TÜRK DÜNYASININ BİRLİYİ İDEYASI VƏ - Azərbaycan …ebooks.azlibnet.az/book/Ery14IBi.pdf ·...

A

TÜRK DÜNYASININ BİRLİYİ İDEYASI

VƏHEYDƏR ƏLİYEV

' Ç)(CC - ......' !

«K!m və tshsil»Bakı - 2011

Elm i redaktor:

Nizami Cəfərov

Layihə rəhbari:

Dəyanət Osmaniı

Tərtibçi redaktor: Əkbər Qoşalı

Redaktor: Şahyəddin Əliyev

Türk dünvasının birliyi ideyası və Heydər Əliyev (Araşdırma) Bakı, «Elm və təhsil», 2011.168 səh.

/ W Z ' itabda Azərbaycanın, ümumən Türk Dünyasınm böyük dövJət və siyasi xadimi Heydər Əliyevin həyat və

C J € / fəaliyyəti əsasında türk birliyi, türk mədəni birliyinin əsasları istiqamətində görülmüş işlərə nəzər salmaraq

araşdırma və ümumiləşdirmələr aparılmışdır.

HEYDƏR ƏLİYEV - AZƏRBAY CANIN ATATÜRKÜ

M ən bu gün, həqiqətən, qeyd etmək istəyirəm ki, bizim xalqlarımız əsrlər boyu bir-birinə yaxın dost olmuşlar. Biz bir kök dənik, biz birdilli xalqlarıq. Bizim milli

ənənələrimiz çoyaxındır, bir-birinə bənzərdir, oxşardır. Ona gö-rə də bunlar hamısı xalqlarımızı hələ biz müstəqil olmadı- ğımız vaxtda, ayrı-ayrı dövlətlərin əsarəti altında yaşadığımız vaxtda da bir-birimizdən ayırmayıb, bir-birimizə bağlayıb, bir- birimızlə da/ta sıx əlaqədə saxlayıb. İndi isə xalqlarımız öz müstəqilliyini əldə edəndən sonra, müstəqil dövlət kimi dün- yada tanınandan sonra biz tarixi ənənələr əsasında, həmin fu - damental əsaslar üzərində bundan sonra da irəliyə getməliyik, inkişaf etməliyik.

Heydər Əliyev

Müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin qurucusu, Azərbay- can xalqmın milli lideri Heydər Əliyevin siyasi-ideoloji fəaliy- yəti Azərbaycanla m əhdudlaşmayıb bütövlükdə türk dünyasmı (və ümumən dünyanı!) əhatə edir. Böyük tarixi şəxsiyyətin türk dünyası ilə bağlı gördüyü işlər, irəli sürdüyü ideyalar, söylədiyi m ülahizələr elm i-nəzəri mükəmmolliyi ilo yanaşı, praktik perspektivliliyi ilə də böyük tarixi əhəm iyyətə malikdir.

Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti Azərbaycanın nəinki tarixi coğrafiyasına, hətta onun beşdən birinə (Azərbay- canın Şimahna) nəzarət etmək, m üxtəlif etnosları bir cəmiyyət halmda bırləşdirmək, bütöv bir sosium formalaşdırmaq gücünə malik deyildi. O, daha çox milli dövlətçilik təfəkkürünün meta-

forik təzahürü idi. Azərbaycan SSR də, əslində, həmin metafo- ranın davamı sayıla bilər. Lakin məsələ burasındadır ki, XX əs- rin ortalarında ölkədə miili dövlətçilik təfəkkürünün çiçəklən- məsi üçün yenidən tarixi şərait yetişməyə başladı. Lakin sim- volik funksiya daşıyan dövlət rəhbərləri respublıkada həminprosesin lazımi intensivlikdə getməsinə, milli dövlətçilik təfək- kürü olan kadrlann formalaşdırılmasına diqqət yetirmədilər. j Heydər Əliyevin respublikada rəhbərliyə gəlməsi ilə Azərbay- can nəiııki sovet dövlətinin - mərkəzin verdiyi imkanlar daxi- i lində, hətta müəyyən maneələri dəf edərək müstəqil düşüncəyə meydan açdı. Ötən əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda ge- dən milli oyanış, siyasi-ideoloji dirçəliş prosesinin nəticələri özünü 80-ci illərin sonu 90-cı iilərin əw əllərindəki xalq hərə- katında göstərdi.

Heydər Əliyev xalqm enerjisinin, milli müstəqillik hissinin təzahüriinə çalışır, onu dünyamn ınkişaf etmiş xalqlannm səviyyəsinə çatdırmaq istəyirdi. Yə bütün bunları böyük bir cə- sarətlə, gördüyü işin düzgünlüyünə tarixi bir inamla edirdi. j Əgər müqayisə aparsaq, etiraf etməli olarıq ki, Azərbaycanm dövlət rəhbərləri içərisində Heydər Əliyev qədər böyük ıdarə- çilik təcrübəsinə (və istedadma!) malik ikinci bir şəxs olmamış- I dır. Onun imzasına 60-cı illərin sonu 70-ci illərin əvvəllərmdən ! Azərbaycamn hər yerində, iqtisadi, ictimai-siyasi, mənəvı-ideoloji həyatm, demək olar ki, bütün sahələrində rast gəlmək mümkündür. 70-80-ci illərin Azərbaycanmı ən müxtəlit' baxım- lardan "Heydər Əliyevin Azərbaycam" adlandırmaq üçün hər , cür əsas vardır.

Sovet dövləti dağıldıqdan sonra Azərbaycanda ən çox xa- tırlanan, müstəqil respublikamn dövlətçiliyini formalaşdırmağa dəvət edilən, istedadma istinad olunan şəxs Heydər Əliyev idi.

Xalq hərəkatmm, m üxtəlif xarakterli münaqişələrin təşkıli ilə hakimiyyətə gələn qüvvələrin dövlət idarəçiliyi sahəsində təcrübəsizliyi ortaya çıxanda isə Azərbaycanın məhz "Heydər Əliyevin Azərbaycanı" olduğu bütün aydmlığı ilə təzahür etdi. Bir sıra siyasi tarix mütəxəssisləri, publisistlər 1993-cü ilin

iyun "qiyam"ım Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində xü- susi hadisə kimi təqdim edirlər. Lakin bununla razılaşmaq çə- tindir. Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi 90-cı illərin ilk ayla- nndan artıq reallıq idi. Bir-birinin ardmca baş verən hadisələrin inersiyası, get-gedə güclənən xaos "ölkənin sahibi"ni tələb ediıdi. Heydər Əliyevin yaratdıqları xalqm gözləri qarşısmda dağıldıqca böyuk dövlət qurucusuna, ictimai harmoniya usta- sına meyl də güclənirdi. O, Azərbaycan xalqına yalmz bilava- sitə idarəedici, dövlət qurucusu kimi yox, Tarix kimi də lazım idi. 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əw əllərində xalqın fəhmi ənənəvi olaraq istinad edəcəyi, üzərində yüksələcəyi Tarixi də axtarıldı. Həmin Tarixin xronologiyası Azərbaycan Xalq Cüm- huriyyətindən başlasa da, cümhuriyyətin "praktika"dan deyil, "nəzəriyyə"dən ibarət olması ona əsaslanmağa imkan vermirdi.

1993-cü ilin ortalarmda Azərbaycan cəmiyyəti artıq de- mokratiyanı hərc-mərclikdən xilas etmək uğrunda mübarizə aparmaq üçün özündə qüdrət tapdı. Bu isə birinci növbədə onda təzahür etdi ki, xalq uzun illər ərzində yetirmiş olduğu tarixı lideıə inamım sonsuz bir enerji ilə ifadə etdi. Və həmin inam xırda "xalq qəhrəmanları"mn, heç bir tarixə söynkənməyən si- yasət fəallarımn "obraz"mı ictimai təfəkkürdən bütünlüklə silib atdı. Ona görə ki, bu "qəhrəman"lan, bir daha təkrar edirik ki, tarix yox, təsadüflər, mövcud ictimai-siyasi problem ortaya çıxarmışdı. Tarix onları inkar edirdi.

...Azərbaycam Heydər Əliyev xilas etdi. Onu bir dövlət kimi məhv olmaqdan Heydər Əliyev - qurtardı, -dedikdə bizim nəzəıimizdə, nə qədər qüdrətli olursa-olsun, təsadüfi bir xilaskar obrazı canlanmamahdır; Azərbaycanın qurtuluşu Heydər Əliyevin şəxsində təzahür edən böyük bir milli, ictimai-siyasi eneıjinin fəaliyyəti nəticəsində m ümkün ola bilərdi. Və belə də oldu... Heydər Əliyevin Azərbaycanm xilası üçün gördüyü işlə- rin miqyasmı müəyyənləşdirm ək yox, ancaq təsəvvür etmək mümkündür. Bu, epik bir m iqyasdır - bu fəaliyyət xalqın yalmz bu güniinii müəyyən etmir, onun gələcəyinə əhəmiyyətli təsir göstərir ki, bu mənada Azərbaycamn qurtuluşu bu günlə məh-

dudlaşmayan, gələcəyə getdikcə, tarixi məzmunu daha yaxşı dəyərləndiriləcək bir hadisədir.

Azərbaycanın qurtuluşunun yekunu, yaxud nəticəsi qurtu- luşun Azərbaycamdır. O Azərbaycan ki, m üxtəlif nəsillərdən olan azərbaycanlılar onu arzulamış, onun qurulması uğrunda mübarizə aparmışlar. Azərbaycan respublikası Milli M əclisinin 1993-cü il 15 iyun tarixli iclasmdakı çıxışında Heydər Əliyev həmin mübarizənin tarixi mahiyyətini ifadə edərək demişdir: "Azərbaycan Respublikasımn dövlət müstəqilliyi 1918-ci ildə yaranmış ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasımn ənənələ- ri əsasmda müasir tələblərlə, dünyada gedən proseslərlə bağlı olaraq təmin olunmalıdır. Bu sahədə m ən daim çalışacağam və heç kəsin şübhəsi olmasm ki, ömrümün bundan sonrakı hissəsi- ni harada olursa-olsun, yalnız və yalnız Azərbaycan Respub- likasmm müstəqil dövlət kimi inkişaf etməsinə həsr edə- cəyəm". Bu sözlərin deyilməsindən o qədər də böyük zaman keçmir, lakin dahi mütəfəkkir, dövlət qurucusu həqiqətən müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsaslannı yaratmış, onun demokratik inkişaf yolunu istiqamətləndirmişdir. Heydər Əliyevin zəkası öz nuru ilə yalmz bu gün deyil, sabah da m üs- təqil respublikanm gələcəyini işıqlandıracaq, ona müasir dün- yanm üzvi, tərkib hissəsi olmaq üçün hər cür stimul verəcəkdir. Çünki Heydər Əliyev müdrikliyi yalnız bir insamn fərdi qa- biliyyətinin nəticəsi deyil, bütövlükdə mənsub olduğumuz xalqm tarixi iradəsinin ifadəsidir. Həmin iradə idi ki, milli dəyərlərin böyük daşxyıcısma 1993-cü il 15 iyun tarixli (və tarixi!) iclasda aşağıdakılan dedirtmişdi: "... Azərbaycan Respublikası, bundan sonra onun başm a nə gəlirsə-gəlsin, müstəqilliyini itirməyəcək, yenidən heç bir dövlətin tərkibınə daxil olmayacaq, heç bir başqa dövlətin əsarəti altma düşməyəcəkdir". Bununla belə, Heydər Əliyev bildirdi ki, Azərbaycanm müstəqilliyini sadəcə elan etmək nə qədər sevindirici hal olsa da, xalqm milli "izzəti-nəfs"ini nə qədər oxşasa da, həlledici bir şey deyil. M üstəqillik uğrunda illər boyu, tədricən, həm tələsmədən, həm də gecikmədən mübarizə

!T

aparmaq, millətin daxilindəki "kimdənsə asılı olmaq" hissini, inersiyasını öldürmək lazımdır. Çünki xalq bəzən müstəqillik uğrunda "mübarizə" prosesində məhz müstəqilliyini itirir. Odur ki, qurtuluşun Azərbaycam taleyin ixtiyarına buraxılmış bir dövlət təsəvvürü deyil. Dünyamn böyük dövlət qurucusunun, dahi mütəfəkkirin düşünüb müəyyənləşdirdiyi "ritm" üzrə hərəkət edən, get-gedə möhkəmlənən elə bir sosial-siyasi real- lıqdır ki, bizim hər birimizin azərbaycanlı kimi vətəndaş xoşbəxtliyi ondan asılıdır. Və ona görə də biz çalışmalıyıq ki, Azərbaycan uzun illərdən, əsrlərdən sonra, ilk dəfə müstəqil- liyini aldıqdan sonra bütün dünyaya öz tarixi nailiyyətlərini, öz milli əııənələrini nümayiş etdirə bilsin.

Heydər Əliyev yaxşı bilirdi ki, "Azərbaycan on illərlə, yüz illərlə bu torpaqda yaşayan bütün insanelarm Vətəni olub, bundan sonra da Vətəni olmalıdır. Azərbaycan Respublikasmm ərazisində olan hər bir vətəndaş milliyyətindən, dinindən, siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq eyni hüquqa malik olmalıdır".

Bir illik hakimiyyəti dövründə milləti yiiz yerə bölənlər düşünmürdülər ki, müxtəlif etnoslann, etnik maraqlann önündə "reverans" edən dövlət uzun zaman yaşamaz. Və som-akı proseslər də göstərdi ki, etnik münasibətlər sahəsində 1991 -1992-ci illərdə, 1993-cü ilin birinci yansmda buraxılmış səhvlər özünü biruzə verir. Azərbaycan dövlətinin qurucusu bir neçə il məhz keçmiş səhvlərin düzəldilməsi ilə məşğul oldu. Qurtuluşun Azərbaycanı yalnız 1995- ci ildən sonra normal inkişaf yoluna düşməyə başladı ki, bunun da ilk ıəsmi ifadəsi Azərbaycan Respublikasımn Konstitusiyası oldu. Azərbaycan Prezidentinin bilavasitə rəhbərliyi ilə hazırlanmış Konstitusiya məhv olmaqdan xilas edilmiş, qurtulmuş Azərbay- canın "pasport"u idi.

Artıq on ildən çoxdur ki, müstəqil Azərbaycan Respublikası yaşayır, dünyanın üzvi tərkib hissəsi olmaq uğrunda mübarizə apanr. Bu mtibarizənin qalibiyyətini təmin edən əsas qüw ə isə heç şübhəsiz, Heydər Əliyevin şəxsiyyətində təzahür edən milli iradə, möhtəşəm xalq ruhudur ki, Azərbaycanı hər cür iqtisadi, sosial-

siyasi problemlərdən çıxararaq gələcəyə - əbədi müstəqilliyə apanr.

Dünyaya xalqlar, millətlər, insanlar arasmda nizam, harmoniya yaratmaq üçün gəldiklərinə həmişə ürəkdən inanan türklər dünyanı öz iradələrinə tabe etməyə çalışmaqdan daha çox, zamanm sosial-siyasi xarakterini müəyyənləşdirməyə, qlobal proseslərin arxasmca deyil, önündə getməyə cəhd etmişlər. Türkləri qaniçən, despot kim tanıtmaq istəyən erməni tarixçiləri indiyə qədər bir dənə də olsa əhəmiyyətli fakt, sübut göstərə bilməmiş, əvəzində isə ancaq böhtançı adını əwəlcədən özləri üçün təmin etmişlər... Türklər əsrlər, hətta min illər boyu dünyanm müxtəlif xalqlan ilə sülh şəraitində yaşamış, qurduqlan nəhəng imperiyalarda bütün millətlərə yer vermiş, dünyanm vaxtaşm pozulan harmoniyasını bərpa etmək üçün böyük ideologiyalar yaratmışlar. Onlar heç bir xalqm tarixi ilə müqayisəyə gəlməyən möhtəşəm tarixlərində dünya mədəniyyətinə heç bir xalqda müşahidə olunmayan bir sə- jviyyədə maraq göstəmıişlər. Yalnız bir faktı xatırlamaq kifayətdir ki, dünyanm əsas dinlərinin, demək olar ki, hamısı - buddizm, iudaizm, xristianlıq, İslam və s. müəyyən tarixi dövrlərdə türklər tərəfindən qəbul edilmişdir.

Və türklərin, tarixləri boyu dünyaya bu cür açıq olmalannm, I dünya ilə bu cür fəal (və təmənnasız) münasibətlərinin nəticəsidir ki, zaman-zaman dünya miqyaslı mütəfəkkirlər, sənətkarlar, ictimai-siyasi xadimlər, dövlət adamlan yetirə bilmişlər. Türk dünyasımn fəxri olan Heydər Əliyev zəmanəmizin yetirdiyi böyük türklərdən biri, bəlkə də, birincisidir...

Heydər Əliyev hər dövrü, hər mərhələsi məktəb olan, həqiqə- tən, qeyri-adi bir ömür yaşamış, yalnız mənsub olduğu Azərbaycan xalqınm, türk xalqlannm deyil, ümumən dünya xalqlannm j təsəwüründə özünün mükəmməl obrazım, aydm cizgiləri ilə seçilən möhtəşəm portretini yaratmışdır. j

...Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nm birinci katibi seçilməsindən bir neçə il sonra Azərbaycamn iqtisadi, ictimai- siyasi, mədəni tarixində, həqiqətən, yeni bir dövr başlandı. Bakı hələ Moskva deyildi, sovet hakimiyyəti Bakıya, deyək ki.

Tbilisidən, yaxud Yerevandan çox əlıəmiyyət verirdi. 1926-cı ildə Bakıda Türkoloji qurultay keçirilmişdi, burada Şərq xalqlarmm məclisləri, yığıncaqlan olmuşdu, buradan Şərq dünyasma tarixi yollaruzamrdı... Bakı Şərqinqapısı idi.

Heydər Əliyevin Bakıda gözlənilməyən bir sərbəstliklə respublikanı idarə etməyə başlaması nəinki Moskvada, heç Bakınm özündə də rahat qarşılanmadı. Niyə? Ona görə ki, yeni dövlət başçısı gözlənilməyən bir halda neçə illərin sükunətini hərəkətə gətirdi, milləti oyatdı, türk düşüncəsini silkələdi, pozulmaqda olan ictimai əxlaqı dindirdi... Bu isə özünə möhkəm yer eləmiş, gedəni söyüb, gələni öyməklə neytrallaşdıran, müxtəlif millətlərdən ibarət məmurlan təmin etmirdi; şantaja, böhtana əl atdılar, lakin bu türk o biri türklərdən deyildi...

Moskvaya gəldikdə isə... Böyük bir işə başladığını yaxşı bilən Heydər Əliyev, əw əla, L.İ.Brejnevin şəxsində özünə möhkəm dayaq tapmışdı, ikinci tərəfdən, iqtisadiyyatı dirçəldən, "kommu- nizmin maddi bazası"m hazırlayan bir respublika rəhbərinə açıq şə- kildə qarşı çıxmaq üçün heç bir ciddi əsas yox idi...

Türk hökmdarlannm böyük ənənələrini davam etdirən Azər- baycan rəhbəri respublikanı nəhəng tikinti meydanma çevirdi: Bakı şəhəri görünməmiş bir sürətlə abadlaşdınldı, Naxçıvanda, Gəncədə, Sumqayıtda, respublikamn rayon mərkəzlərində mədəniyyət evləri, məktəblər, inzibati binalar, yaşayış evləri tikildi, kanallar çəkildi, su anbarlan yaradıldı və s. Heydər Əliyev bu vaxta qədər ittifaq miqyasmda, demək olar ki, adı çəkilməyən respublikam SSRİ-nin ən qabaqcıl müsəlman-türk respublikasma çevirdi; on ildən artıq müddətdə Heydər Əliyevin Azərbaycanm iqtisadi, mədəni, mənəvi yiiksəlişi üçiin gördiiyü işləri o zaman SSRİ respublikalanndan heç birinin rəhbəri görməmişdi... Heç digər görkəmli türklər D.Ə.Ku- nayevlə Ş.R.Rəşidov da görə bilməmişdilər... Halbuki onlara nisbə- tən cavan Heydər Əliyev artıq müəyyən taktiki məqsədlərlə Mosk- vanın gözlərini qamaşdırmaqla kifayətlənmir, mənsub olduğu mil- lət tiçün çox böyük işlər görməyə, strateji planlannı həyata keçir- məyə çalışırdı.

Həmin planlardan biri, bəlkə də, birincisi xalqın özünü özünə tamtdıımaq, onun normal etnokulturoloji həyatım bərpa etmək idi...

Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin ən müxtəlif problemlə- rinin öyrənilməsinə, milli tarixi təfəkkürün oyadılmasma xüsusi əhəmiyyət verdi, ixtisasca tarixçi olan (o, Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdir) Heydər Əliyev üçün tarix yalnız "üzü keçmişə siyasət" deyildi, həm də və bəlkə də, daha çox millətin öz həqiqi keçmişini dərindən öyrənib gələcəyə hazırlıqlı getməsi üçün bir məktəb, ilham mənbəyi idi. Azərbaycan xalqının mənşəyi, formalaşması, Azərbaycan millətinin təşəkkülü kimi mühüm tarixşünaslıq problemləri məhz 70-ci illərdə bütün elmi-ideoloji kəskinliyi ilə qoyuldu, müşavirələr, müzakirələr keçirildi. Və bu gərgin axtanşlar heç bir elmi adı, alimlik dərəcəsi olmayan Heydər Əliyevin bilavasitə, yaxud dolayısı ilə rəhbərliyi altında gedir, vaxtaşm ona məlumatlar verilirdi.

...Onun üçün tarix sosial-siyasi tarixlə məhdudlaşmırdı, Hey- dər Əliyev milli dil, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. tarixinin problem- ləri ilə də maraqlamr, mütəxəssisləri səfərbər edirdi.

Azərbaycan ədəbiyyatmın, mədəniyyətinin yalnız tarixi ilə deyil, bugünü ilə də sonsuz eneıji ilə məşğul olan, Azərbaycan yazı- çılan, məndəniyyət, incəsənət xadimləri ilə ardıcıl görüşən, onlann qurultaylannda fəal iştirak edən respublika rəhbəri miliətın yaradıcı qüwələrini əwəlki illərin ətalətindən çıxardı, onlarla görkəmli ya- zıçı, incəsənət, mədəniyyət, elm xadiminin sədası məhz respublika rəhbərinin nüfiızu sayəsində qısa bir zamanda SSRİ-nin mərkəzin- dən gəlməyə başladı... Yəni Azərbaycan Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi illərdə təkcə nefti, pambığı, üzürnü ilə deyil, mənəvi-intellektual sərvətləri ilə də ittifaq mıqyasında məş- hurlaşmışdı...

Respublikanın müxtəlif rayonlannda dünya mədənıyyətindən, demək olar ki, təcrid edilmiş şəkildə yaşayan, lakin zəhmətkeş, istedadh xalqm Azərbaycanın mərkəzi ilə əlaqələrinin genişlənməsində də Heydər Əliyevin bugünə qədər dərindən araşdınlmamış (lakin araşdmlmaya ehtiyacı olaıı!) mühüm xidmətləri olmuşdur, məhz bu görkəmli şəxsiyyətin, böyük dövlət

xadiminin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Bakı "beynəlmiləl" şəhərdən milli şəhərə çevrilirdi... Yeganə ümumittifaq türkologiya jumalı da 1970-ci ildən məhz Bakıda çıxmağa başladı.

Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə yalmz Azərbaycan ictimaiyyəti deyil, ümumən sovet ictimaiyyəti gördü ki, Heydər Əliyev təkcə qorxmaz, cəsarətli, möhkəm iradəli bir rəhbər yox, həm də müdrik, eıısiklopedik məlumata, güclii məntiqə malik, cəmıyyəti dərindən bilən, onu bu və ya digər məqsəd uğrunda hərəkətə səfərbər etməyi bacaran təşkilatçı dövlət xadimi, yüksək səviyyəli ideoloqdur... Belə şəxsiyyətlər L.İ.Brejnev dövründə istər Moskvada, istərsə də respublikalann rəhbərliyində çox deyildi, ölkə "rahat" yaşamağa meylli idi, tarixi problemlər, necə deyərlər, dondunılmuş, "yeni fikrin", "yeni mövqe"yin, siyasi-ideoloji axtanşlann qaptsı bağlanmışdı... Yaşı ötmüş, lakin təbiətən xe- >irxah olan, Azərbaycana (Heydər Əliyevə!) xüsusi münasibət bəsləyən L.İ.Brejnev ayaqlan dolaşa-dolaşa dünyamn müxtəlif ölkələrini gəzir, səmimi-qəlbdən sülh istəyirdi... Lakin Moskva Əfqanıstana qoşun yeritdi və uğursuz müharibəyə başladı... L.İ.Brejnev erası başa çatır, son dövrünü yaşayan sovet dövlətinin rohbərliyində tənəzzüldən çıxış yollan axtanlırdı. Vəziyyətin miirəkkəbliyı çoxlu suallar doğurur, axtanşlara sövq edir, müxtəlif ideyalar, mülahizələr meydana çıxırdı. Və təbii ki, müxtəlif xarakterli qüwələri həm daxildə, həm də xaricdə fəaliyyətə, aktiv horekətə sövq edirdi.

...80-ci illərdə sovet dövlətinin rəhbərliyində ardıcıl dnyişikliklər getdi. Baş katiblər biri digərini əvəz edir, Siyasi Büronun təıkibi dəyişirdi. Heydər Əliyev belə bir mürəkkəb dövrdə Moskvaya çağınldı, Siyasi Büronun üzvü, Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini oldu. Bu, sovet dövləti yaranandan bəri türk- müsəlman dövlət xadiminin gəlib çıxdığı ən böyük vəzifə idi... Ta- nxi bır qədər də geniş miqyaslı götürsək, ən geci XVII əsrdən bəri tiirk-slavyan-sovet dövlətinin rəhbərliyində ən yüksək vəzifə əldə etnıiş ttirk, mtisəlman idi...

80-ci illərin ortalannda artıq Heydər Əliyev sovet dövləti rəlı- bərliyində yalnız Azərbaycan xalqınm yox, ümumən türk-nıü-

səlman xalqlannm lideri idi, türk dünyasımn həm strateji, lıəm də taktiki problemlərini həll etmək yalnız onun üzərinə düşürdü. Və ı

.... Heydər Əliyev Azərbaycana ölkənin ümumən məhv olmaq təhlükəsi altmda olduğu zaman gəldi. Və Azərbaycanı nəinki xilas etdi, onu həm də türk dünyasımn qabaqcıl məmləkətlərindən birinə çevirdi. Bu gün Azərbaycan haqqmda damşmaq türk dünyası barə- sində, Heydər Əliyev haqqmda damşmaq isə türk bö yüklərindənbiri barəsində bəhs etmək deməkdir. Müstəqillik əldə etmiş heç bir i !(digər) türk dövlətinin başçısı bu səviyyəyə ümumən türk dünyası- mn lideri olmaq səviyyəsinə gəlib çatmamışdır...

Zəngin dövlət idarəçiliyi təcrübəsi (və potensialı) olan Azər- baycan Prezidenti türk dünyasımn birliyi üçün nə qədər böyük işlər görmüşdürsə, ondan da böyük işlər görmək gücünə, imkanlanna malikdir. Burada söhbət gözəl nəzəri fikirlər söyləməkdən, "Çinə türk bayrağı sancmaq"dan getmir, konkret, perspektivli işlərdən gedir. Azərbaycan rəhbərliyinə yenidən gəldikdən, siyasi hakimiyyət əldə edildikdən sonra Heydər Əliyevin fəaliyyətindo bir sıra sahələr aydm cizgiləri ilə seçilir:

-Azərbaycanın iqtisadi, siyasi, ictimai problemlərinin həllındə türk dünyasınm imkanlarından istifadə etmək;

-türk dünyasının qüwələrini birləşdirmək, hər hansı türk dövlətinin (xüsusilə beynəlxalq) problemlərinin həllinclə türk dünyasının birgə hərəkətini təmin etmək;

-türk dünyasınm beynəlxalq nüfuzunun daha da gücləndiril- məsinə çalışmaq, bunun üçün hər bir müstəqil türk dövlətinin imkanlarından yararlanmaq və s.

...Heydər Əliyevin türk dünyasımn problemləri ilə daha ardıcıl məşğul olduğu mərhələ 1993-cü ildən, müstəqil Azərbaycan Respublikasınm Prezidenti seçiləndən sonra başlayır. İstanbulda İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatmm 2-ci görüşünün iştirakçılarma 5 iyul 1993-cü il tarixli müraciətində Heydər Əliyev demişdi: "İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı ölkələrinin - Türkiyənin, İranın, Pakistanm, Əfqanıstanm, Qazaxıstanm, Özbəkistanın, Türkmənis- tanm, Qırğızıstanm, Tacikistamn, Azərbaycamn istifadə edilməmiş

Heydər Əliyev döyüşürdü.

zəngin təbii sərvətləri, material ehtiyatlan vardır. Onlardan birgə jstifadə olunması əsl müsəlman intibahına çevriləcək, bütün bəşəriyyətin inkişafina töhfə verəcəkdir"... Bu müraciətdə türklük düşüncəsinin ən azı üç tarixi əlaməti əks olunur:

1) ayn-ayrı türk dövlətlərinin müstəqilliyinirı müdafiə olunmcısı;

2) türk (və ümumən müsəlman) dünyasınm birliyinə çalışılması;

3) həmin birliyin dünyada harmoniya yaradılmasına xidmət etmsi ideyasının müdafiəsi.

...Heydər Əliyev türk birliyinin möhkəmlənib inkişaf etməsində Türkiyənin rolunu həmişə yüksək qiymətləndirmiş, Tüıkiyə Ctimhuriyyətinin yaradıcısı Mustafa Kamal Atatürkün tarixi fəaliyyətini dönə-dönə dəyərləndirmiş, onu "iyirminci əsrin bəşəriyyətə verdiyi böyük dühalardan" saymışdır.

Azərbaycan Respublikasmm yaradıcısı Heydər Əliyevin Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi Atatürk barədəki mülahizələri yalnız bir ictimai- siyasi xadim, milli döviət qurucusunun tarixə qovuşmuş digər bir ictimai- siyasi xadim, milli dövlət qurucusu barədəki düşüncələrini öyrənmək baxımmdan deyil, həm də (və bəlkə də, daha çox) milli dövlət quruculuğunun ümumi təcrübəsini, ınetodologiyasmm əsaslannı müəyyənləşdinnək baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Müasir Azərbaycan dövlətinin qıuııcusuuun "Türkiyə Cümhuriyyəti Atatürkün yalnız fəaliyyəti nəticəsində deyil, həm də qəhrəmanhğı nəticəsində yaranmışdır" sözlən eyni zamanda, zəmanəmizin Atatürkü Heydər Əliyevin tarixi xidmətini də ifadə edir. Və təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Prezidenti böyük Atatürkün irsini öyrənmək, ideyalannı təbliğ etmək üçün xüsusi bir mərkəz-Atatürk Mərkəzi yaratmışdır ki, qısa bir müddətdə həmin Mərkəz xeyli işlər görmüşdür.

Atatürkün yaratdığı Türkiyə haqqmda müxtəlif vaxtlarda deyilmiş aşağıdakı sözlərin hamısı Heydər Əliyevə məxsusdur: "Türkiyə hazırda dünyamn siyasi durumunda niifuzlu təsir qüwəsinə malik, ümumbəşəri dəyərləri qorumaq əzmində olan, iqtisadi və mədənı səviyyəsi etibarilə inkişaf etmiş qüdrətli

dövlətlərdən birinə çevrilmişdir...", "Azərbaycanlılann qəlbində Türkiyənin xüsusi yeri var...". "Türkiyə Azərbaycan üçün qardaş, dost ölkədir". "Türkiyə ilə Azərbaycan arasmdakı əlaqələrin qədim və zəngin tarixi var". "İndi Azərbaycan Respublikası bir müstəqil dövlət kimi Türkiyə Cümhuriyyəti ilə bütün sahələrdə əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə çalışır...". "Mən bu gün bir daha Türkiyə torpağma ayaq basmağıma, Türkiyə torpağmda olmağıma görə özümü çox xoşbəxt hesab edirəm...". "Yeni doğulmuş müstəqil Azərbaycan dövləti Türkiyənin köməyini, yardımını, qayğısını daim hiss edir". "Hələ gənc yaşlanmda kitablardan, qəzetlərdən Türkiyə haqqmda, türk xalqı haqqmda oxuyarkən Türkiyəyə həmişə həsrətlə baxır, ona böyük maraq göstərir, Böyük Millət Məclisinin işi barədə, onun qəbul etdiyi qərarlar barədə məlumatlan həvəslə, diqqətlə oxuyurdum". "... Bizim tariximiz bir, dilimiz bir, dinimiz birdir". "... Türkiyə ilə Azərbaycan arasmda indiyədək yaranmış əlaqələr yeni mərhələyə keçır". "...Xalqlanmız bir kökdəndir... Hətta son dövrdə ayn düşməyimiz də bu birliyimizi əlimizdən almamışdır. İndi biz bu birliyi davam etdirmək üçün bütün imkanlara malikik...". "Biz bir millət, iki dövlətik...". "Burada, bu salonda kimin türkiyəli, kimin azərbaycanlı olduğunu ayırmaq mümkün deyildir...'1. "Azərbaycanla Türkiyə arasmdakı sədlər, sərhədlər, qadağalar, yasaqlar götürülmüşdür"... və s.

Heydər Əliyev 1994-cü ilin fevralında Türkiyə Cüm- huriyyətinin Prezidenti Süleyman Dəmirəlin dəvəti ilə Türkiyədə rəsmi səfərdə olarkən müxtəlif görüşlər keçirmiş, bu ölkə barəsində on illərlə ürəyində, beynində daşıdığı fikirlərinin əksəriyyətini ilk dəfə söyləmişdir...

90-cı illərin əwəllərində hələ Naxçıvanda olarkən Heydər Əliyev Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəllə, Türkiyənin böyük ictimai-siyasi və dövlət xadimləri ilə tez-tez görüşmüş, sıx əlaqələr saxlamışdır... Müşahidələr göstərir ki, Süleyman Dəmirəl Azər- baycan Prezidentinin ən çox qiymətləndirdiyi, hətta özünə qardaş hesab etdiyi türk dövlət başçılanndan, dünya ictimai-siyası xadimlərindən biri (və bəlkə də, birincisi)dir. Heydər Əliyevin Süleyman Dəmirələ müraciətən dediyi aşağıdakı sözlər bunu bir

daha sübut edir: "Türkiyə Cümhuriyyətinin beynəlxalq aləmdə xarici siyasətini aparmaqda, onu beynəlxalq təşkilatlarda təmsil etməkdə, Türkiyə Cümhuriyyətinin ilbəil Dünya birliyində layiqli yer tutmasında sizin böyük xidmətləriniz var və buna görə də siz təkcə Türkiyədə yox, yalnız türk dünyasmda yox, bütün dünyada məşhur bir siyasi-ictimai xadimsiniz, dövlət xadimisiniz".

Heydər Əliyev daha sonra demişdir: "Azərbaycan xalqmm sizə xüsusi hönnət və məhəbbəti vardır. Çünki xalqımız sizi çox yaxşı tamyır, siyasi fəaliyyətinizi, dövlət fəaliyyətinizi həmişə izləyir. Təsadiifı deyil ki, hələ "soyuq nıüharibə" vaxtı, Sovetlər İttitaqı ilə Türkiyə Respublikası arasmda münasibətlərin gərgin ol- duğu bir dövrdə Azərbaycan respııblikası, xalqımız Sovetlər İttifaqınm tərkibində olduğu bir vaxtda - 25 il bundan öncə siz Tüıkiyənin baş naziri kimi Sovet İttifaqma ilk səfər etmisiniz. Moskvada, Sovetlər İttifaqınm başqa şəhərlərində olmusunuz. Bizo zaman hiss etdik kı, qəlbiniz, ürəyiniz Azərbaycana da gəlməyi sizə əmr etmiş, Bakıya gəlməyi sizə tövsiyə etmişdir. Siz Bakıya, Azərbaycana gəldiniz".

Heydər Əliyev Süleyman Dəmirəli "böyük öndər Mustafa Kamal Atatürkiin işinin etibarlı davamçısı kimi, onun böyük şagirdi kimi" qiymətləndirmiş, "türk dünyasmın, türk dövlətlərinin bir- birinə daha yanxm olması" yoluııda hələ çox işlər görəcəyinə əminlıyini ifadə etmişdir...

...Heydər Əliyev görünür, Türkiyəni bir də ona görə sevmişdir ki, bütün Türk dünyasmdan Türkiyəyə yollar uzandığı kimi, Türki- yədən də bütün Türk dünyası görünürdü (və bu gün də görün- məkdədir). Yalnız uğurlan ilə deyil, həm də qüsurlan, problemləri ilə... Tüıkiyə təkcə həmın uğurlara sevinmir, problemlərin həllinə, mübahisələrə, dedi-qodulara da səbrlə münsiflik edir.

...Heydər Əliyevin tarixi Türküstan - Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan... ilə, həmin türk regionunun dövlət xadımləri, siyası'-ictimai liderləri ilə əlaqələri sovet dövründə sıx olmuş, sovet dövlətinin süqutundan sonra isə yeni milli-ideoloji məzmun kəsb etmişdir.

Türküstan respublikalan, həmin respublikalarla Azərbaycamn çoxtərəfli əlaqələri, əməkdaşlığı və s. barədə Heydər Əliyevin, gö- rünür, ilk proqram əhəmiyyətli fikirləri Türk dövlətləri başçılanmn İstanbulda keçirilən 2-ci zirvə toplantısmda söylənmişdir. ... Azəı- baycan Prezidentinin İstanbula yola düşərkən Bakıda, hava lima- nxnda jumalistlərə dediyi aşağıdakı sözlər diqqəti cəlb edir: "Şüb- həsiz ki, zirvə toplantısı bizim xalqlanmızın (türk xalqlannın - N.C.), müstəqil ölkələrimizin (türk dövlətlərinin - N.C.) bu günü və gələcəyi üçün əhəmiyyətli yoldur. Yəni bizim türk mənşəli, türkdilli xalqlanmızm, tarixi, milli, mənəvi ənənələri eyni və yaxud bənzər olan xalqlanmızm hər birinin müstəqil dövlət kimi mövcud olması, onlann həm dövlətlərarası əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi, möhkəmləndirilməsi, həm də bu əlaqələrdən istifadə edərək tarixi irsimizi, keçmişimizi canlandırmaq və onun əsasında xalqlanmızı daha da yaxınlaşdırmaq dünyanm indi mürəkkəb proseslər gedən bir dövründə çox mühümdür. Ona görə də mən bu görüşə böyük əhəmiyyət verirəm. Orada hansı sənədin imzalanıb-imzalanmama- sından asılı olmayaraq, elə bu görüşlərin özü, fikir mübadiləsı, həmin ölkələrin prezidentlərinin ünsiyyəti bunlar hamısı respub- likamızm həm iqtisadi, həm mədəni, elmi, həm də bütün başqa sahələrdə bundan sonra da bir-biri ilə sıx əlaqələr yaratması üçün imkanlar açacaqdır"... Və 2-ci zirvə toplantısmm açılışmda Azərbaycan Prezidenti bu fikri daha da inkişaf etdirib demişdi: "Bizim toplantı xalqlanmızm, ölkələrimizin tarixi kökləri, əsrlər boyu toplanmış adət-ənənələrinin birliyi, dil birliyi və fəaliyyət birliyi əsasında qurulub. Bu çox böyük əsasdır. Ona görə də bu əsasda bizim ölkələr arasında bütün sahələrdə əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə, genişləndirməyə, bütün istiqamətlərdə bu əməkdaşhğı təmin etməyə bizim böyük imkanlanmız var. Azərbaycan Respub- likası belə qərara gəlib ki, bundan sonra da bu imkanlardan istifadə etsin və əməkdaşlığı genişləndirsin.

... Həmin nitqində Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan döv- lətinin türk dövlətləri ilə əlaqələrində ümumən xarici siyasətində artıq neçə illər kölgədə qalmış bir məsələyə işıq saldı. O, ancaq dahi diplomatlara (və türk dünyasımn birliyi uğrunda hər cür

mücadıləyə hazır böyük türkçülərə!) xas olan bir açıqlıqla dedi: "... Ancaq bir həqiqəti də qeyd etmək istəyirəm ki, ölkələrimiz (söhbət türkdilli'ölkələrdən gedir - N.C.) müstəqillik əldə edəndən sonra, ıki il bundan öncə Ankarada bizim ölkələrimizin rəhbərləri toplaşıb, göriişüb birgə bəyanat qəbul edəndən sonra, ola bilər ki, Azərbaycan tərəfinin buraxdığı səhvlər nəticəsində Azərbaycan Respublikasınm Qazaxıstanla, Özbəkistanla, Türkmənistanla, Qır- ğızıstanla əlaqələri çox zəif olub. Təxminən bir il bundan öncə, mən Azərbaycan Respublikasına başçılıq etməyə başladığım gündən bu qardaş respublikalarla əlaqələrin bərpa olunması üçün çox çalışmışam və bildirmək istəyirəm ki, bu əlaqələrin zəifləməsi və bəzən də qınlması səbəbləri ancaq Azərbaycandadır". Azərbay- can Prezidenti daha sonra dedi ki, "ona görə də Azərbaycan tərəfin- dən bu əlaqələrin uzun müddət zəiflədilməsinə görə də xüsusən1992-ci ildə Ankara bəyannaməsindən sonra Azərbaycan tərəlin- dən bu dövlətlərlə əlaqələri inkişaf etdirmək üçün təşəbbüs göstəril- mədiyinə görə mən dostlanmdan, qardaşlanmdan üzr istəyirəm və bunu etiraf edirəm. Eyni zamanda, bildirmək istəyirəm ki, Azər- baycan bu əlaqələrin gücləndirilməsinə çalışır və bundan sonra da çalışacaqdır...

Ümumiyyətlə, bir kökdən, bir mənşədən olan və adət-ənənə- ləri bir olan xalqlann, ölkələrin, dövlətlərin əməkdaşlığınm böyük gələcəyi var və mən hesab edirəm kı, biz bu imkanlardan səmərəli istifadə etməliyik".

Türk dünyasmın fəxri, yaxud böyük türklərdən biri Heydər Əliyevin portretini böyük şəxsiyyətin aşağıdakı sözləri tamamlayır: "Özünün yeni yüksəliş dövrünü yaşayan çağdaş türk dünyası bəşər sivilizasiyasına yeni misilsiz nümunələr vermək iqtidanndadır. Bu gün öz suverenliyini əldə etmiş bir çox türk cümhuriyyətlərinin bu sıraya qoşıılması tiirk dünyasmm gələcəyinə işıqlı ümidlər oyadır. İqtisadi, siyasi və mədəni həyatın sıx telləri ilə birləşməyə başlamış türk xalqlan yeni dünyanm mühüm amillərindən birinə çevril- məkdədir".

Türküstan respublikalan, həmin respublikalarla Azərbaycanın çoxtəıəfli əlaqələri, əməkdaşlığı və s. barodə Heydər Əliyevin,

görünür, ilk proqram əhəmiyyətli fikirbri Türk dövlətləri başçılanmn İstanbulda keçirilən 2-ci zirvə toplantısında söy- 1 lənmişdir.... Azərbaycan Prezidentinin İstanbula yola düşərkən Ba- kıda, hava limanmda junıalistlərə dediyi aşağıdakı sözlər diqqəti cəlb edir: "Şübhəsiz ki, zirvə toplantısı bizim xalqlanmızm (tiirk xalqlannm - N.C.), müstəqil ölkələrimizin (türk dövlətlərinin - N.C.) bu günü və gələcəyi üçün əhəmiyyətli yoldur. Yəni bizim türk mənşəli, türkdilli xalqlanmızın, tarixi, milli, mənəvi ənənələri eyni və yaxud bənzər olan xalqlanmızm hər birinin müstəqil dövlət kimi mövcud olması, onlann həm dövlətlərarası əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi, möhkəmləndirilməsi, həm də bu əlaqələrdən istifadə j[ edərək tarixi irsimizi, keçmişimizi canlandırmaq və onun əsasmda I xalqlarımızı daha da yaxınlaşdırmaq dünyanm indi mürəkkəb proseslər gedən bir dövründə çox mühümdür. Ona görə də mən bu | görüşə böyük əhəmiyyət verirəm. Orada hansı sənədin imzalanıb- j imzalanmamasmdan asılı olmayaraq, elə bu göriişlərin özü, fikir mübadiləsi, həmin ölkələrin prezidentlərinin ünsiyyəti bunlar | hamısı respublikamızın həm iqtisadi, həm mədəni, elmi, həm də !bütün başqa sahələrdə bundan sonra da bir-biri ilə sıx əlaqələr jyaratması üçün imkanlar açacaqdır"... j

Və 2-ci zirvə toplantısımn açılışmda Azərbaycan Prezidentı jbu fikri daha da inkişaf etdirib demişdi: "Bizim toplantı xaiq- [lanmızın, ölkələrimizin tarixi kökləri, əsrlər boyu toplanmış adət- Iənənələrinin birliyi, dil birliyi və fəaliyyət birliyi əsasmda quıulub.Bu çox böyük əsasdır. Ona görə də bu əsasda bizim ölkələr ara- ;sında bütün sahələrdə əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə, genişlən- dirməyə, bütün istiqamətlərdə bu əməkdaşlığı təmın etməyə bizim böyük imkanlanmız var. Azərbaycan Respublikası beb qərara jgəlib ki, bundan sonra da bu imkanlardan istifadə etsin və əmək- jdaşlığı genişləndirsın" (kursiv bizimdir - N.C.)...

... Həmin nitqində Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövlə- tinin türk dövlətləri ilə əlaqələrində ümumən xarici siyasətində artıq neçə illər kölgədə qaimış bir məsələyə işıq saldı. O ancaq dahi diplomatlara (və türk dünyasının birliyi uğrunda hər cür mücadiləyə hazır böyük türkçülərə!) xas olan bir açıqlıqla dedi: "... Ancaq b i r

həqıqəti də qeyd etmək istəyirəm ki, ölkələrimiz (söhbət türkdilli ölkələrdən gedir - N.C.) müstəqillik əldə edəndən sonra, iki il bundan öncə Ankarada bizim ölkələrimizin rəhbərləri toplaşıb, göriişüb birgə bəyanat qəbul edəndən sonra, ola bilər ki, Azər- baycan tərəfinin buraxdığı səhvlər nəticəsində Azərbaycan Respublikasınm Qazaxıstanla, Özbəkistanla, Türkmənistanla, Qır- ğızıstanla əlaqələri çox zəif olub. Təxminən bir il bundan öncə, mən Azərbaycan Respublikasma başçılıq etməyə başladığım gündən bu qardaş respublikalarla əlaqələrin bərpa olunması üçün çox çalışmışam və bildinnək istəyırəm ki, bu əlaqələrin zəifləməsi və bəzən də qınlması (kursiv bizimdir - N.C.) səbəbləri ancaq Azərbaycandadır". Azərbaycan Prezidenti daha sonra dedi ki, "ona görə də Azərbaycan tərəfindən bu əlaqələrin uzun müddət zəiflədil- məsinə görə də xüsusən 1992-ci ildə Ankara bəyannaməsindən sonra Azərbaycan tərəfmdən bu dövlətlərlə əlaqələri inkişaf etdir- mək iiçiin təşəbbüs göstərilmədiyinə görə mən dostlanmdan, qar- daşlanmdan iizr istəyirəm və bunu etiraf edirəm. Eyııi zamanda bildirmək istəyırəm kı, Azərbaycan bu əlaqələrin gücləndirilməsinə çalışır və bundan sonra da çalışacaqdır...

Ümumiyyətlə, bir kökdən, bı'r mənşədən olan və adət-ənənə- ləri bir olan xalqlann, ölkələrin, dövlətlərin əməkdaşhğının böyük gələcəyi var və mən hesab edirəm ki, biz bu imkanlardan səmərəli istifadə etməliyik".

