Türkiye Toprak Bilgi Sistemi · güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik...
Transcript of Türkiye Toprak Bilgi Sistemi · güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik...
Küresel Toprak Paydaşlığı ve
Türkiye Toprak Bilgi Sistemi
T.C.TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI
TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve
TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ
OCAK - 2019ANKARA
T.C.TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI
TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
2
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
1
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
SUNUŞ
Küresel Toprak Paydaşlığı; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü bünyesinde Birleşmiş Milletlere üye 193 ülkenin onayı ile 2012 yılında kurulmuştur.
Küresel Toprak Paydaşlığı kuruluş amaçlarından en önemlisi, toprak kaynaklarının su ve hava gibi yaşamsal bir doğal kaynak olduğu vurgusunu yapmak, etkin ve sürdürülebilir kullanım için bölgesel ihtiyaçları göz önüne alarak küresel politikalar geliştirmek, toprak kaynaklarının kullanımı, özellikle karasal karbon mekanizması, karbon yönetimi ve sera gazı yutak alanları ile ilişkili raporlama mekanizmalarının standartlarını belirlemektir.
Ülkemiz “Avrupa Bölge Paydaşlığı” ve “Avrasya Alt Bölge Paydaşlığı” içerisinde yer almaktadır. Bakanlığımız Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü (ABDGM) beraber, Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası olarak çalışmaları koordine etmekte ve bu çalışmalar, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile birlikte yürütülmektedir.
Tarım, Dünyada rekabete dayalı stratejik bir sektördür. Sürdürülebilir tarımsal üretim ile gıda güvencesini sağlamak, çiftçilerin refah düzeyini arttırmak, küresel rekabette daha fazla söz sahibi olmak, gelecek kuşaklara daha iyi bir ülke bırakmak hedeflerimiz arasındadır. Bakanlığımız bu konuda özellikle Tarım Reformu Genel Müdürlüğü kapsamında birçok proje ile önemli faaliyetler yürütmektedir. Tarımsal üretim potansiyeli yüksek büyük ovaların korunması, ıslah, toprak etüt, toprak veri tabanının oluşturulması, miras yoluyla parçalanmasının önlenmesine yönelik yasal düzenlemeler bunlardan birkaçıdır.
Bakanlığımızın kurumsal kapasitesinin artırılması, diğer ülkelerdeki sürdürülebilir toprak yönetimine yönelik iyi uygulama örneklerinin incelenmesi ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğü önderliğinde ulusal stratejilerimizin belirlenmesine yardımcı olması amacı ile FAO-Teknik Destek Programı çerçevesinde “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” hayata geçirilmiştir.
Toprak, canlıların hayatı için en önemli olmazsa olmaz doğal bir kaynaktır. Bu proje ile tarımsal alt yapı hizmetleri kapsamında toprak kaynaklarının yönetimi ve bununla ilgili bilgi sistemleri altyapısının güçlendirilmesi ve toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için ulusal bir eylem plan taslağı geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Toprak bilgi sistemlerinin Ülkemiz tarımsal üretiminin artırılması için uygulayıcılara ve politika yapıcılara karar destek sistemi oluşturmasında Bakanlığımız birimlerinin entegrasyonunun sağlanması hedeflenmektedir.
Bu projenin Tarım Reformu Genel Müdürlüğü koordinasyonunda hayata geçirilmesinde, Bakanlığımız merkez birimlerine, diğer Bakanlıklara, kamu kuruluşlarına, FAO Türkiye Temsilciliğine ve emeği geçen herkese teşekkür eder, bu proje çıktısının Ülkemiz adına faydalar getirmesini temenni ederim.
Dr. Bekir PAKDEMİRLİ Tarım ve Orman Bakanı
2
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
3
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ÖNSÖZ
Hayatın temel öğelerinden olan toprak, ekonomisi büyük ölçüde tarımsal üretime bağlı ülkemizin önemli ve vazgeçilmez bir üretim faktörüdür. Ancak asırlardır pek çok medeniyete beşiklik yapmış olan Anadolu topraklarında, arazilerin tarımsal veya tarım dışı amaçlı yanlış kullanımlardan kaynaklı toprak kayıpları ve arazi bozulmaları artmıştır. Doğal üretim kaynaklarının başında gelen toprak, yurdumuzda oldukça sınırlı olup bugün olduğu gibi gelecek nesillerin de güvenilir gıda, yem, lif ve yenilenebilir enerji üretiminin yegâne kaynağı ve teminatıdır.
Arazilerin doğal özellikleri gözetilmeden tarım, mera, orman veya tarım dışı amaçlı alan olarak kullanılması erozyon, çoraklaşma, kirlenme gibi arazi ve toprak bozulmalarını artırmakta ve Ülkede ekonomik kayıpların yanında ekolojik kayıpları da beraberinde getirmektedir. Kuşkusuz topraktan çeşitli maksatlarla yararlanılacaktır. Ancak günümüz teknolojik koşullarında arzı artırılamayan, yerine geçebilecek bir eşdeğeri olmayan, oluştuğu yerde daha üretken olabilen, oluşumu asırlar sürmesine rağmen kaybı dakikalar içinde gerçekleşen ve kıt bir kaynak olan topraktan alınan ürün gittikçe azalmaktadır.
Bu nedenle öncelikle üretken tarım topraklarının tespit edilmesi, koruma ve kullanma dengesinin çok iyi oluşturulması gerekmektedir.
Toprak kaynaklarımızın korunması, geliştirilmesi, sürdürülebilirliğinin sağlanması ve en üst düzeyde üretimde kullanılması şüphesiz çok iyi hazırlanmış bir toprak veri tabanı ve yönetimi ile mümkün olacaktır.
Her şeyden önce “üretilemeyen kaynak bir avuç toprak” gerçeğinin toplumun her kesimi tarafından bilinçli bir yaşam anlayışı haline dönüşmesi sağlanmalıdır. Tanımlanan bu yeni tutum ve anlayış biçimi ekonomik, toplumsal, teknolojik, finansal ve hukuksal boyutları içeren bir sürecin hayata geçirilmesini gerektirmektedir. Bu sürecin en önemli aşamalarından biri, Ülkemizdeki sınırlı toprak kaynaklarının belirlenmesi ve koruma kullanma dengesinin iyi oluşturulması hedeflenmektedir.
Sürdürülebilir toprak yönetimini amaçlayan bu adımlar Bakanlığımızca bilakis önemsenmektedir. Bu amaçla tüm paydaşlarımızın katkıları ile Bakanlığımız ve FAO arasında ortaklaşa yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesinin Ülkemiz tarımına hayırlı olmasını temenni ediyor ve emeği geçen herkese teşekkür ediyor, başarılar diliyorum.
Hasan ÖZLÜ Tarım Reformu Genel Müdürü
4
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ÖNSÖZ
Küresel Toprak Paydaşlığının (KTP) ana amacı, dünya gıda güvenliğini sağlamak için toprağın verimliliğini garanti edecek şekilde gezegenimizin sınırlı toprak kaynağının en iyi şekilde yönetilmesini sağlamaktır. Bu amaç tüm paydaşların arasında oluşan sinerji ve gelişmiş iş birliği sayesinde gerçekleşmektedir. KTP Sekreteryası, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından misafir edilmektedir.
KTP, “2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi” çerçevesinde sürdürülebilir toprak yönetimini desteklemek üzere, hükûmetleri güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik etmektedir. Bu bağlamda, “Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesi, FAO Orta Asya Bölge Ofisi ile iş birliği içerisinde Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından uygulanmıştır.
“Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi” kitabı işte bu söz konusu proje altında hazırlanmıştır. Kitap, Türkiye’nin toprakları hakkında bilgi sağlamakta ve aynı zamanda KTP ve sürdürülebilir toprak yönetiminin temel prensipleri hakkında farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır. Bu kitap aynı zamanda Türkiye’nin etkin ve sürdürülebilir toprak kullanımı ve tarımsal verimliliğini artırmasını sağlayacak politikalar geliştirmesine yardım edecektir. Kitap, iklim değişikliği, toprak bozulması ve ekosistem servisleri gibi küresel programlara da katkı sağlayacaktır.
Kitabın vermek istediği en önemli mesajlardan biri, Ulusal Toprak Bilgi Sistemi’nin (NSIS) kurulmasının gerekliliğini vurgulamaktır. Bu sadece Türkiye için faydalı olmayacak, aynı zamanda anlaşma gereği ulusal kaynaklardan aldığı toprak bilgilerini kullanan Küresel Toprak Bilgi Sistemi’ne de Türkiye’nin katkı vermesine olanak sağlayacaktır.
Bu kitabın, karar vericiler, araştırmacılar, akademik çevreler, sivil toplum kuruluşları ve diğer paydaşlar için güçlü ulusal toprak bilgi sistemi geliştirmeye ve sürdürülebilir toprak yönetimini desteklemeye yönelik etkili stratejiler ve politikalar oluşturma yönünde standart bir referans doküman olması ümit edilmektedir.
Viorel GUTU FAO Orta Asya Alt Bölge Koordinatörü ve Türkiye Temsilcisi Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
KÜRESELTOPRAK PAYDAŞLIĞI veTÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ
Ankara, Ocak - 2019
Tüm Hakları Saklıdır ©
KoordinasyonAbdulkadir KARAKUŞ TOB/TRGM/TAD Daire Başkanı, Proje Koordinatörü
Sheikh AHADUZZAMAN BM Gıda ve Tarım Örgütü, Proje Sorumlusu
Ronald VARGAS BM Gıda ve Tarım Örgütü, KTO Sekretaryası
Dr. Hakkı Emrah ERDOĞAN TOB/Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası
Tarık TOPÇU TOB/Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası
Ahmet Bülent BEŞPARMAK TOB/Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grup Sorumlusu
Yılmaz ÜLKÜ TOB/Toprak Etüt ve Haritalama Çalışma Grup Sorumlusu
Şebnem GÜRBÜZ BM Gıda ve Tarım Örgütü, Operasyon Sorumlusu
Eda PÜTGÜL BM Gıda ve Tarım Örgütü, Program Asistanı
HazırlayanlarProf. Dr. Günay ERPUL BM Gıda ve Tarım Örgütü, Ulusal Proje Danışmanı
Prof. Dr. Erhan AKÇA, BM Gıda ve Tarım Örgütü, Ulusal Proje Danışmanı
Güntülü KURŞUN TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi
Sebahattin KESKİN TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi
Dr. Sevinç MADENOĞLU TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi
8
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ISBN: 978-605-7599-04-9
Grafik Tasarım ve BaskıUzerler Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.Turan Güneş Bulvarı No: 22/8-17-26 Çankaya/ANKARATel: 0.312 441 90 15
Basım Tarihi: 6 Şubat 2019
Tüm Hakları Saklıdır ©
9
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ .......................................................................................................................................................... 1
ÖNSÖZ (Hasan ÖZLÜ) ...................................................................................................................................... 3
ÖNSÖZ (Viorel GUTU) ..................................................................................................................................... 5
ŞEKİLLER DİZİNİ ...........................................................................................................................................10
ÇİZELGELER ..................................................................................................................................................11
FOTOĞRAFLAR ..............................................................................................................................................11
KISALTMALAR ..............................................................................................................................................12
YÖNETİCİ ÖZETİ.............................................................................................................................................15
I. BÖLÜM .....................................................................................................................................................19
1. GİRİŞ ...............................................................................................................................................................................21
II. BÖLÜM ....................................................................................................................................................25
2. KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI (KTP) ................................................................................................................................27
3. SÜRDÜRÜLEBİLİR TOPRAK YÖNETİMİ (STY) ......................................................................................................................34
4. FAO KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI KAPSAMINDA TARIMSAL ALT YAPI HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ ..........45
III. BÖLÜM ...................................................................................................................................................47
5. MEVCUT DURUM ANALİZİ ................................................................................................................................................49
IV. BÖLÜM ...................................................................................................................................................77
6. SONUÇ ve ÖNERİLER ........................................................................................................................................................79
EKLER..........................................................................................................................................................83
KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................109
10
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ŞEKİLLER DİZİNİŞekil 1 Toprak Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerinin Bir Toplamı Olarak Ekosistem İşlevleri ve Hizmetlerinin
Oluşması .....................................................................................................................................................................22
Şekil 2. “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) İle İklim Değişikliği (SKH13), Arazi Bozulması (SKH15) ve Ekosistem Hizmetleri (SKH2) Arasındaki Doğrudan Etkileşimler ..................................................................................................23
Şekil 3. KTP Yapısı ve Yönetimi .................................................................................................................................................27
Şekil 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimine İlişkin Olarak Küresel Toprak Paydaşlığının Faaliyet Alanları ....................................29
Şekil 5. Küresel Toprak Paydaşlığı Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Eylem Planı .........................................................................30
Şekil 6. Toprak Veri ve Bilgi Sisteminin Diğer KTP Eylem Ayakları İle Kuramsal Bağlantısı ........................................................30
Şekil 7. Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu (FAO ve ITPS, 2015) ......................................................................................31
Şekil 8. Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi (FAO, 2015) ....................................................................................................34
Şekil 9. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017) .........................................................................................35
Şekil 10. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) Göstergeleri (FAO, 2017) ....................................................................................36
Şekil 11. TOB Hedefleri, BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve KTP STY Göstergeleri (A), TOB ve SKH ile KTP STY Göstergeleri Arasındaki Örtüşümler (B) .......................................................................................................................50
Şekil 12. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (BM SKH) ..................................................................................51
Şekil 13. KTP 5 Eylem Temeli ......................................................................................................................................................52
Şekil 14. KTP STY Göstergelerine Yönelik Proje Sayısı .................................................................................................................56
Şekil 15. KTP STY’nin BM SKH İle İlgisi .......................................................................................................................................57
Şekil 16. TOB Projelerinin BM SKH ile Uyumluluk Durumu .........................................................................................................58
Şekil 17. KTP STY’nin TOB Mevzuatıyla İlgisi ..............................................................................................................................61
Şekil 18. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlgili Olduğu Uluslararası Antlaşmalar .............................................................................61
Şekil 19. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlişkili Olduğu Ulusal/Uluslararası Programlar ve Destekler .............................................62
Şekil 20. TOB Proje veya Faaliyetlerde Yer Alan Paydaşlar ..........................................................................................................62
Şekil 21. TOB Proje veya Faaliyetlerinin Kullandığı Bütçelerin Finansal Kaynağı.........................................................................62
Şekil 22. TOB Proje veya Faaliyetlerin Çalışma Alanı Düzeyleri ...................................................................................................63
Şekil 23. TOB Proje ve Faaliyet Verilerinin Yapısı, Tipi, Formatı ve Ölçeği.....................................................................................63
Şekil 24. TOB Proje veya Faaliyet Verilerinin Güncellenme ve İzlenebilirlik Durumu ...................................................................64
Şekil 25. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanım Düzeyi ..................................64
Şekil 26. TOB Proje veya Faaliyetleri Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanıma Uygunluk Durumu .............65
Şekil 27. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerden Yararlanan Oluşumların Türü ............................................65
Şekil 28. TOB Proje ve Faaliyetlerinin Sosyo-Ekonomik Faydaları ve Yararları .............................................................................65
Şekil 29. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Arazi ve Toprak Bilgisinin Yer Aldığı Modüller ..........................69
Şekil 30. Tarım Arazileri Değerlendirme Sistemi Süreçleri ve Karar-Destek Yapısı ......................................................................70
Şekil 31. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi Süreçleri ........................................................................................................70
Şekil 32. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi .......................................................................................................................71
Şekil 33. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) Sistem Mimarisi ve Veri Akışı ................................................................75
11
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ÇİZELGELER
FOTOĞRAFLAR
Çizelge 1. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu ....................................................54
Çizelge 2. GTHB (TOB) Stratejik Plan Amaç ve Hedefleri ..............................................................................................................67
Çizelge 3. Bakanlık Modüllerini Kullanan Birimler .......................................................................................................................74
Çizelge 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY–Gösterge–Adı–Önemi–Amacı) ..........................................................................85
Çizelge 5. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY Projeler .................................................................................................................87
Çizelge 6. Küresel Toprak Ortaklığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi Açılış Çalıştay Programı. .............................................................................................................................................92
Fotoğraf 1. Açılış Konuşmaları (Abdulkadir KARAKUŞ, Ayşegül SELIŞIK, Ronald VARGAS ve Volkan Mutlu ÇOŞKUN) ....................91
Fotoğraf 2. Toprak Araştırmaları Çalışma Grubu ..........................................................................................................................94
Fotoğraf 3. Çalışma Gruplarının Genel Görünümü .......................................................................................................................97
Fotoğraf 4. Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grubu .................................................................................................................99
Fotoğraf 5. Arazi Kullanımı Mevzuat Çalışma Grubu ..................................................................................................................105
Fotoğraf 6. Çalışma Grubu .........................................................................................................................................................109
12
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
KISALTMALAR
AB Avrupa BirliğiABDGM Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel MüdürlüğüAKK Arazi Kullanım KabiliyetiAKUP Arazi Kullanım PlanlamasıBM Birleşmiş MilletlerBÜGEM Bitkisel Üretim Genel MüdürlüğüBTP Bölgesel Toprak Paydaşlığı/Regional Soil Partnerships –RSPsBTG Türkiye Büyük Toprak GruplarıCBL FAO Arazi ve Su BölümüCBS Coğrafi Bilgi Sistemi CORİNE Çevresel Bilginin Koordinasyonu/ oordination of Information on the EnvironmentÇATAK Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma ProgramıÇKS Çiftçi Kayıt SistemiDTKD Dünya Toprak Kaynaklarının Durumu/Status of World’s Soil Resources- SWSREASP Avrasya Toprak Paydaşlığı/Eurosia Soil Partnership ESP Avrupa Toprak Paydaşlığı/European Soil PartnershipESRI Çevre Sistemleri Araştırma Enstitüsü/Environmental Systems Research InstituteFAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü/Food and Agriculture Organization of United NationsFAO-SEC FAO Orta Asya Alt-Bölge OfisiGEF Küresel Çevre Fonu/The Global Environment FacilityGLOSIS Küresel Toprak Bilgi Sistemi/Global Soil Information SystemGLOSOLAN Küresel Toprak Laboratuvar Ağı/Global Soil Laboratory NetworkGSOC Toprak Organik Karbon Küresel Sempozyumu/Global Symposium on Soil Organic CarbonGSOC Map Küresel Toprak Karbonu HaritasıGSOP Toprak Kirlenmesi Küresel Sempozyumu/Global Symposium on Soil PollutionKTP Küresel Toprak Paydaşlığı/Global Soil Partnership-GSPGTHB Gıda Tarım ve Hayvancılık BakanlığıICARDA Kurak Bölgelerde Tarımsal Araştırma Uluslararası Merkezi/The International Center for Agricultural Research in
the Dry AreasIPARD Kırsal Kalkınma İçin Katılım Öncesi Yardım Aracı Instrument for Pre-Accession Rural DevelopmentINSII Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı/International Network of Soil Information InstitutionsHTTK Hükümetlerarası Teknik Toprak Kurulu/Intergovernmental Technical Panel on Soils- ITPSLABBİS Toprak Bitki ve Sulama Suyu Analiz Laboratuvar Kayıt SistemiLPIS Arazi Parsel Tanımlama SistemiNAEZ Ulusal Tarım Ekolojik Bölgeleri /National Agro Ecological ZonesNATO Kuzey Atlantik Antlaşma ÖrgütüNİBİS Nitrat Bilgi Sistemi
13
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
OGC Açık Coğrafi Veri Konsorsiyumu /Open Geopatial ConsortiumOTBİS Organik Tarım Bilgi Sistemi RESOLAN Bölge Toprak Laboratuvar Ağları/ Regional Soil Laboratory Network SAY Sürdürülebilir Arazi YönetimiSKH Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri SoilSTAT Toprak İstatistikleri/Soil StatisticsSTATİP Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi ProjesiSTK Sivil Toplum KuruluşuSTY Sürdürülebilir Toprak YönetimiTAD Portal Tarım Arazileri Değerlendirme ve Bilgilendirme SistemiTAGEM Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TARBİL Tarımsal İzleme ve Bilgi SistemiTAY Tarım Arazileri Yönetim PortalıTAYSİS Tarım Arazileri Yönetimi SistemiTARBİL-TBS Tarım Bilgi SistemiTEH Toprak Etüt ve HaritalamaTMO Toprak Mahsulleri Ofisi Genel MüdürlüğüTOB Tarım ve Orman BakanlığıTOK Toprak Organik Karbonu/Soil Organic Carbon-SOCTOM Toprak Organik MaddesiTopEH Toprak Ekosistem HizmetleriTRGM Tarım Reformu Genel MüdürlüğüTTHDM Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli UNCBD Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi/United Nations Convention on Biological DiversityUNCCD Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi UNDP Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı/United Nations Convention to Combat DesertificationUNFCCC Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi/ United Nations Framework Convention on Climate
ChangeUSLE Evrensel Toprak Kaybı Denklemi/Univesal Soil Loss EquationUTBS Ulusal Toprak Bilgi Sistemi/National Soil İnformation System-NSISUTP Ulusal Toprak PaydaşlığıVGSSM Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleriWMS İnternet Harita Servisi (Web Map Service )WFS İnternet Detay Servisi (Web Feature Service)YGAB Yeter Gelirli Arazi BüyüklüğüYK Bölgesel Yürütme Komitesi/Regional Steering Committee-SC
14
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
15
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Toprak, küresel ve ulusal gıda güvenliğinin sağlanmasının temel unsurunu oluşturur ve tüm özelliklerinin bilimsel ölçekte tanımlanması gerekir. Toprak, insanlığın yaşam kalitesini günümüzde hissedilir biçimde tehdit eden iklim değişimi, çölleşme ve arazi tahribatı ile biyoçeşitliliğin azalmasının önlenmesinde en bü-yük ekosistem hizmetini sağlayan doğal varlıktır. Topraklar dünyanın en büyük karasal karbon havuzları olup küresel gıda üretiminin yaklaşık olarak %95’ini sağlamaktadır. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY), iklim değişikliğine uyum çalışmaları için değerli bir çözüm aracı olmasının yanında, temel ekosistem hiz-metleri ve biyoçeşitliliğin güvenceye alınmasında büyük bir fırsat sunma özelliğine de sahiptir. Toprakların ekosistem hizmetleri üzerinden topluma sağladıkları hiçbir maddi ölçekle hesaplanamayacak değeri ne-deniyle, STY, bu hizmetlerin desteklenmesi ve artırılmasıyla yüksek bir geri dönüşüm oranı sağlar. STY uygulamalarının yaygın bir biçimde uygulanması, özellikle geçimi doğrudan toprak kaynaklarına dayanan küçük toprak sahibi çiftçiler ile büyük ölçekli tarımsal üreticilere yönelik çok sayıda sosyo-ekonomik fayda sağlamaktadır.
Temel bir karbon deposu ve kirli suyun arıtıcısı ve tutucusu olan topraklar, karbondioksit ve diğer sera gaz-ları salınımlarını azaltarak iklim değişimi ile mücadeleye de destek olmaktadır. STY, açlığın yok edilmesi için gıda güvenliğinin artırılması, beslenmenin iyileştirilmesi, tarımsal ve kırsal gelişime yönelik bir temel teşkil etmesinin yanı sıra, Sürdürülebilir Arazi Yönetiminin (SAY) ayrılmaz bir öğesidir. İklim değişikliği, çölleşme/arazi bozulması ve topraküstü ve altı ekosistem hizmetleri bağlamında, doğal kaynakların sürdü-rülebilir kullanımına dair STY/SAY arasındaki ilişkisel devinimler, yönetici ve yürütücü kuruluşlar tara-fından gerekli planların hazırlanması ve programların hayata geçirilmesi açısından gün geçtikçe önemini artırmaktadır.
Ancak, yakın zaman içerisinde “Dünya Toprak Kaynaklarının Durum (DTKD) ” raporu ile diğer çalışmalar kapsamında sunulan kanıtlar, sürdürülemez yönetim uygulamaları nedeniyle Dünya üzerindeki toprak-ların %33’ünün orta veya yüksek seviyede bozulmaya uğradığını göstermektedir. Küresel ölçekte, tarıma elverişli arazilerde yaşanan yıllık 75 milyon tonluk kayıp, tarımsal üretimde her yıl 344 milyar Avro civa-rında tahmini bir maliyete sebep olmaktadır. Bu aynı zamanda toprağın, karbon, besin maddeleri ve suyu depolayabilme ve döngüsünü gerçekleştirebilme gibi ekosistem işlevlerini de önemli ölçüde azaltmaktadır; erozyondan kaynaklanan yıllık hububat üretimi zararı ise, tahmini 7,6 milyon ton civarındadır. DTKD ra-porunda, küresel ölçekte belirlenen 10 toprak tehdidinin bölgelere göre dağılımı ayrıntılı bir şekilde ve-rilmiştir; Türkiye’nin içerisinde bulunduğu “Avrupa ve Asya” (Avrasya) bölgesinde toprak mühürlenmesi, toprak kirlenmesi, toprak tuzlanması ve alkalileşmesi, toprak erozyonu ve toprak organik maddesi başlıca toprak tehditlerini oluşturmaktadır.
O derece ki, dünya üzerindeki toprakların durumuna ilişkin artan endişeler, Küresel Toprak Paydaşlığı’nın kurulmasına, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Uluslararası Toprak Yılı’nın (2015) ve FAO Kon-feransı tarafından düzenlenmiş Dünya Toprak Sözleşmesinin kabul edilmesine sebep olmuştur. Sürdürüle-bilir Kalkınma 2030 Gündemi, diğer hususlarla birlikte bozulan toprakların eski haline getirilmesine, arazi kaybının olmadığı bir dünyaya ulaşmaya yönelik çaba gösteren, toprak kalitesini kademeli bir şekilde iyileş-tiren, toprak kirliliğini en aza indirgeyen, esnek ve dayanıklı tarımsal uygulamaların gerçekleştirilmesiyle ilgili bir dizi hedefi 2015 senesinde kabul etmiştir. Bunlar, tarımsal arazilerin sürdürülebilir kullanımını doğrudan etkilemekte ve STY/SAY konularının ehemmiyetine işaret etmektedir.
YÖNETİCİ ÖZETİ
16
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Tesir itibariyle STY, yukarıda da belirtildiği üzere, iklim değişikliğine uyum sağlama ve etkilerinin ha-fifletilmesi, çölleşmeyle mücadele ve biyoçeşitliliğin desteklenmesine yönelik müşterek çabaları kuv-vetle desteklemektedir ve SAY elbirliğiyle, birçok yönetsel fırsat sağlamaktadır. Bu nedenle, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC), Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi (UNCCD) ile Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesine (UNCBD) sıkısıkıya bağlı kalmaktadır.
Özellikle, küresel tarım ve gıda güvenliği hassasiyetleri ile eşgüdümsel bir biçimde çalışma gerekliliği gün geçtikçe kendisini hissettirmektedir. Güncel “Dünya Toprak Sözleşmesi”, “Sürdürülebilir Toprak Yöneti-mi” ilke ve uygulamalarını tanıtmakta ve farkındalığını küresel ölçekte artırmaktadır. Ülke temelinde tüm bu hedefleri somutlaştırmak için, Türkiye’de “FAO Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” ivedilikle hayata geçirilmiştir. Proje, FAO Arazi ve Su Bölümü (CBL), FAO Orta Asya Alt-Bölge Ofisi (FAO-SEC), FAO Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi, Ulusal Pro-je Koordinatörü ve FAO tarafından görevlendirilen ulusal ve uluslararası danışmanların katkılarıyla, FAO Türkiye Temsilciliği ve TC. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 2030 Gündemine bağlı olarak yeni geliştirilmiş STY ve SAY yaklaşımları için, Proje, toprak veri ve bilgilerinin fiili kullanılmasını hedeflemektedir. Şöyle ki, Türkiye’de, başta toprak olmak üzere, doğal kaynakların sürdürülebilir ve etkin olarak kullanılması ile sürdürülebilir arazi yönetim planlaması öncelikli konulardır. İlişkisel olarak toprakların oluşumunda ve karakter kazanmasında etkili olan faktörlerle ilgili veri kaynaklarının günümüz yeni teknolojileri kullanılarak, toprak ve arazi kaynakla-rının farklı ölçeklerde tanımlanması, haritalanması, coğrafi veri tabanlarının oluşturulmasını kapsayan bir “Toprak Bilgi Sistemi”nin oluşturulması büyük bir öneme sahiptir. Bunun için öncelikle Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) bünyesinde farklı birimler tarafından üretilmekte ve kullanılmakta olan arazi ve toprak verileri ile ilgili veri tabanlarının mevcut durum analizleri yapılmalıdır. Boşluk analizlerinin ve ihtiyaç he-deflerinin belirlenmesi, toprak veri tabanları ve bilgi sistemlerini tüm yararlanıcıların faydalanabilmesi ve ülkemizde bir STY’nin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi açısından yeniden ele alınarak etkin bir hale getirilmesi kaçınılmaz görünmektedir.
Ülkemizde mevcut toprak verilerinin çeşitli kurumlar bünyesinde dağınık bir şekilde bulunması, başta top-rak ve ilgili konulardaki ulusal ve uluslararası çalışmalarda bu verilerden yararlanmayı ve kullanılabilirliği açısından büyük bir zorluk oluşturmaktadır. Bunun için, mevcut verilerin, ulusal bir bilgi sistemi mimarisi içinde yönetilebilir ve sürdürülebilir olması istenmektedir. Bir veri modeli oluşturularak, verilerin merkezi bir veri tabanında bir araya getirilmesi kadar, kalitelerinin değerlendirilmesi de önemlidir. Bu da, verilerin uluslararası kıstaslara uygunluklarının belirlenmesini ve gerektiğinde uyumlaştırılmasını kolaylaştırmada, küresel bütünleşme sürecini hızlandırmada ve karşılaştırılabilir ve güncellenebilir bir arazi ve toprak bilgi sisteminin kurulmasında yardımcı olacaktır.
Üstelik belirlenen ülke önceliklerine ve sorunlara yönelik olarak Bakanlık bünyesinde planlanan ve yürütü-len toprak araştırmalarından elde edilen güncel toprak verilerinin, bu veri sisteminde yer alması ve sürekli olarak yeni veriler ile beslenerek güncellenmesi ayrıca ehemmiyetli ve gereklidir. Bilhassa farklı Bakanlık uygulama projeleri dâhilinde belirli bir sistematik ve sınıflandırma sistemine dayandırılmış toprak etüt ve haritalama çalışmalarından elde edilen toprak verileri ekseninde etkin bir yapının oluşturulması zaruri bir konudur. Bunun yanında, STY’nin başarılabilmesi açısından, Küresel Toprak Paydaşlığı, toprak verilerinin miktar ve kalitesinin artırılması, metot, ölçüm ve göstergelerin ulusal ve uluslararası düzeyde standart bir hale getirilmesini hedeflemektedir.
17
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için toprak ile ilgili kurumlarda kapasite geliştirmek çözüm-sel bir gelişmedir. Bu düşünceyle Proje, “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm mekanizması kurmak ve toprak veri yönetimi ve bilgi sistemi için tavsiye niteliğinde “ulusal bir strateji” belirlemeyi temel amaç edinmektedir. Hâlihazırda belirtilen bu gaye, bakanlık stratejik planlarında mevcut verilerin bütünleştiril-mesi gerekliliği üzerinde ısrarla durularak belirtilmektedir. Bu minvalde, ilgili kurumlar arasında veri akı-şını kolaylaştırılacak ve veri paylaşma politikalarının iyileştirilmesi ile toprak bilgi sistemi idaresi sağlamlaş-tırılacaktır. Bir eylem planı çerçevesinde güçlendirilmiş bir toprak veri yönetim sistemi, kuşku götürmez ki, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için vazgeçilmez bir temel olacaktır.
Önemle altını çizmek gerekir ki, Dünya’nın 2030 yılında hedeflediği insanlığın yaşam kalitesini arttıracak 17 adet sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin birçoğunda toprak ana ortak değerdir. Bu bağlamda, proje kapsa-mında amaçlanan etkin toprak yönetimi eylem planı, ulusal kalkınma programlarına ve politikalarına güçlü bir destek vererek Ülke refahına katkıda bulunulacağı gibi ülkeler arası örnek olma niteliğinde, Türkiye’de işlevsel bir sistem kurulmasında rehberlik edecektir.
18
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
19
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
I. BÖLÜM
20
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
21
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
1. GİRİŞ
Toprak, insanlığın var oluşu için su ve hava ile birlikte vazgeçilmez ve ne yazık ki yenilenemez bir kaynaktır. Günümüzde etkileri giderek daha şiddetli bir şekilde hissedilen iklim değişikliği, çölleşme ve arazi tahribatı ve bunlara bağlı ekosistem hizmetlerinin kaybı, sosyal ve ekonomik sorunlara neden olarak tarım üzerinde giderek artan bir baskı oluşturabilmektedir. Neticede, toprak ve su rejimleri değişime uğramakta, tarımsal üretim azalmakta ve gıda güvenliği tehlikeye girmektedir. Nüfus baskısı düşünüldüğünde ise, ilave 80 mil-yon kişinin bir yıllık beslenmesi için 26 milyon ton tahılın fazladan temin edilmesi gerektiği bilinmektedir. Artan nüfusun gıda ihtiyacını karşılamanın getirdiği baskılara ek olarak farklı kesimlerin tarım dışı talep-lerinin de hâlihazırdaki toprak varlığı üzerinde gittikçe ağırlaşan güncel tesirlere neden olması beklenmek-tedir.
Nihayetinde, artan talebi karşılamak için toprak ve arazi kaynakları üzerindeki tarım içi ve tarım dışı bas-kılar günbegün şiddetlenmektedir. Özellikle mutlak tarım arazilerine olan kar amaçlı nüfuzlar, insanlığın yaşamı için vazgeçilmez olan Toprak Ekosistem Hizmetlerini (TopEH) -öyle ki fiyatlandırılma yöntemleri henüz netleşmiş değildir”)” çoğu durumlarda geri dönülemez düzeyde etkileyecektir.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (BM FAO) tarafından gerçekleştirilen tahminlere göre, 2005 yılın-da 2.756 milyon hektar olan Dünyadaki ekilebilir tarım arazisi miktarının 2035 yılında göreceli olarak azal-ması ve 2050 yılında ise 2.503 milyon hektar olması öngörülmektedir. Bununla birlikte günümüzde toprak tahribatı, küresel toprakların yüzde 40’ından fazlası için bir tehdit oluşturmaktadır ve iklim değişikliği bu oranı daha da artırmaktadır. Arazi tahribatının en büyük etkileri ise çoğunlukla “gıda güvenliği” ve “küçük ölçekli üreticiler” üzerinde görülmektedir. Üzücü olarak yenilenemez TopEH üzerine olan etkileri ekseriyet-le göz ardı edilmektedir. BM sürdürülebilir kalkınma hedeflerinde 2. sırada yer alan açlığa son hedefi kap-samında, dünyada artış eğilimi gösteren nüfusun beslenebilmesi için çalışmalar artarak devam etmektedir. Toprakların sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi bu hedefin müştereken ilk adımı durumundadır.
Üretkenliklerinin devamı ve hatta artırılması için toprakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını sağ-lamak, TopEH ve bağıntılarını anlamak, korumak ve geliştirmek insanlığın beslenme ve temel yaşamsal döngülerin devamlılığı açısından zorunludur (Şekil 1). Türkiye’nin artan nüfus eğilimine karşın, bu nüfusu besleyecek tarım arazisi varlığı azalmaktadır. Ülkenin sosyo-ekonomik güvenliği için, doğal ya da yapay yol-lardan kaynaklanan toprak kaybını önleyerek ve sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak planlı arazi kullanımının en kısa sürede uygulanmaya konulması şarttır.
Toprak kaynaklarının kullanılması ve korumasına dair denge politikalarını yerine getirmek, hem Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) tehditleri, hem de iklim değişimi ve çölleşmenin önüne geçilmesi nedeniyle zaru-ridir. Cevabi olarak; T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve BM FAO ortaklaşa ‘‘Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarım Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi’’ Teknik İşbirliği Projesini gündemlerine almıştır ve birlikte yürütmektedirler. Bu doküman iş bu proje uya-rınca hazırlanmıştır ve büyük oranda, “KTP” programının yapısı ve işleyişi ile birlikte, Proje’nin Ankara’da 20 Haziran 2018 tarihinde gerçekleştirilen Açılış Çalıştayı bulguları ve çıktılarını içermektedir. Daha geniş okuyucu kitlesine çalıştay altyapısı ve sonuç bildirilerini ulaştırmak amacıyla da yayımlanmıştır. Çalıştay’da tanıtım oturumuna proje paydaşları olan Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar ve Po-litikalar Genel Müdürlüğü, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Hayvancılık Genel Müdürlüğü, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Toprak Mahsulleri Ofisi, An-kara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Orman Genel Mü-dürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü temsilcileri katılım sağlamışlardır.
22
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Sü
rdür
üleb
ilir T
opra
k Yö
netim
i (ST
Y)
Toprak FizikselÖzellikleri
Toprak KimyasalÖzellikleri
Toprak BiyolojikÖzellikleri
Abiyotik
BiyotikTo
prak
İşle
vler
i
EkosistemFonksiyonları
Şekil 1. Toprak Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerinin Bir Toplamı Olarak Ekosistem İşlevleri ve Hizmetlerinin Oluşması.
Projenin asıl amacı, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için, toprak ile ilgili kurumlarda kapasite geliştirme yoluyla, taslak mahiyetinde “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm mekanizması kurmak, toprak veri yönetimi ve bilgi sistemi için tavsiye niteliğinde “ulusal bir strateji” belirlemektir. Böylece top-rak veri akışını kolaylaştıracak ve düzenleyecek veri paylaşma politikalarının iyileştirilmesi ile toprak bilgi sistemi idaresi pekiştirilecektir. Bu bağlamda projeden umulan en önemli sonuç ürünü, STY veya toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için “ulusal bir eylem planı” ve tahkim-edilmiş bir toprak veri yöne-timini şekillendirmektir. Proje, gelişkin ve yetkin bir “Toprak Veri ve Bilgi Sistemi” aracılığıyla veri ve bilgi-lerinin düzenlenmesi, paylaşımı ve yönetiminin ortaya konulması sonucunda, 1) STY desteklemek, 2) STY önemi konusunda farkındalığı artırmak, 3) STY araştırmalarını desteklemek, 4) Toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek ve 5) STY yaklaşımları, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize etmek hedeflemektedir.
Bu hedefler, KTP bünyesinde belirlenen toprak, bilim ve toplum ilişkileri ile birlikte, iklim değişikliği, çöl-leşme, arazi bozulması ve ekosistem hizmetleri gündeminde belirlemiş olduğu iş planına hizmet etmektedir. Bunlara ek olarak Proje, BM 2030 “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” (SKH) kapsamında planlanan faali-yetlere de destek sağlayacaktır.
Ulusal ölçekte tarımsal üretim ve gıda güvenliği, TOB görev, yetki ve sorumluluğu altındadır. Bakanlık ta-rım, gıda güvenliği, çölleşme, arazi tahribatı ve iklim değişikliğine uyum veya etkilerinin azaltılması için te-mel bir kaynak olarak toprakların sürdürülebilir kullanımı ile ilişkili politikaların oluşturulmasında ve icra edilmesinde üreticilerle birlikte temel belirleyicidir. Bu yüzden bu faaliyetler Bakanlığımızın çeşitli Genel Müdürlükleri altındaki Daire Başkanlıkları tarafından farklı seviyelerde yürütülmektedir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) bir kumanda kolu olarak, toprak kaynaklarının koordinasyonu ve yönetimin-den ve danışmanlık hizmetlerinden öncelikle sorumludur.
23
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Toprak kaynaklarının küresel ve ulusal ölçekte sürdürülebilir kullanılmasının planlanması, (bu Proje’nin ana hedeflerinden bir tanesidir) ulusal toprak veri ve bilgilerinin bilfiil düzenlenmesi, kullanılabilir veya faydalanılabilir bir şekilde paylaşımı ve bilgece yönetimi ile çok yakından alakalıdır. Oldukça açıktır ki Tür-kiye’de toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek, hem STY teşvikini ve farkındalığını artırmak hem de araştırmaları desteklemek küresel geçerli güncel yöntemleri, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize etmek açısından ana ekseni oluşturacaktır.
Benzer şekilde veri ve bilgiye dayalı güncel toprak, bilim ve toplum politikaları, toprağın ve ekosistem işlev-leri ve hizmetlerinin SKH ile olan bağlantısının ortaya konulması ve özenle işlenmesi gerekliliğini de açığa vurmaktadır. Özellikle toprak ekosistem fonksiyon ve hizmetlerine dair göstergeler, SKH2 numaralı “açlı-ğın sonlandırılması, gıda güvenliğinin sağlanması ve beslenmenin iyileştirilmesi ve sürdürülebilir tarımın teşvik edilmesi” hedefi için olmazsa olmazdır. Unutmamak gerekir ki gıdalarımızın %95’i toprak ekosistem fonksiyon ve hizmetlerinden kaynaklanmaktadır. Yine SKH15 numaralı “karasal ekosistemlerin korunması, yenilenmesi ve sürdürülebilir kullanımı, ormanların sürdürülebilir yönetimi, çölleşmeyle mücadele ve arazi bozulmasının durdurulması ve iyileştirilmesi ve biyolojik çeşitlilik kayıplarının durdurulması” hedefinin sağlanması hususunda “toprak parametre ve göstergeleri” önemli kalkınma bileşenleridir.
Açıkçası STY, birçok SKH ile ya doğrudan veya dolaylı bağlantılıdır. Hemen akla gelenler ise iklim değişik-liği (SKH13), arazi bozulması (SKH15) ve ekosistem hizmetleridir (SKH2) (Şekil 2).
2017 yılında FAO tarafından hazırlanan “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri” Raporu’na göre STY, toprağın bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetlerini iyileş-tirmeye yönelik her türlü yöntemi içermektedir. Burada, sürdürülebilir bir toprak sistemi, besin elementle-ri döngüsü, biyoçeşitlilik, erozyon, kirlilik, sıkışma, mühürleme, organik madde, su yönetimi, tuzluluk ve alkalilik ve asitlik göstergeleri ilgili işlevler ve hizmetler olarak değerlendirilmektedir. Öz olarak, toprağın bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetlerini iyileştirmeye yönelik her türlü yöntem STY içerisinde değerlendirilmektedir.
Şekil 2. “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) İle İklim Değişikliği (SKH13), Arazi Bozulması (SKH15) ve Ekosistem Hizmetleri (SKH2) Arasın-daki Doğrudan Etkileşimler.
24
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi Kitabı’nın bölümleri, proje kapsamı ve hedefleri-ne istinaden yukarıda toparlanan bilgilerle uyumlu bir şekilde yapılandırılmıştır. Öyle ki, başlıca olarak ilk iki bölümü, sırasıyla KTP ve STY hakkında ön bilgilendirme ve kurumsal kapasitelerin ortaya konulması ve farkındalığın artırılmasına ilişkin çalıştay yönetim planı ve masa-başı mevzuları oluşturmuştur. Takiben III. bölümde Mülga Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesinde servis veren “Toprak Veri ve Bilgi Sistem-leri”nin yapısı ve işleyişine dair bir “Mevcut Durum Analizi” yapılmış ve kitap ana çerçevesinde yer almıştır. Sistemsel ve teknik yönlerden bu bölüm üzerinde bilhassa durulmuştur; çünkü daha önce ısrarla belirtildiği gibi, toprak veri ve bilgi sistemine dayalı tarımsal altyapı hizmetlerinin kurumsal olarak güçlendirilmesi’’ bu projenin merkezinde bulunmaktadır. IV. bölüm ise özet mahiyetindeki “sonuç ve öneriler” konusuna ayırt edilmiştir.
Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi Kitabı, Projenin ilerleme programı ile uyumlu bir biçimde ve proje paydaşları ile teknik işbirliği içerisinde, sadece yapılacak eğitimlerin ve 2. Çalıştay’ın içeriğinin belirlenmesinde değil aynı zamanda, arazi kullanıcılarından politika yapıcılara kadar geniş bir topluluğa STY hassasiyetleri konusunda yol gösterecektir.
Sonuçta, Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” STY anlayışının geliştirilmesi ve destek-lenmesini açık bir şekilde gaye edinmiştir ve FAO KTP katkısıyla, FAO - TOB işbirliği ile yürütülmektedir. Proje çalışmalarını içeren bu doküman, ülkemizde STY için etkin bir politika ve faaliyetlerin oluşturulması ve yerine getirilmesinde kullanıcılar için yararlı bir kaynak niteliği taşımaktadır.
25
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
II. BÖLÜM
26
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
27
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
2. KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI (KTP)
2.1. Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) Nedir ve Küresel, Bölgesel, Ülkesel Önemi
Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP1,2), tüm paydaşlar arasında sağlam ve etkileşimli bir ortaklığın geliştirilmesi ve işbirliğinin güçlendirilmesi amacıyla Aralık 2012’de kurulmuş bir girişimdir. KTP’nın en temel hedefle-rinden biri, arazi kullanıcılarından politika yapıcılara kadar geniş bir topluluğun hizmetine sunmak üzere, STY’nin geliştirilmesi ve teşvik edilmesidir.
KTP’nın ana görevi, her bir devletin kendi doğal kaynakları üzerindeki egemenlik hakkına uygun bir şekil-de ve her türlü temel ekosistem hizmetleri ile bağlantılı olarak sağlıklı ve verimli toprakları güvence altına almaktır; KTP programı, denebilir ki, yeryüzünün sınırlı toprak kaynaklarının yönetimini iyileştirerek gıda güvenliği sağlanmış bir dünyaya erişmeyi vazife saymaktadır.
Özünde KTP, bu görevi yerine getirirken, toprak kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi ve kullanımı için yararlanılabilir en iyi bilimi oluşturmayı, kapasite geliştirmeye katkıda bulunmayı, farkındalığı geliştirmeyi, ortaklar arasında bilgi ve teknolojilerin paylaşımına olanak sağlamayı ve destekte bulunmayı amaçlamakta-dır. KTP, küresel görev tanımı çerçevesinde, FAO bünyesinde yer almaktadır.
Şekil 3’de KTP işleyiş yapısı ve yönetiminin sistemli bir biçimde düzenlenmesi gösterilmiştir. Görüleceği üzere, KTP programı, paydaşlar, Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK) ve bir Sekretarya yapısı içerisinde teşkilatlanmıştır. Paydaşlar ve KTP Genel Kurulu kararları doğrultusunda, HTTK teknik ve bi-limsel önerileri oluşturmaktadır ve Bölgesel Toprak Paydaşlığı ile bağlantıları tertip etmek için Sekretarya ile birlikte çalışmaktadır. Aşağıda, KTP’nın yapısal öğeleri ve yönetimdeki görevleri alt başlıklar altında ayrı ayrı özetlenmiştir.
