TOPLUMA HİZMET UYGULAMASI DERSİNİN UYGULAMADAKİ ETKİLİLİĞİNİN BELİRLENMESİ

*Yrd. Doç. Dr. Aysun GÜROL **Mümine Güher ÖZERCAN

* Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Okul Öncesi ABD, agurol@firat.edu.tr** Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Programları ve Öğretim ABD, m.guher_23@hotmail.com

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, Eğitim Fakültesinde okuyan öğrencilere verilen Topluma Hizmet Uygulaması dersinin öğrenciler üzerinde ne kadar etkili olduğunu ortaya koymaktır. Araştırma nitel yönteme dayalı olup çalışma grubunu Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, BÖTE, Sınıf Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Matematik Öğretmenliği ve Türkçe Öğretmenliğinde okuyan rastlantısal yolla seçilmiş 60 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada oniki açık uçlu sorudan oluşan görüşme formu kullanılmış. Araştırma verileri, görüşme formuyla toplanmıştır. Verilerin çözümlenmesinde NVİVO programından yararlanılmıştır. Katılımcıların kimlikleri gizli tutulmuştur. Araştırmadan elde edilen bulgulardan ulaşılan sonuçlara göre öğretmen adaylarının almış oldukları THU dersinin kendi gelişimlerine faydasının olduğuna inandıkları ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra bu dersin pek etkili olmadığını, uygun bir şekilde işlenmediğini belirtenler de olmuştur. Anahtar Kelimeler: Topluma Hizmet Uygulamaları

GİRİŞ

İnsanlık tarihine baktığımızda, insanların hem karşılıklı ihtiyaçlarını gidermek hem de doğa karşısında güçlü olmak amacıyla bir arada yaşadıklarından dolayı toplum ve birey birbirinin ayrılmaz parçalarıdır. İnsanın yaşamaya devam edebilmesi için doğanın güçlerine karşı bir insanın tek başına savaşamaması zorunlu olarak insanların güçlerini birleştirmiş, insanların doğa karşısında maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılayabilmek için karşılıklı dayanışma içinde bütünleşmeye gitmişlerdir (Aksoy ve diğerleri, 2009).

Toplum, belirli bir coğrafyada ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla ilişkiler kuran, birbirlerini etkileyen ve ortak bir kültürü paylaşan insane birlikteliğidir. Hizmet ise; ihtiyaçları karşılama ve üretildiği anda tüketilme özelliklerine sahip her türlü etkinliktir (Kuzucu ve Kamer, 2009).

Toplumdaki eğitim sisteminin temel amacı; topluma ait kültürel değerleri korumak, geliştirmek, genç kuşaklara aktarmak ve ona bağlı kalmaktır. Bu amaçların gerçekleştirmesinde en önemli göreve sahip olan öğretmenlerin yeterli niteliklere sahip olması gerekir.

Öğretmen adaylarında toplumsal duyarlılık, farkındalık, etkili iletişim, dayanışma ve işbirliği, öz güven ve toplumsal sorumluluk bilinci oluşturma hedeflendiğinden YÖK tarafından 2006-2007 öğretim yılı itibariyle Eğitim Fakültelerinde Topluma Hizmet Uygulamaları dersi okutulmaya başlanmıştır. Teorik ve pratik çalışmaların bir arada yer aldığı, öğretim elemanının arka planda kalıp öğrencinin ön planda ve aktif olarak görev aldığı Topluma Hizmet Uygulamaları dersinin uygulama etkinlikleri sınıf ortamından farklı olarak toplumla iç içe gerçekleşmektedir. (Kuzucu ve Kamer, 2009).

Topluma Hizmet Uygulamaları dersinin amacı; öğretmen adayına hizmet öncesi eğitimleri sırasında toplumsal sorumluluk, toplumla bütünleşme, toplumun sorunlarını teşhis etme ve onlara çözüm yolları bulma, toplumsal kalkınma, gönüllülük, öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin artması, öğrencilerin grup çalışmalarında aktif olabilmesi, çeşitli kurum ve kuruluşları tanıma, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapabilme, projeler üretme gibi işlevleri yerine getirmek amacıyla yapılmaktadır.

