tespit edilmiştir. Ortalama değerlerin yüksek çıktığı diğer iç

çevre değişkenleri ise karlılık, liman maliyetleri, yük trafiği, limanın büyüme hedefleri, liman kapasitesi, işgücü kalitesi,

liman çalışanların memnuniyeti, pazar payı, liman sıkışıklığı, limanın tanınırlığı, liman yönetim kadrosundaki

değişimler, limanda hizmet veren kişi ve gruplar arası çatışmalar olarak belirlenmiştir (Karataş Çetin, 2012).

Küreselleşme, uluslararası ticaret ve ulaştırma üzerindeki etkileri bakımından ekonomik faktörlerin bir parçası olarak

kabul edilebilir. Araştırma kapsamına bağlı olarak politik ve yasal çevre faktörleri konusu sonraki bölümde

detaylandırılacaktır.

2.4. Politik ve Yasal Çevre Faktörleri

Politik (siyasi) ve Yasal (hukuki) faktörler; pazarlama yönetimi açısından “Makro Dış Çevre” unsurlarından

birisidir. Pazarlamacılar değişen politik çevre koşullarını yakından takip etmek durumundadırlar. Hükümetlerin

yürürlüğe koyduğu yasal düzenlemeler, işletme ve müşterileri ile işletme ve diğer işletmeler arasındaki ilişkileri

etkilemektedir (Palmer ve Worthington, 1992).

Politik çevre, örgütün faaliyette bulunduğu ülkede, merkezi ve yerel resmi makamlar ile bunlara bağlı

kuruluşların siyasi otoritesini sağladığı ve kullandığı ortamdır (Ülgen ve Mirze, 2004). Politik ve hukuki çevre faktörleri

oldukça çeşitli olup; genel para ve kredi politikaları, çevre koruma, toplum sağlığını koruma gibi kısıtlayıcı yasalar ve

uygulamalar ile belirli endüstrilere ilişkin yasalar (örneğin, taşımacılığı veya imalat sanayini geliştirmek için teşvik

edici, döviz tahsisi, gümrük indirimi veya muafiyeti sağlama) ve ihracatı teşvik için sağlanan özel teşvik uygulamaları

v.b. şeklindedir (Mucuk, 2010).

Yasal çevre ise devletin çıkardığı çeşitli yasa, tüzük ve yönetmeliklerden oluşan ve işletmenin uyması gereken

tüm kanunları kapsayan çevredir (Yiğit ve Yiğit, 2011). Yasal çevre; işletmenin pazarlama amaçlarına ulaşmayı çeşitli

seviyelerde etkiler. Öncelikle, işletme ve müşterileri arasındaki ilişkinin doğası yürürlükte olan hukuk tarafından

etkilenir. Bir alışveriş söz konusu olduğunda, hukuk satıcıya birtakım sorumluluklar ve hükümlülükler yüklerken alıcıya

da birtakım haklar vermektedir. Ayrıca yasal birtakım düzenlemeler işletmelere yeni üretim zorunlulukları getirebilir,

araştırma-geliştirme faaliyetlerine itebilir, rekabeti teşvik edebilir, işletmenin pazarlama faaliyetlerini kısıtlayabilir

(Palmer ve Worthington, 1992). Yasal normlar, sosyal ve ekonomik hayatı düzenleme niteliği nedeniyle işletmelerin

maliyetlerini, rekabet stratejileri, büyüme dinamiklerini hızla etkileyebilme kabiliyetine sahiptir (Tek ve Özgül, 2013).

Liman işletmesinin faaliyet gösterdiği ülkedeki yasal ve hukuki düzenlemeler; ulusal hukuk ve ülkenin taraf olduğu

uluslararası hukuk kurallarından kaynaklanmaktadır ve bunlar; şirket hukuku, adil rekabet kuralları, vergi hukuku,

döviz kontrolü, transfer fiyatları ve hissedarlara temettüh ödenmesinde vergi kesintilerine ilişkin kurallar, iş hukuku,

çevre kanunu, kolluk kuvveti kuralları, imtiyaz ve mülkiyet kuralları, gümrük kuralları şeklindedir. Bu gibi hukuki

düzenlemeler; daha özelde liman işletmesine yönelik özel kuralları da içerir niteliktedir (Dünya Bankası, 2007).

