TÜRK- İSLAM MEDENİYETI AKADEMiK ARAŞTIRMALAR DERGiSi

Yılda iki kez yayımlanan uluslararası hak.emli bir dergidir.

Editor 1 Editor in Chief

Prof. Dr. MehmetAYDIN

Editör Yardımcıları 1 Associaties Editor

Doç. Dr. Dicle AYDIN

Yrd. Doç. Dr. Ahmet ARAS

Yıl 1 Years: 7 Sayı 1 Number: 14

2012-YAZ

KONYA

BOŞNAKLAR'IN BOSNA-HERSEK DEVLETi'Nİ KURMA MÜCADELESi VE ALIJA IZETBEGOVIC

Dr. Cemile HALILOVIC TEKiN*

Öz

Eski Yugoslavya Devleti'nin dağılmasından sonra, 1991 yılında Bosna­Hersek Devleti Alija Izetbegovıc önderliğinde kurulmuştur.Müslüman bir ailenın çocuğu olan Izetbegovıc, Osmanlı İmparatorluğu döneminde de önemli vazifelerde · bulunmuştur.Saray-Bosna' da henüz lise öğrencisiyken politikayla ilgileurneye başlayan Izetbegovıc, Müslüman Gençler Külübü'ne katılmışh.Bu süre. zarfında ise kendini İslami eğitim açışından geliştirmiştir.1946 ve 1983 yılları arasındaki politik faaliyetlerinden dolayı iki kez tutuklanan Izetbegovıc, dokuz yıl hapis cezası çekmiştir.Haisten çıkhktan sonra arkadaşlarıyla birlikte Demokratik Eylem Partisi'ni kurmuştur.Bu olayı takiben Bosna-Hersek Devleti bağımsızlığını ilan etti ve Izetbegovic Cumhurbaşkanı olarak seçildi.İki dönem cumhurbaşkanlığı yaphktan sonra, kendi isteği ile görevi bırakmışhr.Eylül,2003 yıl'ında Saray-Bosna'da vefat ehniştir.Aynı zaman'da bir çok önemli kitab'ın yazarı olan Izetbegovic'in önemli kitapları arasında 'İslam Deklarasyonu' ve 'Doğu ve BahArasında İslam'bulunmaktadır.

Anahtar kelimeler: Yugoslavya, Bosna-Hersek, Boşnak, Sırp, Hırvat

Bosnianf Struggle for Establish State of Bosnia- Herzegovina and Alija Izetbegovic

Abstract

After the collapse of the former Yugolavia, Bosnia-Herzegovina was founded in 1991 under the leadership of the Bosnian leader Alija Izetbegovic. Izetbegovic, child of Muslim family found valmible services during the Ottoman period. He became interested in politics when he was at the high school in Sarajevo.He joined the Mladi Muslimani (Young Muslims). In the meantime, he developed himself in Islamic education. Due to his political activities in the years 1946 and 1983, he was found guilty and he was sentenced to prison two times and stayed for ı:ı.lne years in prison. When he got out the prison he and his friends organized TI1e Party of Democratic Action (Stı-anka Demokratske Akcije, SDA). After this event, Bosnia-Herzegovina declared its independence and Izetbegovic was elected president. After the two -term presidency, he left the office his own accord. He passed away in September 2003, in Sarajevo. He was alsa the author of several books, most notably The Islamic Declaration and Islam between East and West.

Keywords: Yugoslavia, Bosnia-Herzegovina, Bosnian, Serbian, Croatian

• Konya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

174 Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN

1. Giriş

Bosna-Hersek bölgesinde ilk devlet XII. yüzyılda Bosna Krallığı adıyla kurulmuştur. Osmanlıların XIV. ve XV. yüzyıllarda sürdürdüğü fetihler sonucunda Krallık yıkılıruş; bundan itibaren XIX. yüzyıl ortalanna kadar Bosna toprakları Osmanlı idaresinde kalıruştır. 1878'den sonra Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun işgaline uğramış; I. Dünya Savaşı'ndan sonra Yugoslavya Krallığı; 1945'te de Tito önderliğinde Yugoslavya Federal Cumhuriyeti kurulmuş; bu dönem 1990'da Yugoslavya'nın dağılmasıyla sona erıniştir.

Yugoslavya'nın parçalanmasını müteakip Alija Izetbegovic önderliğinde Bosna-Hersek Devleti kurulmuştur. Başkanlığını yaphğı SDA/Deınokratik

Eylem Partisi genel başkanı olarak girdiği 1991' deki seçiınde cı.İınhurbaşkanı olınuştur.

Bosna-Hersek Cumhuriyeti kurulup kısa sürede birçok devlet tarafından tanınınca, Avrupa'nın ortasında bir İslam Devleti görmek istemeyen Sırplar, Boşnaklara 1992' de savaş açmış, çok sayıda Müslüman bu sırada katledilıniştir. Bosna savaşı, ABD ve AB ülkelerinin müdahaleleriyle 1995'te NATO aracılığıyla durdurulmuştur. 14 Aralık 1995'te Bosna; Sırp ve Hırvat liderlerinin koydukları iınzalarla Dayton Barış Antiaşması yürürlüğe girmiş; bu antlaşma ile bağımsız Bosna-Hersek Devleti resmen kurulmuştur.

Müslüman Boşnaklara öncülük yapan Alija IzetbegoviC'in biyografisi ile Bosna-Hersek Devleti'nin kurulması çalışınaları burada incelenecektir. Amaç, Boşnaklann kendi devletlerini kurmak için verdikleri mücadele ve bu konuda önderlik yapan Alija Izetbegovic'i değişik yönleri ile ortaya koyınaktır.

2. Alija'nın Ailesi, Doğum Yeri ve Tarihi

Alija Izetbegovic, oldukça zengin bir ailenin dördüncü çocuğu olarak Bosna-Hersek'in Bosanski Şaınas şehrinde 8 Ağustos 1925'te doğdu. Izetbegovic ailesi aslında Belgratlı idi. Bu nedenle XIX. yüzyılın ortasına kadar Belgrat'ta yaşadı. Geçen yüzyıl ortalannda yapılan anayasa düzenlernesinde Müslüman, Yahudi ve Romenierin Belgrat'ta yaşarnalarına yasak getirilince bu kentten ayrılınak zorunda kalıruş1 ve ailecek 1928' de Bosanski Şaınas kasabasına oradan da Saraybosna'ya göçınüştür.

Izetbegovic ailesi, çok eskiden beri Türklere yakın olınuş, değişik önemli görevlerde bulunmuştur. Nitekim dedesinin büyük dedesi, Belgrat'ta Osmanlı Ordusu'nda subay olarak görev yapmıştır. Zamanın Osmanlı Sultanı Abdülaziz Belgrat'ta Sırpların taşkınlıklanndan rahatsız olan Müslüman aileleri Şaınas bölgesine yerleştirerek burada Aziziye ismi ile yeni bir Müslüman kasabasının

ı Politicka Misao, Juni 1998, s. 20.

