Tr Dort Mezhep Imaminin Itikadi
Transcript of Tr Dort Mezhep Imaminin Itikadi
-
1436
DRT MEZHEP MAMININ TKADI
Yazan
Dr. Muhammed el-Humeyyis
eviren
Mehmet Emn Akn
Tashih
Muhammed ahin
NDEKLER
-
1
YAYINCININ NSZ .............................................................................................. 3
YAZARIN NSZ .................................................................................................. 6
1. BLM ................................................................................................................ 8
Drt mezhep imamnn, mn konusu dnda, dnin esaslar konusunda
itikatlarnn ayn olduunun aklamas: ................................................................. 8
2. BLM ............................................................................................................. 10
mam Ebu Hanife'nin Akdesi ............................................................................... 10
a) mam Ebu Hanife'nin tevhd hakkndaki grleri: ........................................ 10 1. Tevhd hakkndaki akdesi, er' (ciz) tevekkln aklamas ve bid'at
tevessln geersiz klnmas konusundaki grleri: .........................................10 2. mam Ebu Hanife'nin, Allah Tel'nn sfatlarnn isbt hakkndaki grleri
ve Cehmiyye'ye verdii cevaplar: ........................................................................12 b) Ebu Hanife'nin kader hakkndaki grleri: ....................................................17 c) Ebu Hanife'nin mn hakkndaki grleri: ......................................................21 d) Ebu Hanife'nin sahbe hakkndaki grleri: .................................................22 e) Ebu Hanife'nin, kelm ve dnde tartmay yasaklamas: .............................23
3. BLM ..............................................................................................................26
mam Mlik b. Enes'in Akdesi .............................................................................26 a) mam Mlik b. Enes'in tevhd hakkndaki grleri: .......................................26 b) mam Mlik b. Enes'in kader hakkndaki grleri: .......................................30 c) mam Mlik b. Enes'in mn hakkndaki grleri: ..........................................32 d) mam Mlik b. Enes'in kelmdan ve dnde tartmalardan sakndrmas: ....37
4. BLM ..............................................................................................................40
mam fi'nin akdesi ...........................................................................................40 a) mam fi'nin tevhd hakkndaki grleri: ....................................................40 b) mam fi'nin kader hakkndaki grleri: .....................................................50 c) mam fi'nin mn hakkndaki grleri: .......................................................53 e) mam fi'nin kelm ve dnde tartmay yasaklamas: ...............................68
-
2
5. BLM ............................................................................................................. 69
mam Ahmed b. Hanbel'in akdesi .......................................................................69 a) mam Ahmed b. Hanbel'in Tevhd hakkndaki grleri: ...............................69 b) mam Ahmed b. Hanbel'in kader hakkndaki grleri: .................................73 c) mam Ahmed b. Hanbel'in mn hakkndaki grleri: ...................................75 d) mam Ahmed b. Hanbel'in sahbe hakkndaki grleri: ..............................76 e) mam Ahmed b. Hanbel'in kelmdan ve dnde tartmadan sakndrmas: ..78
SONU ...................................................................................................................80
-
3
YAYINCININ NSZ
lemlerin Rabbi olan Allah'a hamd, O'nun elisine, ile halkna,
ashbna ve onu dost edinenlere salt ve selm ederiz.
Allah Tel yle buyurmaktadr:
: [23 ]
"(Ey Nebi!) De ki: Allah'a ve elisine itaat edin.Eer yz evirirlerse,
phesiz ki Allah, kfirleri sevmez."1
: [56 ]
"Hayr, yle deil. Rabbine andolsun ki, aralarnda ekitikleri zaman
seni hakem klp sonra verdiin hkme, ilerinde hibir sknt duymadan,tam bir
teslimiyetle teslim olmadka mn etmi olmazlar."2
Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- de yle buyurmaktadr:
(( : .
)).
: ] [
"mmetim yetmi frkaya ayrlacaktr.lerinden bir frka dnda, dier
hepsi cehennemdedir.
Sahbe: Ey Allah'n elisi! Bu kurtulan frka kimdir?" diye sordular.
1 l-i mrn Sresi: 32 2 Nis Sresi: 65
-
4
Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- u cevab verdi:
-Onlar, benim ve ashbmn gittii yol zere olanlardr." 1
((
.
.
] [ )).
"Size Allah'tan korkmanz vasiyet ediyorum. Ba zm tanesi gibi siyah
bir kle banza emir olarak tayin edilse bile, ona itaat edin. Benden sonra
yaayanlar birok ihtilaflar greceklerdir. Dine sonradan sokulan eylerden
iddetle kann. nk onlar dallettir.inizden o gnlere ulaanlar, benim ve
rid halifelerimin snnetine yapsn, az dileriyle tutunurcasna ona
sarlsn."2
)).
((
] [
"Ben, gecesi de gndz gibi olan tertemiz eriat size
brakyorum.Benden sonra o yoldan sapan helak olur."3
)).
(( ] [
"nsanlarn en hayrls, benim asrmda yaayanlardr.Sonra ondan sonra
yaayanlar (tbin), sonra da ondan sonra yaayanlar (etbut-tbin)'dir."1
1 Tirmiz, hadis sahihtir. 2 Tirmiz, hadis sahihtir. 3 mam Ahmed ve bn-i Mce, hadis sahihtir.
-
5
Yukardaki yet ve hadisler bize, Allah Tel ve elisinin emirlerine
uymann farz olduunu gstermektedir. O halde Raslullah -sallallahu aleyhi
ve sellem-'in snnetine, tpk az dilerimizle skarcasna sarlmak ve onlara
gre hareket etmek gibi, rid halifelerin snnetine uymak da farzdr. Yine, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in asr da tezkiye ettiini
gryoruz. Bunlar sahbe, tbin, drt mezhep imam ve hatta snen sahipleri
Buhr, Mslim, Eb Dvd, Tirmiz, Nes, bn-i Mce ve dierlerini barndan
karm hayr asrlardr.
Bu nedenle bizim iin, btn ilerimizde ve zellikle de akdeye ilikin
meselelerde, o gzide ahsiyetlerin hak yoluna uymak gerekir. nk onlar
derece derece sadet asrna yakn olan ahsiyetlerdi ve ilk kaynaktan
beslenmilerdi.
Artk bundan sonra, nbvvet pnarn terkedip de, akln naklin nne
alan mantk, felsefeci ve kelmclarn peinde gitmek nasl ciz olabilir? nk
btn bu gruplar dni zorlatrm ve iinden klmaz girift bir duruma
sokmulardr.
te elinizdeki bu kitap, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in vd
bir asrda yaayan, mslmanlar arasnda nemli bir yere sahip olan drt
imamn kimler olduunu ve akdelerini konu edinmektedir. phesiz fkhta
taklit ettiimiz bu mstesn ahsiyetleri, akdede de taklid etmemiz gerekir.
te "Drt Mezhep mamnn tikad" adndaki bu eseri, nerdiimiz akdeyi
renmek iin yaymlyoruz.
Bu eserin Trkiye'de yaymlanmas iin izin ve yardmlarn esirgemeyen
yazara ve onun yayncsna burada teekkr etmeyi bir bor biliyoruz.
Son sz olarak, Kur'an'a sarlmay ve Snnet'i yaamay,gn geldiinde
yeryznde hkmnn hakim klndn grmenizi nasip etmesini Allah
Tel'dan diliyoruz.
1 Buhr ve Mslim
-
6
YAZARIN NSZ
Hamd, Allah'adr. O'na hamdeder, O'ndan yardm diler, O'ndan hidyet
ister ve O'ndan balanma dileriz. Nefislerimizin errinden ve amellerimizin
ktlklerinden Allah'a snrz. Allah kimi hidyete erdirirse, onu saptracak
yoktur, kimi de saptrrsa, ona hidyet edecek yoktur.
Ben, Allah'tan baka hak ilahn olmadna, O'nun bir olduuna ve O'nun
hibir orta bulunmadna ve Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in
O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet ederim.
Allah Tel buyuruyor ki:
: [203 ] "Ey mn edenler! Allah'tan gerektii gibi korkun ve ancak mslmanlar
olarak ln."1
: [2 ]
"Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten yaratan ve ondan da eini yaratp
ikisinden birok erkek ve kadnlar var eden Rabbinizden korkun. Adna
1 l-i mrn Sresi: 102
-
7
birbirinizden dilekte bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk balarn
koparmaktan saknn. Allah sizin zerinizde gzetleyicidir." 1
: [00-02 ]
"Ey mn edenler! Allah'tan korkun ve doru sz syleyin ki, Allah
ilerinizi dzeltsin ve gnahlarnz balasn.Kim, Allah'a ve elisine itaat
ederse, phesiz o byk bir kurtulua ermitir."2
Ebu Hanife'ye -Allah ona rahmet etsin- gre dnin esaslar konusunu
aratrmak iin geni bir doktora tezi hazrladm. Bu tezin giriine dier
imamn (Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel) akdelerinin bir zetini koydum. Baz
fazilet ehli dostlar, bu imamn akdesini ayr bir kitap halinde dzenleyip
drt imamn akdesini tamamlamam istediler. Ben de bu vesileyle, mam Ebu
Hanife'nin tevhid, kader, mn ve sahbe hakkndaki akdesi ile kelm
hakkndaki grlerini genie ele almama ramen, bu kitapa eklemeyi
uygun grdm. Bu amelin, Allah Tel'nn vechi kermine uygun olmasn,
O'nun kitabnn yolunda ve elisi Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in
snneti zere yaamada hepimizi muvaffak klmasn Allah Tel'dan dilerim.
Allah Tel, her niyeti hakkyla bilendir. Allah Tel (dost olarak) bize
yeter. O, ne gzel vekildir.
Dularmzn sonu; hamd ancak lemlerin Rabbi olan Allah'adr.
Muhammed b. Abdurrahman el-Humeyyis
1 Nis Sresi: 1 2 Ahzb Sresi:70-71
-
8
1. BLM
Drt mezhep imamnn, mn konusu dnda, dnin esaslar
konusunda itikatlarnn ayn olduunun aklamas:
Drt mezhep imamnn (Ebu Hanife, Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel)
itikad, Kitap ve Snnet ile gelen, sahbe ve onlara gzellikle uyan tbin'in
itikaddr. Allah'a hamdolsun, drt imam arasnda dnin esaslarnda hibir ihtilaf
yoktur. Aksine onlar, Allah'n sfatlarna, Kur'an'n, Allah'n kelm olduuna ve
yaratlm (mahluk) olmadna mn etme ve mnn da kalp ile dilin tasdiki
olmas gerektii konusunda ittifak etmilerdir. Hatta onlar, kelmclardan ve
Yunan felsefesinden etkilenen Cehmiyye ve kelmc ekolleri reddetmilerdir.
bn-i Teymiye -Allah ona rahmet etsin- bu konuda yle der:
"...Allah'n kullarna olan rahmetiyle, drt imam ve bakalar gibi, ehl-i
snnet imamlar, bu mmetin sadk bir dili olmulard. Bu imamlar, Cehmiyye ve
benzeri kelmclarn Kur'an, mn ve Allah'n sfatlar hakkndaki grlerini
reddediyorlard.Onlar,selefin inand gibi,Allah'n hirette grlecei,Kur'an'n
Allah'n kelm olduu ve mahluk olmad, mnda kalp ile dilin tasdikinin
olmas gerektii hususunda ittifak etmilerdir." 1
bn-i Teymiye -Allah ona rahmet etsin- yine yle der:
1 Kitbu'l-mn; sayfa:350-351, Tlik: Muhammed Herrs
-
9
"Mehur imamlarn hepsi, Allah Tel'nn sfatlar olduunu kabul
ederek yle demilerdir: Kur'an Allah'n kelmdr, mahlk deildir
(yaratlmamtr). Allah hirette grlecektir. Bu, sahbe, tabin, ehl-i beyt ve
Mlik b. Enes, Sevr, Leys b. Sa'd, Evz, Ebu Hanife, fi ve Ahmed b. Hanbel
gibi onlara uyan imamlarn mezhebidir." 1
eyhulislm bn-i Teymiye'ye, mam fi'nin itikad hakknda
sorulduunda, o u cevab vermitir:
"fi ve Mlik, Sevr, Evz, bn-i Mbrek, Ahmed b. Hanbel ve shak b.
Rahaveyh gibi mmetin ilk mslmanlarnn itikad, Fudayl b. yd, Ebu
Sleyman ed-Drn, Sehl b. Abdullah et-Tesettr ve bakalar gibi, rnek
alnan ve kendilerine uyulan limlerin itikaddr. Zir imamlar ve benzerleri
arasnda dnin esaslar konusunda hibir anlamazlk yoktur. Ayn ekilde mam
Ebu Hanife'nin tevhd, kader ve bu gibi konulardaki itikad, bu imamlarn
itikad ile ayndr. Bu imamlarn itikad ise, sahbe ve tabinin zerinde
bulunduu, Kitap ve Snnet ile sbit olan itikattr." 2
Byk lim Sddk Hasan Han da bu gr tercih etmi ve yle
demitir:
"Bizim mezhebimiz, selefin mezhebi olan, Allah'n sfatlarn tebihsiz
kabul etmek ve boa karmakszn tenzih etmektir.Bu, slm imamlar olan
Mlik, fi, Sevr, bn-i Mbrek ve Ahmed b. Hanbel gibi imamlarn
mezhebidir. Zir dnin esaslar konusunda onlar arasnda hibir anlamazlk
yoktur. Ayn ekilde mam Ebu Hanife hakknda mehur olan; dier imamlarn
1 Minhcu's-Sunne, c: 2, sh: 106 2 Mecmu'l-Fetv, c:5, sh: 256
-
10
itikad gibi, O'nun itikadnn da Kur'an ve Snnette sabit olan itikad
olduudur."1
imdi de Ebu Hanife, Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel gibi kendilerine
uyulan imamlarn dnin esaslaryla ilgili meselelerdeki grleriyle kelm ilmine
kar tutumlarn onlarn szlerinden sizlere aktaralm.