1 Küresel Toprak Paydaşlığı ile ilgili bilgilere http://www.fao.org/global-soil-partnership/en/ adresinden ulaşılabilir.2 Belgenin kısaltmalar bölümünde GSP, ITPS, RSP(s), SC, ESP ve EASP gibi özgün kısaltmalar verilmiştir. Metinde bunların ancak bazılarının Türkçe karşılıkları kullanıl-
mıştır.
Şekil 3. KTP Yapısı ve Yönetimi
Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP)
Paydaşlar
Yönetim/Kolaylaştırma
Rehberlik/Tavsiye
Oluşum
Vasıtası ileGSP Sekreteryası Bölgesel
Toprak Paydaşlığı
Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK)
Genel Kurul
28
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Paydaşlar
KTP, çeşitli düzeylerde hükümetlerin, bölgesel derneklerin, kurumların ve diğer örgütlerin istekli katılımla-rına açık olmakla beraber, etkileşimli, duyarlı ve gönüllü bir paydaşlık olmaya gayret etmektedir. Hâlihazır-da iki tür paydaşlık işletilmektedir. Bunlar:
• Devlet kurumları, üniversiteler, sivil kurumlar, araştırma merkezleri, toprak bilimi dernekleri, BM kurumları, STK’lar, özel şirketler, çiftçi dernekleri, bağışçılar vb. gibi çok çeşitli kurumlardan gelen KTP ortakları ve
• FAO üye ülkeleri tarafından atanan KTP ulusal odak noktalarıdır.
Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK)
HTTK, küresel toprak konuları üzerine teknik ve bilimsel önerilerde bulunmaktadır. HTTK üyeleri, KTP Genel Kurulu tarafından bir yıl uzatılabilen 2 yıl başlangıç süresi ile aday gösterilmektedir. Bu uzmanlar, görev süreleri boyunca kişisel kapasiteleri ile çalışmalar yapmakta, herhangi bir hükümet veya kurumdan talimat almadan mümkün olan en iyi bilimsel ve teknik bilgiyi sağlamaktadırlar. Şekil 4’de açık bir şekilde gösterildiği gibi, HTTK’ın görev tanımı, Genel Kurul kararlarına göre teknik ve bilimsel olarak paydaşlar ile birlikte biçimlenmektedir.
Sekretarya
Sekretarya bir eşgüdüm organıdır ve bölgesel paydaşlıklar ve ağlar aracılığıyla KTP eylemlerinin kolaylıkla uygulanmasından sorumludur.
Genel Kurul
Genel Kurulu, KTP’nın karar verici ana organıdır; HTTK üyeleri, KTP İdari Sekretaryası, farklı paydaşların temsilcileri ve FAO üyelerinin katılımı ile yıllık olarak toplanmaktadır. Bu meclis, KTP eylemlerini gözden geçirip önceliklendirmek ve dengeli bölgesel bir karar verme sürecini kolaylaştırmaktan sorumludur.
2.2. Bölgesel Toprak Paydaşlığı (BTP)
BTP, aynı bölgede yer alan konuyla ilgili ve etkin paydaşlar arasında kurulmaktadır ve FAO Bölge Ofisleri ile yakın bir eşgüdüm içinde çalışmaktadırlar. BTP, gerek bölgesel toprak bilimi dernekleri ve ilgili sözleşmeler altındaki çeşitli bölgesel mekanizmalarla, gerekse ulusal toprak kuruluşları (toprak haritalama kuruluşları, toprak yönetim kuruluşları, toprak araştırma enstitüleri ve arazi kaynakları, iklim değişikliği ve biyoçeşitli-lik enstitüleri/programlarında çalışan toprak bilimciler) ve alakalı bölgesel kurumlarla etkileşimli ve faal bir danışma süreci içerisinde çalışmaktadır.
BTP, mevcut bölgesel ağlar veya ortak süreçler üzerine kurulmakta ve bölgesel hedefler/öncelikler ve bunla-rın gerekli uygulama mekanizmaları için rehberlik sağlamaktadır; öyle ki, ortak hedeflere ulaşmada kayde-dilen ilerlemeleri düzenli olarak gözden geçirmeyi de vazife edinmiştir.
BTP, KTP çalışma konuları ile aynı doğrultuda kalmak üzere Bölgesel Uygulama Planı işlevlerine odakla-narak, 5 çalışma grubu altında planlı hareket etmektedirler ve stratejik olarak, Bölgesel Yürütme Komiteleri (YK) tarafından yönlendirilmektedirler. YK Başkanları Bölgesel Odak Noktaları tarafından seçilmektedir ve bölgesel faaliyetler konularında raporlama yapmak amacıyla KTP Genel Kurul oturumlarına katılmakta-dırlar. KTP organizasyonu içerisinde, Afrika, Asya, Orta Amerika, Avrupa, Güney Amerika, Pasifik, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika olmak üzere 8 BTP bulunmaktadır.
29
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Özetle, FAO altında faaliyet gösteren KTP, HTTK ile birlikte (Şekil 4), gıda güvenliği, doğal kaynak kullanı-mı ve yönetimi, ekosistem hizmetlerinin tedariki, iklim değişikliğine uyum ve zararlarını azaltma ve diğer ilişkili konularda toprakların önemini yeniden gözden geçirmek ve araştırmak için birçok eylemi planla-makta ve uygulamaya geçirmektedir.
2.3. Küresel Toprak Paydaşlığının 5 Temel Eylem Konuları
KTP ve BTP, sırasıyla küresel ve bölgesel görevlerini yerine getirebilmek için beş eylem ayağını dikkate al-maktadırlar (Şekil 5).
1- Toprakların korunması, muhafaza edilmesi ve verimliliklerinin idamesi için toprak kaynaklarının sürdürülebilir yönetimini teşvik etmek,
2- Toprak yönetimine dair hem yatırımları, teknik işbirliklerini ve politikaları hem de eğitim, farkın-dalık ve yayımları desteklemek,
3- Çevresel ve sosyal gelişim eylemleri kapsamında belirlenen öncelikler ve eş emellere dikkat çeke-rek toprak araştırmalarının gelişmesine katkıda bulunmak,
4- Toprak veri ve bilgisini niceliksel ve niteliksel olarak güçlendirmek: veri toplamak (oluşturma), analiz etmek, doğrulamak, raporlamak, izlemek ve diğer disiplinlerle bütünleşmek,
5- Toprak kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir yönetimi için metotları, ölçümleri ve gösterge-leri uyumlaştırmak.
Gıda güvenliği, doğal kaynakkullanımı ve yönetimi, ekosistem
hizmetlerinin tedariki, iklim değişikliğine uyum ve zararlarını azaltma ve diğer ilişkili konularda toprakların önemini
yeniden gözden geçirmek ve araştırmak
SÜRD
ÜRÜL
EBİL
İR T
OPRA
K YÖ
NETİ
Mİ
KÜRESEL TOPRAKPAYDAŞLIĞI
itpsHÜKÜMETLERARASI
TOPRAK TEKNİK PANELİ
STY
Şekil 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimine İlişkin Olarak Küresel Toprak Paydaşlığının Faaliyet Alanları.
30
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Burada şu noktayı da belirtmekte yarar var: yürütülen bu projenin kapsamı, sistemsel ve teknik olarak, toprak bilgi yönetimi sistemi merkezde olacak şekilde KTP eylem konularının karşılıklı etkileşimlerinden oluşmuştur (Şekil 6).
Şekil 5. Küresel Toprak Paydaşlığı Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Eylem Planı.
Şekil 6. Toprak Veri ve Bilgi Sisteminin Diğer KTP Eylem Ayakları İle Kuramsal Bağlantısı.
ToprakVerisi ve Bilgisi
Yönetimi
Toprak BilgiYönetimiSistemi
Toprak Verisive BilgisiPaylaşımı
Toprak Verisive Bilgisi
DüzenlemeSTY önemikonusunda farkındalığı arttırmak
STY önemiaraştırmalarınıdesteklemek
STY teşviketmek
STY yöntemleri,ölçümleri ve
göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize
etmek
Toprak veri vebilgilerinin
elverişliliği vekalitesini
yükseltmek
1. Sürdürülebilir Toprak Yönetimini (STY) teşvik etmek2. STY önemi konusunda farkındalığı artırmak3. STY araştırmalarını desteklemek4. Toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek5. STY yöntemleri, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve
standardize etmek
STY İŞ PLANI
ToprakErozyonu
ToprakOrganik Maddesi
Toprak BesinElementi Döngüsü
ToprakMühürleme
ToprakKompaksiyonu
TopraktaSu Yönetimi
TopraktaTuzluluk-Alkalilik
Toprak Kirliliği Toprak AsitliğiToprak
Biyoçeşitliliği
10 TOPRAK TEHDİDİ
KÜRESEL TOPRAKPAYDAŞLIĞI
Hükümetlerarası İklimDeğişikliği Paneli
Hükümetlerarası Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Platformu
United NationsBirleşmiş Milletler Çölleşme İle
Mücadele Sözleşmesi
4/1000 Girişimi
31
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
2.4. Küresel Toprak Paydaşlığının Ana Çıktıları
Şüphesiz ki, KTP, STY konusunda dünya çapında var olan yönetsel ve eşgüdümsel bir eksikliği başarı ile gidermiştir ve kuruluşundan bu yana, çoklu paydaşlar tarafından küresel toprak sorunlarının belirlendiği ve tartışıldığı platformlarda önemli bir paydaşlık haline gelmiştir. Ana çıktıları arasında aşağıdaki konular yer almaktadır:
• HTTK oluşturulması,
• BM Dünya Toprak Günü (5 Aralık) ve 2015 Uluslararası Toprak Yılı önerilerinin sunulması ve kabulü,
• Yeniden-düzenlenmiş Dünya Toprak Sözleşmesinin hazırlanması,
• Dünya Toprak Kaynakları Durumu Raporunun hazırlanması (Şekil 7),
• BTP’nın kurulması,
• Dijital Toprak Haritalama konusunda gelişmekte olan ülkelerin kapasitelerinin geliştirilmesi,
• STY Gönüllü Rehberinin oluşturulması,
• Toprak bilgi sistemlerinin oluşturulması,
INTERGOVERNMENTALTECHNICAL PANEL ON SOILS
INTERGOVERNMENTALTECHNICAL PANEL ON SOILS
Main Report
Status of the
World’sSoil Resources
© F
AO |
Giu
sepp
e B
izza
rri
Dünya Toprak KaynaklarıDurum Raporu (2015) • DünyaToprakKaynaklarıDurumuRaporu
(SSWSR, 650 sayfa) küresel toprak kaynaklarının durumu üzerine bir referans dokümanıdır.
• İçerik,uzmanbilgisiiletamamlanacakşekilde, bilimsel literatürün bağımsız değerlendirilmesine dayandırılmıştır.
• SSWRS,herbirbölgeiçinayrıayrısıralayarak, ekosistem fonksiyonlarını, mal ve hizmetlerini tehlikeye atan 10 önemli toprak tehdidi öngörmüştür.
• SSWRS,topraklarüzerindekidoğrudanvedolaylıbaskıları ve toprak bozulması ile mücadeleyollarınıtanımlamaktadır.
• Rapor,ekolarak,bulguları,sonuçlarıveönerileriözetleyenpolitikayapıcılariçin94sayfalık bir SentezRaporu da içermektedir.
Şekil 7. Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu (FAO ve ITPS, 2015).
Bunların yanında, 2017 yılında 111 ülkeden 450’den fazla uygulayıcı ve bilim insanının katılımı ile “Küresel Toprak Organik Karbonu Sempozyumu (GSOC17)”, KTP tarafından FAO Roma/İtalya’da düzenlenmiştir (FAO, 2017a). Sempozyumda; konu üzerine temel mesajların geliştirilmesi ve tartışılmasına ek olarak, turba, kara topraklar ve sürekli donmuş topraklar ve kurak bölge toprakları ve farklı kapsamlarda toprak organik maddesinin yönetim çalışmalarının sonuçları da paylaşılmıştır. 2018 yılında diğer bir önemli çıktı olarak “Küresel Toprak Karbonu Haritası (GSOC Map)” (http://www.fao.org/documents/card/en/c/I8891EN) ya-yınlanmıştır. Ki, üye ülkelerin katılımı ile istişari ve katılımcı bir süreçle oluşturulan bugüne kadar üretilen
32
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ilk küresel toprak organik karbon haritasıdır ve bu yönüyle tamamen yeni ve özgün bir hâsıladır. “Küresel Toprak Kirliliği Sempozyumu (GSOP18)” yine FAO Roma/İtalya’da KTP tarafından 2018 yılı Mayıs ayında düzenlenmiştir. Sempozyuma 100 ülkeden 525 konuyla ilgili uzman, bilim insanı ve arazi sahibi katılmıştır (FAO, 2018).
Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (The International Network of Soil Information Institutions, INSII)
KTP 4. eylem konusunun amacı, toprak veri ve bilgilerinin güçlendirilmesidir (Şekil 5). 2012 yılında baş-layan “Eylem 4” çalışmaları, 2014 yılında KTP Genel Kurulunda uygun bir Eylem Planı’nın geliştirilmesi ve onaylanması ile yeni bir boyut kazanmıştır. Keza, eylem planının bir neticesi olarak Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (INSII) (FAO; 2017b) kurulmuştur ve ağ örgüsü gereği ulusal toprak bilgi kurumları-nın etkin katılım ve katkısı ile bir Küresel Toprak Bilgi Sistemi’nin kurulması öngörülmüştür. INSII, FAO üye ülkelerinde toprak üzerinde çalışan kurumlar tarafından oluşturulan çok-unsurlu bir bilgi ağıdır ve Küresel Toprak Bilgi Sistemi (GLOSIS) (FAO, 2017b) kurulabilmesi üzerinde özenle ve titizlikle durmakta-dır. Küresel Toprak Karbon Haritası (GSOC Map) ve toprak istatistikleri (SoilSTAT) (http://www.fao.org/soils-portal/en/) gibi çıktılara yönelik olarak; kabul edilen teknik ölçü ve özelliklere dayanarak toprak veri ve bilgi paylaşımını eşgüdümlemek ve bu minvalde uzmanlık sağlamak amacı ile çalışmalar yürütmektedir. 2015 yılından bu yana her yıl INSII’ye üye Enstitü ve paydaşların katılımı ile bir çalıştay düzenlenmektedir.
Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (The Global Soil Laboratory Network, GLOSOLAN) (FAO; 2017c)
Diğer yandan, KTP 5. Eylem konusunun amacı toprak tanımlamalarında uyumlaştırma işlemlerinin düzen-lenmesidir (Şekil 5). Bu konudaki eylem planının uygulanması, önemli ölçüde yerel ve ulusal yeteneklerin geliştirilmesi ile ilişkilidir. Kriterler ve göstergeler açısından nitelikli ve güvenilir toprak veri ve bilgilerinin geliştirilmesi gerekmektedir Uyumlaştırma noktasında kapasite geliştirme ise daha çok hükümetlerin kendi enstitülerini desteklemelerine ve güçlendirmelerine (örn; uygun bilgi teknolojileri veya laboratuvar dona-nımlarının kurulması gibi) bağlı bulunmaktadır. Aslında, ağ oluşturma ve kapasite geliştirme açısından, GLOSOLAN, deneyimli enstitüler ve daha az tecrübeli olanlar arasında işbirliğinin ve bilgi paylaşımının et-kin bir aracı olması nedeniyle, uygulama planında anahtar bir eylem aracıdır. 01-02 Kasım 2017 tarihlerin-de FAO Genel Merkezi Roma’da, 37 ülkeden 44 uzmanın katılımıyla GLOSOLAN (FAO, 2017d) başlangıç toplantısı düzenlenmiş ve bu ağ resmi olarak kurulmuştur. Ulusal hükümetler, uluslararası organizasyonlar, paydaşlar ve son kullanıcılar tarafından STY’nin sağlanması ve teşviki için toprak veri ve bilgilerinin uyum-laştırılmasına ihtiyaç duyulmakta olup, GLOSOLAN, projeler ve ülkeler arasında karşılaştırılabilir bilginin sağlanması ve toprak verilerinin uyumlaştırılması için önemli bir rol oynamayı hedeflemektedir.
2.5. Ulusal KTP Faaliyetleri
Amacı, gıda güvenliğinin sağlanması için dünyadaki toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve ko-runmasını sağlamak olan KTP girişimine, Ülkemiz 2012 yılından beri üye olup, ülkesel odak noktası görevi-ni 2013- Temmuz 2018 dönemi arasında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yürütmüş ve halen bu görev TOB tarafından ifa edilmektedir. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM), Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve Avrupa Birliği Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü işbirliği ile ortaklı-ğın çalışmalarına katkı ve katılım sağlamaktadırlar. Türkiye KTP organizasyonu içerisinde Avrupa Bölgesi Toprak Paydaşlık Grubunda (European Soil Partnership, ESP) ve Avrasya Alt Bölge Grubunda (Eurasian Soil Partnership, EASP) yer almaktadır. Ayrıca ESP Yürütücü Komite Başkan Yardımcılığı görevi Türkiye ve İtalya tarafından ortaklaşa yürütülmektedir. Ülkemiz HTTK’nda 2015-2018 yılları arasında bir uzman ile
33
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Avrupa grubunda temsil edilmiştir. GLOSOLAN’a Ankara Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştır-ma Enstitüsü ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü üye olmuştur ve bu iki kurum ilgili çalışmaları yakından takip etmektedir.
Toprak kaynaklarının geliştirilmesi, korunması ve sürdürülebilir kullanımı açısından, sürecin başından bu yana çalışmalara Türkiye etkin katılım sağlamış olup, çalışmalar ilgili kurumlarca yakından izlenmektedir. Bu kapsamda, Avrasya Toprak Paydaşlığı Çalıştayı 16-18 Haziran 2015 tarihleri arasında FAO/ICARDA işbirliği ile TAGEM ev sahipliğinde İzmir’de düzenlenmiştir. Çalıştayda STY, toprak korunması ve iyileşti-rilmesi; toprak yatırımları, teknik işbirliği, politika, eğitim, farkındalık ve yayım; toprak veri ve bilgisinin geliştirilmesi; toprak araştırmaları, ölçümleri ve göstergeleri konularında fikir alışverişi yapılmıştır. (http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/275547/). TAGEM-FAO işbirliği ile hazırlanan Ulusal Toprak Karbonu Haritası, 2018 yılında tamamlanan Küresel Toprak Karbonu Haritası (GSOC Map) ile bağdaştırılmıştır. KTP toprak karbonu haritalama kapasitesi geliştirme çalışmaları doğrul-tusunda ülkemizde eğitim düzenlenmiştir (http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/1045143/). Türkiye’den KTP Genel Kurul toplantılarına, INSII çalıştaylarına ve GLOSOLAN toplantılarına ilgili kurumlarca katılım sağlanmakta, gelişmeler izlenmekte ve ulusal faaliyetler ile uyumlaş-tırma yönünde çalışmalar sürdürülmektedir.
KTP Faaliyet Öncelikleri
• Kapsamlı bir toprak politikasının ve yönetiminin teşvik edilmesi,
• STY yatırımlarının teşvik edilmesi,
• Hedeflenen toprak araştırmalarını teşvik edilmesi,
• Toprak konusunda etkili eğitim ve yayım programlarının teşvik edilmesi,
• Bozulan toprakların verimliliğinin iyileştirilmesi ve daha ileri bozulmaların azaltılması,
• Toprak organik karbon ve toprak organizmaları dâhil olmak üzere toprak organik maddesinin küresel depolarını istikrarlı bir hale getirmek,
• Bitki besin maddesi yetersizliği olan bölgelerde gübre kullanımını artırırken, küresel azot ve fos-forlu gübre kullanımının dengelenmesi veya azaltılması,
• Toprak bilgi sistemlerinin kurulması veya güçlendirilmesi yolu ile toprakların durumları veya eği-limleri hakkında bilgilerin geliştirilmesi,
Buraya kadar FAO KTP yapısı, yönetimi, kapsamı ve hedefleri hakkında bir ölçüde bilgilendirme yapıl-mıştır; aşağıdaki bölümde ise, KTP’nun temel politika aracını oluşturan “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (FAO, 2017) üzerine kapsamlı bilgi verilmiştir.
34
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
3. SÜRDÜRÜLEBİLİR TOPRAK YÖNETİMİ (STY)Toprak kaynaklarının bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetle-rini iyileştirmeye yönelik her türlü yöntem “STY” içerisinde değerlendirilmektedir. Esasında, “üretken” ve “sağlıklı” bir toprak sürdürülebilir demektir; başka bir tanımla, sağlıklı bir toprakta sağlıklı gıda temini ger-çekleşmektedir. Ayrıca sağlıklı topraklar, düzenli ve yüksek karbon içerikleri sayesinde iklim değişikliğinin tarım sektörüne yönelik olumsuz etkilerini oldukça hafifletmektedir. Toprak karbon içeriğindeki artışlar ise çölleşme ve arazi tahribatının azaltılmasında ve önlenmesinde temel bir tedbiri ifade eder. STY, toprak biliminin toplumsal gündemindeki önemli değişimler doğrultusunda, yeniden düzenlenen “Ye-nilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi” (Revised World Soil Charter) (FAO, 2015) İlke 3 uyarınca aşağıdaki biçimde tanımlanmıştır (Şekil 8).“Toprak yönetimi; destekleyici, tedarik edici, düzenleyici ve kültürel toprak ekosistem hizmetlerinin, söz konusu hizmetleri ve biyoçeşitliliği sağlayabilen toprak işlevlerini olumsuz biçimde etkilemeksizin belirgin bir şekilde devam ettirilmesi veya artırılması halinde ancak sürdürülebilirdir. Bitkisel ve hayvansal üretime yönelik destekleyici ve tedarik-edici toprak ekosistem hizmetleri ile su kalitesi ve elverişliliği ve atmosferik sera gazı salınımına ait düzenleyici toprak ekosistem hizmetleri arasındaki denge STY için mühim bir mev-zudur.”Tanım kapsamında belirtilen ekosistem hizmetlerinin türleri ile toprak işlevleri belirli düzeyde şu şekilde verilebilir:
• Destekleyici hizmetler, birincil üretim, besin elementi döngüsü ve toprak oluşumunu içermekte-dir,
• Tedarik-edici hizmetler, gıda, dokuma, yakıt, kereste ve su; ham toprak materyalleri, yüzey karar-lılığı, habitat ve genetik kaynaklardan oluşmaktadır,
• Düzenleyici hizmetler, su kaynakları ile kalitesi, karbon bağlama, iklim düzenlemesi, sellerin ve erozyonun kontrol altında tutulması, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi düzenleyici süreç-ler anlamına gelir ve
• Kültürel hizmetler de toprak kullanımından elde edilen estetik ve kültürel kazanımları ifade eder.
Şekil 8. Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi (FAO, 2015).
Revised
World SoilCharter
2015
• Dünya Toprak Beyannamesi [The World SoilCharter] (WSC), FAO (1981) tarafından kabul edilenbirpolitikaaracıdır.
• 30yıldandahafazlabirsüredensonrabeyan-namedekiaşağıdakikonularıngüncellenmesigerekli olmuştur:
• kirlilik,iklimdeğişikliğivedüzensizkentselyayılma gibi yeni toprak yönetim sorunları-nın üzerine gitmek;
• topraközelliklerini,toprakekosistemfonk-siyonları ve hizmetleri ile ilişkilendirmek.
Yeni
lenm
iş D
ünya
Topr
ak B
eyan
nam
esi
35
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Kısaca özetlemek gerekirse, Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkelerinde (VGSSM, Voluntary Gui-delines for Sustainable Soil Management) (FAO, 2017) (Şekil 9) verildiği üzere, STY, aşağıdaki özelliklerle çok yakından bağdaştırılır:
1. Asgari oranlarda su ve rüzgâr erozyonu,
2. Kök gelişimi açısından toprakta yeterli havanın, suyun ve ısının dolaşımını sağlayan, bozulmamış, ka-rarlı ve dayanıklı fiziksel bir toprak yapısı,
3. Toprak yüzeyinde yeterli ve koruyucu bitkisel örtünün (örneğin, yetiştirilen bitkiler, bitki kalıntıları vb.) mevcut olması,
4. Toprak organik madde içeriğinin dengeli veya artan yönde olması ve civar çevre ile kıyasla en uygun seviyeye yakın olması,
5. Besin maddelerinin varlığı ve akışının, kayıpları en aza indirgemek üzere, toprağın bereket ve verimli-liğini sürdürecek veya iyileştirecek yeterlilikte olması,
6. Toprakta tuzlanma, sodikleşme ve alkalileşmenin en düşük düzeyde olması,
7. Yağış veya sulama vs. sularının, bitkilerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, etkin bir biçimde infiltras-yonu, temizlenmesi ve yeterli oranlarda depolanması ve en nihayetinde fazla suyun yeraltı su kaynakla-rına geri beslenmesinin sağlanması,
8. Topraktaki kirleticilerin, bitkilere, hayvanlara, insanlara ve çevreye zarar verebilecek (zararlı/zehirli) seviyelerin altında olması,
9. Toprak biyoçeşitliliğinin, biyolojik işlevlerin tümünü geniş bir değişim yelpazesi içerisinde sağlaması,
10. Gıda, yem, yakıt, kereste ve lif üretimini amaçlayan toprak yönetim sistemlerinin, etkin ve güvenli girdi kullanımına dayalı olması,
11. Toprak mühürlemesinin, uygun arazi kullanım planlaması ile en aza indirgenmesidir.
Şekil 9. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017).
Voluntary Guidelinesfor SustainableSoil Management
• SürdürülebilirToprakYönetimiİradiİlkeleri(VGSSM), sürdürülebilir toprak yönetimine nasılulaşılabileceğineilişkinteknikvepo-litika önerileri verir.
• Bu ilkelerin başarılı bir şekilde yerine ge-tirilmesi toprak sağlığını desteklemek için bir zemin hazırlar.
• Builkeler,GSP4ncüGenelKurulutarafın-dan kabul edilmiş, FAO Tarım Komisyonu-nunun 25 nci oturumunda (28 Eylül 2016,Roma) benimsenmiş ve sonunda FAO Kon-seyinin155ncioturumunda(5Aralık2016,Roma) onaylanmıştır.
Sürd
ürül
ebili
r Top
rak
Yöne
timi
İhtiy
ari İ
lkel
eri
36
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Benzer şekilde, Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017), STY göstergeleri ile ilgili yö-netsel teknik esasları etraflıca konu etmiştir. Bu ilkelerle mütekabil 10 STY göstergesine (Şekil 10) ait genel bilgiler aşağıda verilmiştir.
3.1. Sürdürülebilir Toprak Yönetiminin Göstergeleri
STY Gönüllü İlkelerinde (FAO, 2017), toprak erozyonu, toprak organik maddesi, toprakta besin elementi dengesi ve döngüsü, toprak tuzluluk ve alkaliliği, toprak kirliliği, toprak asitliği, toprak biyoçeşitliliği, top-rak mühürlenmesi, toprak sıkışması ve toprak su yönetimi en önemli toprak göstergeleri olarak müzakere edilmiştir
3.1.1. Toprak Erozyonunu En Aza İndirmek
Dünya Toprak Kaynakları Durum (DTKD)” raporu (FAO ve ITPS, 2015), su ve rüzgâr erozyonunun, kü-resel topraklara ve ilişkin ekosistem hizmetlerine yönelik en önemli tehdit olduğunu saptamıştır. Toprak erozyonu, organik ve mineral besin elementlerince zengin yüzey toprak katmanlarının kaybına, kısmi veya toptan toprak horizonlarının kaybına ve verimliliği çok düşük olan alt toprağın yüzeye çıkmasına neden olmaktadır. Dahası, taşınan toprakların özel ve kamuya ait altyapı tesislerine, su kalitesinin kötüleşmesi ve sedimantasyon (birikme) gibi alan dışı istenmeyen etkileri de bulunmaktadır. Toprak erozyonu, insan faali-yetleri ile çok büyük ölçekte süratini artırabilmektedir; toprakların dayanma gücünü azaltan insan kaynaklı işlemlere örnek olarak bitki veya artık örtüsünü zayıflatmak, uygunsuz toprak işlemek ve toprak kaymaları-na neden olmak verilebilir.
ØOrman arazilerinin tahribatı, mera veya otlak arazilerinin tarıma dönüştürülmesi gibi yüzey örtüsü ve toprak karbonunu zayıflatıcı arazi kullanım değişimlerinden sakınılmalıdır. Eğer kaçınılamıyorsa, bu değişimler dikkatlice planlanmalı ve uygun bir şekilde gerçekleştirilmelidir,
Şekil 10. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) Göstergeleri (FAO, 2017).
ToprakErozyonu
ToprakOrganik Maddesi
Toprak BesinElementi Döngüsü
ToprakMühürleme
ToprakKompaksiyonu
TopraktaSu Yönetimi
TopraktaTuzluluk-Alkalilik
Toprak Kirliliği Toprak AsitliğiToprak
Biyoçeşitliliği
10 TOPRAK TEHDİDİ
37
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ØToprak yüzeyini erozyondan koruyan canlı bitki örtüsü veya diğer organik veya inorganik kalıntılar veya artıklar uygun önlemler alınarak korunmalıdır; malçlama (toprak yüzeyini örtme), azaltılmış toprak işleme, düşük ot-öldürücü kullanımı ile sıfır toprak işleme, örtü bitkileri, ekolojik tarım yaklaşımları, denetimli araç trafiği, devamlı bitki örtüsü ve münavebe, şeritsel ekim, tarımsal ormancılık, koruma kuşakları ve uygun otlatma oranı (hayvan sayısı – ot kapasitesi düzenlemeleri) ve otlatma yoğunlukları gibi uygulamalar bu önlemlere örnek olarak sayılabilir,
ØEğimli ve nispeten dik arazilerdeki su erozyonu, şeritler üzerinde tarım, tesviyede ekim, ekim nöbeti (münavebe), karışık ekim (birlikte ekim sistemleri), tarımsal ormancılık, tesviyede eğim kırıcılar (örn., çim şeritleri, tesviyeli toprak ve taş dolgulu engel hatları), sekileme ve bakımı ve çimlendirilmiş su yolları veya bitkilendirilmiş tampon (koruyucu) şeritler gibi yüzey akış oranları ve hızlarını azaltan önlemler kullanılarak en aza indirilmelidir,
ØUygun olduğunda, toprak tanecikleri, bağlı besin elementleri ve kirleticilerin taşınmasını en aza indir-mek ve akıntı yönündeki aşağı havzada bulunan arazileri bunların olumsuz hasarlarından korumak için, dere kenarı şeritleri, koruyucu şeritler, su hasadı (toplama) ve örtü bitkileri kullanılmalı ve inşa edil-melidir. Rüzgâr erozyonu ve toz fırtınaları, rüzgâr hızını düşüren bitkisel (ağaç ve çalı) veya yapay (taş engeller, bentler) rüzgâr kırıcılar aracılığıyla en aza indirilmeli ve etkileri hafifletilmelidir.
3.1.2. Toprak Organik Madde Kapsamının Artırılması (İyileştirilmesi)
Toprak Organik Maddesi (TOM), toprak ekosistem hizmetlerinin bozulmasına engel olmada ve toprak iş-levlerinin idamesinde çok önemli bir görevi üstlenir. Toprak, dünyadaki en büyük karbon havuzuna sahiptir ve iklim değişikliği etkilerinin hafifletilmesinde, sera gazları salınması ve karbon tutulması arasındaki denge veya ödünleşim (değiş – tokuş) ortamı oluşturduğundan hassas bir vazifeye sahiptir. Bu sebeple iklim de-ğişikliği uyum çalışmalarında ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin azaltılmasında, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi ve azaltılmasında TOM yönetimi elzemdir ve küresel TOM depolarının dengede tutulması veya artırılması üstteki hedeflere ulaşmada stratejik bir konudur. Yanlış arazi kullanımı veya uy-gun olmayan toprak yönetimi veya ürün yetiştirme uygulamaları yüzünden ortaya çıkan Toprak Organik Karbonu (TOK) kayıpları, toprak kalitesinin düşmesine ve toprak yapısında bir bozulmaya neden olmakla kalmaz, toprak erozyonunu artırabilir ve topraktan atmosfere karbon salınımlarına yol açabilir. Buna kar-şın, uygun arazi kullanımı ve toprak yönetimi, TOK miktarının artışını ve atmosferik karbondioksit (CO2) miktarının azalışını ve sonuçta toprak kalitesinin iyileşmesini temin edecektir.
ØTopraktaki su elverişliliği yükseltilerek biyokütle üretimini artırmak: örtü bitkileri ve organik düzenleyicilerin etkili kullanımı, gübre uygulamalarının dengelenmesi, bitkisel meşçerelerin iyi-leştirilmesi, tarımsal ormancılık ve ağaç geçit patikalarının ve ağaçlar arası ekim düzeneklerinin özendirilmesi, yeniden ağaçlandırma ve ormanlaştırma uygulamaları bitki su kullanım etkinliğini azami seviyeye çıkartacaktır. Ayrıca, bu yöntemler toprak erozyonu ve besin elementlerinin yıka-narak uzaklaşmasını asgari düzeylere çekecektir,
ØOrganik karbon zengini topraklara sahip turbalıkları, orman, mera ve otlakları korumak,
ØArazi yönetimi uygulamaları yardımıyla organik madde içeriğini artırmak: şöyle ki, anız yöneti-mi, anız üzerinde hayvan otlatma, organik tarım, bütüncül (entegre) toprak verimlilik ve zararlı mücadele yönetimi, hayvan gübresi veya diğer organik madde zengini atıkların tatbik edilmesi, or-ganik gübre harçlarının (kompost) kullanılması ve örtü bitkileri veya toprakta kalıcı örtü idamesi,
38
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ØYangının arazi yönetiminin ayrılmaz bir parçası olduğu durumlar hariç - ki bu durumda yakma zamanlaması ve yoğunluğu, toprak işlevleri kayıplarını sınırlamayı amaçlamalıdır -tercihen yan-gından kaçınılmalıdır. Yangının doğal olarak meydana gelen bir olay olduğu yerlerde, uygulanabi-lirse, erozyonun en aza indirilmesi ve yangından sonra yeniden bitkilendirmenin teşvik edilmesi girişimleri göz önünde bulundurulmalıdır.
ØHayvansal gübre ve uygun bir şekilde işlenmiş insan kaynaklı organik atıklar gibi tüm organik girdi kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmek,
ØÖrtü bitkileri, ıslah edilmiş nadas bitkisi çeşitleri, azaltılmış veya toprak işlemesiz tarım veya canlı çitler, toprak yüzeyinde yeterli organik örtüyü teminat altına almak için benimsenmelidir.
ØOt-öldürücü kullanımını fazla artırmadan, asgari toprak işlemeli veya toprak işlemesiz tarım uy-gulayarak toprak organik maddesi ayrışma oranlarını düşürmek,
ØBaklagiller ekerek veya ürün karışımı ve çeşitliliğini iyileştirerek münavebe uygulamak,
3.1.3. Toprakta Besin Elementi Dengesi ve Döngülerini Teşvik Etmek
Besin maddesi yeterliliği ve kullanma etkinliği kavramları, toprak suyu ve besin elementlerinin bitki kök bölgesindeki devinimlerini içermektedir. Bitki besleme, bitki ihtiyaçları, yerel toprak özelliklerine ve koşul-larına dayandırılmalıdır. Bitki besleme, element geri dönüşümü veya mineral (kimyasal) gübreler, organik gübreler ve birincil kaynakları (kaya fosfat) ve ikincil kaynakları (atık su arıtma çamur fosforu) içeren diğer toprak ıslah materyalleri aracılığıyla geliştirilebilir. Belirli bir arazi kullanımı için, arazi uygunluk değerlen-dirmesi ile birlikte, uygun bir bitki besin elementi yönetiminin ve yaklaşımının seçilmesi elzemdir.
Bitki besin elementi gereksinmelerinin yeterli ve dengeli olarak tedarik edilmesinin faydaları iyi bir şekilde bilinmektedir. Özetle şunları içermektedir:
1) Belirli coğrafyalarda mümkün olan en uygun seviyelerde gıda, yem, lif, kereste ve yakıt üretmek,
2) Kimyasal böcek zararlıları kontrol ürünlerine, organik ve inorganik ıslah materyallerinin dışsal uygulamalarına ve mineral gübrelere olan ihtiyaçları azaltmak,
3) Tarımsal kimyasalların uygunsuz kullanılmasından kaynaklanacak kirliliği azaltmak,
4) Biyokütle üretimi ve toprağa geri kazandırılması sonucu toprakta karbon tutulmasını iyileştir-mektir.
Temel bitki besin maddelerinin eksikliği, bitkilerin yetersiz gelişmesine ve mahsulde ve ürün besin değerin-de düşüşe yol açmaktadır. Topraktaki bitki besin maddelerinin aşırı yüksekliğinin sonuçları ise: a) Gereğin-den fazla besin maddeleri, karasal ve sucul ekosistemlerde su kalitesinin bozulmasına ve azot ile fosfor biri-kiminin (ötrofikasyonuna) neden olarak, tarım arazilerinden uzaklaşması, b) Sera gazı NO2’nin topraktan atmosfere salınmasının artması, c) İnsan sağlığını tehdit edebilecek ölçülerde, içme ve kullanma sularına, hareketli azot bileşiklerinin karışması ve d) Verim noksanlığına neden olmasıdır.
ØToprak organik maddesinin idamesi ve artırılması ile doğal toprak verimliliği ve besin döngüsü geliştirilmeli ve korunmalıdır. İyileştirilmiş toprak verimliliği, baklagil münavebesi, yeşil gübrele-me ve hayvan gübreleri, düşük ot öldürücü kullanımı ile azaltılmış toprak işleme veya toprak iş-lemesiz tarımı içeren münavebe şekilleri ve tarımsal ormancılık gibi toprak koruma uygulamaları ile elde edilir. Besin maddesi döngüsü, bütünleşik ürün/hayvancılık ve ürün/hayvancılık/orman-cılık arazi kullanımları sayesinde en iyi şekilde yönetilir,
39
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ØToprak organik maddesinin idamesi ve artırılması ile doğal toprak verimliliği ve besin döngüsü geliştirilmeli ve korunmalıdır. İyileştirilmiş toprak verimliliği, baklagil münavebesi, yeşil gübrele-me ve hayvan gübreleri, düşük ot öldürücü kullanımı ile azaltılmış toprak işleme veya toprak iş-lemesiz tarımı içeren münavebe şekilleri ve tarımsal ormancılık gibi toprak koruma uygulamaları ile elde edilir. Besin maddesi döngüsü, bütünleşik ürün/hayvancılık ve ürün/hayvancılık/orman-cılık arazi kullanımları sayesinde en iyi şekilde yönetilir,
ØBesin elementi kullanım etkinliği, dengeli ve içeriği ayarlanmış organik ve inorganik düzenleyi-ciler (örn. sırasıyla çiftlik gübresi harçları ve kireçleme bileşikleri) ve/veya yenilikçi ürünler (örn. yavaş salınımlı gübreler) uygulanması ve besin maddelerinin geri dönüşümünü ve yeniden kulla-nılması sağlayarak en uygun hale getirilir,
ØGübreleme yöntemleri, türleri, oranları ve zamanlaması, sınırlı kayıpları ve dengeli bitki besin alımını teşvik etmeyi amaçlamalıdır. Gübreleme yöntemleri ve uygulama önerileri, kısa dönemli değil uzun vadeli toprak ve bitki analizlerine dayandırılmalıdır,
ØGübreleme planları mikro besin maddelerinin ilavesini de içermelidir,
ØElverişli bitki besin kaynakları kullanılmalıdır; öyle ki bunlar organik ve mineral düzenleyicilerin, inorganik ve zirai biyo-ürünlerin doğru ve makul oranlarını içermelidir,
ØBu düzenleyiciler ve biyo-ürünler sıvı, yarı-katı veya katı olarak çiftlik gübresi, bitki artığı, harç, yeşil gübre, evsel atık, biyoenerji üretimi temiz külü, toprak düzenleyici ve bakteri üretimi gibi çeşitli mamulleri içerir. Bu tarz ürünlerin tatbiki, daha etkin olmaları için, diğer sınırlandırıcı olumsuzlukları (su eksikliği gibi) giderme amacı da güdebilir. Güvenli düzenleyici kullanımı, atık ve kirleticilerin izin verilebilir seviyeleri ve işçi sağlığı düşünülerek, teminat altına alınmalıdır,
ØToprak ve bitki-doku denemeleri ve arazi incelemeleri benimsenmeli ve kullanılmalıdır. Bu, besin elementi, tuzluluk, alkalilik ve şiddetli pH koşulları ile bağıntılı üretimi sınırlayıcı etkileri saptama ve düzeltme işlemlerinde değerli kılavuz bilgiler oluşturmaktadır. Böyle tavsiyeler, bilgiye dayalı karar verme ve seyrin izlenmesi açısından önemlidir.
ØUygun olduğu hallerde, iyi bir şekilde gübre-üre birikmesini sağlamak amacıyla çiftlik hayvanla-rının hareketleri ve otlatılması yönlendirilir,
ØAlkali ve diğer topraklarda uygun toprak-ürün yönetimi ile birlikte harç gibi organik düzenleyici-lerin uygulanması düşünülmelidir; diğer yandan asit topraklarda kireçleme maddeleri ve bileşik-lerinin uygulanması bitki besin kullanma etkinliğinin ön şartıdır,
ØMineral gübre kaynakları olarak doğal kaya fosfatı ve potası gelecek nesiller için yeterli ve devamlı girdi elverişliliğinin temini maksadıyla etkili ve stratejik bir şekilde yönetilmelidir,
3.1.4. Toprakta Tuzluluk ve Alkalilik
Tuzlanma, suda çözünür sodyum, magnezyum ve kalsiyum tuzlarının toprakta birikmesidir. Yüksek bu-harlaşma-terleme oranlarının, iç deniz su girişimlerinin ve insan kaynaklı (örn., yanlış sulama) işlemlerin neticesinde ortaya çıkar. Tuzlanma, hasılatı düşürür ve belirli eşik değerlerin üzerinde olduğunda, üretimi tamamen ortadan kaldırır.
ØBuharlaşma kayıplarını azaltmak için toprak yüzeyi uygun bir hale getirilmelidir,
ØBitki sulama suyu kullanım etkinliği, gelişkin su iletimi, dağıtımı ve saha uygulama yöntemleri ile artırılmalıdır. Uygulama yöntemleri, düşük basınçla çalışan ve suyu doğrudan toprağa uygulaya-bilen türden olmalıdır. Buharlaşma kayıplarını azaltmak için, öz devinimli (otomatik) su temini ve başlık sulamalarından kaçınılmalıdır,
40
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ØSulama yönetimi, tuzlanma sorunundan kaçınmak amacıyla, bitki gelişimi için yeterli suyu ve etkin drenajı sağlamalıdır,
ØSulama suyu kalitesi tahlil edilmeli ve izlenmelidir; mümkünse, tuzlu su arıtması yapılmalıdır,
ØYüzey ve yüzey-altı drenaj sistemleri, yükselen taban suyu tablasını denetlemek ve toprak tuzlulu-ğunu kontrol altına almak için inşa edilmeli ve bakımı sağlanmalıdır,
Eğer topraklar hâlihazırda bozulmuşsa ve korunma artık bir tercih değilse, tuzlu toprakların ıslahı, tuzların doğrudan yıkanması, tuza dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi, tarım-otlak sistemlerinde kullanılmak üzere yabani tuzcul bitkilerin (halofitler) kültüre alınması, kimyasal ıslah ve organik düzenleyicilerin kullanılması gibi birçok teknik kullanılarak yapılabilir.
3.1.5. Toprak Kirliliğinin Önlenmesi ve En Aza İndirilmesi
Bir toprak farklı kimyasalları süzme, tutma ve tamponlama işlemlerini başarı ile gerçekleştirebilir, ancak koşullar değiştiğinde kirletici kaynağı da olabilir (örn., düşük pH’da ağır metaller toprakta serbest olarak bu-lunur). Bu nedenle, SKH gereğince, sağlıklı toprakların idamesi ve gıda güvenliğini sürdürmenin en iyi yolu toprak kirliliğinin önlenmesidir. Kirleticiler; tarımsal girdiler, yan-ürünlerin arazi uygulamaları, atmosferik depolamalar, taşkın ve sulama suyu, kazara boşaltımlar, uygunsuz kentsel atık ve atık su yönetimi ve diğer araçları kapsayan birçok kaynaktan topraklara girebilmektedir. Belirli bir kirleticinin toprağa ilave oranı toprak sisteminden uzaklaştırılma oranını aşarsa, birikme ve kirlenme meydana gelmektedir. Olumsuz so-nuçlar, bitkilerde zehirlenme (toksisite) ve ilerleyen aşamada verimlilik düşüşü, sediment taşınması ile aşağı havzalarda arazi ve su kirlenmesi, gıda - besin zincirindeki birikmeler nedeniyle insan ve hayvan sağlığını tehlikeye atma ihtimallerini içermektedir.
ØHükümetler, insan sağlığını ve refahını korumak amacıyla toprakta kirletici birikmesini sınır de-ğerlerin altında tutmak için gerekli düzenlemelerini yasallaştırma ve yerine getirme ve sınır değer-lerin aşıldığı kirli toprakların ıslah edilmesi yönünde teşvik edilir,
ØEtraflı toprak kirlenmesi yönetimi, kirlilik potansiyelindeki sahaları belirlemek için, kirletici dü-zeylerini tahlil etme ve izleme ve değerlendirme neticelerini takiben, gerektiğinde kirletici seviye-lerini “önceki” haline veya referans değerlerine indirilmesi işlemlerini içerir. Kirletici ıslahı ve top-lam maliyet hesaplamalarını içeren bir risk değerlendirmesi, insan yaşamına ve ekolojik sistemlere olabilecek tehlikeleri azaltmak için yapılmalıdır,
ØYayılabilir kirleticilerin zararlı etkilerine çok duyarlı olan toprakların saptanması gerekmektedir. Bu topraklardaki kirletici yüklerini azaltmak için gerekli özen gösterilmelidir,
ØKirlenmiş toprak sahalarına ilişkin bilgiler kamuya açık olmalıdır,
ØKirlenmiş topraklar gıda ve yem üretimi için hiç bir şekilde kullanılmamalıdır,
ØToprak düzenleyici olarak kullanılan arıtılmış atık su veya diğer atık maddelerinden kaynaklanan geri kazanılmış besin maddelerinin, güvenilir kirletici seviyelerine ve bitkiye yarayışlı besin ele-mentlerine sahip olduklarından emin olmak için, doğru bir şekilde işlemden geçirilmeli ve tetkik edilmelidir. Örn., organik “ksenobiyotikler” (xeno, kseno, yabancı), toprak verimliliği ve insan sağlığını tehlikeye atabilecek ciddi, öngörülemeyen ve geri dönüşü olmayan bir tehdit oluşturabi-lirler,
ØGübreleme ve böcek-öldürücü uygulamaları sonrasında çeltik tarlalarından taşan suların tava dı-şındaki çevresel etkileri asgari düzeye indirilmelidir.