Denizyolu taşımacılığı ve liman işletmeciliği alanında emniyet-güvenlik gereksinimleri ile çevresel faktörler;

politik kararlar ve yasal düzenlemeler ile ortaya çıkmıştır. Böylelikle politik ve yasal faktörlerin limanlar üzerindeki

değişime etkileri ekonomik faktörlerden sonra en önemli makro dış çevre faktörü olarak tanımlanabilir.

3. LİMAN HİZMETLERİ FİYATLANDIRMASINA ETKİ EDEN YASAL FAKTÖRLER

ÜZERİNE ARAŞTIRMA

3.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi

Bu çalışma; liman işletmeleri açısından liman hizmetlerinin fiyatlandırılması faaliyetine etki eden yasal

faktörlerin tespit edilmesini ve ayrıca bu yasal faktörlerin ülkemizdeki liman işletici kuruluşlar tarafından ne şekilde

algılandığı ve değerlendirildiğine dair araştırmayı hedeflemektedir.

Yapılan yazın taramasında liman işletmelerinde fiyatlandırma konusunun akademik çevrelerce incelendiği

ancak özellikle araştırma problemi kapsamında ülkemizdeki liman hizmet fiyatlandırmasına etki eden yasal faktörleri

tanımlayan bir çalışmanın olmadığı görülmüştür.

3.2. Araştırma Yöntemi, Örneklem Seçimi ve Veri Toplama Süreci

Çalışma kapsamında hem Nitel hem de Nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Öncelikle, ikinci el veri

kaynaklarından (akademik çalışmalar, yayınlar, ilgili sektörel raporlar v.d.) liman hizmetlerinin fiyatlandırılmasına etki

eden yasal faktörlere ilişkin yazın taraması, sonrasında konu hakkında kapsamlı yasal mevzuat taraması yapılmıştır.

Liman işleticileri ile konu hakkında yüz yüze görüşmeler (mülakat) gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ışığında




liman hizmetleri fiyatlandırma faaliyetine etki eden yasal faktörlerin ülkemizdeki liman işletici kuruluşlar tarafından ne

şekilde algılandığını tespit etmek üzere bir anket formu geliştirilmiştir. Oluşturulan anket formu pilot bir uygulama ile

ilgili akademisyenler, uzmanlar, liman işletici kuruluşlara gönderilmiş ve anket sorularının algılanma biçimleri tekrar

değerlendirilmiş, ifadeler düzeltilmiş ve anket tekrar şekillendirilmiştir.

Hazırlanan anket çalışması 3 bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, limanın sahiplik / mülkiyet türü (özel

liman, kamu limanı, özelleştirilen liman); yük yapısı (kendi yükü, 3. Şahıs yükü, hem de kendi hem de 3. Şahıs yükü),

elleçlenen yük türleri (dökme katı, dökme sıvı, genel kargo, konteyner, tekerlekli ve yolcu) sorgulanmıştır. İkinci

bölümde ise liman hizmetleri fiyatlarına etki eden çevre faktörlerinin (makro dış çevre, mikro dış çevre ve iç çevre

faktörleri) liman hizmet tarifeleri üzerine etki düzeyleri 5’li Likert Ölçeği üzerinden sorgulanmıştır. Anketin son

bölümünde ise yapılan yasal mevzuat incelemesi ve yüz yüze görüşmeler (mülakat) yöntemi neticesinde belirlenen

toplam 32 yasal yasal faktörün liman fiyatları üzerine etki düzeyi yine 5’li Likert Ölçeği ile sorgulanmıştır. Ayrıca

anketi yanıtlayanlardan ankette belirtilmeyen diğer yasal faktörleri belirtmelerini sağlamak üzere bir alan da

bırakılmıştır.