2. BLM
mam Ebu Hanife'nin Akdesi
a) mam Ebu Hanife'nin tevhd hakkndaki grleri:
1. Tevhd hakkndaki akdesi, er' (ciz) tevekkln
aklamas ve bid'at tevessln geersiz klnmas konusundaki
grleri:
1. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah'n isimleri dnda baka bir isimle Allah'a du etmek ciz deildir.
Ciz olup emredilen du, Allah Tel'nn u szyle sbittir:
: [280 ]
"En gzel isimler, Allah'ndr. O halde O'na o isimlerle du edin
(yalvarn). O'nun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar, yapmakta
olduklarnn cezsn greceklerdir."1
1 Katfu's-Semer sh: 47-48
-
11
2. Ebu Hanfe demitir ki: "Du edenin: "Falancann hakk iin" veya "Nebilerin ve elilerin hakk iin"
ya da "Kbe'nin ve Me'ar-i Haram'n (Mzdelife'nin) hakk iin" gibi szlerle
Allah'a yalvarmas mekruhtur." 2
3. Ebu Hanfe demitir ki:
"Bir kimsenin Allah'tan bakasyla du etmesi doru deildir. "Senin
arnn tutunduu izzet dm hrmetine"3 veya "yarattklarnn hakk iin" gibi
szlerin kullanlmasn irkin gryorum." 4
1 A'rf Sresi: 180 ( ed-Durru'l-Muhtr c: 6, sh: 396-397.) 2 el-Akidetu't Tahaviye erhi sh:234. thafu's-Sadeti'l-Muttekn c:2,sh:288.Fkh Ekber erhi
sh:198. 3 mam Ebu Hanife ve Muhammed b.Hasan, kiinin dusnda "Allahm! Senin arnn izzet
dm hrmetine" diye du etmeyi, hakknda bir nas olmad iin kerih grmlerdi. Ebu
Yusuf un szn ettii hadiste Allah Rasl -sallallahu aleyhi ve sellem- yle du etmitir:
"Allahm! Ben, senden arnn izzet dmlerinden, kitabndaki sonsuz rahmetle Sen'den
isterim."
Bu hadisi el-Beyhak "ed-Deavtu'l-Kebra" adl kitabnda rivyet etmitir. el-Binye'de de
(9/382) zikri geer. Nasbu'r-Rye (4/272)
Fakat bu hadisin isnadnda kusur vardr:
1. Dvd b. Eb sm, bn-i Mes'uddan hadisi iitmemitir.
2. Abdlmelik b. Cureyc, mdellis ve hadisleri mrseldir.
3. Amr b. Harun yalanclkla sulanmtr. Bundan dolay bn-i Cevzi'nin -el-Binye'de
(9/382) dedii gibi-: phe yok ki bu hadis, uydurmadr. snad da grdn gibi boa gitmi"
demitir.Bknz: Tehzbu't-Tehzb (3/189), (6/405), (7/501). 4 et-Tevessl ve'l-Vesle, sh:82, El-Fkhu'l-Ekber erhi, sh:198
-
12
2. mam Ebu Hanife'nin, Allah Tel'nn sfatlarnn isbt
hakkndaki grleri ve Cehmiyye'ye verdii cevaplar:
4. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, yaratlmlarn sfatlaryla vasfedilemez. Gazab ve rzs,
O'nun iki sfatdr. Keyfiyeti bilinemez. Bu, Ehl-i snnet ve'l-cemaatin grdr.
Allah, gazap da eder, rz (honut) da olur. O'nun gazab, cezalandrmasdr,
rzs ise sevbdr' denilemez. O kendisini, Bir'dir, Samed'dir, domamtr,
dourulmamtr, O'nun hibir dengi yoktur, Hayy'dr, Kdir'dir, Sem'dir,
Basr'dir, lim'dir. Allah'n eli, onlarn ellerinin zerindedir, fakat O'nun eli,
yarattklarnn elleri gibi deildir, yz de yarattklarnn yzleri gibi deildir,
eklinde nasl vasfetmise, biz de O'nu yle vasfederiz." 1
5. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel'nn Kur'an'da zikrettii gibi, O'nun eli, yz ve nefsi vardr.
Allah Tel'nn, kitabnda zikretmi olduu yz, el, nefis, O'nun, keyfiyeti
bilinmeyen sfatlarndandr.Elinden maksat,kudretidir veya nimetidir denilemez.
1 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56
-
13
nk bu durumda, Allah'n sfatlarn boa karma sz konusu olur ki bu,
Kaderiye ve Mu'tezile'nin grdr." 1
6. Ebu Hanfe demitir ki:
"Hi kimse, Allah Tel'nn zat hakknda bir ey diyemez. Aksine O'nu,
kendisini nasl vasflandrmsa, yle vasflandrmaldr.Allah Tel hakknda
kendi grne gre bir ey sylememelidir. lemlerin Rabbi olan Allah Tel,
trl kusur ve noksanlktan mnezzehtir." 2
7. Ebu Hanife'ye 'Allah'n nuzl' hakknda sorulduu zaman: "Allah,
keyfiyetsiz olarak nzl eder" demitir. 3
8. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel'dan bir ey istenirken, yukardan istenir, aadan deil.
nk Rubbiyet ve Ulhiyet vasflarndan aa diye hibir ey yoktur." 4
9. Ebu Hanfe demitir ki:
''O,gazaba da gelir, rz da olur.O'nun gazab cezalandrmasdr, rzs
da sevabdr, denilemez." 5
10. Ebu Hanfe demitir ki:
"O, hibir eye benzemedii gibi, yarattklarndan hibir ey de O'na
benzemez. O, dim isim ve sfatlarnn sahibidir." 6
11. Ebu Hanfe demitir ki:
1 el-Fkhu'1-Ekber, sh: 302 2 el-Akidetu't-Tahviye erhi, c: 2, sh: 427, Tahkik: Dr. Abdullah et-Turki, Celu'l-Ayneyn,
sh: 368. 3 Akidetu's-Selef ve Ashbi'l-Hadis sh: 42, (Dru's-Selefiye basks), Beyhak'nin: el-Esma
ve's-Sfat, sh: 456, Kevser bu konuda susmutur. el-Akidetu't-Tahviye erhi, sh: 245, Tahric:
Elbn. Molla el-Kr'nin; el-Fkhu'l-Ekber erhi, sh: 60 4 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 51 5 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56. Kitab tahkik eden Kevser bu konuda susmutur. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301
-
14
"O'nun sfatlar, yarattklarnn sfatlarnn aksinedir. O'nun bilmesi,
bizim bilmemiz gibi deildir. Kudretinin yetmesi, bizim kudretimizin yetmesi gibi
deildir. Grmesi, bizim grmemiz gibi deildir. itmesi, bizim iitmemiz gibi
deildir. Konumas, bizim konumamz gibi deildir." 1
12. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, yaratlmlarn sfatlaryla vasflandrlamaz." 2
13. Ebu Hanfe demitir ki:
"Kim Allah',insanln tanmlarndan bir tanmla vasflandrrsa, kfir
olur." 3
14. Ebu Hanfe demitir ki:
"O'nun sfatlar zti ve fiildir. Zt sfatlar: Hayat, kudret, ilim, kelm
(konuma), sem' (iitme), basar (grme) ve irdedir. Fiil sfatlar: Yaratma,
rzk verme, in, ibd' ve sun'dur.Bunun dnda ne kadar fiil sfat varsa,
dim hem onlarn, hem de sfatlarnn sahibidir." 4
15. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah, halihazrda, fiil sahibidir. Fiil ezelden beri, O'nun sfatdr. Fil,
Allah Tel'dr.Fiil, ezel bir sfattr. Mef'ul, mahluktur (yaratlmtr). Allah
Tel'nn fiili, mahluk (yaratlm) deildir." 5
16. Ebu Hanfe demitir ki:
"Bir kimse: 'Rabbim gkte midir, yoksa yerde midir? Bilmiyorum' derse
kfir olur."
1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302 2 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56 3 el-Akidetu't-Tahviye sh: 25, Tlik: Elbn. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301 5 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301
-
15
Yine: "O, arnn zerindedir. Fakat ar gkte midir, yoksa yerde
midir? bilmiyorum' diyen kimse de kfir olur." 1
17. Ebu Hanife, kendisine:
"bdet ettiin ilhn nerededir?" diye soran kadna:
"Allah Subhnehu ve Tel yerde deil, gktedir" cevabn verdi.
Bunun zerine adamn birisi:
"Peki, Allah Tel'nn: 'O sizinle beraberdir"2 szne ne dersin?" deyince:
"Bu, senin bir kimseye, mektup yazp, onun yannda olmadn halde
'Ben seninle beraberim' demen gibidir" cevabn vermitir.3
18. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah'n eli, m'minlerin ellerinin zerindedir. Fakat bu el, kullarn elleri
gibi deildir." 4
19. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel yerde deil, gktedir." Bunun zerine adamn birisi:
"Peki,Allah Tel'nn: "O sizinle beraberdir"5 szne ne dersin?" deyince: "Bu,
1 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 46.eyhul-slm bn-i Teymiyye, "Mecmu'l-Fetv" adl eserinde
(c:5, sh:48), bn-i Kayyim, "ctimau'l-Cuyi'l-slmiyye' adl eserinde (sh:139), Zeheb, 'Uluv'
adl eserinde (sh:101-102), bn-i Kudme, 'Uluv' adl eserinde (sh:116), bn-i Ebi'l-zz,
'erhu'l-Akdetu't-Tahviyye' adl eserinde (sh:301) bu gibi eyler nakletmilerdir. 2 Hadd Sresi: 4. 3 el-Esma ve's-Sfat, sh: 429. 4 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56 5 Hadd Sresi: 4.
-
16
senin bir kimseye, mektup yazp, onun yannda olmadn halde, 'Ben
seninle beraberim' demen gibidir" cevabn vermitir. 1
20. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, Musa ile konumadan nce de konuan(mtekellim) idi." 2
21. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah, kendi kelmyla konuur. Kelm O'nun ezeli sfatdr."3
22. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel konuur, fakat bizim konumamz gibi deildir." 4
23. Ebu Hanfe demitir ki:
"Musa -aleyhisselm- Allah Tel'nn kelmn iitmitir.
Nitekim Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:
"Allah, Musa ile gerekten (aracsz) konutu." 5
Allah Tel, Musa ile konumadan nce de konuan (mtekellim) idi."6
24. Ebu Hanfe demitir ki:
"Kur'an, mushaflarda yazlm, kalplerde korunmu, dillerde okunmu ve
Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'e indirilmi olan Allah Tel'nn kelmdr." 7
25. Ebu Hanfe demitir ki:
1 el-Esma ve's-Sfat, c: 2, sh: 170. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 5 Nis Sresi: 164. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 7 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301.
-
17
"Kur'an, yaratlm (mahluk) deildir." 1
b) Ebu Hanife'nin kader hakkndaki grleri:
1. Adamn birisi Ebu Hanife'ye gelerek onunla kader hakknda tartmaya
balad.
Ebu Hanife ona:
1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301.
-
18
"Kadere ok dalan, tpk gnein iine baktka aknl artan kimse
gibi olduunu bilmez misin?" dedi.1
2. Ebu Hanife der ki:
"Allah Tel, daha olmadan nce var olacak eyleri ezelde bilir." 2
3. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, olmayan eyi olmad halinde de bilir. Onu var ettii
zaman onun nasl olacan da bilir. Allah Tel var olan eyi, varl halinde
bildii gibi, onun nasl yok olacan da bilir." 3
4. Ebu Hanfe der ki:
"Allah Tel'nn (yazd) kader, Levh-i Mahfuz'dadr." 4
5. Ebu Hanfe demitir ki:
"Biz, Allah Tel'nn:
: [63-62 ]
"Yaptklar her ey kitaptadr. Kk-byk, her ey yazlmtr." 5 Emri gerei; "Allah Tel'nn kaleme yazmasn emrettiini, kalemin de: -Ne yazaym ya Rab? dediini, Allah Tel'nn:
-Kymet gnne kadar olacaklar yaz" dediini ikrar ederiz."6
1 Kalidu Ukdi'l-kyn, (K-77-B) 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 5 Kamer Sresi: 52-53. 6 el-Vasiyye erhi, sh:21.
-
19
6. Ebu Hanfe demitir ki:
"Dnya ve hirette her ey, ancak O'nun dilemesi ile olur." 1
7. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, eyay yoktan yaratmtr." 2
8. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel yaratmadan nce de yaratcdr." 3
9. Ebu Hanfe demitir ki:
"Kulun ameli, ikrar ve bilgisiyle "mahluk/yaratlm" olduunu ikrar ederiz.
Fil mahluk olunca, fiillerinin de mahluk (yaratlm) olmas daha uygundur." 4
10. Ebu Hanfe demitir ki:
"Kullarn, hareket ve duru gibi btn fiilleri onlarn kesbidir. O fiilleri
yaratan ise,Allah Tel'dr.Onlarn hepsi, Allah Tel'nn dilemesi, ilmi, kaza
ve kaderi iledir." 5
11. Ebu Hanfe demitir ki:
"Kullarn, davran ve duru gibi, btn fiilleri gerekte onlarn kesbidir.