41
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
3.1.6. Toprak Asitliğinin Önlenmesi ve En Aza İndirilmesi
Tarım ve orman topraklarının insan kaynaklı asitleşmesi, esas olarak, bazik katyonların (Ca, K, Mg) uzak-laşması, toprak tamponlama kapasitesinin (pH dengeleme) kaybı veya azot ve kükürt girdilerinin (örn., gübre girdilerinin veya atmosferik birikimlerin) artışı ile ilişkilidir. Düşük pH düzeylerinde tamponlama kapasitesi ve/veya yüksek alüminyum içeriği olan topraklar, çok az ayrışabilir mineral kapsamına sahip olan topraklardır (örn., çok yaşlı ve fazlasıyla ayrışmış topraklardır veya kuvars zengini ana materyal üzerinde gelişmiş topraklardır).
ØToprakta asitlik izlenmeli ve uygun düzenleyiciler (kireç, jips ve temiz bitkisel kül gibi) kullanıla-rak yüzey ve yüzey-altı toprak asitliği en aza indirilmelidir,
ØDengeli gübre ve organik düzenleyici uygulamaları yapılmalıdır,ØAsit içerikli gübreler uygun biçimde kullanılmalıdır.
3.1.7. Toprak Biyoçeşitliliğinin Korunması ve İyileştirilmesi
Topraklar, yeryüzündeki en büyük biyolojik çeşitlilik depolarından biridir ve toprak organizmaları, birçok ekosistem hizmetlerinin verilmesinde anahtar bir paya sahiptir. Temel toprak işlevlerinin sürdürülmesi için gerekli biyolojik çeşitlilik derecesi hakkında çok az şey bilinmesine rağmen, yeni biyokimyasal yöntemler ve DNA çözümlemeleri, bu alanda önemli gelişmelerin mümkün olduğunu belirtmektedir. Bu konu üzerinden yapılacak çalışmaların kurumsal kapsamda çeşitli projelerle desteklenmesi, toprak niteliğinin arttırılmasın-da olumlu getiriler sağlayacaktır.
Biyolojik göstergeleri (örn., topluluk eko-toksikolojisi) ve yerinde erken uyarı belirteçlerini veya göstergele-rini içeren “toprak biyoçeşitlilik izleme programları” başlatılmalıdır,
ØToprağın biyoçeşitliliğini destekleyen toprak organik madde seviyeleri, yeterli bitkisel örtü tedari-ki (örn., örtü bitkileri, çoklu karışık ürün sistemleri), tatmin-edici besin maddeleri ilavesi, muh-telif organik düzenleyici eklenmesi, asgari toprak bozma işlemleri, tuzlanmadan kaçınma ve çalı çitleri ve rüzgar perdeleri gibi bitki örtüsü idamesi aracılığıyla korunmalı ve geliştirilmelidir,
ØTarımsal üretim faaliyetlerinde böcek öldürücü kullanımı ve yetkisi, “Uluslararası Böcek Öldü-rücü Yönetimi Protokol Kuralları” (International Code of Conduct on Pesticide Management) ve alakalı ulusal düzenlemeler veya yönetmelikler içinde yer alan tavsiyelere dayandırılmalıdır. Bütünleşik veya organik kökenli zararlı yönetimi teşvik edilmelidir,
ØUygun olduklarında; azot bağlayıcı baklagil türlerinin yetiştirilmesi, mikrobiyal aşılayıcıların, mikorizaların (sporlar, ipliksiler -hif, küf- ve kök parçaları), solucanlar ve diğer faydalı mikro-, meso- ve makro toprak organizmalarının (örn., böcek bankaları) kullanımı, yerel biyoçeşitlilik özendirilerek ve toprak ekosistem hizmetlerindeki bozulma tehlikesinden kaçınarak ve istilacı sü-reçleri sınırlamaya özen göstererek teşvik edilmelidir,
ØEkosistemlerde bitki biyoçeşitliliği onarılmalı ve böylece toprakta biyoçeşitlilik desteklenmelidir,
ØHem ekim nöbeti, karışık veya birlikte ekim gibi tarımsal yöntemler ve hem de tarla kenar boş-lukları, çalı kuşakları ve biyoçeşitlilik korularının muhafazası gibi koruyucu bitkisel önlemler des-teklenmelidir,
ØYüksek biyolojik çeşitliliğe sahip olan alanlarda yapılması mümkün herhangi bir arazi kullanımı değişikliği ve arazi kullanım planlaması UNCBD, UNCCD ve diğer ilgili uluslararası araçlar ve ulusal yasalara uygun olarak yerine getirilmelidir.
42
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
3.1.8. Toprak Mühürlenmesinin Asgari Seviyelere Çekilmesi
Yerleşim ve altyapıya yönelik arazi dönüşümleri ve izleyen toprak mühürlenmesi tüm toprakları etkilemek-tedir; ancak, gıda üretimi ve gıda güvenliği ve beslenme ve döngüsel ekonomi hedefleri açısından önemli olmalarından dolayı, verimli işlenebilir topraklarda bu endişe daha büyük olmaktadır. Birçok yerde çarpık kentleşme, şehir ve yerleşim çeperlerindeki en verimli toprakları etkilemektedir. Toprak mühürlenmesi ve arazi dönüşümleri, toprak işlevlerinin ve sağladıkları ekosistem hizmetlerinin birçoğunun veya tamamının büyük ölçüde geri dönüşümsüz bir şekilde yok olmasına neden olmaktadır.
Toprak mühürleme, binalar, yollar, park alanları ve diğer kamu ve özel meydanlarının inşası neticesinde, beton dökme veya kaya döşeme gibi işlemler ile toprak yüzeyinin tamamıyla kaplanması veya örtülmesidir. Kaplamanın derecesine göre, toprak mühürleme, ilgili alanın doğal toprak işlevlerini ve ekosistem hizmet-lerini azaltmakta veya bütünüyle engellemektedir.
ØToprakların topyekûn değeri göz önünde bulundurularak ve verimli işlenen toprakların korunma-sını güvence altına almak amacıyla, yerleşim yerleri ve alt yapı gelişmelerine ait mevcut politikalar, ilgili kanunlar ve arazi kullanım planlama usulleri, uygun görüldüğü takdirde, yeniden gözden geçirilmelidir,
ØPolitika ve mevzuatın arazi dönüşümlerini en aza indirmeyi amaçladığı yerlerde, bu alanları belirli bir bölgede toplayarak ve uygun iyileştirme önlemleri alındıktan sonra, bozulmuş civar alanların, terkedilmiş sahalar ve sanayi bölgelerinin ıslahı ile mevcut kentsel veya sanayi alanlarının yeniden kullanımı gerçekleştirilmelidir. İşletme sonrası, taş ocakları ve maden sahalarının ekolojik iyileşti-rilmesi doğaya yeniden kazandırma projeleri ile teşvik edilmelidir,
ØYüksek toprak karbon depolarına ve biyolojik çeşitliliğe veya yüksek tarımsal arazi uygunluğuna sahip önemli ekosistem hizmetleri olan topraklar, yerleşim ve altyapı yüzünden arazi dönüşümle-rinden özel yasalarla korunmalıdır,
3.1.9. Toprak Sıkışması
Toprak sıkışması, makine kullanımı ve besi hayvanları çiğnemeleri neticesinde dayatılan baskılardan dola-yı toprak yapısının (strüktürünün) bozulması ile bağıntılıdır. Toprak sıkışması (düşük veya bozuk toprak gözenek dağılımı), toprak agregatlarının tahribi ve makro-boşluk oranının azalması neticesinde toprak ha-valanmasını düşürmekte, su drenajı ve geçirgenliğini (infiltrasyonu) azaltmakta ve görece olarak daha çok yüzey akışlara yol açmaktadır. Sıkışma, yüksek toprak mekanik direnci nedeniyle kök gelişimini ve tohum çimlenmesini sınırlandırmakta, toprak biyoçeşitliliğini etkilemekte ve toprakta yüzey kabuğu oluşumuna neden olmaktadır.
ØYanlış veya aşırı işleme ile toprak yapısının bozulması önlenmelidir,
ØAraç trafiği, özellikle çıplak topraklarda, işlemelerin sayısı ve sıklığını düşürerek, denetimli trafik sistemleri oluşturarak ve tarım/orman operasyonlarını ancak işleme derinliğindeki toprak nem içeriği uygun olduğunda icra ederek, sadece gerekli olan işlemler seviyesinde, asgariye indirilme-lidir,
ØKullanılan makine ve araçlar, toprak mukavemetine göre belirlenmelidir, lastik basıncı kontrol sistemleri veya yüzey basıncı daha az olan araçlar (örn., temas alanı daha az olan araçlar) tercih edilmelidir ve ağır araçların kullanılmasından kaçınılmalıdır. Ormancılık işlemleri sırasında araç trafiği kısıtlanmalıdır (örn., kontrollü trafik) ve toprakları fiziksel hasara maruz kalmaktan koru-mak amacıyla çalı hasır altlıklar kullanılmalıdır; tarım topraklarında, mümkünse, araç patikaları ile kontrollü trafik yapılmalıdır,
43
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ØToprakları sıkışmış arazilerdeki ürün sistemleri, sıkışmış toprak derinliklerine nüfuz edip ufalaya-bilen güçlü kazık köklü (yoğun ve lifli kök sistemlerine) çeşitleri, mera-otlak ve tarımsal-orman-cılık bitkilerini içerecek şekilde seçilmelidir,
ØToprak yapısını iyileştirmek ve istikrara kavuşturmak için toprakta yeterli miktarda organik mad-de idame edilmelidir,
ØToprağın havalanması, su geçirgenliği, ısı iletimi ve kök gelişimi için önemli olan toprak gözenek-liğinin (porozitesi) geliştirilmesi açısından, makro fauna ve mikrobiyal (özellikle mantar) aktivi-tesi teşvik edilmelidir,
ØOtlatma sistemlerinde, toprağı hayvan çiğnemeleri ve erozyondan korumak için her daim gelişen bitki örtüsü yeterli ölçüde idame edilmelidir; hayvancılık yönetimi, otlatma yoğunluğu ve zaman-lamasını, hayvan türleri ve stoklama oranlarını hesaba katmalıdır.
3.1.10. Toprak Su Yönetiminin Geliştirilmesi
Sürdürülebilir olarak yönetilen bir toprak, doygun olduğunda, hızlı su geçirgenliğine, bitkiler için yeterli elverişli su kapsamına ve etkili su tahliyesine sahiptir. Aksi koşullarda, su basması ve su yetersizliği sorun-ları vuku bulmaktadır. Toprak yüzeyindeki göllenmeler; öyle ki topraktaki tüm gözeneklerin su ile doyması ile ilişkilidir, birçok bitkide köklenme sorunları yaratmakta ve böylece verimi düşürmekte ve arsenik (20 ppm’den düşük olmalı) ile metilciva (4 ppm’den düşük olmalı) gibi kirleticilerin toprakta hareketli hale gel-mesine neden olabilmektedir. Su yetersizliği, diğer yandan, buharlaşma, yüzey akışı ve sızma kayıplarının olduğu bölgelerde ürün kaybına neden olabilmektedir.
ØYağış miktarının evapo-transpirasyondan (toprak ve bitki yüzeyinde gerçekleşen buharlaşma ve terleme ile su kayıplarından) daha fazla olduğu nemli bölgelerde, köklerin besin maddesi alması gibi farklı işlevlerinde gerekli olan toprak havalanmasını sağlamak için ek drenaj veya akaçlama düzenekleri gereklidir. Toprak havası yetersizliği, özellikle yüksek su tutma yeteneğine sahip ince bünyeli topraklarda bir sorundur,
ØMuhtemel toprak yüzeyi göllenmelerini azaltmak ve yeraltı su seviyelerinin denetlemek maksa-dıyla yüzey ve yüzey-altı akaçlama düzenekleri kurulmalı ve bakımı yapılmalıdır,
ØBitki sulama suyu kullanım etkinliği farklı toprak yönetim şekilleri ile yapılabilir: ki bunlar ara-sında toprak su tutma kapasitesinin hesaplanması, uygun bitki tür veya çeşitlerinin seçimi, su verme zaman ve miktarlarının belirlenmesi, sulama suyu buharlaşma ve sızma kayıplarını azaltan gelişkin su iletimi, dağıtımı ve arazide uygulanma yöntemleri (örn., planlı damla veya mikro-püs-kürtme başlıkları sulaması gibi), öncelikle sayılabilir,
ØKuru tarım sistemlerinde su kullanım etkinliğini en iyi hale getirmek için bitki örtüsü yönetimi (örn., önceki ekim nöbeti ürünü, otlatma ve nadas) ve toprak su elverişliliğini arttırmak için su hasadı gibi önlemler yerine getirilmelidir; yüzey akışlar ve buharlaşma kayıpları azaltılmalıdır; bitki gelişme döneminde toprakta yeterli su varlığı temin edilmelidir. Bu önlemler genellikle göze-tilmesi ve yönetilmesi gereken bazı dengeleri ve çekinceleri içermektedir,
ØBitkinin topraktan en iyi su alımı, uygun çeşitlerin seçimi ve tarımsal işlevlerin dikkatli zamanla-ması yoluyla teşvik edilmelidir ve
ØBesin maddeleri açısından sulama suyu içeriği ve içermesi olası zararlı maddeler derişimi düzenli olarak izlenmelidir.
44
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
3.2. Gönüllü Kılavuz Bilgilerinin Yaygınlaştırılması, Kullanımı ve Değerlendirilmesi
Mevcut rehber bilgilerinin gönüllü doğası ihlal edilmeden, tüm paydaşlar, rehberleri kendi şahsi veya toplu ihtiyaçları, görev yetkileri, kabiliyetleri ve ilgili ulusal şartlara göre tanıtmaya, desteklemeye ve kullanmaya teşvik edilir. Rehberlerin başarılı bir şekilde kullanılması, kapsayıcı, katılımcı, cinsiyete duyarlı, maliyet-et-kin ve sürdürülebilir tarzda birçok paydaşın müşterek bir eylemini gerektirir. Uygun görüldüğü takdirde, yerel bilginin yanı sıra kanıta dayalı bilimsel bilgi kullanılmalıdır.
Hükümetlerin, gıda güvenliğine erişmede ve toplumu beslemede asli sorumlulukları bağlamında Gönüllü İlkelerin yaygınlaştırılması, kullanımı ve değerlendirilmesi için aşağıdaki konuları teşvik etmeleri beklen-mektedir:
ØVGSS’nin kullanılması ve değerlendirilmesini desteklemeye öncülük etmek;
ØBu gönüllü ilkelerin desteklenmesi ve duyurulması için yerel, ulusal ve bölgesel seviyelerde işbir-likçi hareket etmek veya mevcut imkânlardan yararlanmak üzere ilgili platform ve yapıları oluş-turmak;
ØBağlantılı araştırma ve eğitim kurumlarında etkin yayım hizmetlerini desteklemek ve STY’ni faa-liyetleri kapsamında yaygınlaştırmak ve
ØGıda güvenliği ile toprak ekosistem hizmetlerini ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini yerine getirmeye yönelik gelişkin toprak yönetimi kullanımlarını ve bunların etkisini değerlendirmek.
Bu çabaları sırasında, Devletler, uygun olduğunda, FAO veya diğer uluslararası ve bölgesel kurum ve ku-ruluşlardan teknik destek alabilir. Bölgesel ve Alt-Bölgesel Toprak Paydaşlıkları, VGSSM’nin kullanımının yaygınlaştırılması ve desteklenmesi açısından yararlı yapılardır.
Kalkınma ortakları, ilgili uzman kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler Programları ile uluslararası finansman kuruluşları ve bölgesel teşkilatlar aşağıdaki konularda teşvik edilir:
• Buradayeralangönüllüilkelerinyaygınlaştırılmasıveuygulanmasınındesteklenmesive
• STY’ninduyurulmasıvedesteklenmesineyönelikuygunolanşekilde,teknikişbirliği,finansalyar-dım, kapasite geliştirme, bilgi alışverişi ve teknoloji transferinin kolaylaştırılması.
Paydaşlar için aşağıdakiler önerilir:
• Toprakyönetimindeyeralanözelsektörkuruluşları,kendibağlamvedurumlarıuyarınca,STYüzerindeki olumlu etkilerin en üst seviyeye çıkarılması ve olumsuz etkilerin en aza indirgenmesi-ne yönelik bir risk yönetimi anlayışıyla, bu kılavuz ilkelerin kullanımını desteklemeye çağrılır.
• Toprakyönetimiylebağlantılısiviltoplumörgütleri,uygulamaveprogramlarınaburadayeralankılavuz ilkeleri dâhil etmeleri, bu kılavuz ilkelerin doğru kullanımını savunmayı ve STY’ne katkı sağlamaya yönelik bir amaç doğrultusunda üyelerinin kapasite oluşturmalarına yardımcı olmala-rına davet edilir ve
• Araştırmakuruluşları,üniversiteler,akademikçevre,yayımkuruluşlarıve/veyaprogramlarıda,bu kılavuz ilkeleri kendi uygulamalarına dâhil etme ve STY’ne katkıda bulunacak bilgi alışverişi ve beceri gelişimini kolaylaştırmayı desteklemeye çağrılır.
FAO’nun ev sahipliğini yaptığı, KTP, farklı paydaşların birbirlerinin deneyimlerinden faydalandıkları ve burada yer alan gönüllü ilkelerin uygulanması ve bunların uygunluk, etkinlik ve etkilerine yönelik değerlen-dirmede bulundukları küresel bir forumu temsil etmektedir. KTP Sekreterliği ve danışma kurulu olarak ha-reket eden HTTK, burada yer alan ilkelerin uygulanmasındaki ilerlemeyi KTP Genel Kurulu’na raporlaya-cak ve bu kılavuz ilkelerin toprak yönetiminin iyileştirilmesi üzerindeki etki ve katkısını değerlendirecektir.
45
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
4. FAO KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI KAPSAMINDA TARIMSAL ALT YAPI HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ
4.1. Projenin Amaç ve Kapsamı
Projenin genel amacı; toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için, toprak ile ilgili kurumlarda yetki ve yeterlik geliştirme yoluyla, taslak mahiyetinde “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm kurmak ve toprak veri ve bilgi sistemi için öneri niteliğinde “ulusal bir yaklaşım ve yöntem” belirlemektir. Böylece, toprak kurumları arasındaki veri akışını kolaylaştıracak ve düzenleyecek veri paylaşma politikalarının ku-rulması ile toprak bilgi sistemlerinin yönetimi sağlamlaştırılacaktır.
Projede hedeflenen ana çıktılar toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için ulusal bir eylem planı ve güçlendirilmiş bir toprak veri yönetimini şekillendirilmesidir. Proje dokümanı, projenin hak sahipleri olan Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ve bilhassa Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) tarafından katılımcı bir süreç ile hazırlanmıştır.
Proje, FAO Arazi ve Su Bölümü (CBL), FAO Orta Asya Alt-Bölge Ofisi (FAO-SEC), FAO Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi, Ulusal Proje Koordinatörü ve FAO tarafından görevlendirilen ulusal danışmanların katkılarıyla, FAO Türkiye Temsilciliği ve Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.
4.2. Ulusal Toprak Verileri ve Veri Tabanları Mevcut Durumu ve İhtiyaçlar
Ülkemizde toprak ve arazi ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili değişik bakanlıklarda, muhtelif amaçlarla farklı çalışmalar, faaliyetler ve projeler yürütülmektedir. Bunların kapsamı ve ayrıntıları hakkında devlet kuruluşları arasındaki eşgüdüm ve işbirliği yetersizliklerinden dolayı kâfi derecede bilgiye ulaşmak hâliha-zırda oldukça güç görünmektedir. Ayrıca üretilen veya kullanılan verilerin neler olduğu ve veri tabanlarında tutulma durumları hakkında yeterince bilgi sahibi olunamamaktadır. Bu verilerin belirlenen ulusal veya uluslararası ölçütlere uygun üretilme durumları ile kullanıcıların kullanımına sunulabilme ve hizmet edile-bilirlikleri konularında da uygun düzenli bir bilgi mevcut değildir.
Kaldı ki, kurumlar arasındaki bu duruma benzer zorluklar Bakanlığımızın kendi birimleri arasında da ya-şanmaktadır. Bakanlığımızda farklı Genel Müdürlükler altında görev veren birçok Daire Başkanlığı dolaysız veya dolaylı olarak toprak verileri üretmekte ve kullanmaktadır. Bazı birimler ise ihtiyaçları gereğince sade-ce veri kullanıcı durumundadır.
Yukarıdaki koşullar göz önünde bulundurulduğunda, bir Ulusal Toprak Bilgi Sistemi (UTBS) kurulmasına doğru atılacak adımlar açısından proje faaliyetlerinin ilk aşaması olmak üzere, TOB TRGM bünyesinde hâlihazırda aktif Tarım Bilgi Sistemi (TBS) ve altında işlev gören Toprak Bilgi Sisteminin mevcut durumu ve gereksinimleri açık bir şekilde ortaya konulmuştur.
Bu kapsamda 20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’ da iç ve dış paydaşların katılımı ile proje açılışı ve iç paydaş bilgi paylaşımı çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştay için 4 farklı çalışma masası oluşturulmuştur. Masa müza-kerelerinde TBS açısından hem “mevcut durum” hem de “boşluk” analizleri için gerekli ve yeterli bilgiler toplamı ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalıştaya ait detaylı bilgi Ek-3’de yer almaktadır.
46
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Bu çalışmada katılımcılardan aşağıdaki soruların cevaplandırılması istenmiştir:
üToprak verileri üreten ve kullanan birimler hangileridir?
üÜretilen toprak verileri nelerdir?
üFarklı birimlerce üretilen toprak verilerine ihtiyaç duyan veya kullanan birimler hangileridir?
üBirimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerinin kapsamı, düzeyi ve türleri nelerdir?
üBirimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerine ulaşılabilme durumları nedir?
üÜretilen toprak verilerinin nitelik ve ölçütleri (ulusal ve uluslararası) belirli midir?
üÜretilen toprak verilerinin sayısal, basılı, çizelge ve doküman biçimindeki çıktıları nelerdir?
üÜretilen toprak verilerine veya veri tabanlarına ulaşılabilme ve kullanılabilme durumları nasıldır?
üÜretilen toprak verileri ve veri tabanları sayısal ortamda veya bir hizmet sağlayıcı (ağlar-arası hiz-metleri) tarafından kullanıma sunulmakta mıdır?
üTBS içinde tüm toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini kapsayan kurulu bir bilgi dü-zeneği var mıdır?
üFarklı toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi ortamlarını müşterek bir tertip içerisinde, Örn., “Toprak Bilgi Sisteminde” toplamak mümkün müdür?
üToprak verilerini ve bilgilerini TBS içinde tek bir Toprak Bilgi Sistemi işletim-birimi üzerinden yönetmek mümkün müdür?
üBakanlığımızdaki mevcut toprak verilerinin niteliksel yoklamalarının yapılması ve kullanıma uy-gunluklarının belirlenmesi, ölçütlere uygun olarak veri tabanlarının oluşturularak uyumlaştırıl-ması sonucu münferit toprak bilgi sistemi altında yönetiminin sağlanması ve diğer kurum veya kuruluşlarca üretilen toprak verilerinin de aynı süreçlerden geçirilerek toprak bilgi sistemi ile bü-tünleşmesinin sağlanması için yapılması gerekenler nelerdir?
47
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
III. BÖLÜM
48
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
49
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5. MEVCUT DURUM ANALİZİ
Toprağın ulusal ve küresel gıda güvenliğinin sağlanması için temel bileşen olduğu, ulusal ve uluslararası sa-yısız kurum, kuruluş, araştırma merkezleri ve STK’lar tarafından kabul edilmiştir. Birbiri ile etkileşim içinde olan üç kardeş BM sözleşmesinde, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC), Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (UNCCD), Biyoçeşitlilik Sözleşmesi (UNCBD), toprağın vazgeçilmezliği konusunda oldukça hassas ortak kararlar almışlardır. Gıda üretimi eksikliği ölçülebilir değerlerle ifade edilebilse de, toprak eko-sistem hizmetlerinin maddi olarak ifade edilmesi neredeyse olanaksızdır ama gelecek yılların temel çalışma konusu olma niteliği taşımaktadır. Tüm bu süreçler toplumun sosyo-ekonomik yapısını düzenleyen olgular olduğundan, küresel, bölgesel ve yerel barış için 20.yy’da hızla azalan toprak kalitesinin olası en üst düzeye çıkarılması zorunluluğu, TOB’un stratejik hedefleri arasında yer almaktadır. TOB stratejik hedefleri, SKH ile KTP STY göstergeleri eşleştirildiğinde, büyük ölçüde örtüşme görülmektedir ki, bu Türkiye’nin güncel konularda küresel hedefler ile uyumlu çalışmalar içerisinde olduğunun bir belirtecidir (Şekil 11).
Bu bağlamda toprak kaynaklarımızı hangi düzeyde tanıdığımızı, kaydettiğimizi, nasıl yönettiğimizi ve ge-leceğe ne kadar hazır olduğumuzu ortaya koymak için, TOB ve FAO arasında ortaklaşa yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” güncelliği açısın-dan önemli bir fırsat yaratmıştır.
20 Haziran 2018’de gerçekleştirilen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetleri-nin Güçlendirilmesi Projesi (TCP/TUR/3603) Açılış Çalıştayı” öncesi ve sonrasında Bakanlık3 birimlerin-den, KTP STY 10 göstergesine (Şekil 10) yönelik projelerin adı, içeriği ve süreci konusunda veri sağlayacak Excel çizelgesi doldurulması istenmiş ve Ek-1’de bu çizelge ayrıntılarıyla verilmiştir. Çizelge verilerinden önce, 4 çalışma masasından oluşan gruplardan gelen raporlar incelendiğinde, Bakanlık çalışanlarının KTP olgusu konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları belirlenmiştir. Bu sonuç da TCP/TUR/3603 projesinin gerekliliği ortaya koyan bir bulgu olarak değerlendirilmiştir. Katılımcılardan KTP “Dünya Toprak Kaynak-ları Durum raporu (FAO and ITPS. 2015)’nda tanımlanan 10 STY göstergesi ile ilgili kurumlarında yürü-tülmüş, hâlihazırda devam eden veya gelecekte yapılması öngörülen çalışmalar hakkında bilgi paylaşımı yapmaları ve bu projelerin göstergelerden kaç adedini hangi düzeyde kapsadığı ve sorunlara yönelik çözüm önerilerinin neler olabileceği bilgileri istenmiştir.
Toprak, arazi ve tarım bilgi sistemlerinin Bakanlıkta farklı 45 mimari birimde yer aldığı görülmüştür. Bu üniteler arasında henüz tam olarak tesis edilmiş bir bağlantı olmamasına karşın, Bakanlık bilgi sistem ya-pısının oldukça güçlü ve veri yönünden zengin olduğu saptanmıştır. Başka bir tanımla, şu anda var olan sistemsel altyapı potansiyeli sayesinde, çalışan ve veri üreten iç paydaşların TBS Toprak Bilgi Sistemi ara-cılığıyla resmi ve sivil dış paydaşlara anlaşılabilir ve ulaşılabilir veri hizmeti sağlamasının büyük oranda gerçekleştirilebileceği ortaya konulmuştur.
3 Çalıştay sonrasında Tarım ve Orman Bakanlığı yapılandırılması ile ülke topraklarında başlıca söz sahibi kamu kuruluşlarının bir çatı altında bir araya gelmeleri netice-sinde, 2. Çalıştay’da ulusal toprak ve bilgi sistemleri çalışmalarının daha bir eşgüdüm içerisinde daha fazla ivme kazanması beklenmektedir.
50
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Şekil 11. TOB Hedefleri, BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve KTP STY Göstergeleri (A), TOB ve SKH ile KTP STY Göstergeleri Arasındaki Örtüşümler (B).
A
B
TOB HEDEFLERİ
Üretim ve Arz - TOB1
Gıda Güvenliği - TOB2
Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma - TOB3
Araştırma - Geliştirme - TOB4
Kurumsal Kapasite - TOB5
KTP TEHDİTLERİ
Toprak Asitleşmesi - TA
ToprakBesinElementleriDöngüsüveDengesi-TBD
ToprakMühürleme(Betonlaşma-TarımDışı)-TM
ToprakBiyoçeşitliliği-TB
ToprakKirliliği-TK
ToprakErozyonu-TE
ToprakSıkışması-TS
ToprakOrganikMaddesi-TOM
ToprakSuYönetimi-TSY
ToprakTuzluluk-Alkalilik-TTA
BM HEDEFLERİ
SKH1 Yoksulluğa Son
SKH2 Açlığa Son - Sıfır Açlık
SKH3 Sağlıklı Bireyler
SKH4 Nitelikli Eğitim
SKH5 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
SKH6 Temiz Su ve Sıhhi Koşullar
SKH7 Erişilebilir ve Temiz Enerji
SKH8 İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme
SKH9 Sanayi Yenilikçilik ve Altyapı
SKH10 Eşitsizliklerin Azaltılması
SKH11 Sürdürülebilir Şehir ve Yaşam Alanları
SKH12 Sorumlu Tüketim ve Üretim
SKH13 İklim Eylemi
SKH14 Sudaki Yaşam
SKH15 Karasal Yaşam
SKH16 Barış ve Adalet
SKH17 Hedefler İçin Ortaklıklar
TA
TA
TA
TA
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TM
TM
TM
TM
TM
TM
TB
TB
TB
TB
TB
TK
TK
TK
TK
TK
TK
TK
TK
TE
TE
TE
TE
TE
TE
TS
TS
TS
TS
TS
TOM
TOM
TOM
TOM
TOM
TSY
TSY
TSY
TSY
TTA
TTA
TTA
TTA
TTA
TTA
SKH1
SKH2
SKH3
SKH4
SKH5
SKH6
SKH7
SKH8
SKH9
SKH10
SKH11
SKH12
SKH13
SKH14
SKH15
SKH16
SKH17
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
TOB 1, 2, 3, 4, 5
51
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Yürüttükleri programlar uyarınca, katılımcı önerilerinin birçoğu küresel toprak tehditlerine – KTP STY Göstergelerinin (Şekil 10) olumsuz koşullarını ifade eder - yönelik çözümleri içermesine karşın, sağlanan bilgiler ile tehditlerin boyutu, yayılımı ve giderilmesi için gerekli bütçe hakkında yeterli bilgiye ulaşılama-mıştır. Bu açıdan bakıldığında, tehditlerin en kısa sürede haritalandırılabilmesi için ulusal ölçekte toprak etüt haritalama çalışmalarının TOB bünyesinde, olası ise üniversitelerle işbirliği yapılarak başlatılması ge-rekliliğine bir kez daha dikkat çekilmiştir.
Ancak katılımcılar, KTP STY göstergelerinden hangisine öncelik verilmesi gerektiği konusunda somut öne-riler getirememiştir. Bu durum, tehditlerin ülke boyutunda hangi düzeyde olduğuna ait yeterli veri bulun-masına karşın, verilerin ortak bir biçimde paylaşılarak çözümsel işlenmesi bağlamında ciddi eksikliklerin olması ile ilişkilendirilmiştir. Özetlemek gerekirse, Bakanlık bünyesinde yürütülen projeler, doğrudan ilgili toprak sorununun çözümüne yönelik olmasa da önemli düzeyde toprak verisi üretmektedir.
Ek-1’deki çizelge incelendiğinde, toprak tehditlerinden erozyona yönelik 14 adet (en fazla), toprak asitliğine yönelik 4 adet (en az) proje yürütüldüğü belirlenmiştir.
Su yönetimi erozyondan sonra en çok araştırılan ikinci KTP STY Göstergesi olmuştur. Toprak mühürleme ve biyoçeşitlilik tehditlerine ait verilerin ise 10’ar adet projede yer aldığı bildirilmiştir. Bununla birlikte, toprak tehditlerine yönelik yürütülen proje sayısının ehemmiyeti yanı sıra, bu projelerin ölçeksel kapsamla-rının önemine de dikkat çekilmiştir.
Örneğin 1/25.000 ölçekli ulusal STATİP Projesinde KTP STY göstergelerinin analitik olarak bir yaklaşım içerisinde önceliklendirilmesi, politika yapıcıların veya STY uzmanlarının sorunlara karşı karar alma etkin-liğini büyük çapta artıracaktır.
BM SKH (Şekil 12) içerisinde tarım ile doğrudan ilgili hedefler SKH1-2, -3, -6, -8, -11, -12, -13, -14 ve -15 numaralı olanlardır:
YOKSULLUĞASON
ERİŞİLEBİLİR VETEMİZ ENERJİ
İKLİMEYLEMİ
AÇLIĞASON
İNSANA YAKIŞIR İŞVE EKONOMİK BÜYÜME
SUDAKİYAŞAM
SAĞLIKLIBİREYLER
SANAYİ, YENİLİKÇİLİKVE ALT YAPI
KARASALYAŞAM
NİTELİKLİEĞİTİM
EŞİTSİZLİKLERİNAZALTILMASI
BARIŞ VEADALET
TOPLUMSALCİNSİYET EŞİTLİĞİ
SÜRDÜRÜLEBİLİRŞEHİR VE YAŞAMALANLARI
HEDEFLER İÇİNORTAKLIKLAR
Sürdürülebilir Kalkınma İçin
KÜRESEL HEDEFLER
HEDEFLERİSÜRDÜRÜLEBİLİR
KALKINMA
TEMİZ SUSIHHİ KOŞULLAR
SORUMLU TÜKETİMVE ÜRETİM
Şekil 12. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (BM SKH).
52
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
BM SKH ile Bakanlıkta tamamlanan ve yürütülen projelerin uyumluluk analizi yapıldığında, SKH1, -2, -3 ve -12’yi içeren toplam proje sayısının 12 ve sade-ce SKH13 ile ilgili 11 adet proje olduğu görülmüştür. Erişilebilir ve temiz enerji başlıklı 7 No’lu hedef ile doğrudan alakalı herhangi bir projeye rastlanma-mıştır. Ancak, kimi hedeflerde proje örtüşmesinin yeterince değerlendirilmediği görülmüştür; Örn.,“-Yağış, akım ve kar hidrolojisini havza modelleri ve uzaktan algılama teknikleriyle tahmin etmek, iz-lemek, havza su verimi hesaplamalarını yapmak ve değerlendirmek” amaçlı olan “İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Araştırmaları” projesinin SKH6 “Temiz Su ve Sıhhi Koşullar” hedefiyle örtüşmesine karşın, BM SKH (Şekil 12) ve KTP STY Göstergeleri (Şekil 10) uyumlaştırma etkinlikleri henüz başlangıç aşamasında olduğundan, Ek-1’deki çizelgede bir şe-kilde gözden kaçmıştır. Söz konusu durum, Bakan-lık birimlerinde – BM SKH konusunda farkındalık düzeyinin bir kez daha gözden geçirilmesi gereklili-ğini ayrıca ortaya koymaktadır. İşte tam bu noktada, TCP/TUR/3603 projesi çalışma planına istinaden, gerek BM SKH gerekse KTP STY Göstergeleri bağlamında, bilgi paylaşımı temeli üzerindeki eğitim ça-lışmalarının önemi ortaya çıkmaktadır. Dünya tarımsal üretiminde söz sahibi olan Türkiye’nin, küresel ölçekteki projelerde önümüzdeki süreçte daha fazla yer alması önem arz etmektedir. Özellikle Orta Asya, Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde KTP STY temelli projeler için büyük bir potansiyel olduğu bilinmektedir ve Türkiye KTP STY bilgi ve deneyimini artırarak söz konusu bölgelerde öncü projelere önderlik yapabil-me kapasitesindedir. Sonuçta Bölgesel Toprak Paydaşlığı ileri bir düzeye taşınmış olacaktır.
Herhangi bir UTBS için üretilen verilerin sayısal olması en temel gerekliliktir. Çalıştay sonuçlarından anla-şıldığı üzere, yürütülmekte olan projelerden elde edilen veriler sayısal olmasına karşın, tamamlanmış bazı projelerde verilerin yalnızca basılı olması, tehditlerin zaman ve mekân boyutunda izlenebilirliğini azaltaca-ğından, basılı verilerin olası en kısa süreçte sayısal ortama taşınması da açık bir ihtiyaçtır.
KTP STY tehditlerinin ve ülke özelinde ek tehditlerin ortaya konulabilmesi için atılacak ilk adım, ulusal ölçekte bir toprak etüt haritalama çalışma programı ile detaylı toprak haritasının yapılmasıdır. KTP STY tehditleri, toprak analiz ve coğrafi bilgi sistemleri ile ölçülen ayırıcı özellikler olarak algılansa da, bu tehdit-ler ile birlikte ortaya çıkan sosyo-ekonomik sorunlar, ulusal ve uluslararası gıda güvenliği üzerinde çeşitli ölçeklerde baskı oluşturmaktadır. Örneğin; KTP STY tehditleri arasında yer alan tuzlanma, sodikleşme ve alkalileşme toprakların verimliliğini azaltarak sorunlu arazilerden göçlerin tetiklenmesine yol açabilmek-tedir. Bunun sonrasında yeni arazilerde yerleşim yeri için tarım topraklarına baskı artmakta ve sorunların boyutu coğrafi olarak genişlemektedir.
Sonuç olarak, Bakanlık bünyesindeki birimler tarafından yürütülmekte olan ve planlanan projelerde KTP 5 temel eylemine bağlı (Şekil 5, Şekil 13) 10 adet tehdidi giderecek, azaltacak veya uyum sağlayacak hedef ve aktiviteleri içermesine öncelik verilmesi, ülke toprak kaynaklarının korunumu ve sürdürülebilir kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, çalıştaya katılım sağlayan personelin teknik bilgi ve kapasitelerinin güçlü olması bu hedeflere ulaşmanın mümkün olabileceğini göstermiştir.
Şekil 13. KTO 5 Eylem Temeli.
SÜRD
ÜRÜL
EBİL
İR Y
ÖNET
İM
FARK
INDA
LIK
ARAŞ
TIRM
A
VERİ
UYUM
KÜRESELTOPRAK PAYDAŞLIĞI
53
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.1. Mevcut Arazi ve Toprak Verilerinin Sürdürülebilir Toprak Yönetimi ile İlişkisi ve Değerlendirmesi
TOB bünyesinde farklı birimler tarafından üretilmekte ve kullanılmakta olan arazi ve toprak verileri ile ilgili veri tabanlarının mevcut durum analizlerinin yapılması, boşluk bilgilerinin ve ihtiyaç hedeflerinin belirlen-mesine yönelik olarak Ek-1 Çizelge 4 ve 5 düzenlenmiştir.
20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’ da düzenlenen ilk çalıştay öncesi gönderilen ve doldurulması istenen Çizelge 4 ve 5 (STY Bilgi Matrisi) ile ilgili olarak; Çalıştay’ da da ayrıntılı bilgi verilmiştir ve o güne kadar birimlerden sağlanan veriler kullanılarak bir değerlendirme yapılmıştır. Sonuç olarak, aşağıda yer verilen çi-zelgeler Çalıştay’a katılım sağlayan Bakanlık birimleri ve katılımcılarının verdiği bilgiler ve görüşler ışığında elde edilmiştir ve tanımlanan alanlar ve içerikler aşağıda açıklanmıştır.
5.1.1. AmaçToprakların sürdürülebilirliğini açısından 10 KTP STY Göstergesi tanımlanmıştır (Şekil 10). STY’nin Ek-1 Çizelge 4’de göstergelerin ayrıntılı (Gösterge Adı, Önemi, Amacı, Kılavuz Bilgileri) açıklaması yapılmıştır.
Amaç, bu göstergelerin her birinin oluşturabileceği olası tehlikeleri önlemek veya bertaraf etmek veya en az seviyeye düşürmek ve yapılabilecek iyileştirmeleri teşvik etmektir.
5.1.2. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/ Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu
Bakanlık farklı birimleri tarafından her bir gösterge ile dolaysız/dolaylı olarak ilgili tamamlanmış veya yü-rütülmekte olan proje, faaliyet ve programlar bu bölümde özetlenmiştir. Öyle ki, Birimler tarafından birden fazla proje veya faaliyet yürütülmekte ve farklı birimlerce doğrudan veya dolaylı yoldan toprak verileri üre-tilmekte ve kullanılmaktadır. Bir birim tarafından tamamlanmış veya yürütülmekte olan farklı projelerin her biri ayrı ayrı yazılarak tafsilatlı değerlendirilmiştir. KTP STY 10 Göstergesinin, Bakanlığımız bünye-sinde yürütülmüş ve yürütülmekte olan projelerde ne düzeyde dikkate alındığı Çizelge 1’de ayrıntılarıyla gösterilmiştir. Buna göre;
Bakanlığın farklı birimlerince yürütülmekte olan ana projeler KTP STY Göstergeleri ile yakından ilgilidir ve birimler bu projelerinde veri kullanmaktan çok toprak verisi üretmektedir. Ayrıca KTP STY tehditlerinin iyileştirilmesi ile yakından ilgili ÇATAK, Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırılması, Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları gibi Bakanlık uygulama programlarında bu veriler aktif bir şekilde kullanılmaktadır. Organik tarım faaliyeti yapan üreticiler izlenebilirlik açısından OTBİS sistemine kayıtlı olmak zorundadır. Organik tarım üretim sistemi söz konusu KTP STY 10 göstergesine olumlu katkı sağlamaktadır. Bakanlığın ana veri ve bilgi sistemi TBS’nin farklı modüllerinde (toplamda 45 modüldür), KTP STY Göstergeleri ile ilgili arazi ve toprak verilerini ya doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmaktadır. Özellikle coğrafi veri kat-manlarının yönetildiği Coğrafi Bilgi Sistemi Harita Modülü (CBS) içinde arazi ve toprak verilerine ait farklı temalar (BTG, AKK, TOK, AK vb.) kullanılmaktadır ki bunlar, Bakanlığın Tarım İstatistikleri ve bunlara dayalı üretilen bilgiler için de önemli bir dayanak oluşturmaktadır. Ek olarak, TRGM tarafından arazi ve toprak verilerinin üretildiği, yönetildiği, işlendiği, değerlendirildiği ve karar vericiler için sonuç haritala-rının oluşturulduğu TAD (TEH, NİBİS) portalı KTP STY Göstergeleri için de ana veri kaynağını oluştur-maktadır. Yine TAGEM’in araştırma ve projelere dayalı topladığı aynı doğrultudaki verileri dikkat çekici bir veri kaynağı ve toplamını oluşturmaktadır. Tarım arazilerinin yönetimine ve farklı desteklemelere esas olan TRGM projelerinde (CBS, STATİP, LPIS, BTG) arazi ve toprak verilerini girdi olarak kullanılmaktadır. Çizelge 1’de yer alan veriler incelendiğinde, ülke toprakları konusunda olası en kapsamlı bilgiyi içermesi ge-reken Büyük Toprak Grupları (BTG) veri tabanında KTP STY Göstergelerinin birçoğuna yönelik verinin şu veya bu şekilde eksik olduğu görülmektedir. Üstelik ABD Tarım Bakanlığı Toprak El Kitabı kılavuzluğunda
54
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
hazırlandığı için, BTG çerçevesi besin döngüsü verilerine hiç yer vermemektedir. Bu nedenle bundan sonra-ki Toprak Etüt ve Haritalama (TEH) çalışmalarında KTP STY Göstergelerine yönelik veri sağlayacak analiz ve gözlemlerin yapılmasında yarar olacaktır. Ancak her projenin her tehdidi içerme zorunluluğu olmadığını da belirtmekte yarar vardır.
Çizelge 1. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/ Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu.