· ... ,

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 175

oluşturulmasını emretmiş; dedesi Alija I. Dünya Savaşı'nda Aziziye Valiliği yapmıştır1 .

Siyasi Hayatı

Alija Izetbegovic, ailesi ile birlikte 1927'de Saraybosna'ya geldiğinde iki yaşındaydı. Eski Yugoslavya döneminde Saraybosna'da eğitimine başlamış, Almanya'nın yardımıyla 1941'de kurulan Hırvat Devleti'nin işgali altında

bulunan Saraybosna'da 1943'te liseyi bitirmiştir.

Alija Izetbegovic, 1983'te tutuklanmasıyla birlikte yaşamının yeni bir evresi başlamıştı. Bu dönemin altı yılını hapiste, bir yılını dinlenerek ve sonraki yaklaşık 10 yılını Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı olarak geçirmiştir. Hapisle cumhurbaşkanlığını birbirinden ayıran yıl, görece bir huzur ve sükün yılıydı.

3. "Genç Müslümanlar Teşkilah"nın Kuruluşu, Yapısı ve Faaliyetleri

Alija İzetbegoviC'in de içinde bulunduğu küçük bir grup Bosna-Hersek Devleti'nin kurulmasına ilk adım olarak Genç Müslümanlar Teşkilatı'm, ll. Dünya Savaşı'ndan önce Müslümanların varlığını koruınak arnacı ile kurdu. Sadece Yugoslavya'da değil değişik Avrupa ülkelerinde yaşarnaya mecbur kalmış Boşnak, Arnavut ve çeşitli ırklara mensup Balkan Müslümanlarının katılımıyla kurulan bu teşkilatın öncüleri Boşnaklar olmuştur. Teşkilat kısa zamanda Avrupa'da örgütlenmesini tamamla&. Alija, o zamanlar 16 yaşındaydı. 1939'da bir sal&n sonucu Mehmed Spaho'nun öldürülmesi ile teşkilat büy&k darbe alarak başsız kalmış; arkasından Müslümanlara karşı bir yok etme hareketi başlatılmış, malları ellerinden alırup evleri ateşe verilmişti. Bir yandan, Hırvat ustaşaları, diğer yandan Sırp çetelerinin sal&nları karşısında Müslüman Boşnaklar her şeylerini bırakıp daha güvenli bölgelere çekilmek zorunda kalmıştır.

Boşnakların var olma mücadelesinde öncülük yapan Genç Müslümanlar Teşkilatı'nın kurulmasının tarihl sebepleri şöyle sıralanabilir: Osmanlı'nın

bölgeden çekildiği günden beri Balkan Müslümanları başsız kalınmış; toprakları da gasp edilmiştir. Saldınlar karşısında yaraların sarılması gerekiyordu. Müslüman Halkın geleceğe ümitle bakabilmesi için camndan, malından ve narnusundan emin olabileceği bir ortamın sağlanmasına ihtiyaç var&. Bunun için mutlaka bir İslami örgütün teşkil edilmesi gerekmekteydi. Çok geçmeden bazı idealist Boşnak gençler bir araya geldiler. Bunların arasında lise ikinci sınıftayken 1940'da teşkilata üye olan Alija Izetbegovic de var&. Belgrat

ı Bu vesileyle ilgi çekici bir tarihi hadise yaşannuştır. Haziran 1914'te Saraybosna ziyareti sırasında, Avusturya-Macaristan Arşidükü Ferdinand'a suikast düzenlenerek ve öldürülınesinin ardından Avusturya, Bosna-Hersek Başkomutanı'nın emriyle ülkedeki tüm Sırpların evinde arama yapılmış ve şüpheliler gözaltına almmıştır. Bu sırada arama yapmak üzere Aziziye'ye gelmişler; bıırada ikamet eden 40 Sırp tutuklarup, götürüllliken vali olarak dedesi Alija askerlere "Bu Sırplar suçsuz, bunlan götümıeı;in. Onlan tutuklarsanız, beni de tutuklayın" demişti. Aziziye'deki Avusturya askerlerinin başındaki komutan derlesinin bu ifadesi üzerine 40 Sırp'ı serbest bırakmıştır.

176 Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN

Üniversitesi'ne devam eden ve teşkilatın önde gelenlerinden Tarık Muftiç, Esad Karacozoviç, Nusret Başagiç ve Eınin Granov'la taruşlıı. Üyelerin büyük bir kısmı Saraybosna Lisesi öğrencileriydi. Beraber olduğu Eşref Çampara ve M uarnın er Sadoviç He bazı konulan tarlışarak fikirlerini geliştiriiniş tir.

Teşkilatta yaplıklan görev dağılımında demek üyeleri "Liseliler" ve "Üniversiteliler" olmak üzere iki gruba ayrılnuştır. Aralık 1940'ta yaplıklan bir toplanlıda ilk defa bir araya gelmişlerdi. Ocak ve Şubat aylarındaki toplantılarda Boşnak halkının içinde bulunduğu sıkıntılar ve çıkış yollan tarhşılınışh. İslam'ı daha iyi anlamak için din dersleri başlahlınışlı. Avrupalıların İslam'a bakışı ve Haçlı seferlerinin sebepleri ve Müslümanlara karşı başlatılan yok etme kampanyalannın sebepleri, bu derslerde en çok tartışılan konular olmuştur. O tarihte Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti'nde İslam ve Müslümanlar aleyhinde büyük bir karalama kampanyası başlatılmışh. "Müslümanım" diyenler suç işlemiş kabul ediliyorduı. Genç Müslümanlar, Müslüman Boşnak ve Arnavutlar aleyhindeki bu yoğun kampanyaya karşı kendi başlarına İslam'ı öğretmek ve hoşgörüsünü tarotabilmek için yazılar yazmaya çalışmışlardır.

4. Alija IzetbegoviC'in İslam Eğitimi Alması

Bosna-Hersek Müslümanlan için çok önemli olan Genç Müslümanlar Teşkilalı'nın Komünist Sırp yönetiıni.nin baskılan ve Sırp gizli servisinin takiplerine rağmen Boşnak gençler arasında yayılıp örgütlendiğille ilişkin ilginç hadiseler yaşanmıştır. Alija Izetbegovic Genç Müslümanlar Teşkilalı'nda fikri çalışmalarda yer almış; Müslümanların bilinçlendirilınesi için çaba harcamıştır.

Bu sırada, büyük bir hayranlık duyduğu Ali Muteveliç tarafından kaleme alınan İslam Işığında adlı eseri okumuş; onun bilinçlenmesinde bu eserin büyük etkisi olmuştu. Ayrıca Osman Nuri Haciç'in yazdığı Hz. Muhammed ve Kur'an da ona yön veren eserlerdendir. Yaklaşık 300 sahife olan bu kitap idealist bir üslup ile yazılmıştır. Bu ve benzeri İslami eserler o zamanlar Mostar şehrinde faaliyet gösteren "Kalaycı Kütüphanesi" tarafından bastırılmışh. Bunun Müslüman gençlerin bilinçlenmesinde çok büyük etkisi olmuş, teşkilat üyeleri bu eserlerden büyük ölçüde istifade etmişler; ilk aylardan başlayarak İslam'ı gerçek kaynaklarından öğrenmeye başlamışlardı. Müslüman gençlik içinde bu kültürel etkinlikler büyük bir kabul görmüş; teşkilatın üyelerinin sayısı büyük bir hızla arhnıştır.