Onlar yaratan Allah Tel'dr. Onlarn hepsi Allah Tel'nn dilemesi, ilmi,
kaza ve kaderi iledir. taat saylan amellerin hepsi, Allah Tel'nn emri,
muhabbeti, rzas, ilmi, dilemesi, kazas ve takdiri iledir. Gnahlar ise, hepsi
O'nun ilmi, kazas, takdiri ve dilemesi ile olup, sevmesi, rz olmas ve
emretmesi ile deildir." 6
1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 4 el-Vasiyye erhi, sh:14. 5 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303.
-
20
12. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel insanlar, kfr ve mndan uzak bir ekilde yaratt.1 Sonra
onlara hitap ederek emredeceini emretmi ve yasaklayacan da
yasaklamtr. Kfir, Allah Tel'nn kendisini yzst brakmas sebebi ile
kendi fiili ile hakk reddedip inkar etmi ve kfir olmutur. mn eden ise, kendi
fiili, ikrar ve Allah Tel'nn muvaffakiyeti ve yardm ile mn etmitir." 2
13. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel insanlar,Adem -aleyhisselm-'n sulbnden zerrecikler
halinde karm, sonra onlara akl vermi ve kendilerine hitap ederek onlara
mn etmelerini emretmi ve inkr etmekten onlar yasaklamtr. Onlar da
Allah Tel'nn Rubbiyetini ikrar etmilerdir. Bu ise, onlarn Allah'a olan
mnlar idi. Onlar bu ftrat zere doarlar. Kim, bundan sonra inkr ederse,
verdii sz deitirmitir. Kim de mn edip tasdik ederse, bu mn zere
sebt gsterir ve yle devam eder."3
14. Ebu Hanfe demitir ki:
"Her eyi takdir edip onlara birer l tayin eden Allah Tel'dr. Dnya
ve hirette olan her ey, ancak O'nun dilemesi, ilmi, kazas, kaderi, ilmi ve
Levh-i Mahfuz'da yazmas iledir." 4
15. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah Tel, kullarndan hibirini ne kfre, ne de mna zorlamtr. Fakat
onlar ahslar olarak yaratmtr. Kfr ve mn, kullarnn fiilleridir. Allah Tel
1 Doru olan, Allah Tel insanlar slm ftrat zere yaratmtr. Nitekim Ebu Hanife ileride
gelecek olan sznde bunu aklayacaktr. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302.
-
21
kfre girenin kfre girdii anda kfir olduunu bilir. Eer bundan sonra
mn ederse, Allah Tel onu m'min olarak bilir ve ilmi deimeksizin onu
sever." 1
c) Ebu Hanife'nin mn hakkndaki grleri:
l. Ebu Hanfe demitir ki:
"mn, ikrar ve tasdiktir." 2
2. Ebu Hanfe demitir ki:
"mn, dil ile ikrar, azalar ile tasdiktir. krar, yalnz bana mn olmaz." 3
Tahv, bunu Ebu Hanife, Muhammed ve Ebu Yusuf'tan nakletmitir.4
3. Ebu Hanfe demitir ki:
"mn, ne artar, ne de eksilir." 5
Dedim ki:6
"Ebu Hanife'nin mnn artmayp eksilmeyeceine dir bu sz ile mnn
tanm konusundaki sz ve mnn azalarla tasdiki, dil ile ikrardan ibret
olmas ve amelin mn hakikatinden saylmamas, Ebu Hanife'nin akdesi ile
Mlik, fi, Ahmed b. Hanbel, shk b. Rahaveyh, Buhr ve benzeri slm
limlerinin akdeleri arasndaki fark, ite bu noktadadr. Doru, onlarla beraber
olmu, Ebu Hanife'nin bu sz ise, dorudan uzaktr. Fakat her iki halde de
1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 3 el-Vasiyye erhi, sh:2. 4 el-Akdetu't-Tahviyye erhi, sh:360. 5 el-Vasiyye erhi, sh:3. 6 Bu sz yazara ittir.
-
22
kendisi ecir kazanmtr. bn-i Abdilber ve bn-i Ebil-zz, Ebu Hanife'nin bu
grnden dndn belirtmilerdir. Allah Tel en iyi bilendir." 1
d) Ebu Hanife'nin sahbe hakkndaki grleri:
l. Ebu Hanfe demitir ki:
"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbn ancak hayrla yd
ederiz." 2
2. Ebu Hanfe demitir ki:
"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbndan olan hi kimseden
uzaklamayz, Hibirisini dierinden daha fazla sevmeyiz (hepsini ayn
severiz)." 3
3. Ebu Hanfe demitir ki:
"Onlardan, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ile bir saat beraber
olan birisinin derecesi, bizden herhangi birisinin -mr ne kadar uzun olursa
olsun- mr boyu yapm olduu amelden daha hayrldr." 4
4. Ebu Hanfe demitir ki:
1 et-Temhid, bn-i Abdilber, c: 9, sh: 247, el-Akdetu't-Tahviyye erhi, sh: 395. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 3 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 40 4 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk sh:76
-
23
"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- sonra bu mmetin en
hayrllarnn Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, daha sonra da Ali -
Allah onlardan rz olsun- olduuna hitlik ederiz." 1
5. Ebu Hanfe demitir ki:
"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en
faziletlilerinin Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali olduuna inanrz. Raslullah
-sallallahu aleyhi ve sellem-'in btn ashbn, gzel bir ekilde yd ederiz."2
e) Ebu Hanife'nin, kelm ve dnde tartmay
yasaklamas:
l. Ebu Hanfe demitir ki:
"Basra'da hev ehli oktur. Belki oraya yirmiden fazla gittim. Bazen bir
yl, bazen de daha fazla kaldm. Bu esnada kelm ilmini, ilimlerin en hayrls
zannederdim." 3
2. Ebu Hanfe demitir ki:
"Ben kelm ilmi ile o kadar uratm ki, nihayet parmakla gsterilir hle
geldim. Biz, Hammad b. Eb Sleyman'n meclisine yakn bir yerde oturuyorduk.
Bu arada bir kadn gelip:
-Bir adam var. Criyesini snnete gre boamak istiyor. Ne yapmal? diye
sordu. Ne diyeceimi bilemedim. Kadnn bunu Hammad'a sormasn, sonra da
Hammad'n ona ne cevap verdiini gelip bana sylemesini istedim. Kadn ayn
soruyu Hammad'a sorunca, Hammad'n ona:
1 el-Vasiyye erhi, sh:14 2 en-Nru'l-Lmi' (k 119 -b) 3 Menkibu Eb Hanife, el-Kurd, sh:137
-
24
-Cariyeyi temizken (hayzl deilken) ve onunla birlemeden onu bir
talakla boar. Sonra o criye iki defa det olur da detten temizlenip
ykanrsa, baka bir erkekle evlenebilir" dediini bana haber verdi. Bunun
zerine ben:
-Kelm ilmine ihtiyacm yok dedim ve ayakkabm alp Hammad'n ilim
meclisine katldm." 1
3. Ebu Hanfe demitir ki:
"Allah, Amr b. Ubeyd'e lnet etsin. O, insanlara faydas olmayan kelma
giden yolu at." 2
Bir adam Ebu Hanife'ye:
"nsanlardan bazlarnn 'Araz' (asl olmayan ve zden kaynaklanma-yan
ey) ve "Ecsam' (akl delil) konusunda ihdas ettikleri szlere ne dersin?" diye
sorunca, Ebu Hanife:
-Bunlar felsefecilerin szleridir. Sen hadis ehlinin ve selefin yolunu tut.
Dnde sonradan uydurulan btn yeniliklerden sakn. nk onlar, bid'attir"
dedi. 3
4. Ebu Hanife'nin olu Hammad demitir ki:
"Babam,kelmclardan bazlar yanmda iken bir gn yanma geldi.
Aramzda bir konuyu tarttmzdan dolay seslerimiz ykselmiti. Onun eve
girdiini sezince yanna gittim.
Bana:
-Hammad! Yannda kim var? dedi.
-Ben de:
1 Badad'n Tarihi, 13/333 2 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, sh: 28-31 3 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, (194 /b)
-
25
-Falan, falan ve falan" diyerek yanmda olanlarn isimlerini syledim.
Peki neyi tartyorsunuz? dedi.
Ben de u u konular tartyoruz dedim.
Bana:
-Ey Hammad! Kelm brak, dedi.
Hammad diyor ki:
-Ben, babamn byle karma kark ilerle uratn, onun bir eyi nce
emredip sonra ondan yasakladn hi grmedim.
Ona:
-Babacm! Sen daha nceleri bana kelm ilmini renmemi emretmiyor
muydun? dedim.
O da:
-Evet olum. Fakat bugn seni bundan yasaklyorum, dedi.
Ben:
-Niin? diye sordum.
-Ey olum, dedi.
Bugn bir konuda birbirlerine aykr olarak grdn bu insanlar daha
nceleri bir tek sz ve bir dn zere idiler. Daha sonra eytan onlarn arasndan
bunu skp ald ve onun yerine aralarnda dmanl ve ayrlk tohumlarn
yayd ve birbirlerine ihtilaf etmeye baladlar." 1
5. Ebu Hanife, Ebu Yusuf'a yle demitir:
"Sakn ha! Halka dnlerinin asln retirken kelmdan sz etme. Zira
onlar seni taklid eden bir topluluktur. Sonra bununla urarlar." 2
1 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk, sh:183-184 2 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk sh: 373
-
26
Bu saylanlar, Ebu Hanife'nin -Allah ona rahmet etsin- dnin esaslar
ile ilgili meselelerde inand, kelm ilmi ve kelmclar hakkndaki tutumunu
gsteren baz szleridir.
3. BLM
mam Mlik b. Enes'in Akdesi
a) mam Mlik b. Enes'in tevhd hakkndaki grleri:
1. el-Herav'nin mam fi'den yapt bir rivyete gre, mam Mlik'e
kelm ve tevhid hakknda sorulunca, yle cevap vermitir:
"Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'in, mmetine istincay retip de
tevhdi retmemi olmas imknszdr. Tevhd, Nebi -sallallahu aleyhi ve
sellem-'in:
-nsanlarla (mriklerle) 'l ilhe illallah' deyinceye kadar savamakla
emrolundum" dedii szdr: 1
1 Buhr, 'Kitbu'z-Zekt, Zektn farz oluu bab c.3, sh: 262 hadis:1399, Mslim, Kitbu'l-
mn, L ilahe illallah, Muhammedun Raslullah deyinceye kadar insanlarla savamay
emretmenin gerektii bab, c:1, sh: 51 hadis: 324, Nes, Kitabuz'-Zekt, Zekt engelleyen
-
27
"Mal ve can ancak tevhdin hakikati ile korunabilir." 1
2. Drekutn'nin Velid b. Mslim'den yapt rivyette, Velid der ki:
"Mlik'e; Sevr, Evz ve Leys b. Sa'd'a sfatlar hakkndaki haberleri
sordum.
Dediler ki:
-Sfatlar olduu gibi kabul edin." 2
3. bn-i Abdilber der ki:
"Mlik'e:
-Allah hirette grlr m? Diye sordular.
Mlik:
-Evet, dedi.
Nitekim Allah -azze ve celle- bu konuda yle buyuruyor:
: [33-32]
"O gn Rablerine bakan prl prl parlayan yzler vardr."3
Baka bir topluluk iin ise yle demitir:
: [26 ]
"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 4, 1
bab c:5, sh:14 hadis: 2443. Btn rivyetler, Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe b. Mes'ud ve
Ebu Hureyre'den rivyet edilmitir. Ebu Dvd, 'Kitbu'l-Cihd', Mriklerle sava edilir bab',
c: 3, sh: 101, hadis: 2640 Ebu Slih, Ebu Hureyre'den rivyet etmitir. 1 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, (210-k) 2 Bu eseri Drekutn 'Sfatlar' asl eserinde rivyet etmitir. sh:75, curr 'erat' adl
eserinde rivyet etmitir. sh:314, Beyhak 'tikad' adl eserinde rivyet etmitir. Sh: 118, bn-i
Abdilber ise 'Temhd' adl eserinde rivyet etmitir. c: 7, sh: 149
3 Kyme Sresi: 22-23 4 Mutaffifn Sresi: 15
-
28
Kad yd, 'Tertibu'l-Medrik' adl eserinde2 bn-i Nfi'3 ve
yle rivyet etmitir: "Biri dierine geiyor ey Abdullah'n babas!" dediler. "O gn Rablerine
bakan prl prl parlayan yzler vardr." 5 Allah'a bakarlar m?" Mlik: "Evet. Bu
iki gzleriyle bakarlar" dedi. Ona dedim ki: Baz kimseler: Onlar Allah'a
bakamazlar.yette geen "nzirah" (bakan) sz,Rablerinin sevabn bekleyen
anlamndadr, diyorlar. Bunun zerine Malik: "Onlar yalan sylyorlar" dedi.
"Musa -aleyhisselm-'n szn duymadn m? O, Rabbine: "Ey Rabbim! Bana
gster, sana bakaym"6 demedi mi? Sen Musa'nn, Rabbine, olmas mmkn
olmayan bir eyi mi sorduunu zannediyorsun? Allah Tel ona: "Beni asla
gremeyeceksin"7 derken, yani dnyada gremeyeceksin. nk dnya hayat
fnidir. Bki olana, fani olan ile baklmaz. Bek yurdu olan hirete gittiklerinde
bki kalacak olan ile bki olana bakarlar.