...Etiraf edək ki, Heydər Əliyev Türküstanın dövlət başçıları Nursııltan Nazarbayev, İslam Kərimov, Sapamıurad Niyazov (Tiirkmənbaşı), Əsgər Akayev ilə görüşlərində, miinasibətlərində öz ağsaqqallıq missiyasını, türk dünyasının lideri vəzifəsini mə- harətlə yerinə yetirir. Təcrübəli dövlət adamınm, müdrik ictimai- siyasi xadımin qeyri-adi nüfuzu qısa bir müddətdə Tiirküstana ya- yılmış və həmin ölkələr, onlann münasibətləri, beynəlxalq möv- qelan üçiin nə qədər böyiik əhəmiyyətə malik olduğunu artıq gös- tərməkdədir. Heydər Əliyev uzaqgörəndir, qətiyyətlidir, lakin eyni /amanda səbrlidir, hadisəni mahiyyətdən, təsadüfi zərurətdən ustalıqla ayınrdı. Bu isə ona Türküstan respublikalan ilə münasi- bətdə çox geniş səlahiyyətlər veıir... Digər tərəfdən, Mərkəzi Asiya

türklüyünün Türkiyəyə, oradan da Qərbi Avropaya yolunun ən kəsəsi Azərbaycandan keçir. Şimal-Qərbdən və Cənub-Qərbdən keçən yollar, əslində, tarixi-ənənəvi yoldan (İpək yolundan!) çıxmaq deməkdir. Bunu Azərbaycanın köhnə rəhbərliyi bilmirdi, Heydər Əliyev isə bilir.

...Son illərin müşahidəsi göstərir ki, türk dünyasımn iqtisadı, siyasi, mədəni əlaqələri türk dövlətlərinin bu sahələrdəki əməkdaşlığı barədə hərdən bir "xaric" düşünən, arabir də "müxalif' hərəkət edən türk dövlət başçısı Saparmurad Niyazov (Türk- mənbaşı) olmuşdur. Türk dövlət başçılannın 2-ci zirvə toplantı- smda mətbuat konfransmda söylədiyi aşağıdakı mülahizələr Türk- mənbaşımn mürəkkəb tarixi proseslərə dərindən (və ümumtürk mənafeləri mövqelərindən!) yanaşmaqda çətinlik çəkdiyini gös- tərir: "... Prinsip etibarilə biz Azərbaycamn Qərb konsorstumu ilə imzaladığı müqavilənin əleyhinə deyilik. Yeganə məqsəd bu ol- malıdır ki, heç kim bir-birindən şübhələnməsin, heç kim fikirləş- məsin ki, biri digərinin hesabma fayda götürməyə çalışır və Xəzər dənizi hansısa çəkişmə, mübahisə, qeyri-sabitlik obyektinə çevril məsin... Xəzərlə bağlı məsələlərdə müvafiq dövlətlərin ehtiyat etməsini başa düşmək mümkündür. Bu gün bizlərdən kimsə bir iş görərkən qonşular buna həmişə şübhə ilə yanaşırlar. Bizim də Hollandiya və Argentina firmalan ilə sazişlərimiz var, onlar Xəzər dənizinin sahilində işləyirlər. Lakin biz mövcud neft mədənlərində hasilatm artınlması barədə saziş bağlamışıq və gəliri yan böləcəyik. Xəzərin Türkmənistan sahillərindəki şelfində iş görmək barədə də damşıqlar aparacağıq"... Və Saparmurad Niyazov türk dövlətləri başçılannın məclisində yuxandakı sözlərin ardmca öz strateji mövqeyini belə bəyan etmişdir: "... Əgər Rusiya ilə saziş bağlamaq sərfəli olarsa onunla, İranla sərfəli olarsa onunla saziş bağla- yacağıq".

"Xəzər dənizi hansısa çəkişmə, mübahisə, qeyri-sabitlik obyektinə çevrilməsin" deyən Türkmənbaşı elə bil ki, Xəzəri tarixi ənənələrə baxmadan iki daşın arasında bölüşdürüb, öz payını daha yüksək qiymətə (kim çox verdi!) satmaq istəyir. Halbuki Xəzər dənizi türk dövlətlərini məhz bölünməzliyi ilə birləşdirməlidir... Və

veri gəlnıişkən, Xəzər hövzəsi türk (eləcə də qeyri-türk!) döv- btlərindən ancaq birinin - Azərbaycamn paytaxtı Xəzər dənizinin bılavasitə sahilində yerləşir. Yalmz Azərbaycan Prezidentinin iş ka- bmetindən baxanda qədim türk tayfalanndan birinin adım daşıyan Xəzər dənizi görünür... "Coşğun Xəzər oynar ayaqlannda..."

...1994-cü il oktyabr ayımn sonlannda Heydər Əliyev Türk- mənistamn miistəqillik qazanmasımn 3-cü ildönümü şənliklərində ıştirak etmək üçün Aşqabada gedir. Azərbaycan Prezidentinin məqsədi heç şübhəsiz, sadəcə şənliklərdə iştirak etmok deyildi,

ı A?qabadda jumalistlərə verdiyi müsahibədə daha böyük (əslində,taıixi!) bir məqsəd izlədiyini etiraf etmişdi: "... Türkmənistan bizə

i ı qonşu, dilimizə və keçmişimizə görə yaxm bir ölkədir. Ona görə də! j trnn ıstəyirəm ki, ölkələrimiz arasındakı əlaqələri möhkəmləndirək.ı Vaxtilə böyük səhvlər buraxıhb, Azərbaycanı Orta Asiya, ümumiy-j yətlə, Mərkəzi Asiya ölkələrindən uzaqlaşdınblar. Mən istəyirəm! J ki. bu, aradan götürülsün. Güman edirəm ki, belə tədbirlər gələcək-li da keçmiş "İpək yolu"nun canlandınlmasma kömək edəcəkdir"...

Heydər Əliyevin müstəqil Türkmənistan dövlətinin 3-cü il- dönümü münasibətilə dediyi aşağıdakı sözlər, bir tərəfdən, böyük tüık dövlət xadiminin bir tüık dövlətinin uğurlanna ürəkdən gələn sexincini ifadə edirsə, digər tərəfdən, həmin dövlətin rəhbərliyini türk birliyi mövqeyində möhkəm dayanmağa çağınr: "Mən Türk- mənistanm bu üç illik müstəqillik dövründə əldə etdiyi nailiyyətləri, pıezident, dostum və qardaşım Saparmurad Türkmənbaşımn xid- mətlərini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Hörmətli Prezident Sapamıurad Türkmənbaşı ilə biz çox illərdir ki, dostuq, tanışıq. Vaxtilə bir yerdə də işləmişik. İndi də qonşu ölkələrə rəhbərlik ednik. Ona görə dünən də, bu gün də Türkmənistamn son dövrdə (mən əvvəllər də Türkmənistanda olmuşam), xüsusilə müstəqillik qa/anandan sonra hörmətli Prezident Türkmənbaşımn rəhbərliyi altıııda əldə etdiyi nailiyyətiər məni qəlbən çox sevindirdi... Müsəlmaıı dövlətlərinin Pakistan, Türkiyə, Türkmənistan, İran və Azərbaycanın rəhbərlərinin burada, Türkmənistan torpağmda, qə- dim tiirk torpağmda toplanması çox böyük hadisədir".

...Heydər Əliyevın Türkmənistana səfəri Azərbaycan Prezi- dentinin raüstəqillik yollan ilə addımlayan tarixi Türküstana - Orta jAsiyaya ilk səfəri idi və bu səfərin nəticələri ilə əlaqədar Heydər |Əliyev demişdi: "Güman edirəm kı, gələcəkdə əməkdaşlığımız Iüçün çox böyük imkanlar var və Saparmurad Niyazovla damşdıq |ki, bu imkanlardan hər iki tərəf istifadə etməyə çalışacaqdır".

...Təbii ki, türk dünyası Türküstandan, Mərkəzi Asiyadan çox genışdir: Yakutiya, Sibir türkləri var; Volqaboyu türkləri - tatarlar, j başqırdlar, çuvaşlar var; Şimali Qafqaz türkləri var... Onlann hamı- j1sı sovet dövründən (və dövlətindən!) keçmişlər, indi isə Rusiyanm 1 jvətəndaşıdırlar. Heydər Əliyev onlann gələcəyini necə görür? Bu- ınu deyə bilmərik, ancaq bir məsələ aydmdır ki, həmin xalqlann ictimai-siyasi problemlərini ən dəqiq şəkildə, vaxtilə Sovet dövlətinin rəhbərlərindən biri olmuş Heydər Əliyev bilir...

Türk dünyasmın fəxri, yaxud böyük türklərdən biri Heydər Əliyevin portretini böyük şəxsiyyətin aşağıdakı sözləri tamamlayır: "Özünün yeni yüksəliş dövrünü yaşayan çağdaş türk dünyası bəşər sivilizasiyasma yeni misilsiz niimunələr vermək iqtidanndadır. Bu gün öz suverenliyini əldə etmiş bir çox türk cümhuriyyətlərinin bu sıraya qoşulması türk dünyasımn gələcəyinə işıqlı ümidlər oyadır. İqtisadi, siyasi və mədəni həyatın sıx telləri ilə birləşməyə başlamış türk xalqlan yeni dünyamn mühüm amillərindən birinə çevrilmək-

...Müasir dünya yalmz iqtisadi, sosial-siyasi münasibətlər dünyası deyil, həm də etnik münasibətlər (və münaqişələr!) dünya- sıdır. Odur ki, bu və ya digər bir xalqın millətlər yanşmda öncül sıralarda getməsi üçün tarixən qazandığı etnik potensialdan tələb olunan səviyyədə istifadə etməsi lazım gəlir.

Azərbaycan xalqı - azərbaycanlılar dünyanın müxtəlif ölkələ- rində - Azərbaycan Respublikasmda, İranda, Rusiyada, Türkiyədə, Gürcüstanda, ABŞ-da, İngiltərədə, Almaniyada, Fransada, Skan- dinaviyada, Baltikyanı ölkələrdə və digər yerlərdə yaşasalar da, onlan bir-birinə bağlayan olduqcä möhkəm mənəvi-ideoloji vasitələr vardır: bu, ana dilidir, ata yurdu - Vətəndir, tarixən formalaşmış

dədir".

22

etnik-mədəni sıstemdir... Vo milli liderdir!.. Müşahidələr göstərir ki, Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətində müstəqil Azərbaycan döv- lətinın daxili möhkəmliyini, xarici (beynolxalq) nüfuzunu qorumaq nə qədər möhtəşəm yer tutursa, Azərbaycan xalqmın dünya azər- baycanlılannın milli birliyi, dünya xalqlan içərisində özünəlayiq mövqe qazanması ugmnda mübarizə də o qədər mühüm əhəmiyyət daşıyır. Görkəmli dövlət xadimi dəfələrlə qeyd etmişdir ki, müs- təqil Azərbaycan Respublikasımn inkişafinda dünyamn müxtəlif ölkələıinə yayılmış azərbaycanlxlann həmrəyliyi, mənəvi-ideoloji, siyasi köməyi böyük rol oynayır - bir xalq olaraq əsas vəzi- fələrimizdən biri həmin həmrəyliyi gücləndirməkdən, həmin köməyin daha ardıcıl, daha intensiv xarakter almasmı təmin etməkdən ibaıətdir. Dünyanm müxtəlif ölkələrinə səfərlərində Azərbaycan icmalanmn nümayəndələri ilə görüşüb onlara hərtə- rəfli dəstək veıən Azərbaycan Prezideııti dünya azərbaycanlılannm konsolidasiyası, milli birliyi uğrunda mübarizəni müstəqil Azər- baycan dövlətinin siyasəti səviyyəsinə qaldırmışdır.

Müasir dünya artıq ümumbəşəri dəyərlərlə yaşadığmı çox tez- tez bəyan etsə də, reallıq çox zaman bunun əksini göstərir - son illərin beynəlxalq təcrübəsi dönə-dönə sübut etdi ki, milli ehtiraslar diinyanm siyasi xəritəsini dəyişməyə, böyük fəlakətlər törətməyə qadiıdir. Qonşu xalqlann ərazisinə göz dikən, hay-küy salaraq öz kiçik problemlərini böyük ölkələrin parlamentlərində, beynəlxalq forumlarda vaxtaşın müzakirə etdirən, bu yolla dünyanm zəhləsini tökən "narahat" xalqlann cılız etnik hissələri Yer kürəsiniıı normal xalqianndan ehtiyatlı olmağı tələb edir. Ümumən türk xalqlanna, xüsusilə azərbaycanlılara qarşı anıansız hücuma - "səlib yürüşü"nə başlamış ennəni faşistlərinin başmı dumanlandıran da həmin hisslərdir. Odur ki, beynəlxalq siyasi həyatın özü dünya xalqlanmn birlikdə yaratdıqlan ümumbəşəri dəyərlərə hömıət etməklə yanaşı, milli biıiiyə nail olmağı, düşmənə qarşı birgə çıxış etməyi, birgə müdafiə olunmağı tələb edir.

Mtişahidələr göstəıir ki, diinya azərbaycanlılannm həmrəyli- yinə təkan verəıı ilk hadisə də Azərbaycan dövlətini (və dövlətçili- vıni) gözləyən təhlükə oldu. Erməni qəsbkarlığına qarşı

mübarizədə formalaşaxı həmin həmrəylik lazımi miqyas alıb tələb olunan effekti verməsə də, hər hansı milli təhlükə qarşısmda birləşməyin ilk böyük təcrübəsini verdi. Lakin etiraf etmək lazımdır ki, bu, stixiyah, inersiyalı bir həmrəylik idi, hələ ideoloji məzmun kəsb etməmişdi. Bunun üçün böyük ideologiya (və həmin ideologiya ilə silahlanmış milli lider!) lazım idi.

Heydər Əliyev dünya azərbaycanlılannm həmrəyliyi, milli birliyi uğrunda mübarizəyə respublikaya - Naxçıvana qayıtdığı ilk aylardan başladı. 1991-ci il dekabnn 16-da Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi hər il dekabr ayımn 31-nin Dünya Azərbaycanlxlannm Həmrəylik Günü kimi qeyd olunması barədə qərar verdi. Həmin qərann qəbul edilməsi Ali Məclisin sədri Heydər Əliyevin bilavasitə təşəbbüsü idi. 1991-ci ilin 31 dekabn Naxçıvanda müxtəlif ölkələrdən, xüsusilə İrandan, Türkiyədən gəl- miş azərbaycanlılann iştirakı ilə bayram edildi. Naxçıvan MR Ali Məclisinin qəran Azərbaycan Respublikası Ali Soveti tərəfindən rəsmən müdafiə edilsə də, Dünya Azərbaycanlılanmn Həmrəyliyi Günü Azəıbaycan Respublikası miqyasmda yalnız 1993-cü ıldə (yenə də Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə) qeyd edildi.

...Azərbaycan Prezidenti bununla kifayətlənməyərək, xarici ölkələrə səfərlərində azərbaycanlılarla görüşməyə xüsusi diqqət yetirməklə, onlann nəzərinə çatdırdı ki, formalaşmaqda olan Azər- baycan dövlətinin bütün azərbaycanlılara ehtiyacı var... Və bunun nəticəsi idi ki, Azərbaycan Prezidenti rəsmi səfər etdiyi ölkələrdə (hətta qonşu ölkələrdə də) yaşayan azərbaycanlılar həmişə böyiik məmnunluq hissi ilə onun görüşünə gəlmiş, səfərdən sonra isə həmin azərbaycanlılann həm bir-biri, həm də Azərbaycan Respub- likası ilə əlaqələri genişlənmişdir.

...Dünyada nə qədər azərbaycanlı olduğunu dəqiq demək çətindir. Təxmini hesablamalara görə, müxtəlif ölkələrdə 50 milyona qədər azərbaycanlı yaşayır ki, bunlann 10 milyona qədəri azərbaycanlılann tarixi vətənindən kənarda, onlarla ölkədə məs- kunlaşmışdır. Həmin ölkələr içərisində əsas yeri Rusiya, IJkrayna, ABŞ, Almaniya, Fransa, Hindistan, Pakistan, İsveç, Norveç, Kanada... tutur.

24

Şübhəsiz, azərbaycanlılann milli həmrəyliyinin həm miqyas- ca, həm də keyfiyyətcə əsasım Azərbaycanm Şimalı və Cənubu aıasmdakı əlaqə təşkil edir. Bu olduqca mürəkkəb etnososial, etnosiyasi hadisədir... Məlum olduğu kinıi, Azərbaycanm Cənubunda, yaxud İraıı Azərbaycanmda 30 milyona yaxm azərbaycanlı yaşayır ki, onların ana dilində məktəbləri, milli düşüncələrini ifadə etmək, inkişaf etdirmək üçün sosial-siyasi təsisatlan yoxdur. Onlar Iran İslam Respublikasmm vətəndaşıdırlar. Lakin etiraf etmək lazımdır kı, İranda - öz tarixi vətənində yaşayan on milyonlarla azərbaycanh milli müqəddəratın təyin olunduğu XX əsrdə dəfələrlə siyasi müstəqillik uğrunda mücadiləyə qalxmışdır. Bu gün də İran azərbaycanlılannm azadlıq eşqi kifayət qədər yüksəkdir. Bununla belə, İranda azərbaycanlılann mütəşəkkillik problemi vardır - burada söhbət ondan gedir ki, milli (və demokratik!) dövlətin olmaması xaiqın etnososial birliyinin siyasi-ideoloji səviyyədə özünümüda- fiəsinə imkan verməmişdir. İş o yerə gəlib çıxmışdır ki, bu gün İranda hələ xalq kimi formalaşmamış, ümummilli düşüncəyə yiyələnməmiş türk-Azərbaycan tayfalan mövcuddur... Əlbəttə, beynəlxalq prinsiplərə görə, Azərbaycan dövlətinin İranm daxili işləıinə qanşmaq səlahiyyəti yoxdur (və dövlət tərəfmdən həmin pnnsipə ciddi əməl olunur!), lakin on milyonlarla insana öz milii müəyyənliyini, etnik xarakterini unutdurmağa çahşmaq da heç bir beynəlxalq prinşipə uyğun gəlmir... Azərbaycanın Şimalı və Cə- nubu arasmdakı münasibətlərin inkişafina bir də ona görə ehtiyac vardır ki, bugün Qərb ölkələrində məskunlaşan azərbaycanhlann əksəriyyəti məhz Cənubdandır. Şimalla cənub arasındakı etııokui- turoloj:, etnosiyasi münasibətlər normal olmasa, Qərb ölkələrindəki azoıbaycanhlar özlərini hər iki Azərbaycanm övladı saymağa çə- tinlik çəkə bilərlər. Bizim fikrimizcə, tarixi Azərbaycanda etnik- ideoloji həyatm sabitliyi İran İslam Respublikasmı daha çox maraqlandımıalı, özünü doğrultmayan "miIləti-İran" siyasətindən əl çəkib, İran azərbaycanlılannın öz etnokulturoloji sistemləri daxi- lıııdə sivil qaydalara uyğun olaraq inkişaflan üçiin şərait yaı-atmalıdırlar.

...A zərbaycanl ıların tarixi vətəni yalnız Azərbaycanın Şimalı ilə Cənubundan ibarət deyil, artıq deyildiyi kimi, həmhüdud regionlarda - Türkiyədə, Gürcüstanda, Dağıstanda, İraqda yaşayan azərbaycanlılar da öz tarixi vətənlərindədirlər. Azərbaycan Respub- likası (və Azərbaycan Prezidenti) həmin azərbaycanlılara xüsusi diqqət yetirir, onlann problemləri ilə daim maraqlanır. Birinci növbədə Gürcüstan, Dağıstan azərbaycanlılan ilə... Əslində, onlar da özlərini Azərbaycandan heç zaman ayn təsəvvür etməmişlər.

Dünya azərbaycanlılanmn həm mədəni, həm ideya-siyasi baxımdan fəal hissəsini Qərb ölkələrində, o cümlədən Rusiyada yaşayan azərbaycanlılar təşkil edir. Onlar xüsusilə son illər, birinci növbədə müstəqil Azərbaycan dövbtinin yüksəlişi (və Azərbaycan Prezidentinin mübarizəsi!) nəticəsində, etnik-mədəni, sosial-ideoloji baxımdan təşkilatlanmağa, hətta bu və ya digər dərəcədə lob- biçilik fəaliyyəti ilə məşğul olmağa başlamışlar. ABŞ-da, Fransada, Almaniyada, İngiltərədə, Skandinaviya ölkələrində də Azərbaycan diasporu kifayət qədər inkişaf etmiş, müxtəlif mədəniyyət mər- kəzləri yaradılmışdır ki, onlar Azərbaycan dilinin, ədəbiyyatmm, incəsənətinin dünyada tanınmasmda, müstəqil Azərbaycan ideal- lannm beynəlxalq səviyyədə müdafiəsində müəyyən xidmətlər göstərirlər. Hər şeydən əw əl, Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi barədə tarixi (və müasir!) həqiqətin dünya icti- maiyyətinə çatdmlmasında onlann üzərinə böyük vəzifələr düşür.

...Azərbaycan Prezidentinin dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, əgər Azərbaycan belə bir münaqişənin, mtidaxilənin predmeti olma- saydı, indi daha sürətlə inkişaf edib, dünyanın müasir səviyyəli ölkələrindən, güclü dövlətlərindən birinə çevrilmişdi. Ermənistanm azərbaycanhlara qarşı təcavüzü artıq regional hüdudlan keçib planetar səciyyə daşımağa başlamış, dünyamn müxtəlif ölkələrində məskunlaşmış, siyasi nüfiıza, geniş maddi imkanlara malik eırnə- nilər həmin məsələni vətəndaşı olduqlan ölkənin dövlət orqan- lannda, parlamentlərində öz xeyirlərinə həll etməyə çahşmaqla ar- tıq xeyli siyasi tərəfdarlar tapmağa nail olmuşlar. Həmin ölkələrin gənc Azərbaycan diasporu isə heç bir məhdudiyyət, prinsip gözləməyən əxlaqsız eırnəni təbliğatına müqavimət göstərməkdə

çcrtinlik çəkir. Çox zaman erməni mövqeyinin müdafıəsi işini məhz CYtnəm kilsəsi öz üzərinə götürdüyündən həmin mübarizə, müna- qışə dini-ideoloji xarakter alır... İslam dini isə ümumbəşəri bir dünyagörüşü formasıdır, etnik, yaxud milli münaqişələrə qanşmır, daha çox mənəvi-əxlaqi problemlərlə məşğul olur. Lakin xüsusi stıbuta ehtıyac yoxdur ki, İslam dini (bizim dinimiz!) bizim xalqı- mızı qorumahdır; yalnız ümumi şəkildə deyil, beynəlmiləlçilik dü- şüncəsi ilə deyil, konkret şəkildə qorumalıdır. Və bunun üçün biz dmimizin imkanlanndan istifadə etməlivik... Azərbaycan xalqınm - azərbaycanlıların milli-mənəvi xarakterinin əsaslanndan birincisini tiirkçülük təşkil edirsə, ikincisi, heç şübhəsiz, İslam dinidir.

... Dünyam idarə etmək məsuliyyətini öz iizərinə götürmüş bcynəlxalq təşkilatlar, siyasi xadimlər Qafqazdakı münaqişələnn Iıollində Azərbaycan Prezidentinin nüfiızuna ümid edirlər. Ona gö- rə ki, Heydər Əliyev dünya ictimaiyyətinin nəzərində belə bir bö- yıik siyasi ntifiızu qazanmışdır. O, dəfələrlə beynəlxalq miqyash pıoblemlərin nuizakirəsində iştirak etmiş, həlledici fıkirlər söylə- mışdir. Heydər Əliyev yalnız Azərbaycamn, ümumən azərbaycan- Iıların rəhbəri deyil, dünyanm gələcəyi üçün məsuliyyət daşıyan boyük ictimai-siyasi xadimlərdəndir... Lakin yer üzündə mövcud olduqlan müddətdə bir nəfər də olsun normal düşüncəli dövlət xadimi yetirə bilməyən ermənilərin xarakteri, münaqişəyə qoşulma maneraian, ondan istifadə "bacanq"lan elədir ki, normal, müasir diiştincə ilə oıılara cavab vermək, prinsip etibarilə, mümkün deyil. Bu güıı ermənilərlə konstruktiv söhbət aparmaq üçün heç bir şərait yoxdur. Elə bir adam, təskilat tapmaq mümkün deyil ki, bu millətin adından danışmaq səlahiyyətinə malik olsun, özünü ermənilərin lideri olaraq sərbəst, oıta əsrlərdə formalaşmış erməni mifındən azad hiss edərək ikitərəfli, yaxud çoxtərəfli danışıqlar apara bilsin. Ona göra ermənilərlə danışığm çox az şey verəcəyini nəzərə alan Heydər Əliyev bütün diqqətini müvəqqəti sülh şəraitində Azər- ba /can dövlətçiliyini sürətlə inkişaf etdirməyə, düşmən üzərində taktıki yox, məhz strateji qələbə qazanmağa vermişdir. Doğrudan

27

da, yalmz Azərbaycanı deyil, bütövlükdə dünyanı mənfur erməni milindən xilas etməyə artıq böyük ehtiyac vardır... Ermənilərin onlara sığınacaq vermiş, ərazilərində dövlət yaratmaq üçün şərait ya- ratmış azərbaycanlılara növbəti xəyanəti dünya xalqlanna, dünya "əfkari-ümumiyyə"sinə nə qədər tez çatsa, dünya onu gözləyən fəlakətdən o qədər tez qurtaracaqdır.