5. Alija'nın "Genç llstaşalar Teşkilab"ndan Gördüğü Baskı

Bosna-Hersek'te yaşayan Hırvat gençler de Genç Ustaşalar Teşkilalı'nı 1941 yılı Mart ayının sonunda Yugoslavya Krallığı'nın parçalanmaya başladığı sırada kurdular. O zaman Saraybosna'da Genç Müslümanlar Teşkilalı'nın ilk genel

ı Drustvena Istrazivanja, Februar 2005, s. 32. ı Aym makale, s. 33.

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 177

kurulu toplandı. Teşkilat resmen ilan edilince Genel Kurula sadece 50 üye kabldı1. Çünkü herkes bu yapılanınada yer alırsam 11 damgalanınm" diye korkuyordu. Kurulun açılış konuşmasını yapan Tarik Muftiç derneğin ilk lideri olmuştur. Genel Kurul' dan 15 gün sonra II. Dünya savaşı patlak verdiğinden dolayı yönetim kurulu protokolü ile tüzük mahkemeye verilememiştir. Savaşla birlikte Bağımsız Hırvat Devleti'ni kuran Hırvat milliyetçileri iktidarı ele geçirmişlerdir. Hitler Almanyası'nın desteğinde olan Hırvat Hükümeti, Hitler'i örnek alarak örgütlenmeye başlarnışb.2.

Yukarıda kurulduğuna işaret edilen Genç Ustaşalar Teşkilatı'nın hedefi, tüm Hırvat ve Müslüman gençleri çatısı altında toplamak ve ilan edilen bağımsız Hırvat Devleti'nin ordusuna katınaktı. Bunun için kimseye sorulmadan tüm gençler kaydediliyor ve toplanblara zorla getiriliyorlardı. Alija Izetbegovic gibi çok sayıda Müslüman genç bu kamplarda verilen eğitimiere kablmak zorunda bırakıldı. Oluşturulan eğitim kamplarında ideolojik seminerler veriliyordu. Büyük Hırvatistan hayali taşıyan bu eğitim

seminerlerinde Müslüman Boşnakların aslen Hırvat oldukları ve Osmanlılar tarafından zorla Müslümanlaştırıldıkları ısrarla vurgulanıyordu. Ancak Müslüman gençler birbirlerini tanıdıkları için Hırvatların oluşturduğu gençlik kamplarında gizlice bir araya gelip İslami eğitim ve teşkilatıanma dersleri yapmışlardı. Böylece Genç Ustaşalar Teşkilatı'nda verilen seminerler hiçbir Müslüman gence tesir etınemiştir.

6. Hırvatların Genç Müslümanlar Teşkilalı'na Karşı Tavırları

Genç Müslümanlar Teşkilatı üyelerinin sayıları yapılan gizli çalışmalar sayesinde hızla çoğalmıştır. Elbette Hırvatlar onların bu çalışmalarını tespit etmişti. Ancak ll onlardan kaçıp, Sırplann safina geçerler'' korkusundan dolayı Genç Müslümanlar Teşkilatı'nın varlığını bilmiyorlarmış gibi davranmışlardır. Ayrıca onlarla bir ortak yönleri vardı; Genç Müslümanlar Teşkilatı da Genç Ustaşalar Teşkilatı gibi komünistlere karşıydılar. Saraybosna Üniversitesi ve liselerde Müslüman gençlik arasında örgütlenme çok geçmeden tamamlandı. Evlerde gizlice toplanblar düzenleniyordu. Bazı üyeler, teşkilata resmiyet kazandırmak için girişimlerde bulunmuş, ancak Hırvatlar müsaade etınemişlerdi. Bu durum karşısında bazı üyeler, imarnlar tarafından 1930'larda kurulan 11El-Hidayeh" teşkilatma katılarak resmiyet kazaıunasınm doğru olacağım sanınmuş1ard1. Bu teklife Alija ve bir grup arkadaşı karşı çıkmıştır3. Çünkü imarnlar tarafından kurulmuş olan bu teşkilat çok pasifti; kağıt üzerinde adı dışında ortada başka bir şey yoktu. Bazı üyeler bu teşkilata kabldıktan sonra Alija'nın uyarısının yerinde olduğunu anlayınca daha sonra oradan ayrılmışlardır.

ı Casopis za Suvreıneııu Povijest, Rujan 2005, s. 35. ı Dnıstveııa Istrazivaııja, Februar 2005, s. 32. 3 Preporod, 21 Februar 2005, s. 16.

178 Dr. Cemile HAIJLOVIC TEKİN

Genç Müslümanlar Teşkilalı üyeleri, başka alternatifler ararmşlar, bu çerçevede Boşnaklara yönelik olarak Müslümanlar tarafından kurulan bir yardım teşkilalı durumundaki "Merhamet" e katılmış; burada "Genç Müslümanlar Teşkilatı"m yeniden örgütlernek ve savaş sebebiyle mağduriyet içinde bulunan Müslüman ailelere sahip çıkmak için bazı çalışmalar

başlatmışlardırl.

7. Genç Müslümanlar Teşkilalı'nın II. Dünya Savaşı Sırasında Faşistlerle İşbirliği Yaplığına Dair Görüşler

Genç Müslümanlar Teşkilalı insanları gereği komünistlere olduğu kadar faşistlere de karşıydı. Bu nedenle ne Hrrvatların ne de Sırpların yaronda yer almıştır. Çünkü bu teşkilata göre ikisi de aynı idi. Ancak hem Sırplar hem de Hrrvatlar işgal ettikleri bölgelerdeki Müslümanları zorla askere alıp cepheye sürmüşlerdi. Yani hiçbir Müslüman kendi gönlü ile taraf olmarmştır. Hrrvatlar yeni bir devlet kurmuşlardı. Boşnaldar kimliklerini korumamn mücadelesine girmişler; savaşla ilgisi olmadığı halde en çok zarar görenler Müslümanlar olmuştur. Hrrvatlar ve Sırplar Boşnakları kendilerine çekebilmek için bazı belediyelerde görevler teklif etmişler; ancak hiçbir Genç Müslümanlar Teşkilalı üyesi bu görevleri kabullenmemiştir. Aynı zamanda hiçbir üye faşist

"ustaşalann" ordusuna kahlmamıştır. Bu durumda çoğunluğu asker kaçağı durumuna düşen Genç Müslümanlar Teşkilalı üyeleri, Hrrvatların Sırplara karşı yaplıkları katliamları sürekli kınamıştır. Onlar Hrrvat ve Sırpların sivil halka yönelik katliamlarını kınayan bir bildiriye teşkilalın imzasım bile koymuşlardır.