Nitekim Allah Tela yle buyurmaktadr:
: [26 ]
"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 8
1 el-ntik, sh: 36 2 c.2, sh: 42 3 mam Malik'ten bn-i Nfi' adyla rivyette bulunan iki kii vardr. Biricisi Abdullah b. Nfi'
b. Sbit ez-Zubeyr Ebu Bekr el-Meden'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle der: 'Sadk (ok
doru szldr). Hicretin. 216. ylnda vefat etmitir.Dieri ise Abdullah b. Nf b. Ebi Nf el-
Mahzm onlar klesi olan Ebu Abdullah el-Medeni'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle der:
"Sikadr. Hicretin 206. ylnda veft etmitir." Takrbu't-Tehzb, c:1, sh: 455-456 ve Tehzibu't-
Tehzib, c:6, sh: 50-51 4 Eheb b. Abdlaziz b. Davud el-Kaysi Ebu mer et-Msri'dir. bn-i Hacer onun hakknda
yle demitir: "Sika ve fakihtir, hicretin 204. ylnda veft etmitir." Takrbu't-Tehzb, c:1, sh: 80
ve Tehzibu't-Tehzib, c: 1, sh: 359. 5 Kymet Sresi: 22-23 6 A'rf Sresi: 143 7 A'rf Sresi: 143 8 Mutaffifn Sresi: 15
-
29
4. Ebu Nuaym, Ca'fer b. Abdullah'tan yle rivyet etmitir: "Biz, Malik b. Enes'in yanndaydk.Bir adam gelip: Ey Abdullah'n babas!
'Rahman ar zere istiv etti' ne demektir? Allah ara nasl istiv eder?" diye
sordu, mam Malik bu soru zerine ok fkelendi. Yere bakarak elindeki bir
ple yeri eelemeye balad. Ter ierisinde kalmt. Sonra ban kaldrarak
elindeki p att ve: stivnn nasl olduuna akl erdirilemez, istiv Allah iin
malumdur. Buna mn farz, hakknda soru sormak ise bid'attir. Seni de bir
bid'at sahibi olarak gryorum' dedi. Daha sonra da adamn huzurundan
karlmasn emretti ve adam huzurundan karld."1
5. Ebu Nuaym, Yahya b. Rbi'den yle rivyet etmitir:
"Ben Mlik b. Enes'in yanndaydm.
Bir adam gelip:
-Ey Abdullah'n babas! 'Kur'an yaratlmtr' diyenler hakknda ne
dersin?" diye sordu.
Mlik:
-O zndktr. Onu ldrn, dedi.
Adam:
-Ey Abdullah'n babas! Ben yalnzca duyduum bir sz sylyorum,
deyince Malik:
-Ben, bu sz senden baka hi kimseden duymadm, diyerek onun
szn ok byk gnah olarak yorumlad." 2
1 el-Hilye, c: 6, sh: 325-326. es-Sbuni, Akidetu's-Selef Ashbi'l-Hadis'te, sh: 17-18 Cafer
b. Abdulah yoluyla, Malik'ten ve bn-i Abdilber, Temhid'de, c: 7, sh: 151, Abdullah b. Nfi'
yoluyla Malik'ten, Beyhaki, el-Esma ves-Sfat'ta, sh: 408 Abdullah b.Vehb yoluyla mam
Malik'ten, bn-i Hacer, Fethu'l-Br'de, c: 13, sh: 406-407, snad ceyyid (iyi)dir. mam Zeheb
de el-Uluvv, s: 103'de sahih olduunu belirtmitir. 2 el-Hilye, c: 6, sh: 325
el-Lleki, Usul 'tikadi Ehli's-Snneti ve'1-Cemaati erhi. c: l, sh: 249 Ebu Muhammed
Yahya b. Halef yoluyla imam Malik'ten rivyet etmitir.
-
30
6. bn-i Abdilber, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:
"Malik b. Enes diyordu ki:
-Kim Kur'an yaratlm (mahluk) derse, dvlr ve tevbe edinceye kadar
hapsedilir." 1
7. Ebu Davud, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:
"Mlik: Allah semdadr, ilmi ise her yerdedir, derdi." 2
b) mam Mlik b. Enes'in kader hakkndaki grleri:
1. Ebu Nuaym, bn-i Vehb'den3 yle rivyet etmitir:
Kad yd, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sh: 44 1 el-ntika, sh: 35 2 Ebu Davud, 'Mesilu'l-mam Ahmed', sh: 263'de, mam Ahmed'in olu Abdullah 'es-
Snneh', (eski bask) s: 11'de ve bn-i Abdilber 'et-Temhd', c: 7, sh: 138 rivyet etmilerdir. 3 Abdullah b. Vehb el-Kura, Kurey kabilesinin Msrl bir klesidir.bn-i Hacer onun
hakknda yle demitir: "Fakih ve sika, hfz ve biddir.Hcretin 197. ylnda vefat etmitir.
Takrbu't-Tehzb, c: 1, sh: 138
-
31
"Mlik'i bir adama yle derken iittim: 'Dn bana kader hakknda
sormutun.'
Adam:
-Evet dedi.
Bunun zerine Mlik:
: [22 ]
"Eer dileseydik her nefse hidyetini verirdik. Fakat hem cinlerden ve hem
de insanlardan bir ksmyla topluca cehennemi dolduracam' diye benden
kesin sz kmtr."1
yetini okudu ve: "Allah'n dedii mutlaka olacaktr, dedi."2 2. Kad yd yle demitir:
"mam Mlik'e, Kaderye'nin kimler olduu sorulduunda: 'Allah gnahlar
yaratmamtr' diyenlerdir, dedi. Baka bir defasnda yine Kaderiye hakknda
sorulduunda: 'Onlar, g ve kudretin kendilerinde olduunu, dilerlerse itaat
edeceklerini ve dilerlerse de Allah'a isyan edebileceklerini syleyenlerdir,'
dedi." 3
3. bn-i Eb sm, Said b. Abdulcebbar'dan yle rivyet etmitir:
"Mlik b.Enes'i yle derken iitim:Kaderciler hakkndaki grm; tevbe
etmeleri dilenir.Tevbe etmedikleri takdirde ise ldrlrler." 4
4. bn-i Abdilber yle demitir:
1 Secde Sresi: 13 2 el-Hilye, c: 6, sh: 326. 3 Kad yad, Tertibu'l-Medarik, c: 2, sh: 48.Usulu 'tikdi Ehlis-Snneti ve'l-Cemaa, c: 2, sh:
701'e baknz. 4 bn-i Eb sm, es-Sunne, c: 1,sh:87-88. Ebu Nuaym, el-Hilye,c: 6, sh: 326
-
32
"Mlik: Kadercilerden baka samalayan, tutarsz davranan ve aptal
hi kimseyi grmedim, derdi." 1
5.bn-i Eb sm, Mervan b. Muhammed et-Ttar'den yle rivyet
etmitir:
"Mlik b. Enes'e m'min bir kadnn Kaderiye frkasna mensup birisiyle
evlendirilmesi hakknda sorulduunda,Malik: 'M'min bir kle, mrikten
mutlaka daha hayrldr'2 yetini okudu." 3
6. Kad yad yle demitir:
"Mlik: Bid'atna aran Kadernin, Hricnin ve Rfiznin hitlii ciz
deildir, demitir." 4
7. Kad yd yle demitir:
"Mlik'e: Kaderciler hakknda, onlarn szlerinden uzak duralm m? diye
sorulduunda, yle cevap vermitir: Bir kimsenin kaderiye mensubu olduunu
bilirse, onun sznden uzak durur."
Baka bir rivyette yle demitir:
"Onlarn arkasnda namaz klnmaz,onlardan hadis kabul edilmez. Eer
onlar bir gedikte bulursanz, onlar oradan karn." 5
c) mam Mlik b. Enes'in mn hakkndaki grleri:
1 el-lntik, sh: 34. 2 Bakara Sresi: 221 3 bn-i Eb sm, es-Sunne c: 1, sh: 88, el-Hilye, c: 6, sh: 326 4 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 47 5 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 47
-
33
1. bn-i Abdilber, Abdurrezzak b. Hemmam'dan yle rivyet etmitir:
"bn-i Cureyc1, Sfyan- Sevri, Ma'mer b.Rid,Sfyan b.Uyeyne ve Mlik
b. Enes'i: 'mn, sz ve ameldir, artar ve eksilir' derlerken iittim." 2
2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:
"mam Mlik b. Enes: 'mn, sz ve ameldir', derdi." 3
3. bn-i Abdilber, Ehed b. Abdlaziz'den yle rivyet etmitir:
"Mlik dedi ki: Sahbe, on alt ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldlar.
Sonra Kbe'ye ynelmekle emrolundular. Allah Tel onlarn klm olduklar
namaz iin: 'Allah sizin mnnz zyi edecek deildir'4 yetini indirdi.Yani;
Beytu'l-Makdis'e doru kldnz namaz zyi edecek deildir, buyurdu. Mlik
ardndan yle dedi: Ben bununla Mrcie frkasnn 'namaz, mndan deildir'
szn hatrlyorum." 5
1 Abdullah b. Abdulaziz b. Cureyc er-Rm el-Emevdir. Mekkeli klesidir.
mam Zeheb onun hakknda yle demitir: "mam, hfz ve Harem'n fakhidir.Knyesi:
Ebu'l-Velid'dir.Hicretin 150. ylnda vefat etmitir. Tezkiratu'l-Huffz, c: 1, sh: 169. Badad'n
Tarihi, c:10, sh: 400'e baknz. 2 el-lntik, sh: 34 3 el-Hilye, c: 6, sh: 327 4 Bakara Sresi: 143 5 el-lntik, sh: 34
-
34
d) mam Mlik b. Enes'in sahbe hakkndaki grleri:
1. Ebu Nuaym, Abdullah el-Anber'den yle rivyet etmitir:
"Mlik b. Enes demitir ki:
-Kim, Allah'n elisinin ashbndan birisini hor grr veya kalbinde onlara
kar bir kin duyarsa, o kimse iin mslmanlarn eline geen ganimetten hibir
hakk yoktur. Sonra u yeti okudu:
: [20]
"Onlarn (Ensr ve Muhcirlerin) arkasndan gelen (m'min)ler, ey
Rabbimiz! Bizi ve mnda bizi geen kardelerimizi bala. Kalplerimizde mn
edenlere kar hibir kin (ve haset) brakma. Ey Rabbimiz! phesiz sen
(kullarna) ok efkatlisin, (onlara) ok merhametlisin, derler."1
2. Ebu Nuaym, Zubeyr b. Avvm'n oullarndan2 birisinden yle rivyet
etmitir: "Biz, mam Mlik'in yanndaydk.Raslullah'n ashbn hor gren ve
kmseyen birinden sz ettiler. Bunun zerine o u yeti okudu:
1 Har Sresi: 10 2 Zubeyr b. Avvm'n oullarndan mam Mlik'ten ders alan ve ondan iiten kimse,
Abdullah b. Nfi' b. Sbit b. Abdullah b. Zubeyr b. Avvm'dr. Bu ahsn biyografisi daha nce
gemiti. Mus'ab b. Abdullah b. Mus'ab'n biyografisi ise ileride gelecektir.
-
35
: [32 ]
"Muhammed, Allahn elisidir. Beraberinde olanlar da kfirlere kar
etin,kendi aralarnda merhametlidirler.Onlar, (namazlarnda) rkya varrken,
secde ederken grrsn. Onlar, Allahtan bir ltuf ve honutluk mit ederler.
(Allah'a itaatlerinin) belirtileri, yzlerindeki secde izindendir.Onlarn Tevrattaki
vasflar budur. ncildeki vasflar da yledir: Onlar, filizini yarp karm,
gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam, gvdesi zerine dikilmi bir ekine
benzer ki bu, ekicilerin de houna gider. Allah, bylelikle onlar (m'minleri)
oaltp kuvvetlendirmekle kfirleri fkelendirir. "1
Ardndan mam Mlik yle dedi:
-Kalbinde Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbndan
herhangi birisine kin besleyen kimseye, bu yetin hkm isbet etmitir." 2 3. Kad yad, Eheb b. Abdlaziz'den yle rivyet etmitir:
"Biz, Mlik'in yannda oturuyorduk. Bir de baktm ki Alevlerden bir adam
onun yan bana gelip dikildi. Alevler onun meclisine gelirlerdi.
Adam:
-Ey Abdullah'n babas! dedi.
Mlik sesin geldii yne dnd. Biri onu ardnda genellikle ban
evirerek ona bakard.
Adam ona dedi ki:
-Ben seni kendimle Allah arasnda hccet klmak istiyorum. Yarn O'nun
huzuruna ktmda bunu bana Mlik syledi diyeceim, dedi.
Bunun zerine Malik ona:
1 Fetih Sresi: 29 2 el-Hilye, c: 6, sh: 327
-
36
-Konu, dedi.
Adam:
-Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en hayrls
kimdir? dedi.
Mlik:
-Ebu Bekir, dedi.
Alev:
-Sonra kim? dedi.
Mlik:
-Sonra mer, dedi.
Alev:
-Daha sonra kim? dedi.
Mlik:
-Mazlum olarak ldrlen Osman, dedi.
Bunun zerine Alev:
-Allah'a yemin olsun ki seninle asla bir mecliste oturmayacam, dedi.