PROJE/FAALIYET ADIVE
KTP TEHDİTLERI İLE İLGİLİVERİ ÜRETME/KULLANMA DURUMU
GÖSTERGE - TEHDİT
Topr
ak A
sitli
ği
Topr
ak B
esin
Ele
men
tleri
Dön
güsü
ve
Den
gesi
Topr
ak M
ühür
lem
e (B
eton
laşm
a-Ta
rım
Dış
ı)
Topr
ak B
iyoç
eşitl
iliği
Topr
ak K
irlil
iği
Topr
ak E
rozy
onu
Topr
ak S
ıkış
mas
ı
Topr
ak O
rgan
ik M
adde
si
Topr
ak S
u Yö
netim
i
Topr
ak T
uzlu
luk
ve A
lkal
ilik
TRGM - Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı;
1. TBS-Bakanlığın Farklı Birimlerine Ait Veri Tabanları-45 Modül2. CBS Harita Modülü.(Raster ve Vektör Verileri Sunumu, Yönetimi, İşlenmesi)3. BTG Haritaları.(1/25000 Ölçekli Türkiye Sayısal Toprak Veri Tabanı)4. STATİP (1/25000 Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Projesi)5. Hava Fotoğrafları / Uydu Görüntüleri ve Uydu Görüntüleri Takip Sistemi6. Tarım Parsellerinin Sayısallaştırılması (1/5000 Ölçekli Veri Tabanı.)7. Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Projesi- (IACS-AB) 7.1 Arazi Parsel Tanımlama Sistemi (LPIS) 7.2 Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Yazılımının Geliştirilmesi8. Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırma Projesi (AB-GAEC 4-5-6)TRGM - Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı;9. TAD Portal 9.1. TEH Modülü 9.1.1 Toplulaştırma Projeleri (TP) 9.1.1.1 Toprak Etüt ve Haritalama Verileri 9.1.1.2 Toprak Profil Verileri ve Analiz Sonuçları
55
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
9.1.1.3 Toprak Örnekleme Sonda Verileri ve Analiz Sonuçları
9.1.1.4 Laboratuvar Bilgi Sistemi-LABBİS (Laboratuvar Analiz Sonuçları)
9.1.1.5 Hali Hazır Haritalar
9.2. Arazi Kullanım Planlaması
9.3. Tarım Arazileri Değerlendirme Bilgi Sistemi
TRGM - Arazi Islahı ve Sulama Sistemleri Daire Başkanlığı;
10. Tarla İçi Kapalı Drenaj Projeleri
11. Su Kaynaklarının Takibi
TRGM - İstatistik ve Değerlendirme Daire Başkanlığı;
12. Tarımsal İstatistik Veri Tabanı
TRGM -Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire Başkanlığı;
13. NİBİS (Nitrat Bilgi Sistemi)
14. Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulamalar Projesi (EBA)
BÜGEM - İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı;
15. OTBİS Modülü
16. İyi Tarım Uygulamaları
17. Organik Tarım
18. İyi Tarım Uygulamaları Faaliyetleri Kapsamında Üreticilerden İstenen Toprak, Su, Pestisit Laboratuvar Analiz Sonuçları
BÜGEM - Tarla ve Bahçe Bitkileri Daire Başkanlığı;
19. ÇATAK: Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma Programı
TAGEM-Toprak ve Su Kaynakları Araştırmaları Daire Başkanlığı;
20. Toprak Organik Karbon Bilgi Yönetim Sistemi.- Toprak Bilgi Sistemi ve WEB Portalı
21. Tarım Topraklarının Bitki Besin Maddesi ve Potansiyel Toksik Element Kapsamlarının Belirlenmesi, Veri Tabanının Oluşturulması ve Haritalanması
22. Türkiye Topraklarının Bor Kapsamların. Belirlenmesi Projesi
23. Toprak Laboratuvarları Analiz Verileri
24. USLE Verileri ve Veri Tabanı
25. Toprak-Su Araştırma Projeleri ve Verileri
26. Toprakta Yararlı Mikroorganizma Çoğaltılması ve Mikrobiyel Gübreleme Üretimi
27. Türkiye’de Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim Araştırmaları, Uygulamaları ve Yaygınlaştırılması
KTP STY Gösterge Verisi Üreten KTP STY Gösterge Verisi Kullanan
56
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Bakanlık birimleri tarafından KTP STY Göstergelerine ilişkin yürütülen proje sayılarına bakıldığında, top-rak erozyonu (14), toprak su yönetimi (13), toprakta-tuzluluk-alkalilik (12), toprak biyo-çesitliliği (12), toprak mühürleme (betonlaşma/tarım dışı) (10), toprak organik maddesi (8), toprak besinleri dengesi ve döngüsü (7), toprak kirliliği (5), toprak sıkışması (5) ve toprak asitliği (4) şeklinde olduğu görülmektedir (Şekil 14).
Şekil 14’de gösterildiği üzere toprak erozyonu, tuzluluğu ve alkaliliği ve toprak biyoçeşitliliği konularında daha fazla proje yürütülürken, en az projenin toprak asitliği ve toprak sıkışması özelinde olduğu görülmek-tedir.
Proje çalıştayı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) yapısal olarak TOB çatısı altında birleşiminden önce düzenlendiği için, Ek-1’de sadece GTHB iç paydaşlarının pro-jeleri tanımlanmıştır (Şekil 14); OSİB projeleri içerikte bulunmamaktadır. Daha önce de üstüne basılarak belirtildiği gibi, projelerin konumsal ölçeği de, KTP STY Gösterge verilerinin alansal dağılımının elverişlili-ği açısından dikkate alınması gereken durumsal bir konudur. Örneğin, toprak kirliliği konusunda az sayıda proje yürütülüyor olmasına karşın, ülkesel ölçekte tarım topraklarının kirlilik durumunu ortaya koymak amacıyla hâlihazırda yürütülen proje ile büyük miktarda veri üretilmesi mümkündür. Diğer taraftan soruna dayalı çözümlerin üretilmesi amacıyla, Türkiye’de yoğun kentleşme sürecine paralel olarak toprak betonlaş-ma/mühürlenmesi üzerindeki çalışmaların giderek artıyor olması (10 adet) olumlu olarak değerlendirilmiş-tir. İklim değişikliği, çölleşme ve arazi tahribatı ve toprak verimliliğinin artırılması gibi küresel sorunlar ile mücadelede kritik bir toprak parametresini oluşturan toprak organik maddesine yönelik ciddi modelleme çalışmalarının (8 adet) tamamlanmış ve halen yürütülüyor olması bayağı etkileyicidir. Genel olarak değer-lendirildiğinde ise, TOB birimlerince tamamlanan ve yürütülen projelerin belirli derecelerde 10 KTP STY Göstergesini konu etmesi Bakanlığın güncel toprak tehditleri öngörüsü ve çözümsel yaklaşımları yönünden olumlu bulunmuştur.
5.1.3. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) Karşılığı
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH), Ocak 2016’da yürürlüğe girmiştir ve takip eden 15 yıl boyunca Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) politikası ve finansmanına rehberlik etmesi planlanmıştır. BM’nin öncü kalkınma ajansı olarak UNDP, 170’ten fazla ülke ve bölgede çalışmaları vasıtasıyla hedeflerin uygulamaya konulması için eşsiz bir çaba göstermektedir.
Şekil 14. KTP STY Göstergelerine Yönelik Proje Sayısı.
Proje Sayısı
74
1012
5
14
85
13 12
Topr
ak B
esin
leri
Deng
esi v
e Dö
ngüs
ü
Topr
ak A
sitli
ği
Topr
akM
ühür
lenm
esi
Topr
akBi
yoçe
şitli
liği
Topr
ak K
irlili
ği
Topr
ak E
rozy
onu
Topr
ak O
rgan
ik
Mad
desi
Topr
akSı
klaş
mas
ı
Topr
ak S
uYö
netim
i
Topr
ak T
uzlu
luk-
Alka
lilik
57
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Açıktır ki SKH, diğer bir deyişle Küresel Hedefler, yoksulluğu ortadan kaldırmak, gezegenimizi korumak ve tüm insanların barış ve refah içinde yaşamasını sağlamak için evrensel bir eylem çağrısıdır.
SKH, tüm ülkelere kendi önceliklerine ve dünyanın karşı karşıya olduğu çevre sorunları ölçüsünde açık bir rehberlik yapmak, zorlukların çözümlenmesi ve gerekli hedeflere belirli oranlarda ulaşmak için ortak bir plan ve gündem sağlamaktadır.
Bu 17 SKH, “Binyıl Kalkınma Hedeflerinin” başarılarının üzerine inşa edilmiş olup; üstüne diğer öncelikle-rin yanı sıra, iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik, yenilikçilik, sürdürülebilir tüketim, barış ve adalet gibi yeni alanları hedefleri ile içselleştirmiştir. Hedefler birbiriyle bağlantılıdır ve bir hedefte başarının anahtarı, birbiriyle ortak yönleri olan sorunları hep birlikte ele almaktır.
Tabii ki, KTP STY programı ve planlamaları BM SKH ile çok yakından bağlantılıdır; STY, bilhassa “açlığın sonlandırılması, gıda güvenliğinin sağlanması ve beslenmenin iyileştirilmesi ve sürdürülebilir tarımın teş-vik edilmesi” (SKH2) hedefinde kilit bir role sahiptir. İklim değişikliği (SKH13) ve “karasal ekosistemlerin korunması, iyileştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı, ormanların sürdürülebilir yönetimi, çölleşmeyle mü-cadele ve arazi tahribatının durdurulması ve iyileştirilmesi ve biyolojik çeşitlilik kayıplarının durdurulması-nın sağlanması” (SKH15) hedeflerindeki STY görevleri ise SKH2’deki rolü ile bir hayli karşılaştırılabilirdir.
KTP STY Göstergeleri (Şekil 10) ile BM SKH (Şekil 12) arasındaki bağıntı incelendiğinde, %50 düzeyinde bir örtüşme olduğu görülmektedir. Bu yüksek örtüşme düzeyi ise, STY’nin küresel ve ulusal refahın temeli olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Örneğin açlığa son hedefi (SKH2) tüm BM SKH’nin gerçekleş-mesi için olmazsa olmaz bir hedeftir (Şekil 12, 15).
Bakanlığın yürüttüğü veya yürütmekte olduğu projelerin BM SKH ile ilgilisi araştırıldığında, SKH[1, 2, 3, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15] ilgili iken; SKH[4, 7, 16] ile ilgisiz olduğu belirlenmiştir (Şekil 15). Özellikle, SKH1, 2, 3 için toplam 11 adet, SKH12 için 11 adet, SKH13 için 10 adet ve SKH15 için de 9 adet projenin varlığı, Türkiye’nin gıda güvenliği, küresel iklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve çölleşme ve arazi tahribatı teh-ditlerine daha hazırlıklı olduğunu ve/veya farkındalığının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ - SKH
İLGİLİ
İLGİSİZ
Şekil 15. KTP STY’nin BM SKH İle İlgisi.
SHK6
SHK5
SHK3
SHK2SHK1SHK17
SHK15
SHK14
SHK13
SHK12
SHK11
SHK10 SHK9 SHK8
SHK4
SHK7
SHK16
58
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Güncel olarak toplam 17 SKH’nin karşılanabilme durumuna bakıldığında ise (Şekil 16), SKH [1, 2, 3, 10, 11, 12, 13, 15] hedeflerini karşılama düzeyi yüksek olup, önem gördüğü, SKH [5, 6, 8, 9, 14, 16, 17] hedeflerinin ise düzeyi düşük ve önem görmediği açıktır. Neticede, karşılanma düzeyleri düşük olan 2nci gruptakilerin farkındalıkları belirli oranlarda artırılarak önemsenmesi sağlanmalıdır; özellikle SKH[4 ve 7] hedeflerine yönelik eylemlerin (proje, faaliyet vb.) artırılması gerektiği görülmektedir.
Bununla birlikte, karasal yaşamdan ayırt edilmesi mümkün olmayan sudaki yaşamı içeren SKH14’e yönelik çalışmaların sadece 1 adetle sınırlı kalmayıp arttırılması üç tarafı denizle çevrili olan Türkiye için stratejik önem taşımaktadır (Şekil 16).
5.1.4. Mevzuatla İlgisi
KTP STY Göstergelerine dair proje veya faaliyetin başta arazi ve toprak olmak üzere bağlantılı olduğu yasal ve idari mevzuatlar genel hali ile Şekil 17’de verilmiştir.
TOB sorumlu olduğu ana sektör olan tarımsal ekosistemler kapsamında arazi ve toprakları kapsayıcı her türlü faaliyetin ana çerçevesini oluşturan yasa ve ilgili mevzuatlara sahiptir (Şekil 17).
BM SKH ile uyum çerçevesinde, Bakanlıkta yürütülen/tamamlanan/başlatılan projelerin çoğunun SKH [1, 2, 3, 11, 12, 13, 15]’nci hedeflerle bağlantılı olduğu gözlenmesine karşın, SKH[4, 7]nci hedeflerle uyumlu hiçbir proje olmadığı görülmüştür. Buna karşın, 16ncı hedefle proje örtüşmesi yeterince değerlendirileme-miş ve belirli ölçülerde sadece 1 proje ile ilişkilendirilebileceği düşünülmüştür. Sırasıyla, SKH [10], SKH [5], SKH [ 8, 9, 17] ve SKH [6] ile ilgili 5, 4, 3 ve 2 adet proje olduğu görülmektedir (Şekil 16).
Şekil 16. TOB Projelerinin4 BM SKH ile Uyumluluk Durumu.
Proje Sayısı
SKH 1,2,3
SKH 11
SKH 4
SKH 12
SKH 5
SKH 13
SKH 6
SKH 14
SKH 7
SKH 15
SKH 8
SKH 16
SKH 9
SKH 17
SKH 10
4 TOB Projeleri ya mevcut durumda başlatılmış ve yürütülmektedir ya da tamamlanmıştır.
59
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5488 Sayılı Tarım Kanunun amacı, tarım sektörünün ve kırsal alanın, kalkınma plân ve stratejileri doğrul-tusunda geliştirilmesi ve desteklenmesi için gerekli politikaların tespit edilmesi ve düzenlemelerin yapıl-masıdır. Kanunda tarım; doğal kaynakları uygun girdilerle birlikte kullanarak yapılan her türlü üretim, ye-tiştirme, işleme ve pazarlama faaliyetleri olarak tanımlanmıştır. Tarımsal üretim ise; toprak, su ve biyolojik kaynaklar ile birlikte tarımsal girdiler kullanılarak yapılan bitkisel, hayvansal, su ürünleri, mikroorganizma ve enerji üretimi olarak izah edilmiştir. Arazi parsel tanımlama, çiftçi kayıt, hayvan kimlik, kontrol ve veri tabanından oluşan, tarıma verilen desteklerin kontrol edilmesini ve kayıt altına alınmasını sağlayan sistem ise Entegre İdare ve Kontrol Sistemi olarak tanımlanmıştır.
Kanunda, tarım politikaları amaçlarının; tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun bir şekilde geliştirilme-si, doğal ve biyolojik kaynakların korunması ve geliştirilmesi, verimliliğin artırılması, gıda güvencesi ve güvenliğinin güçlendirilmesi, üretici örgütlerinin geliştirilmesi, tarımsal piyasaların güçlendirilmesi, kırsal kalkınmanın sağlanması suretiyle tarım sektöründeki refah düzeyini yükseltmek olduğu belirtilmektedir. Tarım politikalarının ilkeleri olarak; tarımsal üretim ve kalkınmada bütüncül yaklaşım, uluslararası taah-hütlere uyum, sürdürülebilirlik, insan sağlığı ve çevreye duyarlılık, katılımcılık, şeffaflık ve bilgilendirme ön plana çıkmaktadır.
Tarım politikalarının öncelikleri arasında hem BM SKH hem de KTP STY açısından önem arz eden birçok faaliyet bulunmaktadır. Bunlar, tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeşitliliği, kalite ve rekabet gücünün yük-seltilmesi, yeterli ve güvenilir gıda arzının sağlanması, tarımsal faaliyetlerde bilgi ve uygun teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması, kırsal hayatın sosyo-ekonomik açıdan geliştirilmesi, tarım bilgi sistemleri-nin kurulması ve kullanılması, toplulaştırma, arazi kullanım plânının yapılması ve ekonomik büyüklükteki tarım işletmelerinin oluşturulması, toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve akılcıl kullanımıdır. İlave olarak, Avrupa Birliğine (AB) uyum sürecindeki gelişmelerden doğacak ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde ortak piyasa düzenlerinin öngördüğü idarî ve hukukî düzenlemelerin yapılması da yer almaktadır.
Kanunda tarımsal araştırma, biyolojik çeşitlilik, genetik kaynakların korunması ve biyo-güvenliğin sağlan-ması, tarım havzaları, kırsal kalkınma konularının her biri için ayrı maddeler düzenlenerek önemleri vur-gulanmıştır.
Entegre idare ve kontrol sistemi oluşturuluncaya kadar, bitkisel üretimle ilgili üreticilere yapılacak destekle-me ödemelerinde çiftçi kayıt sisteminin esas alınacağı da kanunda belirtilmektedir.
Ayrıca, tarımsal desteklemelerin amacının; tarım sektörünün öncelikli problemlerinin çözümüne katkıda bulunmak, uygulanan politikaların etkinliğini artırmak, sektörün bu politikalara uyumunu kolaylaştır-mak olduğu açıkça ifade edilmiştir. Tarımsal destekleme politikalarının ise ekonomik, sosyal etkinlik ve verimlilik koşullarını sağlayacak programlarla uygulanarak, ödemelerin bütçe imkânları çerçevesinde ve programların niteliğine bağlı olarak gerekli denetim ve kontrollerin tamamlanmasından sonra yapılacağı belirtilmektedir. Tarımsal destekleme araçları arasında özellikle kırsal kalkınma destekleri, tarla içi sulama sistemi destekleri ve diğer destekleme ödemeleri yer almaktadır. Özellikle diğer desteklemelerin kapsamı oldukça geniş tutulmuştur. Bunlar araştırma, geliştirme ve tarımsal yayım desteği, pazarlama teşvikleri, özel depolama yardımı, kalite desteği, piyasa düzenlemeleri desteği, organik üretim desteği, imha desteği, ürün işleme desteği, gerektiğinde bazı girdi destekleri ile tarım havzaları destekleri ve benzer konular da prog-ramlanmıştır. Sonuçta, KTP STY programını destekleyen çok güçlü bir yasal altyapının geniş ölçülerde mevcut olduğu ortadadır.
Kanundaki maddeler ile ilgili olarak ‘belirlemeye ve uygulamaya ilişkin hususları düzenlemeye Cumhur-başkanı yetkilidir’ ifadesi ile de, Devletin en üst makamının sorumlu ve muhatap olduğunun belirtilmesi bu kanunun önemini ve uygulamadaki gücünü ortaya koymaktadır.
60
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5488 Sayılı Tarım Kanununun verdiği yetki ve görevler çerçevesinde 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu ile 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (Şekil 17) hazırlanarak uygulamaya konmuştur. Bu kanunlar ile arazi ve toprak üzerindeki kullanıma ve yönetime ilişkin her türlü faaliyetin usul ve esasları tanımlanmıştır. Özetle, başta arazi ve toprak kaynakları olmak üzere doğal kaynakların korunarak sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda, sürdürülebi-lir bir yönetimi esas alarak verimliliklerinin ve potansiyellerinin geliştirilmesi ve korunması bu yasalar ile hedeflenmiştir. Dolayısıyla Kanun, BM SKH doğrultusunda KTP STY esas alacak ve dayanak oluşturacak yasal altyapıyı ve uygulamadaki hususları ortaya koyan en önemli dayanağı oluşturmaktadır. Bu kapsamda, başta arazi ve toprak olmak üzere doğal kaynakların korunmasını esas alan dengeli ve çevreyle uyumlu ta-rımsal altyapının oluşturularak sürdürülebilir bir tarımsal kalkınmanın sağlanması için STY’ne dayalı bir yaklaşımla var olan mevzuatın başarılı biçimde uygulanması son derece önemli öncelikler arasındadır.
5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunun amacı (Şekil 17); toprağın korunması, geliştiril-mesi, tarım arazilerinin sınıflandırılması, asgari tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi, tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerin çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak planlı kullanımını sağlayacak usul ve esasları belirlemektir.
Kanunun kapsamı ise; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel esaslara uygun olarak sınıflandırılması, ta-rımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerin asgari büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin ön-lenmesi, arazi kullanım planlarının hazırlanması, koruma ve geliştirme sürecinde toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarının katılımcı yöntemlerle değerlendirilmesi, amaç dışı ve yanlış kullanımların önlenmesi, korumayı sağlayacak yöntemlerin oluşturulması ile görev, yetki ve sorumluluklara ilişkin usul ve esasla-rı kapsar. Burada titizlikle üzerinde durulması gereken diğer bir konu ise, toprak veri tabanının, arazi ve toprak kaynaklarının nitelikleri ile birlikte belirlenerek kayıt altına alındığı bir veri tabanı olarak yasada tanımlanmış olmasıdır. İşte bu sağlam yasal zemin, toprak ve arazi bilgi sisteminin birbirinden ayrılmaz bir yapılanma içerisinde olması gerektiğini göstermektedir.
3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanun (Şekil 17) sulama alan-ları ile Cumhurbaşkanınca gerekli görülen alanlarda; toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin korunmasını, birim alandan azami ekonomik verimin alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırıl-masını, değerlendirilmesini ve bu alanlarda istihdam imkânlarının artırılmasını hedeflemektedir. Ayrıca, yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai aile işletmeleri kurabilmeleri için, devletin mülki-yetinde bulunan topraklarla topraklandırılmalarını, desteklenmelerini, eğitilmelerini, ekonomik üretime imkân vermeyecek şekilde parçalanan tarım topraklarının gerektiğinde ve imkânlar ölçüsünde genişletil-mesi suretiyle de toplulaştırılmasını da öngörmektedir. Amaçlar içinde, tarım arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede parçalanmasını ve küçülmesini önlemek, yeni yerleşme yerleri kurmayı, mevcut yerleşme yerlerine eklemeler yapmayı, zorunluluk halinde tarım arazisinin diğer amaçlara tahsisini düzenlemek, dağıtılmayan tarım arazisinin değerlendirilme şek-lini belirlemek de bulunmaktadır. Kanun, Cumhurbaşkanınca gerekli görülen diğer bölgelerde, gayrimen-kullerin milli güvenlik nedeniyle mülkiyet ve tasarruf şekillerinde ve yerleşim yerlerinde düzenlemeler yapmayı da ön görür.
Dolayısıyla özellikle sulama alanlarında veya sulanabilir alanlarda 3083 ve 5403 Sayılı Kanunlar arazi ve toprak ile ilgili olarak koruma ve kullanım esaslarını belirleyen temel yasal düzenlemeler olup, KTP STY açısından öncelikli öneme sahiptir.
Günümüzde, toprak ekosisteminin (destekleyici, tedarik-edici, düzenleyici ve sosyo-kültürel) sunduğu hiz-metler, farklı tarımsal yöntemler ve uygulamalar (sürdürülebilir tarım, korumalı tarım, ekolojik tarım ve organik tarım vs.) içerisinde gıda güvenliği ile bağlantılı olarak başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Ma-
61
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
alesef, Bölüm 1’de açıklanan 10 adet KTP STY Göstergelerine bağlı olarak toprak tahribatı süreçleri Türkiye’de çeşitli oranlarda etkin bir biçimde işlemektedir. Tüm dünyada kurak ve yarı-kurak bölgelerde olduğu gibi, Türkiye’de de organik maddenin aşı-rı azalmış olması ve erozyon, gıda güvenliği ile doğrudan ilişkili toprak fonksiyon ve ekosistem hizmetlerini tehdit eden nedenlerin başında özel-likle gelmektedir. Bunların önüne geçilmesi için ise, STY yaklaşımının 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Ara-zi Kullanımı Kanunu” ile 3083 Sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenle-mesine Dair Tarım Reformu Kanunu” (Şekil 17) kapsamında biran önce benimsenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir.
5.1.5. Uluslararası Antlaşma Kapsamı (Antlaşma/Program)
Proje veya faaliyetlerin ilgili olduğu uluslararası antlaşmalar açısından TOB tarafından iklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve çölleşme ve arazi bozumuna yönelik çalışmalara yoğunlaşıldığı saptanmıştır. Bu bağlamda, TOB’un yürüttüğü çalışmalar ile küresel sorunlara hazırlıklı olduğu ve söz konusu projelerle deneyimini arttırdığı düşünülmektedir (Şekil 18).
Şekil 17. KTP STY’nin TOB Mevzuatıyla İlgisi.
İLGİLİ KANUNLAR18/04/2006 tarihli 5488 Sayılı Tarım Kanunu
03/07/2005 tarihli 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu
22/11/1984 tarihli 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Dü-zenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu
Diğer
Şekil 18. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlgili Olduğu Uluslararası Antlaşmalar.
Uluslararası Antlaşmalara İlişkin TOB Projeleri
İklim değişikliği/Biyoçeşitlilik/Arazi Bozulumu ve Çölleşme Diğer Yok Bilmiyorum
İklim
değiş
ikliği
/Biyoçe
şitlilik
/Arazi
Diğer
Yok
Bilmiyo
rum
Proje Sayısı
1510
50
62
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.1.6. Program ve Destekler (Ulusal/Uluslararası)
TOB Projelerinin %80’den fazlası-nın ulusal projelere yönelik olduğu (Kırsal Kalkınma, Tarım Çevre ve ÇATAK) ve bütçelerinin ulusal kay-naklardan sağlandığı belirlenmiştir (Şekil 19). Bunun yanında, KTP STY Göstergeleri ile ilgili olarak GEF, FAO ve AB (IPARD: Instrument for Preaccession Rural Development, Kırsal Kalkınma için Katılım Öncesi Yardım Aracı) gibi uluslararası kay-naklardan fonlanan projeler bulun-masına karşılık bu oranın – şimdilik yalnızca %15 kadardır. Artırılması-nın yararlı olacağı düşünülmektedir.
5.1.7. Proje Paydaşları
Bu kısım, TOB bünyesinde “tamam-lanmış veya yürütülen proje veya fa-aliyetlerde başka paydaşlarla birlikte çalışılmış mıdır” sorusuna cevap ara-mak amacıyla düzenlenmiştir.Bakanlık tarafından tamamlanmış veya yürütülen proje /faaliyetlerde %70’in üzerinde ulusal kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapıldığı belir-lenmiştir (Şekil 20). Bu veri doğrul-tusunda gıda üretiminde uluslararası düzeyde söz sahibi olunabilmesi ve diğer ülkelerdeki süreçlerin izlenebilmesi açısından dünyanın farklı bölgelerindeki deneyimleri izleyebil-mek için uluslararası işbirliğine önem verilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda bu oran sadece %16 sevi-yesindedir.
5.1.8. Finans Kaynağı
Tamamlanmış veya yürütülen pro-je/faaliyetlerin kullandığı bütçenin finansal kaynağının nereden karşı-landığı üzerine bilgiler burada top-lanmıştır ve genellikle ulusal kay-nakların projelerin finans kaynağı olduğu saptanmıştır (Şekil 21). Yu-karıda da belirtildiği üzere, küresel fonların sağladığı fırsatlar kullanıla-rak daha çok proje üretilmesi günde-
Şekil 19. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlişkili Olduğu Ulusal/Uluslararası Programlar ve Destekler.
ULUSAL VE ULUSLARARASI PROGRAMLAR / DESTEKLER
Kırsal KalkınmaTarım ÇevreÇatakIPARD
Şekil 20. TOB Proje veya Faaliyetlerinde Yer Alan Paydaşlar.
Ortak Proje (Bakanlıklar arası veya Üniversite veya STK)Uluslararası kuruluşSadece İşbirliği yapılan Kurum/Kuruluş/STKSadece veri ve bilgi temini yapılan
PROJE PAYDAŞLARI
Şekil 21. TOB Proje veya Faaliyetlerinin Kullandığı Bütçelerin Finansal Kaynağı.
KurumsalBakanlıklar arasıUluslararası
FİNANS KAYNAĞI
63
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
me alınmalıdır. Ayrıca, küresel projelerle uluslararası deneyimler artacağından, Türkiye’nin güncel toprak araştırma eğilimlerini izlemesi de kolaylaşmış olacaktır. Diğer bir bulgu ise, bakanlıklar arası proje sayısının 1 adetle sınırlı kalmasıdır; bu işbirliğinin geliştirilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Kuşkusuz ki, işbirli-ğinin artması bilgi paylaşımının artmasına, proje tekrarlamalarının azalmasına ve veri kalite ve miktarının artırılmasına önemli katkılar yapabilecektir.
5.1.9. Çalışma Düzeyi
Tamamlanmış veya yürütülen pro-je veya faaliyetlerin hangi düzey-lerde çalışıldığını göstermektedir. Projelerde çoğunlukla yerel ölçekte çalışıldığı görülmüştür (Şekil 22). Yerel çalışmalar her ne kadar ayrın-tılı bilgi üretse de, söz konusu ça-lışmalar arasında bilgi paylaşımını veri tabanı düzeyinde saptamak zor olacağından, ulusal çalışmaların bölgesel hatta olası ise havza boyu-tunda olması verilerin uyumluluğu açısından yarar taşıyacaktır.
5.1.10. Veri Yapısı ve Ölçek
Tamamlanmış ve yürütülen proje veya faaliyetler kapsamında üretilen verilerin ve çıktıların veri yapısı, tipi, formatı ve ölçeği burada ayrıntılarıyla tanımlanmıştır. Yapılan değerlendirmede sayısal veriye uygun veri kümelerinin baskın olduğu görülmesine rağmen, ayrıntılı bilgi içeren detaylı çalışmaların (ölçeği 1000-5000 arasında olan) daha az sayıda olduğu belirlenmiştir (Şekil 23). Tamamlanan ve yürütülen projelerin ülke boyutunda kapladığı alanların vektör formatında, başka bir tanımla haritalar biçiminde verilmesi anlaşıla-bilirliğini kolaylaştıracaktır. Ayrıca doküman ve rapor olarak sağlanmış verilerin hızlı süreçte toprak bilgi sistemine aktarımını sağlayacak formatlarla uyumlu bir hale getirilmesi önem taşımaktadır.
Şekil 23. TOB Proje ve Faaliyet Verilerinin Yapısı, Tipi, Formatı ve Ölçeği.
VERİ TİPİ / FORMATI ÖLÇEKVERİ YAPISI
Döküman/Rapor
(pdf,docvb)%21
Sayısal(Coğrafi
koordinatlı nokta, çizgi veya
alan verisi)%37Tablo
(SQL,Excel)%23
Basılı(Kağıt, Resim)
%19
Vektör(nokta, çizgi,
alan)shape/ncz/mif/
dwg%57
Raster(Grid veri)
GeoTiff/Tiff/Jpeg%43
Diğer%33
25000-100000250000-1000000
%27
5000-10000%20
1000-5000%20
Şekil 22. TOB Proje veya Faaliyetlerin Çalışma Alanı Düzeyleri.
ÇALIŞMA DÜZEYLERİ
Yerel (İl-İlçe-Köy) Bölgesel Ulusal Küresel-GEF
Proje Sayısı
64
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.1.11. Verinin Güncelliği ve İzlenmesi
Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin güncellenme ve izlenebilirlik durumu, tamamlanma, güncellenme ve güncellenme sıklığı durumlarına dair incelenmiştir (Şekil 24). Projelerin çoğunun tamam-landığı ve güncellendiği saptanmıştır. Güncellenme sıklığının ise genellikle 1 ile 5 yıl arasında değiştiği görülmüştür. Bu sık güncelleme aralığı veri zenginliği açısından olumlu olarak değerlendirilmiştir; ancak güncellenme bütçeleri ve gerekliliklerinin gözden geçirilmesi önem taşımaktadır. Bu incelemelerin yapıla-bilmesi için, projelerin mevcut toprak bilgi sistemlerine en kısa sürede entegre edilmesi gerekmektedir.
5.1.12. Verinin Kullanılabilirliği
Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetler kapsamında üretilen verilerin ve veri tabanlarına kimle-rin erişebildiği ve uygunluk durumu incelendiğinde, verilerin kurum içi ve kurum dışına eşit düzeyde açık oldukları belirlenmiştir (Şekil 25). Verilerin kullanım alanının geniş kitleye ulaşmasını sağlayacak bu paylaşım olumlu olarak değerlendi-rilmiştir. Bununla birlikte verilerin hangi düzeyde kullanıldığına bu ça-lışmada yer verilmemiştir.
Şekil 24. TOB Proje veya Faaliyet Verilerinin Güncellenme ve İzlenebilirlik Durumu.
TAMAMLANMA DURUMU GÜNCELLENME DURUMU GÜNCELLENME SIKLIĞI
%56%44
TAMAMLANMIŞ DEVAM EDİYOR GÜNCELLENMİYOR GÜNCELLENİYOR HER YIL ÜÇ-BEŞ YIL BEŞ-ON YIL
%79
%21%21
%72
%7
Şekil 25. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanım Düzeyi.
VERİLERİN KULLANMA DÜZEYİ
%43
%9
%48
KurumiçiKurumdışıUluslararası
65
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Bakanlığın proje veya faaliyetle-ri kapsamında üretilen verilerin ve veri tabanlarının kullanıma uygun-luk durumuna bakıldığında ise, yü-rütülen proje ve faaliyet verilerinin tamamının veya bir kısmının payla-şılmasının, verilerin kullanım yay-gınlığının artmasında bilhassa etkili olduğu belirlenmiştir (Şekil 26).
5.1.13. Proje Yararlanıcıları
Proje veya faaliyetler sonucu üre-tilen verilerin ve veri tabanlarının kimler tarafından kullanılmakta ol-duğu bilgisi bu bölüm kapsamında ele alınmıştır. Çiftçilerin %50 düze-yinde verilerden yararlandığı görül-müştür (Şekil 27). Ama bu düzeyin arttırılması için veri anlaşılırlığının arttırılması gerekmektedir. Örneğin elektriksel iletkenliği 4 dS/m olarak tanımlamak yerine, verinin “orta tuzlu” olarak vasıflandırılarak sunul-ması, verilerden çiftçilerin yararlan-ma oranını doğal olarak arttıracaktır. Ülke verilerinden % 20’sinin üzerin-de uluslararası kuruluşların ilgisi olduğu ve faydalandığı belirtilmiştir. Bu ilgi hâlihazırda çok düşük olan uluslararası proje sayısının arttırma olanağının yüksek olduğunu göstermektedir.
5.1.14. Sosyo-Ekonomik
Tamamlanmış ve yürütülen proje ve faaliyetlerin sosyo-ekonomik fayda-larının veya yararlarının neler oldu-ğu incelenmiş ve çiftçi, kalkınma ve gelir arttırıcı oranlarının neredeyse eşit olduğu görülmüştür (Şekil 28). Bununla birlikte, projelerin bütün-cüllüğü açısından her üç olguyu da içermesi, çiftçilerin projeleri sahip-lenme düzeyini arttırarak projelerin başarı düzeyini olumlu yönde etkile-yebilecektir.
Şekil 27. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerden Yararlanan Oluşum-ların Türü.
PROJE YARARLANICILARI
Kurumlar/Kuruluşlar/STK/ÜniversitelerÇiftçilerUluslararası Kuruluşlar
Şekil 28. TOB Proje ve Faaliyetlerinin Sosyo-Ekonomik Faydaları ve Yararları.
Çiftçi YararıKalkınmaGelir
PROJELERİN SOSYO-EKONOMİK FAYDALARI
Şekil 26. TOB Proje veya Faaliyetleri Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanıma Uygunluk Durumu.
AçıkSınırlıKapalı
VERİLERİN KULLANIMA UYGUNLUĞU
%71 %71
%0
66
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.1.15. Ana Çıktıları
Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin ana sonuçlarının yansıtıldığı sayısal veya basılı (kat-man, harita vb.) çıktıları ile çizelge (SQL, Excel vb.) veya dokümanların (ara/sonuç raporu vb) adları ve bilgileri bu başlık altında işlenmiştir.
Projelerin önemli bölümünün farklı ölçeklerde vektörel haritalar içerdiği ortaya konmuştur. Örneğin ülke çapında 1/5000 ölçekte “Tarımsal Uygunluk Haritası” ve 1/5000 ölçekte “Potansiyel Kullanım Haritası” çık-tılarının mevcut olduğu belirtilmiştir. Bundan başka sularda tarımsal kaynaklı kirliliğin tespit edilmesi ve izlenmesi amacıyla yapılan analizler sonucu elde edilen nitrat, toplam azot, ortofosfat, toplam fosfor, pH, sıcaklık vb. veriler ile su kütlesi bazında nitrata hassas bölgeler haritası yararlanılabilir haldedir (Ek-1).
5.1.16. Önerilen Politika ve Araçlar
Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin sonucunda önerilen politika ve araçların belirtilmesi araştırılan diğer bir bilgi kalemini oluşturmuştur. Bu kapsamda toprak etüt ve haritalama çalışmalarının tek bir kurumun bünyesinde yapılması dile getirilerek güncellemelerin sürekliliği üzerinde durulmuştur. Katılımcılar ulusal ölçekte arazi kullanım planlaması faaliyetlerinin bir an önce başlatılması üzerinde dur-muşlardır; başlangıç olarak bir hedef olarak belirlenmesini istemişlerdir.
Toprak organik maddesine önem veren katılımcılar, anız yakmanın halen sorun oluşturduğunu ve anız ya-kımın özel izinlere bağlanmasını önermişlerdir.
Erozyon konusunda bitkisel ve yapısal korunma önlemlerin acilen alınması gerektiğini dile getiren uzman-lar, arazi özelliklerinin arazi kullanımında yeterli ölçülerde dikkate alınmadığını belirtmişlerdir (Örn., %20 eğimli bir arazide tarım yapılması vb.). Ayrıca, nitrata hassas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uygulanacak tedbirlerin desteklenmesinin önemini belirtmişlerdir.
Uzmanlar ülkede geniş alanlarda uygulanan nadas ve ekilmeyen tarım alanlarının üretime kazandırılmasını önermişlerdir. Aynı zamanda, bilinçli çiftçi eğitimleri ile beraber ürün desenine uygun tarımsal teknoloji, kooperatif ve ürün borsalarının yaygınlaştırılmasının sosyo-ekonomik açıdan önemli olduğunu belirtmiş-lerdir. Bu öneriler doğrultusunda, 10 farklı KTP STY Göstergeleri konusunda bilgi sahibi olan katılımcılar, KTP STY programında açık bir biçimde yer almayan sosyo-ekonomik göstergelerin ülke özelinde yapılacak çalışmalarla ortaya konulması zarureti üzerinde durmuşlardır (Ek-1). Bu nedenle hedeflenen kurumlar/birimler arası işbirliği çerçevesinde sosyo-ekonomik göstergelerin belirlenerek KTP STY yaklaşımına bir şekilde eklenilmesi düşünülebilir.
5.1.17. Açıklama (Ek)
STY Ek-1 Çizelge 5’deki alanlarla ilgili Açıklama (Ek) bilgilerine yazılması gerekenler veya varsa, başka eklenmesi gereken konuların, açıklamaların veya önerilerin bu bölümde eksiksiz belirtilmesi istenmiştir.
5.1.18 TOB5 (GTHB) Stratejik Plan Amaç-Hedefler Karşılığı
5018 Sayılı Kanun gereği Kamu idareleri; kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde stratejik planlar hazırlamaktadır. Bakanlığımız çalışmalarının ve Türk tarımının gelecek beş yılına yön verecek olan 2018-2022 Dönemi Stratejik Planı bu planların hazırlanmasında esas unsurlardan biri olan katılımcılık anlayışıyla tüm iç ve dış paydaşların katkıları alınarak hazırlanmıştır.
5 GTHB 703 sayılı KHK ile kapatılmış ve 10 Temmuz 2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 410. Maddesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) kurulmuştur.
67
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Stratejik planda tarım; bütün dünyada ve Türkiye’de rekabete dayalı stratejik bir sektör olarak kabul edil-miştir. Türkiye coğrafi konum olarak zengin bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Sürdürülebilir tarımsal üretim ile gıda güvencesini sağlamak, çiftçilerin refah düzeyini artırmak, küresel rekabette daha fazla söz sahibi ol-mak, gelecek kuşaklar için daha yaşanabilir bir ülke bırakmak için “Milli Tarım Projesi” hayata geçirilmiştir. Milli Tarım Projesi, “Havza Bazlı Destekleme Modeli” ve “Hayvancılıkta Yerli Üretimi Destekleme Modeli” olmak üzere iki ana başlıktan oluşmaktadır. Proje ile iklim değişiklikleri takip edilerek buna göre tarımsal politikaların belirlenmesi planlanmıştır. Toprak ve su kaynaklarımızı koruyarak sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla havza ve ürün temelli gübreleme ve kimyasal ilaç rehberi ile bitki su tüketim rehberleri hazırlanmış olup, bu yolla gereksiz gübre ve ilaç kullanımının önüne geçileceği gibi, etkin su kullanımı amaçlanmıştır.
Bakanlığımız birimlerince tamamlanmış ve yürütülen proje ve faaliyetlerin Bakanlığımız Stratejik Plan açı-sından değerlendirilmesi yapılmış ve Çizelge 2 “Amaç” ve “Hedef ” sütunları altında ayrıntılarıyla belirtil-miştir.
Çizelge 2. GTHB (TOB ) Stratejik Plan Amaç ve Hedefleri.
AMAÇ HEDEF
1.1 Tarımsal Üretim ve Arz Güvencesi
H1.1 Tarımsal ürünlerde arz güvencesini sağlamakH1.2 Rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörü için politikalar geliştirmek ve uygun politika araçlarını belirlemekH1.3 Uluslararası alanda daha etkin bir şekilde yer almak ve uluslararası örgütlerin karar süreçlerine dâhil olmakH1.4 Üreticilere ve tüketicilere yönelik eğitim stratejileri ve danışmanlık sistemi geliştirmek
1.2 Gıda Güvenirliği
H2.1 Gıda ve yem güvenilirliğine yönelik gerçekleştirilen resmi kontrol hizmetlerinin etkinliğini artırmakH2.2 Gıda güvenilirliğine ilişkin doğru ve güncel bilgi sunmak, okullarda gıda güvenilirliğine yönelik uygulamaları geliştirmek
1.4 Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma
H4.1 Kırsalda gelir ve istihdam olanaklarını artırmak ve kırsal ekonomiyi çeşitlendirmekH4.2 Sürdürülebilir tarımsal üretimi sağlamak için; küçük ve parçalı tarım arazilerini toplulaştırmak ve arazi kullanım planlaması yapmakH4.3 Toprak ve su kaynaklarının korunmasını ve verimli kullanılmasını sağlamak
1.6 Araştırma – Geliştirme
H6.1 Tarımsal iç ve dış pazar talepleri doğrultusunda yeni çeşit, ırk, metot ve teknoloji geliştirmekH6.2 Genetik kaynakları ve biyolojik çeşitliliği korumak, sürdürülebilir kullanımını sağlamakH6.3 Ulusal ve uluslararası kuruluşlarla Ar-Ge işbirliğini geliştirmekH6.4 İklim değişikliğinin tarım sistemleri üzerine olası etkilerini ölçmek ve tedbir almaya yönelik öneriler geliştirmeH6.5 Ar -Ge sonuçlarının uygulamaya aktarılmasını sağlamak
1.7 Kurumsal Kapasite
H7.1 Bakanlık bünyesindeki birimlerin bilişim altyapısını iyileştirmek/geliştirmekH7.2 Tarımda doğru bilginin kaynağı olmak için yazılım uygulamaları ve sistemleri geliştirmekH7.3 Bakanlık bilgi varlıklarını, Bilgi Güvenliği Standartlarına uygun şekilde yönetmekH7.4 Çalışanların verimliliğini ve üretkenliğini artırmak, iş süreçlerine yönelik standartları belirlemekH7.5 Kurumsal yönetim sistemini etkin bir hale getirmek, Bakanlık çalışanlarının nitelik olarak gelişimini sağlamak ve kurumsal aidiyeti artırmakH7.6 Kurumun fiziki altyapısını iyileştirme
68
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.2 Bakanlığımızdaki Toprak Verileri ve Veri Tabanlarının Tarım Bilgi Sistemi (TBS) İçindeki Yapısı, Kullanımı ve Tek Bir Toprak Bilgi Sistemi Altında Toplanması ve Yönetiminin Sağlanması İçin Mevcut Durum Analizi
Ülkemizde toprak ve arazi konularında farklı bakanlıklarda çeşitli amaçlar ile çalışmalar, projeler ve faaliyet-ler yürütülmektedir. Bu çalışmaların kapsamı ve detayları, üretilen verilerin niteliği, veri tabanlarında tutul-ma durumları gibi konularda kuruluşlar arasındaki koordinasyon ve işbirliği yetersizliği nedenleri ile çoğu zaman yeterli bilgiye ulaşmak bir başka zorluğu oluşturmaktadır. Ayrıca üretilen veya kullanılan verilerin neler olduğu ve veri tabanlarında tutulma durumları hakkında yeterince bilgi sahibi olunamamaktadır. Bu verilerin belirlenen ulusal veya uluslararası standartlara uygun üretilme durumları ile kullanıcıların kulla-nımına sunulabilme ve servis edilebilirlikleri konularında yeterince bilgiye sahip olunmadığı görülmüştür
Kurumlar arasındaki bu duruma benzer sıkıntılar Bakanlığımızın kendi birimleri arasında da yaşanmakta-dır. Bakanlıklar arası ortak yürütülen proje sayısının yetersiz olması kaynakların kullanımındaki sorunları ortaya koyan bir bulgu olmuştur (Şekil 20). Türkiye’de arazi ve toprak verilerinin toplanması, tanımlanması, yönetilmesi ve kullanıcıların kullanımına sunulması ile ilgili olarak lider kurum olan Bakanlığımızda da farklı Genel Müdürlüklerde ve Daire Başkanlıklarında toprak verileri üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bazı birimler ise ihtiyaçları olan toprak verilerini üreten birimlerden temin etmeye çalışan sadece veri kullanı-cılarıdır. Bu çalışma kapsamında aşağıdaki ana sorunlara yönelik tanımlamalar, açıklamalar, mevcut durum ve analizler yapılarak, buna göre ihtiyaçlar ve çözümlerin ortaya konulması düşünülmektedir:
• Toprak verilerini üreten ve kullanan birimler hangileridir?• Üretilen toprak verileri nelerdir?• Farklı birimlerce üretilen toprak verilerine ihtiyaç duyan veya kullanan birimler hangileridir?• Birimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerinin kapsamı, düzeyi ve türleri nelerdir?• Birimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerine ulaşılabilme durumları nedir?• Üretilen toprak verilerinin kalite ve standartları (ulusal ve uluslararası) var mıdır?• Üretilen toprak verilerinin sayısal, basılı, tablo ve doküman formatındaki çıktıları nelerdir?• Üretilen toprak verilerine veya veri tabanlarına ulaşabilme ve kullanabilme durumları nasıldır?• Üretilen toprak verileri ve veri tabanları sayısal ortamda veya bir servis sağlayıcı (WEB servis)
tarafından kullanıma sunulmakta mıdır?• TBS içinde tüm toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini kapsayan bir Bilgi Sistemi var
mıdır?• Farklı toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini ortak bir sistemde “Toprak Bilgi Siste-
minde” toplamak mümkün müdür?• TBS içinde tek bir Toprak Bilgi Sistemi Modülü üzerinden yönetmek mümkün müdür?• Bakanlığımızdaki mevcut toprak verilerinin kalite kontrollerinin yapılması ve kullanıma uygun-
luklarının belirlenmesi, standartlara uygun olarak veri tabanlarının oluşturularak uyumlaştırıl-ması sonucu tek bir toprak bilgi sistemi altında yönetiminin sağlanması ve diğer kurum veya kuruluşlarca üretilen toprak verilerinin de aynı süreçlerden geçirilerek toprak bilgi sistemine bü-tünleştirilmesinin sağlanması için yapılması gerekenler nelerdir?
• Gün geçtikçe ölçülmesi ve tanımlanması daha çok istenen “Toprak Ekosistem Hizmetlerini” ta-nımlayacak veri kümeleri ve ölçümleri var olan veya yeni kurulacak sistemlere nasıl dâhil edile-bilecektir?
• Sosyo-ekonomik analiz yapacak araştırmacılar toprak verilerini sayısaldan çok kategorik kullana-cağı için buna uygun veri kümeleri nasıl oluşturulabilecektir?