Örneklem seçiminde aşağıdaki 3 temel kriter seçilmiştir:

1) Sadece kendi yükünü elleçleyen limanlar çalışma kapsamına alınmamıştır. Kendi yükü ile ile birlikte 3.

Şahıs elleçlemesi yapan limanlar araştırma kapsamına alınmıştır. 3. Şahıs elleçlemesi yapan limanlardan

da;

2) Dökme veya genel kargo türünde yıllık elleçleme hacmi en az 500.000 Ton ve/veya

3) Konteyner türünde yıllık elleçleme miktarı en az 100.000 TEU olan limanlar seçilmiştir.

Çalışmanın yukarıda belirtilen kısıtları kapsamında, 2015 yılı elleçleme verileri dikkate alınarak 35 liman tesisi

tespit edilmiştir. Veri toplama sürecinde yukarıda belirtilen kriterler kapsamında yer alan liman işletici kuruluşlara

TÜRKLİM (Türkiye Liman İşletmecileri Derneği) aracılığıyla anketler gönderilmiştir. Bunun yanı sıra, TÜRKLİM

üyesi olmayan fakat çalışma kapsamında değerlendirilen limanlara da e-mail yoluyla hazırlanan anket çalışması

gönderilmiştir. Liman işletici kuruluşlara anketi gerek internet üzerinden gerekse e-mail yoluyla yanıtlama seçenekleri

sunulmuştur.

32 liman tesisi anketi yanıtlamış, bu anlamda geri dönüşüm oranı % 88.9 olmuştur. 3 bölümden ve toplam 66

değişkenden oluşan anket çalışması tek bir form ve tek bir seans ile gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin güvenirliğine ilişkin

Cronbach Alfa katsayısı (α) kullanılmıştır. 66 parçadan oluşan ölçeğin toplam güvenirliliği 0,9685 olarak bulunmuştur.

3.3. Araştırmanın Bulguları

Profil sorularından oluşan araştırmanın ilk bölümünde ankete toplam 32 limanın 3 tanesi özelleştirme sonucu

devranılan limanlardan, 29 tanesi özel limanlardan oluşmaktadır. 32 limandan 10 tanesi kendi yüklerinin yanısıra 3.

Şahıs yükleri de elleçlemektedir. Katılımcılara aynı zamanda elleçlenen yük türleri ile yolcu gemilerine yönelik hizmet

verip vermedikleri de bu bölümde sorulmuştur. Anketi yanıtlayan 32 limandan dökme kuru yük elleçleyen liman sayısı

26, dökme sıvı yük elleçleyen liman sayısı 18, genel kargo elleçleyen liman sayısı 26, konteyner elleçlemesi yapan

liman sayısı 13, yolculara yönelik hizmet veren liman sayısı ise 3 olarak bulunmuştur. Ankete katılan sadece 1

limanımız sadece dökme sıvı yük elleçlemesi yaptığını ifade etmiş; böylelikle geriye kalan 31 limanın tek tip yükü

elleçlemedikleri tespit edilmiştir. 3 liman ise tüm yük türlerini elleçlediklerini ve aynı zamanda yolculara yönelik de

hizmet verdiklerini belirtmişlerdir. Dökme kuru yük elleçlemesi yapan 26 limanımızdan 17 tanesinde aynı zamanda

dökme kuru yük ile birlikte dökme sıvı yük, 21 tanesinde ise dökme kuru yük ile birlikte genel kargo, 8 tanesinde

dökme kuru yük ile birlikte tekerlekli araç elleçmesi yaptıklarını bildirmişlerdir. Bu sonuçlara göre sadece yolcu

gemilerine hizmet veren limanlarımızın araştırma kapsamında değerlendirilemeyeceği söylenebilir.