Malik de ona:
-Sen bilirsin, diye karlk verdi." 1
1 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 44-45
-
37
d) mam Mlik b. Enes'in kelmdan ve dnde
tartmalardan sakndrmas:
1. bn-i Abdilber, Mus'ab b. Abdullah ez-Zubeyri'den1 yle rivyet
etmitir:
"Mlik b. Enes yle derdi:
-Dnde kelmdan nefret ederim. Belde halkmz da Cehmiyye, Kaderiye
ve onlara benzeyen kimselerin fikirleri gibi, kelmdan nefret etmeye ve
insanlar kelmdan alkoymaya devam etmilerdir. Ameli gerektirmeyen bir
eyin konuulmas gereksizdir.Allah'n dninde ve Allah -azze ve celle-
hakknda kelm ihdas etmek yerine bu konuda konumamak benim iin daha
sevimlidir.nk benim bulunduum belde halk, dnde yarar olmayan
szlerden insanlar alkoyduklarn grdm." 2
2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:
"Mlik'i yle derken iittim:
-Bir kimse Allah'a ortak komann dnda btn byk gnahlar ilese,
sonra bu hev ve bid'atlarn hepsinden vazgeerse, (bu arada kelm da
sayd) cennete girer." 3
3. el-Herevi, shak b. sa'dan4 yle rivyet etmitir:
"Mlik yle demitir:
1 Medine'li Esed oullar kabilesinden, sonra Badat'a yerleen, Zbeyr b. Avvm'n olu,
Abdullah'n olu, Sbit'in olu, Mus'ab'n olu, Abdullah'n olu Mus'ab'dr. bn-i Hacer onun
hakknda yle demitir: 'Sadk (ok doru szl) ve neseb ilminde lim birisidir.Hicretin 236.
ylnda vefat etmitir.Takrbu't-Tehzb, c:2,sh:252, Biyografisi iin bknz: Tehzbu't-Tehzb,
c:10,sh:162. 2 Camiu Beyani'l-lmi ve Fadlihi, sh: 415. 3 el-Hilye c. 6, sh. 325. 4 O, Badatl Nech olu, sa olu, shak'tr.bn-i Hacer onun hakknda yle demitir:
'Sadktur.Hicretin 214.ylnda vefat etmitir. Takrbu't-Tehzb, c:1,sh:60 Biyografisi iin bknz:
Tehzbu't-Tehzb, c:1,sh:245
-
38
-Kim, kelm ile dni renmek isterse, zndk olur. Kim, kimya ile mal
sahibi olmak isterse, iflas eder. Kim de hadisin garibini elde etmek isterse,
yalanc olur." 1
4. el-Hatib, shak b. sa'dan yle rivyet etmitir:
"Mlik'in dnde tartmay ayplarken yle dediini iittim:
-Bize ne kadar tartmac kimse geldiyse, bizden, Cebril'in, Nebi -
sallallahu aleyhi ve sellem-'e getirmi olduu eye geri evirmemizi
istemitir." 2
5. el-Herevi, Abdurrahman b. Mehd'den yle rivyet etmitir:
"Mlik'in huzuruna girdiimde bir adam ona soru soruyordu. Mlik ona:
-Herhalde sen Amr b. Ubeyd'in adamlarndansn. Allah, Amr b. Ubeyd'e
lnet etsin. O, dnde kelm bid'atini icd etti. Eer kelm bir ilim olsayd,
sahbe, dnin hkmleri hakknda konutuklar gibi, bu konuda da
konuurlard." 3
6. el-Herevi, Eheb b. Abdulaziz'den yle rivyet etmitir:
"Mlik'i yle derken iittim:
-Bid'atlardan saknn.
Bunun zerine:
-Ey Abdullah'n babas! Bid'atlar nelerdir? diye sordular.
Bunun zerine o yle dedi:
1 Zemmu'l-Kelm, K 173 -A 2 erefu Ashbi'l-Hadis, sh: 5 3 Zemmu'l-Kelm, K 173 -B
-
39
-Bid'at ehli, Allah'n isimleri ve sfatlar, kelm, ilmi ve kudreti
hakknda konuup sahbe ve onlara gzellikle uyanlarn sustuklar konularda
susmayanlardr." 1
7. Ebu Nuaym, fi'den yle rivyet etmitir:
"Mlik'e hev ehlinden baz kimseler geldii zaman onlara yle demiti.
-Ben, Rabbim ve dnim konusunda apak bir delil zere deil miyim? Sen
ise, dninde phe sahibisin. O halde dnde phe sahibi birisinin yanna git
ve onunla tart." 2
8. bn-i Abdilber, Msrl Mlik mezhebi mensubu Ahmed b. Huveyz b.
Mindaz'dan rivyet ettiine gre, o Kitabu'l-crt'n Hilf blmnde yle
demitir:
"Mlik dedi ki:
-Hev, bid'at ve yldz falclarnn kitaplarnn kiralk verilmesi ciz deildir.
Hev ve bid'at ehlinin kitaplar, bizim ashbmzn yannda Mu'tezile ve
benzerleri kelmclarn kitaplardr. Bu kitaplar kiraya verilmise, kira akdi
feshedilir." 3
1 Zemmu'l-Kelm, K 173 -A 2 el-Hilye c. 6, sh. 324 3 Cmiu Beyni'l-lmi ve fadlihi, sh: 416-417.
-
40
4. BLM
mam fi'nin akdesi
a) mam fi'nin tevhd hakkndaki grleri:
l. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi dedi ki:
-Kim, Allah'n isimlerinden birisiyle yemin eder de daha sonra yeminin-
den dnerse, kendisine keffret gerekir.Allah'tan baka bir eye yemin
ederse, mesel bir adam Kbe veya babas zerine, eer yle yle olursa
diyerek yemin eder de sonra yeminden dnerse,kendisine keffret gerekmez."
Hayatm zerine yemn ederim ki..." demesi de byledir. Allah'tan bakasyla
yemin mekruhtur.
nk Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmutur:
((
] [ )).
"Dikkat edin! Allah, size babalarnzn adna yemn etmenizi yasaklamak-
tadr. Kim, yemin etmek isterse, Allah'n adyla yemin etsin ya da sussun!"1,2
1 Buhr, 'Yemnler ve adaklar kitab, Babalarnzn zerine yemn etmeyin blm': 11/530,
Mslim, Yemnler kitab, Allah'tan bakas adna yemn etmenin yasak oluu blm: 3/1266
hadis: 1646 2 mam fi'nin Menkbeleri, c: 1, sh: 405
-
41
mam fi bununla Allah'n isimlerinin yaratlm (mahluk) olmadn
aklamak istemitir. Kim, Allah Tel'nn adyla yemin eder de sonra bu
yemininden dnerse, keffret vermesi gerekir.1 2. bn-i Kayyim, ctimu'l-Cuyi'l-slmiyye'de fi'den onun yle
dediini rivyet etmitir:
"Benim zerinde bulunduum yol ile ashbmzn zerinde bulunduu-nu
grdm yol, kendilerinden hadis aldm Sfyn ve Mlik gibilerinin
yoludur. Buna gre; Allah'tan baka hak ilah yoktur ve Muhammed -sallallahu
aleyhi ve sellem-'in O'nun elisi olduunu, Allah Tel'nn gkte kendi arnn
zerinde olduunu, kullarna diledii gibi yaklatn ve Allah Tel'nn
diledii gibi dnya semsna indiini ikrar etmektir." 2
3. Zeheb, Muzen'den yle rivyet etmitir:
"Eer benim iimde Tevhd hakknda bir dnceyi karacak olan birisi
varsa, o da fi'dir. Onu grmek iin Msr'a gittiimde, o bir mescitte idi.
Karsna oturduumda iimden kendi kendime Tevhd ile ilgili bir meseleyi
tartyordum. Kendisine:
-Bunun ilmine senden baka birisinin sahip olduunu zannetmiyorum,
bana diyecein bir ey var m? diye sordum.
Bunun zerine fi bana kzarak:
-Sen, nerede olduunu biliyor musun? dedi.
Ben de:
-Evet, dedim.
Sonra bana:
1 bn-i Eb Htim , dbu'-fi'de, sh: 193, Ebu Nuaym el-Hilye'de c:9, sh: 112-113,
Beyhak Sunen'ul-Kubr c:10, sh: 28 ve el-Esma ve's-Sfat'ta. sh: 255-256, Beav erhu's-
Sunne'de c: 1, sh: 188. Bknz: el-Uluvv, sh: 121 ve onun muhtasar sh: 77 2 ctimau'l-Cuyu'il-slmiyye, sh:165, sbtu Sfati'l-Uluvv, sh: 124. Bknz: bn-i Teymiyye
Klliyt, c:4, sh:181-183, Zeheb'nin Uluvv Rislesi, sh: 120 ile Elbn'nin zetledii bu
kitabn muhtasar sh: 176
-
42
-Sen Allah'n, Firavun'u denizde boduu yerdesin. Raslullah -
sallallahu aleyhi ve sellem-'in bu konuda soru sormay emrettiine dir bir ey
biliyor musun? dedi.
Ben:
-Hayr, dedim.
Devamla:
-Peki sahbe bu konuda buna benzer bir ey konutu mu? Dedi.
Ben yine:
-Hayr, dedim.
Sonra bana yle sordu:
-Gkteki yldzlarn says ne kadardr biliyor musun?
Ben:
-Hayr, dedim.
-Gezegenlerin cinsini, doularn, batlarn ve neden yaratldklarn
biliyor musun? diye sordu.
Ben:
-Hayr,dedim.
Bunun zerine:
-Buna ramen gznle grdn yaratlanlar bilemiyorsun da, onlarn
yaratcs olan Allah'n ilmi hakknda nasl olur da konuursun? dedi.
Daha sonra bana abdest hakknda bir meseleyi sordu. Hatal cevap
verince, o meseleyi drt ksma ayrd, ama yine de hi birisine doru cevap
veremedim.
Bunun zerine bana yle dedi:
-Gnde be kez ihtiyacn olan eyin ilmini brakyor da, iinden Allah'n
ilmi hakknda bir eyler geirip kendini bunu bilmeye zorluyorsun. u yete
dnp dnsene:
-
43
[
:252 ]
"(Ey insanlar!) Sizin ilhnz bir tek ilh olan Allah'tr. O'ndan baka hak
ilh yoktur. O Rahmn ve Rahm'dir."1 Yaratlmlardan yola karak, onlar yaratann varlna delil getir. Aklnn
ermedii eyin bilgisini elde etmek iin bouna urama." 2 4. bn-i Abdilber, Yunus b. Abdula'la'dan3 yle rivyet etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
-Sen bir kimseyi: isim, isimlendirilenin gayrsdr veya ey, eyin
gayrsdr, derken duyarsan, onun zndk olduuna hit ol." 4
5.mam fi, Risle adl kitabnda yle demitir:
"Kullarnn kendisini vasflandrmalarnn zerinde kendisini vasfeden
Allah'a hamdolsun." 5
6. Zeheb, mam fi'nin yle dediini rivyet etmitir:
"Kur'an ve snnette gelen sfatlar ispat (kabul) eder, Allah'n
kendisinden tebihi u yette reddettii gibi, biz de tebihi reddederiz.
... : [22 ]
1 Bakara Sresi: 163 2 Siyeru A'lmi'n-Nubel, c: 10, sh: 31. 3 Yunus b. Abdula'la b. Meysera es-Sadef es-Samr'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle
demitir: "Sikadr ve onuncu devrenin kk rvilerindendir.Hicretin 264.ylnda vefat etmitir.
Takrbu't-Tehzb, c:2, sh: 385. Biyografisi iin bknz: ezertu'z-Zeheb, c:2, sh:149, bn-i
Hidye, Tabektu'-fiyye, sh: 28 4 el-ntik, sh: 79, bn-i Teymiyye Klliyt, c:6, sh:187 5 Risle, sh: 7-8
-
44
"O'nun benzeri hibir ey yoktur.O,hakkyla iiten ve grendir."1,2 7. bn-i Abdilber, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir: "afi'nin, Allah -azze ve celle-'nin:
: [26 ]
"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir."3
Sz hakknda yle dediini iittim: Biz bununla anlyoruz ki, bir topluluk
(m'minler), hirette Rablerine bakacaklar ve O'nu grmekte birbirlerini
sktrmayacaklardr." 4 8. el-Llk, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"Muhammed b. dris e-fi'nin yanna gitmitim. O srada kendisine -
Msr'n- Sad blgesinden bir mektup gelmiti. O mektupta unlar yazlyd:
Allah Tel'nn:
: [26 ]
"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 5
Sz hakknda ne dersin? fi bu soruya yle cevap verdi:
-O insanlar, gazaba getirdikleri iin Allah' grmekten alkonulunca, bu,
O'nu rz eden dierlerinin -m'minlerin- O'nu greceine delildir. Bunun
zerine Rabi':
-Ey Abdullah'n babas! Sen de mi bu grtesin? Deyince fi:
1 r Sresi: 11 2 Siyeru A'lmi'n-Nubel, c:20, sh:341 3 Mutaffifn Sresi: 15 4 el-ntik, sh: 79 5 Mutaffifn Sresi: 15
-
45
-Evet, ben de Allah'a byle inanyorum, dedi." 1
9. bn-i Abdilber, Crd'den2 yle rivyet etmitir:
"fi'nin yannda brahim b. smail b. Aliyye3 ad anld.
fi:
-Ben ona her konuda muhalifim, dedi.