Topluma Hizmet Uygulamaları dersi, öğrencilere toplumu daha iyi anlayabilme olanağı sunmaktadır. Bu ders kapsamında öğrenciler, toplumsal sorunları belirleyip onları çözmeye yönelik projeler sunmaktadırlar. Bilimsel etkinliklere katılmanın yanı sıra sosyal sorumluluk gerektiren projelerde gönüllü olarak görev almakta ve toplumun bireylerine yardımcı olmaktadırlar. Çeşitli kurum ve kuruluşlarla etkili iletişim sağlamaktadırlar. Bu dersle ilgili etkinlikler proje tabanlı olarak yürütülmektedir.

Değerlendirme aşaması ise öğrencinin katılmış olduğu etkinlikler üzerinden gerçekleştirilmektedir.

Bu ders proje tabanlı etkinliklere dayandığından üniversite tarafından belirli bir bütçe ayrılmalıdır ve Topluma Hizmet Uygulamaları Koordinatörlüğü tarafından eşgüdümlü içinde yürütülmelidir (Coşkun, 2009).

ÖnemEğitim sisteminde en büyük sorumluluğa sahip kişi olan öğretmenin görevini iyi bir şekilde yapabilmesi için üst düzeyde niteliklere sahip olması gerekir ve öğretmenler hem kendi alanında bilgili hem de iyi bir eğitimci olmalıdır, bunların yanı sıra toplumsal sorumluluklarının bilincinde ve sorumluluklarını yerine getiren birer birey olmaları gerekmektedir. Üniversitelerde verilmeye başlanan Topluma Hizmet Uygulamaları dersi öğretmen adaylarının toplumsal sorumluluklarının farkında olmaları amacıyla yapılmaktadır. Bu konuda öğretmen adaylarının almış oldukları dersin öneminin bilincinde olmaları ve dersle ilgili istekleri çok önemlidir.Bu konuda öğretmen adaylarının görüşlerinin ve beklentilerinin bilinmesi gerekmektedir. Öğretmen adaylarının beklentilerinin bilinmesi dersi veren öğretim elemanlarına da ipuçları verebilir.

AmaçBu çalışmanın amacı, Eğitim Fakültesinde okuyan öğrencilere verilen Topluma Hizmet Uygulaması dersinin öğrenciler üzerindeki etkililiğini ortaya koymaktır.

Araştırmadan elde edilen bulguların Eğitim Fakültelerinde Topluma Hizmet Uygulaması dersi veren öğretim elemanlarına önemli ipuçları sunacağı beklenmektedir.Bu amaca ulaşmak için şu sorulara cevap aranmıştır:1. THU dersini alan öğrenciler dersin amaçları hakkında yeterince bilgiye sahip mi?2. THU dersini alan öğrenciler uygulamaların ne amaçla yapıldığını biliyor mu? 3. THU ders kapsamında ne tür etkinliklerde bulunuldu?4. Öğrenciler uygulamaları zorunlu olarak mı yapıyor? Evet ise niçin?5. Ders kapsamındaki uygulamalara öğrenciler ve öğretim elemanı beraber mi karar veriyor?6. Öğrenciler ders kapsamında yapılan etkinliklerin meslek hayatlarında fayda sağlayacağını düşünüyor mu?7. Dersin uygulanması aşamasında karşılaşılan sorunlar nelerdir?8. Öğrenciler THU dersinde ne gibi uygulamaların yapılmasını daha uygun buluyor?9. Öğrenciler etkinliklerin uygulanmasında izlenen yöntemi uygun buluyor mu?10. Öğrenciler almış oldukları eğitim sonucunda bir öğretmende olması gereken toplumla bütünleşme, toplumsal liderlik, toplumsal sorumluluk gibi özellikleri kazandıklarını

Aysun GÜROL ve Mümine Güher ÖZERCAN, “Topluma Hizmet Uygulaması Dersinin Uygulanmasına İlişkin Görüşlerin Belirlenmesi”, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20- 22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 539-544

düşünüyor mu? Evet ise neden?11. THU dersinin değerlendirilmesi ne şekilde yapıldı? Sizce nasıl olmalı?12. Öğrencilerin THU dersi hakkındaki düşünce ve önerileri nelerdir?