8. Alija'nın İlk Mahkiımiyeti

Büyük işlerin adarm olmak kolay değildir. Çile çekmeyi göze alması gerekir. Alija Izetbegovic de bir devlet kurucu olarak büyük çileler çekmiştir. 1946 ve 1983'deki tutuklanmaları sonucu hapiste dokuz senesi geçmiştir. Ayrıca, 1970'de kaleme aldığı ünlü "İslami Deklarasyon"un Tito rejimi üzerinde etkisi büyük olmuştur2.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yugoslavya'nın kurucusu Tito, Hrrvat "ustaşalannı" ve onlara katılan Müslümanları cezalandırmışlı. Burada bir ayınma gidilmesi gerekirken bu yapılmamıştır. Çünkü Hrrvatlar gönüllü, 1\1üslümanlar ise zorla orduya alınmışh. Genç Müslümanlar Teşkilalı üyelerinin davaları 1 Mart 1946'dan sonra başlamış; üyeler gruplar halinde ve sistemli şekilde yargılanmışlardır. Birinci grup 1946'da; ikinci, üçüncü grup 1947'de, dördüncü ve beşinci gruplar 1948'de, son grubun tutuklaması ise 1949'da yapılmıştır. Yargılama sırasında savcı; "Bunlara öyle ceza verelim ki bir daha böyle bir şeyi düşündükleri zaman damarlanndaki kanlan buz tutsun" diye haykırmıştır3. Tutuklanan Müslümanlar arasında bulunan Alija Izetbegovic, askeri

1 Drustvena Istrazivanja, Septembar 2005, s. ll. 2 Politicka Misao, Mart 2002, s. 13. 3 Preporod, 8 Juni 2006, s. 5 .

. . , .

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 179

mahkemede yargılandığında 21 yaşındaydı. Ceza aldıktan sonra üç yılını (1946 -1949) çok ağır ve büyük bir baskı allında hapiste geçirmiştir ..

İkinci tutuklanma 1983'te oldu. Çıkmasına çok kısa bir süre kalmışh. BM İnsan Hakları Komisyonu ve çeşitli ülkelerde faaliyet gösteren insani kuruluşlar Yugoslavya'daki cezaevlerinde süren insanlık dışı zulmü biliyorlardı. Her hafta heyetler gelip incelemeler yapıyorlardı. Yugoslav yönetimi bu kuruluşlara şirin görünebilmek için hapishanelerdeki şartları değiştirip odalara televizyon alınmasına ve dışarıdan gazete getirilmesine müsaade etmiştir. Bu sırada yeni bir değişim başlamış; bunun sonucu olarak televizyon haberlerinde hürriyet ve insan hakları programları yer almaya başlamışhr. Bah ve Doğu blokları arasında yani ABD ile Rusya ve Avrupa ülkeleri arasında ziyaretler sıklaşmışh.

Gorbaçov'un mesajları ve Perestroyka fikri ( 1980) Sovyetlerin hkandığını ve çıkış yolu aradığını gösteriyordu1. Komünist dünyasında, durdurulamayan hızlı inişin sonu nereye varacağı merak ediliyordu.

Komünist Blok'ta halk kıpırdanışiarı başladı. Genç Müslümanlar Teşkilah üyeleri ortaya çıkan bu değişimin Yugoslavya'yı nasıl etkileyeceğini tartışıyorlardı. Çünkü Yugoslavya Komünist Partisi Hırvat, Sırp, Makedon, Arnavut, Sloven ve Boşnak üyeleri birbirlerini eleştirmeye ve hatta suçlamaya başlamışlardı. Bir anda Yugoslavya'yı meydana getiren cumhuriyetlerde milliyetçilik akımları baş gösterince ülkenin geleceği tarhşılır olmuştu.

9. "1983'teki Tutuklanması"nda Mfedilmesi İçin Alija' dan Yalvarmasının istenmesi 4

Alija, 1983'te tutuklanıp yargılanmış ve ceza almışh. Alh ay sonra itirazda bulunarak cezasının hafifletilmesini istemişti. Fikir ·suçlusu olarak cezasının indirileceğine inanmışh. Cezası ancak 14 yıldan 12 yıla indirilmiştir. Bir kere daha dilekçe vererek cezasının hafifletilmesini talep ehnişti. Bu sefer cezası dokuz yıla indirilmişti. 1987'de halen sebebini anlayamadığı bir olay olmuştur. Zamamn "Af Komisyonu" Başkanı Zdravko Durişiç evine mektup göndererek iki kızını yanına çağrrmışh. Onlara "Bu dilekçeyi babanıza götürün, imzalasın, onu serbest bırakacağız" diyerek bir dilekçe örneği vermişti. Dilekçede "Yaptıklanm yanlıştı ve pişman oldum. Affimı istiyorum ve bundan sonra, normal hayata döneceğimi ve siyasetle asla uğraşmayacağımı garanti ederim" ifadesi vardı. Asla kabul ederneyeceği dilekçeye imza atması ondan istenmişti. Çünkü Yugoslav yöneticileri, onun gelecekte yeni bir örgütlenmeye girişeceğini biliyorlardı.

İmzalamayı reddetti. Kasım 1988'de dış ülkelerin baskısıyla alınmış bir karar2 ona ulaşhrılmışhr. Yugoslavya Parlamentosu onu affetmişti.

ı Aynı makale, s. 17. 2 Muslimanski Glas, 27 Septembar 1991, s. 8.

· ... ,

180 Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN

10. Stranka Demokratske Akcije/Demokratik Eylem Partisi'nin Kurulması

Alija Izetbegovic Komünizmin bir gün biteceğine inanıyordu. Mahkemede bile savunduğu bu fikrinin bir gün gerçek olacağını dünyada yaşanan siyasi ve ekonomik çalkantılardan anlarruşlı. Bu günler için hazırlıklara başlanması

gerektiğine inanarak daha hapishanede iken parti kurmayı kararlaşhrmıştır. Zaman onu haklı çıkarmışlı. Cezaevinde başlattığı parti kurma çalışmalarını çıklıktan sonra 1990' da arkadaşlarıyla fiiliyata koymuş; Stranka Demokratske Akcije / Demokratik Eylem Partisi'ni kurmuştur. Bu, Yugoslavya tarihinde en hızlı örgütlenen parti olmuştur.

Genç Müslümanlar Teşkilalı'nın üyesi olup ihtiyarlayarı oir grup insan hayalı pahasına yeniden ortaya çıkıp Demokratik Eylem Partisi'ni kurmuştu. Çünkü genç yaşlarında yemin etmişler: İslam ve Müslümanlar için çalışacakları hususunda söz vermişlerdi. Bunca cefaya rağmen yollarından ayrıimamışlar; mensubu bulunduklan halkın kimliğine sahip çıkıp, kurdukları partiyi iktidara taşımışİardır. Gerçekten, Genç Müslümanlar Teşkilalı ve onun devarnı Demokratik Eylem Partisi Yugoslavya Müslümanlannın uyaruşında tarihi rol oynamış; bunun sonunda bağımsız Bosna-Hersek Devleti kurulmuştur.