Sonra:
-Ben, La ilahe illallah sznde de onun syledii gibi sylemem. Ben
perdenin ardndan Musa ile konuan La ilahe illallah'a inanrm. O ise, perde
ardndan Musa'ya iittirdii kelm yaratan La ilahe illallah'a inandn
sylyor."4
10. el-Llk, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi: Kim,'Kur'an mahluktur (yaratlmtr)' derse kfir olur, derdi."5
11. Beyhak'nin Ebu Muhammed ez-Zubeyr'den yle rivyet etmitir:
"Adamn birisi fi'ye:
-Bana Kur'an'dan haber verir misin? O yaratc mdr? diye sordu.
1 erhu Usli i'tikdi Ehlis-Sunneti ve'l-Cemaa, c:2, sh: 506 2 Bu kimse, sanrm Musa b. Eb'l-Crd'dur. mam Nevev onun hakknda yle
demitir:"mam fi'nin ashbndan ve kendisinden ilim alanlardandr. Ondan da bakalar ilim almtr."
bn-i Hibetullah onun hakknda yle demitir: "Mekke'de mm fi'nin mezhebi zere fetv verirdi. lm tarihi bilinmemektedir." Tehzbu'l-Esmi ve'llut, c:2, sh:120, bn-i Hidye, Tabektu'-fiiyye, sh: 29
3 brahim b. smail b. Aliyye'dir.Zeheb onun hakknda yle demitir: "Helk olas Cehmiyye mezhebine mensup birisiydi.nsanlarla tarttr ve Kur'an'n mahluk olduunu sylerdi. Hicretin 218. ylnda lmtr." Mznu'l-'tidl, c:1, sh:20, Biyografisi iin bknz: Lisnu'l-Mzn, c: 1, sh:34-35
4 el-ntik, sh:79, Bu kssay, Hfz bn-i Hacer, Beyhak'nin fi'nin Menkbeleri adl
kitabnda zikretmitir. Lisnu'l-Mzn, c:1, sh:35 5 erhu Usli 'tikdi Ehlis-Sunneti ve'l-Cemaa, c:1, sh: 252
-
46
fi:
-Hayr, diye cevap verdi.
Adam:
-Peki, o yaratlm mdr? dedi.
fi:
-Hayr, dedi.
Bunun zerine adam:
-O yaratlmamtr deil mi? deyince fi:
-Evet, dedi.
Adam:
-yleyse mahluk olmadna delil nedir?
fi ban kaldrp yle dedi:
-Kur'an'n Allah kelm olduunu ikrar ediyor musun?
Adam:
-Evet, dedi.
fi sonra yle devam etti:
-u sz, Allah'n dedii gibi, tm szleri gemitir:
: [5 ]
"(Ey Nebi!) Mriklerden birisi sana snmak isterse, Allah'n kelmn
(Kur'an- Kerim'i) iitip dinleyinceye kadar onu emniyet altna al. Sonra onu
-
47
gven iinde geldii yere ulatr. te bu, onlarn (slm'n hakikatini)
bilmeyen bir topluluk olmalarndan dolaydr."1
... : [254 ]
"Allah, Musa ile de bizzat (aracsz) konutu"2
Daha sonra fi adama: -Sen Allah'n varlna ve kelmnn olduuna m inanyorsun, yoksa
Allah'n varolup kelmnn olmadna m inanyorsun? diye sordu.
Adam:
-Allah vardr, kelm da vardr, dedi.
Bunun zerine fi tebessm ederek:
-Ey Kfeliler! Siz Allah'n her eyden nce olduunu ve O'nun kelm
olduunu ikrar ettiiniz halde 'kelm' ile cedel etmeniz ne kadar byk bir
hatadr. Kelm Allah mdr veya kelm, Allah'tan bakas mdr, yoksa Allah'n
dnda mdr, yoksa nedir? deyince adam sustu, bir daha konumad ve dar
kt." 3
12. mam fi'ye nisbet edilen bir akde rislesinde (Ebu Talib el-
ri'nin4 rivyetinden):
"fi'ye, Allah -azze ve celle-'nin sfatlar ve Allah'a nasl mn edilmesi
gerektii konusunda soruldu.
fi:
1 Tevbe Sresi: 6 2 Nis Sresi: 164 3 fi'nin Menkbeleri, c:1, sh: 407-408 4 Muhammed b. Ali el-r'dir. Sadk olarak bilinen birisidir. Bkz. Zeheb, Miznu'l i'tidl. C.
3 sh. 656.
-
48
-Allah Tel'nn isimleri ve sfatlar vardr. Bu, Kur'an ve Snnette
mmete bildirilmitir. Kur'an'n Allah katndan indirildii konusunda kendisine
bilgi ulaan ve yine Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in bir sz sahih
olarak kendisine sabit olan kimsenin bunlarn hilfna konumas, onu kfre
gtrr.Ancak kendisine hccet ulamadan nce, delil olmadndan,
cehletinden dolay ma'zur saylr. nk bunun ilmi ne akl, ne rivyet, ne de
tefekkr ile elde edilir. Allah -azze ve celle-'nin haber verdii gibi, O hakkyla
iitendir. O'nun eli vardr.
Nitekim bu konuda yle buyurmutur:
... ... [: 54 ]
"Hayr, O'nun iki eli de aktr." 1
Allah -azze ve celle-'nin sa eli vardr. Nitekim bu konuda yle buyurmutur:
... ... : [50 ]
"Gkler, O'nun sa elinde drlm olacaktr." 2
Allah -azze ve celle-'nin yz vardr. Nitekim bu konuda yle buyurmutur:
... ... : [88 ]
"Onun vechi (yz) dnda her ey yok olacaktr."3
: [30 ]
1 Mide Sresi: 64 2 Zmer Sresi: 67 3 Kasas Sresi: 88
-
49
"Cell ve ikram sahibi olan Rabbinin vechi (yz) kalcdr." 1
Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'in u szyle Allah -azze ve celle-'nin
aya vardr:
"Rab -azze ve celle- ayan cehennemin zerine koyuncaya kadar."2
Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in Allah yolunda ldrlen sahbi
iin:
"O, Allah -azze ve celle-'ye glerken kavutu'3 demesi ve yine Raslullah
-sallallahu aleyhi ve sellem-'in, Allah -azze ve celle-'nin her gece dnya
semsna indiini haber vermesi, Deccal'den bahsederken: "Onun bir gz
krdr. Biliniz ki Rabbiniz bir gz kr deildir"4 demesi de byledir..."
M'minler cennette, tpk dolunay gzleriyle grdkleri gibi Rablerini
greceklerdir. Yine Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in buyurduu gibi,
Allah -azze ve celle-'nin parma vardr: "Hibir kalp yoktur ki o, Allah -azze ve
celle-'nin iki parma arasnda olmasn.' 5
Bu anlamlarn hepsi, Allah ve elisinin vasflandrmalardr ki, bunlarn
hakikati tefekkr ve rivyet ile anlalamaz. Bunun hakikatini bilmeyen
kimseler, kendilerine haber ulamadan tekfir edilemezler. Bu konuda bize
ulaan haber, duymakla mhede yerine gemi olsa bile, inanp sanki
Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den duymuuz gibi tasdik etmemiz
1 Rahman Sresi: 27 2 Buhari, Kitabu't-Tefsir c: 8, sh: 594, hadis:4848. Mslim, Kitabul-Cenneh c: 4, sh: 2187,
hadis:2848. Her iki rivyet de Katde yoluyla Enes b. Mlik'ten. 3 Buhari; Kitabu'l-Cihad, c:6, sh:39, hadis: 2826, Mslim; Kitabu'l-mre. C:3,sh:1505,
hadis: 1890, Her iki rivyet de el-A'rac yoluyla Ebu Hureyre'den. 4 Buhari; Kitabu'l-Fiten c: 13, sh: 91, hadis:7131. Mslim; Kitabu'l-Fiten ve Ertu's-Saat c:
4, sh: 2248, hadis: 2933. Her iki rivayet de Katade yoluyla Enes'ten. 5 Ahmed b. Hanbel, Msned c: 4, sh: 182. bn-i Mce, Mukaddime l, sh: 72 hadis:109, el-
curri, e-eria, sh: 317. Hakim, el-Mstedrek bn-i Mende Fi'r-Raddi Alel Cehmiyye, Hkim
Mslimin artna gre sahihdir, demi, fakat onu tahri etmemitir. Zehebi de ona mutabk
kalmtr.
-
50
gerekir. Bununla birlikte tebihi reddedip, Allah Tel'nn kendisini yle
vasflandrd gibi, O'nu vasflandrrz.
... [:22 ]
"O'nun benzeri hibir ey yoktur.O,hakkyla iiten ve grendir."1
b) mam fi'nin kader hakkndaki grleri:
1. Beyhak Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi'ye kader hakknda sorulduunda, o u beyitle cevap vermitir:
"(Allah'm) Senin dilediin olmutur... Ben istemesem bile.
Dilediini dilersen yapmazsn...Kullar bildiin ekilde yarattn.
1 r Sresi: 11
-
51
lminde icra olur gen ve yal iin... Kimisini nimetinle ondurursun.
Kimisini yardmdan mahrum edersin... Buna yardm eder, dierine
etmezsin.
Onlarn kimisi cehennemlik, kimisi cennetlik.. Onlarn kiminin ameli gzel,
kimisinin de irkindir."1
2. Beyhaki,Menkbu'-fi'de onun yle dediini rivyet eder:
"Kullarn dilemesi, Allah Tel'nn dilemesiyledir.lemlerin Rabbi olan
Allah dilemeden kullar dileyemezler.nsanlar amellerini kendileri yaratmam-
lardr. Kullarn amellerini Allah Tel yaratmtr.Kaderin hayr ve errini de Allah
-azze ve celle- yaratmtr.Kabir azab, kabir sorgusu, yeniden dirili (ba'as),
hesap,cennet ve cehennem haktr.Bunun dnda snnette gelen eyler de
haktr."2
3. el-Llk Mzen'den yle rivyet etmitir:
"mam fi yle demitir:
-Kaderci kimdir biliyor musun? O; bir ey yaplmadan,Allah onu yaratmaz,
diyendir." 3
4. Beyhak, fi'den yle dediini rivyet etmitir:
1 Menkbu'-af, c:1,sh:412-413,erhu 'tikdi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c:2, sh:702 2 Menkbu'-af, c: 1, sh: 415. 3 erhu 'tikdi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c:2, sh:701
-
52
"Kaderciler hakknda Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-: 'Onlar
bu mmetin mecsileridir'1 demitir. Onlar; gnahlarn, ilenmedike Allah
tarafndan bilinmediini syleyenlerdir." 2
5. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi, kaderci birisinin arkasnda namaz klmaktan holanmazd." 3
1 Ebu Davud; Kitabu's-Sunne, c:5, sh: 66, hadis: 4691, Hakim; el-Mstedrek, c:1, sh: 85
her iki rivyet de Ebu Hzim yoluyla bn-i mer'den. Hkim: "Ebu Hzim'in, bn-i mer'den
iittii doru ise, bu hadis, Buhr ve Mslim'in artna gre gre sahihtir, Fakat Buhr ve
Mslim bu hadisi tahri etmemilerdir", demi. Zeheb de bunu tasdik etmitir. 2 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413. 3 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413.
-
53
c) mam fi'nin mn hakkndaki grleri:
1. bn-i Abdilber, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
mn; sz, amel ve kalp ile inanmaktr. Sen, Allah Tel'nn u szn
iitmiyor musun?
... ... : [242 ]
"Allah, sizin mnnz zyi edecek deildir." 1
Yani; Beyt'l-Makdis'e doru klm olduunuz namazlar boa karc
deildir diyerek, namaz mn olarak adlandrmtr. O halde namaz, sz, amel
ve niyettir."2
2. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan onun yle dediini rivyet etmitir:
"mam fi'yi yle derken iittim.mn; sz ve ameldir.Artar ve eksilir."3
3. Beyhak, Ebu Muhammed ez-Zubeyri'den yle rivyet etmitir:
"Adamn biri fi'ye:
-Allah katnda hangi ameller daha faziletlidir? diye sordu.
fi:
-O olmadan hibir ameli kabul etmeyecei eydir, dedi.
Adam:
-Nedir o? Diye sordu.
fi:
1 Bakara Sresi: 143 2 el-ntik, sh: 81 3 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413.
-
54
-O'ndan baka hak ilah olmayan Allah Tel'ya mndr, dedi. Bu,
amellerin en yksek derecesi, mertebe olarak en ereflisi, nasibi de en bol
olandr" diye karlk verdi.
Bu sefer adam:
-Bana mndan haber verir misin? mn; sz ve amel midir, yoksa amelsiz
sz mdr?" diye sordu.
fi yle cevap verdi:
-mn; Allah iin ameldir. Sz bunun bir ksmdr.
Adam:
-Anlamam iin bana bunu biraz daha aklar msn? dedi.
fi:
-mnn halleri, dereceleri ve tabakalar vardr. Bu mann bazs kamil
manada tamamna ermitir. Bazs da eksik olduu aka belli olandr. Fazla
(artan) mn hayr fazla olandr, dedi.
Adam:
-mn tamam olmadan artp eksiliyor mu? deyince afi:
-Evet, dedi.
Adam:
-Bunun delili nedir? diye sordu.
fi:
-Allah Tel mn insanolunun azalar zerine farz kld ve bunu azalarn
zerine taksim etti. nsanolunun mnn dnda olan hibir azas yoktur,
mnla mkellef olan azalar amelle mkellef olanlardan fazladr.Bu azalarndan
birisi olan kalbi ile akl eder ve onunla anlar.Kalp insan bedeninin emiri gibidir.