YÖNTEM

Araştırma ModeliAraştırmada sorular, öğrencilere yazılı olarak yöneltilmiş ve görüşler yazılı olarak alınmış çözümlenmeye hazır duruma getirilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde NVİVO programından yararlanılmıştır.

Çalışma GrubuÇalışma, Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, BÖTE, Sınıf Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Matematik Öğretmenliği ve Türkçe Öğretmenliği programlarında okuyan rastlantısal yolla seçilmiş 60 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Bu bölümlerde THU dersi veren 6 öğretim elemanının ders hakkındaki görüşleri alınmıştır.

Veri Toplama AraçlarıAraştırma verileri, araştırmacılar tarafından geliştirilmiş “görüşme formu”yla toplanmıştır. Çalışma grubundaki öğrencilerden görüşme formlarındaki soruları yazılı olarak cevaplandırmaları istenmiştir. Öğretim elemanlarıyla da ders hakkındaki görüşlerini almak için yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır.

Verilerin Toplanması ve ÇözümlenmesiGörüşme formuyla elde edilen veriler NVİVO programıyla çözümlenmiştir. Ortaya çıkan sonuçlar araştırmacılar tarafından yorumlanmıştır.

BULGULAR ve YORUMLAR

Öğretmen adaylarının, THU dersinin amaçlarından haberdar olup olmadıkları sorusuna verdikleri cevaplar Şekil-1 de verilmiştir.

Şekil-1. Dersin AmaçlarıÖğretmen adaylarının büyük çoğunluğu dersin amaçlarından haberdar olduklarını belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra amaçlardan kısmen haberdar olanlar olduğu gibi hiç haberi olmayan öğrenciler de bulunmaktadır.

Böte-4: “ Evet. Toplumu bilinçlendirmek, sorumluluklardan haberdar etmek, bizlerin toplumla ilişkilerimizin artmasını sağlamak.”Mat-6: “ Evet. Bu ders toplum faaliyetlerine katkıda bulunabilmek ve bir öğrencinin topluma yardım için elinden gelen çabayı gösterebilmek ve en önemlisi sosyalleşebilmek için gerekli bir ders”.

Öğretmen adaylarının, THU dersinin uygulamalarının yapılma amacı hakkındaki görüşleri Şekil-2’de verilmiştir.

Şekil-2. Uygulamaların Amacı

THU dersinin uygulamalarının ne amaçla yapıldığını biliyor musunuz? sorusuna öğretmen adaylarının neredeyse tamamı Evet yanıtını vermişlerdir. Evet yanıtını verenlerden çoğu amacın Topluma Hizmet olduğunu belirtmişlerdir.Mat-10: “ Topluma yararlı faaliyetlerde bulunmak aynı zamanda öğrencileri yani bizleri toplum içinde çalışan topluma yararlı bireyler haline getirmek.”Sınıf-10: “ Topluma hizmet için, vatana millete faydalı faaliyetlerde bulunmak için.”

Öğretmen adaylarının THU dersi kapsamında ne tür etkinliklerde bulundukları Şekil-3 de görülmektedir.