... Azərbaycanlılann beynəlxalq həmrəyliyi yalmz Azərbay- can xalqı (və dövlətçiliyi) üçün böyük siyasi əhəmiyyət kəsb etmir, həm də tarixi Azərbaycan regionunda, ümumən dünyada siyasi- ideoloji harmoniya yaratmaq prosesində fəal iştirak etmək üçün geniş imkanlar açır.

Azərbaycanın itirilmiş torpaqlannı müharibə yolu ilə qaytar- maq barədə son illər müxtəlif təkidli tələblər irəli sürülür... Əlbəttə, bu tələblərə yalnız ilk baxışda ciddi yanaşmaq mümkündür. Əslın- də isə, bu gün dünya müharibə, zor dili ilə damşmağı qəbul etmir. Və bu gün dünyada gedən müharibələr, - əlbəttə, bunlan klassik mənada müharibə hesab etmək olmaz, - faktiki olaraq heç nəyi həll edə bilmir. Bunun klassik nümunəsi Çeçenistandır... Bu gün dünyada qarşısıahnmaz bir sürətlə ideoloji müharibə gedir. Və er- mənilər bunu bizdən yaxşı bilirlər... Elə əwəlcədən ciddi müharibə etməyiblər - bizim torpaqlaınmızın itirilməsi Ermənistanm apar- dığı qalibiyyətli müharibənin nəticəsi deyil. Ermənilər qarşı tərəfın hazırsızhğından, siyasi-ictimai cəhətdən mütəşəkkil olmamasmdan istifadə edib qanşiqhq saldılar, Azərbaycanın Moskvadakı düşmən- lərini hərəkətə gətirdilər, dünya ictimaiyyətini aldatdılar və istədik- lərinə müvəqqəti də olsa çatdılar... Azərbaycan xalqı ermənilərə ideoloji müharibə elan etməli, onlann iç üzünü açıb bütün dünyaya göstərməlidir. Dünya bilməlidir ki, yalnız Qarabağ deyil, Ermə- nistan adı ilə tanınan ərazi də son dövrlərə qədər azərbaycanlılara məxsus olmuşdur.

Azərbaycanhlann dünyadakı milli tarixi mövqelərini bəıpa et- mək, Azərbaycan xalqınm beynəlxalq hüquqlannı qorumaq üçiin

dünyanm hər yerində yaşayan azərbaycanlılann birləşməsi artıq elə bir tarixi zərurətdir ki, bunsuz milli iradəni bütün gücü ilə ifadə etmək mürnkün deyil.

Dünya azərbaycanlılannm milli lideri Heydər Əliyev 2000-ci ilin 22 iyununda azərbaycanlılann Moskvada keçirilən umumrusi- ya konqresindəki nitqində demişdir ki, "xalqımız istedadh, bacanqlı xalqdır. Xalqımızın bütün tarixi buna parlaq sübutdur. Lakin mən Azərbaycanda işlədiyim əw əlki vaxtlarda həmişə demişəm ki, öz ərazisinin hüdudlan, sərhədləri daxilində qapamb qalan heç bir xalq bütün dünya ictimaiyyətinin, bütün dünya sisteminin sürəti ilə inkişaf edə bilməz. Yəni mən həmişə milli məhdudluq hisslərinin əleyhinə olmuşam... Yeri gəlmişkən, güman edirəm, dünyada elə adamlar var ki, onlar öz genbrinə görə çox qabiliyyətli dogulurlar və öz inkişafinda dahi ola bilərlər, lakin yalnız ona görə dahi ol- murlar ki, doğulduqlan yerin, yaxud yaşadıqlan ölkənin hüdudla- nndan kənara çıxmırlar...". Şübhəsiz, dünyanın hər hansı nöqtəsin- də baş verən hadisələrin beynəlxalq səviyyədə rezonans verdiyi müasir dövrdə öz içinə qapılıb yaşamaq, öziinü "Çin səddi" ilə dün- yadan təcrid etmək heç bir xalqa, o cümlədən də azərbaycanlılara xeyir gətirmir. Dünyaya yayılmaq, dünya mədəniyyətinin uğurlan- na yiyələnmək, genetik istedadın verdiyi imkanlan reallaşdırmaq lazımdır. Bu, diinya azərbaycanhlannın liderinin (və tarixin) tələbi- dir...

Azərbaycanhlar müxtəlif ölkələrdəki icmalan, diasporlan lob- biçilik fəaliyyətində türk xalqlannın müvafiq təşkilatlan ilə sıx əlaqə saxlamalı, birgə çalışmağın metodlanna yiyələnməlidirlər. Etiraf edək ki, Türkiyə türklərinin, tatarlann, özbəklərin, qazax- ların... da bu sahədə o qədər böyük təcrübəsi yoxdur. Bununla belə, türk dünyası, bütün mövcud problemlərə baxmayaraq, azərbaycan- lılann öz milli ideallanm həyata keçirməsində ən etibarh kontekst, ən münasib etııososial mühitdir.

...Bu gün təkcə Azərbaycanda deyil, dünyanm müxtəlif yer- lərində ulu öndərin əziz xatirəsi böyük hörmətlə anılır və bu məq- sədlə müxtəlif tədbirlər keçirilir. Bütün bunlar bir daha təsdiqləyir ki, Heydər Əliyev türk dünyasmın fəxridir.

Nizami CƏFƏROV,Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin müdiri,

Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, professor,millət vəkili

AZƏRBAYCAN: HEYDƏR ƏLİYEVDƏN İLHAM ƏLİYEVƏ

Cağdaş Azərbaycan dövlətini qurmaq raissiyasına ümummilli lidcr Heydər Əliyev "Öz ömrümün qalan hissəsini də xalqıma bağışlayıram" söyləməklə

başlamışdı.Azərbaycamıı müstəqilliyi Tanrının xalqımızm gələcəyi-

nə vcrdiyi bir şans, istək və arzularına açdığı yol idi. Və nə i! yaxşı ki, Heydər Əliyev kimi böyük m ütəfəkkir həmin şansdan

ıstıfadə edəıək xalqını da öz arxasınca bu yolla apara bildi.Xalq scçdiyi, ümidvar olduğu Öndərin bu tarixi quruculuq

j missiyasından Azadlığmı və Tiderini qazandı. Və yeni dövlət- ; çilivin ən yeni tarixi də məhz həmin andan yazılmağa baş- | landı...Tarixi yaradan da, yazan da O özü idi. Biz ancaq müşa- ;i hidulərimizi söyləyə və yaza bilirik.

Böyük Heydər Əliyev itkisi ilə barışmaq mümkün deyil. Hətfa "itki" sözünün özü bu çatışmazlığı heç cür əhatə etmir. B'ü gün Onun bizimlə birlikdə olmamasından nə qədər acılar duysaq da, hər halda, təssəlii də bir o qədər böyükdür. Heydər

I Əliyev yaratdığı müasir Azərbaycan dövlətinin özü kimi əbodidir. Bu, yalmz siyasətçilərin, toplumun düşüncəsi deyil, zamanın qənaətidir!

Azorbaycan xalqı əsrlər boyu bir-birindən ağır tarixi smaqlardan keçib və öz müqəddəratını şərəflə həll cdib. Mil- lətin mübarizələrlə zəngin ömürlüyündə qazancı da, itkısi də azadlıq idealı kimi böyük olub. Vətənin ikinci müstəqillik dövrıində isə iki milli əhəmiyyətli sınaqla üz-üzə gəldik və

| xalq yenə də, bu olduqca mürəkkəb m əqamlarda son dərəcə mıiciriklik nümayiş etdirdi.

31

XX yüzilliyin əvvəllerində olduğu kimi, sonlarında da ha- ! disələrin və gəlinən qərarlarm arxasında millətin qüruru da- I yanmışdı. Sovetlər birliyinin dağxlması ilə bir arada Azərbay- canrn qürur və qətiyyət sahibləri bütün vəziyyətlərdə realhğı nəzərə alaraq öz düşüncəsi, iradəsi ile hərəkət edərək ürək Sö- ; zünüdedi.

Xalq 1993-cü ildə Heydər Əliyevi yenidən özünün altema - tivsiz rəhbəri olaraq ali hakimiyyətə tələb edəndə nə qədər ağıllı, [ təkidli hərəkət etmişdisə, üçüncü minilliyin üçüncü ilində İlham Əliyevin şəxsində öz yeni Prezidentini - yeni liderini seçəndə də, c səviyyədə mübarizlik göstərdi.

Ilk mərhələdə Azərbaycan xalqı dövlətçiliyin xılaskarınm j missiyasmdan lazımınca bəhrələnərək öz varlığını, Vətənin müs- | təqilliyini qorudu və milli dövlətini qurdu. , |

İkinci mərhələdə isə Azərbaycan cəmiyyəti böyük zəhmət- 11lər, ağn-acılar bahasına yaradılmış ideoloji ənənə və dövlətçilik təcrübəsini dağılmağa, müstəqilliyi naməlum talenin oyunları ilə üz-üzə qalmağa qoymadı. Bu, müasir Azərbaycanda siyasi varislik ı ənənəsinin nə qədər ehtiyac duyulan həyati m əsələ olduğuna i mükəmməl sübut idi...

İlham Əliyev siyasi meydanda çoxdan olsa da, tam aydınlığı ilə Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycan nü- mayəndə heyətinin rəhbəri qismində vətənpərvər fəaliyyəti ilə nəzərə çarpıb. Sonradan isə cəmiyyət onu Baş nazir kimı qəbul etdi. Və unutmamalıyıq ki, Avropa Şurası ölkəmiz üçün bey- nəlxalq aləmə açılan pəncəredir. Bununla yanaşı, Azərbaycana qarşı geniş təbliğat kampaniyası aparan erməni diasporunun bəzi iri xarici dövlətlərdə güclü təsirləri görünürdü. Belə bir zamanda ölkəmizi Avropada təmsil edəcək heyətə elə bir geniş və müasir dünyagörüşlü şəxs lazım idi ki, dünyada gedən siyasi proseslə- ! rindən düzgün baş çıxara bilsin...

Əslində, bu qədəmisayah başlanğıc Heydər Əliyev siyasi,ictimai, əxlaqi məfkurəsi və mədəniyyəti üzerində fonnalaşmış, ] Avropa və Şərq dəyəriərinin sintezinden yaranan, monolit kökü olan özünəməxsus siyasi əxiaqm - mədəniyyətin gəlişidir. Siyasi düşərgəyə, cəmiyyətimizin idarəçiliyinə yeni ictimai ruhun gəlişi

yeni ideyalarm axını deməkdir. Bütün bunlarm behrəsi isə təkcə əldə olunmuş inkişaf tempini qoruyub saxlamaq deyil, həm də qazamlacaq yeni uğurlar, yeni təcrübə deməkdir.

Prezident İlham Əliyevin keçdiyi mənəvi, mədəni, intellcktual, siyasi məktəb bütöv bir tarixdir. Həmin tarixi dönəmin taleyüklü imtahanları isə Vetənin müstəqilliyinin ilk illərinə diişüb. Ölkənin ən çətin, ziddiyyətli anlannm qanşıq mənzərəsini ıfadə edən 1993-cü ildə dövlətçiliyin itirilməsi təhlükəsi az qala reallığa çevriləndə, deyəsən, Tanrı dönüb Azərbaycana baxmağa macal tapmışdı. Xalqm müdrik Heydər Əliyev qüdretinə tapınması laleyin taıııtdığı yeganə, düzgün ünvaıı idi.

Müharibə alovunu söndürmək - hər ocağa, ailəyə, gündəlik lıəyatımıza yerikən qan izini kəsmək lazım idi. Ve bununla bahəm, ideoloji zəminli görüləsi - həllini gözləyən işlər çox idi. Öndə ıB Ş və Qərb ölkələri ilə semimi münasibətlər qurmaq, dünyada

Azəıbaycan haqqında sülhsever bir imic yaratmaq vəzifəsi du- ( nırdu. Siyasi dövlət sisteminin əsaslan qoyuİmalıydı...| Gələcəyin lideri İlham Əliyev müxtəlif dövlətlerin siyasi xa-

dımlərinin çeşidli mülahizələri ilə müşayiət olunan proseslərdə, tcz-tez dəyişən olaylarm çevrəsində dünya şöhrətli atasının bütün

! fordi və ideoloji qənaətlərini onunla birgə yaşayırdı.Öndər Heyder Əliyev ölkəsinin, müstəqilliyinin on ili ərzində

milli, dünyəvi quruluş formasiyasmı seçən Azərbaycamn buI gımünün və sabahımn üç ana prinsipini, ideya istiqametini müəy-

| yənləşdinnişdir:Azərbaycançılıq, Millilik, Demokratizm!Xalqın Lideri düz iki müddətlik Prezidentliyi dövründə

dövlətçiliyə yaradıcı münasibətini bu prinsiplər üzərində qərarlaş- dıraraq bütöv bir nəslin tərbiyəsini və effektli təcrübə toplamasmı rcallaşdırdı. Böyük irs və zəngin ənənəli siyasi məktəb yaratdı.

Azərbaycançüıq prinsipi milli dövlətçilik ideologiyasmm mərkəzi qollarmdandır. Özünütanımada ilkin məqsədlərdən biri kiırıi, ana dilinin hüquqlarmm qorunması, inkişaf etdirilməsi, gol.ıcək nəsillərə sağlam fomıada ötürülməsi azərbaycançılığm özoyində dayanan amillərdən hesab olunur. Öndər Heydər Əliyev "Xalqm, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola

w

bilməz" kəlammı söylərkən millətə öz mənəvi xəzinəsi ilə fəxr etməyi öyrədir, doğma dilin əsrlərin burulğanında itirilməməsinə, gözəlliyini saxlamasma görə gənc nəsildə əcdadlarımıza qarşj minnətdarlıq hissi aşılayırdı. Ve nəticə etibarilə, bu baxımdan öten əsrin son onillikləri Azərbaycan dilinin gərgin tarixi proseslərdən keçərək yaşamasında müstəsna rolu olan dövrlərdir.

Heyati proseslərdən birincisi, dilimizin praktik olaraq dövlət dilinə çevrilməsi prosesi isə doğrudan da imperiyamn qan-qan deyən vaxtlannın - 70-ci illərin nailiyyəti idi. Bu da unudulması çətin olan bir əlamətdar tarixdir.

Ancaq bununla belə, ana dilimizin ölkə daxilinde ümumişlək səviyyəyə çatması, rəsmi, itqtisadi, beynəkalq sistemə keçməsi - tarixi haqqıru tam əldə etməsi müstəqillik dövründə məhz Heydər Əliyevin dil siyasətinin konkretliyindən və ciddiliyindən irəli gə- lirdi. O, prinsipial mövqeyi ilə Azərbaycan dili məsələsini daim gündəlikdə saxlayır, onun təkmilləşdirilməsi və tətbiqi işini sürətləndirmək barədə mühüm, gələcəyə hesablanmış sənədlər imzalamışdır. Bu sənədlər müasir dövrdə milli dövlətimizin müstəqilliyinin dönməzliyinin mühüm səciyyəsindən biri olaraq, dil siyasətində əsaslı metodoloji, ideoloji məzrnunu təmin etmişdir. Və müxtəlif mahiyyətə uyğun tədbirlər dilimizin coğrafıyasmm genişlənməsinə, ümumtürk məkamnda nü&zunun artmasma cti- barlı baza yaratmışdır.

Dövlət quruculuğunda ana dilinin gələcəyi barədə meydana çıxarılmış proqram xarakterli təməl prinsiplər və mülahizələr bu gün ideoloji keyfıyyətini elmi-kulturoloji cəhətdən durmadan təkmilləşdirməkdədir. Bilməliyik ki, elmin, ınədəniyyətin, ədə- biyyatm, anadilli təhsil sisteminin təkamülünü dövlət quruculuğu prosesinin tərkib hissəsinə çevirən monolit idcyalar bizim üçün öten onillikdən ən qiymətli mirasdır. Bu irs Azərbaycanm milli humanitar siyasətinin dünya harmoniyasına qovuşmasını gerçəkləş- dirir.

Bu gün dil siyasətinin yeridilməsi prosesinə Prezident İlham Əliyev milli-mənəvi, ideoloji məsələ kimi baxır. İndi biz mövcud siyasətin müqabilində dilimizin elmi-tarixi cehətdən perspektivini aydm təsəw ür edə bilirik.

Azəıbaycançılıq ideologiyası üçün müstəqilliyin larixi- mənəvi tələblərindən biri də dünyamn müxtəlif yerləıində ya- şayan ve fəaliyyət göstərən azərbaycanlıların, əsasən bu ideya ətrafinda birləşməsidir. Bu istiqamət bütün dünyada yaşayan azərbaycanlılann milli-mənəvi, tarixi maraqlannı ifadə edən məsələ kimi, müasir dövlətçilikdə önəmli, halal yerini almışdır.

Vaxtilə Prezident Heydər Əliyev birmənalı şəkildə Azər- baycan insanına tövsiyə edirdi: "Hər bir azərbaycanlı milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançı- lığı Azərbaycanın dilini, mədəniyyətini, milli-mənəvi deyər- lərini yaşatmahyıq" -deyərkən, o, bu zaman bütöv xalqın - azər- baycanh super-etnosun harada və hansı vəziyyətdə olmasmı, şəraıti fəıqləndirmədən, ümumilikdə onlarda milli duyğuların canlanması işiııə bir iradəlilik, sürət impulsu verirdi.

Quruculugun ilk mürəkkəb dönəmlərində və indiki inkişaf prosesində soydaşlarımızın keçmiş tarixi vətənlərində, eləcə də xidməti və sosial baxımdan bağlı olduqlan ölkələrdə təşki- latlanması dövlətimizin qarşıya qoyduğu məqsədlərdən olmuşdur. Bu baxımdan, aıtıq ənənəviləşmiş effektiv həmrəylik siyasətin timsalında həınişə azərbaycanlıların diaspora şəklində formalaş- ması məsələsi öncül xətt olaraq ideoloji-tarixi əhəmiyyətini həyat həqiqətinə çevirmiş, qoruyub saxlamış və möhkəmləndirmişdir.

İndiki zamanda Qərb ölkələrinde, Amerikada, MDB məka- nında və Asiyada məskunlaşmış hemvətənlərimiz Azərbaycan dövlətinin onların iizorində sahiblik hissini gücləndinnəsindən şərəf duyurlar. Bu əsnada, daha sıx birləşmək, Vətənin hə- yatındakı həqiqətlər, qayğılar barədə övladhq hissilə düşünmək, ölkəmizin dünya birliyində yerinin möhkəmlənməsi uğrunda fəal m äbarizə apannaq gərəkdir.

Bu gün artıq özünü təsdiqləmiş, nəticələri ilə xalqın böyük hi: səsinin etibarını eldə etmiş ideologiya Prezident İlham Əliyevin milli birlik, vətənçilik barədə məxsusi düşüncəleri ilə daha çevik, yeni məcrada davam və inkişaf etdirilir. Müstəqillik dövrünün tarixı proseslərinin ictimai xarakteri onu göstərir ki, əgər Azər- baycanda Heydər Əliyevin dövlətçiliyə xilaskar baxışlan,

müdaxilələri olmasaydı, bu gün dünya azərbaycanlılannın taleyi barədə şübhələr hökm sürərdi.

Azerbaycançılıq kimi böyük ideya dil, mədəniyyət, adət- ənənələrin, xalqın şərəfli tarixinin elmı cəhətdən araşdınlması, öyrənilməsi vətəndaşların həmrəylik istəyi, mütəşəkkilləşmək barədə duyğulan ilə yoğrulmuşdur. Prczident İlham Əliyev indiki və gələcək dovr iiçün dövlətin və vətəndaşlann, vəzifələrindən danışarkən soydaşlarımızm doğma vətənləri ile her cür faydalı əlaqələrdə hüquqi, mədəni, menəvi əsasların möhkəmləndiril- məsini zəruri istiqamət kimi vurğulayır. Prezident dövlətimizin inkişafı müqabilində maddi-mənəvi imkanlardan istifadə edərək dünya azərbaycanhlannın normal səviyyədə bəhrələnməsinə imkan yaratmağı, onlann milli və vətəndaş hüquqlannm qorunması yolunda səyləri güclendirmeyi çağdaş dövr üçün vacib amillerden sayır. Və sözsüz ki, bu zaman Prezident İlham Əliyev ölkəsinin beynəlxalq konvensiyalarla təsbitini tapmış insan hüquqlannın qorunmasmı təmin etmək üçün müəyyen təsirli vasitələrə malik olduğunu bəyan edir. O, bu müiahizələrində, mövqeyində möhtərəm Heydər Əlıyevin müəyyənləşdirdiyi strateji kursa, ideyalara bütün azərbaycanlılann daim sədaqətii qalacağma arxalanır. Milii birliyin formulu da məhz bu kontekstdə rcal təfsirə qovuşur.

Millilik Prezident İiham Əliyevin siyasi düşüncəsinin, təfək- kürünün əsas mənbəyidir. Onun öz xalqmın ruhuna uyğun, eləcə də ABŞ və Qərb təmayyüllü siyasəti Azərbaycanm əzəli milii maraqlarından mayaianır. Bu keyfıyyət bütövlükdə ümumtürk ruhunun tərbiyəsindən gələn bir xarakterdir. Türk ruhumuzun siyasi, milli, əxlaqi, mədəni dəyərləri çoxəsrlik tarixi smaqlardan alnıaçıq çıxıb. Millətin yaşam prosesiərinə qiymət verərkən, təbii ki, türk dünyasmın, türk xalqlannm zaman-zaman özəlliklən'ni saxlayaraq hərtərəfli inkişaf mcyllərinə tapmmasuıdan dövlətin də, Prezidentin də, vətəndaşlann da bugünkü qürur hissi böyük olmalıdır.

Önemli odur ki, Azərbaycandakı siyasi, sosial, medəni xətt doğma deyərlerə münasibətdə milletin keçmiş dövlətçilik və yaşam təcrübəsindən istifadəyə söykənir. Bu yol müasir dövlət- çilikdə vacib, impulsiv, milli strategiya sayıla biler.

Öndər Heydər Əliyev "Biz öz tarixi köklərimizlə, milli kök- lərımizlə, mənəvi dəyərlərimizlə, milli-mənəvi ənənələrimizlə, böyük tariximizlə fəxr edə bilərik" tövsiyesini bütün türk insaııianna üııvanlamaqla çağdaş həyat üçün əsil milli əqidənin nədən ibarət olduğunu anladırdı. Bu ibrətli tövsiyə üzərində qəraılaşan indiki siyasi istiqamət də düzgün ohraq cəmiyyətin, ümumiyyətlə, həyatın normai səviyyədə inkişafi üçün milliliyi nıənbə, zəmin kimi qəbul etmişdir. Eyni zamanda, xaiqrmızm dünvəvi həyat kredosu sayılan milli-mənəvi xüsusiyyətlər də bu gün miidafıə olunmaqda və daha da əhatələnməkdədir.