Araştırmaya katılan 13 liman, konteyner elleçlemesi yaptıklarını bildirmişlerdir. Söz konusu konteyner

elleçlemesi yapan limanlarımızın 8 tanesi konteyner yükünün yanı sıra dökme kuru yük, 10 tanesi ise konteynerle

birlikte genel kargo, 2 tanesi konteynerle birlikte tekerlekli yük (tır, otomobil, iş makinesi) ve yine 2 tanesi konteynerle

birlikte dökme sıvı yük elleçlemesi de yaptıklarını bildirmişlerdir. Nihayetinde araştırmaya katılan konteyner

limanlarımızın sadece konteyner yüklerine yönelik değil aynı zamanda diğer yüklere yönelik de hizmet verdikleri bulgu

olarak ortaya çıkmıştır.

Liman hizmetleri genel tarifelerine etki eden çevre faktörlerinin (makro dış çevre, mikro dış çevre ve iç çevre

faktörleri) liman hizmet tarifeleri üzerine etki düzeylerinin ölçüldüğü ikinci bölümde ise; fiyatlandırmaya etki eden en

önemli makro dış çevre değişkenler olarak ekonomik gelişmeler ve politik ve yasal faktörler tespit edilmiştir.




Fiyatlandırmaya etkisi olmadığı düşünülen makro dış çevre değişkenleri ise demografik gelişmeler ve doğal faktörler

(hava şartları, çevre kirliliği v.b.) olarak değerlendirilmiştir.

Liman hizmetleri genel tarifelerine etki ettiği düşünülen en önemli mikro dış çevre değişkenleri olarak

sırasıyla limanlararası rekabet, liman müşterilerinin pazarlık güçleri, yapısal faktörler (üretim, lojistik ve ulaştırma

altyapısı), liman ile ilişkili kişi, kurum ve kuruluşların talepleri şeklinde tespit edilmiştir.

Liman hizmetleri fiyatlarına etki ettiği düşünülen en önemli işletme içi faktörler ise sırasıyla maliyetler, yük

yoğunluğu, karlılık, liman kapasitesi, yük çeşitliliği, liman sıkışıklığı, limanın bilinirliliği (imaj), müşteri sadakati, pazar

payı, büyüme hedefleri, müşteri memnuniyeti, hizmet kalitesi ve verimlilik şeklinde ortaya çıkmıştır. Liman hizmetleri

fiyatlarına etkisi en az olduğu düşünülen işletme içi faktörü olarak çalışanların memnuniyeti olarak tespit edilmiştir.

Liman hizmetleri fiyatlarına etki eden yasal faktörlerin fiyatlar üzerindeki etki düzeyini ölçen anketin son

bölümüne ilişkin alınan veriler neticesinde; sunulan 32 yasal faktör içinde liman fiyatlarına etkisi en yüksek yasal

faktörler sırasıyla Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği ve buna bağlı diğer yasal düzenlemeler, Çevre Kanunu ve bu

kanuna bağlı diğer yasal düzenlemeler ve Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ve bu kanuna bağlı diğer yasal

düzenlemeler şeklinde ortaya çıkmıştır. Liman fiyatlarına etkisi olmadığı düşünülen hiçbir yasal faktör belirtilmemiştir.

Bunun yanı sıra anketin bu bölümünde değerlendirilmesi istenen 32 yasal faktör içerisinde yer almayan fakat etkisi

olduğu düşünülen yasal faktörlerin de liman işletici kuruluşlarca paylaşılmasını sağlamak üzere bir bölüm ayrılmış fakat

geri dönen cevaplarda bu alana hiçbir yanıt alınamamıştır.

Diğer taraftan, liman işletici kuruluşların “ne etkili ne etkisiz seçeneği" üzerinde uzlaşı sağladıkları önemli

yasal mevzuatlar Nispi Kira Bedeline İlişkin Milli Emlak Genel Tebliğleri, İrtifak Hakkı ve Kullanım Hakkı

Sözleşmeleri, Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Kıyı Tesislerine İşletme İzni Verilmesine

İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Kılavuzluk ve Römorkaj Hizmet Tarifesi, Kıyı Kanunu, Limanlar

Yönetmeliği, Kabotaj Kanunu gibi limancılık sektörünü yakından ilgilendiren yasal mevzuatlar olarak tespit edilmiştir.