Boşnakların siyasi alanda yapılanmalan eski değildir. İki dünya savaşı arasında Bosna-Hersek Müslümanlannın yaşamına hakim olan fakat 1941' de Yugoslavya'nın düşüşüyle ortadan kalkan Yugoslavya Müslüman Örgütü Müslüman halkın önderi bir teşkilat idi. Başında, Mehmet Spaho bulunmaktaydı. Spaho, II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden kısa bir süre önce ölmüştü. Bazı iddialara göre de öldürülmüştü. Alija Izetbegovic, partiyi kurmaya karar verdiğinde, onu Yugoslavya Müslüman örgütü' den farklı tasarlamıştır. Hapisteki arkadaşlarına niyetlerinden bahsetmişti. Partinin Yugoslavya' daki Müslüman halkı bir araya getirmekte güçlük çekıneyeceğine ve onlara yapılacak açık bir davetin bunun için yeterli olacağına emindi. Yugoslavya Müslümanlan sanki yıllardır bunun için bekliyormuş gibiydi.

Siyasi bir parti kurmaya kara verince işe o dönemin en önde gelen Müslüman entelektüeli olan Muhamed Filipoviç1 ile başlanması gerektiğini düşünmüştür. Filipoviç "Bunun için henüz zamanın gelmemiş olduğunu" gerekçe göstererek Alija'yı nazikçe geri çevirmişti. Gerçekten de henüz zaman gelmemişti. Komünist Birliği hiınayesi allında gerçekleştirilenler hariç bütün siyasal etkinlikleri yasaklayan kanun hala yürürlükteydi. Diğer tüm siyasal faaliyetler, her an "devlete yönelik bir etkinlik" ya da en azından "sözel suç" olarak yorumlanabilir, bu da onlarca yıllık hapis cezasına neden olabilirdi.

1Andelko Milardovic, Requiem za Jugoslaviju: Knmentari i Dnevnici 1989- 1992, Institut za Migracije i Narodnosti Sveucilista u Zagrebu, Croation ınformation Centre, London, New York, Toronto, Sydney, Zagreb, 1992, s. 187.

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 181

11. Demokratik Eylem Partisi'nin Kamuoyunu Bilgilendirmesi

Yugoslavya' daki siyasi durum, Komünist sistemin genel krizinin etkisi albnda, özellikle Berlin Duvan'nın yıkılmasından sonra birdenbire değişmiştir. Rejimin zayıflaması ve ona eşlik eden genel siyasi çözülme hız kazanmıştır.

Demokratik Eylem Partisi'nin kurucusu olan 40 Yugoslav vatandaşı

Müslüman tarafından imzalanan ve daha çok "Kırklann Açıklaması" olarak bilinen basın açıklaması 27 Mart 1990' da yapılmıştır. Bu ilanın bir program biçiminde yazılmış olmasına rağmen, partinin resmi manifestosu olmadığı vurgulanmışh. Onun birincil amacı kamuoyunu bilgilendirmek olmuştu.

Okunan açıklama şöyleydi:

"Yugoslavya sadece ekonomik değil aynı zamanda politik ve ahlaki de olan toplumsal krizle karşı karşıyadır. Yugoslavya'yı bir halklar ve uluslar topluluğu olarak muhafaza etmek; özgürlük ve hukukun egemen olduğu modern bir devleti yaratmak için demokratik süreçlerin kesintisiz olarak sürdürüldüğü görünmektedir. Bu gelişmeleri desteklemek ve bu tür bir toplulukta, sadece onun bazı vatandaşlannın çıkarlannı değil aynı zamanda Müslüman topluluğuna mensup vatandaşlar olarak bizlerin sahip olduğu çıkarlan da gözetmek arzusunda olan, aşağıda imzası bulunan bizler, Demokratik Eylem Partisi'ni kurmak üzere bir inisiyatif başlatmaya kakar verdik. Bu amaçla siyasi etkinliklerimizin 16 ilkeden oluşan programını ilan ediyoruz."1 Bosna-Hersek'te Komünist sistem var olduğırndan beri bu düşünce okuluna mensup olmayan bir siyasi gücün kamuoyu önüne ilk çıkışı olduğırndan açıklama Komünizmi benimsemiş :ftalk arasında tepki yaratmıştır.

Yetkililerin, bunlan yapmaktan alıkoyup koymama konusunda tereddütlü olduklarını, daha sonra merkeze ulaşan haberlerden öğrenilmiştir. Açıklamayı imzalayan 40 kişinin tamamını tutuklamak üzere hazırlıkların yapıldığı

yönünde haberler yayılmıştır. Ancak bu sırada yetkililerin bunu yapabilecek kadar güçlü olmadığı aşikardı. Komünistler, belki de tarihte ilk kez rejim muhaliflerine karşı harekete geçmeye muktedir değillerdi. Bu nedenle hoşnutsuzluklarını kendilerine bağlı medyada dile getirmekten başka bir şey yapamamışlardır.

12. Demokratik Eylem Partisi Bayrağının Belirlenmesi

Demokratik Eylem Partisi'nin bayrağı konusu, partinin kurulmasından hemen sonra tarhşmaya açıldı. Üzerinde Endülüs Müslümanlannın bayrağı olduğırna işaret eden yazıların bulunduğu bir amblem eski bir fotoğraf albümünden alınmıştır2. Bosnalı Müslümanlar bunu tereddütsüz benimseyerek daha sonra çıkan savaş sırasında şehit düşen askerlerin tabutlarına örtmüşlerdir.

Müslüman Bosnalılar arasında partinin bayrağını isabetli bulanların

yanında uygun bulmayanlar da olmuştur. Adil Zulfikarpaşiç, bayraktan ve

1 Alija İzetbegovic, Izvori Velikosrpske Agresije, Zagreb, 1991. s. 54. ı Preporod, April2003, s. 17.

182 Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN

mitingiere katılaniann söylediği bazı şarkılardan dolayı rahatsızlığını dile getirdikten sonra Batı Bosna' da düzenlenen büyük bir mitingde, tezyin edilmiş harfleri ve kılıcı ile Suudi Arabistan'ın bayrağı olduğunu IzetbegoviC'e hatırlatarak tartışmaya yol açtı. Dekorun, siyasi bir miting için kesinlikle fazla dini boyut taşıdığı doğru sayılabilir. Ancak asıl sorun Zulfikarpaşiç'in etrafında toplanan grubun ideolojik ve siyasi açıdan IzetbegoviC'le bütünleşmemiş daha birinci günde ortaya çıkmış olmasıdır. Bu nedenle onların Demokratik Eylem Partisi'nin bayrağı ile ilgili söylemlerinin farklı olması gayet doğal kabul edilmelidir.