Əsrlərın ziddiyyətli olaylanndan, maneələrdən salamat qurtulmuş milli, dini dözümlülük, tolerantlıq indi də dövlətimizin və onım rəhbərinin, bütün sağlam qüwələrin təqdk etdiyi xüsusiyyətlərdir. Prezident İlham Əliyevin bu kontekstdə millətin dinınə münasibəti isə belədir: "Biz çox təəssüf edirik ki, dünyanın bəzi dairələrində ıslamı terrorla eynıloşdinnək istəyirlər. Biz bu cəhdləri pisləyirik. Müsəlman ölkələri tarixdə bir neçə dəfə tenomn qurbanma çevrilmişlər. O cümlədən Azərbaycan dəfələrlə erməni terror təşkilatlannın törətdikləri terror aktlanna məruz qaimışdır. Bu cəhdlər uğursuziuğa məhkumdur. İsiam sülh, qar- daşliq, dözümlülük, tolerantlıq dinidir".

(juründüyü kimi, burada dövlət başçısı insanlann diai gönisŞərmə, millı hisslərinə düzgün qiymət verməyin tərəfclandır. 0 , həm də öz milli-mənəvi düşüncəsinin diqtəsi ilə insanlann mənəvi-ruhi baxımdan yaxınlaşmasına maneçilik törədən zərərli düşüncələrin aradan qaldırılmasımn təşəbbüskarı olaraq çıxış edir.

Azərbaycanda belə bır siyasət özünü doğrultmuşdur ki, bütün vətəndaşlaı dinindən, dilindən, milliyyətindən asılı olmayaraq, hər zarnan bərabər hüquqlar çərçivəsində, bir-birinə ehtiram göstərərək yaşamışlar. Bu siyasətin daim möhkəm daxili və xarici dəstək aiması, ümumilikdə, iqtidarın, dövlətin rəhbərinin öz mil- lətınə sevgisindən, insanların dincliyini, bir-birinə səmimi münasibət bəsləməsini istəməsindən doğur.

Prezident İlham Əiiyevin müasir azərbaycanlı təfəkküründə Vətən və Xalq təəssübkeşliyi, Şərqin müsbət ənənələri, türk mənəvi-əxlaqi dəyərləri, Qərb və Avropa modellərinə münasib

intellekt möhkəm birləşmiş özüldür. O, milli-mənəvi, ideoloji dəyərlərimizin hamısında, mədəni, elmi, etno-kulturoloji, eləcə də yaradıcdıq sahələrində irəliləyişi, mənəviyyat məsələlərinə dövlət himayəsini yalmz və yalnız iqtisadi-sosial tərəqqi ilə aynlmaz şəkildə bağlayır. Bu, dünyanm ümumi həyatının rəhnidir və hər bir millətin gələcəyində, dövlətin qabaqcıl ölkələrlə eyni hüquqi səviyyədə yaşayıb inkişaf etməyində həlledici amildir. Biz qəlbən rahatlıq hissi keçirməli və ümidvar olmalıyıq ki, xalqın intellektual, mədəni, mənəvi perspektivi Azərbaycamn potensial iqtisadi-sosial rifahma hesablanmışdır.

Millətin ümumi daxili ruhi yüksəlişi, mənəviyyat, mədəniy- yət sahəsindəki məsələlərin konseptual bir proqram çərçivəsinə, sistemə salınması da Azərbaycan cəmiyyətində İlham Əliyevin lider kimi tanmmağına əsaslı təsir göstərir.

Eyni zamanda, beynəlxalq aləmin ölkəmizə münasibətində heç vaxt unudulmamışdır ki, dünyəvi istiqamətləri öz həyat prin- sipləri seçmiş Azərbaycanın etnik baxımdan möhkəm birliyi təmin olunub və mütəşəkkildir. Bu məmləkətdə yaşayan insanların hamısı, bəzi etnik azlıqlar fərqli mədəniyyətlərə mənsub olsalar da, vətəndaş olaraq Konstitusiya ilə bütün azadlıqlara, hüquqlara malikdirlər. Onlar - milliyyətindən asılı olmayaraq, bir vaxtlar ölkəni tərk edərək dünyanın müxtəlif yerlərində tnəskutüaşmış insanlanmızın hamısı indi Azərbaycanı özlərinə Yətən bilirlər.

Xaricdə yaşayan soydaşlanmızın mənəvi cəhətdən bağh olduqları Vətənlə müxtəlif işgüzar, mədəni, elmi, fərdi elaqələri vardır. Bunu bilavasitə unudulmaz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və iştirakı ilə Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarmın I qurultayı da əməli surətdə sübuta yetirmişdir. Qurultayda qonaq qismində gəlmiş xarici vətəndaşlara o da aydın oldu ki, ölkəmizdə yaşayan azsaylı xalqlann hamısı bir super-etnosda vahid hala düşür, ümumi, ancaq rəngarəng bir mədəniyyəti təmsil edirlər. Bütövlükdə isə, Azərbaycan xalqı özünəxas türkçülük, türk mədəniyyəti əsasında bu birləşmənin təbii yekunudur.

Prezident İlham Əliyev idarəçiliyin elə demokratik və optimal yolunu seçmişdir ki, hər bir zəkalı ölkə vətəndaşının dövlətçiliyin inkişafmda yeri vardır. Və dövlət quruculuğunda bu

ycr hər kəsitı məhz vətənpərvərliyinə, biliyinə, sağlam düşün- cəsinə, qabiliyyətinə görə müəyyənləşmişdir.

Hələ Prezidentlikdən əw ə l cənab İlham Əliyevin gənclik maıaqlarıyla uyğun olaraq Azərbaycanda idmanın intibahını qısa zamanda gerçəkləşdirməsi, mühüm məsələ kimi millətin fiziki və əqli sağlamhğına qayğı ilə yanaşması da sırf milli xarakterlidir.

Dövlət siyasətinə görə, gənclərimizin idman hərəkatına qoşulmasmm həyat üçün müsbət məziyyətləri çoxdur. Təbii ki, iiziki ha/ııiıq həm müharibə şəraitində olan ölkənin vəziyyəti üçiin vacibdir, həm də cəmiyyətin mənəvi-ruhi sağlamlığmı, yeni nəsillər arasmda narkomaniyanm yayılmasma qarşı mənəvi mü- barzəni şərtləndirir. Ölkəmizdə müasir idman siyasəti fiziki hazırlıq çərçivəsini genışləndirərək mənəvi təbiətin güclənməsi anlamma keçmişdir və ictimai, ideoloji əhəmiyyətini ilbəil getdikcə artınr.

Olimpiya hərəkatımn gcniş xarakter alması, mövcud idman bazalartmn bərpa olunaraq müasir standartlara uyğun səviyyədə yenıdən qurulması, reg'ıonlarda yen'ı ıdman kompickslənnin tikilməsi dünya idman təşkilatlannın diqqətini Azərbaycana cəlb edə bilmişdir. Beynəlxalq yanşlarda Azorbaycan idmançılanna peşəkav münasibət formalaşmışdır. Ölkəmızin idman sistemiadə ab-ha\anm yeniləşməsi idmançılarımjzm mötəbər beynəlxalq yarışlarda ürəkaçan nailiyyətlər qazanmasmı reallaşdırmışdır. Bütüıı idman uğurlan təsadüflərin deyil, məntiqi, ardıcıl dövlət proqramınm ıfädəsidir.

Respublikamızm bütün regionlannda mölıtəşəm Olımpiya idman komplekslərinin, idman qurğulannm beynəbcalq standartlar səviyyəsində tikilməsi, nəticədə yanşlarm müntəzəm, planlı şəkilə düşməsi dövlətimizin başçısmm gəncləri çağdaş dünyamn nəfos aldığı ideallarla yetişdirmək ideyasmdan irəli gəlir.

Pıezident İlham Əhyevin idman sahəsindəki fəahyyətinin nəticələrini gördükcə, bunun nə dərəcədə köklü, mənəvi-ruhi, əhəmiyyətli konsepsiya oiciuğunu dərk edəcəyik. Onurv idman sahəsinə, gənclərə qayğısı yeritdiyi siyasətin pycdestahmn, özülunün tərkib hissələrindəndir. Və bu gün İlham Əliyevi dövlət

başçısı olaraq xalqın gözündə, beynəlxalq aləmin siyasi arenasuıda millətin öz sağlam ruhu, zəngin məneviyyatı yüksəldir.

Prezident İlham Əliyevi müasir insanlann, ziyalılann, gənc nəslin fəal surətdə dəstəMəməsi, ona böyük ümidlər bəsləməsi nəticə etibarilə, göz qabağındakı praktik işlərin inikası, perspektivə güclü inam yaratmasıdır. Gəncliyin, xüsusən də öten əsrin ortalannda dünyaya gələn nəslin düşüncəsində onun siyasətindəki demokratikliyin, milliliyin, intellektin güclü obrazı var. Həmin obrazı tamlaşdıran xüsusiyyətlərin sintezində şəxsiyyətin liderlik əlamətinin formalaşmasmda müəyyən nəzəri-praktik amillərin rolu Iabüd olsa da, bu keyfiyyət əsasən irsi səciyyəhdir.

Üçüncü minilliyin astanasında Heydər Əliyev xalqımıza mü- raciətində milli düşüncəmizin, ideologiyamızın iç-özül maraq- lannı, milli özünüdərkdə təəssübkeşliyin ən tipoloji tarixi nümu- nəsini ortaya qoymuşdur: "Biz nadir bir irsin varisiyik. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı bu irsə layiq olmağa çalışaraq böyük bir tarixi keçmişi, zəngin mədəniyyəti, yüksək mənəviyyatı olan ölkə- mizin həm dünəninə, həm bu gününə, həm də gələcəyinə dərin bir məsuliyyət hissi ilə yanaşmalıdır".

İctimai, idraki və iqtisadi dünya duyumunda bərabər tərəf kimi özünə yer almış millilik mənəvi keyfıyyət olaraq İUıam Əliyev siyasətinin prioritetlərindəndir. Və inkişafda həyatın əsl nəbzini görüb duymaq, obyektiv nəticə çıxarmaq — qlobal, həm də milli əhəmiyyətli problemlərin açan da elə bundadır. Bu və ya digər bütün mənalarda, millətimizin tarixi nailiyyəti olan 15 oktyabr seçimi öz öndəri Heydər Əliyev ideyalanna sədaqətinin təcəssümüdür.

İndi isə biz əminliklə deyə bilərik ki, ölkədə sosial, siyasi. ictimai ehtiraslann təbii şəkildə soyumasınm davammca dirçəliş epoxasmı yaşayırıq. Millət üçün zəruri odur ki, İlham Əliyev insanlanmızm ürəyində Heydər - Xalq birliyinin qarşılığında özünün milli, Vətənçi, demokratik, humanist, prinsipial obrazmı artıq büruzə vermişdir. Bu əlamət xalqm ictimai sevgisini müəy- yənləşdirən hazırkı sabitlik və hakimiyyət stabilliyi təqdirində ölkədə Prezidentin potensial tərəqqi vədlərini tam şəffaflığı ilə inandıncı göstəre bilir.

Demokratizm amili dövlətçilikde birincilərdən olmaq şərtilə, dünya üçün xüsusilə əhəmiyyət daşıyan anlayışdır. 1993-cü

ulin ortalarından başlayaraq ölkədə bütün demokratik prinsiplər {bərqəıar edilmiş, insan hüquq və azadlıqlanna, siyasi plüralizmə

.! geniş imkanlar açan qanunvericilik bazası yaradılmışdır. Bunu tez bir zamanda, həm də Qərbin onilliklərlə ölçülən demokratiya təcrübəsinin səviyyəsində reallaşdırmaq artıq fövqəladə bir güc deməkdir. Dövlətin rifahı və onun mövqeyinin beynoLxalq arenada qəbııl olunması da elə bu problemin həllindən asılıdır.

Dcmokıatik dəyərlərin, ümumi normaların əlamətləri dünya praktikasmda real nəticələrilə yaxşı məlumdur. Belə nəticələr Azərbaycanın həm siyasətində, yəni idarə olunmasında, həm də sosial, hüquqi həyatında bir sıra islahatlann apanlması, yeni təsi- satların yaradılması ile möhkəm şəkildə bağlıdır. Dıgər tərəfdən, siyasi plüralizm, mətbuat və söz azadlığı, insan hüquqlan da iizvü surətde demokratik dövlətkı özəlliklərini və ölkədəki ictimai- siyasi ab-havanm demokratizmini şərtləndirk.

■ ıVzərbaycandakı qanunvericilik bazasmm demokratMıyı gü- , nün, proseslərin gedişatı müqabilində təbiı bır axarda təkmilləş- , məkdə, səviyyəsini artırmaqdadır. Hətta, xüsusilə vurğulamaq yeıınə düşər ki, keçmiş İttifaq məkanmdakı müstəqii respublikalar-

ı la müqayisədə Azərbaycanda məbuata, azad sözə verilən demokratiya. inıkanlar daha çoxdur. İndi əsas məsələ odur ki, təqdim olu-

; nan, gerçəkiəşdiriiən demokratik şəraitdən, ümdəsi isə Azərbay- .: canm dövJət başçjsı İtiıam Əliyevin kifayət qədər aydrn demo-

kıatizmindən xalqın, ölkənin imicinin yüksəiməsi üçün səmorəli fistifedə edilsin...

Müasir Azərbaycan dövləti Heydər Əiiyevin rəhbəriiyi ilə m üstəq il həyatının çətin, ziddiyyətii yaşantılannı çoxdan geridə qoymuşdur. Demokratik quruluşun mahiyyətini göstərən amilierin gerçəkləşməsi sayəsində dövlətimiz bu gün dünya birliyində layiqli yer tutur. Bayrağımız demek olar ki, bütün beynəlxalq təşki- latlarda ucaldılmışdır. Miliətimizin daxiii potensialı, ictimai

• düşüncəsi ona imkan verir ki, Azərbaycan demolcratizmi heç də şd igər ölkələrm demokratizmindən geri qalmasın.

Prezident İlham Əliyevin vaxtilə Avropa Şurasında qazandığı sayğı, nüfuz - mötəbər beynəlxalq təşkilatın Parlament Assam- bleyasmın büro üzvü və vitse-prezidenti seçilməsi birbaşa onun dünyagörüşünə, siyasi istedadına, bacanğına söykənsə də, eyni zamanda, Azerbaycan dövlətinin demokratik əsaslar üzərində təşəkkül tapması ilə əlaqədardır. Sevindirici haldır ld, bizim ölkədə də siyasi-iqtisadi sistemin dünya üçün aydın atmosferi əksər məsələlərdə, xüsusən də insan hüquqlannın ardıcıl müdafiəsində yerli demokratiyam bütün çalarları ilə onilliklərin, hətta yüzilliklərin maneələrini adlamış Qerb demokratiyasına inteqrasiya etdirə və tanıda bilmişdir. Rişələri xalqımızuı mənəvi dünyasından su içən demokratik proseslər ilbəil sosial, mədənı', hüquqi, təsərrüfat və digər münasibetlerdə öz dinamikliyini saxlayır, faydasını artırır.

Cəmiyyətin öz həyatında və idarəçiliyinde demokratik meyarlara əməl olunması bu dinamikanı bütöv halda dünyanın ictimai, iqtisadi, humanitar sisteminə inteqrasiyanın en fəal vasitəsinə çevirmişdir.

Dünya siyasətinin ən peşəkar simalanndan bıri, XX yüzilliyin böyük mütəfəkkir qurucusu Heydər Əliyev bütün vətəndaşlara, o cümlədən müxalifətə açıq siyasi fəaliyyət və özünütəblığat üçün təhlükəsiz şərait yaratmışdır. İqtidar siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, hər bir vətendaşa, o cümlədən də müxalifətə söz de- mək, mübarize aparmaq azadüğını vermişdir. Amma təəssüf ki, müxalifətin bir hissəsi - radikal qolu dövlətçiliyi parçalamaq üsulunu seçdiyi üçün xırda mənsəb iddiaları, qeyri-mədəni, qeyri- sivil hərəketləri ilə cəmiyyətdo özünə qarşı ikrah doğururdu.

Prezident İlham Əliyev bu gün eyni demokratizmi davam etdirərkən, bəlke də bir qədər artırarkən sağlam, eyni zamanda, genc intellektual düşüncənin, qabiliyyətin, milli təəssübkeşliyin yolunu fəal surətdə açıq elan etmişdir. O, müxalifətlə münasibətdə nümayiş etdirdiyi demokratik, milli, mədəni, əxlaqi seviyyə iiə Azərbaycanın maraqlannı hər şeydən üstün tutduğunu dəfələrlə açıqlamış, avantürist meyillərə əsaslanan müxalif qüwələri millətin sabahı naminə fealiyyət göstərməyə, iqtidarla dialoqa dəvət etmişdir.

Ancaq hadisələr göstərdi ki, ölkənin artan beynəlxalq nüfuzu, apaıılan demokratik islahatlar, inkişaf tempi - xalq kxitlələrində hakimiyyətə olan inamın daha da güclənməsi heç də radikallan qane ctmir. Xalq və hakimiyyət arasında münasibətlərdə boşluqlarm aradan qaldırılması sosial bazası qohum-əqrabalanndan ibarət olan müxalifət dairələrin qətiyyən ürəyincə deyil. Çünki vəziyyətin bu cür inkişafı onların nə hakimiyyət iddiasınt gerçəkləşdinnir, nə də xalq arasmda itirilmiş nüfuzlanm qaytarrrur.

İlham Əliyev siyasətinin gücü ondadır ki, daxili dəstəkdən məhrutn olan qüw ələrin iradları üçün siyasətində əl yeri belə saxlamü. Bcləliklə, qeyri-obyektiv müxalif dəstənin öz-özünə siyası meydandan çıxınası, iflasa uğraması təbii birprosesə çevrilir. Və bu istedad həm də dövlət maraqlarından kənar iddialann ictimai maraqlann dairəsindən çox-çox uzaq oiduğunu faş edir. Axı millət özü də yaxşı dərk edir ki, hakimiyyətə can atmaq nıəqsədi ilə lıər hansı qüwənin, nəyin bahasma olmsa-olsun, ölkədə sabitliyi pozmaq cəhdləri ümumilikdə cəmiyyətin həyat ritminın pozulmasma gətirib çıxara biler. Anlaştlan odur ki, xaosurı. aaoımal veziyyetia K&lqıa ve dövləthı imici üçüa ae qocfor acınacaqh olduğu aıtıq yaşanmış mərhələdir. İndi isə geri yox, irəli getməym vaxtıdır. Zəkam, biliyi, Vətən təəssübkeşliyi hissini millətin fıravan güzəranı yolunda sərf etmək məqamıdır...

İlham Əliyevin siyasi portretıni onıın söhbət açacağımız fərdi obrazmın əlamətdar ştrixləri tamamlayır. Və özəllik ondadır ki, həmin cizgilərin genetik qaynaqları Azərbaycan xalqmm özünüdərkındə əvəzsiz rolu olmuş bir dahinin ömürlüyündən 'ırəYı gələrək lormalaşmışdır. Axı Azərbaycamn daim fəxr edəcəyi Heydər Əliyev obrazı və onun yaşam mühiti mədəni, əxlaqi, ictimai, tarixi təcrübəsilə böyük mənşədir. Belə demək mümkündiir ki, bu əlamətlər təkamülə meyilliliyi ilə dövlət idarəçtlik sisteminin daxili və beynəlxalq münasibətlərinə də əlavə keyfiyyətlər gətirir:

Ləyaqətlilik - xalqma da, beynəlxalq aləmə də, dosta, düşmənə də münasibətdə, onun siyasətini sevənlə də, qarşı olaraq mübarizə aparanla da davranışda bu xüsusiyyət, həm də əlavə bir təmkmlə müşahidə olunur. Bu daxili şəstin daşıyıcısı kimi, əsas

etibarilə, geniş planda Prezident seçkiləri öncəsi xalq kiitlələri ilə təmaslarda, müxtəlif məsələlərə münasibətlərdə qabarıq sezilməyə başlamışdır. Bu, siyasi vəziyyətə, yerli problemlərə, hətta sabitliyi gözü götürməyənlərə münasibətlərdə bir əxlaq nümunəsidir. Halbuki İlham Əliyev xalquı Heydər Əliyevə mə- həbbətindən istifadə edərək seçkidə üstünlüklərinə ann-arxayın da yanaşa bılərdi. Amma Prezidentliyə namizəd xalqın öz liderinə - Heydər Əliyevə bəslədiyi məhəbbətə şəxsi ləyaqəti və sevgisi ilə cavab verdi.

Humanistlik - bu, insanlığa məhəbbətdən irəli gələn bir keyfiyyətdir. Prezident İlham Əliyev bilir ki, insanları sevmək, onlara xeyirxahlıq, mənəvi-ruhi, hüquqi, sosial baxımdan prob- lemlərinin həllində doğmalıq göstərmək, dayaq durmaq - layiqli rəhbər olmaqdır. Belə yanaşmam ondan umanların hamısı, suçu əvəzində münasib cəzaya layiq olanlar da, intellekt cəmiyyət də, hətta müxalifət də görür. O, bağışlamağı bacanr, özü də ağır günah işlətmişləri belə - müəyyən dərəcəli ciddi səhvlərə yol vermiş vətəndaşlara həyat haqqmda yenidən düşünməyə, özünütərbiyəyə şans verir.

Vətənpərvərük - hələ millət vəkili olaraq Avropa Şurasmda nümayəndə heyətinin rəhbəri kimi fəaliyyəti onun haqqında bu imici yaratmışdı. İlham Əliyev dünyam bir həqiqətə inandırmağa çalışır ki, Ermənistan terrorçu dövlətdir, Azərbaycanın ayrıhnaz hissəsi olan zəbt etdiyi Dağlıq Qarabağ ərazisindən narkotik mad- dələrin tranziti və biznesi məqsədilə istifadə edir. Bu isə təkcə Azərbaycan, Cənubi Qafqaz üçün deyil, bütün dünyaya təhlükə mənbəyidir. İlham Əliyev Avropa Şurası kimi mötəbər qurumun üzvü olan ölkələrin hamısına üz tutaraq bu suallara cavab istəyir: "Ermənistan Avropa Şurasının üzvü ola-ola beynəlxalq hüququn normalanna məhəl qoymaya bilərmi? Ermənistan Avropa Şurasının üzvü ola-ola digər AŞ üzvünün ərazilərini on ildən artıq bir müddətdə işğal altında saxlaya bilərmi? Ermənistan on ildən artıq müddətdə digər AŞ üzvünün qaçqın və köçkünə çevrilmiş bir milyondan artıq vətəndaşının insan haqlannı açıq-aydın poza bilər- mi?"

Amma Avropa Şurası hələ də suallar ətrafmda düşünmə- yində davam edir.

Beyııəlxaiq aiəm bilır ki, millət, torpaq barədə, Vətənimizin işğalçı Ennənistan tərəfmdən zəbt olunmuş 20 faız ərazisinin azadlığı məsələsində Pve/ıdentın düşüncə\əvi sərt və haql\d\r. .\ncaq, eyni zamanda, bəllidii' ki, İlham Əliyev də atası kimi, ilk öncə, sülhə daha böyük üstünlük verir. Həm də bəyan edir ki, məcburıyyət qarşısında qalanda heç sülh danışıqlan da yeganə vasitə deyil.

Bütün hallarda, həqiqətdə xalqa o lazımdır ki, ölkənin ərazi bütövlüyü bəıpa olunsun, isti yurd-yuvasından perik düşmüş msanlannvz doğma dSərinə qayüsmlar. Xalq ısləyir ki, sabahm tələblərini yaxşı duyaıı, bu günün reallıqlarını dürüst qiymət- ləndivən ivadəii vö vötovıwvö bir iwsaw dwfeli, vİa-rə etsin. Millətin özü də onu irəli aparan liderlə biriikdə yüksəlsin.

Qayğıfoeşfik - on il deputat seçildiyi əcazi oaua hima- yədarlvğuu kifayət qədəv hiss etmişdir. İlham Əliyev bəlkə də onlan nəinki mənəvi-sosial smntılarla üz-üzə qoymavnvş, daivn seçicilori ilə müntəzəm görüşlər keçirərək ümıım i əhval- ruhny ənin yüksəkliyinə nail olmağa çalışmjşdır. Çad» diişər- gələıində yaşayan qaçqmlaıın və məcburi köçkünlərin məişət, sığınacaq, güzəran qayğılan da İlham Əliyevin nigarançılığına səbəb olan məsələlərdəndir. Bu zavallı insanlann yaşam tərzinin \üngülləşdirilməsi, normal səviyyədə istiliyi, işığı olan ev-eşiklə təminatı onun can yanğısı ilə əhatələnmişdir. O, ölkədə baş verən təbıi fəlakətlər zamanı zərərçəkmiş insanlann iztirablanm aradan qaldırmağı, onlara maddi-mənəvi cəhətdən dayaq durmağı, acılannı, çətinliklərini şəxsən həll etməyi özünə mənevi borc bilir.