Btn organlar onun emrindedir.
-
55
Bu azalardan bazlar unlardr: Onlarla bakt iki gzdr. Onlarla
iittii iki kuladr.Onlarla i grd iki elidir.Onlarla yrd iki
ayadr.ehvetini giderdii fercidir. Konutuu dilidir. Yznn bulunduu
kafasdr.
Kalbe farz klnan, dile farz klnandan, kulaa farz klnan, iki gze farz
klnandan, iki ele farz klnan, iki ayaa farz klnandan farkldr. nsann fercine
farz klnan, yzne farz klnandan farkldr.
Kalbe farz klnanlara gelince: Allah Tel'dan baka hak ilahn
olmadn, O'nun bir olduunu, hibir ortann bulunmadn, Allah Tel'nn
e ve evlat edinmediini ve Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in O'nun
kulu ve elisi olduunu kabul etmek, bilmek, niyet etmek, rz olmak ve buna
teslim olmak, mndandr. Allah katndan gelen eliler ve kitaplar kabul etmek
de Allah Tel'nn kalbe farz kld amellerdendir.
Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr:
: [205 ]
"Kim mn ettikten sonra inkr ederse, -kalbi mn ile dolu olduu halde
inkra zorlanan bunun dndadr-, fakat kalbini kfre aarsa (dnden
dnerse),ite Allahn (etin) gazab, bunlarn zerinedir. (Dnya hayatn,
hiret hayatna tercih ettiklerinden dolay) onlara byk bir azap vardr."1
...
: [38 ]
"Dikkat edin! Kalpler ancak Allah' anmakla huzur bulur."2
...
...
1 Nahl Sresi:106 2 Ra'd Sresi: 28
-
56
[:42 ]
"Kalpleri mn etmedikleri halde azlar (dilleri) ile mn ettik
diyenlerden (mnfklardan)..." 1
...
...
: [384 ]
"inizdekileri aa vursanz da, gizleseniz de, ondan dolay Allah sizi
hesaba ekecektir." 2 te o da, Allah'n kalbe farz kld mn ve kalbin amelidir.Bu ise, mnn
badr. Allah Tel dile, sylemeyi ve kalbin niyet ve ikrar ettiini ifde etmeyi
farz klmtr.
Nitekim Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:
... : [225 ]
"Allah'a mn ettik, deyin." 3
Sonra da yle buyurmutur:
... ... : [82 ]
"nsanlara gzel sz syleyin"4
Bu da undan dolaydr:
Allah Tel dile, kalpte olan syleme ve ifde etme grevini farz
klmtr. Bu, kalbin amelidir, ona farz klnan da mndandr.
1 Mide Sresi: 41 2 Bakara Sresi: 284 3 Bakara Sresi: 136 4 Bakara Sresi: 83
-
57
Allah Tel kulaa, haram kld eylerden uzak durmasn ve yasak
kld eyleri dinlemekten kanmay farz klarak bu konuda yle buyurmutur:
...
: [240 ]
"(Ey m'minler! Rabbinizin) Kitabnda size u emir indirildi: Allah'n
yetleri inkr edildiini ve onlarla alay edildiini iittiinizde, baka bir sze
dalncaya (konuya geinceye) kadar (alayc) kfirlerle beraber oturmayn. Aksi
takdirde (onlarla beraber oturursanz, onlarn kfrne ve Allah'n yetleriyle
alay etmelerine rz olduunuzdan dolay) siz de onlar gibi olursunuz."1
Sonra Allah Tel unutkanl bunun dnda tutarak yle buyurmutur:
...
: [58 ]
"-Eer eytan sana unutturur da onlarla birlikte oturursan baka-Kur'an
sana hatrlatc olarak geldikten sonra zlim (mrik) olan toplulukla beraber
oturma."2
: [20- 28 ]
1 Nis Sresi: 140 2 En'am Sresi: 68
-
58
"Tt'a kulluk etmekten kanp, Allah'a ynelenlere mjde
vardr.(Ey Nebi!)Dinleyip szn en gzeline uyan kullarm mjdele.te Allah'n
doru yola ilettii kimseler, onlardr. Gerek akl sahipleri de onlardr." 1
: [2-4 ]
"Gerekten m'minler kurtulua ermilerdir.Onlar ki, namazlarnda hu
iindedirler. Onlar ki, bo ve faydasz eylerden yz evirirler. Onlar ki zekt
verirler."2
... : [66 ]
"Onlar, bo ve yararsz szleri iitince, ondan yz evirirler."3
: [03 ]
"Onlar ki, yalan yere hitlik etmezler, bo ve yararsz szlerle
karlatklarnda vakar ile oradan geip giderler."4 Bu, Allah'n kulaa kendisine hell olmayan eyi iitmekten uzak
durmasn farz kld grevdir. Bu da mndan olan kulan amelidir.
Allah Tel, iki gze haram kld eylere bakmamay ve yasaklad
eylerden saknmasn farz klmtr.
Nitekim Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:
1 Zmer Sresi: 17-18 2 M'minn Sresi: 1-4 3 Kasas Sresi: 55 4 Furkan Sresi: 72
-
59
: [20-22 ]
"(Ey Nebi!) M'min erkeklere, gzlerini haramdan saknmalarn ve
rzlarn (zindan) korumalarn syle. nk bu, kendileri iin daha temiz bir
davrantr. phesiz Allah, onlarn yapmakta olduklarndan (kendilerine
emrettii ve yasaklad eylerden) haberdrdr. Mmin kadnlara syle:
Gzlerini (harama bakmaktan) esirgesinler ve rzlarn (Allahn haram kld
eylerden) korusunlar. Grnen ksm mstesn olmak zere, ziynetlerini
(yabanc erkeklere) gstermesinler. Bartlerini, (balarndan) gslerinin
zerine (kadar) rtsnler. Kocalar, babalar, kocalarnn babalar, kendi
oullar, kocalarnn oullar, erkek kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz
kardelerinin oullar, kendi (mmin) kadnlar, ellerinin altnda bulunanlar
(kleleri), erkeklerden ilenin kadnna ehvet duymayan (bakalarnn
yardmna muhta olan saf kimseler gibi) tbi kimseler veya henz kadnlarn
kadnlk hallerinin farknda olmayan (ehvet duymayan) ocuklardan
bakasna (gizli) ziynetlerini gstermesinler. (Yolda yrrken) gizlemekte
olduklar ziynetleri anlalsn diye ayaklarn yere vurmasnlar. Ey mminler!
(Size emretmi olduu bu gzel sfatlara ve vlen hasletlere, O'na itaat
etmek sretiyle) toptan Allah'a dnn (ve chiliye toplumunun zerinde
-
60
bulunduu kt ahlk ve sfatlar terk edin) ki (dnya ve hirette) kurtulua
eresiniz."1
Yani, hi kimse ne kardeinin avret yerine baksn, ne de bakasna avret
yerini gstersin. Allah'n kitabnda geen "ferci korumak" ile, "ferci zindan
korumak" kastedilir. Ancak yukardaki yet bunun dndadr. Bu yette "gzleri
harama bakmaktan korumak" kastedilir. Onun iindir ki Allah Tel, gzlere,
harama bakmaktan saknmalarn farz klmtr ki bu, mndan olan gzlerin
amelidir. Allah Tel, daha sonra kalbe, kulaa ve gze farz kldklarn bir arada
zikrederek yle buyurmutur:
: [25 ]
"Hakknda bilgin olmayan eyin ardna dme. nk kulak, gz, ve kalp,
ite bunlarn hepsi ondan sorumludur."2
Allah Tel'nn ferce farz klmas demek; Allah Tel'nn haram kld
ekilde rza leke srmemesidir.
Nitekim yle buyurmutur:
: [6 ]
"Onlar ki ferclerini (rzlarn) korurlar." 3
: [33 ]
1 Nr Sresi: 30-31 2 sr Sresi: 36 3 M'minn Sresi: 5
-
61
"Siz (gnahlar ilerken) kulaklarnzn, gzlerinizin ve derilerinizin
aleyhinize hitlik etmesinden ekinmiyordunuz.Yaptklarnzn ounu Allah'n
bilmediini sanyordunuz."1
yette geen "deriler"den kast; fercler ve baldrlardr.Bunun iindir ki
Allah Tel ferclere, hell olmayan eylerden kendisini korumay farz klmtr
ki, bu da ferclerin amelidir.
Allah Tel'nn ellere farz klmasndan kast; Allah Tel'nn haram kld
eyleri ilememesi, aksine sadaka vermek, sla-i rahimde bulunmak, Allah
yolunda cihad etmek ve namazlar iin abdest almak gibi, Allah Tel'nn
kendisine emrettii eyleri ilemesidir.
Nitekim yle buyurmutur:
: [5 ]
"Ey mn edenler! Namaz klmak istediinizde -abdestsiz iseniz-
yzlerinizi, dirseklerle beraber ellerinizi ykayn, banz meshedin ve ayaklarnz da ak kemikleriyle beraber (ykayn). Eer cnp iseniz, boy
abdesti aln (ykann).Hasta veya yolculuk halinde iseniz veyahut da biriniz
tuvletten gelirse yahut da kadnlarnzla cinsel ilikide bulunmusanz ve bu
hallerde su bulamamsanz, temiz toprakla teyemmm edin, yznz ve
ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir zorluk karmak istemez,
1 Fussilet Sresi: 22
-
62
fakat sizi tertemiz klmak ve size ihsan ettii nimetini tamamlamak ister,
umulur ki kredersiniz."1
: [4 ]
"(Savata) kfirlerle karlatnzda boyunlarn vurun. Nihayet onlara
iyice vurup sindirince ba skca balayn (onlar esir aln). Sava sona erince
de artk ya karlksz brakr, ya da fidye karl salverin. Durum u ki, Allah
dileseydi onlardan intikam alrd. Fakat sizi birbirinizle denemek ister.Allah
yolunda ldrlenlere gelince, Allah onlarn yaptklarn boa
karmayacaktr."2
nk vurmak, sava, sla-i rahim ve sadaka, elin ilacdr. Allah Tel ayaklara, onlarla haram kld eylere yrmemesini
emretmitir.
Nitekim bu konuda yle buyurmutur:
: [20 ]
"Yeryznde kibirlenerek yrme. nk sen, ne dalar delip geebilir,
ne de ykseklikte dalara eriebilirsin."3
1 Mide Sresi: 6 2 Muhammed Sresi: 4 3 sr Sresi: 37
-
63
Allah Tel yze, gece-gndz ve namaz vakitlerinde kendisine
secde etmesini emretmitir.
Nitekim bu konuda yle buyurmutur:
: [00 ]
"Ey mn edenler! Rk ve secde edin. Rabbinize ibdet edin ve hayr
ileyin.Umulur ki kurtulua erersiniz."1
: [28 ]
"Mescidler Allah'a aittir. O halde sakn Allah ile beraber bakasna
ibdet etmeyin."2
yette geen "Mescitler"den kast; dem olunun zerine secde ettii
aln gibi uzuvlardr. te bunlar, Allah Tel'nn uzuvlara farz kld grevlerdir.
Allah Tel, elisi Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in yzn,
namazda iken Beyt'l-Makdis'ten Kbe'ye evirmesini emrettii zaman, kitab
Kur'an- Kerim'de abdest ve namaz mn olarak adlandrmtr. Mslmanlar
on alt ay boyunca Beytu'l-Makdis'e doru namaz klmlard.
Sahbe -Allah onlardan rz olsun-, Raslullah -sallallahu aleyhi ve
sellem-'e:
"Ey Allah'n elisi! Beytl-Makdis'e doru klmakta olduumuz
namazlarmz hakknda ne dersin? O namazlar ve bizim halimiz nicedir? Diye
sordular.
Bunun zerine Allah Tel u yeti indirdi:
1 Hac Sresi: 77 2 Cin Sresi: 18
-
64
...
: [242 ]
"Allah, sizin mnnz zyi edecek deildir. Zir Allah, insanlara kar ok
efkatli ve merhametlidir."1 Allah Tel bu yette namaz mn olarak adlandrmtr. Kim, Allah Tel'nn emrine uyarak namazlarn ve zlarn korumu ve
btn zlar ile O'nun emrettii ve farz kldn yerine getirmi bir halde
kymet gn Allah Tel'nn huzuruna gelirse, mn tam ve cennetlik olarak
O'nun huzuruna gelir. Kim de, Allah Tel'nn bu emrettii ve farz kld
eylerden birisini kasten terkederse, Allah Tel'nn huzuruna eksik mnl
olarak gelir."