69
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.2.1 Tarım Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS)’nde Yer Alan Toprak Veri Tabanları Modülleri-Portalları
Bakanlık içinde arazi ve toprak ile ilgili verilerin toplandığı ve kullanıldığı Tarım Bilgi Sistemi kapsamında birçok veri tabanı ve modülü bulunmaktadır. Burada özellikle, doğrudan toprak ve arazi ile ilgili veri üreten ve kullananlar ele alınmıştır. Bu kapsamda, başta TRGM, TAGEM, BÜGEM ve TMO tarafından yürütülen çalışmalar ve veri tabanları modülleri/portalları incelenmiştir (Şekil 29).
5.2.1.1 Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM)
Bakanlığımızda TRGM sorumluluğunda Toprak Veri tabanları kapsamında geliştirilmiş ve geliştirilmesi de-vam etmekte olan veya toprak verisi kullanan veri tabanları modülleri bulunmaktadır. Bu modüller sırasıyla aşağıda kısa açıklamalarla birlikte verilmiştir.
Şekil 29. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Arazi ve Toprak Bilgisinin Yer Aldığı Modüller.
70
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.2.1.1.1 Tarım Arazileri Değerlendirme Bilgi Sistemi (TAD PORTAL)
TAD PORTALI Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı tarafından 5403 sayılı kanun kapsamında yürütülmekte olan tarım dışı ve tarımsal yapı kullanım izni verilmesine yönelik tüm iş akış süreçlerinin be-lirlenmesi ve işlemlerin merkezi web tabanlı yapıda bir uygulama ile yürütülmesi amacıyla kullanılmaktadır (Şekil 30). Toprak Etüt ve Haritalama (TEH) ve Nitrat Bilgi Sistemi (NİBİS) Modülleri bu portalın içinden yönetilmektedir.
• TarımsalYapı-TarımDışıKullanımİzniTalepveDeğerlendirmeSüreçleri• Arazi/AKKSınıfTespitiTalepveDeğerlendirmeSüreçleri• İtirazDeğerlendirme,Raporlama,KontrolveOnaySüreçleri• AraziEtütİşlemleri,Raporlama,KontrolveOnaySüreçleri• MahkemeTalepliAraziEtütİşlemleriveRaporlama• ToprakKorumaKurulİşlemleri• CoğrafiTemelliSorgulamalar• VeriYüklemeveGörüntüleme• İstatistikler• Arşivleme• KullanıcıveYetkiYönetimi
Süreçler ve Karar-Destek Yapısı (TAD)
Başvuru Sorgulama
Harita
Yazışmalar
Veri / Dosya Yükle
Başvuru Genel BilgileriBaşvuru Sorgulama
Talep Sahibi Bilgileri (Gerçek Kişi)Harita
Vekalet BilgileriArazi Etüt Fotoğrafları
Talep ParselleriEtüt Bilgileri
Değerlendirme EkibiArazi Çalışma Sonuçları
Arazi Etüt İşlemleri (5403)Genel Durum
Arazi Etüt İşlemleri (3083)Arazi Bilgileri
Etüde Göre İzinlendirme DurumuBütünlük Kontrolleri
Toprak Koruma Kurul KararıSonuç ve Öneriler
Genel Müdürlük GörüşüRapor
BaşvuruSonucu Değerlendirme Ekranına Dön
Şekil 30. Tarım Arazileri Değerlendirme Sistemi Süreçleri ve Karar-Destek Yapısı.
• KontrolTeşkilatınınOluşturulması• YükleniciÇalışanlarınınveAnalizLaboratuvarınınBelirlenmesiveOnaylanması• ProjeveToprakEtütSınırlarınınBelirlenmesiveOnaylanması• BüroÇalışmaları• AraziÇalışmaları• SonBüroÇalışmaları• ToprakPuanıveAraziKullanımPlanması• Onayİşlemleri
Toprak Etüt ve Haritalama (TEH)
Şekil 31. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi Süreçleri.
Kontrol Mühendisi
Atama
YükleniciToprakEtüt Sorumlusu Tanımlama ve
Kontrolü
Toprak Analiz Laboratuvarı ve Sorumlusu Tanımlama ve
Kontrolü
Proje Sınırlarının
Belirlenmesi
ToprakEtüt Sınırlarının
Belirlenmesi
Büro Çalışmalarıve Tatbikat Proje
Kontrolü
Arazi Çalışmaları
Son BüroÇalışmaları
Toprak Puanı veArazi Kullanım
PlanlamasıOnay İşlemleri
71
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi (TEH PORTAL);
TAD Portalı üzerinden yönetilen TEH Modülü, arazi toplulaştırma projeleri kapsamında yürütülen toprak etüt projeleri ile arazinin toprak sınıfı ve özelliklerinin belirlenmesi ile birlikte arazi kullanım planlamaları-nın süreç, denetim ve yönetimine yönelik işlemlerin yürütüldüğü web tabanlı bir otomasyondur (Şekil 31).
Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi ülke genelinde toprak veri tabanı, toprak puanlaması, arazi kullanım planlaması, tarım arazilerinin toprak etüt süreçleri ve toprak laboratuvar analiz verilerinin depolandığı ve yönetildiği ekrandır (Şekil 32). Bu ekran toprak veri tabanının güncel tutulmasını sağlamaktadır. Sistemin, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı yolu ile toprak verimliliğinin artırılması ve gıda güvenliğinin sağlanması mücadele ve uyum, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi, biyoçeşitliliğin korunması konu-larında yürütülecek çalışmalar için gerekli kalite ve miktarda güncel toprak verisini içermesi gerekmektedir.
Nitrat Bilgi Sistemi (NİBİS PORTAL)
TAD Portalı üzerinden yönetilen NİBİS Modülü, Bakanlığımız Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Ko-ruma Daire Başkanlığı tarafından, tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan su kirliliği izleme çalışmalarında kullanılmak üzere hazırlanan veri toplama, izleme, haritalama, değerlendirme ve raporlama uygulamasıdır.
NİBİS uygulaması - Aralık 2016 tarihinden beri kullanılmaktadır; tarımsal kaynaklı nitratın suda neden ol-duğu kirlenmenin tespit edilebilmesi, kirliliğin izlenebilmesi, toplanan verilerin değerlendirilmesi ve harita üzerinde gösterilmesi, sonuçların raporlanması ve istatiksel olarak sunulmasının sağlandığı bir coğrafi bilgi sistemidir.
5.2.1.1.2 Toprak Bitki ve Sulama Suyu Analiz Laboratuvar Kayıt Sistemi (LABBİS)
LABBİS; Bakanlığımız Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı tarafından laboratuvar başvuru-larının, denetimlerinin, numune kayıt ve takip, gübre tavsiyesinin ve analizlerin veri tabanına işlendiği bir modüldür.
Şekil 32. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi.
TOPRAK ETÜT ve HARİTALAMA
Proje Alan Sınırı (Toprak Etüt)
Arazi ToplulaştırmaProje Alanı
Arazi Sorgu
Profil ve Sonda Noktaları
Gözlem ve Analiz Verileri
Toprak Etüt Raporu ve Haritalar
Son BüroÇalışmaları
ToprakVeritabanı
Ön Büro Çalışmaları
Arazi Çalışması
72
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.2.1.1.3 Tarım Arazileri Yönetim TAY Portalı -Miras ve İntikal Takip Sistemi
Bakanlığımız Arazi Yönetimi Daire Başkanlığı tarafından tarım arazilerinin intikal takibinin yapılıp, takibe muris eklendiği, T.C kimlik numarası ile arazi sorgulaması yapılan, Yeter Gelirli Arazi Büyüklüğü (YGAB) hesaplama ve Tarım Arazileri Yönetimi Sistemi (TAYSİS) satış işlemlerini bünyesinde barındıran, PTT bil-dirim kontrolünün yapılabildiği bir modüldür.
5.2.1.1.4 Coğrafi Bilgi Sistemleri İşlemleri Modülü (CBS)
5.2.1.1.4.1 Tarım Parselleri CBS İşlemleri Modülü (CBS)
Bakanlığımız Entegre İdare ve Kontrol Sistemleri Daire Başkanlığı tarafından 32,5 milyon tarım parselinde yürütülmekte olan CBS altlığı içerisinde, ürünlerin yerleri, parsel, kullanıcı ve malik bilgileri (online kadast-ro verisi) yer almaktadır. Tüm TBS modülleri verilerinin de işlendiği mekânsal bir yapı bulunmaktadır. Bu portalda desteklemelerde bir veri altlığı olarak kullanılan Büyük Toprak Grubu (BTG) haritaları ve verileri (AKK, derinlik vb), Sorunlu Tarım Alanları (STATİP) verileri (Arazi sınıfları, Mutlak, Marjinal, Özel ürün gibi), Toprak Organik Karbon Katmanı (SOC), Yükseklik ve Eğim verileri, Uydu ve Hava fotoğrafları gibi veriler yer almaktadır. Tarım parselleri CBS işlemleri modülü 2013 yılından beri kullanıma açıktır.
5.2.1.1.4.2 Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) İşlemleri Modülü
Bakanlığımız Tarımsal Desteklemeler Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 27 Mayıs 2014 tarihinde “Çiftçi Kayıt Sistemi Yönetmeliği” kapsamında Gerçek ve Tüzel kişilerin bitkisel üretim faaliyetlerinin kayıt altına alındığı, desteklemeye tabi bitkisel üretimin takip edildiği ve istatistiklerinin tutulduğu bir modüldür ve 2014 yılından beri kullanılmaktadır.
5.2.1.2 Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM)
TAGEM “Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi”;
Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) işbirliği ile 2012-2015 yılları arasında FAO Türkiye Ortaklık Programı (FTPP I) kapsamın-da “Ülkesel Coğrafi Toprak Verimliliği ve Organik Karbon (TOK) Bilgi Yönetim Sistemi (UTF/TUR/057/TUR) Projesi” çalışmaları yürütülmüştür. Bu kapsamda Enstitü bünyesinde yararlanıcıların kullanımına açık bir toprak bilgi sistemi oluşturma çalışmaları tamamlanmıştır.
“Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi” adı ile kurulan bu sistem (http://85.25.185.76 /tgskmae/starter.aspx) Web tabanlı ArcGIS Web Server olup, sistem Adobe Flex, JavaScript, Java ve. NET ortamları ile uyumlu çalışmak-tadır. Kullanıcıların sistemden yararlanması Enstitü web sayfası üzerinden sisteme kayıt şeklinde planlan-mıştır. Sistemin teknik kurulumu tamamlanmıştır. İlgili tüm altlıklar (uydu haritası, ESRI yol altlığı, open street map, ESRI fiziki, ESRI Topo vb.) yüklenmiş ve aktif olup, toprak verisi yükleme çalışmaları devam etmektedir. Projelendirme aşamasında, Enstitü ’de kurulmuş olan “Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi”nin Bakan-lık TBS ile entegre edilerek hizmet vermesi planlanmıştır.
5.2.1.3 Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM)
5.2.1.3.1 Tarım Havzaları (TH)
2009 yılında uygulamaya başlanılan Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli (TTHDM) uy-gulamaya konulmuştur. Bu model ile iklim, arazi, toprak, coğrafi koşullar vb. bakımından 30 farklı havzaya
73
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
ayrılan, daha sonra da, ilçe idari sınırları dikkate alınarak 941 alt havza bazında tarım alanlarında üretim planlaması amaçlanmıştır. Bu model aracılığıyla Bakanlık havza temelli ürün destek stratejisini belirlemek-tedir.
5.2.1.3.2 Organik Tarım Bilgi Sistemi (OTBİS)
OTBİS Modülü Bakanlığımız İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı tarafından hazır-lanan “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” kapsamında organik tarım yapan müteşebbis arazi, ürün, hayvansal üretim, su ürünleri üretimi ve sertifika bilgilerinin bulunduğu Bakanlıkça oluşturulan veri tabanının yer aldığı bir modüldür.
5.2.2 Tarım Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Modüller ve Toprak Verisini Kullanan Birimler
TBS içerisinde 45 modül bulunmaktadır ve temel dayanağı olan arazi ve toprağa ilişkin verilere dayalı olarak düşünülen UTBS bu modüllere temel altlıkları kolaylıkla oluşturabilecektir. Hâlihazırda bu altlıkları kulla-narak arazi ve toprak verileri üreten ve kullanan modüller aşağıda verilmiştir (Çizelge 3).
74
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Çizelge 3. Bakanlık Modüllerini Kullanan Birimler.
VERİ PORTALI VE BİLGİ SİSTEMLERİNİ KULLANAN BAKANLIK BİRİMLERİ
VERİ PORTALI VE BİLGİ SİSTEMİ
1. T
AD P
ORTA
L
1.1
TEH
MOD
ÜLÜ
1.2
AK
UP
MO
DÜ
LÜ
1.3
NİB
BİS
MO
DÜ
LÜ
2. L
ABBİ
S
3. T
AY P
ORTA
LI (g
elişt
irilm
ekte
)
4. T
DİO
SB P
ORTA
L (g
elişt
irilm
ekte
)
5. T
İKAS
POR
TAL
6. T
VK P
ORTA
LI
7. C
BS P
ORTA
LI
8. T
AGEM
-UTB
S - U
lusa
l Top
rak
Bilg
i Sist
emi
9. T
HBİ
S - T
arım
Hav
zala
rı
10. O
TBİS
- O
rgan
ik T
arım
Kon
trol
Ve S
ertif
ikas
. Sis.
11. H
AŞH
AŞ P
ORTA
LI -
Haş
Haş
Bilg
i Sist
emi
TRGM
Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı
Entegre İdare Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı
Tarım Arazileri Yönetimi Daire Başkanlığı
Tarıma Dayalı Organize Sanayi Bölgeleri Daire BaşkanlığıTarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire BaşkanlığıArazi Toplulaştırma ve Tarla içi Geliştirme Hizmetleri Daire Başk.
Desteklemeler Daire Başkanlığı
TAGEM
Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Daire Başkanlığı
BÜGEM
Tarım Havzaları Daire Başkanlığı
İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı
TMO
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
TAŞRA TEŞKİLATI
Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri
E-devlet kullanıcıları (vatandaş)
75
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
5.2.3. Bakanlık TARBİL-TBS Sistem Mimarisi, Modüller Arası Veri Paylaşımı, Veri Akışı Durumu ve Süreçleri
Sistemin bütünü servis tabanlıdır ve farklı uygulamalar tek bir sistem, veri tabanı ve veri kaynağından bes-lenmektedir. Servis yapısı içsel bir yapı şeklinde tasarlanmıştır ve dışa açılan ek bir servise sahiptir. Diğer bir deyişle, içerdeki uygulamalarda kullanılan servisler fiziksel ve kavramsal anlamda ortak kullanım için tertiplenmiş olan OGC’nin (Open Geospatial Consortium) standartlarına uygun bir İnternet Harita Servisi (WMS -Web Map Service ) – İnternet Detay Servisi (WFS-Web Feature Service) ile verinin yetki yönetimi için bir süreç uygulanarak yönetilmektedir.
Sistemin merkez harita sunucusu - bir grup sunucu aynı işlevi gören tek bir sunucu olarak davranmaktadır - WMS-WFS servislerini yayınlamaktadır. Bunlar hem bakanlık içi bu dokümanda bahsedilen uygulama yazılımlarının Client (WEB) istemcilerine cevap vermekte hem de dış kurumlara servis sağlamaktadır (Şe-kil 33).
5.2.4 Kurum Dışına Toprak Verilerinin Servis EdilmesiToprak Verileri (TAD Portalı vb.) kurum dışı olarak E- Devlet aracılığıyla diğer kurumlar, kuruluşlar ve kullanıcılara hizmet vermektedir. Bunun yanında dış paydaşlar (kurum ve kuruluşlar vb.) için WMS-WFS servisleri (TAD, BTG, CBS vb.) yayınlanmakta ve yapılan ikili protokollere göre bu süreçler yönetilmektedir. Aynı zamanda diğer kurumlardan da WMS-WFS servisleri (online kadastro, mernis vb) ile dışardan sisteme veri girişi sağlanmaktadır (Şekil 33).
Şekil 33. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) Sistem Mimarisi ve Veri Akışı.
WMS-İnternet Harita Servisi (Web Map Service) WFS-İnternet Detay Servisi (Web Feature Service)
WMS/WFS Servis Edilmiyor (Offline)
GEOSERVERCoğrafi Veri Depolama Birimi
VERİTABANI(DATABASE)Veri Depolama Birimi
WMS/WFS Servis Ediliyor (Online)WMSWFS
76
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
77
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
IV. BÖLÜM
78
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
79
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
6. SONUÇ ve ÖNERİLER
FAO Türkiye Temsilciliği ve TOB tarafından yürütülen, Türkiye’de “FAO Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsa-mında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” açılış çalıştayı 20 Haziran 2018 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştay, proje programı kapsamında, küresel tarım ve gıda güvenliği hassasiyetleri ile eşgüdümsel bir biçimde, Güncel “Dünya Toprak Sözleşmesi” çerçevesinde “STY” ilke ve uygulamalarını tanıtmak ve farkındalığını artırmayı amaçlamıştır; sonrasında ulaşılan sonuç ve öneriler aşağıda verilmiş-tir.
1. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB), iklim değişikliği ve arazi bozulması tehdidi altındaki tarım ve orman ekosistemleri ve bağlantılı birçok destekleyici, tedarik-edici, düzenleyici ve kültürel ekosistem hizmetle-rinin – hem ulusal ölçekte yönetilmesinden hem de her türlü küresel ve bölgesel program ve sözleşme-lerin izlenilmesi ve uyum çalışmalarının gerçekleştirilmesinden doğrudan sorumlu kuruluştur. Dolayı-sıyla, TOB, tarım ve orman ekosistem hizmetleri ile ilgili her türlü konunun ilk irtibat noktası ve çözüm merkezi olmakla resmen yükümlüdür. TOB, başta toprak olmak üzere, doğal kaynakların etüt edilmesi, tanımlanması, haritalanması, veri tabanlarının oluşturulması ve bilgi sistemleri içinde çok disiplinli kul-lanıcı ve uygulayıcılara hizmet sunma ve üretme için, görev ve sorumlulukları olan ana kuruluşlardan birisidir.
2. Unutmamak gerekir ki, gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için, toprak ekosistem hizmetlerinin devamı ve sürdürülebilir doğal bir kaynak yönetimi açısından gerekli faaliyetlerin kapsamı yalnızca TOB görev ve yetkileri ile sınırlı değildir. Doğrudan ve dolaylı alakadar tüm kurumlarımızla, çözümsel bir yaklaşımla, daha geniş ve etkin işbirliği içerisinde, kapasitelerin birleştirilmesi, güçlendirilmesi, sürdürülebilir kılın-ması ve uygun/ortak bir sistem içerisinde bu görev ve yetkilerin bölünmez bir bütün olarak kullanılması gerekmektedir.
3. TOB, ülke bazında toprak bilgi teknolojilerinin planlanması ve yönetilmesi üzerinde farklı Kurum/Ku-ruluşlar ve Üniversiteler ile kapsamlı bir idari ve teknik işbirliğinin ortaya konulması mesuliyetindedir. Netice itibariyle, “ulusal bir toprak bilgi sistemi stratejisi” ve “eylem planı” ile birlikte, küresel ve ulus-lar-arası ihtiyaçları da karşılayabilecek, kapsamlı bir toprak bilgi teknolojileri politikası oluşturmak ve hayata geçirmek zorunluluğu ortadadır.
4. KTP toplumsal ve teknik gündemi, tarım istatistikleri ve güven altına alınmış gıda üretimi bağlantı-lı, özellikle, “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır. STY’ne aktif katkı verebilecek sürekli ve gerçek zamanlı toprak verisi toplayan, hizmet sunarken topladığı veriyi sü-rekli arttıran, irdeleyen ve çözümleyen etkin bir “Ulusal Toprak Bilgi Sistemi” (UTBS) kurulması, KTP hedeflerinin ülkeler ölçeğinde geliştirilmesi ve gerçekleştirilmesi sürecine örnek ve önemli bir katkı ma-hiyetinde olacaktır.
5. Doğrusu, KTP çerçevesinde, uluslararası ve ulusal temelli mevcut ve elverişli toprak veri kaynakları ile bütünleştirilerek oluşturulması düşünülen UTBS, hem ülke SAY/STY ihtiyaçlarına yeterince cevap vere-bilmeli hem de iklim değişikliği, çölleşme ve biyoçeşitlilik gibi küresel program ve sözleşmelerin gerek-tirdiği toprak veri ve bilgisini sağlayabilmelidir. Bu mealde,
a. Kurulacak olan UTBS’nin yapısı içerisinde, KTP’nın temel hedeflerinden biri olan Küresel Toprak Bilgi Sistemi (GLOSIS) ile bütünleşilmelidir ve Paydaşlığın çalışmalarının yakından takibine devam edilmelidir. Her ne kadar Bakanlık tarafından KTP faaliyetleri kuruluşundan bu yana yakından takip edilmekte ise de, bundan sonraki süreçte ulusal düzeyde ilgili kurumlar ile işbirliği içerisinde daha fazla katılımcı ve paylaşımcı bir yaklaşım izlenmesi KTP hedeflerinin ülkemizde başarılabilmesi açı-sından oldukça yararlı olacaktır.
80
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
b. Paydaşlığın beş temel eylem hedefinin 1) STY’nin desteklenmesi, 2) farkındalığın oluşturulması, 3) toprak araştırmalarının teşvik edilmesi, 4) veri kalite ve miktarının artırılması, yöntem ve ölçümle-rin uyumlaştırılması ülkemiz eylem hedefleri olarak da dikkate alınması oldukça önemlidir. Ulusal bir toprak bilgi sisteminin (UTBS) kurulmasında KTP INSII ve GLOSOLAN çalışma grupları tara-fından geliştirilen metodolojiler/yöntembilimler mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
c. KTP “Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu”nda yer verilen küresel toprak kaynakları üzerin-deki tehditler, ülkemizde de özellikle tarım topraklarında belirli derecelerde sorun oluşturmaktadır. “Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi” ve “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri” bü-yük ölçüde Paydaşlığın politika araçlarını oluşturmaktadırlar; Dünyada son 30 yılda STY konusun-daki politika ve diğer gelişmeleri içeren bu kaynaklardaki çıktıların, Bakanlık mevcut çalışmaları ile eşleştirilmesi oldukça yararlı olacaktır. Bu konuda gerekli farkındalık oluşturulmalı ve boşluk analizleri ile STY/SAY’i doğrudan ilgilendiren politika ve uygulama eksiklikleri belirlenmelidir.
6. Özellikle ülkesel ölçekteki bir toprak bilgi sistemi, tarımsal ekosistem hizmetleri için zaruri güncel top-rak veri ihtiyaçlarını karşılama kabiliyetinde olmalıdır. Öyle ki bu sistem, gıda destek hizmetleri odaklı toprak ekosistem fonksiyonlarını ve bağlantısal konuları, üreticiden – tüketiciye olduğu kadar, bilimsel, mesleksel, meslekler-arası, ekonomik ve sosyal/toplumsal gereksinimlere de konu olacak biçimde, or-taya koyabilecek çok amaçlı ve nitelikli veri üretebilmelidir.
7. TRGM eşgüdümünde TARBİL faaliyetleri kapsamında tarımsal veri ve bilgi işlem süreçlerinin bütün-leştirilmesine yönelik ülke içi bir alt-yapı hâlihazırda kuruludur ve belirli ölçülerde SAY/STY projele-rine destek vermektedir. Ancak, doğal kaynaklar yönetiminde ortaya çıkan yeni teknik ve toplumsal gündem ile aynı düzeyde ilerleyebilmesi için, mevcut alt-yapının, çok paydaşlı toprak veri ve bilgi tek-nolojileri destekli merkezi bir UTBS ile güçlendirilmesi ve güncellenmesi ihtiyacı vardır.
8. TOB/TRGM tarafından reform nitelikli farklı uygulama projeleri dâhilinde gerçekleştirilen “Toprak Etüt ve Haritalama” (TEH) çalışmalarından elde edilen toprak verileri, TARBİL/TEH ve TARBİL/TAD işletim ünitelerini belirli oranlarda beslemektedir. Öte yandan, uzun vadeli deneyimlere ve eğitimlere dayalı TEH veri toplama, tanımlama ve sınıflandırma çabalarının bir veri toplama stratejisi veya proto-kolü çatısı altında yaygınlaştırılmasında muayyen sorunlar yaşanmaktadır. Ne yazık ki, TEH’in dizgeli ve yöntemli veri ve bilgi toplama gerçekliği çevresinde oluşan itibarı yeteri kadar algılanmamıştır. Top-rak ve araziye ilişen veya yakından – uzaktan ilgili tüm kurum ve kuruluşlarda, Toprak Bilimi’ne dayalı güncel bir sistematik ve sınıflandırma sistemi ile yetkinleştirilen TEH yaklaşımı üzerinde farkındalık ve kapasiteler bir an önce oluşturulmalıdır.
9. TOB/TAGEM araştırma politikaları ve programları çerçevesinde, bilimsel, deneysel ve uygulamalı toprak araştırmaları, ülke genelinde yayılmış birçok Araştırma Enstitülerinde yıllardır süregelmekte-dir. Bununla birlikte, henüz, TAGEM toprak araştırmaları ham verilerinin ve çözümsel sonuçlarının toplandığı ve etkinlikle paylaşıldığı bir yöntembilim ağı yoktur. Türkiye’de, söz götürmez ki, sırasıyla uygulama ve araştırma alt yapısı uyarınca, TEH ve TAGEM, mevcut toprak verilerinin ve bilgilerinin omurgasını oluşturmaktadır; bir UTBS yapılandırılmasının da bu omurga üzerinde yer alması ve geliş-tirilmesi oldukça akılcı görünmektedir. Kaldı ki, TOB/TAGEM ve FAO işbirliği ile yürütülen diğer bir proje kapsamında Merkez Enstitü bünyesinde planlama aşamasında ve UTBS’nin önemli bir bileşeni olma potansiyelinde bir toprak veri sistemi hâlihazırda bulunmaktadır.
10. SKH ve uluslar-arası sözleşmeler programları ile uyumlu olarak KTP/SKH gündemi, toprak ve arazi kaynaklarının korunarak sürdürülebilir kullanımı açısından doğru planlamaların bir an önce hayata geçirilmesini de ivedilikle öngörmektedir. İşte bu bağlamda, TRGM/TEH ve TAGEM’ in kilit görevleri ve yetkilerine ek olarak, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’na istinaden, TRGM/TAD tarafından hayata geçirilen “Arazi Kullanım Planları” da önemli bir toprak ve arazi veri-bilgi aya-ğını oluşturmaktadır. “Arazi Kullanım Planlarında” hem yeni veriler üretilmekte hem de eldeki veriler analiz edilerek ve güncellenerek bir plan dâhilinde etkin bir biçimde kullanılmaktadır. Ayrıca, planlama amaçlı mevcut TAD Bilgi Sistemi UTBS’nin olmazsa-olmaz diğer bir birimini oluşturma kabiliyetin-
81
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
dedir. Bu amaçla, TRGM tarafından yürütülen arazi kullanım planlaması projelerinde de diğer veriler ile birlikte güvenilir ve güncel toprak verilerine ihtiyaç duyulması çok olasıdır. Mevcut verilerin bu ihtiyaca cevap vermede sınırlı kaldığı, geliştirilmesi gerekliliği ise açıktır. Kısacası, ulusal ölçekte SAY/STY uygulamalarının geliştirilmesi yönünde önemli bir bileşeni oluşturan arazi kullanım planlarının hazırlanması için de KTP/SKH güncel gündemi ile uyumlu bir UTBS’nin kurulması büyük önem taşı-maktadır.
11. Açıktır ki, ister ulusal isterse uluslar-arası ölçeklerde olsun, TRGM/TEH, TRGM/TAD ve TAGEM sı-rasıyla çeşitli etüt-haritalama, planlama ve araştırma amaçları doğrultusunda dolaysız olarak toprak veri ve bilgilerini üretmekten ve kullanmaktan sorumludurlar. Ancak TRGM/TEH, TRGM/TAD ve TAGEM arasında, toprak verisi ve bilgisi yönetimi açısından kurum-içi belirgin bir işleyiş yapısı/şema-sı görülmemektedir. Gerekli bir yönetim anlayışı ve işleyişi yardımıyla yeni bir süreç UTBS sistemi ile başlatılabilmeli ve ilgili kapasiteler oluşturulmalıdır.
12. TOB bünyesinde yine STY/SAY kapsamında yürütülmekte olan bitkisel ve hayvansal üretim ile doğ-rudan ve dolaylı olarak ilgilendiren çalışmaların çeşitli ölçeklerde güncel arazi ve toprak verileri ile desteklenmesi gerekmektedir. Özellikle tarımsal desteklemelerin ve planlamaların dayandırılmaya ça-lışıldığı havza tabanlı modellerde (Tarım Havzaları Destekleme Projesi vb.) SAY/STY’yi de kapsayan uygun havza yönetim stratejileri için toprak verilerine ihtiyaç duyulmakta ve bu veriler büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle kurulacak UTBS’nin bu tür ihtiyaçlara da cevap vermesi gerekmektedir.
13. Şu anda TOB destek programları çerçevesinde yürürlükte olan ve değişik oranlarda toprak verileri kul-lanan İyi Tarım Uygulamaları, ÇATAK ve Organik Tarım Uygulamaları, KTP/SKH STY yaklaşımının ülke içerisinde geliştirilmesinde ciddi yeterliliklere sahiptir. Diğer taraftan, bu tür arazi planlama ile ilgili destekleme projelerinin, toprak kaynaklarının korunması yönünde belirli ölçeklerde önemli veri geri-besleme özelliğine de sahip olduğu unutulmamalıdır. Ama bu programlarda planlamaya dair top-rak verisi “giriş-çıkış kanalları” açıkça bir sistem veya protokol çerçevesinde belirlenmiş değildir. Diğer bir deyişle, hangi arazi kullanımında, özellikle gıda güvenliği açısından toprak verimliliğinin geliştiril-mesi zorunluluğu nedeniyle tarım alanlarında, ne kadar alanda SAY/STY uygulamalarının yapıldığı ile ilgili genel bir veri ve izleme sistemi bulunmamaktadır. Taslak UTBS, bu takdirde, yeterli ölçülerde kapsayıcı olmalıdır. Özellikle, ülke geneline yayılmış STY/SAY destekleme projelerinden elde edilen ilişkili veriler ve bilgiler, doğrudan sahada üretici veya yerel halk görüşmeleri sonucunda elde edilmekte ve farklı bölgesel ve sosyo-ekonomik koşulları temsil etmektedir. Bu tür sosyo-ekonomik ölçütler, KTP STY tehditlerinin azaltılması veya giderilmesine yönelik hem toplumsal farkındalıkların oluşturulması hem de tarımsal arazi kullanım planlarının yapılmasında ehemmiyet arz etmektedir.
14. Mülga GTHB içerisinde toprak verilerinin üretilmesi ve doğrudan toprak verilerinin farklı Bakanlık birimleri tarafından kullanılması, büyük çapta TRGM/TEH/TAD, TAGEM ve BÜGEM etrafında ola-gelmiştir. Fakat Bakanlıkta farklı Genel Müdürlüklerde ve Daire başkanlıklarında yürütülmekte olan tarımsal alt yapı hizmetleri kapsamında farklı toprak verileri ile dolaylı-etkileşimli yaklaşık 45 tane veri tabanı portalı/modülü veya bilgi sistemi ünitesi bulunmaktadır. Nihayetinde üretken bu alt üniteler arası-ilişkiler sadeleştirilerek düzenlenmeli ve asli ünite ile eşgüdümleri, uygun bir mimari aracılığıyla UTBS içerisinde sistemleştirilmelidir. Bir adım ötede ise, TOB bünyesinde olası bir UTP ve UTBS yapı-lanmasında, Bakanlık dışı kurum/kuruluşlardan gelebilecek amaca uygun veri-bilgi kümelerinin veya öbeklerinin elverişlilik ve kullanılabilirlik analizleri yapılmalı ve sistem mimarisinde dıştan-içe veri akış kanaları her zaman açık tutulmalıdır.
Tüm bu önerilerin gerçekleşme olasılığının yüksek olduğuna inanılmaktadır; çünkü TOB ve diğer kurum-larda konusunda uzman kişi varlığı ile ülke bilişim altyapı potansiyeli topraklarımızın tanımlanması, ölçül-mesi ve değerlendirmesi konusunda yeterlidir.
82
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
83
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
EKLER
Ek-1- Çizelge 4: Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY–Gösterge–Adı–Önemi–Amacı) Çizelge 5: Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY Projeler
Ek-2- Katılımcılar (Kurum–Kuruluş–Katılımcı İletişim Bilgileri)
Ek-3- Çalıştay Raporu
84
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Ek-1
Çize
lge 4.
Sürd
ürüle
bilir T
opra
k Yön
etim
i STY
–Gös
terg
e–Ad
ı–Ön
emi–
Amac
ı)G
öste
rge
Adı
Am
açÖ
nem
Kıla
vuz B
lgile
ri
Toprak Asitliği
Toprak asitliğinin önlenmesi ve en aza
indirilmesi
Tarım
ve o
rman
topr
akla
rının
insa
n ka
ynak
lı as
itleş
mes
i, es
as o
lara
k, b
azik
ka
tyon
ların
uza
klaş
mas
ı, to
prak
tam
ponl
anm
a ka
pasit
esi k
aybı
vey
a az
ot v
e kük
ürt
gird
ilerin
in (ö
rn.,
bakl
agil
mer
alar
ı güb
re g
irdile
ri, at
mos
ferik
biri
kme)
artış
ı ile
ili
şkili
dir.
Düş
ük p
H ta
mpo
n ka
pasit
esi v
e/ve
ya y
ükse
k al
ümin
yum
içer
iği o
lan
topr
akla
r, ço
k az
aşın
abili
r min
eral
kap
sam
ına
sahi
p ol
an to
prak
lard
ır (ö
rn.,
çok
yaşlı
fazl
asıy
la ay
rışm
ış to
prak
lar v
e kuv
ars z
engi
ni an
a m
ater
yal ü
zerin
de g
elişm
iş to
prak
lar)
.
• Top
rakt
a as
itlik
taki
p ed
ilmel
i ve u
ygun
düz
enle
yici
ler (
kire
ç, jip
s ve t
emiz
kül
gib
i) ku
llanı
lara
k yü
zey
ve y
üzey
-altı
topr
ak a
sitliğ
i en
aza
indi
rilm
elid
ir;
• Den
geli
gübr
e ve o
rgan
ik d
üzen
leyi
ci u
ygul
amal
arı y
apılm
alıd
ır;
• Asit
kar
akte
rli g
übre
ler m
ünas
ip b
ir bi
çim
de k
ulla
nılm
alıd
ır.
Toprak Besinleri Dengesi ve Döngüsü
Toprakta besin elementi dengesi ve döngülerini teşvik etmek
Yete
rlilik
ve k
ulla
nma
etki
nliğ
i kav
ram
ları,
topr
ak-s
u-be
sin el
emen
tleri-
bitk
i kök
sü
reçl
erin
deki
bes
in d
inam
ikle
rini ö
zelli
kle i
çerm
ekte
dir.
Bitk
i bes
lem
e, bi
tki
ihtiy
açla
rı, y
erel
topr
ak k
arak
teris
tikle
ri ve
koş
ulla
rına
daya
ndırı
lmal
ıdır.
Bitk
i be
slem
e, be
sin el
emen
ti ge
ri dö
nüşü
mü
veya
min
eral
(kim
yasa
l) gü
brel
er, o
rgan
ik
gübr
eler
ve b
irinc
il ka
ynak
ları
(kay
a fo
sfat
) ve i
kinc
il ka
ynak
ları
(atık
su ar
ıtma
çam
ur fo
sforu
) içe
ren
diğe
r top
rak
ıslah
mat
erya
lleri
arac
ılığı
yla
geliş
tirile
bilir
. Be
lirli
bir a
razi
kul
lanı
mı i
çin
araz
i uyg
unlu
k de
ğerle
ndirm
esi i
le b
irlik
te u
ygun
bir
bitk
i bes
in el
emen
ti yö
netim
siste
mi v
e yak
laşım
ının
seçi
lmes
i elz
emdi
r.
Bitk
i bes
in el
emen
ti ge
reks
inm
eler
inin
yet
erli
ve d
enge
li ol
arak
teda
rik ed
ilmes
inin
fa
ydal
arı i
yi b
ir şe
kild
e bili
nmek
tedi
r ve ş
unla
rı iç
erir
: Be
lirli
coğr
afik
koş
ulla
rda
müm
kün
olan
en u
ygun
sevi
yele
rde g
ıda,
yem
, lif,
ker
este
ve
yak
ıt ür
etm
ek;
Haş
arat
kon
trol
önl
emle
rine,
orga
nik
ve in
orga
nik
ıslah
mat
erya
llerin
in d
ışsal
uy
gula
mal
arın
a ve
min
eral
güb
rele
re o
lan
ihtiy
açla
rı az
altm
ak;
Tarım
sal k
imya
salla
rın u
ygun
suz k
ulla
nılm
asın
dan
kayn
akla
naca
k ki
rliliğ
i az
altıl
mak
; Bi
yokü
tle ü
retim
i ve t
opra
ğa g
eri k
azan
dırıl
mas
ı son
ucu
topr
akta
kar
bon
tutu
lmas
ını i
yile
ştirm
ek;
Tem
el b
itki b
esin
mad
dele
rinin
eksik
liği b
itkile
rin y
eter
siz g
elişm
esin
e ve m
ahsu
lde
ve ü
rün
besin
değ
erin
de d
üşüş
e yol
aça
r. To
prak
taki
bitk
i bes
in m
adde
lerin
in
aşırı
yük
sekl
iğin
in so
nuçl
arı:
a) ta
rımsa
l ala
nlar
dan
fazl
a be
sin m
adde
lerin
in
(öze
llikl
e azo
t ve f
osfo
r), s
u ka
lites
i, ka
rasa
l ve s
ucul
ekos
istem
lerin
ötr
ofik
asyo
nu
ve b
ozul
mas
ına
nede
n ol
acak
şeki
lde k
aybo
lmas
ı; b)
sera
gaz
ı NO
2’nin
topr
akta
n at
mos
fere
yük
sele
n sa
lınım
ı; c)
ola
sı in
san
sağl
ığı e
tkile
riyle
, ins
an tü
ketim
i içi
n ku
llanı
lan
suya
, mob
il az
ot fo
rmla
rının
kar
ışmas
ı; ve
d) m
ahsu
l nok
sanl
ığı
• Top
rak
orga
nik
mad
desin
in id
ames
i ve a
rtırı
lmas
ı ile
doğ
al to
prak
ver
imlil
iği v
e bes
in d
öngü
sü
geliş
tirilm
eli v
e kor
unm
alıd
ır. İy
ileşt
irilm
iş to
prak
ver
imlil
iği,
bakl
agil
mün
aveb
esi,
yeşil
güb
rele
me
ve h
ayva
n gü
brel
eri,
düşü
k he
rbisi
t gird
ili a
zaltı
lmış
topr
ak iş
lem
e vey
a to
prak
işle
mes
iz ta
rımı i
çere
n m
ünav
ebe s
istem
leri
yanı
sıra
tarım
sal o
rman
cılık
gib
i top
rak
koru
ma
prat
ikle
rinin
kul
lanı
lmas
ı ile
el
de ed
ilir.
Besin
mad
desi
döng
üsü,
büt
ünle
şik ü
rün/
hayv
ancı
lık v
e ürü
n/ha
yvan
cılık
/orm
ancı
lık
siste
mle
rinde
en iy
i şek
ilde y
önet
ilir;
• Bes
in el
emen
ti ku
llanı
m et
kinl
iği,
deng
eli v
e içe
riği a
yarla
nmış
orga
nik
ve in
orga
nik
düze
nley
icile
r (ö
rn. s
ırasıy
la k
ompo
st v
e kire
çlem
e mad
dele
ri) v
e/ve
ya y
enili
kçi ü
rünl
er (ö
rn. y
avaş
, kon
trol
lü
salın
an g
übre
ler)
uyg
ulan
mas
ı ve b
esin
elem
entle
rinin
ger
i dön
üşüm
ünü
ve y
enid
en k
ulla
nılm
ası
sağl
ayar
ak en
uyg
un h
ale g
etiri
lir;
• Güb
rele
me y
önte
mle
ri, tü
rleri,
ora
nlar
ı ve z
aman
lam
ası,
sınırl
ı kay
ıpla
rı ve
den
geli
bitk
i bes
in
alım
ını t
eşvi
k et
mey
i am
açla
mal
ıdır.
Güb
rele
me y
önte
mle
ri ve
uyg
ulam
a ön
erile
ri, k
ısa d
eğil
uzun
va
deli
topr
ak v
e bitk
i ana
lizle
rine d
ayan
dırıl
mal
ıdır
; • G
übre
lem
e pla
nlar
ı mik
ro b
esin
elem
entle
rinin
ilav
esin
i de d
üşün
mel
idir
; • E
lver
işli b
itki b
esin
kay
nakl
arı k
ulla
nılm
alıd
ır; ö
yle k
i bun
lar o
rgan
ik v
e min
eral
düz
enle
yici
lerin
, in
orga
nik
ve zi
rai b
iyo-
ürün
lerin
doğ
ru v
e mak
ul o
ranl
arın
ı içe
rmel
idir.
• B
u dü
zenl
eyic
iler v
e biy
oürü
nler
sıvı
, yar
ı-kat
ı vey
a ka
tı ol
arak
çiftl
ik g
übre
si, b
itki a
rtığ
ı, ko
mpo
st,
yeşil
güb
re, e
vsel
atık
, biy
oene
rji ü
retim
i tem
iz k
ülü,
topr
ak d
üzen
leyi
ci v
e bak
teri
kültü
rü g
ibi
çeşit
li m
amul
leri
içer
ir. B
u ta
rz ü
rünl
erin
tatb
iki,
daha
etki
n ol
mal
arı i
çin,
diğ
er sı
nırla
ndırı
cı
olum
suzlu
klar
ı (su
eksik
liği g
ibi)
gide
rme a
mac
ı da
güde
bilir
. Güv
enli
düze
nley
ici k
ulla
nım
ı, at
ık v
e ki
rletic
ilerin
izin
ver
ilebi
lir se
viye
leri
ve iş
çi sa
ğlığ
ı düş
ünül
erek
, tem
inat
altı
na a
lınm
alıd
ır;
• Top
rak
ve b
itki-d
oku
test
leri
ve ar
azi t
espi
tleri
beni
mse
nmel
i ve k
ulla
nılm
alıd
ır. B
u, b
esin
elem
enti,
tu
zlulu
k, a
lkal
ilik
ve şi
ddet
li pH
koş
ulla
rı ile
bağ
ıntıl
ı üre
timi s
ınırl
ayıc
ı fak
törle
rin te
şhis
ve ta
shih
işl
emle
rinde
değ
erli
kıla
vuz b
ilgile
r olu
şturu
r. Bö
yle t
avsiy
eler
, bilg
iye d
ayal
ı kar
ar v
erm
e ve s
eyrin
iz
lenm
esi a
çısın
dan
müh
imdi
r.
• Uyg
un o
lduğ
u ha
llerd
e, iy
i bir
şeki
lde g
übre
-üre
biri
kmes
ini s
ağla
mak
amac
ıyla
çiftl
ik
hayv
anla
rının
har
eket
leri
ve o
tlatıl
mas
ı yön
lend
irilir
; • A
lkal
i ve d
iğer
topr
akla
rda
uygu
n to
prak
-ürü
n yö
netim
i ile
birl
ikte
kom
post
gib
i org
anik
dü
zenl
eyic
ilerin
uyg
ulan
mas
ı düş
ünül
mel
idir
; oys
a as
it to
prak
lard
a ki
reçl
eme m
ater
yalle
ri ta
tbik
i bi
tki b
esin
kul
lanm
a et
kinl
iğin
in ö
n şa
rtıd
ır;
• Doğ
al k
aya
fosf
atı v
e pot
ası m
iner
al g
übre
kay
nakl
arı,
gele
cek
nesil
ler i
çin
yete
rli v
e dev
amlı
gird
i el
veriş
liliğ
inin
tem
ini m
aksa
dıyl
a et
kili
ve st
rate
jik b
ir şe
kild
e tah
sis ed
ilmel
idir.
Toprak Mühürleme
Toprak mühürlenmesinin asgari seviyelere indirilmesi
Yerle
şim v
e alty
apıy
a yö
nelik
araz
i dön
üşüm
leri
ve m
ütea
kip
topr
ak m
ühür
lenm
esi
tüm
topr
akla
rı et
kile
mek
tedi
r; an
cak,
gıd
a ür
etim
i ve g
ıda
güve
nliğ
i ve b
esle
nme
ve d
öngü
sel e
kono
mi h
edefl
eri a
çısın
dan
önem
li ol
mal
arın
dan
dola
yı, v
erim
li işl
eneb
ilir t
opra
klar
da b
u en
dişe
dah
a bü
yük
olm
akta
dır.
Birç
ok y
erde
çarp
ık
kent
leşm
e, şe
hir v
e yer
leşim
çepe
rlerin
deki
en v
erim
li to
prak
ları
etki
lem
ekte
dir.
Topr
ak m
ühür
lenm
esi v
e ara
zi d
önüş
ümle
ri to
prak
fonk
siyon
ların
ın v
e ted
arik
et
tikle
ri ek
osist
em h
izm
etle
rinin
çoğu
nu v
eya
tam
amın
ı büy
ük ö
lçüd
e ger
i dö
nüşü
msü
z bir
şeki
lde h
eba
edilm
esin
e ned
en o
lmak
tadı
r.
*Top
rak
müh
ürle
me,
topr
ak y
üzey
inin
, yen
i bin
alar
, yol
lar,
park
ala
nlar
ı ve d
iğer
ka
mu
ve ö
zel m
eyda
nlar
ının
inşa
sı ne
tices
inde
, çim
ento
bet
onu,
kay
a dö
şem
e gi
bi iş
lem
ler i
le ta
mam
ıyla
kap
lanm
ası v
eya
örtü
lmes
idir.
Kap
lam
anın
der
eces
ine
müs
teni
t top
rak
müh
ürle
me a
laka
dar a
lanı
n do
ğal t
opra
k fo
nksiy
onla
rını v
e ek
osist
em h
izm
etle
rini a
zaltı
r vey
a bü
yük
bir o
lasıl
ıkla
büt
ünüy
le en
gelle
r.