Sənıimilik - İlham Əliyev rəsmi və ictimaiyyətlə görüşlə- rində siyasətçiləri, müxtəlif zümrəden olan insatılan nəzakətlə, hörmətlə dinləməyi, məsələye aydrn münasibət biidirməyi ilə təıəf müqabillərini özü haqqmda sayğılx düşünməyə vadar edir. O, dialoq zamanı həmsöhbətini özünün təbii səmimiyyətinə və obyektıvliyinə inandınr. Mətbuat nümayəndələri ilə təmasda da sadə və konkrctdir. Müxtəlif yönlü, hətta qərəzli suallara cavab-

lannda, eləcə de mövqeyinin düzgiinlüyünü sübuta yetirərken dəlilləri həmişə qaneedicidir.

Dövlət xadiminin xalq içərisində və siyasi mühitdə nüfu- zunun müəyyənleşməsində bu və ya başqa keyfıyyət amillərinin rolu olduqca çoxdur. Və həm də bu cəhətler şəxsiyyətin liderliyə doğru yüksəlişində böyük təminatdır.

Müasir dövrdə İlham Əliyev liderlik yolunda cəmiyyeti də özü ilə birlikde ucaltmağa qadir olan yeganə dövlet adamıdır. İnsanlann yaxşı melumatı var ki, o, atasımn quruculuq illerində hansı vezifə daşımasına baxmayaraq, dövlət müstəqilliyimizin qorunmasında, möhkəmlənməsində və ölkəmizin dünya birliyinə daxil olmasında, Avropamn bir üzvü kimi tanınmasında gəncliyin lideri qismində kifayət qədər bilik, bacanq, qüw ə sərf etmiş, mübarizlik göstərmişdir. Olkənin böyük neft strategiyasmın miHı maraqlar daxilində həyata keçirilməsində İlham Əliyevin əməyini, mühüm xidmətlərini heç bir siyasət adamı dana bilməz.

Prezident İlham Əliyevin geniş düşüncəsinde Azərbaycanm indiki inkişaf mərheləsini dönməz prosesə çevirmək və islahatlan uğurlu sonluqla tamamlamaq durur. Cəmiyyətin sağlam qüwələrinin qəbul etdiyi siyasi kursun davamı da elə bunda - enənələrin etibarlı səviyyədə qorunmasmın özünün bir ənənəyə çevrilməsi ideyasmdadır.

Bir qədər əw əlin müsteqillik tarixinə nəzər salsaq, Azərbaycanm bu günü üçün çox mühüm təcrübelərin necə ağır zəhmət bahasma qazanıldığmı dərk edər, başlıcası isə, İlham Əliyevin böyük siyasetə necə yetişməsi prosesinin şahidi olanq.

Bu araşdırma əsasən gənc nəsil üçün vacibdir ki, səviyyəli, vətənpərvər yetişmək və müasir inkişaf yolunda qabaqcıl dünyəvi dəyərləri, mövcud potensiah qiymətləndirə-qiymətləndire öz həyatmı da inkişaf etdirə bilsin.

Ötən əsrin 90-cı illərində və bir qədər ə w ə l cərəyan edən hadisələr bütün aydmlığı ile bir həqiqəti üzə çıxardı: ənənəsi olmadan mütəşəkkilliyin və təşkilatlanmanm cəmiyyətdə özünü doğrultması, müdafiə olunması mümkün deyil. Həmin proses ictimai-iqtisadi, sosial əzablar içərisində çətinlik çəkən cəmiy-

yətdə mütləq əksəriyyətin dəstəklədiyi, qətiyyətli şəxsiyyətin rolu olmadan yalmz uğursuz eksperimentlərlə nəticələnə bilərdi.

1993-cü ilin iyun hadisələri baş verərkən o vaxtkı iqtidar da, müxalif qüw ələr də dəqiq anladılar ki, saxta cazibədar şüarlarla özlorini cəmiyyətə sınmaq olmaz. Ona görə də idarəçilik səriştəsi ohııayanlar hərəkətlərinin faydasızlığını başa düşərək siyasi meydandan uzaqlaşdılar. Xalqm istəyi, tələbi belə idi - dağılmaq təlılükəsində olan dövləti iradəsi, təcrübəsi, nüfuzu böyük olan bir şəxs idarə etməlidir. Hadisələrin sonrakı davamı onu açıqca göstərdi ki, ümumiyyətlə, Heydər Əliyevdən başqa Azərbaycanı təlılükəlı qovğadan qurtaracaq b\r siyasətçi be\ə yoxmuş. Biz bu tarixi yaşaımşıq və şüküıiər olsun, Vətənə xıdmət üçün çox lazımtı təcräbə toplaya bilmişik.

O vaxtdan iller, bir-birini tamamlayan mərhələlər keçmişdir. Dövlətin və xalqm varlığı ordunun gücündən asılıdır. Və ona görə də bu məsələ üzərində dayanmaq vacibdir. Böyük Heydər Əliyev öz siyasəti ilə olduqca bu zəruri Gücü tam mənasmda təmin etmişdir. Müstəqilliyimizin ilk illərində ordudakı pərakəndəlik və başvpozuqluq bu sabədə əsaslı dönüş yaratmaäı zəturi etrruşdi. Ennənistanm tocavüzünə məruz qalan Azərbaycanm ağır günlorində ordunun mütəşəkkil olmaması torpaqlarm əldən getnıəsi ilə nəticələnirdi. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda ordu quruculuğuna başlandığı həmin dövrlərdəki mürəkkəb vəziy- yəti dəqiqliyi ilə belə xarakterizə etmişdir:

1993-cü ilin ortalarmadək olan dövrdə “...Ayn-ayn dəstələrdən ibarət ofan bırləşməiər, təbii ki, ölkə qarşısmda duran çox çətin vəzifələrin öhdəsindən gələ bilməzdilər. Azərbaycan çox çətin vəziyyətə düşmüşdü və bunun nəticəsində torpaqlarımız: işğal olunurdu. Yalmz ümummilli liderimiz Heydər Əliyev 1993- cü ildə xalqın tələbi ilə Azərbaycana Prezident seçildikdən sonra Azərbavcanda ordu quruculuğunda dönüş yarandı. O ildən başlayaraq son on il ərzində ordumuz gücləndi, inkişaf etdi və bu gün demək olar ki, bizim ordumuz yüksək səviyyədədir. Qarşıda duran bütün vəzifələri həll etməyə qadirdir

Bu gün Azərbaycan Ordusunun beynəlxalq standartlar səvi>7 əsində inkişafı məsələsi dövlətimizin siyasətinin prioritet-

lərindən sayılır. Ordu quruculuğuna dair bütün mühüm tədbirlər müvəffəqiyyətlə, ardıcıl surətdə, mövcud siyasi kursun tələblərinə uyğun şekildə yerinə yetirilir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin vaxtilə ordu hissələrində şəxsi heyətlə müntəzəm keçirdiyi görüşlərin nəticələri zaman keçdikcə ordunun əzmkarlığının artmasında özünü büruzə verir. Milli Öndərin mütəmadi hərbi hissələrdəki vəziyyətlə əsgər və zabitlərin problemləri, qayğılan ilə maraqlanması, hərbi təhsil sisteminin müasirləşməsinə və hərbi biliklərin tədrisinin yük- səlməsinə böyük diqqət yetirməsinin səmərəsi Milli Ordunun bugünkü soviyyəyə yüksəlməsində təzahür edir. Ölkənin Silahlı Qüwələri yüksək döyüş hazırlığına malik və peşəkar, hərbi- texniki vərdişlərə dərindən yiyələnmiş savadlı, vətənpərvər kadrlardan ibarətdir.

Azərbaycan Ordusunun beynolxalq əməkdaşlığı məsələsinə diqqət dövlətin xarici siyasətində xüsusilə aktuallıq kəsb etmişdir. Bu əlaqələrin yüksək səviyyədə qurulması hərbi sahədə peşəkar- lığın artınhnasma və təlim-tədris sistcminin modemləşməsinə ciddi təsir göstərmişdir.

Məlum olduğu kimi, Avropada sülhün vo sabitliyin bərqəYar etdilməsində NATO-nun rolu damlmazdır. Bu mənada, NATO ilə əməkdaşlıq Azərbaycanın beynəkalq nüfuzunun müəyyən olunmasmda daim həlledici amillərdən sayılmışdir. Əgər 1993-cü ildən başlayaraq Azorbaycanda etibarlı sabitliyə və vətəndaş həmrəyliyinə nail olunmasaydı, nəinki dünya dövlətləri ilə bərabərhüquqlu əməkdaşlıqdan, heç Milli Ordunun bugünkü gücündən, yüksək döyüş hazırhğmdan danışmaq belə mümkün olmazdı.

Milli Ordunun beynəlxalq əlaqələri çərçivəsində NATO sisteminə intcqrasiya prosesinin sürətləndirilməsi Azərbaycanın dövlət siyasətində dünyanm və Cənubi Qafqazm təhlükəsizlik məsələsinə nə qədər ciddi diqqət aynldığını sübuta yetirir. Hərbçilərimiz dünyanın qaynar nöqtələrində dıgər ölkələrin Silahlı Qüwələrin heyəti ilə yanaşı, sülhməramlı missiyanı nü- munəvi surətdə həyata keçirirlər.

NATO-nun çərçivə sənədləri 1994-cü ilin maymda Brüsseldə imzalamb və bununla da ölkəmiz bu təşkilatm “Sülh

Naminə Tərəfdaşlıq Proqramma qoşulub. İndi Azərbaycan bu proqram çərçivəsində keçirilən sülh məramlı, humanitar və başqa mühüm tədbirlərin fəal iştirakçısma çevrilib. Ölkədə NATO sistemino uyğun müasir hərbi təhsıl müəssisələri, təlim mərkəzləri yaradılmış və yenidən qurulmuşdur.

Beynəlxalq aləm bilir ki, Azərbaycan dünyada sülhün daimiliyıni, sabitlıyi və təhlükəsizliyi təmin etmək istiqamətində fəal və ədalətli mövqe tutur. Azərbaycan NATO ilə əməkdaşlıq xəttinə münasib olaraq beynəkalq terrorizmə qarşı mübarizəyə qoşulan ilk dövlətlərdən biridir. Ümumilikdə, ölkəmızin “Sülh Na- ıninə Tərəfdaşlıq Proqrarrunda fəal iştirak Silahlı Qüw ələrə yüksək təcrübə keçmək və daha da təkınilləşmək üçün gözəl ımkanlar açıb.

Azərbajcan Ordusunun mütəşəkilliyi sahəsində Hcydər ƏHyevin ıdeyalan əsastnda görülən irimiqyaslı işlər ictimaiyyət tərətlndən həmişə razıhqla qarşılamnışdır. Olkə vətəndaşJan, o ciıınlədon yurd-yuvasından didərgin düşmüş qaçqm ve məcburi köçkunlor yürüdülən düzgün siyasət nəticəsində torpaqlarımızın işğaldan azad ediləcəyinə inamlıdirlar.

bımıənalı şəJdidə vurğuladığı kimi, ıqtıdarın siyasətimn əsas istiqamətlərındəndir və proses dönmədən aparılır. Olkə Prezidenti öz t'əaliyyətində ordu quruculuğuna ınüasir dövlot siyasətinin özək xətti kimi baxır:

"Sız görürsünüz ki, mənim fəaliyyətimin əsas istiqamət- lərindən biıi də ordunu gücləndirməkdən, onun maddi-texniki bazasım möhkəmləndirməkdən ibarətdir. Bız güctü orduya ınalikik, amma hər gün, hər an bu istiqamətdə daha böyük ad- diirılar aitnahyıq. M ən şübhə etmirəm ki, Äzərbaycan öz ərazi bü- tövlüyünü bərpa edəcəkdir. Şübhə etmirəm ki, biz torpaqlanmızı azad cdəcəyik. Amma, əlbəttə, biz istərdik, bu, süÖı yolu ilə olsun” .

Silahlı Q üw ələrin hissələrində ölkə rəhbəri ilə keçirilən görüşlər bir daha göstərmişdir ki, Prezidentin təbirincə, ordunun qarşısında hələ mühüm vəzifələr durur. Azərbaycan cəmiyyəti dərindən anlayır ki, “ ...Daim orduya qayğı göstərməliyik, diqqət

göstərməliyik, ordumuzu güclondirmoliyik. Ve ölkə başçısı ordu quruculuğuna aid olan önəmli vəzifələrin həyata keçirilməsində maddi dayaqlann daha da möhkəmləndi ri 1 əcəyin i, hərbçilərin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşacağmı dəfələrlə bəyan etmişdir:

“Orduya aynlan xərclər hər il artır. Büdcədə nəzərdə tutulan xərclər artır. Bımdan sonra da orduya ayrılacaq vəsaitler arta- caqdır... Bizim ordumuz istənilən vaxtda torpaqlanmızı düşmən- dən azad etməyə qadirdir. Amma istəyirik ki, ordumuz daha güclü olsun. Orduda xidmət edən zabitlərin, əsgərlərin şəraiti daha yaxşı olsun ”.

İlham Əliyevin Azərbaycanm müxtəlif bölgələrino, o cümlə- dən Naxçıvana və Gəncəyə səfərlərində, ayn-ayn vaxtlarda Silah- lı Qüwələrin şəxsi heyəti liə müntəzəm görüşüb problemləri ye- rindəcə həll etməsi Azərbaycan əsgərinin qəlbində Vətən, Torpaq təəssübünü daha da gücləndirir, ölkəmizin sabahma inam yaradır.

Ali Baş Komandaıım qədim, doğma Naxçıvan diyanna səfəri zamanı bölgədə xidmət edən əsgər və zabitlərlə görüşərək onlarm ehtiyaclan ilə maraqlanması sübuta yetirdi ki, dövlət və onun rəhbəri Vətənin etibarlı müdafiəsinə inamr. Naxçıvandakı ordu hissələrinin peşəkarlığmm artınlması sahəsində miihüm işlər görülmüşdür. Bu uğurlan müşahidə edən ölkə başçısı vəziyyəti belə qiymətləndirmişdir:

“...Naxçıvanda da bu istiqamətde böyük işlər görülür. Naxçı- |vanda yerləşən hərbi hissələr muxtar respublikanı çox möhkəm jjiqoruyurlar və mən Ali Baş Komandan kimi burada aparılan J;işlərdən razıyam”. ;i

Tarix sübuta yetirmişdir ki, peşekar ordusu olan xalqm müstəqilliyi də əbədidir. Bu mənada, Prezident İlham Əliyev Naxçıvanda əsgər və zabitlərə ötən hadisələri unutmamağı tövsiyə edərək demişdir ki, ölkəmizin müstəqilliyinin ilk illərində jNaxçıvan da məkrli düşmənin təcavüzünə məruz qalmışdı. O Jhadisələr hammın yadındadır. Amma erməni təcavüzkarları burada fVətənimizə qarşı torpaq iddialannı, çirkin niyyətlərini reallaşdıra jbilmədilər. Onda müasir dövlətçiliyimizin banisi Heydər Əliyevin fprinsipiallığı, qetiyyəti sayəsində Naxçıvan düşmənin həmlələrinə j

50

sinə gərə bıldi. Xalq rohbəri ilə birlikdə muxtar diyann bir qanşmı da itirmədi, bütövlüyünü əzmlə qoruyub saxladı. Bütövlükdə Azərbaycanın müstəqilliyinin etibarlı şəkildə təmin olunması prosesi də məhz bu tarixdən başladı.

Prezident İlham Əliyev Naxçıvanda əsgər və zabitlərlə gömşü zamanı Azərbaycan Ordusunun təkmilləşdirilməsi, döyüş qabiliyyətinin artırılması məsələlərinə ciddi əhəmiyyət verdiyini vurğulamışdır. Bu sahədə iqtisadi yüksəlişitı ən vacib amil olduğu- nu, ölkəmizin müstəqillik rnagistralı ilə ınamla addımladığmı, bunun isə ordunuıı qüdrətlənməsinə böyük təs'ır göstərdıy'mi qeyd et- mişdır: “Yaknz iqtisadi cəhətdən güclü olan ölkələr güclü orduya maiik ofuriar. Bizim də vəzifəmiz budur. Biz ölkəmizi gücləndırə- cək, zənginləşdirəcəyjk. Ölkəmız siirətlə mkişaf cdəcək vəyaran- mış iqtisadi potensial, o cümlədən bəlkə də, i'ık növbədə, ordu quruculuğuna sərf olunacaqdır. Ölkəmiz nıüharibə şəraitindədir. Bizım işımiz haqq ışıdir. Biz lıeç kimin torpağmı işğal etməmişik, hcç kəsin də torpağmda gözümüz yoxdur. Bizim erazi bütövlüyü- müz pozulubdur, torpağımız işğal altmdadrr. Azərbaycan xalqı, Azərbaycan Ordusu hər an öz ərazı bülövlüyünü bərpa etm ək üçün lazııni addımlar ata bilər. Bizim buna haqqımız çatır. Beynəlxalq hüquq normaiarı da bizə beiə bir imkan yaradır”.

Pıczident İlham Əliyevin Gəncəyə səferi və burada Vətənə xı'dmotdə ayıq-sayıq dayanmış əsgərfərfə görüşü də otamətcfarfığı ilə seçılir. Bu zaman toxunulan məsələlər, verilən tövsiyələr hər bir Vətən müdafıəçisinin qəlbində unudulmaz bir təəssürat oyatdı. Onlarm torpaq təəssübkeşliyi duyğusu bir qəder də artdı.

Azərbaycanın günbəgün təkmilləşməkdə olan ordusu böyük dövlət quıncusu Heydər Əliyevin siyasi xəttinin uğurla irəli aparılmasım, Silahlı Qüvvələrimizə diqqət və qayğı ənənəsinin davam etdirilməsinı yüksək qiymətləndirir. Bütövlükdə Azər- baycan cəmiyyəti aydm dərk edir ki, qarşısmda qoyulan şərəfli vəzifələri layiqincə yerinə yetirməyə qadir olan Milli Ordu var və buna görə məhz ümumilli lider Heydər Əliyevə minnətdardır.

Reallıq budur ki, ölkəmizdə hərbi xidmət ilbəil daha da mükəmməlləşir, hərbi təhsil sistemi yeniləşir, maddi-texniki təchizat daha da yaxşılaşır. Azərbaycan əsgəri öz həyatmda hiss

edir ki, dövlət ordunun güclənməsi üçün bütün imkan və vasitələrdən istifadə edir. Dövlətimiz və onun rəhbəri Vətənə sədaqət andı içmiş əsgəri işğal altında olan torpaqlarımızı azad etmək üçün hazır görür. Və gənc nəslin belə döyüşkən, vətənpər- vər ruhda təlim-tərbiyə almasım, lazım gələrsə, düşmənə layiqli cavab verməsini istəyir:

“Azərbaycanm qarşısmda bir məsələ var — bu da Ermənistan- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllidir. Ermənistanm j təcavüzü nəticəsində torpaqlanmız işğal altmdadır. Bir milyon qaçqm, köçkünümüz var. Siz bilirsiniz ki, Azərbaycan hökuməti jbu məsələni sülh yolu ilə həll etmək istəyir. Amma əfeuslar olsun jki, bu günə qədər apanlmış danışıqlar heç bir nəticə vermir. Bu iiməsələ ilə bilavasitə məşğul olan, vasiteçilik missiyasmı həyata *keçirən ATƏT-in Minsk qrupunun fealiyyəti, təəssüflər olsun kı, V

heç bir nəticə vermir. Biz bir daha qeyd etmək istəyirik ki, sülh 1damşıqlannm aparılmasma tərəfdanq. Amma əlbəttə ki, bunun da bir həddi olmalıdır. Azərbaycan xalqmm səbri tükənməz deyildir Mən bunu dəfələrlə, o cümlədən beynəkalq tribunalardan bəyan etmişəm ki, Azərbaycan heç vaxt torpaqlannın itirilməsi ilə banşmayacaq, nəyin bahasma olursa-olsun, doğma torpaqlarms azad edəcəkdir. Bunu etmək üçün cəmiyyətdə səfərbərlik ol- jmalıdır. Gənclərimiz, əsgərlərimiz vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə !edilməlidiriər. Ölkəmiz hərtərəfli inkişaf etmiş ölkoyə çevnl- ;!məlidir. Bizim iqtisadi potensialımız güclənməlidir”. |

Prezidentə də, onu birmənalı şəkildə liderliyə ucaldan xalqa Şda, əsgərə də əsil nümunə, ömək Heydər Əliyev qətiyyəti, siyasi jiradəsi və vətənpərvərliyidir. Bu nümunə dövlət başçısmın fıkir- !lərində bütün təfərrüatı ilə təfsirini belə tapır:

“...Naxçıvanski adma məktəbin 30 illiyi qeyd edilərkən, xalqımızm ümummilli lideri əsgərlər, zabitlər və generallar qarşı- sında çıxış edərkən, onun səhhətində problemlər yaranmışdı. O, iki dəfə nitqini dayandırmışdır. Amma bütün buna ciddi baxmayaraq ,o, iki dəfə kürsüyə qayıtmış, öz nitqini davam etdirmişdi. Budur, !bizim hamımız üçün nümunə, budur, bizim hamımız üçün ömək.Bu fədakarlıq, bu cəsarət, bu siyasi iradə bizim hamımız üçün böyük ömək, nümunə olmalıdır. Biz hamımız çalışmalıyıq ki,

xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevə oxşayaq, onun yolu i!ə gedək. Azərbaycan xalqı bu istiqamətdə böyük işlər görür, bu siyasəti binnənalı dəstəkləyir”.

Bu fikirlər Ali Baş Komandanm Azərbaycan xalqımn dəstə- yinə giivəndiyini tam aydmhğı ilə göstərir. Bu gün Azərbaycanda hökm süıən sabitlik, inkişaf, xalqın Heydər Əliyev siyasi kursunun müdatıəsinde möhkəm dayandığını təsdiqedir...

Azərbaycanda vəziyyət sabitliyə doğru kökündən dəyişmiş, təhlükələr sovuşmuş, xaosa son qoyulmuşdur. Ölkə hər cəhətdən seçdiyi iııkişaf yolunun bəhrələrini görməkdədir. Hüquqi dövlət, demokratik cəmiyyət, bazar münasibətlərini əsas götürən iqtisadi sistem bütüıı atributlan ilə qurulmuşdur. Bunlar ölkənin tərəq- qisinə. vətəndaşJann yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsinə imkan verir.

İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan artıq böyük Heydər Əlıyev istiqamətini - ideoloji, sosial, mənə'vi örmir yolunu seçmiş və bu yolun bir qvsmini, oz\i də vacib hissəsini addvmlayvb kcçmışdır. Düşünən msanlar həmişə irəlı getməyə catı atırlar. Keçmışı iiə fəxr edə-edə, gəLəcəyə inamla, ümidlərle ömür sürür və fəalıyyət göstərirlər...

Müdrik Heydər Əliyevin səyləri ilə xalqın çoxillik arzu və ideallannın gerçəkliyə qovuşması siyasi sabitlik və iqtisadi dirçəlişlə müşayiət olunarkən sivil dünya normalamın da ölkəyə gəlişi artıq təmin edilmişdi. İlham Əliyev məhz belə yeni tarixi şəraıtdə atası Heydər Əliyevin mübarizə dünyasının təcrübəsilə öz bioqrafiyasım daha da zənginləşdirdi.