542

Aysun GÜROL ve Mümine Güher ÖZERCAN, “Topluma Hizmet Uygulaması Dersinin Uygulanmasına İlişkin Görüşlerin Belirlenmesi”, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20- 22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 539-544

Şekil-3. Ders Kapsamında Yapılan EtkinliklerÖğretmen adayları, çoğunlukla huzur evi ve çocuk esirgeme kurumu ziyaretlerinin yapıldığını, bunun yanında ağaç dikme ve geri dönüşüm faaliyetlerine de yapıldığını belirtmişlerdir.Mat-6: “Çocuk esirgeme ve huzur evine gidildi.”Böte-5: “Geri dönüşüm ile ilgili afiş, broşür, kitapçık hazırladık. Ev hanımlarını geri dönüşümle ilgili bilgilendirdik.”

Öğretmen adaylarının THU dersi kapsamındaki uygulamaları zorunlu olarak mı yoksa gönüllü olarak mı yaptıklarıyla ilgili görüşler Şekil-4’de görülmektedir.

Şekil-4 Uygulama ZorunluluğuÖğretmen adaylarının yarısı uygulamaları gönüllü olarak yaptıklarını; fakat diğer yarısı çeşitli sebeplerden dolayı uygulamaları zorunlu olarak yaptıklarını belirtmişlerdir.Fen-1: “..zorunlu değil, kendi isteğimizle yapıyoruz.”Fen-8: “ evet, dersi geçebilmek için.”

Etkinlik yapılacağı zaman öğrencilerin de fikrinin alınıp ona göre karar verilmesi çok önemlidir. Öğretmen adaylarının da

THU dersi kapsamındaki etkinliklere karar verme aşamasında etkili olup olmadıkları sorusuna verdikleri yanıtlar Şekil-5’de görülmektedir.

Şekil-5. Etkinlik KararıÖğretmen adaylarının çoğu etkinliklere öğretim elemanıyla beraber karar verdiklerini belirtmişlerdir. Genel olarak ya öğretim elemanının yönlendirmesiyle ya da fikri sunup öğretim elemanının uygun olanı kabul etmesiyle etkinliklere karar verildiğini dile getirmişlerdir.Mat-5: “Evet beraber karar veriyoruz. Biz önerimizi dile getiriyoruz, eğer öğretmen kabul ederse uygulamaya geçiyoruz.”Türkçe-2: “Uygulamalar belliydi ancak hangi uygulamaları yapacağımıza beraber karar verdik..”

Öğretmen adaylarının, THU dersi kapsamında yapılan etkinliklerin mesleki hayatlarında kendilerine fayda sağlayıp sağlamayacağına yönelik görüşleri Şekil-6’da görülmektedir.

Şekil-6.Meslek Hayatındaki FaydasıÖğretmen adaylarının büyük çoğunluğu THU dersinde yapılan etkinliklerin kendilerine mesleki hayatlarında fayda sağlayacağı görüşündedirler. Etkinliklerin, bilinçlendirdiği duyarlılığı arttırdığı ve meslek hayatında da uygulanabilir olduğu görüşleri hakimdir.

543

Aysun GÜROL ve Mümine Güher ÖZERCAN, “Topluma Hizmet Uygulaması Dersinin Uygulanmasına İlişkin Görüşlerin Belirlenmesi”, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20- 22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 539-544

Türkçe-4: “..bu etkinlikler duyarlılığımızı daha da geliştirdi. İleride bu konularda uygulamalar yapacağıma inanıyorum.”Sınıf-7: “..diyaloglarımızın daha da gelişmesini sağlıyor.”

Öğretmen adaylarının uygulamalar esnasında karşılaştıkları sorunlar Şekil-7’de görülmektedir.

Şekil-7. Uygulamalarda Karşılaşılan SorunlarÖğretmen adaylarının çoğu üniversite tarafından halledilmesi gerektiği halde maddi sıkıntı çektiklerini ve idari işlemlerde zorluk yaşandığını belirtmişlerdir.Fen-2: “Bütçe sıkıntısı ve gerekli mercilerden izin alma konusunda sıkıntıların oluşması”Mat-5: “ uygulamaların zorunlu olmaması, gerekli izinlerin verilmemesi, dersin ciddiye alınmaması, sorumlulukların yerine getirilmemesi sorun teşkil ediyor.”

