• TÜRKiYE iŞVEREN SENDiKALARı KONFEDERASYONU YAYıN ORGANIDIR II iki ayda bir yayımlanır

cur 51 • SAYı 6 • KASIM - ARALIK 2013

___ un,t

\ \ 1\

, \

EGEMENıB~G[lJŞ.01. J../ •

.· .. ISr10 .'~"

KASIM ÖZER"' .. --_.,-"-

CEVDET YILMAZ

EHMETTEZEL

'(. N YILDIRIMOGLU

•OF. DR. NURETTİN BİLİcİ

.·İN YERELİ

~~ ""'"'"-- -PROF. DR. ALİNA1{İ'WLDIZ-

V.BAŞARAY

.DR. MAHMUT KABAKÇI MURAT CAN OCAKTAN

•GİZ DELİBAŞ GÜLDEN ARıKAN

aby@hacettepe.edu.tr

Orta Vadeli Mali Plan (2014-2016) ve 2014 MaliVıiı Bütçesi Hedefleri Üzerine Genel TespitlerGiriş

2014 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Ka-nunu tasarısı ile ekinde yer alan diğer bel-geler ve 2012 yılı Merkezi Yönetim KesinHesap Kanunu 11 Ekim 2013 tarihindeTürkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'nasunulmuştur. Bu yılki bütçe kanun tasarısıda önceki yıllarda olduğu gibi ilgili tümkesimler tarafından büyük bir hassasiyetletartışılmaktadır.

Bütçe sürecini başlatan ve makroeko-nomik hedeflere işaret ederek bu hedef-lere ulaşılması için uygulanması gerekenpolitikaları belirleyen Orta Vadeli MaliPlan (2014-2016) 8 Ekim 2013 tarih-li mükerrer Resmi Gazete' de yayınlan-mıştır. ilgili yılları kapsayan mali plandöneminde küresel ölçekteki belirsizliğe

değinilerek Türkiye ekonomisinin dış etki-lerden korunması, cari açığın düşürülme-si ve ekonomik büyümenin sürdürülmesigibi hedefler üzerinde durulmaktadır. Buamaçlar doğrultusunda yurtiçi tasarruflarıartırmak, mevcut kaynakları üretken alan-lara yönlendirmek, ekonominin verimlilikdüzeyini yükseltmek, istihdamı artırmakve kamu maliyesinde güçlü duruşu devamettirmek temel öncelikler olarak vurgu lan-maktadır.

Şüphesiz mali planlar bütçe ile bera-ber okunması gereken en temel doküman-lardır. Ancak 2014-2016 dönemini kap-sayan mali plan önceki planlarda olduğugibi genel ifadeler içermekte ve 2023hedeflerine yönelik kapsamlı reformlarıiçermekten uzak görülmektedir. Yapılantahminler ise bazı dış koşullara bağlı olup

son derece kırılgan bir yapıya sahiptir.Ayrıca yapılan revizyonlar, bütçe ve maliplanlara duyulan güveni sarsmakta, onla-rı bir mali plan olmaktan çıkararak bir ni-yet beyanı şeklinde değerlendirilmelerineneden olmaktadır.

2014 yılına ait bütçe ve orta vade-li mali plan 2014 ve 2015 yıllarındaTürkiye'nin gireceği seçim süreçleri ile bir-likte değerlendirilmelidir. Seçim dönemle-ri genelde mevcut iktidarların, hatta uzunsüreli iktidarların oy kaygısına bağlı ola-rak genişletici maliye politikalarının uygu-landığı dönemlerdir. Oysa 2014-2016yıllarını kapsayacak şekilde hazırlananmali plan ile 2014 mali yılı bütçe kanuntasarısı pek seçimleri dikkate alarak ha-zırlanmış gibi görünmemektedir. Seçimlersadece kamu harcamalarının artması an-

38 iŞVEREN / Kasım - Aralık 2013

lamında değil, aynı zamanda sair eko-nomik unsurların da harekete geçmesineyol açarak ekonomik bir canlılığa sebepolurlar. Ancak hiç şüphesiz bu süreçlerifinanse eden en önemli kaynak kamu har-camalarıdır. Özellikle 2014 yılında yaşa-nacak yerel seçimler ile Cumhurbaşkanlı-ğı seçimleri ne orta vadeli mali planda nede 2014 mali yılı bütçe kanun tasarısındaöngörülmemiştir. Kendini güçlü hissedensiyasi iktidarların bu tür yaklaşımlar ilebütçe hazırlık sürecine girişmeleri son de-rece doğal ve kabul edilebilir bir yoklo-şımdır. fakat gerek siyasi iktidar partisiiçinde yaşanan anlaşmazlıklar ve gereksemuhalefet cephesindeki hareketlenmeleryerel seçimlerin iktidar ve muhalefet ara-sında ciddi bir yarışa sebebiyet vereceğişeklinde yorumlanabilir.