• Top
rakl
arın
topl
am d
eğer
i göz
önü
nde b
ulun
duru
lara
k ve
ver
imli
işlen
en to
prak
ların
kor
unm
asın
ı te
min
at a
ltına
alm
ak am
acıy
la,
yerle
şim y
erle
ri ve
alt
yapı
gel
işmel
erin
e dai
r mev
cut p
oliti
kala
r, ilg
ili k
anun
lar v
e ara
zi k
ulla
nım
pla
nlam
a us
ulle
ri, u
ygun
gör
üldü
ğü ta
kdird
e, ye
nide
n gö
zden
ge
çiril
mel
idir
; • P
oliti
ka v
e mev
zuat
ın ar
azi d
önüş
ümle
rini e
n az
a in
dirm
eyi a
maç
ladı
ğı y
erle
rde,
uygu
n iy
ileşt
irme
önle
mle
ri al
ındı
ktan
sonr
a, b
ozul
muş
civa
r ala
nlar
ın ıs
lahı
ile s
ıkla
ştırm
a ve
terk
edilm
iş sa
hala
r ve
sana
yi b
ölge
leri
gibi
mev
cut k
ents
el v
eya
sana
yi a
lanl
arın
ın y
enid
en k
ulla
nım
ı ger
çekl
eştir
ilmel
idir.
Ta
ş oca
klar
ı ve m
aden
saha
ların
ın ek
oloj
ik re
stora
syon
u te
şvik
edilm
elid
ir;
• Yük
sek
topr
ak k
arbo
n sto
klar
ına
ve b
iyol
ojik
çeşit
liliğ
e vey
a yü
ksek
tarım
sal a
razi
uyg
unlu
ğuna
şa
mil
önem
li ek
osist
em h
izm
etle
ri ol
an to
prak
lar,
yerle
şim v
e alty
apı y
üzün
den
araz
i dö
nüşü
mle
rinde
n öz
el y
asal
arla
kor
unm
alıd
ır.
Toprak Biyoçeşitliliği
Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi
Topr
akla
r, ye
ryüz
ünde
ki en
büy
ük b
iyol
ojik
çeşit
lilik
reze
rvua
rların
dan
birid
ir ve
topr
ak o
rgan
izm
alar
ı, bi
rçok
ekos
istem
hiz
met
lerin
in v
erilm
esin
de k
ilit r
ol
oyna
mak
tadı
r. Te
mel
topr
ak fo
nksiy
onla
rının
sürd
ürül
mes
i içi
n ge
rekl
i biy
oloj
ik
çeşit
lilik
der
eces
i hak
kınd
a ço
k az
şey
bilin
mes
ine r
ağm
en, y
eni b
iyok
imya
sal
yönt
emle
r ve D
NA
anal
izi i
le b
u al
anda
öne
mli
geliş
mel
erin
müm
kün
oldu
ğunu
be
lirtm
ekte
dir.
*UN
CBD
(Uni
ted
Nat
ions
Con
vent
ion
on B
iolo
gica
l Div
ersit
y): B
irleş
miş
Mill
etle
r Bi
yolo
jik Ç
eşitl
ilik
Sözl
eşm
esi
**U
NC
CD
(Uni
ted
Nat
ions
Con
vent
ion
to C
omba
t Des
ertif
icat
ion)
: Birl
eşm
iş M
illet
ler Ç
ölle
şme i
le M
ücad
ele S
özle
şmes
i
• Biy
oloj
ik g
öste
rgel
eri (
örn.
, top
lulu
k ek
o-to
ksik
oloj
isi) v
e yer
inde
erke
n uy
arı b
elirt
eçle
ri iç
eren
“to
prak
biy
o-çe
şitlil
ik ta
kip
prog
ram
ları”
baş
latıl
mal
ıdır
;
• Top
rağı
n bi
yo-ç
eşitl
iliği
ni d
este
kley
en to
prak
org
anik
mad
de se
viye
leri,
yet
erli
bitk
isel ö
rtü
teda
riki
(örn
., ör
tü b
itkile
ri, ço
klu
karış
ık ü
rün
siste
mle
ri), o
ptim
al b
esin
elem
entle
ri ila
vesi,
muh
telif
org
anik
dü
zenl
eyic
i ekl
enm
esi,
asga
ri to
prak
boz
ma
işlem
leri,
tuzl
anm
adan
kaç
ınm
a ve
çalı
çitle
ri ve
rüzg
ar
perd
eler
i gib
i bitk
i ört
üsü
idam
esi a
racı
lığıy
la, m
uhaf
aza
edilm
eli v
e gel
iştiri
lmel
idir
; • T
arım
siste
mle
rinde
pes
tisitl
erin
kul
lanı
mı v
e yet
kisi,
“Ulu
slar-
aras
ı Pes
tisit
Yöne
timi P
roto
kol
Kura
lları”
(Int
erna
tiona
l Cod
e of C
ondu
ct o
n Pe
stic
ide M
anag
emen
t) ve
ala
kalı
ulus
al d
üzen
lem
eler
ve
ya y
önet
mel
ikle
r içi
nde y
er a
lan
tavs
iyel
ere d
ayan
dırıl
mal
ıdır.
Ent
egre
(büt
ünle
şik) v
eya
orga
nik
zara
rlı y
önet
imi t
eşvi
k ed
ilmel
idir
; • U
ygun
old
ukla
rında
; azo
t bağ
layı
cı b
akla
gil t
ürle
rinin
, mik
robi
yal a
şılay
ıcıla
rın, m
ikor
izal
arın
(s
porla
r, ip
liksil
er (h
if, k
üf) v
e kök
par
çala
rı), s
oluc
anla
r ve d
iğer
fayd
alı m
ikro
-, m
eso-
ve m
akro
to
prak
org
aniz
mal
arın
ın (ö
rn.,
böc
ek b
anka
ları)
kul
lanı
mı,
yere
l biy
o-çe
şitlil
ik ö
zend
irile
rek
ve
topr
ak h
izm
etle
rinde
ki b
ozul
ma
tehl
ikes
inde
n ka
çına
rak
ve is
tilac
ı sür
eçle
ri sın
ırlam
aya
ihtim
am
göste
rere
k te
şvik
edilm
elid
ir;
• Eko
siste
mle
rde b
itki b
iyoç
eşitl
iliği
ona
rılm
alı v
e böy
lece
topr
akta
biy
oçeş
itlili
k de
stekl
enm
elid
ir;
• Eki
m n
öbet
i, ka
rışık
vey
a bi
rlikt
e eki
m v
e tar
la k
enar
boş
lukl
arı,
çalı
kuşa
klar
ı ve b
iyoç
eşitl
ilik
koru
ların
ın m
uhaf
azas
ı teş
vik
edilm
elid
ir;
• Yük
sek
biyo
lojik
çeşit
liliğ
e sah
ip o
lan
alan
lard
a he
rhan
gi b
ir ar
azi k
ulla
nım
ı değ
işikl
iği,
araz
i ku
llanı
m p
lanl
amas
ına
ve U
NC
BD*,
UN
CC
D**
ve d
iğer
ilgi
li ul
usla
rara
sı ar
açla
r ve u
lusa
l yas
alar
a uy
gun
olm
alıd
ır.
Toprak Kirliliği
Toprak kirliliğinin önlenmesi ve en aza indirilmesi
Topr
ak sü
zme,
tutm
a ve
nöt
ürle
me i
şlem
lerin
i ger
çekl
eştir
ebili
r, an
cak
koşu
llar
deği
ştiğ
inde
kirl
etic
i kay
nağı
da
olab
ilir (
örn.
, düş
ük p
H k
oşul
ların
da ağ
ır m
etal
ler
topr
akta
serb
est o
lara
k bu
luna
bilir
). Bu
ned
enle
, Sür
dürü
lebi
lir K
alkı
nma
Hed
efler
i ge
reği
nce s
ağlık
lı to
prak
ları
ve g
ıda
güve
nliğ
ini i
dam
e etm
enin
en iy
i yol
u to
prak
ki
rliliğ
inin
önl
enm
esid
ir. K
irlet
icile
r; ta
rımsa
l gird
iler,
yan-
ürün
lerin
araz
i uy
gula
mal
arı,
atm
osfe
rik d
epol
amal
ar, t
aşkı
n ve
sula
ma
suyu
, kaz
ara
boşa
ltım
lar,
uygu
nsuz
ken
tsel
atık
ve a
tık su
yön
etim
i ve d
iğer
araç
ları
kaps
ayan
birç
ok
kayn
akta
n to
prak
lara
gire
bilm
ekte
dir.
Belir
li bi
r kirl
etic
inin
topr
ağa
ilave
ora
nı,
topr
ak si
stem
inde
n uz
akla
ştırı
lma
oran
ını a
şars
a bi
rikm
e ve k
irlen
me m
eyda
na
gelm
ekte
dir.
Olu
msu
z son
uçla
r, bi
tkile
rde z
ehirl
enm
e (to
ksisi
te)
ve il
erle
yen
aşam
ada
verim
lilik
düş
üşü,
sedi
men
t taş
ınm
ası i
le a
şağı
hav
zala
rda
araz
i ve s
u ki
rlenm
esi,
gıda
- be
sin zi
nciri
ndek
i biri
kmel
er n
eden
iyle
insa
n ve
hay
van
sağl
ığın
ı te
hlik
eye a
tma
ihtim
alle
rini i
çerir
.
• Hük
ümet
ler,
insa
n sa
ğlığ
ını v
e ref
ahın
ı kor
umak
amac
ıyla
topr
akta
kirl
etic
i biri
kmes
ini s
ınır
değe
rlerin
altı
nda
tutm
ak iç
in g
erek
li dü
zenl
emel
erin
i yas
alla
ştırm
a ve
yer
ine g
etirm
e ve s
ınır
değe
rlerin
aşıl
dığı
kirl
i top
rakl
arın
ısla
h ed
ilmes
i yön
ünde
teşv
ik ed
ilir;
• Yer
el to
prak
kirl
enm
esi y
önet
imi,
kirli
olm
ası m
uhte
mel
saha
ları
tesp
it et
mey
e yar
ayac
ak k
irlet
ici
düze
yler
ini t
est e
tme,
izle
me v
e değ
erle
ndirm
e net
icel
erin
i tak
iben
kirl
etic
i “ev
veliy
at” s
eviy
eler
inin
ol
uştu
rulm
asın
ı ger
ektir
ir. T
opla
m m
aliy
eti v
e ısla
hı iç
ine a
lan
bir r
isk ta
kdiri
, ins
anla
ra v
e eko
lojik
sis
tem
lere
ola
bile
cek
tehl
ikel
eri a
zaltm
ak iç
in u
ygul
anm
alıd
ır;
• Dağ
ınık
kirl
etic
ilerin
zara
rlı et
kile
rine ç
ok d
uyar
lı ol
an to
prak
ların
tesp
iti g
erek
mek
tedi
r. Bu
to
prak
lard
aki k
irlet
ici y
ükle
rini a
zaltm
ak iç
in g
erek
li öz
en v
erilm
elid
ir;
• Kirl
enm
iş to
prak
saha
ların
a ili
şkin
mar
uzat
kam
uya
açık
olm
alıd
ır;
• Kirl
enm
iş to
prak
lar g
ıda
ve y
em ü
retim
i içi
n ku
llanı
lmam
alıd
ır;
• Top
rak
düze
nley
ici o
lara
k ku
llanı
lan
arıtı
lmış
atık
su v
eya
diğe
r atık
mad
dele
rinde
n ka
ynak
lana
n ge
ri ka
zanı
lmış
besin
mad
dele
ri, g
üven
ilir k
irlet
ici s
eviy
eler
ine v
e bitk
iye y
aray
ışlı b
esin
el
emen
tlerin
e sah
ip o
lduk
ların
dan
emin
olm
ak iç
in, d
oğru
bir
şeki
lde i
şlem
den
geçi
rilm
eli v
e ana
liz
edilm
elid
ir. Ö
rn.,
orga
nik
“kse
nobi
yotik
ler”
(xen
o, k
seno
, yab
ancı
), to
prak
ver
imlil
iği v
e ins
an
sağl
ığın
ı teh
likey
e ata
bile
cek
cidd
i, ön
görü
lem
eyen
ve g
eri d
önüş
ü ol
may
an b
ir te
hdit
oluş
tura
bilir
ler;
• Güb
rele
me v
e pes
tisit
uygu
lam
alar
ı aka
bind
e çelt
ik ta
rlala
rında
taşa
n su
ların
tava
dışı
ndak
i etk
ileri
asga
ri dü
zeye
indi
rilm
elid
ir
Toprak Erozyonu
Toprak erozyonunu en aza indirmek
“Dün
ya T
opra
k Ka
ynak
ları
Dur
um” (
SWSR
) rap
oru
su v
e rüz
gâr i
le to
prak
er
ozyo
nlar
ının
kür
esel
topr
akla
r ve e
kosis
tem
serv
isler
ine y
önel
ik en
öne
mli
tehd
idin
topr
ak er
ozyo
nu o
lduğ
unu
tesp
it et
mişt
ir. T
opra
k er
ozyo
nu, o
rgan
ik v
e m
iner
al b
esin
elem
entle
rince
zeng
in y
üzey
topr
ak k
atm
anla
rının
kay
bı, k
ısmi
veya
topt
an to
prak
hor
izon
ların
ın k
aybı
ve v
erim
liliğ
i çok
düş
ük o
lan
alt t
opra
ğın
yüze
ye çı
kmas
ına
nede
n ol
ur. B
unla
rla b
irlik
te, t
aşın
an to
prak
ların
öze
l ve k
amuy
a ai
t alty
apı t
esisl
erin
e, su
kal
itesin
in k
ötül
eşm
esi v
e sed
iman
tasy
on (b
irikm
e) g
ibi
alan
-dışı
iste
nmey
en et
kile
ri va
rdır.
Top
rak
eroz
yonu
, diğ
erle
rinin
yan
ı sıra
, ins
an
faal
iyet
leri
tara
fında
n ön
emli
ölçü
lerd
e hız
land
ırılm
akta
dır;
topr
ak d
ayan
ımın
ı az
alta
n bu
işle
mle
re ö
rnek
ola
rak
bitk
i vey
a ar
tık ö
rtüs
ünü
zayı
flatm
ak, u
ygun
ol
may
an to
prak
işle
me v
e diğ
er ar
azi i
şlem
leri
uygu
lam
ak v
e top
rak
kaym
alar
ına
nede
n ol
mak
ver
ilebi
lir.
SWSR
: Sta
tus o
f Wor
ld’s
Soil
Reso
urce
s
• Orm
an ar
azile
rinin
boz
ulm
ası,
mer
a ve
ya o
tlak
araz
ilerin
in ta
rıma
dönü
ştürü
lmes
i gib
i yüz
ey
örtü
sü v
e top
rak
karb
onu
azal
mal
arın
a ne
den
olan
araz
i kul
lanı
m d
eğişi
mle
rinde
n sa
kını
lmal
ıdır.
Eğ
er k
açın
ılam
ıyor
sa, b
u de
ğişim
ler d
ikka
tlice
pla
nlan
mal
ı ve u
ygun
bir
şeki
lde g
erçe
kleş
tirilm
elid
ir;
• Top
rak
yüze
yini
eroz
yond
an k
oruy
an ca
nlı b
itki ö
rtüs
ü ve
ya d
iğer
org
anik
vey
a in
orga
nik
kalın
tılar
vey
a ar
tıkla
r uyg
un ö
nlem
ler a
lınar
ak k
orun
mal
ıdır
; mal
çlam
a (to
prak
yüz
eyin
i ört
me)
, az
altıl
mış
topr
ak iş
lem
e, dü
şük
herb
isit k
ulla
nım
ı ile
sıfır
topr
ak iş
lem
e, ör
tü b
itkile
ri, ek
oloj
ik
tarım
yak
laşım
ları,
den
etim
li ar
aç tr
afiğ
i, de
vam
lı bi
tki ö
rtüs
ü ve
mün
aveb
e, şe
rit ek
imi,
tarım
sal
orm
ancı
lık, k
orum
a ku
şakl
arı v
e uyg
un o
tlatm
a or
anı (
hayv
an sa
yısı
– ot
kap
asite
si dü
zenl
emel
eri)
ve
otla
tma
yoğu
nluk
ları
gibi
uyg
ulam
alar
bu
önle
mle
re ö
rnek
ola
rak
sayı
labi
lir.
• Eği
mli
ve n
ispet
en d
ik ar
azile
rdek
i su
eroz
yonu
, şer
itler
üze
rinde
tarım
, kon
tur e
kim
, eki
m n
öbet
i (m
ünav
ebe)
, kar
ışık
ekim
(birl
ikte
ekim
siste
mle
ri), t
arım
sal o
rman
cılık
, kon
tur e
ğim
kırı
cıla
r (ör
n.,
çim
şerit
leri,
kon
tur t
opra
k se
tler v
e taş
enge
l hat
ları)
, sek
ilem
e ve b
akım
ı ve
çim
lend
irilm
iş su
yo
lları
veya
bitk
ilend
irilm
iş ta
mpo
n (k
oruy
ucu)
şerit
ler g
ibi y
üzey
akı
ş ora
nlar
ı ve h
ızla
rını a
zalta
n ön
lem
ler k
ulla
nıla
rak
en a
za in
diril
mel
idir.
• U
ygun
old
uğun
da, t
opra
k ta
neci
kler
i, ba
ğlı b
esin
elem
entle
ri ve
kirl
etic
ilerin
taşın
mas
ını e
n az
a in
dirm
ek v
e akı
ntı y
önün
deki
aşa
ğı h
avza
da b
ulun
an ar
azile
ri bu
nlar
ın o
lum
suz h
asar
ların
dan
koru
mak
için
der
e ken
arı ş
eritl
eri,
koru
yucu
şerit
ler,
su h
asad
ı (to
plam
a) v
e ört
ü bi
tkile
ri ku
llanı
lmal
ı ve
inşa
edilm
elid
ir. R
üzgâ
r ero
zyon
u ve
toz f
ırtın
alar
ı, rü
zgâr
hız
ını d
üşür
en b
itkise
l (ağ
aç v
e ça
lı) v
eya
yapa
y (ta
ş eng
elle
r, be
ntle
r) rü
zgâr
kırı
cıla
r ara
cılığ
ıyla
en a
za in
diril
mel
i ve e
tkile
ri ha
fiflet
ilmel
idir.
Toprak Organik Maddesi
Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi)
Topr
ak o
rgan
ik m
adde
sinin
(TO
M),
topr
ağın
işle
vler
ini s
ürdü
rmes
inde
ve t
opra
k bo
zulm
asın
a en
gel o
lmad
a ço
k ön
emli
bir g
örev
i var
dır.
Topr
ak d
ünya
daki
en
büyü
k ka
rbon
hav
uzun
a sa
hipt
ir ve
iklim
değ
işikl
iği e
tkile
rinin
haf
iflet
ilmes
inde
, se
ra g
azla
rı sa
lınm
ası v
e kar
bon
tutu
lmas
ı ara
sında
ki d
enge
vey
a öd
ünle
şim (d
eğiş
– to
kuş)
ort
amı o
luştu
rduğ
unda
n ha
ssas
bir
role
sahi
ptir.
Bu
sebe
ple i
klim
değ
işikl
iği
uyum
çalış
mal
arın
da v
e ikl
im d
eğişi
kliğ
inin
olu
msu
z etk
ilerin
in a
zaltı
lmas
ında
, TO
M st
rate
jiktir
ve k
üres
el T
OM
dep
olar
ının
den
gede
tutu
lmas
ı vey
a ar
tırılm
ası
gere
kmek
tedi
r. U
ygun
suz a
razi
kul
lanı
mı v
eya
yete
rsiz
topr
ak y
önet
imi v
eya
ürün
ye
tiştir
me u
ygul
amal
arı y
üzün
den
orta
ya çı
kan
topr
ak o
rgan
ik k
arbo
nu (T
OK
) ka
yıpl
arı,
topr
ak k
alite
si ve
topr
ak y
apısı
nda
(str
üktü
r) b
ir dü
şüşe
ned
en o
labi
lir
ve to
prak
eroz
yonu
nu ar
tırab
ilir v
e pot
ansiy
el o
lara
k to
prak
tan
atm
osfe
re k
arbo
n sa
lınım
ların
a yo
l aça
bilir
. Bun
unla
birl
ikte
, uyg
un ar
azi k
ulla
nım
ı ve t
opra
k yö
netim
i TO
K m
ikta
rının
artış
ına
ve at
mos
ferik
kar
bond
ioks
it (C
O2)
mik
tarın
ın
yüks
elişi
ni k
ısmen
aza
ltabi
lece
k ısl
ah ed
ilmiş
topr
ak k
alite
sini b
erab
erin
de
getir
ecek
tir.
• Bitk
i kul
lanı
mı i
çin
su el
veriş
liliğ
i yük
selti
lere
k bi
yoku
tle ü
retim
ini a
rtırm
ak: ö
rtü
bitk
ileri
ve
orga
nik
düze
nley
icile
rin et
kili
kulla
nım
ı, gü
bre u
ygul
amal
arın
ın d
enge
lenm
esi,
bitk
isel m
eşçe
rele
rin
iyile
ştiri
lmes
i, ta
rımsa
l orm
ancı
lık v
e ağa
ç geç
it pa
tikal
arın
ın v
e ağa
çlar
aras
ı eki
m si
stem
lerin
in
özen
diril
mes
i, ye
nide
n ağ
açla
ndırm
a ve
orm
anla
ştırm
a uy
gula
mal
arı b
itki s
u ku
llanı
m et
kinl
iğin
i az
ami s
eviy
eye ç
ıkar
taca
ktır.
Ayr
ıca,
bu
met
otla
r top
rak
eroz
yonu
ve b
esin
elem
entle
rinin
yık
anar
ak
uzak
laşm
asın
ı asg
ari d
üzey
lere
indi
rece
ktir
;
• Org
anik
kar
bon
zeng
ini t
opra
klar
a sa
hip
turb
alık
ları,
orm
an, m
era
ve o
tlakl
arı k
orum
ak;
• Aşa
ğıda
ver
ilen
uygu
lam
alar
yar
dım
ıyla
org
anik
mad
de iç
eriğ
ini a
rtırm
ak: a
nız y
önet
imi,
hasa
t ye
rine a
nızı
n ha
yvan
lara
otla
tılm
ası,
orga
nik
tarım
, ent
egre
(tüm
leşik
) top
rak
verim
lilik
yön
etim
i ve
ente
gre z
arar
lı m
ücad
ele y
önet
imi,
hay
van
gübr
esi v
eya
diğe
r org
anik
mad
de ze
ngin
i atık
ların
tatb
ik
edilm
esi,
kom
post
kul
lanı
lmas
ı ve ö
rtü
bitk
ileri
veya
topr
akta
kal
ıcı ö
rtü
idam
esi;
• Y
angı
nın
araz
i yön
etim
inin
ayrıl
maz
bir
parç
ası o
lduğ
u du
rum
lar h
ariç
- ki
bu
duru
mda
yak
ma
zam
anla
mas
ı ve y
oğun
luğu
, top
rak
işlev
leri
kayı
plar
ını s
ınırl
amay
ı am
açla
mal
ıdır
- ter
cihe
n ya
ngın
dan
kaçı
nılm
alıd
ır. Y
angı
nın
doğa
l ola
rak
mey
dana
gel
en b
ir ol
ay o
lduğ
u ye
rlerd
e, uy
gula
nabi
lirse
, ero
zyon
un en
aza
indi
rilm
esi v
e yan
gınd
an so
nra
yeni
den
bitk
ilend
irmen
in te
şvik
ed
ilmes
i giri
şimle
ri gö
z önü
nde b
ulun
duru
lmal
ıdır.
• H
ayva
nsal
güb
re v
e uyg
un b
ir şe
kild
e işle
nmiş
insa
n ka
ynak
lı at
ıkla
r gib
i tüm
org
anik
gird
i ka
ynak
ların
ı en
iyi ş
ekild
e değ
erle
ndirm
ek;
• Ört
ü bi
tkile
ri, ıs
lah
edilm
iş na
das b
itki ç
eşitl
eri,
azal
tılm
ış –
veya
topr
ak iş
lem
esiz
tarım
vey
a ca
nlı
çitle
r, to
prak
yüz
eyin
de y
eter
li or
gani
k ör
tüyü
tem
inat
altı
na a
lmak
için
ben
imse
nmel
idir.
• H
erbi
sit k
ulla
nım
ını a
rtırm
adan
min
imum
topr
ak iş
lem
eli v
eya
topr
ak iş
lem
esiz
tarım
uyg
ulay
arak
to
prak
org
anik
mad
desi
ayrış
ma
oran
ların
ı düş
ürm
ek;
• Bak
lagi
ller (
bakl
iyat
lar)
eker
ek v
eya
ürün
kar
ışım
ı ve ç
eşitl
iliği
ni iy
ileşt
irere
k ek
im n
öbet
leri
(mün
aveb
e) u
ygul
amak
,
Toprak Sıkışması
Toprak sıkışmasının önlenmesi ve en aza indirilmesi
Topr
ak sı
kışm
ası,
mak
ine v
e bes
i hay
vanl
arı ç
iğne
mel
eri n
etic
esin
de d
ayat
ılan
bask
ılard
an d
olay
ı top
rak
yapı
sının
(str
üktü
rünü
n) b
ozul
mas
ı ile
bağ
ıntıl
ıdır.
To
prak
sıkı
şmas
ı (dü
şük
veya
boz
uk to
prak
göz
enek
-boş
luk
süre
klili
ği),
topr
ak
agre
gatla
rının
tahr
ibi v
e mak
ro-b
oşlu
k or
anın
ın a
zalm
ası n
etic
esin
de to
prak
ha
vala
nmas
ını d
üşür
ür, s
u dr
enaj
ı ve g
eçirg
enliğ
ini (
infil
tras
yonu
) aza
ltır v
e gö
rece
ola
rak
daha
çok
yüze
y ak
ışlar
a yo
l aça
r. Sı
kışm
a, y
ükse
k to
prak
mek
anik
di
renc
i ned
eniy
le k
ök g
elişi
min
i ve t
ohum
çim
lenm
esin
i sın
ırlan
dırır
, top
rak
biyo
çeşit
liliğ
ini e
tkile
r ve t
opra
kta
yüze
y ka
buğu
olu
şum
una
nede
n ol
ur.
• Yan
lış v
eya
aşırı
işle
me i
le to
prak
yap
ısını
n bo
zulm
ası ö
nlen
mel
idir
; • A
raç t
rafiğ
i, öz
ellik
le çı
plak
topr
akla
rda,
işle
mel
erin
sayı
sı ve
sıkl
ığın
ı düş
ürer
ek, d
enet
imli
traf
ik
siste
mle
ri ol
uştu
rara
k ve
tarım
/orm
an o
pera
syon
ların
ı anc
ak iş
lem
e der
inliğ
i top
rak
nem
içer
iği
uygu
n ol
duğu
nda
icra
eder
ek, s
adec
e ger
ekli
olan
işle
mle
r sev
iyes
inde
, asg
ariy
e ind
irilm
elid
ir;
• Kul
lanı
lan
mak
ine v
e ara
çlar
, top
rak
muk
avem
etin
e gör
e bel
irlen
mel
idir,
last
ik b
asın
ç kon
trol
sis
tem
leri
veya
yüz
ey b
asın
cını
aza
ltan
diğe
r ara
çlar
(örn
., te
mas
ala
nı) i
le te
çhiz
edilm
elid
ir ve
ağır
araç
ların
kul
lanı
lmas
ında
n ka
çını
lmal
ıdır.
Orm
ancı
lık iş
lem
leri
sıras
ında
, ara
ç tra
fiği k
ısıtla
nmal
ıdır
(örn
., ko
ntro
llü tr
afik
) ve t
opra
klar
ı fiz
ikse
l has
ara
mar
uz k
alm
akta
n ko
rum
ak am
acıy
la ça
lı ha
sır a
ltlık
lar k
ulla
nılm
alıd
ır; t
arım
topr
akla
rında
, müm
küns
e, ar
aç p
atik
alar
ı ile
kon
trol
lü tr
afik
ya
pılm
alıd
ır;
• Ürü
n sis
tem
leri,
sıkı
şmış
topr
akla
ra n
üfuz
edip
ufa
laya
bile
n gü
çlü k
azık
kök
lere
(yoğ
un v
e lifl
i kök
sis
tem
lerin
e) sa
hip
ürün
leri,
mer
a-ot
lak
ve ta
rımsa
l-orm
ancı
lık (a
grof
ores
try)
bitk
ilerin
i içe
rece
k şe
kild
e seç
ilmel
idir.
• T
opra
k ya
pısın
ı iyi
leşt
irmek
ve i
stik
rara
kav
uştu
rmak
için
topr
akta
yet
erli
mik
tard
a or
gani
k m
adde
id
ame e
dilm
elid
ir;
• Top
rağı
n ha
vala
nmas
ı, su
geç
irgen
liği,
ısı il
etim
i ve k
ök g
elişi
mi i
çin
önem
li ol
an to
prak
gö
zene
kliğ
inin
(por
ozite
si) g
elişt
irilm
esi a
çısın
dan,
mak
ro fa
una
ve m
ikro
biya
l (öz
ellik
le m
anta
r)
aktiv
itesi
teşv
ik ed
ilmel
idir
; • O
tlatm
a sis
tem
lerin
de, t
opra
ğı h
ayva
n çi
ğnem
eler
i ve e
rozy
onda
n ko
rum
ak iç
in g
elişe
n bi
tki ö
rtüs
ü ye
terli
ölç
üde i
dam
e edi
lmel
idir
; hay
vanc
ılık
yöne
timi,
otla
tma
yoğu
nluğ
u ve
zam
anla
mas
ını,
hayv
an
türle
ri ve
stok
lam
a or
anla
rını h
esab
a ka
tmal
ıdır.
Toprak Su Yönetimi
Toprak su yönetiminin geliştirilmesi
Sürd
ürül
ebili
r ola
rak
yöne
tilen
bir
topr
ak, d
oygu
n ol
duğu
nda,
hız
lı su
ge
çirg
enliğ
ine,
bitk
iler i
çin
yete
rli el
veriş
li su
kap
sam
ına
ve et
kili
dren
aja
sahi
ptir.
A
ncak
bu
koşu
llar k
arşıl
anm
adığ
ında
, su
basm
ası v
e su
yete
rsiz
liği s
orun
ları
vuku
bu
lur.
Bir y
anda
n to
prak
yüz
eyin
i su
basm
ası;
öyle
ki t
opra
ğın
su il
e doy
mas
ı ile
ili
şkili
dir,
birç
ok b
itkid
e kök
lenm
e sor
unla
rı ya
ratır
ve b
öyle
ce v
erim
i düş
ürür
ve
arse
nik
ve m
etilc
iva
gibi
kirl
etic
ilerin
topr
akta
har
eket
li ha
le g
elm
esin
e ned
en
olab
ilir.
Diğ
er y
anda
n, su
yet
ersiz
liği b
uhar
laşm
a, y
üzey
akı
şı ve
sızm
a ka
yıpl
arın
ın
oldu
ğu b
ölge
lerd
e, ür
ün za
yiat
ına
nede
n ol
abili
r.
• Yağ
ış m
ikta
rının
evap
o-tr
ansp
irasy
onda
n fa
zla
oldu
ğu n
emli
bölg
eler
de, k
ökle
rin b
esin
alım
ı gib
i fo
nksiy
onla
rında
hav
alan
ma
sağl
amak
için
ek d
rena
j sist
emle
ri ge
rekl
idir.
Bu,
öze
llikl
e yük
sek
su
tutm
a ka
pasit
esin
e sah
ip in
ce b
ünye
li to
prak
lard
a bi
r sor
undu
r; • T
opra
k yü
zeyi
pot
ansiy
el su
göl
lenm
eler
ini a
zaltm
ak iç
in y
er a
ltı su
sevi
yele
rinin
den
etim
inde
yü
zey
ve a
lt yü
zey-
altı
dren
aj si
stem
leri
kuru
lmal
ı ve b
akım
ı yap
ılmal
ıdır
; • B
itki s
ulam
a su
yu k
ulla
nım
etki
nliğ
i, to
prak
su re
zerv
hes
apla
mas
ı, da
ha iy
i bitk
i tür
vey
a va
ryet
eler
inin
seçi
mi,
su v
erm
e per
iyot
ları
ve m
ikta
rların
ın d
aha
iyi h
esap
lanm
ası i
le b
irlik
te, g
elişk
in
iletim
, dağ
ıtım
ve a
razi
uyg
ulam
a yö
ntem
leri
(örn
., pl
anlı
dam
la v
eya
mik
ro-p
üskü
rtm
e baş
lıkla
rı su
lam
ası),
öyl
e ki,
sula
ma
suyu
buh
arla
şma
ve sı
zma
kayı
plar
ını a
zaltı
rlar,
arac
ılığı
yla
artır
ılmal
ıdır.
• K
uru
tarım
siste
mle
rinde
, su
kulla
nım
etki
nliğ
ini o
ptim
ize e
tmek
için
bitk
i ört
üsü
yöne
timi (
örn.
, ön
ceki
ekim
nöb
eti ü
rünü
, otla
tma
ve n
adas
) ve t
opra
k su
elve
rişlil
iğin
i art
tırm
ak iç
in su
has
adı g
ibi
önle
mle
r yer
ine g
etiri
lmel
idir
; top
rak
yüze
y ak
ışlar
ı ve b
uhar
laşm
a ka
yıpl
arı a
zaltı
lmal
ıdır
; her
bitk
i ge
lişm
e dön
emin
de to
prak
ta y
eter
li su
var
lığı t
emin
edilm
elid
ir. B
u ön
lem
ler g
enel
likle
göz
etilm
esi v
e yö
netil
mes
i ger
eken
baz
ı den
gele
ri ve
risk
leri
içer
ir;
• Bitk
inin
topr
akta
n en
iyi s
u al
ımı,
uygu
n çe
şitle
rin se
çim
i ve t
arım
sal i
şlevl
erin
dik
katli
zam
anla
mas
ı yo
luyl
a te
şvik
edilm
elid
ir; v
e • B
esin
elem
entle
ri iç
in su
lam
a su
yu k
alite
si ve
pot
ansiy
el za
rarlı
mad
dele
r düz
enli
olar
ak
izle
nmel
idir.
Toprakta Tuzluluk-Alkalilik
Toprak tuzluluk ve alkaliliğinin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesi
Tuzl
anm
a, su
da çö
zünü
r sod
yum
, mag
nezy
um v
e kal
siyum
tuzl
arın
ın to
prak
ta
birik
mes
idir.
Yük
sek
buha
rlaşm
a-te
rlem
e ora
nlar
ının
, iç d
eniz
su g
irişim
inin
ve
insa
n ka
ynak
lı (ö
rn.,
yanl
ış su
lam
a) i
şlem
lerin
net
ices
inde
ort
aya
çıka
r. Tu
zlan
ma,
ha
sılat
ı düş
ürür
ve b
elirl
i eşik
değ
erle
rin ü
zerin
de o
lduğ
unda
, üre
timi t
amam
en
orta
dan
kald
ırır.
• Buh
arla
şma
kayı
plar
ını a
zaltm
ak iç
in to
prak
yüz
eyi u
ygun
bir
hale
get
irilm
elid
ir;
• Bitk
i sul
ama
suyu
kul
lanı
m et
kinl
iği,
geliş
kin
su il
etim
i, da
ğıtım
ı ve s
aha
uygu
lam
a yö
ntem
leri
ile
artır
ılmal
ıdır.
Uyg
ulam
a yö
ntem
leri,
düş
ük b
asın
çla
çalış
an v
e suy
u do
ğrud
an to
prağ
a uy
gula
yabi
len
türd
en o
lmal
ıdır.
Buh
arla
şma
kayı
plar
ını a
zaltm
ak iç
in, ö
z dev
inim
li (o
tom
atik
) su
tem
ini v
e baş
lık
sula
mal
arın
dan
kaçı
nılm
alıd
ır;
• Sul
ama
yöne
timi,
tuzl
anm
a so
runu
ndan
kaç
ınm
ak am
acıy
la, b
itki g
elişi
mi i
çin
yete
rli su
yu v
e etk
in
dren
ajı s
ağla
mal
ıdır
; • S
ulam
a su
yu k
alite
si ta
hlil
edilm
eli v
e izl
enm
elid
ir; m
ümkü
nse,
tuzlu
su ar
ıtmas
ı yap
ılmal
ıdır
; • Y
üzey
ve y
üzey
-altı
dre
naj s
istem
leri,
yük
sele
n ta
ban
suyu
tabl
asın
ı den
etle
mek
ve t
opra
k tu
zlulu
ğunu
kon
trol
altı
na a
lmak
için
inşa
edilm
eli v
e bak
ımı s
ağla
nmal
ıdır
; • E
ğer t
opra
klar
hâl
ihaz
ırda
bozu
lmuş
sa v
e kor
unm
a ar
tık b
ir te
rcih
değ
ilse,
tuzlu
topr
akla
rın ıs
lahı
, tu
zlar
ın d
oğru
dan
yıka
nmas
ı, tu
za d
ayan
ıklı
çeşit
lerin
yet
iştiri
lmes
i, ta
rım-o
tlak
siste
mle
rinde
ku
llanı
lmak
üze
re y
aban
i tuz
cul b
itkile
rin (h
alof
itler
) kül
türe
alın
mas
ı, ki
mya
sal ı
slah
ve o
rgan
ik
düze
nley
icile
rin k
ulla
nılm
ası g
ibi b
irçok
tekn
ik k
ulla
nıla
rak
yapı
labi
lir.
85
No Amaç Proje/Faaliyet AdıHangi Toprak Göstergesi İle İlgili Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) Karşılığı Mevzuatla İlgisi
Uluslararası Antlaşma Kapsamı
Program ve Destekler Proje Paydaşları Finans Kaynağı Çalışma Düzeyi Veri Yapısı ve Ölçek Verinin Güncelliği ve İzleme Verinin Kullanılabilirliği Proje Yararlanıcıları Sosyo-EkonomikAna Çıktıları Önerilen Politika ve Araçları Açıklama (Ek)
GTHB Stratejik Plan Amaç-Hedefler Karşılığı
Göstergeler Hedefler Yasa/Talimatname Antlaşma/Program Ulusal/Uluslaarası Paydaş Bütçe Düzey Yapısı Tipi Formatı Ölçeği Baş.-
Bit. Güncelleme G. Sıklığı K. Düzeyi K. Durumu Yararlanıcılar Yararı 1.1 Tarımsal Üretim ve Arz Güvencesi
1.2 Gıda Güvenirliği
1.4 Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma 1.6 Araştırma – Geliştirme 1.7 Kurumsal Kapasite
Topr
ak A
sitliğ
iTo
prak
Besi
nler
i Den
gesi
ve D
öngü
süTo
prak
Beto
nlaş
ma
Topr
ak B
iyoçe
şitlili
ğiTo
prak
Kirl
iliği
Topr
ak Er
ozyo
nuTo
prak
Org
anik
Mad
desi
Topr
ak Sı
kışm
ası
Topr
ak Su
Yöne
timi
Topr
akta
Tuzlu
luk-A
lkalili
kSK
H1(Y
oksu
lluğa
Son)
-SKH
2(Aç
lığa S
on)-S
KH3(
Sağlı
klı B
ireyle
r)SK
H4_N
itelik
li Eğit
imSK
H5_T
oplum
sal C
insiy
et Eş
itliği
SKH6
_Tem
iz Su
ve Sı
hhi K
oşull
arSK
H7_E
rişile
bilir
ve Te
miz
Ener
jiSK
H8_İ
nsan
a Yak
ışır İ
ş ve E
kono
mik
Büyü
me
SKH9
_San
ayi Y
enilik
çilik
ve A
ltyap
ıSK
H10_
Eşits
izlikl
erin
Aza
ltılm
ası
SKH1
1_Sü
rdür
ülebil
ir Şe
hir v
e Yaş
am A
lanlar
ıSK
H12_
Soru
mlu
Tüke
tim ve
Üret
imSK
H13_
İklim
Eylem
iSK
H14_
Suda
ki Ya
şam
SKH1
5_Ka
rasa
l Yaş
amSK
H16_
Barış
ve A
dalet
SKH1
7_He
defle
r İçin
Orta
klıkla
rTa
rım K
anun
u54
03-T
opra
k Kor
uma v
e Ara
zi Ku
llanı
m K
anun
u30
83- S
ulam
a Alan
ların
da A
razi
Düze
nlem
esine
Dair
Tarım
Refo
rmu K
anun
uDi
ğer
Yok
Bilm
iyoru
mİk
lim de
ğişikl
iği/B
iyoçe
şitlili
k/Ar
azi B
ozulu
mu ve
Çöll
eşme
Diğe
rYo
kBi
lmiyo
rum
Kırsa
l Kalk
ınm
aTa
rım-Ç
evre
Çatak
IPAR
DYo
kBi
lmiyo
rum
Ortak
Proje
(Bak
anlık
lar ar
ası v
eya Ü
nive
rsite
veya
STK)
Ulus
larar
ası k
urulu
şSa
dece
İşbir
liği y
apıla
n kur
um/k
urulu
ş/stk
Sade
ce ve
ri ve
bilgi
tem
ini y
apıla
nYo
kBi
lmiyo
rum
Kuru
msa
lBa
kanl
ıklar
aras
ıUl
uslar
aras
ıBi
lmiyo
rum
Yerel
-İl-il
çe-K
öyBö
lgesel
Ulus
alKü
resel-
GEF
Bilm
iyoru
mSa
yısal
(Coğ
rafi
koor
dinatl
ı nok
ta, çi
zgi v
eya a
lan ve
risi)
Basıl
ı(Kağ
ıt)Ta
blo (S
QL,E
xcel
)Do
küm
an/R
apor
Raste
rVe
ktör
GeoT
iff/T
iff/Jp
egsh
ape/n
cz/m
if/dw
gdiğ
erBi
lmiyo
rum
1000
-500
0 (da
hil)
5000
-100
0025
000-
1000
0-25
0000
-100
0000
diğer
Bilm
iyoru
mBa
şlam
a-Biti
şDe
vam
ediyo
r
Günc
ellen
iyor
Günc
ellen
miyo
r
Her y
ılÜç
-Beş
yılBe
ş-On y
lBi
lmiyo
rum
Kuru
miçi
Kuru
mdış
ıUl
uslar
aras
ıKa
palı
Açık
Sınırl
ıKu
rum
lar/K
urulu
şlar/S
TK/Ü
nive
rsitel
erÇi
ftçile
rUl
uslar
aras
ı Kur
uluşla
rYo
kBi
lmiyo
rum
Çiftç
i yar
arı
Kalkı
nma
Gelir
artır
ıcıYo
kBi
lmiyo
rum
H1.1
Tarım
sal ü
rünl
erde a
rz gü
venc
esini
sağla
mak
H1.2
Reka
bet g
ücü y
üksek
, sür
dürü
lebilir
bir t
arım
sektö
rü iç
in po
litika
lar ge
liştir
mek
ve uy
gun p
olitik
a ar
açlar
ını b
elirle
mek
H1.3
Ulus
larar
ası a
landa
daha
etkin
bir ş
ekild
e yer
almak
ve ul
uslar
aras
ı örg
ütler
in ka
rar s
üreç
lerin
e dah
il olm
ak
H1.4
Üreti
cilere
ve tü
ketic
ilere
yöne
lik eğ
itim
strat
ejiler
i ve d
anışm
anlık
siste
mi g
elişti
rmek
H2.1
Gıda
ve ye
m gü
veni
lirliğ
ine y
öneli
k gerç
ekleş
tirile
n resm
i kon
trol h
izmetl
erin
in et
kinliğ
ini a
rtırm
ak
Hede
f (H2
.2) G
ıda gü
veni
lirliğ
ine i
lişkin
doğr
u ve g
ünce
l bilg
i sun
mak
, oku
llard
a gıda
güve
nilir
liğin
e yö
nelik
uygu
lamala
rı ge
liştir
mek
Hede
f (H4
.1) K
ırsald
a geli
r ve i
stihd
am ol
anak
ların
ı artı
rmak
ve kı
rsal e
kono
miyi
çeşit
lendir
mek
Hede
f (H4
.2) Sü
rdür
ülebil
ir tar
ımsa
l üret
imi s
ağlam
ak iç
in; k
üçük
ve pa
rçalı t
arım
araz
ilerin
i toplu
laştır
mak
ve
araz
i kull
anım
plan
lamas
ı yap
mak
Hede
f (H4
.3) To
prak
ve su
kayn
aklar
ının
koru
nmas
ını v
e ver
imli k
ullan
ılmas
ını s
ağlam
ak
Hede
f (H6
.1) Ta
rımsa
l iç ve
dış p
azar
talep
leri d
oğru
ltusu
nda y
eni ç
eşit, ı
rk, m
etot v
e tek
noloj
i geli
ştirm
ek
Hede
f (H6
.2) G
eneti
k kay
nakla
rı ve
biyo
lojik
çeşit
liliği
koru
mak
, sür
dürü
lebilir
kulla
nım
ını s
ağlam
ak
Hede
f (H6
.3) U
lusal
ve ul
uslar
aras
ı kur
uluşla
rla A
r-Ge i
şbirl
iğini
geliş
tirm
ek
Hede
f (H6
.4) İk
lim de
ğişikl
iğini
n tar
ım si
stem
leri ü
zerin
e olas
ı etk
ilerin
i ölçm
ek ve
tedb
ir alm
aya y
öneli
k ön
erile
r geli
ştirm
ek
Hede
f (H6
.5) A
r - G
e son
uçlar
ının
uygu
lamay
a akta
rılm
asın
ı sağ
lamak
Hede
f (H7
.1) B
akan
lık bü
nyesi
ndek
i biri
mler
in bi
lişim
altya
pısın
ı iyile
ştirm
ek/ge
liştir
mek
Hede
f (H7
.2) Ta
rımda
doğr
u bilg
inin
kayn
ağı o
lmak
için
yazıl
ım uy
gulam
aları
ve si
stem
leri g
elişti
rmek
Hede
f (H7
.3) B
akan
lık bi
lgi va
rlıkla
rını, B
ilgi G
üven
liği S
tanda
rtlar
ına u
ygun
şekil
de yö
netm
ek
Hede
f (H7
.4) Ç
alışa
nlar
ın ve
rimlili
ğini v
e üret
kenl
iğini
artır
mak
, iş sü
reçler
ine y
öneli
k stan
dartl
arı
belir
lemek
Hede
f (H7
.5) K
urum
sal y
öneti
m si
stem
ini e
tkin
hale
getir
mek
, Bak
anlık
çalış
anlar
ının
nitel
ik ola
rak
geliş
imin
i sağ
lamak
ve ku
rum
sal a
idiye
ti ar
tırm
ak
Hede
f (H7
.6) K
urum
un fi
ziki a
ltyap
ısını
iyile
ştirm
e
1 Toprak etüt ve haritalama yapmak Arazi toplulaştırmaları kapsamında yapılan toprak etütleri
Her türlü sayısal veriler ve raporlar Toprak etüt ve haritalama konusunda tek bir kurumun bünyesinde yapılması
2 Toprak etüt ve haritalama yapmak Revize BTG haritalarının yapılması
Her türlü sayısal veriler ve raporlar Güncellemelerin sürekliliği
3 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında proje sınırları içindeki su potansiyeli, toprak veri tabanı ile toprak haritaları esas alınarak, kırsal alanlarda yer alan tarım arazilerinin korunması, kullanımının planlanması, sürdürülebilir tarımsal üretimin güven altına alınması ve kırsal kalkınmanın sağlanması için toprağın niteliği, arazinin yeteneği ve diğer arazi özellikleri gözetilerek arazilerin akılcı kullanımına dayalı arazi politikalarının hazırlanması ve bu politikaları uygulayacak bir arazi kullanım planlamasının yapılması, ülkesel ve bölgesel planlamalara temel oluşturması, diğer fiziki planlamalara veri teşkil etmesi amaçlanmaktadır.