13. Bosna-Hersek Devleti'nin Kurulması

Bosna-Hersek, Eski Yugoslavya'yı oluşturan federal cumhuriyetler arasında etnik dokusu en karışık olan bölgedir. 1991 nüfus sayımına göre, toplam 4.760.000'luk nüfusun % 44'ünü Müslümanlar, % 31'ini Sırplar, % 17'sini Hırvatlar % 6'sını ise kendilerini "Yugoslav" olarak tanımlayanlar

oluşturmaktadır.

Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'nde Bosnalı Müslümanlar, Sırplar ve Hırvatlar kendi milliyetçi partilerini 1990' da kurmuşlar; aynı yılın sonunda yapılan çok partili seçimlerde, Müslümanların kurmuş olduğu Strarıka

Demokratske Akcije/Demokratik Eylem Partisi çoğunluğun oyunu almış, partinin başkanı Alija Izetbegovic cumhurbaşkanı seçilmiştir. Aslında bu seçim, bir bakıma Bosna-Hersek'in etnik dokusunu yansıtmış, ayların% 36'sını Müslümanlar, % 30'unu Sırplar, % 18'ini ise Hırvatlar almıştırı. Bu sonuç, bir bakıma Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki derin bölünmenin tablosu olarak da yorumlanabilir.

Üç milliyetçi partiden oluşan koalisyonla kurulan hükümet, bu partiler arasında program birliği olmamasından dolayı hiçbir ilerleme kaydedemediği gibi, parti üyeleri arasındaki rekabet, giderek devlet kurumlarına yansımaya başlamıştır. Bosna-Hersek Hükümeti'ni oluşturan milliyetçi partiler arasındaki fikir ayrılıkları, 1990'da Slovenya ve Hırvatistan'ın Yugoslavya Federasyonu'ndan ayrılmalanndan sonra daha belirgin hale gelmiştir. Bosna­Hersek Parlamentosu da 15 Ekim 1991'de bağımsızlık kararı almıştır. Bunun üzerine 29 Şubat - 1 Mart 1992' de yapılan referandum yapılmış; Boşnak ve Hırvatlann büyük çoğunluğu tarafından onaylanmıştır. 3 Mart 1992' de ise Bosna-Hersek Parlamentosu resmen bağımsızlık ilful etmiştir. Bosnalı Sırplar ise buna büyük tepki göstererek 7 Nisan 1992'de "Bosna Sırp Cumhuriyeti"ni kurduklarını duyurmuşlardır2. Bağımsız Bosna-Hersek Devleti, 6 Nisan 1992' de AB ve ABD tarafından tanınmıştır. BM' e yaptığı üyelik başvurusu ise 22 Mayıs

ı Branko Borkovic- Jastreb Mladi, Rusitelj Ustavnog Poretka, Zagreb 1995, s. 97. 2 Kasim I. Begic, Bosna i Hercegovina od Vanceove Misije do Daytonskog Sporazuma (1991-1996), Sarajevo 1997, s. 238.

· ... , .

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 183

1992'de kabul edilmiştir1• Dayton Banş Antlaşması2, ABD'nin arabuluculuğuyla Ohio eyaletinin Dayton kentinde 14 Aralık 1995'te Paris'.te Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Sırhistan devletlerinin cumhurbaşkanlan tarafından imzalanarak Avrupa'nın II. Dünya Savaşı'ndan bu yana gördüğü en kanlı savaşı resmen sona erdirmiştir.

14. Alija'nın Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı Seçilmesi

İlk Cumhurbaşkanlığı seçiminde (1991) bir milyondan fazla oy alan aday Pikret Abdiç'ti. Alija ise 870.000 oy aldı. Ancak Abdiç'in 1986-1987'deki Agrokomerc Şirketindeki yolsuzluk nedeniyle aldığı cezadan dolayı cumhurbaşkanı olamamışh. Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlığı'nın ilk yasama oturumunda, seçimden galip çıkan partiler arasında daha önce ulaşılmış olan mutabakat temelinde ikinci sırada fazla oy alan Alija Izetbegovic cumhurbaşkanı seçildi.

15. IzetbegoviC'in İkinci Defa Başkan Olması

Boşnak Halkı 200 bin şehidin ardından özgürlüklerine kavuştu. Dayton Barış Antiaşması'yla savaş resmen bitmiş oldu. Ancak Bosna-Hersek'te normal hayata dönüş kolay değildi. Y akılıp yıkılan ülkenin yeniden yapılandırılması birinci derecede önemliydi. Devleti kimin yöneteceği, seçimlerin nasıl

gerçekleştirileceği konusu her şeyin önünde geliyordu. Boşnak, Hırvat ve Sırplardan oluşan taraflar kadar Dayton' a imza koyan garantör ülkeler de, seçimin sonu'funU merak ediyorlardı. 14 Eylül 1996'da yapılan seçimde en çok oyu toplayan Alija ikinci defa cumhurbaşkanı seçildi3. Alija 1998'e kadar cumhurbaşkanlığı yaph. 13-14 Eylül 1998'deki devlet başkanlığı seçiminde Alija'nın şahsında Müslüman Boşnak halkı bu zaferi yenilemiş oldu. Özgür ve Demokrat Bosna-Hersek adı alhnda Demokratik Eylem Partisi, Bosna-Hersek İçin Partisi ve Liberal Parti'den oluşan üçlü koalisyon Alija'yı devlet başkanlığına aday gösterdi. Alija, Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlık Konseyi Başkanlığına; Sırp aday Jivko Radişiç ve Hırvat aday Ante Yelaviç, Alija'ya yardımcı olarak seçildiler.

ı Aynı eser, s. 245. 2 Hırvatistan Savaşı ve Bosna Savaşı'ın sona erdiren antlaşmadır. O zamanki Bosna-Hersek Devlet Başkanı Alija Izetbegoviç, Sırhistan Devlet Başkaru Slobodan Miloseviç ve Hırvatistan Devlet Başkanı Franjo Tudjman tarafından Kasım 1995'te ABD'nin Ohio eyaletindeki Dayton kenti yakınında uzlaşma sağlaruruş ve 14 Aralık 1995'te de antlaşma resmen imzalaruruştır. Bu antlaşmanm arkasından 1996'da bölgelere NATO güçleri gönderilmiştir. Bu antlaşma ile Bosna Hersek kantonlara bölünmüş ve ülkenin %49'unu Sırp Cumhuriyeti %51'ini Boşnak-Hırvat

Federasyonu'nun kontrol etmesi öngörülmüştür. Ayrıca, Doğu Slavoniya'yı Hırvatistan'ın kontrol etmesi öngörülmüştür. 3 Polineka Misao, Maj 2005, s. 19.