Bütün bunlara ilaveten 2014 yılınınikinci yarısında yaşanacak Cumhurbaş-kanlığı süreci de yerel seçimlere bağlı ola-rak farklı öngörülere gebe bulunmaktadır.Eğer mevcut siyasi iktidar yerel seçimleribüyük oy farkıyla kazanırsa kendi aday-larının Cumhurbaşkanı seçilme ihtimaligüçlenecektir. Aksi takdirde ihtimal zayıf-layacak veya iki turlu bir seçim ya da tekturda muhalefet adayının seçilmesi gibiöngörüler değerlendirilmeye alınacaktır.Her iki halde de siyasi iktidar kendi ada-yının seçimi kazanabilmesi içim çaba sarfedecektir. Bu senaryoların içine Anayasadeğişikliği için halk oylamasına (referan-duma) gidilmesi seçeneği de muhakkakdôhil edilmelidir.

Hal böyle olunca seçim ekonomisiningöz ardı edilerek bütçe hazırlamaya yö-nelik bir yaklaşım üç dönemdir iktidardaolan bir siyasi parti tarafından ciddi risk-ler taşımaktadır.

Bedavacı seçmen sayısının oldukçayüksek olduğu ve bunların yerel seçimler-de daha aktif hareket ettiği düşünülürse,Türkiye 2014 yerel seçimlerinden sonragiderek artan bir bedavacı kitle ile birarada hareket etmeye çalışacaktır. Üste-lik seçim psikolojisine giren bu grubun se-çimlerde rasyonel bir yaklaşım sergilemeihtimali de giderek azalmaktadır.

2014 yılı bütçesinin uzun yıllardanberi devam ettirilen mali disiplinin bozul-masına neden olup olmayacağı kaygıylaizlenmektedir. Ancak, 2007 Merkezi Yö-netim Bütçe Kanunu'nun da benzer birsiyasi konjonktürde hazırlanmış olmasına

rağmen seçim bütçesi özellikleri taşıma-mış olması bu kaygıları bir ölçüde hafif-letmektedir. Yine de her türlü risk tahminedilerek bir bütçe hazırlanmasında faydabulunmaktadır.

2014 yılı dış etkilere daha açık geçe-cektir. Seçimler dolayısıyla dış ôlerne kısıt-lama koyma konusunda tereddüt edecekolan siyasi iktidar dışarıdan ithal krizierekarşı içerideki yapıyı koruma gücündentaviz verecektir. üzeilikle son dönemdealtın fiyatlarında yaşanan düşüşlerle bir-likte döviz fiyatlarında yaşanan yükselmeeğilimli hareketler de seçim konjonktü-ründeki Türkiye'nin iktisadi ve mali den-gelerini bozmaktadır. lthcl girdiye dayalıüretim ile birlikte artan fiyatlar genel sevi-yesi, 2014-2016 yılları için hedeflenentasarruf kapasitesinin artırılması sürecinikesintiye uğratacaktır.

Tüm bunlara ek olarak son dönemdeişsizlik ve özellikle genç işsizliği oranın-da yeniden artış başlamıştır. Bu artışabağlı olarak izlenmesi öngörülen somutpolitikaların neler olması gerektiği maliplanda yer almamaktadır. lşsizlikle müca-dele edebilmek hem kaynak hem de yeniiş alanlarını algılayabilme kapasitesi ihti-yaçlarını bir arada düşünmekle olur. Do-layısıyla yeni iş alanlarının açılması konu-sunda mali desteklere devam edilmelidir.Eğer bu süreçte devamlılık sağlanamazsaiktisadi büyüme de olumsuz etkilenecektir.

Ancak 2014 yılı bütçesi hakkında de-ğerlendirmelerde bulunan Maliye BakanıMehmet Şimşek'in yaptığı "Kamu Tasar-rufu" vurgusu ve 2014 yılının tasarruf yılıolarak ilan edilmesin özellikle siyasi ikti-darın kararlılığını göstermesi bakımındanönemli olduğu düşünülmektedir.