Arazi Kullanım Planlaması Projesi
1/5000 Ölçekte Tarımsal Uygunluk Haritası, 1/5000 Ölçekte Potansiyel Kullanım Haritası, Arazi Kullanım Durumu Haritası, Arazı Kullanım Planlaması Raporu
Ulusal ölçekte Arazi Kullanım Planlaması hedeflenmeli. Ulusal veya uluslararası proje ve destekler kapsamında gerçekleştirilmesi. Verinin güncellemesi yapılmıyor ancak etüt verisinde bir güncelleme yapılırsa yeniden değerlendirme yapılıyor
4 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak erozyonunu en aza indirmek, 4-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi, 5- Toprak tuzluluk ve alkaliliğinin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesi
Büyük Toprak Grubu Haritası (BTG_1/25000 Ölçekli Türkiye Sayısal Toprak Veritabanı)
2- Verinin Güncelliği ve İzleme (Başlama-Bitiş-BW4); Kasıml 1990-Haziran 2001
5 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak erozyonunu en aza indirmek, 4-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi
Tarım Parsellerinin Sayısallaştırılması (1/5000 Ölçekli Türkiye Tarım Parselleri Veritabanı)
1-Ekim yapılan sürülü/ekili tarım parselleri, 2-Desteklemeye uygun tarım parselleri ve alanları, 3-Tarım parselleri malik/kullanıcı bilgileri, 4-Tarım parselleri destekleme ürün deseni
6 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi
Hava Fotoğrafları/Uydu Görüntüleri ve Uydu Görüntüsü Takip Sistemi
7 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi
STATİP (1/25000 Ölçekli Sorunlu Tarım Alanlarının Belirlenmesi Projesi)
Arazi Sınıfları Lejandı 1- Finans kaynağı (Bakanlıklararası-AZ10); DPT destekli proje, 2- Verinin Güncelliği ve İzleme (Başlama-Bitiş-BW10); Eylül 2009-Haziran 2016
8 Çapraz uyum sistemine odaklanan AB Ortak Tarım Politikasının (OTP) gelecekte Türkiye’de uygulanabilmesi için gerekli hazırlıkların yapılmasına katkı sağlamaktır. Bu mekanizasyonun Türkiye’de işler hale getirilmesi amacıyla çapraz uyum uygulama sürecinde farklı üye ülke yaklaşımlarının Türkiye ile paylaşılması amaçlanmıştır. 1-STY Toprak erozyonunu en aza indirmek, 2- STY Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi)
Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırılması Projesi (AB- Eşleştirme Projesi (2016-2018)-GAEC6
1-Çapraz uyum uygulama planı, 2-Kurumsal yapıya yönelik öneriler, 3-Boşluk analizi raporu, 4-Yaptırım sistemine yönelik tavsiyeler, 5-Saha denetim klavuzu, 6-Yol haritası
GEAC 5 ve GEAC 6 kapsamında değerlendirilmektedir. I- Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi): 1-Hastalık kontrolü ya da bitki zararlılarının yok edilmesi amaçlarını taşımadığı müddetçe faydalanıcılar tarım arazisi üzerinde ekin anızlarınıı akmamalıdır. 2-Yapılacak anız yakımında (ör. bitki sağlığı amaçlı) Valilik yetkilisinden izin alınması gerekmektedir (GAEC 6), 3-GEAC 5 ile ilgili politikalar, II- Toprak erozyonunu en aza indirmek; 1-Eğimi %2-12% arasında değişen araziler; a-Faydalanıcılar konturlama ve toprak işlemeyi eğime dik şekilde yapmalıdır. Eğimi %12-20% arasında değişen araziler, b-Faydalanıcılar kök (ör. şeker pancarı) ve yumru (ör. patates) bitkileri yetiştiremezler. c- Bağlarda (ör. üzüm bağları, kivi bağları) ise teraslama yapılmalı ve terasların devamlılığı sağlanmalıdır. d- Ekinler arasındaki boşlukların tam/kısmi çimleme ile kapatılması ve/veya bu alanlara başka örtü bitkilerinin ekilmesi/dikilmesi, e- Pullukla sürme en aza indirilmeli ve toprak işleme eğime dik bir şekilde yapılmalıdır. 2- Eğimi %20’den fazla olan araziler; a-Tarla tarımı yapılmaz, yalnızca çok yıllık ürünler ekilebilir, b-Ekinler arasındaki boşlukların tam/kısmi çimleme ile kapatılması ve/veya bu alanlara başka örtü bitkilerinin ekilmesi/dikilmesi , c-Pullukla sürüme izin verilmez. 3- Faydalanıcılar rüzgar ya da su kaynaklı erozyonu önleyen fiziksel yapıları (örn. teraslar, rüzgar bariyerleri, çalılık çit) ortadan kaldırmamalıdırlar
A-Mevzuat İlgisi (Diğer-AF12); I-Toprak organik maddesinin iyileştirilmesi; 1- 2872 sayılı Çevre Kanunu (RG 1/8/1983, No. 18132), Ek Madde 1(c), 2- 6831 sayılı Orman Kanunu (RG 8/9/1956, No. 9402), Madde 76 (d), II-Toprak erozyonunun azaltılması; 1- 5403 sayılı Toprak koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (RG 19/07/2005, No. 25880), Madde 15, 2- Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İTU Kodu Tebliği (RG 11.02.2017 No. 29976), Ek ‘İTU Kodu’, Bölüm 1, Alt-bölümler 1.4 ve 1.5 Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İTU Kodu Tebliği (RG 11.02.2017 No. 29976), Ek ‘İTU Kodu’, Kutu 1.3, B- Verinin Güncelliği ve İzleme(Başlama-Bitiş-BW12); Ekim 2016-Mayıs 2018, C- Uluslaarası antlaşma programı (Diğer-AJ12); Ortak Tarım Politikası (OTP), 4-Finans kaynağı (Uluslararası-BA12); AB projesi
9 1- Arazi Parsel Tanımlama Sistemi (Tarım Parselerinin Fiziksel Blok Yöntemi İle Sayısallaştırılması, LPIS), 2- Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Yazılımının Geliştirilmesi (IACS’ın gelecekte uygulanması için altyapının hazırlanması, yazılımın geliştirilmesi ve desteklemelerde yerinde kontroller ile risk analizi konusunda kapasitenin) arttırılması amaçlanmıştır.
Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Projesi- (IACS-AB)
1- LPIS: a-Tüm Türkiye’nin 1/5000 ölçekli fiziksel blok (Referans Parsel) sınırları b- Tüm türkiye’nin 1/5000 ölçekli arazi örtüsü (LPIS Lejandına göre Tarım ve Tarımdışı alanlar), c- Tüm Türkiyenin 1/5000 ölçekli arazi peyzaj özellikleri, 2- IACS Yazılımı: a-Master plan, b-Eğitim Dökümanı, c-Desteklemelere ilişkin analiz raporu, d-Yazılım, e-Uygulama prosedürlerinin hazırlanması
Proje devam ettiği için önerilen bir şey henüz bulunmamaktadır A- Verinin Güncelliği ve İzleme (G.Sıklığı-CB14); -1- Türkiye’nin tümünün 3-5 yıl da bir ortofotolarının çekilip fiziksel blok sınırları ve içindeki arazi örtüsü/kullanım türleri sınırlarının güncellenmesi, (G.Sıklığı-CA14); 2- Proje uygulamaya geçerse her yıl güncellemelerin yapılması, 3- Mevzuat İlgisi (Diğer-AF14); Çevre Kanunu
10 a) Tarımsal amaçlı kullanılan suyun sürdürülebilir kullanımını sağlamak ve mevcut su kaynakları ile sulanan arazi miktarını artırmak ile ilgili projeleri hazırlamak, hazırlatmak, uygulatmak, izlemek ve değerlendirmek b) Topraklarda fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmaya neden olan uygulamalar ile kirliliğin tespiti ve iyileştirme yöntemlerini belirlemek
Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Araştırmaları
11 a) Toprak kaynaklarının etkin ve doğru kullanımının sağlanması için yeni teknikler geliştirmek konusunda araştırma yapmak, gübrelerin verim üzerine etkinliğini artıracak ve kimyasal gübre tüketiminde tasarruf sağlayacak alternatif yöntemler ve ürünler geliştirmek
Toprak Yönetimi Araştırmaları
12 Teknoloji kullanımında yeni modellerin ve teknolojilerin geliştirilmesini ve adaptasyonunu sağlamak
Tarımsal Mekanizasyon Araştırmaları
13 a) Yağış, akım ve kar hidrolojisini hidrolojik havza modelleri ve uzaktan algılama teknikleriyle tahmin etmek, izlemek, havza su verimi hesaplamalarını yapmak ve değerlendirmek. Tarımsal kuraklığın izlenmesi amacıyla toprak neminin belirlenmesi ve takibi, meralarda toprak ve su kaynaklarının korunumu, su hasadı, iklim değişikliği ve tarım etkileşiminin belirlenmesi konularında araştırma yapmak
İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Araştırmaları
14 Tarımsal faaliyetlerden kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi, kirlenmiş veya tedbir alınmaz ise kirlenebilecek suları etkiyen tarım alanlarının belirlenmesi(Nitrata Hassas Bölgeler), kirliliği önlemeye yönelik tedbirlerin ortaya konulması
Tarımsal kaynaklıklı kirliliğin kontrolü ve yönetimi
1-Su kalitesi izleme verileri 2-Nitrata Hassas Bölgelerin belirlenmesi 3-İyi Tarım Uygulamalar Kodunun hazırlanması
Nitrata hassas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uygulanacak tedbirlerin desteklenmesi
Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin kontrolü ile ilgili çalışmalar; Avrupa Birliği müktesebatına uyum sürecinde Nitrat Direktifinin ( 91/676/EEC), uyumlaştırlması kapsamında 18.02.2004 tarih ve 25377 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği (revize 23 Temmuz 2016 tarih ve 29779 sayılı Resmi Gazete) ve bu Yönetmeliğinin 7. maddesine dayanılarak hazırlanan 11.02.2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliği (No: 2016/46) çerçevesinde yürütülmektedir. Tarımsal faaliyetlerden kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi amacıyla yaklaşık 4.700 istasyonda izleme çalışması yapılmaktadır. Bu istasyonlardan alınan numunelerde yerüstü sularında ayda bir olmak üzere 8 parametrenin, yeraltı sularında 3 ayda bir olmak üzere 3 parametrenin analizleri yapılmakta ve elde edilen veriler TAD portal altında yer alan Nitrat Bilgi Sistemine kaydedilmekte ve değerlendirilmektedir. Nitrat kirliliği izleme sonuçlarına bağlı olarak Nitrata hassas bölgelerin belirlenmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Sularda tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğini önlemeye yönelik çiftçiler tarafından uygulanacak tedbirleri içeren İyi Tarım Uygulamaları Kodu hazırlanarak 11 Şubat 2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğinin eki olarak yayımlanmıştır.Bu Tebliğ nitrata hassas olan ve olmayan bölgelerde çiftçiler tarafından uyulması gereken kuralları ve uygulama esaslarını içeren iyi tarım uygulamaları kodunun uygulanması ile ilgili hükümleri içermektedir.
15 Organik tarım, insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyen ve üretimde kimyasal girdi kullanılmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir. doğal dengeyi koruyarak hava ve su gibi yaşamsal kaynakların ve doğal hayatın korunmasını amaçlayan bir üretim yöntemidir.
Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik
5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu Her yıl OT yapan üretici sayısı istatistiki olarak yayınlanıyor. Veriler Bakanlık sayfasında yayınlanmktadır
16 Çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile güvenilir ürün arzının sağlanması için gerçekleştirilecek iyi tarım uygulamalarının usul ve esaslarını düzenlemektir
İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelilk
Her yıl İTU yapan üretici sayısı istatistiki olarak yayınlanıyor veriler Bakanlık sayfasında yayınlanmkatadır.
17 Artan nufüs, değişen iklim şartları ve azalan tarım alanlarının gözönüne alınarak, arz talep denegesinin sağlaması amacı ile sürdürülebilir kaynakaların optimum kullanımı, gıda güvenliği ve güvencesinin temini
Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Projesi
Havza - İlçe bazlı ürün desenleri oluşturulmaktadır. Tarımsal yeraltı su kısıt olan alanların tespiti sağlanmıştır. İklim, toprak, topografya ve su varlığına uygun ürün seçiminin çiftçiler tarafından benimsenmesi sağlanmıştır. Stratejik ve arz açığı olan ürünlerinde üretim artışı sağlanmıştır.
Nadas ve ekilmeyen tarım alanlarının üretim kazandırılması, Ürün desenine uygun tarımsal teknolojinin ve bilinçli çiftçilerin yetiştirilmesi, Ürün desenine uygun kooperatif ve ürün borsalarının yaygınlaştırılması, Tarımsal sanayi oluşumlarında havza üretim deseninin dikkate alınması, Su Kanunun acilen yürürlüğe alınması
Ek-1
- Çize
lge 5.
Sür
dürü
lebilir
Topr
ak Yö
netim
i STY
Proje
ler
87
Ek-2
Kat
ılımcıl
ar (K
urum
–Kur
uluş–
Katıl
ımcı
İletiş
im Bi
lgiler
i)K
UR
UM
AD
IB
İRİM
İA
DI
SOYA
DI
ÜN
VA
NI
Ank
ara
Üni
vers
itesi
Zir
aat F
akül
tesi
Prof
. Dr.
Ergi
n D
UR
SUN
Dek
anPr
of. D
r. A
bdul
lah
BAR
AN
To
prak
Böl
üm B
aşka
nıPr
of. D
r. G
ökha
n Ç
AY
CI
Öğr
etim
Üye
siT
MM
OB
Zir
aat M
ühen
disl
eri O
dası
Özd
en G
ÜN
GÖ
RB
aşka
nTü
rk Z
iraa
t Yük
sek
Müh
endi
sler
i Bir
liği (
TZ
YM
B)
Dr.
Yüce
l KEŞ
LİYö
neti
m K
urul
u Ü
yesi
Türk
iye
Zir
aat O
dala
rı B
irliğ
iFa
tma
GÜ
ND
ÜZ
Türk
iye
Topr
ak B
ilim
i Der
neği
Dr.
Der
ya S
ÜR
EKÜ
yeT
EMA
Nev
zat Ö
zer
Ank
ara
İl T
emsi
lcis
i
KO
P
M.Ü
mit
YO
RG
AN
CIL
AR
Tarı
m v
e K
ırsa
l Kal
kınm
a K
oord
i-na
törü
Has
an K
ALE
M
Mev
lüt P
INA
RK
AR
A
Plan
lam
a ve
Pro
je G
eliş
tirm
e K
oord
i-na
törü
Alp
er Y
AV
UZ
AFA
DG
üler
DEV
ECİ
TU
İKİr
fan
UZ
UN
PIN
AR
Dai
re B
aşka
n V.
Çev
re v
e Şe
hirc
ilik
Bak
anlığ
ı
Tabi
at V
arlık
ları
nı K
orum
a G
enel
Müd
ürlü
ğüM
urat
Ser
hat G
ÜV
ENZ
iraa
t Müh
endi
si
Coğ
rafi
Bilg
i Sis
tem
leri
Gen
el M
üdür
lüğü
Sibe
l SÜ
ER T
OY
BIY
IKÇ
evre
ve
Şehi
rcili
k U
zman
ı G
üleç
Gen
çer
ALI
RÇ
evre
ve
Şehi
rcili
k U
zman
ı M
ekan
sal P
lanl
ama
Gen
el M
üdür
lüğü
Erda
l KA
YAPI
NA
RG
enel
Müd
ürTa
pu v
e K
adas
tro
Gen
el M
üdür
lüğü
Seda
t UĞ
UR
BAŞ
Ula
ştır
ma
Den
izci
lik v
e H
aber
leşm
e B
akan
lığı
Kar
ayol
ları
Gen
el M
üdür
lüğü
Fati
h G
ÜM
RÜ
KÇ
ÜD
aire
Baş
kanı
Selç
uk A
YAN
Şube
Müd
ürü
Hat
un Ö
KSÜ
ZT
EPE
İLBA
NK
Seld
a A
YD
OĞ
DU
DEM
İREL
Tekn
ik U
zman
Erol
YEN
İLER
Tekn
ik U
zman
Elek
trik
Üre
tim
A.Ş
. Gen
el M
üdür
lüğü
Tolg
a Y
ILD
IZA
hmet
H. T
OSU
N
TAR
IM O
RM
AN
BA
KA
NLI
ĞI
Vol
kan
Mut
lu Ç
OŞK
UN
Müş
teşa
r Ya
rdım
cısı
Bitk
isel
Üre
tim
Gen
el M
üdür
lüğü
Zel
iha
YIL
MA
ZZ
iraa
t Müh
endi
si
Rab
ia B
aşak
SEV
İL
Şe
hir
Plan
cısı
Ya
şar
OR
HA
NZ
iraa
t Müh
endi
siG
önül
BO
ZBA
Y T
AŞD
EMİR
Zir
aat
Yük.
Müh
.K
adri
ye Y
ILM
AZ
Zir
aat M
ühen
disi
Filiz
TEK
ELİ
Zir
aat M
ühen
disi
Gül
teki
n Ö
ÇA
LAN
Dr.
Fig
en G
ÜN
GÖ
RZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Ergi
n Ç
İLA
LİZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Yase
min
ER
OĞ
LUİş
letm
eci
Hik
met
GÜ
LEÇ
Zir
aat
Yük.
Müh
.D
r. N
ecm
i PİL
AN
ALI
Zir
aat
Yük.
Müh
.A
li ŞA
HİN
Zir
aat M
ühen
disi
Tarı
msa
l Ara
ştır
mal
ar v
e Po
litik
alar
Gen
el M
üdür
lüğü
Dr.
Bül
ent S
ÖN
MEZ
Dai
re B
aşka
nıD
r. Se
vinç
MA
DE
NO
ĞLU
Zir
aat
Yük.
Müh
.D
r. H
esna
ÖZ
CA
NZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Ank
ara
Topr
ak, G
übre
ve
Su K
ayna
klar
ı Mer
kez
Ara
ştır
ma
Enst
itüsü
Müd
ürlü
ğüD
r. M
ehm
et K
EÇEC
İZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Kad
ri A
VA
ĞZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Hay
vanc
ılık
Gen
el M
üdür
lüğü
Bur
han
DE
MİR
OK
Gen
el M
üdür
Yrd
. İs
mai
l PEK
TAŞ
Dai
re B
aşka
n V.
Dr.B
uket
ER
OL
Vet
erin
er H
ekim
Stra
teji
Dai
resi
Baş
kanl
ığı
Dr.
Ayg
ül Ç
AĞ
DA
ŞZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Tuğb
a ŞA
KA
R Ç
ABU
KZ
iraa
t Yü
k. M
üh.
Tarı
mve
Kır
sal K
alkı
nmay
ı Des
tekl
eme
Kur
umu
Can
su E
RSÖ
Z T
AY
OĞ
LUU
zman
Zey
nep
TO
KA
YU
zman
Avr
upa
Bir
liği D
ış İl
işki
ler
Gen
el M
üdür
lüğü
Tarı
k T
OPÇ
UA
B U
zman
ıSe
rap
HIZ
LIG
ıda
Müh
endi
si
Gıd
a ve
Kon
trol
Gen
el M
üdür
lüğü
Hüs
eyin
AK
YAZ
IZ
iraa
t Müh
endi
si
Anı
l DEM
ELİ
Vet
erin
er H
ekim
Tarı
m İş
letm
eler
i Gen
el M
üdür
lüğü
Naz
mi C
EYLA
NZ
iraa
t Müh
.
Topr
ak M
ahsü
lleri
Ofis
iZ
ühal
DEM
İRTA
ŞEk
sper
Se
lin G
ÜV
ENEk
sper
Tarı
m R
efor
mu
Gen
el M
üdür
lüğü
Faru
k FI
RA
TO
ĞLU
Gen
el M
üdür
Yrd
.A
bdul
kadi
r K
AR
AK
UŞ
Dai
re B
aşka
nıD
r. H
akan
VEL
İOĞ
LUD
aire
Baş
kanı
İmam
Ali
ÖZ
CA
N D
aire
Baş
kanı
İsm
ail C
OZ
OĞ
LUD
aire
Baş
kanı
Gün
tülü
KU
RŞU
NZ
ir. Y
ük. M
üh.
Nur
can
HA
CIA
LİB
EYO
ĞLU
Zir.
Yük
. Müh
.B
arış
DEN
GE
Zir
aat M
ühen
disi
A.S
ema
YER
GÖ
KK
imya
Müh
.Ö
zlem
ÖZ
ÇEL
İKZ
iraa
t Müh
endi
siZ
eker
iya
UR
AS
Har
ita M
üh.
Sevi
l Utk
u ER
DEM
Şehi
r Pl
ancı
sıM
elte
m O
ĞU
ZZ
iraa
t Müh
endi
siM
usta
fa G
ürol
AC
AR
Şehi
r Pl
ancı
sıYı
lmaz
ÜLK
ÜÇ
alış
ma
Gru
p So
rum
lusu
Lale
BEY
HA
NZ
iraa
t Müh
endi
siİs
mai
l AY
DIN
Zir
aat M
ühen
disi
Seba
hatt
in K
ESK
İNZ
ir. Y
ük. M
ühO
rhan
SEZ
GİN
Müh
endi
sN
ecat
i Cem
AK
TU
ZM
ühen
dis
Abd
ulka
dir
YIĞ
MA
NZ
iraa
t Müh
endi
siH
asan
SÖ
NM
EZY
UR
TZ
iraa
t Müh
endi
siH
.Gül
er E
RG
İNZ
iraa
t Müh
endi
siA
ykut
KO
RK
MA
ZZ
iraa
t Müh
endi
siA
dnan
OR
HA
NZ
iraa
t Müh
endi
siTü
lin A
KM
AN
Zir
aat M
ühen
disi
Mur
at T
ÜY
SÜZ
Zir.
Yük
. Müh
Dr.
Gaz
i ALT
INÇ
alış
ma
Gru
p So
rum
lusu
Can
İbra
him
YIL
MA
ZZ
iraa
t Müh
endi
siD
r. Em
el Y
ALÇ
INZ
ir. Y
ük. M
ühD
r. Er
han
ERM
ENZ
ir. Y
ük. M
ühC
enk
AK
ŞİT
Zir
aat M
ühen
disi
Erda
l Cün
eyt U
RA
LZ
iraa
t Müh
endi
siİb
rahi
m M
ÜFT
ÜO
ĞLU
Çal
ışm
a G
rup
Soru
mlu
suSe
lda
TEL
Zir
aat M
ühen
disi
Ben
gü E
RSA
NZ
iraa
t Müh
endi
siM
über
ra G
ÜLE
ÇZ
iraa
t Müh
endi
siN
.Cem
AK
TÜ
ZZ
iraa
t Müh
endi
siÖ
mer
KA
RA
ÇA
YLI
Zir
aat M
ühen
disi
Yusu
f GÜ
RBÜ
Z
Çal
ışm
a G
rubu
Sor
umlu
su V
.N
urda
n BU
ĞD
AY
Zir
aat M
ühen
disi
Dr.
Emra
h H
akkı
ER
DO
ĞA
NZ
ir. Y
ük. M
üh.
Dr.
Mus
tafa
USU
LZ
ir. Y
ük. M
üh.
Süre
yya
DER
İNY
OL
Kim
ya M
üh.
Dur
muş
DEM
İRK
imya
Müh
.O
ya O
KA
NZ
iraa
t Müh
endi
siİs
hak
ATA
KZ
iraa
t Müh
endi
siM
edin
e D
EREL
İZ
iraa
t Müh
endi
siPe
yruz
e G
ÜZ
ELZ
iraa
t Müh
endi
siYı
lmaz
UZ
UN
TAR
LAH
arita
Müh
.R
amaz
an G
ÜN
ELÖ
zlem
ÜN
AL
Zir
aat M
ühen
disi
Selim
ÜLG
ENZ
iraa
t Müh
endi
siSe
mra
YIL
DIR
IMZ
iraa
t Müh
endi
siD
r.Fun
da Ç
imen
TÜ
REL
İZ
iraa
t Müh
endi
siH
ilmi Y
ETER
Tarı
m T
ekni
keri
Ari
f MA
KİN
AC
IZ
iraa
t Müh
endi
siN
urda
n BU
ĞD
AY
Zir
aat M
ühen
disi
Köş
ali K
ALE
MK
UŞU
Zir
aat T
ekni
keri
Nur
an S
UC
UJe
oloj
i Müh
endi
siÇ
ağla
r Fı
rat B
EKA
RZ
iraa
t Müh
endi
siM
usta
fa Y
ENİC
EH
arita
Tek
nike
riB
elgi
n ŞA
HİN
Zir
aat M
ühen
disi
Muh
amm
er S
ATA
RD
r. Fe
rsan
KES
KİN
Zir
aat Y
ükse
k M
ühen
disi
Hak
an A
RSL
AN
Mur
at Y
ALÇ
INTa
rım
Tek
nike
riB
ülen
t BEŞ
PAR
MA
KÇ
alış
ma
Gru
p So
rum
lusu
Saim
e Pı
nar
ATA
LAY
Zir
aat M
ühen
disi
Zek
eriy
a D
AN
IŞM
A
Çöl
leşm
e ve
Ero
zyon
la M
ücad
ele
Gen
el M
üdür
lüğü
Erka
n G
ÜLE
RH
arita
Yük
. Müh
Ahm
et Ş
ENYA
Z
Bak
anlık
Müş
avir
iD
oğa
Kor
uma
ve M
illi P
arkl
ar G
enel
Müd
ürlü
ğüSe
rhat
OR
AL
Orm
an M
üh.
DSİ
Mur
at D
AĞ
DEV
İREN
Gen
el M
üdür
Yar
dım
cısı
Ahm
et Ö
ZB
EKD
aire
Baş
kan
Yrd.
Dr.
Bilg
e O
MA
RŞu
be M
üdür
ü
Orm
an G
enel
Müd
ürlü
ğüEr
ay Ö
ZD
EMİR
Üm
it T
UR
HA
NSa
lih D
EMİR
ELŞu
be M
üdür
üSu
Yön
etim
i Gen
el M
üdür
lüğü
Bur
cu T
EZC
AN
FAO
Ron
ald
VA
RG
AS
Kür
esel
Top
rak
Ort
aklığ
ı Gen
el
Sekr
eter
i Sh
eikh
AH
AD
UZ
ZA
MA
NFA
O T
ürki
ye P
rogr
am S
orum
lusu
Ayş
egül
SEL
IŞIK
FAO
Tür
kiye
Tem
silc
i Yar
dım
cısı
Ali
Emre
YIL
MA
ZT
ÜR
KFA
O T
ürki
ye T
emsi
lci Y
ardı
mcı
sıYa
sem
en A
slı K
AR
ATA
ŞFA
O U
zman
Den
iz A
KK
UŞ
FAO
Uzm
anB
irim
MO
RFA
O U
zman
Ali
Emre
YIL
MA
ZT
ÜR
KFA
O U
zman
Bay
ram
HO
PUR
FAO
Uzm
anSa
rah
Mar
jani
ZA
DEH
FAO
Uzm
anPr
of. E
rhan
AK
ÇA
FAO
Ulu
sal D
anış
man
Prof
. Dr.
Gün
ay E
RPU
LFA
O U
lusa
l Dan
ışm
anEd
a PÜ
TG
ÜL
FAO
Pro
gram
Asi
stan
ıBA
SIN
Hal
im U
TLU
89
91
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Ek-3
1. ÇALIŞTAYBakanlığımız ve FAO İşbirliğinde yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” ile Türkiye’de toprak kaynaklarının yönetimi ve bununla ilgili bilgi sistemleri altyapısının güçlendirilmesi ve Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) ile ilgili ulusal eylem planının hazırlanması hedeflenmiştir.
Bu kapsamda ilk olarak 20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’da proje açılış çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştay öğleden önce açılış toplantısı tanıtım sunumlarıyla ve öğleden sonra Bakanlık iç paydaşların katılımıyla bir yuvarlak masa düzeninde devam etmiştir.
Proje açılış toplantısında, Bakanlığımız Müsteşar Yardımcısı Volkan Mutlu ÇOŞKUN, Ulusal Proje Koor-dinatörü Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanı Abdulkadir KARAKUŞ, FAO Roma Genel Merke-zinden KTP Genel Sekreteri Ronald VARGAS, FAO Türkiye Temsilciliğinden Temsilci Yardımcısı Ayşegül SELIŞIK, Proje Ulusal Danışmanı Prof. Dr. Günay ERPUL projenin tanıtımı ve önemi ile ilgili konuşmalar yapmıştır.
Fotoğraf 1. Açılış Konuşmaları (Abdulkadir KARAKUŞ, Ayşegül SELIŞIK, Ronald VARGAS ve Volkan Mutlu ÇOŞKUN).
Volkan Mutlu ÇOŞKUN
Ayşegül SELIŞIK
Ronald VARGAS
Abdulkadir KARAKUŞ
92
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
1.1. Çalıştayın Amacı
Proje Çalıştayı’nın öğleden sonraki kısmında 4 farklı çalışma masası oluşturulmuştur:
1) Toprak Araştırmaları
2) Toprak Bilgi Sistemi
3) Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları ve
4) Arazi Kullanımı ile İlgili Mevzuat ’tır.
Masa müzakerelerinde “mevcut durum” ve “boşluk” analizleri için gerekli ve yeterli bilgiler toplamı ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır.
1.2. Çalıştay Programı
Çalıştay programı aşağıda ayrıntılarıyla verilmiştir (Çizelge 6).
Çizelge 6. Küresel Toprak Ortaklığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi Açılış Çalıştay Programı.
Açılış Çalıştayı20 Haziran 2018
Crowne Plaza Hotel, Konya Devlet Yolu Caddesi Akköprü-AnkaraProgram:
09.30 – 10.00 Kayıt
10.00 – 10.10 Saygı Duruşu ve İstiklal Marşı
Sinevizyon
10.10 – 10.30 Projenin Tanıtımı
Abdulkadir Karakuş, Ulusal Proje Koordinatörü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Ronald Vargas, Toprak ve Sulama Teknik Uzmanı, FAO Roma Genel Merkezi
10.30 – 11.00 Açılış Konuşmaları
Ayşegül Selışık, Temsilci Yardımcısı, FAO Türkiye Temsilciliği
Emin İzol, Tarım Reformu Genel Müdürü, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı1
Volkan Mutlu Coşkun, Müsteşar Yardımcısı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı6
11.00 – 11.05 Hatıra Fotoğrafı
11.05 – 11.20 Kahve-Çay Molası
11.20 – 11.50 Projenin ve Çalıştayın Amaçları
Günay Erpul, Ulusal Danışman, FAO Türkiye Temsilciliği
11.50 – 12.30 Görüş ve Öneriler
12.30 – 13.30 Öğle Yemeği
6 GTHB 703 sayılı KHK ile kapatılmış ve 10 Temmuz 2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 410. Maddesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) kurulmuştur.
93
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
13.30 – 15.30 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çalışma Grupları1
Türkiye’deki Mevcut Yapı, Faaliyetler ve Sorunlar
Toprak Araştırmaları
Toprak Bilgi Sistemi
Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları
Arazi Kullanımı İle İlgili Mevzuat
15.30- 15.45 Kahve & Çay Molası
15.45 – 16.45 Çalışma Grup Sunumları – Öneriler – Raporlama
16.45 – 17.00 Genel Özet ve Değerlendirme
Günay Erpul, Ulusal Danışman, FAO Türkiye Temsilciliği
17.00 – 17.30 Kapanış
Ayşegül Selışık, Temsilci Yardımcısı, FAO Türkiye Temsilciliği
Abdulkadir Karakuş, Ulusal Proje Koordinatörü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı1
1.3. Çalıştay Grupları ve Çıktıları Çalıştay öncesi yapılan ön hazırlık toplantıları neticesinde Bakanlık iç paydaşları ile çalıştayda 4 farklı mev-zu ve içerik masası oluşturulmasına karar verilmiştir. Bunlar aşağıda etraflıca açıklanmıştır.
I. Toprak Araştırmaları Bu masada; Bakanlığımızın KTP kapsamında tanımlanan toprakların sürdürü-lebilirliğini tehdit eden 10 adet göstergeye yönelik çalışmalarının olup olmadığı hakkında bilgi alış verişi yapılmıştır. Bu göstergelere yönelik çalışma yok ise bunun nedenleri, var ise ne derecede söz konusu gös-tergeleri karşıladığı tartışılmıştır. Bunun sonucunda, toprak araştırmalarına istinaden boşluk analizlerinin altyapısının oluşturulması amaçlanmıştır.
II. Toprak Bilgi Sistemi Bu çalışma masasında; Bakanlık içerisindeki çeşitli birimlerde var olan toprak veri tabanlarının içeriği ortaya konularak birimler arası karşılıklı konuşmada, bu veri tabanlarının hangi düzey-de kullanıldığı, birimlerde mevcut veri tabanlarının birbirleriyle uyumuna yönelik öneriler tartışılmıştır. Bilgi sistemlerinin söz konusu KTP-STY 10 gösterge unsurunu tanımlamadaki yeterlilikleri incelikle göz-den geçirilmiştir. Var olan bilgilere ulaşılabilirlik ve paylaşım düzeyi tartışılmıştır.
Toprak bilgi sistemi ve toprak verileri yönetimi hakkında taslak ulusal strateji ve yol haritasının hazırlan-ması hedeflenmiştir.
III. Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları Burada; Türkiye ölçeğinde doğal kaynakların sürdürü-lebilir kullanılması için 5403 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülen arazi kullanım planlamalarında mevcut durumun, veri önceliklerinin ne olduğu ve buna bağlı olarak söz konusu tehditlerin çözümüne ne kadar de-ğinildiği tartışılmıştır. Ayrıca, arazi kullanım planlamalarında, KTP STY göstergeleri dikkate alacak şekilde yeni ve güncel politikaların belirlenmesi tartışılmıştır. Masa çalışmasında SKH ve uluslararası antlaşmalarla (İklim Değişikliği, Çölleşme, Arazi Bozunumu ve Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri) ulusal politikala-rın uyumluluğu, kaynakların yeterince kullanılması için atılması gereken adımlar derinlemesine müzakere edilmiştir.
94
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
IV. Arazi Kullanımı İle İlgili Mevzuat Bu heyette; Türkiye’de tarımsal arazilerin kullanımının yasal mevzu-at çerçevesi ve söz konusu KTP STY göstergelerine yönelik eksiklik veya yapılması gerekenler üzerinde eni-ne-boyuna durulmuştur. Yasaların etkin ve uygulanabilirliğine yönelik öneriler, yasaların STY tehditlerini önlemedeki güçlü ve zayıf yanları anlaşılır bir biçimde ortaya konulmuştur.
III. ve IV gruplarda STY programına dair öneri mahiyetinde “Ulusal Politika” hazırlanması hedeflenmiştir.
1.4. Çalıştay Grupları Raporları
I-Toprak Araştırma Grubu Raporu
Katılımcılar
Dr. Sevinç Madenoğlu (Moderatör-TAGEM), Ayşe Sema Yergök (Raportör-TRGM), Dr. Hesna Özcan (TAGEM), Barış Denge (TRGM), Engin Cilalı (BÜGEM), Ali Şahin (BÜGEM), Necmi Pilavcı (BÜGEM), Hüseyin Akyazı (GKGM), Kadri Avağ (TAGEM), Sara Marjani ZADEH (FAO-SEC) Bayram Hopur (FAO-SEC)
Katılımcı Görüş ve Önerileri
Grup çalışması kapsamında genel olarak, TAGEM araştırma programı kapsamında yürütülen toprak araş-tırma konularının nasıl belirlendiği, proje sonunda elde edilen veri türlerinin neler olduğu, verilerin paylaşı-lıp paylaşılmadığı, eğer paylaşılıyorsa hangi şekilde yapıldığı, proje konularının belirlenmesinde uygulayıcı kuruluşlar ile işbirliği düzeyi, güçlü ve zayıf yönlerin neler olduğu sorularına cevap aranmıştır.
Fotoğraf 2. Toprak Araştırmaları Çalışma Grubu.
95
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan Açıklamalar
Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynak-ları Araştırmaları Daire Başkanlığı Araştırma Programı kapsamında yürütülen toprak araştırma projeleri konuları belirlenmesinde her dört yılda bir yenilenen Genel Müdürlük “Araştırma Master Planı” dikkate alınmaktadır. Araştırma Master Planında Araştırma Enstitülerince hangi ana konularda araştırma projeleri yürütülebileceği ve bu konuların öncelik dereceleri uygulayıcı birimler, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve akademik çevrelerin görüşleri ile birlikte belirlenmektedir. Ayrıca master plan hazırlık çalışmalarında Ba-kanlık tüm birimlerinden görüşler alınmaktadır.
Ülkemizde gıda güvenliğinin sağlanması, sürdürülebilir tarım için sürdürülebilir toprak ve su kaynaklarının etkin yönetiminin temini amacıyla yürütülen bu araştırmalar, Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı, Toprak Yö-netimi, Tarımsal Mekanizasyon, İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji ana başlıkları altında toplanmakta ve yerel, bölgesel ve ulusal ölçeklerde uygulanmaktadır. Toprak araştırma projeleri sonuçlarını içeren bir rapor, TAGEM tarafından yayınlanmasına karar verildikten sonra, basılı yayın halinde kullanıcılara sunulmak-tadır. Herhangi bir proje sonucunda elde edilen veriler, harita ve çizelge verileri de içerecek biçimde yazılı raporlar şeklinde hazırlanmaktadır. Bu sonuçlar, Bakanlık Eğitim ve Yayım Dairesi tarafından üreticilere aktarılmaktadır; uygulamada da kullanılmaları bu yolla geniş ölçüde özendirilmektedir.
Bakanlık uygulayıcı kuruluşları ile işbirliği yapılarak, uygulamadaki sorunlara çözüm önerileri oluşturacak hedeflerde projeler planlanmakta, yürütülmekte ve sonuçları ilgili birimlerle paylaşılmaktadır.
Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından BM FAO işbirliği ile 2012-2015 yıl-ları arasında, FAO Türkiye Ortaklık Programı (FTPP I) kapsamında, “Ülkesel Coğrafi Toprak Verimliliği ve Organik Karbon (TOK) Bilgi Yönetim Sistemi (UTF/TUR/057/TUR) Projesi” yürütülmüştür. Proje çıktısı olarak Enstitü’ de kullanıma açık bir toprak bilgi sistemi inşa etme çalışması tamamlanmıştır.
“Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi” adı ile kurulan bu sistem (http://85.25.185.76/tgskmae /starter.aspx), internet tabanlı ArcGIS Web Server olup, Adobe Flex, JavaScript, Java ve NET ortamları ile uyumlu çalışmaktadır. Kullanıcıların sistemden yararlanması, Enstitü web sayfası üzerinden kayıt şeklinde planlanmıştır. Sistemin teknik kurulumu tamamlanmış olup, ilgili tüm altlıklar (uydu haritası, ESRI yol altlığı, open street map, ESRI fiziki, ESRI Topo vb.) yüklenmiş ve çalışır olup, toprak verisi yükleme çalışmaları devam etmektedir.
TAGEM Toprak ve Su Kaynakları Araştırmaları Daire Başkanlığı, KTP çalışmalarına 2012 yılından bu yana üye olarak etkin katkı ve katılım sağlamaktadır. Ortaklığın faaliyetleri arasında yer alan Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (GLOSOLAN) programına Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü üyedir ve kapsamındaki çalışmalar yakından takip edilmektedir.
Bu münasebetle Aralık 2015 ve Ekim 2017 tarihlerinde FAO Roma’da düzenlenen Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (INSII) 1. ve 3. Çalıştaylarına katılım sağlanmıştır. KTP ve INSII müfredatının ana hedefle-rinden biri olan “Küresel Toprak Bilgi Sistemi” (GLOSIS) ve ilişkili olarak SoilSTAT toprak istatistik aracı-nın kurulabilmesi için üye ülkelerin “Ulusal Toprak Bilgi Sistemlerini” (UTBS) kurmaları teşvik edilmekte, çalıştaylarda UTBS hakkında bilgiler talep edilmektedir. Ülkemizdeki toprak bilgi sistem(ler)i mevcut du-rumu, mevcut toprak veri tabanları konularında bilgilendirmeler yapılmıştır. Çalıştaylarda GLOSIS ile ilgili olarak özellikle toprak kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir yönetimi için yöntem, ölçüm ve gösterge-lerin uyumlaştırılması konuları üzerinde durulmakta ve çalışmalar yapılmaktadır.
KTP Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (GLOSOLAN) yeni kurulmuş ve çalışmaları henüz başlamış bir giri-şim olup, 01-02 2017 tarihlerinde Roma’da düzenlenen açılış toplantısına katılım sağlanmıştır. Bu toplantı-da tüm paydaşlardan GLOSOLAN programına katılmak için bir kaynak niteliğinde bir başvuru (referans)
96
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
laboratuvarı aday göstermesi istenmiştir. Kurulacak olan bu ağın, i) toprak bilgilerini laboratuvarlar, ülkeler ve bölgeler arasında karşılaştırılabilir ve yorumlanabilir yapmak, ii) kabul edilmiş uyumlaştırma ilkeleri oluşturmak, iii) toprak analizlerinin kalite kontrol ve güvencesini geliştirmek ve iv) gerektiğinde kapasite geliştirmek için bilgi ve deneyim paylaşımını desteklemek açısından ihtiyaç olduğu belirtilmiştir. Bu kap-samda, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından toprak analizlerinin dün-ya standartlarında gerçekleştirilebilmesi ve ölçüm sonuçlarının karşılaştırılabilir olması açısından belgeli yeterlilik (akreditasyon) çalışmalarında önemli aşamalar kaydedilmiş olup, çalışmalar sürdürülmektedir. Elde edilen bilgi ve tecrübelerin bu ağ vasıtası ile diğer paydaşlar ile ortaklaşa kullanılması hedeflenmekte-dir. GLOSOLAN çalışmaları çerçevesinde, Avrupa ve Asya Bölgesinde laboratuvarlar arası işbirliği ve bilgi paylaşımını artırmak amacıyla oluşturulacak Bölge Toprak Laboratuvar Ağı (RESOLAN) girişiminin ilk toplantısının 2018 yılı sonunda Türkiye’de gerçekleştirilmesi KTP tarafından önerilmiş olup, toplantının TAGEM ev sahipliğinde belirlenecek tarihte İzmir’de yapılması düşünülmektedir.
Hazırlanan sonuç raporlarında, GLOSOLAN çalışmalarının ulusal ve küresel önemi ciddi olarak vur-gulanmıştır. Konu ile ilgili mevcut gelişmeler ve toprak kaynaklarının korunarak sürdürülebilir kullanı-mı açısından ulusal bir toprak veri tabanı gerekliliği, toprak analizleri konularında yöntem ve ölçümlerin uyumlaştırılması ihtiyacı, kurumlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve bilgi ve deneyim paylaşımlarının artırılmasının önemi konuları üst makamlara iletilmiştir.
TAGEM Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Daire Başkanlığı araştırma programı altında tamamlanan ve hâlihazırda yürütülmekte olan projeler ile Türkiye’de tarım alanlarının üretkenliğini de çeşitli derecelerde etkileyen küresel toprak sorunlarını önleme ve iyileştirme yönünde önemli katkılar sağlanmaktadır.
STY açısından birçok araştırma ve uygulama projeleri farklı konumsal ölçeklerde yürütülmektedir; i) Top-rak Yönetimi ve Bitki Besleme Araştırmaları biriminde etkin gübreleme programları, toprak verimliliğinin geliştirilmesi, toprak kirliliği ve bitki besin maddesi düzeylerinin belirlenmesi (ülkesel), çeşitli organik mad-delerin ve gübrelerin verim artışı ve toprak özelliklerinin iyileştirilmesi amacıyla kullanımı, biyo-kömür (biochar) uygulamaları, mikrobiyolojik gübrelerin toprak verimliliği ve karbon tutulumu üzerine etkileri, biyolojik gübrelerin geliştirilmesi (ülkesel), humik asit uygulamalarının toprak özellikleri ve verim üzerine etkileri, toprak karbonu, farklı ekim sistemleri ve yönetim uygulamalarının toprak özellikleri üzerine etkile-ri; ii) Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı bölümünde; farklı bölge ve bitkiler için uygun sulama programlarının oluşturulması, modern sulama yöntemleri (yüzey altı, yüzey üstü damla sulama vb.), su kullanım etkinli-ğinin artırılması, toprak tuzluluğu ve drenaj konularında, iii) Tarım Makinaları ve Teknolojileri Araştırma dalında; farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin toprak verimlilik göstergeleri üzerine etkileri ve hassas tarım uygulamaları konularında iv) İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Çalışmaları biriminde ise toprakta karbon tutulumu ve salınımı, su ve rüzgâr erozyonu ve toprak kalitesi konularında yerel, bölgesel ve ülkesel projeler yürütülmektedir.
Projelerin sonuçlanmasına takiben, özellikle “Ülkesel Toprak Veri Tabanı (UTF/TUR/057/TUR)” proje-sinden elde edilen veriler başta olmak üzere koordinatlı elde edilen tüm verilerin sisteme düzenli olarak yüklenmesi planlanmıştır. Bu çalışma devam etmektedir.