184 Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN

16. Alija'mn Demokratik Eylem Partisinin Genel Kurulu'ndaki Veda Konuşması

Alija'yı gençliğinden beri Müslümanlar ıçın verdiği mücadele, Yugoslavya'nın tarihe kanşmasının arkasından Boşnakların bağmısızlığı için verdiği savaş ve üzerine aldığı Bosna-Hersek Devleti Cumhurbaşkanlığı

yıpratmış ve sağlığını bozmuştu. Bu durumda görevinden ayrılıp sağlığına kavuşması gerekiyordu. 15. 10. 2000 tarihinde cumhurbaşkanlığından kendi isteğiyle ayrıldı. Demokratik Eylem Partisi'nin genel kurulunda bir veda konuşması yaptı. Bunu aşağıda vereceğiz:

"Bu günleri gösteren yüce Allah'a şükür ediyorum. Tarihimizi kqnımızla yazdık. Evlerimiz yakılıp yıkıldı. Düşmanlanmız mert değildi, alçakça katliamlar yaptılar. Yapılan katliamlan dünya şimdilerde ortaya çıkartılan toplu mezarlardan anlamaktadır. Bu gerçekleri haykırmıştık, duyan olmamıştı. Tüm acılara rağmen çok şükür ayaktayız. Yıkılan ev ve camilerimizi yeniden inşa ettik. Şehitlerimizi rahmetle anıyoruz. Onlarla inşallah cennette buluşacağız, on lan Allah' ın ve meleklerinin huzurunda şan lı

direnişlerinden dolayı kutlayacağız. Gelinen noktada her şey bitmiş değil, yeni başlıyoruz. Başiattığımız mücadelede eksiklikler olmasına rağmen bir yerlere geldik. Bundan sonra görev sizlerindir. İlerleyen yaşım ve sıhhatim nedeniyle aktif siyaseti bırakıyor, bir nefer olarak ömrümün kalan kısmını halkıma hizmet etmek isteyen siyasilere destekle yaşayacağım. Allah'a şükür ediyorum ki bugün elimdeki dalgaZanan bayrağı teslim edeceğim inanmış yüz binler var. Artık Bosna-Hersek hür ve bayrağımız kendi topraklanmızda dalgalanıyor. Selam sana ey halkım. İmanınıza, bayrağımza ve devletinize sımsıkı sanlın. "1

Alija IzetbegoviC'in Hastalığı ve Ölümü

Daha önce iki kez kalp krizi geçiren Izetbegovic, 10 Eylül 2003'te evinde kriz geçirmesi üzerine hastaneye kaldırıldı. Daha sonra iç kanama geçirdi. Eski Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Alija Izetbegovic, Saraybosna hastanesinde 19 Ekim 2003 günü 78 yaşında vefat etti. Kabri Saraybosna'da Kovaçi Mezarlığı'ndadır.

Alija Izetbegovic'in Yazdığı Eserler

IzetbegoviC'in 1970 yılında kaleme aldığı İslam Deklarasyonu, 40 sayfalık bir risale olmanın ötesinde, Boşnak kurtuluş savaşının alt yapısını teşkil etmiştir. İslam Deklarasyonu Yugoslavya'nın "Y"si bile geçmemekle beraber, bütün İslam Milleti'ni dolayısıyla Yugoslavya Müslümanlarını titreyip kendine dönemeye, aşağılık kompleksinden kurtulınaya, üzerindeki ölü toprağını atmaya, hurafelerden ve emperyalist manipülasyonlardan arınarak sahih İslam'da dirilmeye, İslam medeniyetinin muazzam birikimini kuşanınaya ve bu birikimi modem zamanlarda yeniden üretıneye çağıran ifadeler, asimilasyona müsait Müslüman nesiller yetiştirmek için on yıllardır akla karayı seçmiş olan Yugoslav

ı Ivo Banjac, Cijena Bosne, Cland, Izjave i Javni Nastupi, 1992-1993 Europa Danas, Zagreb 1994, s. 76.

· ... ,

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 185

rejimine doğrudan bir tehdit mahiyeti taşıyordu. Bunun da ötesinde, İslam Birliği'nin modern dünyadaki dirilişine hizmet edebilecek bir 11 enstrüman11 dı.

17. Doğu ve Balı Arasında İslam Adlı Kitabı

Alija, Doğu ve Batı Arasında İslam adlı kitap üzerinde 1980 yıllarında çalışmaya başladı. Aslında onu çok daha önce, 1946' da hapsedilmesinden hemen önce yazdığı söylenmektedir. El yazması olarak 20 yıldan fazla bir süre saklı kalmıştır. Tutuklandığında, kız kardeşi evinin çalı kahndaki kirişlerin allında onu saklamıştır. Daha sonra bu kitabına bazı yeni veriler ekleyip metni yeniden yazdıktan sonra Kanada' daki bir arkadaşına yollamıştır. Nihayet 1984'te 14 yıllık mahkfuniyetinden dolayı ikinci kez hapis cezası çekmekte iken Amerikalı bir yayıncı kitabını basmıştır.

Dünya Izetbegovic 'i asıl olarak siyasi bir lider olarak tanımıştır, ancak onun önemli bir yönü de büyük bir İslam mütefekkiri olmasıdır. Doğu ve Batı Arasında İslam adlı kitabında, İslam'ın neden insanlığın yegane kurtuluş yolu olduğunu çok güçlü bir biçimde anlatmıştır. Bu kitapta Izetbegovic insanı sadece maddi bir varlık olarak gören materyalist felsefeyi detaylı biçimde eleştirmişti.r.

Izetbegovic bu kitabıyla, bugünün düşünce dünyasında İslam'ın yerini değerlendirmeyi amaçlamışlı. Ona göre, lıpkı Müslüman §leminin coğrafi

pozisyonunun yeryüzünde Doğu ve Balı arasındaki mekanı kaplaması gibi, İslam da Doğu ve Balı düşüncesi arasında bir yerlerde bulunmaktadır. Kitap özet olarak iU şekilde açıklanabilir: Sadece üç dünya görüşü var ve daha fazlası olamaz; manevi, materyalist ve İslami. Her şey çift yarahlmıştır. İnsan ikili bir varlıktır: ruh ve bedendir. Beden ruhun 11 taşıyı cısı" ndan başka bir şey değildir. Taşıyıcı evrimleşmiş ki, bu onun bir tarihinin olduğu anlamına gelir. Fakat ruh evrimleşmemişti.r; o Tanrı'nın dokunuşuyla esinlenmişti.r. İnsanlığın birinci veçhesi bilirnin konusu iken ikincisi ise din, sanat ve etik konusudur. İnsan türü hakkında iki açıklamanın ve iki hakikatin bulunmasının nedeni budur. Balı Dünyası'nda bunlar, Darwin1 ve Michelangelo2 ile sembolize edilmiştir. Darwin ve Michelangelo'nun insan hakkında söyleyebileceği hiçbir şey yok ve tersi de