Öğretmen adaylarının THU dersi kapsamında hangi uygulamaların yapılmasını daha uygun bulduklarıyla ilgili görüşlerine Şekil-8’de yer verilmiştir.

Şekil-8. Uygulama ÖnerileriÖğretmen adaylarının çoğu topluma faydalı şeyler başlığıyla bir çok etkinlik saymaktadırlar. Bunlardan bazıları, kan verme, çevre temizliği,ağaçlandırma, hastalara yardımdır. Bunların yanı sıra hem öğretici hem de eğlendirici uygulamaları önermektedirler.Türkçe-7: “Çocuk yuvalarına, huzurevlerine, ıslahevlerine, yetiştirme yurtlarına mutlaka gidilmeli.”Sosyal-8: “ Bu derste sadece ziyaret yapıldı. Bu derste ziyaret değil de bu insanlarla dışarıda gezilip dolaşılması daha iyi olacak diye düşünüyorum.”

Öğretmen adaylarının THU dersinin etkinliklerinin uygulanmasında izlenen yöntemi uygun bulup bulmadıkları sorusuna verdikleri yanıtlar Şekil-9’da görülmektedir.

544

Aysun GÜROL ve Mümine Güher ÖZERCAN, “Topluma Hizmet Uygulaması Dersinin Uygulanmasına İlişkin Görüşlerin Belirlenmesi”, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20- 22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 539-544

Şekil-9. İzlenen YöntemÖğretmen adaylarının yarısı etkinliklerin planlı, öğretim elemanının yeterli olduğunu ve izlenen yöntemin uygun olduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra yapılan etkinliklerin de geliştirilebileceğini önermişlerdir. Diğer bir kısmı uygun bulmazken bazıları kısmen uygun bulduklarını belirtmişlerdir. Mat.5: “Uygulamada izlenen bir yöntem yok ki uygun bulayım. Uygunsuz bir şekilde, plansız, programsız, gelişigüzel uygulamalar yapılıyor (yapılamıyor).”Sosyal-1: “Çoğunlukla evet; fakat yapılan yöntemlerde eksik yanlar da olabiliyor.”

Öğretmen adaylarının almış oldukları eğitim sonucunda bir öğretmende olması gereken toplumla bütünleşme, toplumsal liderlik, toplumsal sorumluluk gibi özellikleri kazanıp kazanmadıklarıyla ilgi görüşlerine Şekil-10’da yer verilmiştir.

Şekil-10.Öğretmen Niteliklerini Kazanma

Öğretmen adaylarının yarısı THU dersi sonrasında öğretmende olması gereken toplumla bütünleşme, toplumsal liderlik, toplumsal sorumluluk gibi özelliklerin kazanıldığını düşünmektedirler. Bunları yanı sıra bu özelliklerin kısmen kazanıldığını düşünenlerle hiç kazanılmadığını düşünenler de vardır.Sınıf-8: “..toplumsal sorumluluk olarak çok şey kazandım. Sadece kendimizin değil, toplumumuzun değerli olduğu bilincini kazandık.”Sosyal-10: “..bir öğretmen olarak gereken sorumluluklarımızı, neler yapmamız gerektiğini öğrendik.”

THU dersinde değerlendirmenin nasıl yapıldığı ve öğretmen adaylarının nasıl değerlendirme yapılması gerektiğiyle ilgili görüşlerine Şekil-11’de yer verilmiştir.

Şekil-11.Değerlendirme

Öğretmen adaylarının çoğu yapılan çalışmaların değerlendirildiğini, bir kısmı ise süreç değerlendirilmesi yapıldığını belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra yazılı sınavla değerlendirme yapıldığı da belirtilmiştir.Böte-10: “..yapmış olduğumuz proje ve faaliyetler göz önüne alınarak değerlendirildi. Bu değerlendirme uygun bir değerlendirme.”