4. SONUÇLAR

Pazarlama karması içinde fiyatlandırma gelir getiren tek unsurdur. Bu anlamda nihai amacı müşteri

memnuniyeti sağlayacak şekilde kar elde etmek olan işletmeler için fiyatlandırma hayati bir husustur. Hizmet sektörü,

ürün sektörüne göre farklı fiyatlandırma dinamiklerinden etkilenen bir sektördür. Öyle ki fiyatlandırmada sadece

işletme içi faktörler değil işletme dışı faktörler de etkili olmaktadır.

Bu çalışmada hizmet üreten işletmeler olarak limanlarda fiyatın belirlenmesine etki eden faktörler

değerlendirilmiş, özellikle yasal mevzuatın fiyat oluşumuna etkisi tartışılmıştır. Yapılan araştırmada öncelikle liman

hizmetleri genel tarifelerine etki eden tüm çevre faktörleri araştırılmıştır. Buna göre liman tarifelerin etkileyen makro

dış çevre faktörleri ekonomik, politik ve yasal faktörlerdir. Mikro dış çevre faktörleri ise limanlararası rekabet, liman

müşterilerinin pazarlık güçleri, yapısal faktörler (üretim, lojistik ve ulaştırma altyapısı), liman ile ilişkili kişi, kurum ve

kuruluşların talepleridir. Liman tariflilerine etki ettiği düşünülen işletme içi faktörler ise sırasıyla maliyetler, yük

yoğunluğu, karlılık, liman kapasitesi, yük çeşitliliği, liman sıkışıklığı, limanın bilinirliliği (imaj), müşteri sadakati, pazar

payı, büyüme hedefleri, müşteri memnuniyeti, hizmet kalitesi ve verimliliktir.

Araştırma sonuçlarına göre liman fiyatlarına etkisi olmadığı düşünülen hiçbir yasal faktör belirlenememiştir.

Bu anlamda yasal faktörlerin fiyat oluşumunda dikkate alındığı tespit edilmiştir. Diğer yandan “ne kadar dikkate

alınıyor” sorusunun da yanıtı aranmış ve yasal faktörlerin fiyat oluşumunda “dikkate alındığı ancak fiyatı belirlemediği”

sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktadan hareketle limanlarda verilen hizmetler için fiyatlar belirlenirken yasal faktörlerin bir

zorlayıcı olduğu, fiyat oluşumunda bir maliyet unsuru olarak algılandığı fakat nihai fiyatı belirlemede etkisinin çok

yüksek olmadığı tespit edilmiştir.

Bu çalışma geniş kapsamlı bir çalışmanın sadece bir ayağıdır. Sonraki çalışmalarda Türkiye’de faaliyet

gösteren liman işletmelerinin fiyatlarını belirlerken hangi fiyatlandırma stratejisini (maliyet, değer ya da rekabet bazlı

fiyatlandırma) kullandıklarının tespiti yönünde adımlar atılması planlanmaktadır.




KAYNAKLAR:

Bitiktaş, F. (2015). “Rekabetçi Üstünlük Elde Etmede Fiyatlandırma Stratejilerinin Rolü: Türkiye’de Limanlar Üzerine Bir

Uygulama”. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.

Cerit, A. G., Güler, N. (1998). Denizcilik Sektörü ve Pazar Yönlü Stratejik Planlama Yaklaşımı. Çağdaş Denizcilik

Stratejileri İşletme Yönetimi Yaklaşımı (ss.1- 17). Dokuz Eylül Yayınları, İzmir.

Cerit, A. G., Deveci, A., Denktaş Şakar, G. (2013). Denizcilik İşletmeleri Yönetimi. 1. Bası. Denizcilik İşletmeleri Yönetimi:

Sınıflamalar, İşlevler ve Deniz Ulaştırması (ss. 1-57). Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul.