1 Charles Robert Darwin (12 Şubat 1809 - 19 Nisan 1882) İngiliz doğa bilimcid.ir. İnsan dahil tüm canlı türlerinin doğal seçilim yoluyla bir ya da birkaç ortak atadan eviTildiğini öne sürmüş ve bu teoriyi destekleyen pek çok kanıt sunmuştur. Darwin'in fikirleri üzerine inşa edilen modem evrim teorisi, bugün biyoloji biliminin temeli ve birleştirici öğesidir. Bk. A. Izetbegovic Endülüs Soykınmına Geçit Vermeyen Bilge Adam, Sarajevo, 1998. 2 (6 Mart 1475 - 18 Şubat 1564) Michelangelo Buonarroti. Caprese, İtalya doğumlu heykeltıraş, mimar, ressam ve şairdir. Avrupa sarıatırun en önemli ustalarından biridir. Eserlerinin çoğu Katalik Kilisesi'nin hizmetinde olmuştur. Bunlar arasmda en önemlileri; İncil'de adı geçen kahraman, Floransa'da bulunan ayrıca vücut oranlamalan oldukça iyi hesaplanmış, klasik tarzda David (Davut) heykeli (14 feet) ve Roma'daki başlıca Vati.kan Şapel'i, Sistine Şapeli'nin tavan süslemeleridir (1508-1514). Ayru zamanda şair de olan Michelangelo 1530-1540 yıllan arasmda yazmış olduğu ve günümüze kadar ulaşmış 300 şiiri vardır. Erken dönem şiirleri platonik aşk ve mantık çelişkileriyle dolu kanşık şiirlerden oluşur. Yine bu dönem şiirleri Luis de Gongora ve John Donne tarzmdadır. Sonraki dönem şiirleri daha çok Hıristiyanlık ile ilgili olup basit ve düz tarzda şiirlerdir. Bk. Preporod, Juni 1999, s. 35.

186 Dr. Cemile HAL/LOV/C TEKİN

doğrudur. Onların hakikatleri farklı, ama karşılıklı olarak birbirlerinin dışlayıcısı değildir.

Şahsen dinledim deyişlerini:

Bosna-Hersek Savaşı'nın en zor günlerinde, 1993 yılında Boşnaklann

Sırplarla savaşırken Hırvatlar da saldırmaya başladığında Alija Izetbegovic bir basın toplantısında tüm İslam a.J.emine seslenerek : " .. . düşmanlanmız burada, dostlanmız nerede"? demiştir.

Bir gazeteci Alija ile röportaj yaparken şunu sordu: "Sayın Başkanım, savaş çok kötü bir şeydir nasıl girdiniz bu savaşa?" Alija: "En önce bu savaş değil, bu korkunç bir katliamdır. Bir yetişkin insan çocuğu dövdüğü zaman o olaya dövüşrnek denilmez dövmek denilir çünkü dövüşrnek için her iki taraf aynı güce sahip olması gerekmektedir. Eski medeniyetlerde bile savaş ilan edilip hazırlıklar tamamlandıktan sonra meydana çıkılıyordu. Yalnız askerler savaşırdı. Demek ki teknoloji ilerledikçe insanlar uygarlaşacağına vahşileşiyor ... "

Başka bir gazetecinin sorusu üzerine: "Siz Boşnaklar asırlarca Sırplarla birlikte aynı toprakta yaşıyorsunuz, peki aranızda husumetin sebebi nedir?" O şu cümleyle :" Tepeleri örtebilmek için değil, her vahşi hayvanın izi belli olabilmek için kar yağar ... " cevabını verdi.

Eski Komünist Yugoslavyası'nda ömrünün büyük kısmını hapiste geçirdiği halde, o devletin lideri olan Tito'nun hakkında şahsi görüşü sorulduğunda şu cevabı verdi: "Kötü bir sistemin başında zavallı bir adamdı. Çünkü hep piyon olarak kullanıldı."

Savaş sırasında ağrr silah kullanan Sırplar Bosna-Hersek'in başkenti olan Saraybosna'yı yerle bir yok etmeye çalışırken Alija bir basın toplantısında halka seslenerek şunu söyledi:

"Bir şehir binalardan değil insanlardan oluşturulmaktadır. İnanın ki dağ başındakiler ne kadar yok edebiliyorlarsa biz o kadar inşa ederiz, yeter ki zafer bizim olsun"!

"Bizler insan olmaya ve insan kalmaya çalıştık ve başanlı olduk." 11 Hiç kimse intikam peşinde koşmamalı, sadece adaleti aramal ıdır. Çünkü intikam

sonu olmayan kötülüklerin de kapısını açar. Geçmişi unutmayın ama onunla da yaşamayın. 11

"Ben Avrupa'ya giderken kafamönümde eğik gitmiyorum. Çünkü çocuk, kadın ve ihtiyar öldürmedik. Çünkü hiçbir kutsal yere saldırmadık. Oysa onlar bunlann tamamını yaptılar. Hem de Batı'nın gözü önünde; Batı medeniyeti adına."

"Nefrete nefretle cevap vermeyin. Bosna için nefret çıkmaz sokaktır. Nefret sadece bizim ruhlanmızı zedelemiyor, Bosna'nın özünü de zedeliyor."

Sonuç olarak Alija Izetbegovic, bağımsız Bosna-Hersek Devleti'nin banisidir. Eski Yugoslavya' da bir avuç idealist Müslümanlar kurduğu Genç

· ... ,

Dr. Cemile HALILOVIC TEKİN 187

Müslümanlar Teşkilah, Komünist rejimin tüm dejenere etme çabalanna karşı koyarak Boşnak gençleri bilinçlendirmiş ve kimliklerini korumaları için var gücüyle çalışmıştır. Komünist Bloğun çökmesi sırasında, 1990' da öncülüğünde kurduğu Demokratik Eylem Partisiyle Bosna-Hersek Savaşı sırasında

Müslüman Boşnaklara öncülük yapmış, savaştan sonra yeni kurulan Bosna­Hersek Devleti'ne cumhurbaşkanı olmuştur.

18. Kaynaklar

Politicka Misao, Mart 2002, s. 13; Maj 2005, s. 19; Juni 1998, s. 20.

Casopis za Suvremenu Povijest, Rujan 2005, s. 35.

Drustvena Istrazivanja, Februar 2005, s. 32; Septembar 2005, s. 11.

Preporod, 21 Februar 2005, s. 16; 8 Juni 2006, s. 5.

Muslimanski Glas, 27 Septembar 1991, s. 8.

MİLARDOVİC, A., 1992, "Requiem za Jugoslaviju: Komentari i Dnevnici 1989-1992", Institut za Migracije i Narodnosti Sveucilista u Zagrebu, Croation Information Centre, London, New York, Toronto, Sydney, Zagreb, s. 187.

BANJAC, I., 1994, "Cijena Bosne, Clanci, Izjave i Javni Nastupi, 1992-1993 Europa Dan~", Zagreb, s. 76.

BORKOVİC, B., - JASTREB M., 1995, "Rusitelj Ustavnog Poretka", Zagreb, s.97.

BEGİC, K., I., 1997, "Bosna i Hercegovina od Vanceove Misije do Daytonskog

Sporazuma (1991-1996)", Sarajevo, s. 238.

İZETBEGOVİC, A., 1991, "Izvori Velikosrpske Agresije", Zagreb, s. 54.