Öğretmen adaylarının değerlendirmenin nasıl olması gerektiğiyle ilgili görüşlerine bakacak olursak, çoğu yapılan değerlendirmenin uygun olduğunu belirtirken, yazılı sınavın yapılmaması gerektiğini, öğrencinin uygulamalara katılıp katılmadığına göre değerlendirmenin yapılması gerektiği görüşleri vardır.

Öğretmen adaylarının THU dersi hakkındaki düşünce ve önerileri Şekil-12’de görülmektedir.

545

Aysun GÜROL ve Mümine Güher ÖZERCAN, “Topluma Hizmet Uygulaması Dersinin Uygulanmasına İlişkin Görüşlerin Belirlenmesi”, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20- 22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 539-544

Şekil-12. Düşünce ve Öneriler

Öğretmen adaylarının THU dersi hakkındaki düşüncelerine baktığımızda çoğunun faydalı bir ders olarak gördüğü söylenebilir. Bu dersin topluma karşı görev ve sorumluluklarımızı yerine getirmemize yardımcı olduğunu belirtmişlerdir.Katılımcılar arasından dersin pek katkısının olmadığını düşünenler de vardır.Böte-7: “ Bu dersi ilk defa aldık..ilk defa okumamıza rağmen faydalı çalışmalar yaptığımıza inanıyorum.”Mat-2: “..daha önce de huzurevine gitmiştik,bu ders ile de gittik. Kendi kendimize yaptıklarımızı ders adı altında da yaptık. Ders bize bir şey kazandırmadı.”

THU dersi için önerilerine bakacak olursak; katılımcılar,daha farklı ve faydalı etkinliklerin yapılması, dersin ciddiye alınması, zamanın uygun olması, uygulamalara katılımın yüksek olmasının sağlanması gibi önerilerde bulunmuşlardır.Türkçe-10: “Değişik kuruluşlarla temas edilmeli ve halkın sorunlarına karşı daha fazla ilgilenilmeli.”

SONUÇ ve TARTIŞMAÇalışmadan elde edilen bulgulara baktığımız THU dersi uygun bir şekilde işlendiği zaman öğretmen adayları üzerinde etkili olduğu, onlara fayda sağladığı görülmektedir. Hem şimdiki hayatlarında hem de gelecekteki meslek hayatlarında yapmış oldukları uygulamalardan yararlanabileceklerine inanmaktadırlar. Dersin sonunda kendilerine topluma karşı daha fazla sorumlu hissettikleri görülüyor. Öğretim elemanlarının,

öğretmen adaylarını toplumsal faaliyetlerden soğuyan değil aksine gönüllü olarak katılan bireyler haline getirmeleri gerekiyor. Bu da yaptırdıkları etkinliklerin özenle seçilip uygulattırılmasıyla olur. Öğretim elemanlarının bu konuda dikkatli olmaları gerekmektedir. Değerlendirme aşamasında öğrencilerin uygulamalarda yaptıkları etkinlikleri göz önünde bulundurmaları gerekirken, uygulamalar esnasında öğrencilerin yanında olmalıdır. Üniversite, öğretmen adaylarının etkinliklerini en iyi ve rahat şekilde yapabilmesi için gerekli maddi desteği sonuna kadar karşılamalı ve idari işlemleri de halletmelidir. Öğretmen adayları etkinlikler için izin engeline takılmamalıdırlar.

KAYNAKLAR

Aksoy, B., Çetin, T., Sönmez, Ö. F. (2009). Topluma Hizmet Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Coşkun, H. (2009). Topluma Hizmet Uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık.

Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Topluma Hizmet Uygulamaları Rehberi (2008). Kayseri

Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi “Topluma Hizmet Uygulamaları” Dersi Yönergesi (2009). Elazığ

Kuzucu, K., & Kamer, S. T. (2009). Topluma Hizmet Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

546