Bunun zerine o adam fi'ye:
"Ben, mnn tamam veya eksik olmas nedir, anladm. Peki mnn
artmas da nereden geldi?" diye sordu.
fi ona yle cevap verdi:
"Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:
: [234-236 ]
"(Kur'an'dan) bir sre indirildii zaman, onlardan (mnfklardan) bir
ksm (alayl bir ekilde): 'Bu (sre), sizin hanginizin mnn artrd? der. mn
edenlere gelince, (bu sre) onlarn mnlarn artrr ve onlar (Allah'n
1 Bakara Sresi: 143
-
65
kendilerine bahettii mn nimeti ile) sevinirler. Kalplerinde hastalk
(nifak) olanlara gelince, inkrlar nedeniyle bu sre onlarn pisliklerini (nifak ve
phe hastalklarn) kat kat artrr ve onlar artk kfir olarak lrler."1
... : [22 ]
"phesiz ki onlar Rablerine mn eden genlerdi. Ve biz onlarn
hidyetini (ve hak zere sebtn) artrdk."2 mam fi yle devam etti:
"Eer mnn tamam,eksilmesi ve artmas olmasa ve bir olsayd, hi
kimsenin mn asndan dierine kar bir stnl sz konusu olmazd ve
insanlarn hepsi mn konusunda ayn olurlard.Bylelikle stnlk meselesi de
ortadan kalkm olurdu. Fakat m'minler, mnn tam olmas sebebiyle cennete
girecekler, mnn birbirinden fazla olmasyla da Allah katndaki makamlar
birbirinden stn olacak,mnn noksan olmas sebebiyle de gnahkrlar,
cehenneme gireceklerdir.
Allah Tel, tpk atlarn yart gibi, kullar arasnda bir yar
balatmtr.stelik onlar, yartaki derecesine gredir. Allah Tel herkesi
yarta elde ettii derecesine gre ayarlamtr. Bu yarta hi kimsenin hakk
eksiltilmez.Yarta geilenler, geenlerden ne alnmazlar. Fazlet ynnden
stn olanlar,kendilerinden daha stn olanlardan ne alnmazlar. Bu
yzdendir ki Allah Tel, bu mmetin ilk mslmanlarn, onlardan sonra
gelenlerden daha stn klmtr. Eer mnda ncelik sahibi olanlarn, mnda
geri olanlara herhangi bir stnl olmasayd, bu mmetin sonradan
gelenleri, mnda stnlk ynnden ilk mslmanlara yetimi olurlard." 3
1 Tevbe Sresi: 124-125 2 Kehf Sresi: 13 3 Menkbu'-f, c: l, sh: 387-393.
-
66
d) mam fi'nin sahbe hakkndaki grleri:
1. Beyhak, fi'den yle rivyet etmitir:
"Allah Tebreke ve Tel, elisinin ashbn, Kur'an, Tevrat ve ncil'de
vmtr. Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- fazlet ynnden onlar
vd kadar, hi kimseyi vmemitir.Bundan dolay Allah Tel onlara rahmet
etmi, onlar sddklarn, ehitlerin ve salihlerin derecelerine ykseltmitir.
Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in snnetini bize onlar ulatrmlar ve
vahyin ona iniine hit onlar olmulardr. Bu yzden Allah'n kendilerinden
dilediinin genel ve zel olann, kendilerinden azimetle istediini ve
kendilerini hangi yola irad ettiini en iyi onlar bilmilerdir. Onlar, Raslullah -
sallallahu aleyhi ve sellem-'in snnetleri iinden bizim bilmediimizi onlar
bilmilerdir.Onlar,her trl ilim,ictihad,takva ve aklda bizden daha stndrler.
Anladmz ve idrak edip de ictihadla hkm kardmz her konuda onlarn
-
67
grleri bize yol gstermitir.Onlarn grleri, bizim grlerimizden daha
fazla vgye layktr. Dorusunu Allah bilir." 1
2. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
-Fazilet ynnden nce Ebu Bekr, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali
gelir." 2
3. Beyhak, Muhammed b. Abdullah b. Abdulhakem'den yle rivyet
etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
-Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en
fazletlisi, Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali'dir -Allah onlardan
raz olsun-."3
4. Herev, Yusuf b. Yahya el-Buveyti'den yle rivyet etmitir:
"fi'ye:
-Rfz imamn ardnda namaz klaym m? diye sordum.
O:
-Hayr.Ne Rfiz'nin,ne Kaderci'nin ve ne de Mrcie'lerin ardnda namaz
kl, dedi.
Ben:
-Onlar bana anlatr msn? diye sorduumda yle cevap verdi:
1 Menkbu'-f, c: l, sh: 442 2 Menkbu'-f, c: l, sh: 442 3 Menkbu'-f, c: l, sh: 443
-
68
-man, szden ibrettir diyen Mrcie'dir. Ebu Bekir ve mer imam
deildir diyen, Rfz'dir. Meeti kendisine aittir diyen kimse ise, Kadercidir." 1
e) mam fi'nin kelm ve dnde tartmay yasaklamas:
1. Herev, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
-Eer bir kimse baka birisi iin ilim kitaplarn vasiyet etse ve bu kitaplar
iinde de kelm kitaplar varsa, bu kitaplar vasiyete dahil edilemez. Zira
kelm, ilim deildir." 2
2. Herev, Hasan ez-Za'feran'den yle rivyet etmitir:
"fi'yi yle derken iittim:
1 Zemmu'l-Kelm, K-215 Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nubel, c: 10, sh: 31. 2 Zemmu'l-Kelm, K-215 Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nubel, c: 10, sh: 30.
-
69
-Kelm konusunda bir kez mnazarada bulundum.Bundan dolay da
Allah'a istifarda bulunuyorum." 1
3. Herev, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:
"fi dedi ki:
-Her muhalife kar cevap niteliinde byk bir kitap yazmak isteseydim,
bunu yapabilirdim. Fakat 'kelm' benim iim deil, ben kelmdan hibir eyin
bana nisbet edilmesini istemiyorum." 2
4. bn-i Batta, Ebu Sevr'den yle rivyet etmitir:
"fi bana:
-Kelm elbisesi giyip de kurtulan hi kimse grmedim, dedi." 3
5. Herevi, Yunus el-Msr'den yle rivyet etmitir:
"fi dedi ki:
-Allah'n bir kimseyi irkin dndaki bir gnahla imtihan etmesi, kelm ile
imtihan etmesinden daha hayrldr." 4
Bunlar, fi'nin dnin esaslar hakkndaki szleri ve kelm ilmine kar
taknd tavrdr.
5. BLM
mam Ahmed b. Hanbel'in akdesi
a) mam Ahmed b. Hanbel'in Tevhd hakkndaki grleri:
1. Tabektu'l-Hanbile'de yle denir:
"mam Ahmed'e tevekkl hakknda soruldu.
O:
1 Zemmu'l-Kelm, K-213 2 Zemmu'l-Kelm, K-215 3 el-bnetu'l-Kubr, sh: 535-536 4 bn-i Eb Htim, Menkbu'-f, sh: 182
-
70
-nsanlardan gelecek olandan midini kesmektir, diye cevap verdi." 1
2. el-Mihne2 adl kitapta mam Ahmed yle demitir:
"Allah Tel halihazrda mtekellimdir. Kur'an, Allah Tel'nn kelm
olup, mahluk (yaratlm) deildir. Hibir ynden yanl olarak vasfedilemez.
Allah Tel, kendisini vasfettiinden fazla bir eyle vasfedilemez." 3
3. bn-i Eb Ya'l, Ebu Bekr el-Mervez'den yle rivyet etmitir:
"Ahmed b. Hanbel'e Cehmiye'nin sfatlar, kymet gnnde Allah' grme,
sr ve ar hakknda inkr ettikleri hadisleri sordum. Bu hadislerin sahih
olduklarn syledikten sonra yle dedi:
-mmet, bu haberleri bize geldii gibi kabul etmilerdir." 4
4. Ahmed b. Hanbel'in olu Abdullah, es-Sunne adl kitapta yle rivyet
etmitir:
"Ahmed dedi ki:
-Kim, Allah Tel'nn konumadn iddi ederse, o kfirdir. Biz bu
konudaki hadisleri olduu gibi rivyet ederiz." 5
5. el-Llk, Hanbel'den6 rivyet ettiine gre, o mam Ahmed'e kymet
gn Allah' grme hakknda sormu, mam Ahmed ona:
1 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 416 2 el-Mihne kitab, sh: 68 3 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 56 4 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 56 5 es-Sunne, sh: 71 6 eybn kabilesinden Ebu Ali, Esed b. Hill b. Hanbel b. shak b. Hanbel'dir. mam Ahmed
b. Hanbel'in amcasnn oludur. El-Hatb onun hakknda yle demitir: "Sikadr, sebt'tir."
Hicretin 273. ylnda veft etmitir. Badad'n Tarihi, c: 8, sh: 286-287. Biyografisi iin bknz:
'Tabektu'l-Hanbile', c:1, sh: 143
-
71
-Sahih hadislere mn ve ikrar ederiz. Nebi -sallallahu aleyhi ve
sellem-'den rivyet olunan ve senedleri iyi olan her eye mn ve ikrar ederiz."1
6. bn-i Cevz, mam Ahmed b. Hanbel'in Musedded'e2 yle yazdn
rivyet etmitir:
"Allah', O'nun kendisini vasfettii gibi vasfedin. Allah'n kendisi hakknda
reddettiini, siz de reddedin..." 3
7. mam Ahmed "er-Raddu ale'l-Cehmiyye" adl kitabnda yle demitir:
"Cehm b. Safvan; Allah', kendisini kitabnda ve elisinin snnetinde
vasfettii gibi vasfeden kimsenin, kfir ve Mebbihe'den olduunu iddi
etmitir." 4
8. bn-i Teymiye, "Der'u Terudi'l-Akli ve'n-Nakl" adl kitabnda mam
Ahmed'in yle rivyet etmitir:
"Biz, Allah Tel'nn, ar zerinde, diledii gibi, diledii ekilde, snrsz,
tm vasfedicilerin vasfnn ulaamayaca ve hi kimsenin ona snr
izemeyecei bir halde olduuna mn ederiz. Allah'n sfatlar O'ndandr ve
O'na ittir.O, kendisini vasfettii gibidir.O'nu gzler idrak edemez." 5
9. bn-i Eb Ya'l, mam Ahmed'in yle dediini rivyet eder:
"Kim, Allah Tel'nn hirette grlmeyeceini iddi ederse, O, Kur'an'
yalanlayan bir kfirdir." 6
1 erhu 'tikadi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c: 2, sh: 507 2 Biyografisi iin bknz: 'Tehzbu't-,Tehzb', c:10, sh: 107 3 Menkbu'l-mam Ahmed, sh: 221 4 er-Raddu ale'l-Cehmiyye, sh: 104. 5 Der'u Terudi'l-Akli ve'n-Nakl, c:2, sh: 30 6 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 59, 145
-
72
10. bn-i Eb Ya'l, Abdullah b. Ahmed'den yle dediini rivyet
etmitir:
"Babama:
-Allah, Musa'ya ses ile konumad' diyen topluluk hakkndaki grn
sordum.
Bana:
-Allah Musa ile sesli konumutur. Biz, bu hadisleri, bize geldii gibi
rivyet ediyoruz, dedi." 1
11. el-Llk, Abds b. Mlik el-Attr'dan yle dediini rivyet etmitir:
"Ahmed b. Hanbel'i yle derken iittim:
-Kur'an, Allah'n kelmdr. Mahluk deildir. Sakn mahluk deildir
demekten ciz kalma. Zira Allah'n kelm O'ndandr. O'ndan olan hibir ey
de mahluk deildir." 2
1 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 185 2 erhu 'tikadi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c: 1, sh: 157
-
73
b) mam Ahmed b.Hanbel'in kader hakkndaki grleri:
1. bn-i Cevz, Ahmed b. Hanbel'in Msedded'e yle yazdn rivyet
etmitir:
"Kaderin hayrna, errine, tatlsna ve acsna mn eder..." 1
2- el-Halll, Ebu Bekr el-Mervez'den yle rivyet etmitir:
"Ebu Abdullah'a (Ahmed b.Hanbel'e) kader hakknda soruldu.
O:
-Hayr ve er, kullarn zerine takdir edilmitir, dedi.
Hayr ve erri, Allah m yaratmtr? diye sorulunca da o:
-Evet, Allah takdir etmitir, dedi."
3. mam Ahmed'in "es-Sunne" adl kitabnda onun yle dedii rivyet
edilmitir:
"Kaderin hayr ve erri, az ve ou, a ve gizlisi, tatls ve acs,
sevimlisi ve sevimsizi, iyisi ve kts, ilki ve sonu,Allah'n hkm iledir.
Kullarnn zerine takdir etmitir. Hi kimse, Allah Tel'nn meetini
(dilemesini) geemez ve O'nun kazasn aamaz."2
4. el-Halll, Muhammed b. Eb Harun ve Ebu'l Hris'ten yle rivyet
etmitir:
"Ebu Abdullah' (Ahmed b. Hanbel'i) yle derken iittim:
1 Menkbu'l-mam Ahmed, sh: 221 2 es-Sunne, sh: 68
-
74
-Allah Tel, itaati ve gnahlar takdir ettii gibi, hayr ve erri de
takdir etmitir. Kim, Allah katnda cennetlik olarak yazlmsa, o cennetliktir. Kim
de cehennemlik olarak yazlmsa, o cehennemliktir." 1
5. mam Ahmed'in olu Abdullah yle demitir:
"Ali b. Cehm, babama kader hakknda konuan kimsenin kfir olup
olmadn sordu. Babam da:
-Eer ilmi inkr eder ve Allah, yaratncaya kadar 'lim' deildi derse,
Allah'n ilmini inkr etmi olduundan dolay kfir olur."2
6. mam Ahmed'in olu Abdullah yle demitir:
"Bir defasnda babama, kadercinin arkasnda namaz klnp
klnmayacan sordum.
Bana:
-Eer bunun iin insanlarla tartyor ve ona dvet ediyorsa, onun
arkasnda namaz klma! dedi." 3
1 el-Halll; es-Sunne, K-85 2 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne, sh: 119 3 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne, c:1, sh: 384