Bununla birlikte, bu çalışmaların öncelikle gıda güvenliğinin sağlanabilmesi, toprak ekosistem hizmetleri-nin devamı ve sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi açısından ilgili kurumlarımız ile daha geniş işbirliği içerisinde, bireysel ve kurumsal kapasitelerin güçlendirilerek sürdürülmesi gerekmektedir.
97
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
II-Bilgi Sistemi Grubu Raporu
Katılımcılar
Prof. Dr. Erhan Akça (Moderatör-FAO-Danışman), Sebahattin Keskin (Raportör-TRGM), İbrahim Müftüoğlu (TRGM), Yılmaz Ülkü (TRGM), Erdal Cüneyt Ural (TRGM), Dr. Emel Yalçın (TRGM), Lale Beyhan (TRGM), Meltem Oğuz (TRGM), Sevil Utku Erdem (TRGM.), Can İbrahim Yılmaz (TRGM), Cenk Akşit (TRGM), Erhan Ethem (TRGM), Kadriye Yılmaz (BÜGEM), Kadri Avağ (TAGEM).
Katılımcı Görüş ve Önerileri
Katılımcılardan Bakanlık içerisindeki birimlerinde var olan toprak verilerinin; veri tabanlarının ve bilgi sistemi içeriklerinin ortaya konularak, veri ihtiyacı, farklı verilerin varlığı, verilerin güvenirliği, bir araya getirebilmesi, birbiri ile konuşabilmesi ve birbirlerini görebilmesi koşullarının ihtiyatla değerlendirilmesi istenmiştir.
KTP STY 10 göstergesini içeren ve tehdit boyutunda ise çözümlerini hedefleyen projelerin neler olduğu ve yeterliliklerinin gözden geçirilmesi üzerinde durulmuştur.
Hâlihazırda dağınık ve birbirinden kopuk olan toprak veri tabanlarının bir araya getirilmesiyle oluşturu-lacak UTBS tasarısına ulaşılabilirliğin, güvenirliğin, kullanılabilirliğin, eksikliklerin, iyileştirmelerin nasıl olabileceği konusundaki bilgi, görüş ve önerilerinin neler olduğu sorulmuştur. Bu noktada, dikkatleri top-layacak ölçüde belirtmek gerekirse, UTBS, Türkiye’de kurulması düşünülen bir toprak bilgi sistemini ifade etmektedir.
Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan Açıklamalar
Çalışma masasında KTP tarafından öne çıkan 10 adet STY göstergesinin Bakanlığın bünyesinde yürütül-müş ve yürütülmekte olan projelerde hangi düzeyde dikkate alındığı Ek-1 (STY Çizelge 5) gösterilmiştir.
Fotoğraf 3. Çalışma Gruplarının Genel Görünümü.
98
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Çalışma Masasında dile getirilen görüş ve öneriler;
Bakanlığın farklı birimlerinin yürüttüğü çeşitli çalışmalarda toprak verilerine ihtiyaçları vardır. Bu verilerin temininde değişik oranlarda eksiklikler yaşanmaktadır.
Burada katılımcılara, KTP STY Göstergeleri ile ilgili olabilecek projelerinin var olup olmadığının, dolayı-sıyla bu projelerde toprak verilerinden hangilerine ihtiyaç duyulduğu ve ne tür ayrıntıda kullandıkları so-rulmuştur. Bunların tam listesini oluşturmak ancak bu projelerin etraflıca incelenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkacaktır. Ne yazık ki, proje başlangıç çalıştayında bu derinlikte bir teferruata inileme-miştir.
Bakanlık birimlerinden bazıları toprakla ilgili doğrudan veya dolaylı olarak veri üreticisi, kullanıcısı ve hiz-met verici iken, diğer birimler üretilen bu toprak verisini doğrudan veya dolaylı olarak çalışmalarında kul-lanmaktadırlar.
Bakanlığın birimlerinde kullanılan Tarım Bilgi Sistemi (TBS) içinde farklı verileri kapsayan yaklaşık 45 alt birim bulunmaktadır. Bu birimlerin bir kısmı doğrudan, diğer bir kısmı ise dolaylı olarak toprak verileri ile ilişkilidir. Bu yüzden, özellikle olası bir UTBS açısından hangi birimlerden ne şekilde yararlanılacağının belirlenmesi ve gerekli sadeleştirilmelerin yapılması gerekmektedir.
Birimsel oluşumların hangisinin ne kadar toprak verisi kapsadığını ancak TBS’nin detaylı incelenmesi ve değerlendirmesi ile mümkündür. Bu da ileriki toplantı veya çalıştaylarda ele alınacak ayrıntılardır. Zaten Ek-1 STY Çizelge 5 projeler sütunu incelendiğinde, CBS birimi, ÇKS, TAD portalı, TEH portalı, OTBİS, LABBİS bileşenlerinin şuana kadar bariz bir şekilde öne çıktığı görülecektir. Bunlar önümüzdeki süreçte netleştirilip bütün boyutlarıyla ele alınacaktır.
TBS yapısında toprak ile ilgili konular farklı alt birimlerde çalışılmaktadır; dolayısıyla birimler arası ilişkinin kurulması ve eşgüdümünün sağlanması ile bu teşekküllerin birbirlerini görebilecekleri bir işletim mimari-sine kavuşturulması zaruridir.
Toprak verileri farklı Genel Müdürlüklerde muhtelif düzeylerde üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bunu net-leştirmek için, toprak verilerini üreten veya kullanan birimlerin (TRGM, TAGEM ve BÜGEM vb), sorum-lusu oldukları veri tabanları ve bilgi sistemleri hakkında etraflı bir sunum yapmaları gerekir. TBS içinde tüm toprak verilerini kapsayan ve bir arada sunan müstakil bir toprak bilgi sistemi yoktur. Toprak verileri; TRGM çatısı altında Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı, CBS modülü, Tarım Arazileri De-ğerlendirme Daire Başkanlığı TAD portalı ve TEH portalı, Tarımsal Destekler Daire Başkanlığı ÇKS mo-dülü, Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire Başkanlığı NİTBİS modülü içerisinde yer alırken, TAGEM’de Toprak ve Su Kaynakları Merkez Enstitüsünde Toprak Bilgi Sistemi portalında ve BÜGEM’de İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı içinde OTBİS modülü dâhilinde yer almaktadır. Bazı veri tabanlarına (TAD, TEH portalı gibi) veriler sahadan gelmekte, işlenen ve düzenlenen veriler farklı birimlerde kullanılabilmekte veya kullanıma sunulabilmektedir. Önümüzdeki süreçte, bu veri tabanları ile bilgi sistemlerinin incelenmesi ve ayrıntılarıyla ortaya konulması gerekmektedir.
Var olan verilere ulaşmanın kolaylaşacağı güncel ara yüzler geliştirilerek yeni bir toprak ağ örgüsü ara yüzü, örneğin STY Bilgi Sistemi Alt Birimi ile toprakla ilgili mevcut toprak veri tabanlarının ve bilgilerinin ayrı-calıklı olarak işlenmesi ve hizmete açılması sağlanmalıdır.
Toprak verisi kullanan projeler bilgi sisteminden kolaylıkla yararlanmalıdır.
Toprak veri sistemlerinden halkın ve yerel üreticilerin de yeterli ölçülerde yararlanmasının sağlanması için destekler sağlanmalıdır.
99
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Araştırmalarda ve veri kümelerinde dolaylı olarak işlenen sosyo-ekonomik veriler de herhangi bir yolla öne çıkarılmalıdır. Çünkü KTP politikalarında tehditlerin azaltılması veya giderilmesi için farkındalık oluştur-mak ana hedeflerden birisidir ve bu STY ile sosyo-ekonomik ölçütlerin bağıntılarının açık olarak gösteril-mesi ile ancak başarılabilir.
Tamamlanmış ve yürütülmekte olan projelerin ortaya koyduğu verilerin doğruluğu gözden geçirilmelidir.
Kurumların toprak konusunda görevlerinin ve diğer kurumlarla yapacakları işbirliklerinin açık-seçik çiz-gilerle belirlenmesi gerekmektedir.
Toprak konusunda ilgili tüm kuruluş, kurum araştırma birimleri ve STK’ın bir-araya getirilmesi yoluyla, yapısal olarak KTP oluş-biçimine benzeyen bir UTO oluşturma olasılığı araştırılmalıdır.
Küresel, bölgesel ve ülkesel toprak paydaşlıklarının işbirliğini sağlamak için Türkiye’de Ulusal Toprak Yöne-timi Paydaşlığı Birimi ve Yapısının oluşturulması önemlidir.
Bakanlığın içerisinde toprak bilgi sistemine veri sağlayan birimler arasında belirli aralıklarla toplantılar ya-pılarak sistemin işlerliğinin etkinliği sorgulanmalı ve artırılmalıdır.
III- Arazi Kullanım Planlaması Grubu Raporu
Katılımcılar
Güntülü Kurşun (Moderatör-TRGM), Gönül Bozbay Taşdemir (Raportör-BÜGEM), Figen Güngör (BÜGEM), Zeliha Yılmaz (BÜGEM), Rabia Başak Sevil (BÜGEM), Hikmet Güleç (BÜGEM), N. Cem AKTÜZ (TRGM), Orhan SEZGİN (TRGM), Zekeriya URAS (TRGM), Nazmi Ceylan (TİGEM), Tarık Topçu (ABDGM), Serap Hızlı (ABDGM), Abdulkadir Yığman (TRGM), Yasemin Aslı KARATAŞ (FAOSEC), Ahmet Şenyaz (ÇEM).
Fotoğraf 4. Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grubu.
100
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Katılımcı Görüş ve ÖnerileriArazi kullanım planlamaları bakımından KTP STY 10 göstergesini içeren ve çözümlerini hedefleyen proje-lerin neler olduğu ve yeterliliklerinin gözden geçirilmesi üzerinde durulmuştur.
Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan AçıklamalarÇalışma masasında KTP STY tarafından öne çıkan 10 adet tehdide ilişkin Bakanlık bünyesinde yürütülmüş ve yürütülmekte olan projeler Ek-1 (STY Çizelge 5) ayrıca doldurulmuştur. Mütalaada, EBA (Bozkır Eko-sistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulamalar Projesi), Milli Tarım Projesi, ÇATAK, Nitrat Direktifi Uygulamaları, Tarım Havzaları Destekleme Projesi, TİGEM Projeleri, İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi İle Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi ve Arazi Kullanım Planlaması Projesi ayrı ayrı değerlendirilmiştir;
EBA (Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulama-lar Projesi), EBA (Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarım-sal Uygulamalar Projesi): Bu projenin asıl hedefi, Anadolu Bozkırlarında ekolojik tabanlı uyum sağlanmak üzere tarımsal uygulamaların belirlenmesi ve kılavuz bir alanda uygulanan bu tekniklerin diğer bozkır alan-larına proje kapsamında geliştirilecek bir strateji ile yaygınlaştırılmasıdır. Bu mealde, Bakanlık kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak projenin hedefleri arasında ek olarak yer almaktadır. Projede ilkin bozkır alanlarının yöntemsel olarak haritalanması amaçlanmıştır. Şu ana kadar, bozkır alanların belirlenmesine yönelik olarak CORINE, meşçere, mera, STATİP, BTG haritası, Toprak Organik Karbon Projesi (TOK; pH, tuzluluk,..vb) verileri ve uydu görüntüleri temin edilmiştir. Takiben bu alanlarda özellikle hassasiyet ana-lizi yapmak ve ekosistem hizmetleri ve Ulusal Tarım Ekolojik Bölgeleri (NAEZ: National Agro Ecological Zones) belirlenmek üzere, iklim, nüfus, karayolları, toprak verileri, ekonomik ve istatistiki veriler (üretim miktarı, maliyeti...,vb) gibi veriler bütünleşik bir biçimde incelenmiştir. Projenin 2018 yılı yaz döneminde tamamlanması beklenmektedir. Bugüne kadar kılavuz uygulama alanı olarak seçilen Konya ili Ilgın ve Ka-dınhanı ilçelerinde, EBA tabanlı uygulamaların gerçekleştirildiği, bu alanlarda elde edilen tecrübeler ile pro-je kapsamında oluşturulan altlıklar üzerinde bir EBA stratejisi geliştirileceği, bu strateji çerçevesinde de EBA uygulamalarının, harita ile belirlenen diğer bozkır alanlarında uygulanmasının tasarlandığı bildirilmiştir.
KTP STY 10 göstergesinden Toprak Tuzluluk ve Alkalilik, Toprak Erozyonu, Toprak Organik Madde, Toprak Besin Elementleri, Toprak Biyoçeşitliliği, Toprak Sıkışması ve Toprak Su Yönetimi ile ilişkilidir.
Arazi kullanım planlaması açısından düşünüldüğünde; TİGEM arazilerini tarla, yem bitkileri, bahçe, nadas ve kültür dışı araziler olarak sınıflandırmaktadır. Bu sınıflandırmaya göre, her yıl yapılan iş programı ve bitki desenlerine göre hazırlanan münavebe programları çerçevesinde hububat, yem bitkileri, bahçe bitkileri gibi ürün türlerinin sertifikalı tohumluk ve mahsul üretimleri yapılması için arazide üretim planlaması ya-pılmaktadır. Ayrıca damızlık büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimi yapılarak; üretilen sertifikalı tohumluk, fide, fidan, aşı gözü, aşı kalemi vs. ile birlikte genetik değeri yüksek büyük ve küçükbaş damızlık hayvan üretiminin de yapıldığı belirtilmiştir. Aynı zamanda bu konularda, belirli bir iş birliği çerçevesinde, TİGEM arazilerinde özel sektörün de üretim yapması teşvik edilmektedir. Gerektiğinde sanayinin talepleri doğrul-tusunda bazı bitki türlerinin nitelikli mahsul üretimlerinin dahi gerçekleştirildiği kaydedilmiştir.
TİGEM uygulama ve araştırmalarında, Türkiye’de çiftçinin ihtiyacı olan her türlü sertifikalı tohumluk ve damızlık hayvan üretimi ile ilgili görevlerin en iyi şekilde yerine getirilmesi her şeyden önce nihai amaçtır. Bitkisel ve hayvansal kökenli üretimler ile ilgili olarak, tüm sektör paydaşları ile ortak projeler geliştirilmek-te ve uygulanmaktadır. Özellikle, sertifikalı hububat tohumluk üretiminde çeşit değiştirmek için 2 yıl bek-lenildiği ve zaman kaybına neden olan ön bitki şartındaki iki yıllık sürenin bir yıla indirilmesi için hububat sertifikasyon sisteminde gerekli düzenlemelerin yapılması gerektiği kanaatine varılmıştır.
101
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
TİGEM projeleri KTP STY 10 göstergenin hepsiyle ilişkisi vardır; ancak toprak yönetiminin etkisi proje temel amaçlarının gölgesinde kalmış görünmektedir.
Milli Tarım Projesi: TAGEM Toprak Verimliliği Veri Tabanında bulunan organik madde, N,P,K ile mikro element haritaları ve TÜİK Güncel Verimleri projede birincil altlıklar olarak kullanılmıştır. Milli Tarım Projesi Kapsamında 941 Havzada Desteklenen Ürünler Listesi kullanılarak 81 il 941 Havzada desteklenen ürünler ile ilgili olarak TAGEM ile birlikte 81 il için ayrı ayrı olmak üzere 941 İlçe idari ölçeğinde Gübreleme Rehberleri hazırlanmıştır. Çalışmada basım aşamasına gelinmiştir ve istinaden, ayrıca 81 ilde 167 Mühendi-se Bilinçli Gübre Kullanımı Eğiticilerinin Eğitimi verilmiştir. Müteakip, talep üzerine, 8 ilde yerinde eğitim desteği verilmiş ve diğer 73 ilde de eğitim alan mühendislerin eşgüdümünde ziraat fakültelerinin toprak ve bitki besleme bölümleri ve TAGEM’ e bağlı Araştırma Enstitüleri ile ortaklaşa çiftçilere, gübre üreticisi ve ithalatçısı firmalar ile gübre bayilerine eğitim verildiği belirtilmiştir.
Bu projede ön görülen eksiklikler; i) Milli Tarım Projesi kapsamında çalışma yürütüldüğü için sadece des-teklenen ürünler ile ilgili Gübreleme Rehberi hazırlanmıştır; kapsamı genişletilmelidir. ii) TAGEM tarafın-dan yürütülen araştırma projelerinin değerleri TÜİK güncel ürün verimleri üzerinden güncellenmektedir; ancak iii) Organik madde miktarına göre azotlu gübre tavsiyesi yapılmaktadır. Çözümsel bir şekilde, bilhas-sa, topraktaki azot formları dikkate alınarak azotlu gübre uygulaması yapılmasının ve ürün kalitesini de göz önünde tutarak yenilenmesi gerektiği dile getirilmiştir. Bu konudaki Araştırma Projesi önceliklerini tespit etmek için, BÜGEM koordinasyonunda 81 İl Müdürlüğü aracılığı ile TAGEM’e bağlı Araştırma Enstitüleri, Ziraat Fakültelerinin Toprak ve Bitki Besleme Bölümleri ile Tarım ile ilgili tüm STK ve Çiftçi Örgütlerinin önerileri alınmaya başlanmıştır. Öneriler alındıktan sonra, öncelikler belirlenecektir ve TÜBİTAK, BÜGEM ve Gübre Üreticisi ve İthalatçısı Firmalarından temin edilecek Maddi Kaynak ile yeni Araştırma Projelerinin hangi ilde hangi Araştırma Enstitüsü ve Ziraat Fakültelerinin Toprak ve Bitki Besleme Bölümü ile yürütüle-ceğine karar verilecektir. Neticesinde çalışılan ürünler ile ilgili olarak Güncel Bitki Besin Maddesi Gereksi-nimleri ve Gübreleme Rehberlerinin hazırlanacağı söylenmiştir. Desteklemenin olmaması sebebiyle toprak düzenleyicilerin kullanımına çiftçilerin sıcak bakmadığı ayrıca belirtilmiştir.
Türkiye’de yetişen tüm ürünlere göre, ürün kalitesini de dikkate alan güncel gübreleme rehberi yapılması hedeflenmektedir.
KTP STY uzmanlaşma kapasitelerinin oluşturulması açısından, bir toprak veri tabanının yapılandırılmasın-dan önce, Bakanlıkta çalışan personelin mezun olduğu bölüm, görev yaptığı konular ve iller, varsa yayınları, aldığı eğitimler ve görev yapmak istediği birimin ifade edildiği personel veri tabanının oluşturulması gerek-tiği belirtilmiştir. Bu sayede merkezde planlanan projelerin taşra ile uyumlu ve uygulanabilir hale gelmesi-nin sağlanabileceği hususunun altı çizilmiştir. Mevcut durumda hangi çalışmanın nerede ve hangi uzman personel ile yürütüleceğini planlamanın oldukça zor olduğu söylenmiştir.
Türkiye’nin tüm toprak etütlerinin seri düzeyinde detaylı yapılması, arazi kullanım sınıflandırmalarının tarım alanı ile sınırlı tutulması yerine, baştanbaşa ülke toprakları ve bütün sektörler ile ilgili yapılarak tüm bu bilgilerin, güncel bir veri tabanında birleştirilmesinin gerekliliği dile getirilmiştir.
Günümüzde bilgi birikimi ve yetişmiş personel açısından eksikliği hissedilen toprak ve su ile ilgili (Örn., Toprak-Su Gen. Md. gibi) uzmanlaşmış bir kurumun olmadığı, toprak ve suyun birlikte değerlendirilme-sinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda, olası en kısa sürede toprak ve su kaynaklarından sorumlu bir genel müdürlüğün kurulması önerilmiştir.
102
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Leonardit, sıvı haldeki humik asit ve son dönemlerde mucizevi iddialar ile piyasaya arz edilen solucan güb-releri gibi toprak düzenleyicilerin kullanımı ile ilgili olarak da yeni araştırma projelerinin yürütülmesi ih-tiyacı vardır. Çiftçilerin yönlendirilmesi, ürün kalitesine göre destekleme yaklaşımına geçilmesi, kurulacak makina ringleri ve makina müteahhitliğinin, tarımsal destekler ile özendirilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Bu tasarruf niteliğindeki uygulamaların yerelde ek gelir sağlayacağını ve STY ve SAY yakla-şımlarının hayata geçirilmesinin ekonomik olarak mümkün olabileceği belirtilmiştir.
Türkiye’de laboratuvar donanımları ve personel eğitimleri ileri düzeye getirilerek, analizi henüz yapılamayan mikro elementlerde orto-orto, orto-para ve solum sıvısı içeriği gibi ilgili tüm gübre analizlerinin yapılabilir olması öngörülmüştür
Nitrat Direktifi: Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin denetimi ile ilgili çalışmalar, Avrupa Birliği müktesebatına uyum sürecinde Nitrat Direktifinin (91/676/EEC) uyumlaştırılması kapsamında hayata geçi-rilmiştir. Başlangıçta, 18.02.2004 tarih ve 25377 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği (revize 23 Temmuz 2016 tarih ve 29779 sayılı Resmi Gaze-te) yayınlanmıştır. Bu Yönetmeliğinin 7. maddesine dayanılarak hazırlanan 11.02.2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğini (No: 2016/46) takiben faaliyetler yürütülmüştür. Tarımsal faaliyetler-den kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi amacıyla yaklaşık 4.700 istasyonda izleme çalışması yapılmıştır. Bu istasyonlardan alınan numunelerde yerüstü sularında ayda bir olmak üzere 8 parametrenin, yeraltı sularında ise 3 ayda bir olmak üzere 3 parametrenin analizleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler, TAD portalı altında yer alan Nitrat Bilgi Sistemine (NİBİS) kaydedilerek değerlendiril-miştir.
Nitrat kirliliği izleme sonuçlarına bağlı olarak nitrata hassas bölgelerin belirlenmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Sularda tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğini önlemeye yönelik çiftçiler tarafından uygulanacak tedbirleri içeren İyi Tarım Uygulamaları Kodu da hazırlanarak 11 Şubat 2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğinin eki olarak yayımlanmıştır. Söz konusu tebliğ, nitrata hassas olan ve olmayan bölgelerde çiftçiler tarafından uyulması gereken kuralları ve uygulama esaslarını içeren iyi tarım uygulama-ları kodunun uygulanması ile ilgili hükümleri içermektedir.
Ancak, Türkiye’de hassas alanların tam anlamıyla belirlenmediği vurgulanmıştır. Bunun için de, nitrata has-sas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uy-gulanacak tedbirlerin desteklenmesi gerekliliği ortaya konmuştur.
Toprak bünyesi ve geçirgenlik parametrelerinin tarımsal kaynaklı kirliliği önlemeye yönelik tedbirlerin uy-gulanma etkinliğinin izlenmesi için yapılacak olan modelleme çalışmalarında kullanılacağı belirtilmiştir. Ayrıca arazinin eğimi ile toprağın pH, tuzluluk, organik madde ve bitki besin maddesi içeriği de nitratın bitki tarafından alınmasına veya bağlanarak tutunmalarına yapmış oldukları etki (agonistik ve antagonistik etki) nedeniyle kirliliği önlemeye yönelik uygulanacak tedbirlerin belirlenmesinde dikkate alınacağı söylen-miştir
KTP STY 10 göstergesinden Toprak Erozyonu, Toprak Besin Elementleri Toprak Su Yönetimi ile ilişkisi vardır.
Tarım Havzaları Destekleme Projesi: Bu projede, Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Pro-jesi (STATİP), iklim verileri, toprak ve topoğrafya verileri en baştan kullanılmıştır. Çalışmaları Bakanlığı-
103
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
mızca gerçekleştirilen, sonuçları hizmete özel olan STATİP projesi, yerleşim alanları, orman alanları, mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım, marjinal tarım, köy sınırları, diğer araziler vb. veriler gibi verileri içermektedir. İklim verilerini, projenin hazırlandığı yıl olan 2008 yılı itibarı ile geçmişe yönelik 30 yıllık süreci kapsayan; yağış, sıcaklık, nem, buharlaşma, toprak sıcaklığı, güneşlenme süresi, güneşlenme şiddeti, aşırı durum verilerini kapsayan 265 istasyona ait veriler oluşturmuştur. Bahse konu verilerin, hem Meteoroloji Genel Müdürlüğünden ham veri olarak, hem de Bakanlığımız TAGEM’ den düzeltilmiş veri olarak temin edildiği belirtilmiştir. Toprak ve topografya verilerinin ise, Bakanlığımız veri tabanı içerisinde sayısal ortamda bulunan verilerinden (derinlik, büyük toprak grupları, erozyon, arazi kullanım kabiliyeti, yükseklik, eğim ve yönü) oluştuğu ifade edilmiştir. Projede verileri, Bakanlık TARBİL sistemi içerisinde yer alan Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verileri, destekleme ödemeleri, desteklenen alan ve bu alanlara ait bitki de-seni dağılımı ve ürünlerin desteklere duyarlılığının belirlenmesi çalışmalarında altlık olarak kullanılmıştır. İstatistiki verileri ise, bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimine ait; üretim, tüketim, fiyat, ithalat, ihracat, maliyet, uluslararası veriler ve borsa verilerinden teşekkül etmiştir. Tüm bu ulusal veriler, ilgili kurumlar-dan (TÜİK, TOBB, Tarım İl Müdürlükleri) resmi yazışmalarla talep edilirken, uluslararası verilerden bir kısmı resmi internet sitelerinden üyeliklerle temin edilmiştir.
Bu verilerin tamamı kullanılarak, ilk etapta 30 adet tarım havzası belirlenmiştir. Peşinden, bu havzalara dair üretim - tüketim verileri de işlenerek talep tahmin rakamları ortaya çıkarılmıştır. Sırasıyla fiziksel ve sosyo-ekonomik verilerden elde edilen çıktılar, sistem üzerinde birleştirilerek havzalar üretim deseni, ilgili dönem için destekleme kapsamına alınan 17 ürün için ortaya konulmuştur.
İlerleyen dönemde 30 havzanın belirlenmesi esnasında saptanan ancak yönetilebilir olmadığı için sayısı belirli kıstaslar ve kısıtlamalar uygulanarak 30’a indirilen 190 alt havza için çalışmalara başlanılmıştır. Ekle-nen çalışmalar ilçe sınırları dikkate alınarak yürütülmüş ve hâlihazırda, her bir ilçe bir havzayı teşkil etmek üzere, sistem güncelleme ve ürün deseni belirleme çalışmaları devam etmektedir. Sistem içerisindeki en önemli yeniliklerden bir diğeri de, su kısıtının ürün deseni belirleme ve destekleme çalışmalarında dikkate alınmasının olduğu söylenmiştir.
Bununla birlikte; Projede bazı eksikliklerin giderilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Bu noksanlıklar, toprak kimyasal özelliklerinin olmaması, yapılan planlamaların yıllık yapılması, su kısıtı alanlarının açık-se-çik belirlenmemiş olması, damlama sulama desteklerinin denetlenmemesi, üretim planlamasının sadece desteklenen ürünlerle sınırlı kalması olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, planlamanın münavebe ve su kısıtı dik-kate alınarak 3 yıllık yapılmasının daha doğru olacağı ve desteklemelerin 3 yıllık tebliğ ile belirlenmesinin gerekliliği açıklıkla dile getirilmiştir.
KTP STY 10 göstergesinden toprak sıkışması hariç diğerleriyle ilişkisi bulunmaktadır.
İyi Tarım Uygulamaları İle Organik Tarım Faaliyetleri: İyi Tarım Uygulamaları ‘’İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik’’ ve Bakanlıkça belirlenen uygunluk kriterleri ve kontrol noktaları, Organik Tarım “5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik.” kapsamında yürütülmektedir. ÇKS kayıtları etkin bir şekilde kullanılmakta olup, Türkiye’de iyi tarım uygu-lamaları ve organik tarım yapan üreticilere ait istatistiki veriler kayıt altına alınmaktadır. Veriler Bakanlık internet sitesinde düzenli olarak yayınlanmaktadır.
KTP STY 10 göstergesinden Toprak Sıkışması, Toprak Mühürleme (Betonlaşma-Tarım Dışı) hariç diğerleriyle ilişkisi vardır.
104
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma Programı (ÇATAK): 5488 Kanun No’lu Tarım Kanunu’nun 19 maddesi (f) bendi gereği Bakanlar Kurulu Kararı ve bu karara bağlı olarak 2016/9 No’lu ÇATAK Programını Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine Dair Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ ile yürürlüğe kon-muştur. Toprak ve su kalitesinin korunması, yenilenebilir doğal kaynakların sürdürülebilirliği, erozyonun önlenmesi ve tarımın olumsuz etkilerinin azaltılması ve çevre bilincinin oluşturulması amacıyla uygulan-maya başlanmıştır. ÇATAK Programı, 2006 yılında dış kaynaklı olarak başlatılmasına karşın, 2009 yılından itibaren iç kaynaklı olarak devam etmektedir. Başarılı bir biçimde, 2017 yılında 57 ilde 465.735 ha alanda uygulanmış ve 2018 yılı itibariyle 58 ilde uygulamalar kesintisiz devam etmektedir.
Özet mahiyetinde ÇATAK Programı destekleme kategorileri aşağıda verilmiştir ve her bir kategoriye dair destekleme birim fiyatları 2018 yılı itibariyle belirlenmiştir;
I. Kategori’de, minimum toprak işlemeli tarım uygulamalarına 45 TL/da verilmektedir,
II. Kategori’de, toprak ve su yapısının korunması ile erozyonun engellenmesi çalışmalarına destek veril-mektedir. Bu uygulamalar, setleme, teraslama, canlı veya cansız perdeleme, taş toplama, açık drenaj uygulaması, jips uygulaması, kükürt veya kireç uygulaması, malçlama, ahır veya çiftlik gübresi ile gübreleme, yeşil gübreleme, aşırı otlatmanın engellenmesi, çok yıllık buğdaygiller veya yonca hariç çok yıllık baklagiller ile alanı kaplamadır ve 60 TL/da destek verilmektedir,
III. Kategori’de, çevre dostu tarım teknikleri ve kültürel uygulamalara destekler öngörülmüştür. a)Tarım-sal girdilerin çevreye duyarlı bir şekilde kullanımını sağlamak üzere; su tüketimini asgariye indirecek uygun basınçlı sulama sistemleri ile birlikte entegre ürün yönetimi genel prensiplerinde gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanılması; b) Organik tarım veya iyi tarım uygulamalarının, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan tedbirlerden en az biri ile birlikte uygulanması, c) Kapalı drenaj sistemi-nin, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan tedbirlerden en az biri ile birlikte uygulanmasıdır. Destek miktarı 135 TL/da olarak saptanmıştır.
Uygulamaya yönelik bir projedir ve bir veri tabanı bulunmamaktadır. Uygulama kapsamının 58 ilden 81 ile genişletilmesi ihtiyacı üzerinde durulmuştur. Mevcut yapısal dengede, çeşitli nedenlerle toprak yapısının ve su kalitesinin değiştiği gözlenen ve tedbir alınmadığı takdirde, yakın gelecekte çevre açısından olumsuz etkilere sahip olabilecek hassas bölgeler, yani uygulama alanları belirlenirken, eldeki verilerin değerlendiril-diği ve gerekli analizlerin yapıldığı söylenmiştir.
KTP STY 10 göstergesinden toprak sıkışması hariç diğerleriyle ilişkisi vardır.
Arazi Kullanım Planlaması(AKUP) Projesi: Toplulaştırma projelerinin altında yürütülen arazi kullanım planlaması projesi kapsamında 4.160.000 hektar alanda tarımsal arazi kullanım planlaması yapılmıştır. Pro-jede 1/5000 ölçekli Detaylı Toprak Etüt Haritaları, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü gözlem istas-yonlarına dayalı uzun yıllara ait sıcaklık ve yağış verileri, ortofoto haritaları, Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) planlama altlıkları olarak kullanılmıştır. Arazi ve iklim isteklerine bakılarak daha önceden belirlenen 150 arazi kullanım türünün değerlendirmeye alındığı belirtilmiştir. İstanbul ili Şile İlçesinde AKUP çalışmala-rının başlatıldığı ayrıca Ankara Ayaş ilçesinde Bakanlık imkânları ile benzer çalışmalarının başladığı ifade edilmiştir.
STY’nin hayata geçirilmesi için ülkesel ölçekte AKUP çalışmalarının bir an önce bitirilmesi ve destekleme-lerde öncelikli alanların belirlenmesi gerektiği ısrarla belirtilmiştir. AKUP, KTP STY Göstergelerinin hep-siyle ilişkilidir; özellikle STY ve SAY yaklaşımlarının birlikte hayata aktarılmasında kilit bir paya sahiptir.
105
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
IV- Arazi Kullanımı Mevzuat Grubu Raporu
Katılımcılar
İsmail Aydın (Modaratör-TRGM), Mustafa Gürol Acar (Raportör-TRGM), Dr. Gazi Altın (TRGM), Murat Tüysüz (TRGM), Müberra Güleç (TRGM), Aykut Korkmaz (TRGM), Tülin Akman (TRGM), Hasan Sönmezyurt (TRGM), Adnan Orhan (TRGM), Nurcan Hacıalibeyoğlu (TRGM), Selda Tel (TRGM), Havva Güler Engin (TRGM), N. Özlem Özçelik (TRGM), Yücel Keşli (TRGM).
Katılımcı Görüş ve Önerileri
Çalışma kapsamında genel olarak, toprak mühürlemenin kapsam itibariyle iki yönlü ele alınmasının daha doğru olacağı kaydedilmiştir. Şöyle ki, tarım dışı amaçlı kullanılan araziler betonlaşma, asfaltlama vb. kul-lanımlar sonucu mühürlendiği gibi, tarımsal amaçlı planlanmak suretiyle tarımsal üretimde kalması sağla-narak mühürlemenin gerçekleştiği de kabul edilmelidir. Toprağın betonlaşması ve asfaltlanması sonucunu ortaya çıkaran karar süreçlerinde mevzuat ve idari yapıda var olan boşluklar, planlayıcı kuruluşlar ile işbirli-ği düzeyi, güçlü ve zayıf yönlerin neler olduğu sorularına cevap aranmış ve öneriler yapılmıştır.
Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan Açıklamalar
Türkiye’de arazi kullanımı ile ilgili mevzuat; 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine dair Tarım Reformu Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılanması hakkında Kanun, 1380 sayılı Su Ürünleri Ka-nunu, 6831 sayılı Orman Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanunu, 2863 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 6360 On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına dair Kanun, 442 sayılı Köy Kanunu, 5393 sayılı Be-
Fotoğraf 5. Arazi Kullanımı Mevzuat Çalışma Grubu.
106
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
lediye Kanunu, 3213 sayılı Maden Kanunu, 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu vb. gibi birçok sayıdaki kanundan teşkil etmektedir.
Türkiye arazi varlığı içerisinde bulunan mevcut arazilerden doğal yapısını koruyanlar, mera, orman ve tarım arazileridir. Ancak, bu arazilerden tahrip olma ve erozyon, kirlenme ve amaç dışı kullanılmak suretiyle yok olma tehlikesi en yüksek arazi türünü Tarım Arazileri oluşturmaktadır.
Bugünkü teknolojik koşullarda toprağın arzı arttırılamayacağına ve topraktan yararlanmada azalan verim kuralı geçerli olduğuna göre, özellikle geleceğin güvencesi olan üretken tarım topraklarının çok iyi değer-lendirilmesi, niteliklerine uygun olarak kullanılması ve tarımsal amaçlar dışında kesinlikle kullanılmaması gerekmektedir.
Tarıma daha az elverişli veya elverişsiz topraklar dururken, verimli tarım toprakları üzerinde sanayi, konut, altyapı, enerji ve turizm gibi diğer amaçlar/ihtiyaçlar için yapılaşmaya gidilirse, sınırlı olan verimli tarım toprakları tükenmeye başlayacaktır. Endüstrileşme, kalkınma için kaçınılmaz bir olgudur. Ne var ki, “En-düstrileşme -Toprak Kullanımı” dengesi, devamlı artan bir şekilde verimli tarım topraklarının aleyhine bo-zulmaktadır. Bu durum özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan bütün dünya ülkelerinde geçerli olduğu gibi, Türkiye’de de ağırlığını her geçen gün hissettiren ve kamuoyunun dikkatini tepkiyle üzerine çeken önemli ülke sorunları arasındadır.
Sınırlı bir ekosistem hizmetleri bütünü olan toprak, kirlenme, erozyon gibi kayıplar ile amaç dışı kullanımlar sonucu her geçen gün fonksiyonlarını gittikçe yitirmektedir. He nasılsa, koruyucu yasal ve kurumsal altya-pı araçları olmasına karşın başarı ile korunamamaktadır. Sürdürülebilir toprak kullanımı amaçlandığında, etkin bir toprak koruma politikası ve yönetimi gerekliliği söz konusudur. Bu amaçla Ülke arazi varlığının tamamı doğal kaynak yönetimi mantığı içerisinde ele alınarak, en uygun kullanım amacının belirlenerek AKUP programlarını hayata geçirmek lazımdır. Bunun yanında, şüphesiz tarım topraklarının korunmasına yönelik politikaların başarısı çiftçi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektörün işbirliği ve farkındalığı ile olacaktır.
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu: Toprak varlığımızın yoğun ve yaygın bir şekilde kaybolmasına neden olan yasal boşluğu gidermek ve tarımın en önemli unsuru olan toprağın, tarımın diğer konularıyla birlikte ele alınmasını ve hizmetlerin bütünlük içerisinde yürütülmesini sağlamak, arazilerin ekonomik ve ekolojik kazanımlar gözetilerek, tarım ve tarım dışı alanlarda planlı kullanım ilkelerini belirle-meye hizmet etmesi amacıyla hazırlanarak, 19/07/2005 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.
Kanun’un yürürlüğe girmesi ile beraber illerde vali başkanlığında, planlamalardan sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve sivil toplum kuruluşlarından oluşan Toprak Koruma Kurulu oluşturulmuştur. Bu kurulun oluşturulma amacı ve hedefi, kurulun çalışma usul ve esaslarını belirleyen, Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Planlanmasına Dair Yönetmelik’in 5 inci maddesinde belirlenmiştir.
Toprak koruma kurulunun görevleri;
MADDE 5 – (1) Kurulun görevleri aşağıda belirtilmiştir:
a) Tarım arazilerinin korunması, geliştirilmesi ve verimli kullanılmasına yönelik inceleme, değerlen-dirme ve izleme yapmak, ortaya çıkan olumsuzlukları belirlemek, toprak korumayı ve bununla ilgili sorunları giderici önlemleri almak, geliştirmek, uygulanmasını sağlamak için görüş oluşturmak,
b) Arazi kullanımını gerektiren tüm girişimleri yönlendirmek, arazi özelliklerinin iyileştirilmesi, muha-faza ve geri kazanımına yönelik projeleri incelemek, uygun bulunması halinde onaylamak ve uygu-lanmasını takip etmek,
107
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
c) Toprak koruma önlemlerinin yerine getirilmesi sürecini yerel ölçekte izlemek, değerlendirmek ve çözümleyici öneriler geliştirmek, hazırlanacak toprak koruma ve arazi kullanım plânları doğrultu-sunda, yerel ölçekli yıllık iş programları için görüş oluşturmak ve uygulamaya konulmasının takibini yapmak,
ç) Ülkesel, bölgesel veya yerel ölçekli plânlar arasındaki uyumu denetlemek,
d) Tarım arazilerinin kullanılması ile ilgili talepleri almak, değerlendirmek, görüş oluşturmak ve ilgilile-rine aktarmak,
e) Gündeminde bulunan konularla ilgili ihtiyaç duyulması halinde yerinde inceleme yaparak karar oluş-turmak.
Kanun’un 20 ve 21 inci maddeleri ile toprak koruma projelerine aykırı davranılması ve arazi kullanımına izinsiz başlanılması halinde cezai yaptırımlar getirilmiştir.
Kanun toprakların korunması ve planlı arazi kullanılması hedefine yönelik olarak arazi kullanım planları ile tarımsal arazi kullanım planlarının hazırlanması için Bakanlığa görevler yüklemiştir.
Yine arazi ve toprak kaynaklarının korunması için tarımsal sit mantığı ile Büyük Ova Koruma Alanlarının belirlenmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile ilan edilmesi düzenlemesi de yer almaktadır.
Türkiye’de planlı arazi kullanılmasına yönelik çalışmalar; Her ölçekteki imar planları, Turizm Planları, Or-ganize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Bölgeleri, Maden Alanları, Mera, Orman, Doğal Sit Alanları, Özel Çevre Koruma Alanları, Milli Parklar, Arazi Kullanım Planı, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım Planı, Büyük Ova faaliyetlerinden oluşmaktadır. Aşağıda Çalıştay’da yapılan ve ilgili mevzuatın güçlü - zayıf yönlerini vurgulayan ve somut önerileri içeren bir çözümleme verilmiştir.
Güçlü Yönler;Yasal mevzuat mevcut, sivil toplum kuruluşu ve kamuoyu desteği güçlü,
Teknik ve kurumsal kapasite mevcut ve yeterli,
Zayıf Yönler;Yaşamın temel öğesi olan gıdanın yegâne üretim ortamı olan tarım topraklarının kıt, üretilemeyen ve yerine ikamesi olmayan bir kaynak olduğu gerçeğinin toplumun bütün kesimleri tarafından yeterince anlaşılma-mış olması,
Tarım topraklarını korumayı amaçlayan mevzuatın, tarım topraklarının amacı dışında kullanılmasını he-defleyen mevzuat yanında zayıf kalması,
Korumayı hedefleyen mevzuat içerisinde var olan istisnai düzenlemelerin idari, yerel ve siyasi baskılar so-nucu uygulamada çokça işletilmek suretiyle, genel uygulama haline gelmesi,
Arazinin yeteneklerine uygun kullanılmasını sağlayacak planlama eksikliği,
Arazi kullanımı taleplerinde, mülkiyet durumu yerine kamu yararının öncelikle gözetilmesi,
Yürürlükte bulunan Anayasamıza göre tarım topraklarının korunması ve planlanması “kamu yararına”dır. (Anayasa 44 ve 45) Arazi kullanımı sonucunu doğuran faaliyette “kamu yararı” olması halinde iki kamu ya-rarının karşılaştırılarak hangi kamu yararının daha baskın ise o yönde kullanım kararının verilmesi gerek-mektedir. Bu durum mevcut yasa ve uygulamada yer almamaktadır. Bunu sağlayacak yasal düzenlemenin eksik olması,
108
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
Toprak koruma kurullarında kamu kurum temsilcilerinin ağırlıklı olması amaç dışı kullanım kararlarının verilmesini kolaylaştırmakta,
Öneriler;Hâlihazırda kullanılan farklı sınıflama sistemlerinin eksik ve boşluklarını dolduracak aynı zamanda güncel ihtiyaçlara cevap verecek yeni bir arazi sınıflama sisteminin oluşturulması,
Arazi kullanımı sonucunu doğuran planlamaları yapan kurumlarla etkin işbirliğinin hayata geçirilmesi,
Toprak mühürleme açısından mevzuatta var olan boşlukların giderilmesine yönelik yasal düzenlemenin yapılması,
Tarım arazilerin amaç dışı (sanayi, turizm, konut, eğitim, sağlık, sportif) kullanılmasından kaynaklı ortaya çıkan ekonomik değer artışının bir kısmının Bakanlıkta oluşturulacak bir hesaba aktarılması, oluşacak kay-nağın tahrip olan arazinin işlevini ikame edecek arazi için kullanılarak (toplulaştırma, drenaj, sulama, ıslah) arazi tahribatının dengelenmesini sağlamak,
Toprak ve arazi yönetiminin ve planlamasının tek elden yürütüldüğü bir kurumsal yapının oluşturulması olarak sıralanabilir.
Fotoğraf 6. Çalışma Grubu.
109
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
KAYNAKLAR
110
KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019
FAO, 2015. Revised World Soil Charter. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Viale delle Terme di Caracalla 00153 Rome, Italy (www.fao.org).
FAO, 2017. Voluntary Guidelines for Sustainable Soil Management Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome, Italy.
FAO and ITPS. 2015. Status of the World’s Soil Resources (SWSR) – Main Report. Food and Agriculture Organization of the United Nations and Intergovernmental Technical Panel on Soils, Rome, Italy.
FAO, 2017a. Proceedings of the Global Symposium on Soil Organic Carbon 2017.
FAO, 2017b. Arrangement for the establishment of the Global Soil Information System (GLOSIS) including the International Network of Soil Information Institutions (INSII).
FAO, 2017c. GSP 5th Plenary Assembly Report. Rome/Italy.
FAO, 2017d. Report of the launch meeting of the Global Soil Laboratory Network
(GLOSOLAN) , 1-2 November 2017, Rome, Italy.
FAO, 2018. Global Symposium on Soil Pollution. Outcome document: Be the solution to soil pollution. 2-4 may 2017, Rome/Italy.
GSOC Map. (http://www.fao.org/documents/card/en/c/I8891EN), Erişim tarihi: 05.08.2018.
SoilSTAT, (http://www.fao.org/soils-portal/en/), Erişim tarihi: 05.08.2018.
http://www.fao.org/ global-soil-partnership/resources/events/detail / en/c/275547 /Erişim tarihi: 04.08.2018.
http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/1045143/ Erişim tarihi: 04.08.2018.
https://www.tarimorman.gov.tr/ Erişim tarihi: 01.09.2018.
https://www.tarimorman.gov.tr/ABDGM Erişim tarihi: 04.08.2018.
https://www.tarimorman.gov.tr/Mevzuat Erişim tarihi: 08.09.2018.
https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Menu/8/Baskanliklarimiz Erişim tarihi: 04.09.2018.
https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=14 Erişim tarihi: 08.08.2018.
TOPRAK ETÜT ve HARİTALAMA
Proje Alan Sınırı (Toprak Etüt)
Arazi ToplulaştırmaProje Alanı
Arazi Sorgu
Profil ve Sonda Noktaları
Gözlem ve Analiz Verileri
Toprak Etüt Raporu ve Haritalar
Son BüroÇalışmaları
ToprakVeritabanı
Ön Büro Çalışmaları
Arazi Çalışması
TARBİL_TBS
T.C. Tarım ve Orman BakanlığıTarım Reformu Genel Müdürlüğü
Tarım Arazileri Değerlendirme Daire BaşkanlığıÜniversiteler Mah. Dumlupınar Bulvarı,
No: 161, 06800, Çankaya-Ankara/TÜRKİYETelefon : 0312 258 81 06
FAO Türkiye Temsilciliğiİvedik Caddesi No: 5506170 Yenimahalle-Ankara/TÜRKİYETelefon: +90 312 307 95 00e-mail: [email protected]