Çetin, C. (2014). Temel İşletmeciliğe Giriş. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul.

Daft, R. L. (2008). Management. Ninth Edition, South-Western Cengage Learning, Ohio.

Esmer, S. (2011). “Liman İşletmelerinde Hizmet Pazarlaması: Pazarlama İletişimi”, Detay Yayıncılık, Ankara.

Dünya Bankası (The World Bank) (2007). Port Reform Tool Kit. Second Edition. Washington.

Gray, R. ve G. Kim (2001). Logistics and International Shipping. Institute of International Maritime Affairs, Korea Maritime

University.

Karataş Çetin., Ç. (2012). Limanlarda Örgütsel Değişim ve Değer Zinciri Sistemlerinde Etkililik Analizi. Dokuz Eylül

Üniversitesi Yayınları.İzmir.

Korkmaz, S., Eser, Z., Öztürk, S.A., Işın, F. B. (2009). Pazarlama: Kavramlar - İlkeler - Kararlar. Siyasal Yayın-Dağıtım,

Ankara.

Kotler, P., Armstrong, G. (2012). Principles of Marketing. Fourteenth Edition. Prentice Hall, New Jersey.

Meersman, H. (2009). Maritime Traffic And The World Economy. Future Challenges for the Port and the

Shipping Sector. (ss. 1-25). Oxford: Pergamon.

Mirze, S.K. (2010). İşletme. Literatür Yayıncılık, İstanbul. Mucuk, İ. (2010). Pazarlama İlkeleri. Türkmen Kitabevi, İstanbul.

Paixao, A. C., Marlow, P. B. (2003). Fourth Generation Ports – A Question of Agility?. International Journal of Physical

Distribution and Logistics. Vol. 33, No. 4: 355 – 376.

Palmer, A., Worthington, I. (1992). The Business and Marketing Environment. McGraw –Hill Book Company, Berkshire. Rodrigue, J. P. (2010). Maritime Transportation: Drivers For The Shipping and Port Industries. International Transport

Forum 2010: Transport and Innovation Unleashing the Potential. OECD / ITF. Leipzig. 26 – 28 May, 2010.

Saban, M., Erdoğan, N. (2014). Maliyet ve Yönetim Muhasebesi. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 6. Baskı, İstanbul.

Suykens, F., E. Van de Voorde (1998). “A quarter of a Century of Port Management in Europe: Objectives and Tools.”

Maritime Policy & Management, Vol. 25 No.3, pp. 251 – 261.

Tek, Ö. B., Özgül, E. (2013). Modern Pazarlama İlkeleri: Uygulamalı Yönetimsel Yaklaşım. Birleşik Matbaacılık Ltd., İzmir.

Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) http://www.turklim.org/hakkimizda 21.02.2016

UNCTAD (1995). Strategic Port Pricing. New York, UNCTAD/SDD/PORT/2 21 February, 1995.

Ülgen, H., Mirze, S. K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. Literatür Yayıncılık, İstanbul.

Yeni, K. (2003) “Lojistik Bir Düğüm Noktası Olarak Limanlar”, Ege Denizcilik & Lojistik Kongresi ve Fuarı – 1. İzmir

Fuarı, 31 Mayıs 2003, İzmir.

Yiğit, S., Yiğit, A. M. (2011). Stratejik Yönetimde Dış Çevre Analizi: KOBİ’ler ve Büyük İşletmeler Arasında Bir

Karşılaştırma. Erciyes Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Haziran – Aralık 2011: 119 – 136.

http://www.turklim.org/hakkimizda

Türkiye’de Limanlar İçin Fiyatlandırma Faaliyetine Etki ... Esmer ve Bilgin.pdf · makro ve...

Documents

Transcript of Türkiye’de Limanlar İçin Fiyatlandırma Faaliyetine Etki ... Esmer ve Bilgin.pdf · makro ve...