Ümuınmilli liderimiz 2003-cü ilin avqust ayında, Prezident seçküəri öncəsi onun sağlıq durumundan narahatlıq keçirən xalqrna gələcəklə bağlı tövsiyələrini verdi. "Üzümü sizə, həmvətənləriınə tutaraq qarşıdan gələn Prezident seçkilərində Prezidentliyə namizəd, mənim siyasi varisim, Yeni Azərbaycan Partiyası sədrinin birinci müavini İlham Əliyevi dəstəkləməyə çağırıram. O, yüksək intellektli, praqmatik düşüncəli, müasir dünya siyasətini və iqtisadiyyatmı dərindən bilən, enerjili və təşəbbüskar bir şəxsixyətdir. Sizi əmin edirəm ki, həm İlham Əliyev, həm də Yeni Azərbaycan Partiyası bundan sonra da xalqımızın ən layiqli

övladlannı öz ətrafmda sıx birləşdirərək Azərbaycan dövlətinin inkişafı və xalqımızın firavanlığı yolunda çox işlər görəcəklər. İnamram ki, mənim axıra çatdıra bilmədiyim taleyüklü məsələləri, planları, işləri sizin köməyiniz və dəstəyinizlə İlham Əliyev başa çatdıra biləcək. Mən ona özüm qəder inamranı və gələcəyinə böyük ümidlər bəsləyirəm"- deyə, xalqa İlham Əliyevi yeni lider simasında nişan verərken sonuncu müdrik seçimini, məsləhətini edirdi. Və sözsüz ki, O, bu anda da Azərbaycanın taleyini düşünürdü. Xalq isə öz növbəsində bu seçimi qəbul etməklə liderinə sədaqətini nümayiş etdirdi.

Heydər Əliyev öz həyatından artıq sevdiyi, əziz bildiyı xalqı- na dünyanın hörmət beslədiyi müstəqil Azərbaycan dövləti qoyub getmişdir. Bundan böyük irsmi var?! Əslində Öndər millətə yeni lideri tamtmaqla, bu böyük irsi qorumağın yolunu da göstərirdi...

Ali hakimiyyətə İlham Əliyevi ucaldan yola nezər salanda aydınlaşır ki, onun tarixi vəzifələrin həyata keçirilməsindəki təşəb- büsleri, uğurları bir-birindən çeşidli olmuşdur. Mükemməl diplomatiya təhsilli bu siyasətçi Avropa Şurası sistemi çərçivəsində ölkəsini təmsil edərken özünü müasir dünya problemlərini yaxşı bilən ideoloq kimi tanıdıb. O, Azərbaycanm əsas problemiəri, xüsusən də Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi- nin yaranması, həllinin əngəlləri barədə Avropaya danışarkən məsələnin mahiyyətini bütün incəliklərinə qədər açıb göstərə bilmişdir. İsrarları, təkidləri ilə Avropa Şurası kimi adıbəlli böyük təşkilatda Ermənistam işğalçı dövlet olaraq tamdıbdır. Bu, ümumən Azərbaycanm halal haqqınm qaytanlması yönümündə atılmış ən uğurlu addımlardandır.

İlham Əliyev bu ali beynelxalq qurumda fəaliyyeti boyu ölkəmizin maraqlannın xalqın maraqları ilə eyni olduğu həqiqətini çatdıraraq, qayğüara dünyada gedən proseslərin bir tərkib hissəsi olaraq yanaşma tələb edirdi. Məhz o, xidmətləri ilə Ennənistanın işğalçı siyasətini - düşmənin ölkəmizə qarşı ərazi iddiasmı, məkrli niyyətini avropalılara anlatmağa müvəffəq olmuşdur. O, AŞ PA-da fəaliyyətinə qədər də özünün Avropa təfəkkürü və düşüncəsinin praqmatikliyi ilə seçilmişdir. Mdşafın əsas meyillərini həmışə irəliçi təcrübələrde axtarmış, bir sıra qlobal əhəmiyyətli sahələrə

54

j

rahbərlik ctməklə, idarəçilik qabiliyyətini əvvəlcədən göstəmıiş-d i r

İlham Əliyevin böyük siyasətdə bəlli uğurlan sübuta yetirdi ki, daxili, iqtisadi, xarici siyasətimizin - diplomatiya məktəbimizin gənclik potcnsialı çox güclüdür.

Qioballaşan dünyada ancaq konkret düşüncəli, yüksək mədə- niyyotli, zəkalı, sərbəst mükalimələr yürüdən siyasətçilər nüfoz və hörmət qazana bilərlər. Bu mənada, İlham Əliyev vətəninin milli mənateyini istənilən səviyyələrdə, aparıcı beynəlxalq əhəmiyyətli dillərdə çatdınnağa və müdafıə etməyə kifayət qədər qadir siya- sətçidir.

Prezident Heydər Əliyevin Azərbaycanda qurduğu demokratik və şəffaf seçki sistemi xalqın seçim azadlığı, iradə sərbəstliyi iiçiin normal şərait yaratmışdır. Bu xüsusda, İlham Əliyevin seçkı marai'onunda ali kürsüyə yetişməsi onun millətə, Vətənə təmənnasız xidmətinin yekunu, eləcə də beynəbcalq arenada nüfuzıınun sanbalıdır. O, bu mövqeyə Heydər Əlıyevin oğlu olmasaydı belə, yenə də ucalacaqdı. Çünki İlham Əliyevin böyük siyasətə gəlişi həm də müstəqilliyin diqtə etdiyi ideallara xalqrn sədaqətinin sonucu idi.

Bir həqiqətdir ki, 2003-cü ilin oktyabrında insanlar Azərbay- canda hakımiyyətin - indikı siyasi kursun dəyişməsi həddini qətiy- yətlə dəf etdilər. Bu, zamanın smağından çıxmış və özünü doğrultmuş siyasətin davamını istəyən əksənyyətin iradəsidir. Çünki anlaşılandır ki, müharibə və sülh şəraitində səhv bir addım olmazın təhJükəiər törədə biJər, ən əsası insanJarın artıg kepmişdə qalmış əzab-əziyyətlərini, qorxulannı həyata qaytarardı. Sabitlıyin pozulmasını isə qonşu işğalçı dövlət də, Azərbaycanı sevməyən digər qüw ələr də arzulayırdı. Amma əksinə, sarsıntılarsız ınkişafı, sabitliyi arzulayanlarm sayı isə daha çox - 76 faizə yetmişdi. Seçkilərin bu cür sonluqla bitməyini təkcə Azərbaycanda deyil, qonşu ölkələıdə, hətta Avropada da gözləyirdilər.

Bəzi yaxm ölkələrdə isə iqtidar-müxalifət münasibət- lərindəki ab-hava da müəyyən dərəcədə buradakı siyasi elitanın bir-birini əvəzləməsinin seçilmiş ən optimal prosesindən heç də az asılı deyildi.

Azərbaycandakı Prezident seçkilərindən öncəki proseslər də dünyada lazırai dəstək qazanmışdı. Yəni İlham Əliyevin siyasi varisi kimi Baş nazir təyin olunması dünyada nə qədər normal hal idisə, sonrakı məqamda dövlət başçısı seçilməsi də eləcə təbii qarşılanmışdı. Ona görə də indi ABŞ, Rusiya, Türkiyə, Fransa, Almaniya, Yaponiya, İtaliya kimi dünya siyasətində mühüm sayılan ölkələrin, MDB-nin siyasi və işgüzar dairələri də Azərbaycanm yeni Prezidentinin siyasi xəttini bəyənir, onu perspektivli dövlət xadimi hesab edirlər. Dünyanm görkəmli siyasi və dövlət adamları Azərbaycanda sivil bir gələcəyə inamlıdu lar.

Dünya ictimaiyyətinin ölkəmizdə baş vermiş son ıniihüın hadisəyə - İlham Əliyevin Prezident seçilməsinə marağı və diqqəti, sözsüz ki, indiki dövrədək yürüdülmüş dövlət siyasətinin müvəffəqiyyətinə inamdan doğan nəticədir. Ona görə də ABŞ və Qərbin əsas apancı dövlətləri, digər qonşu ölkələr seçkinin nəticə- lərindən dərhal sonra Azərbaycanm yeni Prezidenti ilə əməkdaş- lığı davam etdirməyi arzuladıqlarmı bildirdilər. Bu, xalqm inanıb səs verdiyi, taleyini etibar etdiyi şəxsiyyətə birbaşa beynəlxalq aləmin dəstəyi idi. Əksəriyyətin iradəsini ifadə edən düzgün seçim seçkidən qabaq Azərbaycanla yaxşı faydalı əlaqələr yaratmış ölkə- lərdə müşahidə olunan müəyyən narahatiığa da son qoymuşdur.

Azərbaycanm Heydər Əliyev kimi qüdrəti ilə dünyada tanınan liderinin indiki mərhələdə siyasətini davam etdirən Prezident İlham Əliyevi dost ölkələr əməkdaşlıqda uğurlarm varisliyini təmin edəcək bir siyasətçi kimi dəyərləndirib. Eyni zamanda, biz bu realist qüwələrin müsbət rəy və mülahizeləri ilə yanaşı, bəzən daxildə müəyyən mürtəce, inkarçı mövqe ilə rastlaş- dıq. Amma bu narazı qism geniş sosıal bazadan məhrumdur. Onların inkarçılığı həqiqətdən və realhqdan kənar olduğuna, sağlam fikri əks etdirmədiyinə görə, ictimai rəyə təsir göstərmək iqtidarında deyil.

Artıq Azərbaycanda milli birlik, sabitlik, demokratiya bərqə- rar ediləndən sonrakı dövr üçün sivil dəyərlərə geniş miqyasda inteqrasiya olunmaq dövrü vüsət almışdır. Ölkəmizin inkişafının, dünya dövlətləri ilə əməkdaşlığmm strateji tərəflərindən biri də hazırda beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunması mə-

56

sələsidir ki, Prezident İiham Əliycv bu sahədə də qətı'yyətii mövqcdədir. Bu mənada, beynəlxalq terrorizmlə mübarizə dünya sıyasətini ciddi məşğul etdiyi kimi, Azərbaycanı da dərindən düşündürən məsələdir. Terrorizmə qarşı mübarizə prosesində ak- tuallıq əsasəiı ABŞ-da baş vermiş 11 sentyabr terror hadisələrin- dən sonra başlamışdır. Ona qədər dünya birliyində terrorizmə mü- nasibətdə bəzən ikili standartlarla yanaşmalar da var idi. Bu elə bir vaxt idi ki, Azərbaycan özü də erməni terrorundan əziyyət çəkirdi.

Ancaq ABŞ-dakı sözügedən terror hadisələrindən sonra dövloıimiziıı gərgin səyləri sayəsində vəziyyət dəyişdi, haqq səsirai/i cşstməyə başladiiar. CKinyamn apancı dövfetfori şahid oldu ki, Azərbaycan terrorizınə qarşı mübarizəni fəal surətdə dəstəkləyir, koalisiya ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Mübanzə hələ bitməmişdir. AwUtm'ov f&aliştirak edən Azərbaycan dünya biıiiyinin üzvü olaraq reg,iorval və bcynəlxal q üəhlükəsiziiyin qoıvnub saxlanınasma töhfələr vemıəkiə yanaşı, Ermənistanın Azərbaycana təcavüzkar siya- sətınin acı, fəlakətli nəticələrini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq əzmiiii də davam etdiiTnəkdədir. Qeyd etmək lazımdrr ki, ter- rovızmə qarşı mübarizə özü ilə birlikdə ölkələr arasında yeni effekrli münasibətlərin formalaşmasma xeyli müsbət tosir göstərir. Bu qlobal əhəmiyyətli prosesdə Azəıbaycamn terrorizmə qarşı banşırmz münasibəti Emıənistanla müqayisədə heç də cfühya birliyinin diqqətindən yayınmır. Cəmiyyətimizin fıkri belədir ki, beynəixalq terrorizmlə səmərəli savaşın nəticələrı bütövlükdə dünyanın və onun sülhsevər bir parçası olan Azərbaycanın təh- lükəsizliyi üçün faydalı olacaqdır.

Məhz Heydər Əliyevin bu sahədə yümtmüş olduğu siyasətin yenı məcrada davam etdirilrnəsi dünya birliyində belə qənaət yaradır ki, Azərbaycanın anti-terror koalisiyastnda iştirakı zəruridir. Azəıbaycanın yeni dövlət başçısmin uğurlan indi xaricdən və ölkəsinin daxilindən kifayət qədər aydrn görünür. Cəmiyyətə və dövlətə, demokratik dünyaya da elə bu lazımdır.

Prezident İlham Əliyev öz açıq və dərin təfəkkürü, çevik, analitik dünya duyıunu iiə insan, dövlət, milli xüsusiyyətli maraqları bəşəri formulada sintez və təqdim edə bilir. O, sülh

| haqqmda, yaxud sülhü müdafiə barədə konkretdir. Terrorizməqarşı mübarizədə səmərəli fıkirlərini beynəlxalq tribunalardan səsləndirərkən təlafat və dağıntılann əziyyətini çəkənlərin ilk sıralarmda Azərbaycanı nümunə kimi tanıdır. Onun düşüncəsinə görə, terrorla təsirli mübarizədə vahid bır yanaşma ortaya qoymaq lazımdır. Bu mübarizədə beynəlxalq aləm birləşməli, bütün ölkələrdə terrora qarşı sistemli mübarizə aparıldığı terrorçulara ibrət dərsi olmalıdır...

J Yeni əsrdə Azərbaycan öz siyasi, iqtisadi, mədəni,| diplomatiya sahələrindəki uğurlanna doğru yenə də böyük

Öndərinin ənənələri əsasında irəliləyir. Bir şeyi də unutmaq olmaz ki, cəmiyyətimizin sosial, mənəvi problcmlərdən qurluJması, mənəvi-maddi zenginliyini daha da dolğunlaşdırması indiki siyasətin məğzidir. Eyni zamanda, Prezidentini seçən əksəriyyətin bu işlərin yoluna qoyulmasmda ona mənəvi, ruhi dəstəyindən də çox şey asılıdır. Azərbaycan ictimaiyyəti öz həmrəyliyi ilə dünyaya da, dostuna, düşməninə də sübut edir ki, İlham Əliyevin ild dönəmdə (2003, 2008) Prezident seçilməsı miliətin iradəsinin ifadəsidir. Daha doğrusu, xalqın öz lideri Heydər Əliyevin ideya və

l prinsipləri ilə yaşamağa duyduğu milii-mənəvi ehtiyacdır. Ən!; önəmli odur ki, Azərbaycanm azadlıq ruhu, dövlətçiiik sistemininı' təməlləri etibarlı vəziyyetdə qorunsun. Daxili və xarici siyasət! ölkənin reallıqlannı cəmiyyətin maraqlarmı təzahür etdirsin,

ümidlərini doğrultsun.; Cəmiyyətdə çoxluq İlham Əliyevi Azərbaycana Prezident

seçməklə, birmənalı olaraq mövcud siyasi kursun ən münasib, ümidverici inkişaf yolu olduğu qənaətini təsdiq etdi. Müstəqilliyin ötən on ili ərzində bu tipli dövlətçilik istiqaməti sosial-iqtisadi, xarici siyasət sahəsində ölkənin inkişafma gətirdiyi uğurlarm hesabma qətiləşmişdi. Siyasi varis isə özü həmin quruculuğun təşəkkül və təkamül proseslərinin mərkəzində fəal bir sima kimi iştirak etmişdir. Onun milli maraqlanmızın beynəlxalq iqtisadi məkanda, xarici əməkdaşlıq məsələlərində, qlobal layihələr həyata keçirilə- rkən qorunması işində səyləri hamımıza məlumdur. Ona görə də Azərbaycan seçicisi kimə dəstək verdiyini, kimi özünə rəhbər seçdiyini yaxşı anlayır. İlham Əliyev siyasi rəqiblərindən nəzərə-

çarpacaq üstünlüklərlə fərqlənir. Hadisə və proseslerin gedişinə peşokar münasibəti, yüksək siyasi mədəniyyət, prinsipiallıq nüma- yiş ctdınnəsi belə məntiqi fıkrə gəlməyə vadar edir.

Heç kəs unutmamışdır ki, Heydər Əliyev dönəminə qədər Ayərbaycan hərc-jnərcliyin, qanunsuzluğun hökm sürdüyü bir ölkə idi. Yenicə imperiyanın əsarətindən qurtulmuş məmləkətdə dövlətçilikdən heç bir nişanə görünmürdü. Ayn-ayrı ambisiyalı adamlara məxsus olan silahlı qruplar meydan sulayırdı. Cəmiy- yətdə əmin-amanhq və asayiş yalnız arzudan ibarət olaraq qalırdı. fəəssüflər olsun ki, Azərbaycanın inkişaf potensialmı görüb qiymətləndirən bir siyasətçi yox idi. Ölkənin və millətin gələcəyi suaiiar doğururdu... Zıddiyyətindən baş çıxarmaq o qəäər də asan olmayan hoınm olaylan İlham Əliyevlə onun müasirləri olan gənclik bırgə görüb yaşamış və kifayət qədər ibrət almışdı. Amma İlham Əliyev üçün daha ibrətli illor, gör-götür - təcrübə məktəbi holə bundaıı sonıa başlayırdı. Qarşıda çətinliklə də olsa, Azər- bavcanm bavasmm aydınlaşması, gərilmiş əsəblərmin rahatlan- ması, insanlarının düşüncələrinin durulması tarixi prosesi dururdu. Və yaxşı ki, biz gənclik öz lideri İlham Əliyevlə birlikdə müasır tiirk dünyasınm öndəri Böyiik Heydər Əh'yevin yaratdığı bu tarixj bütün məziyyətləri ilə yaşadıq və öyrəndik. Və yaxşı ki, hadjsəiərdən düzgün nəticələr çıxara bildik...

Aydındır ki, o zaman müstəqilliyini bərpa edəndən sonra zəngin ehtiyatlara malik Xəzər hövzəsində yerləşən Azərbaycan dünya dövlətlərinin ciddi maraq obyektinə çevıilmişdi. Ölkədə strateji məsələlər gecikmədən həll edilməli idi. Yəni beynəlxalq əhəmıyyətli layihələr, o cümlədən Xəzər nefti və onu xaricə nəql edəcək boru kəmərləri üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi kimi məsələlər Azərbaycan üçün ciddi sınaqlardan xəbər verirdi. Ümumnıilli lider Heydər Əliyev gərgin əmək sayəsində qüw ə toplamaq, ıahat hərəkət etmək üçün ilk növbədə Ermənistan- Azəıbaycan, Dağlıq Qarabağ müharibəsində atəşin dayan- dırdmasma nail oldu. Bununla da bütün səyləri digər təhlükələrin qarşvsım almağa yönəldə bildi. O yaxşı bilii'di ki, erməni təcavüzü bölgə uğrunda geosiyasi mübarizədən az qaynaqlanmır.

Az müddətdən sonra, təzyiqlər səngiməsə də, Azərbaycan üçün əsil tarixi hadisə baş verdi. Xəzerin Azerbaycan sektorunda nefl yataqlarmın birgə istismarına dair dünyanın ən iri neft şirkətləri və Dövlət Neft Şirkəti arasında "Əsrin müqaviləsi" adı ilə dərhal məşhurlaşan iki müqavilə imzalandı. Lakin bundan bir neçə gün sonra Azərbaycamn gələcəyini öz şəxsi ambisıyalanndan asılı veziyyətə salmaq istəyən qüw ələr dövlət çevrilişinə cəhd etdilər. Yenə də Heydər Əliyevin siyasi qətiyyəti, iradəsi, xalqma olan sevgisi düşmən tərəfın silahmdan güclü çıxdı. Millətin azadlıq idealları çin oldu, dövlətçiliyimiz xilas edildi.

Təbii ki, bu vəziyyət xarici ölkelərin də nəzərindən ya- ymmırdı. Ona görə də bu gün on illik müstəqillik təcrübəsi olan Azərbaycanla faydalı əməkdaşlıq qurmuş tərəfdaşlan indiki sabit :şəraiti yaratmış dövlət siyasətinin davam etdirilməsini istəyiıiər. Çünki ötən təcrübədən də bu siyasətin altemativinin xaos, iqtisadi tənəzzül, qeyri-sabitlik olduğunu əksəriyyət bilirdi. Təzədən eksperimentlərə qayıtmaqmı? Bu sualm səhv cavabı xalqm vaxtilə ;üzləşdiyi qaranhq aqibətdən ibarət idi. Ona göre də müxtəlıf j:ıölkələrin vətəndaşlan, xarici sərmayədarlar, işgüzar dairələr üçün &indiyədək mövcud olan siyasətin davamlılığı aydm və danılmazdır. |Meyillərində müəyyən fərqlər olan politoloqlarm çoxu da belə bir fıkrə gəlməyə vadar oldular ki, apancı dünya dövlətləri İlham Əliyevi dəstəkləməklə bütövlükdə ölkədəki sabitliyi, inkişafa meydan açan vəziyyeti dəstəkləyirlər. İndiki sabit Azərbaycanm öz həyat təcrübəsi göstərmişdir ki, qeyri-sabitlik kimi qorxulu ;təzahürləri heç də tezliklə aradan qaldmnaq mümkün olmur və jihətta bu vəziyyət digər qonşu ölkələrə də təsirsiz ötüşmür... ;•

Prezident seçkilərinin keçirildiyi dövrün özünexas reailıqları |mövcud idi. Ölkəmizin siyasi, iqtisadi həyatmda əmələ gəlmiş yeniliklər irəliləyişin sonrakı uğurlu davamiyyəti üçün xalqm Iməhəbbətinin kiminlə olması ilə şərtlənirdi. I

Seçim öncəsi Azərbaycanda nə iqtidarda, nə də müxalifətdə iolanlar şübhə etmiıdilər ki, İlhaxn Əliyev milli müstəqilliyingələcəyi üçün mühüm siyasətçidir. Bu düşüncə kimisə qaneetməyə də bilər. Ancaq kimin necə fikirləşməyindən asılı olmayan həqiqət budur ki, İlham Əliyevin gücünün miqyası böyükdür, bu güc hakimiyyət və xalq arasmda həmrəyliyin ifadəsidir.

llham Əliyevin təcrübəsinin miiəyyən hissəsi gendən gəlir, qalan hissəsi isə fərdi planda qazandığı biliyin, bacanğın rıətıcəsidir. Olkəmızın xarici aləmdə siyasi, ideoloji, iqtisadi mü- daliəsində, yerinin möhkəmlənməsində onun rolu böyük ol- nuışdur. Eyni zamanda, respublika daxilində də müxtəlif siyasi- ıdeoloji gücləıin mərkəzləşməsinde yeni Prezidentin əməyi çoxdur.

İllıam Əliyevin Azərbaycan ictimaiyyəti arasmda dəyər- ləndırilən səmərəli işini, siyasi fəaliyyətini şərtləndirən bir neçə xarakterik cəhəti də qeyd etmək yerinə düşər.

İşə ciddi münasibət, proseslərin, ətraf və iç hadisələrin təna- süblərini ciddi, aydm şəkildə görınək; ciddilikdən irəli gələn analitizm.

Bu baxımdan, dövlətçilik, siyasi proseslərin gedişi, cəmiyyəti nizamlamaq yönümündə zəngin təfəkkürə, intellektual tesəw ürəmalikdir.

Azərbaycanda kimin nə qədər ııüfuz sahibi olduğunu öyrənmək heç də çətin məsələ deyil. Xalqm rəğbətinin kimin tərəfındə olduğunu ifadə edən duyğuiar, emosiyalar üzdədir. Hətta xarici vətəndaşlar üçün bunu bilməyə bir neçə gün kifayət edər. Prezideııt İlharn Əiiyevin siyasətinin gücü ondadır ki, müasir və çevik texnologiyalardan istifadəni millət'm özünün tarixi-ənənəvı düşüncə təi'zinə, ovqatma gətirməyə üstünlük verir. Dünyada elə modem baxışh siyasətçilər olur ki, düşüncəsindəki süniliyə görə xalq onlan qəbul etmir, fikirləri də elə süni nəzəriyyə olaraq qalır. İlhaın Əliyevin digər üstünlüyü ondadtr ki, ciddiliklə səmimiyyəti, keçmiş ənənə ilə müasirliyi birləşdırə bilir. Azərbaycanm yeni prezindentinin siyasətinə görə, cəmiyyətin marağı həyatm müəyyən hissəsinin normallaşmasmda, sabitləşməsindədir. Səbəb odur ld, indi Azərbaycanda vətəndaşlıq hissləri güclənmiş və döv- lətçiliyimizin görünən inkişaf yolu insanlar tərəfindən fəal müdafiə olunur.