İşVEREN / Kasım - Aralık 2013

Geçmiş DönemTahminlerininDeğerlendirilmesi

Önümüzdeki yıl bütçesi Orta VadeliMali Plan bağlamında değerlendirilme-den önce bir önceki yıl uygulanan OrtaVadeli Mali Planda yapılan tahminlerin nederece karşılanmış olduğuna bakmaktafayda bulunmaktadır. Geçen yıl rakamla-

Tablo. - Türkiye'nin Seçilmiş Makroekonomik BüyüklüklerininTahmin ve Gerçekleşen Şeklinde Karşılaştırılması

2013 2014 2015Önceki Revize Önceki Revize Önceki Revize

Tahmin Edilmiş Tahmin Edilmiş Tahmin EdilmişHali Hali Hali

Büyüme hedefi (Türkiye,%) 4 3,6 5 4 5 5

Büyüme hedefi (Dünya, %) 3,6 2,9 4,1 3,6

işsizlik (Türkiye,%) 8,9 9,5 8,8 9,4 8,7 9,2

Cari işlemler Açığı (Türkiye, Milyar -60,7 -58,5 -63,6 -55,5 -64,7 -55,5dolar)Dış Ticaret Açığı (Türkiye, Milyar 95 98 99.9 95.5 104.1 98dolar)ihracat (Türkiye, Milyar Dolar) 251.5 153.5 262 166.5 282 184

Cari açıkıGSYH Oranı(Türkiye, %) 7,1 7,1 6,9 6,4 6,5 5,9

Kişi Başı Milli Gelir (Türkiye, Milyar 11.318 10.818 11.318 10.818 12.859 11.927dolar)işsizlik Oranı (%) 8,9 9,5 8,8 9,4 8,7 9,2

rına bakılacak olursa, Uluslar arası ParaFonu ve Dünya Bankası raporları ile dün-ya ekonomisinde genelolarak beklenendüzeltme nedeniyle yeni dönemde makrobüyüklüklerin aşağı yönlü revize edildiğigörülecektir. Özellikle dünya ekonomisin-de gelişmekte olan ülkelerin 2013 için ön-görülen %5,6 büyüme oranı yerine %4,5büyüme oranı beklentisi bunda oldukçaönemli olmuştur.

Kaynak: 2012 ve 2013 Orta Vadeli Mali Plan verileri kullanılarak hazırlanmıştır.

r-..,..'\...:;~.,...,

(.~,\o:ı.,..••<,)G·')··

••. '\) .•..')'V';Y<.

Ancak 2023 senesinde ilk on ekono-mi arasına girmeyi hedefleyen Türkiye'ninmevcut durumda yer aldığı sıradan üst sı-ralara çıkabilmesi ise üstündeyer alan ge-lişmiş ülkeleri geçebilmesine bağlıdır. Bunedenle dünya genelinde büyüme oranla-rının aşağı revize edilmesinin Türkiye'ninrakamlarını aşağı revize etmesine yol aç-masının 2023 vizyonu ile uyum sağlama-dığı ayrıca belirtilmelidir.

Orta Vadeli Mali Plan'ın temel amacıOnuncu Kalkınma Plan'ında yer alan he-deflere uygun olarak son dünya ekonomikkrizinin halen devam eden belirsizlikleri-nin etkilerini en aza indirmek olarak vur-gulanmaktadır. Bu açıdan yapısal bir dö-nüşümün gerekliliğinin farkında olunarakyurt için tasarrufların arttırılması, mevcutkaynakların üretken alanlara kaydırılma-sı, ekonominin verimlilik düzeyinin yük-seltilmesi, istihdamın arttırılması, enflas-yonun düşürülmesi ve kamu maliyesindemali disiplinin devam ettirilmesi gerekliliğiüzerinde durulmaktadır.

Yurt içi tasarrufların artırılması için bi-reysel emeklilik sistemine ayrı bir önemverilmektedir. Ancak tüm katılımcılarınteşvikten faydalanacağı bir yapı kurul-muş olmakla beraber kısa vadede etkisi-nin görülemeyecek olması bu konuda birolumsuzluk olarak gözükmektedir. Ayrıca

o iŞVEREN / Kasım - Aralık 2013

özel tasarrufların 2013 revize rakamlarıile 2016'ya kadar %30 oranında art-ması (%9,7'den % 12,7'ye) beklenmek-tedir. Ancak bu yıl tasarruf yılı olarakilan edilmesine rağmen kamu kesimininaynı dönemde tasarruflarının % 17 artışla%2,9'dan 2016'da %3,4'e çıkması bek-lenmektedir. Bu artışın iyimser bir beklentiolduğu zira önce 2014'te %2,4' e düşe-ceği, 2015'den sonra artacağı beklen-mektedir. 2014'te kamu tasarruflarınındüşeceğinin öngörülmesi seçim yılı olmasınedeniyle kaygıyla izlenmektedir.

Temel hedef olarak kamunun tasarrufiradesinin ortaya konmasındaki amacınburadan elde edilecek fonlar ile eğitimeve sağlığa daha fazla yatırım yapmakolduğunun vurgulanması olumlu bir yakla-şım olarak gözükmektedir.

Kamu tasarruflarının artırılması sonu-

cunda doğalolarak ortaya çıkabilecekolan kamu istihdamının azalması şeklindedüşünülebilir. Öncelikle buradan personelgiderlerinin azaltılması hedeflenmektedir.

Bu kapsamda emekli olan kamu çalışanla-rı yerine %50 personel alım imkônı sağla-

yan kontenjan uygulaması da 2014 MaliYılı Bütçe Kanunu ile kaldırılmaktadır. Böy-

lece kendi mevzuatları ile istisna kapsa-mında tutulan emniyet, Türk Silahlı Kuvvet-leri mensupları, öğretim üyeleri, hôkirnler

ve savcılar, doktor ve engelli personel ata-maları dışında kalan personel atamaları2014 senesinde bir önceki yıla göre 56

bin kişi azaltılarak 74 bine düşürülmüştür.Burada düşük büyüme oranlarının, işsiz-

liğin düşürülmesini engelleyeceği ve bir

miktar da olsa artıracağı görülmektedir.

iç tasarrufların artırılmasının önemsen-

mesinin nedeni ise cari açığın düşürülme-sinin temel hedef olarak belirlenmesidir.

Dünya genelinde büyümenin aşağı yönlürevize edilmesi sonucu ihracat rakamları-

nın çok ciddi oranda düşürüldüğü görül-mektedir. Ancak burada iç tasarruflarınarttırılmasının temel amaç olarak belirlen-mesi nedeniyle büyümenin nasıl sağlana-cağı önem kazanmaktadır. Büyümenin,

hedefler aşağı revize edilmiş olsa bile varolduğu bir ortamda, ihracat rakamları bu

derece beklentilerin altında kalırken cari

açığın nasıl düşürüleceği ise ayrıca merak

konusudur.

Cari açıktaki bu iyimser tablonun pet-rol fiyatlarının dünya ölçeğinde düşeceğibeklentisi nedeniyle gerçekleşebileceğidüşünülmektedir. Ancak özellikle Orta-doğu bölgesinde yaşanan ve Kafkasyabölgesinde yaşanması beklenen siyasikrizler nedeniyle bu beklentinin gerçekçiolmadığı düşünülmektedir. Yılsonu enflas-yonunun Türk parasının değer kaybı veenerji fiyatlarındaki artış nedeniyle bek-lentilerin üstünde %6,8 oranında çıkmasıbeklenmektedir. Ancak belirtildiği gibipetrol fiyatlarındaki düşüş ve enflasyonoranlarının azalacağı beklentisine daya-nan bir program ve bunun üstüne kurulanbir bütçe tasarısı yaşanması muhtemel birolumsuzluğa hazırlıksız yakalanılmasınaneden olabilecektir. Ayrıca dünya gene-linde daralması beklenen fon hacmi buriski daha da artırmaktadır.

KaynakçaKalktnma Bakanlığı. (2012). Orta Vadeli Prog-ram (2013-2015). Ankara: Kalkınma Bakanlığı.Kalkınma Bakanlığı. (2013). Orta Vadeli Prog-ram (2014-2016). Ankara: Kalkınma Bakanlığı.Maliye Bakanlığı. (Ekim 2013). 2014 Yılı BütçeSunuş Konuşması: http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/20 14-butce-sunum.pdf. Erişim: 12Kasım 2013.Özatay, F. (70 Ekim 2013). Yeni tahminler,Radikal Gazetesi.Özatay, F. (77 Ekim 2013). içi Boş AIgısındanKurtarmak Gerekiyor. Radikal Gazetesi.Sak, G. (7 1 Ekim 2013). Hem Yiyelim Hem DeZayıflayalım, Radikal Gazetesi.Sak, G. (25 Ekim 2013). Yoksa KaratayDiyeti'ne mi başlıyoruz? Radikal Gazetesi.Tepav. (2009). Mali izleme Raporu 2009Temmuz Ağustos Bütçe Sonuç/arı. Erişim: 12Kasım 2013.http://www.tepav.org.tr/upload/files/I 271 244 188r7504.Ma/Uzleme_Rapcrru_2009_Temmuz_Agustos_Butce_Sonuclari.pdfTürkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komis-yonu. (2013). Erişim: 8 Kasım 2013. http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/20 14_butce_tasari-si_ve_cetveller.pdf

iŞVEREN / Kasım - Aralık 2013