İlham Əliyevin iqtisadi düşüncəsinin səciyyəsi də dünya praktikasma, ümumi harmoniyaya uyğun və millətin sabahına bağlı bir məsələdir. O, bütün təsərrüfat sistemini, iqtisadi münasibətlən dərindən bilir və bu sahədə Azərbaycanın yerini,

vəziyyətini düzgün müəyyənləşdirir. Öz fəaliyyəti ilə, konkret real işlə irəliləyişi vətəndaşlarm gün-güzəramnda hiss etdirməklə, xal- qın etimadını doğrultmaq niyyətində olan Prezident iqtisadi tərəqqinin gerçək nəticəsini almaq üçün qəti qərarlar qəbul etmişdir.

Bu gəlişən qərarlar onu göstərir ld, Azərbaycan dövləti öz inkişafını təkcə neft sektoru ilə bağlamır. Təsərrüfatm digər sahələrindəki potensialı da araşdıraraq yaxşı qiymətləndirir. Ölkənin bütün regionlannın iqtisadi-təsərrüfat sistemini canlan- dırmaq üçün mümkün variantlardan istifadə edir. Və bu gün belə bir fıkrə gəlmək olar ki, Azərbaycanda yürüdülən siyasətin başlıca ideyası, gücü yüksək iqtisadi inkişafin təminatına yönəldilmişdir. Düzgün siyasət onu aydmladır ki, düşmən tapdağında əziyyət çəkən və helli müyyən təsirlərlə səbrimizi azalda-azalda uzanan münaqişənin həlli, Dağlıq Qarabağımızın işğaldan azad olunması da elə iqtisadi qüdrətdən və bunun müqabilində reallaşan həıbi inkişafdan keçir.

Prezident İlham Əliyevin ictimaiyyətLə 2003-cü ildə seçkiqabağı görüşlərində, eləcə də sonralar iroli sürdü)ai mülahi- zələrə diqqət yetirsək siyasətinin əsas məğzində xalqın rifahına hesablanmış istiqamətin konturlannın dayandığmı açıq görmək olar. Qlobal iqtisadi-siyasi tələblər zamanmda vəzifələr də böyükdür: "...600 min iş yeri açılacaqdır. Bu, çox böyük rəqəmdir. Bəzilərinə elə gələ bilər ki, bu, qeyri-realdır. Amma mən size deyə bilərəm ki, bütün iqtisadi hesablamalar apanlmışdır və bir daha mən bu rəqəmi sizin nəzərinizə çatdınram. Belə olan lıalda, Azərbaycanda işsizlik problemi, demək olar ki, tamamilə aradan qaldınlacaqdır". Bunu Prezident deyirsə, demeli, təkcə ved deyil və artıq hökumətin reallığa söykənən proqramlannm olduğunu göstərir və bu proqram cəmiyyətə təqdim olunub.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, bütün islahatlarm nəticələrinin göstəricilərinə görə, Azərbaycan dinamik inkişaf edən ölkədir. Bu, hər hansı fərdin, yaxud dar çevreli siyasi qrupun yox, beynəlxalq rəyin qənaətidir. Adambaşına düşən xarici sərmayənin həcminə görə MDB və Şərqi Avropa miqyasma nisbətdə ölkəmiz ön sııalardadır. Vətendaşlann həyat şəraitinin yükselməsi, qaçqmlarm

dözülməz vəziyyətdə yaşadığı çadır şəhərciklərinin ləğvi, yoxsul- iuğım aradan qaldırılması müasir siyasətin əsas prioritetlərindəndir.

Pıezidentin müdafiə etdiyi strateji məqsədlərindən biri də özəl scktora - sahibkarlara dövlətın göstərdıyi dəstəkdir. Hamı bıiir ki, neft gəlirləri iqtisadiyyatm inkişaf peıspektivləri üçün böyük amildir, bununla belə, bütün təsərrüfat sahələrinin gəlişməsi işi də qəbul olunan qərarlara nəzərən yaxın gələcək üçün daha nonna! səvıyyəyə çatınalıdır.

I Ieydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan kimi dünya əhəmiyyətli nett boru kəmərinin tikintisi 2005-ci ildə başa tamamlanıb. Layihənin həyata keçirilməsi ideyasınm yarandığı ilk gündən qarşıya çıxan maneələri Azərbaycan iqtidarı qətiyyətiə aradan qaldınnışdır. Artıq kəmərin işə düşəcəyi - neftimizi diinya bazanna çıxaracağı gün çox da uzaqda dey'ıi. Təxminən b'ır ı\dən sonva üçüncü minilhyin ən nəhəng mühəndis qurğusu istifadəyə veriləcək. Neft hasüatı 50 milyon tona çatandan sonra daxil olan böyük məbləğdə vəsait Azərbaycanın hərtərəöi inkişafmı geıçək həqiqətə çevirəcəkdir.

Azərbaycan Prezideııti İlham Əliyev ölkesi, vətəndaşfarı, xalqının milli-ınədəni irsi haqqmda dünyanın tərkib hissəsi olan potcnsıal sivilizasiyalı, ıntellektual cəmiyyət, fəxarətli keçmişə ınalik bir məkan kimi düşünür. O, müasir dünyanm dinamikasınm avanqard modellərini Vətəninə gətimıək istəyən sıyasətçidır.

Azadlıq, İnJvişaf və Məsuliyvət İlham Əliyev siyasətinin əsas xarakteridir. Bu xarakterdə qeyri-səmimiliyə, təşəbbüssüzlüyə, tənbəlliyə qarşı barışmaz münasibət var.

Ölkəni irəli aparmaq üçün əsas şərtlər, normal baza Azərbay- canda aıtıq mövcuddur:

Müstəqillik dövrünün Heydər Əliyev ideologiyası bu gün üçün çahşqan.'əqidəli və savadlı kadrlar meydana çıxarmışdır;

Dövlət başçısı tərəfindən regional siyasət proqramı lazımi müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmışdır, sadəcə, ondan diqqətlə ıstıfadə etmək lazımdır;

Ən mühiimü isə odur ki, Prezidentlə xalqın həmrəyliyini ha- mr görür və hiss edir. Bu etimadı o öz demokratik, vətənpərvər, milli düşüncəsi ilə qazanmışdır!

Müstəqillik illəri Azərbaycanı, onun insanlannı daha düşün- cəli ve müdrik etmişdir. Son illər yeridilən qlobal, dünyanın ıeal- hqlannı əks etdirən xarici siyasətdə İlham Əliyevin xidmətləri həmişə göz qabağında olmuşdur. Uğurlu xarici siyasətimiz onun iştirakı ilə beynəlxalq aləmdəki mövqeyini dünyanın siyasi dairə- lərinin beyəndiyi tərzdə möhkəmləndinnişdir. Burada önəmlisi müstəqil dəst-xəttin olmasıdır. Bu mənada, iri ölkələrin, o cümlədən Amerika Birləşmiş Ştatlannm Azərbaycanı tərəfdaş kimi seçməsinin mənası və faydası böyükdür, anlaşılandır, dövlətimizin demokratik imicinin səmərəsidir.

Artıq bir neçə ildir ki, öikəmiz Avropa Şurasının üzvüdür. Bu mötəbər təşkilatda fəal ıştirakı ona xeyli hörmət və izzət gətirmişdir. İnsan hüquqlarmın təminatına və demokratik cəmiyyət quruculuğu sahəsinə dövlətimizin birinci dərəcəli məsələ kimi yanaşması, beynəlxaiq prinsiplərə, dəyərlərə lazımi səvivyədə əməl etməsi Avropada izlənilir və dəyərləndirilir.

İlham Əliyevin Prezident kimi Strasburqa ilk sətəri və bu nüfuzlu təşkilatda dostcasına, böyük ehtiramla qarşılanması təsadüfı deyildir. Çünki dövlətimizin başçxsı ötənlərdə təşkilatdakı uğurlu fəaliyyəti, siyasi qabiliyyəti, obyektiv mövqeyi ilə bu imici qazanmışdı, AŞ PA-nın yüksək vəzifə kürsüsünə ucalmışdı. İndi isə o, Azərbaycamn Prezidentidir. Dünyada yaşayan bütün azərbaycanhlann lideri olmaq amacındadır. Cənab İlham Əliyevin Avropa Şurasında keçirdiyi görüşlər, dərin məzmunlu nitqi, insan haqlan, dövlətlərin ərazi bütövlüyü, tehlükəsizlik prinsıpləri, müasir inkişafın mahiyyəti və digər gerçək dcmokratik amıllər haqqmda mülahizələri onun təfəkkürünün mıqyasını bir daha dünyaya göstərdi.

Prezidentə AŞ PA-nın fəxri üzv diplomu ve medalının veril- məsi vaxtilə bu təşkilatda işgüzarlığı ilə seçilən, Azərbaycamn Av- ropaya fəal inteqrasiyasında böyük xidmətləri olan insanın əməyinə verilən yüksək qiymətdir. Bütövlükdə isə, bu hamımızın uğurudur. Prezident İlham Əliyevin bu münasibətlə Assambleya- dakı çıxışı, mətbuat işçiləri ilə göriişləri ölkəmiz, xalqımız, burada gedən irimiqyaslı inkişaf prosesləri barədə avropalı siyasətçilərdə aydın təsəvvür yaratdı. Eyni zamanda, Ermənistanm torpaqlanmıza təcavüzüııün ağır, acı mənzərəleri, ermənilər

64

tərəfiııdən işğal olunmuş əzəli doğma ərazilərimizin, qaçqın düşmüş bir milyondan çox insanın ümumi vəziyyəti haqqmda döv- lət başçısının səsləndirdiyi fikırlər, göstərdiyi dəlillər avropalılarda mosələlərə dair obyektiv rəylərin, ədalətli mövqenin fonnalaşmasına istiqamətlənmişdir.

Sofərin noticələri belə bir qənaət hasil cdir ki, dünyada Azərbaycana tərəqqi və demokratiya yolunda olan ölkə kimi baxırlar. Bu, beynəlxalq aiəmdə mövqelərimizin möhkəmlənməsi faktıdır. Beynəlxalq əlaqələrimizdə eəmiyyət həyatınm bütün sahələrində bjr-birinı tamamlayan zəruri anlaşma və əməkdaşlığm öllcələrimizin durumuna bəxş etdiyi inkışafm, maddi-mənəvi dəstəym miqyası çox böyükdür.

BeynəJxalq əlaqələrimizdə Tüık düayası faktorum da böyük önəm veıilir. Türk dünyası və Türkiyənin timsalmda münasibəftə- rimiz xalqlanmızm qardaşhq mənşəyi üzərində təşəkkül tapmaqla ümummilli lider Heydər Əliyevin ”Biz bir millət, iki dövlətik" miWı-ideoloji məzmunu böyük olan tarixi kəlamı aıüammda və for- masiüdadır.

Prezident İlham Əliyev tarixi bağlrlığı möhkəm olan xalqla- nmızın çağdaş əlaqələrinə milli aspektdən, özü də əw əlki siya- sətə sədaqət nümayiş etdirərək diqqətmi müəyyənləşdırk. "B'ız ümumı kökləri olan b txa lq ıq , birdilimiz, bıc diniırıiz var. Türkiyə ;k> Azərbaycan arasmdakı münasibətlər həmişə dostluq və qar- daşlıq kimi səciyyələndirilmişdir. Əsrlər boyu bizi ayırmaq is- t.jsyiər də, bu cəlıdlər nəticə verməmişdir. İndi də heç bir qüw ə bizi ayınnaq iqtidarmda deyil. Azərbaycanm dost və qardaş münasibətinə daha böyük ehtiyacı var”.

Bir qədər geniş, həm də konkret anlamda, bu, Prezident İl- ham Əliyevin Türkiyə ilə birlikdə Türk dünyasma, türk xalqlarma, ümumi etnik-mədəni dəyərlərimizə doğma münasibətidir.

Möhkəm təməllər üzərində yeridilən siyasətdə türkoloji yönümlülük, türk xalqlan arasmda müasir əlaqələrin ən effektiv başlanğıcı 1993-cü ildən etibarən Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Prezident İlham Əliyev isə siyasətində bu möhkem mənələri iayiqincə qiymətləndirməklə yanaşı, həm də onun

inkişafı və modemləşməsi üçün öz düşüncəsini, məharətini sərf edir.

Prezident İlham Əliyevin Türkiyəyə, ondan əvvəl isə Qazaxıstana və Özbəkistana ilk rəsmi səfərləri qardaş ölkələrimiz arasmda müttəfiqlik münasibətlərinin əsaslannm dönməzliyini bir daha dünyaya göstərdi. Türk dünyasmın, Azərbaycanın bundan sonrakı dövr üçün Avrasiya məkanmda yerinin və rolunun müəy- yənləşdirilməsi kimi səciyyələndi. Eyni zamanda, türkdilli ölkələrin rəhbərləri ilə görüş ve danışıqlarm ovqatı əlaqələrin yeni inkişaf mərhələsinə başlamağa bir stimuldur. Və bu stimulun özəyində dünya siyasətinin ehtiyacları baxımmdan bütün meyarlara münasib yeni dünyagörüşlü bir siyasi simanm getdikcə artan nüfuzu dayamr.

Əlbətte, İlham Əliyevin mükəmməl alt yapı üzərində formalaşmış liderlik xüsusiyyəti nüflızunun ilk konturlannı xalq arasmda müyyənləşdirdikdən sonra məhz Avropada və l'ürk dünyasmda özəl, dünyəvi xarakter alır.

Böyük türk aləminə İlham Əliyev Prezident kimi iik səfərindəncə təbii bir doğmalıq, hörmət və ehtiram gördü. Türk ictimaiyyəti, türk xalqı onun şəxsiyyətinin, gendən gələn siyasi istedadmm, mənəviyyatmdakı sadeliyinin və yüksəkliyin şahidi oldu, fəxr edəcəyi dövlət xadimini yaxmdan duydu.

Türkiyə Azərbaycanla strateji tərəfdaşdır. Xalqlanmız və müstəqil dövlətlərimiz sevinci də, acmı da bölməyi bacanr. Bütün yönlərdə, o cümlədən humanitar sahələrdəki əlaqəler də kifayət qəder normal səviyyədə, xalqlanmızm istəyincə qurulmuşdur. Müasir mədəniyyətlərimizin təmaslannda 70 ilin aynlığmdan, sovet qadağalanndan sonra bir etap yaranıb və menəvi-ruhi əhəmiyyət daştyan əməkdaşlıqda yeni-yeni nüanslar özünə yer tapmaqdadır. Habelə, 10 il erzində birge səylərle müxtəlif bölgələrimizdə açıİan özəl tehsil müəssisələrinin müasir şəraiti, mədəni, iqtisadi-ticari əməkdaşlığı həyata keçirən ayrı-ayn birgə müəssisələrin quruluşu bütün beynəbcalq standartlara tam cavab verir. Maarifçilik işində də ümumi dəyərlərimiz əsas götürülür.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin düşüncəsində türk dünyasınm görkəmli dövlət xadimlərinə, unudulmaz şəxsiyyətlə- rə, mütəfəkkirlərə xüsusi bir ehtiram var idi. O, böyük Atatürkün

şoxiiyyətinə və irsinə, xidmətlərinə də yüksək sayğılar bəsləyirdi. Bu miinasibətin ifadəsi olaraq ümummilli lider 2001-ci ildə milli- mənəvi, mədəni bağhlığımızın inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyan bir təsisat - Azərbaycanda Atatürk Mərkəzini yaratmışdır.

r.ynilə Türkiyədə də Türk dünyasının çağdaş lideri Heydər Əliyev şəxsiyyətinə böyük sevgilər hər zaman duyulur. Bu qarşılıqlı nıünasibətlor milli azadlıq mübarizləri Atatürk və Heydər Əliycv ideyalanna xalq və dövlət səvi}yəsində məhəbbətin bütün tüık dünyası üçün ömək təzahürüdür.

Çağdaş müstəqil Azərbaycanm qurucusu Heydər Əliyev Türkiyə Cü/nhuriyyətinin yaradıcısj Mustafa Kamal Atatürkün tüık xalqiarınm tarixində tutduğu mühüm yerin yüksək olduğunu ınilii dövlət quruculuğu prosesində daim xatıvlamışdır. Azər- baycanda Atatürk Mərkəzini yaratmaq fskri də bütün türkfeıin mütəfəkkir insanma zamanmda gördüyü ı’şiərə görə cəmiyyəti- mizdo minnətdarlıq hissinin ifadəsidir. Yarandtğı vaxtdan etibaren mərkəz məqsədləri çərçıvəsində bir sıra ürəkaçan işlər görmüşdür.

A/orbaycan Prezidenti Slham Əliyevin iştirakı ilə Mərkəzin tontonəli açılış mərasimi göstərdi ki, bu institutun yaradılmast ideyası, təaliyyəti türkçüiük amallanna nəzərən Tüık dünyasmm bıriiyi ıstiqamətində mühümdür. Bu mənada, Keydər Əliyev Atatürkün tarixi, mədəni irsinin öyrənilməsi zərurətini duyaraq ölkəmizdə beiə bir mərkəzin olmaswı miiii iəossübkcşlik hissindən çıxış edərək irəli sürmüşdür. İdeya gerçəkləşənə qədər də öndərimız müxtəlif məqamlarda Atatürk haqqında özünün çox maraqlı, dəqiq və aydm mülahizələrini söyləmişdir. Bu, Azərbay- canın milli dövlətçilik tarixində bərkimjş ana ideologiyada türkolo- ji mühitin meydanmın genişiənməsi kimi nəzəıdə saxlamlmalıdıx.

Türkiyə dövlətinin qurulmast prosesində Atatürkün müba- rizəsinin əsaslan Heydər Əliyev xarakterh dövlət qurucusunun və onun davamçısı Prezident İlham Əliyevin təfsirində daha sistemli şəkildə şərh olunur. Milli liderimiz həmişə Atatürkün türk dünyası tavixində fea\i>'yətinə yüksək qiymət veriv və onun təcrübəsındən Azəi’baycanda istifadə edirdi.

Atatüık Azərbaycan üçün də əziz bir şəxsiyyət olmuşdur. Ona görə də mərkəzin yaradılması məqsədi Türk dünyasmm

böyük öndəri, Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi və ilk Prezidenti Mustafa Kamal Atatürkün türk xalqlarınm tarixində tutduğu mühüm yerə münasibətdə onun irsinin, o cüm lədən doğm a türk tarixinin və mədəniyyətinin Azərbaycanda layiqincə öyrənilmosi və təbliğatına əsaslanırdı. Burada türk düııyasınm tarixi, m ədəniyyoti və bu sferaya daxil ola biləcək digər m əsələləri araşdırmaq da nəzərdə tutulmuşdur. M ərkəzin fəaliyyəti də ictimai fikri Türk dünyası və Atatürklə bağlı tarixi hadisələrə, araşdınnalara, münasi- bətlərə yenidən yönəltməyi istiqamət olaraq seçmişdir.

M ərkəzüı açılışmda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tüık dünyasmın dövlətləri arasında əlaqələrin inkişafı, ölkəm izdo Atatürk irsinin öyrənilməsinin zəruriliyi barədə fıkirlərini söylədi. Bu fikirlərdə millətin öz dəyərlərinə hörməti şə fta f ifadəsini tapmışdır. Taleyin işidir - Heydər Əliyev bu m ərkəzi yaratdı, və- zifə və prinsiplərini müəyyənləşdirdi. Am m a m ərkəzin açılışı Azərbaycanm yeni Prezidenti İlham Əliyevə nəsib oldu...

M erkəzə qayğı məsələsində, üm üm ən türk xalqlarmm daha da yaxmlaşması siyasətində bu gün H eydər Əliyevsizlik duyğusu olsa da, onun ideyalarmın öz axarmda həyata keçirilməsi Prezident İlham Əliyevin həmişə diqqətində olacaq bir xəttdir. Bu mənada, dövlətimizin başçısının türkdilli ölkələrə - Qazaxıstana, Özbə- kistana, Türkiyəyə xüsusi maraq doğuran səfərləri, əhatəli görüş- ləri Azərbaycanm Türk dünyasmda yerinin, nüfuzunun gələcəkdə də möhkəmlənməsi ilə bağlı çox böyük vədlər verir. H adisələr və çağdaş ideologiya diqtə edir ki, müasir türk dünyasmda gedən pro- seslər də qarşılıqlı surətdə öyrənilməlidir. Yəni m illət öz öndərlərinin mübarizə təcrübəsindən bəhrələnmolidir.

Ümumtürk məkanındakı m ünasibətlərdən belə nəticə çıxar- maq daha düzgün olar ki, Prezident İlham Əliyevin dövlətçilik dü- şiincəsində türk dünyasmın, xalqlanmızm hərtərəfli əlaqələrində Atatürkün və Heydər Əliyevin təcrübələri əsasmda zənginli>i təmin etmək missiyası da vardır.

Aydm müşahidə olunur ki, Azərbaycan Prezidenti fəaliyvəti ilə türk dünyasmm birliyi, sıx əm əkdaşhğı uğrunda m üqəddəs ideallara xidmət edir. Bu mənada, Prezidentimizin Türk dünyasma- Qazaxıstana, Özbəkistana və Türkiyeyə səfərləri tam dol-

ğunluğu, sistemliliyi ilə cəmiyyətin içində xüsusi maraq dairəsi ya- radır. Bununla yanaşı, cəmiyyətin intellektual - ziyalı hissəsi dövlətimizin siyasətini, müstəqillik və inkişaf uğrunda mübarizəsini, Heydər Əliyevin yaratdığı milli dövlətçilik ənənə- Iərini təbliğ etmək, Azərbaycanm beynəlxalq aləmdə, eləcə də türk dünyasmda yerini m üəyyənləşdinnək yönümündə rəhbərinə öz köməyini göstənnəlidir. Çünki dünyamn problemləri getdikcə qloballaşır, bir-birinə inteqrasiya olunur, eyni zamanda, rəqabətlər də artır. M üasir siyasət onu öyrədir ki, biz bu proseslərdə dünya birliyinin üzvü kimi, Azərbaycanm təcrübəsinə uyğun olaraq iştirak etməliyik.

Azərbaycan Prezidenti ölkəsi, vətəndaşlan, milli-mədəni irsi haqqmda dünyanm tərkib hissəsi olan potensial sivilizasiyalı, mtelicktual cəmiy’yət, fəxarətli keçmişə malik bir xalq, məkan kimi düşünür. O, müasir dünyanm dinamikasmm avanqard model- ləıini Vətəninə gətirmok istəyən siyasətçidir.

M ədənı-mənəvi siyasət də ölkəmizin gələcək həyatı, yeni nəsillərin rnənəvi xəzinəmizin dəyərləri, ənənələri üzərində maariflənməsi və yetişməsi üçün əvəzsiz istiqamətdir. Bu diqqət tələb edən m əsələ dövlət quruculuğunda bütün əlamətləri ilə daim nəzərdə saxlamlmışdır.

.Azərbaycanm müstəqillik əldə etməsi tarixi çoxspektrli bir prosesdir. Quruculuq təcrübəsi göstərir ki, bu prosesdə siyasi, iqtisadi, beynəxalq hüquqla yanaşı, mənəviyyat, mədəniyyət məsələsi də önəmli cəhətlərdən sayılmışdu'.

İndild zamanda mənəvi-ruhi əhəmiyyəti böyük olan mosələ- lər içəı isində latm qrafıkası ilə ana dilində kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi və Milli Ensiklopediyanm nəşri daha aktualdır. Bu baxımdan, uyğun işlərin təşkili ilə bağlı Prezident sərəncamları böyük milli-mənəvi səciyyə daşıyır.

Vaxtilə Prezident Heydər Əliyevin bütün ölkə miqyasında latm qrafıkah Azərbaycan əlitbasına keçidi qərarlaşdıran sərən- camı tarixi hadisə idisə, sonrakı m ərhələdə yeni nəslin for- malaşmasında vacib olan bədii əsərlərin çapma da eyni dərəcədə monəvi chtiyac yaranmışdı. Ona görə də latın əlifbasmda kütlovi nəşrlərin həyata keçirilməsi kimi sanballx bir kampaniya cəmiy-

yətin ruhi ehtiyaclannın aradan qaldınlmasında ən vacib yol hesab edilməlidir...

Xatirimizdədir ki, mənəviyyat m əsələsi ötən əsrin 80-cı illərinin sonu, 90-cı illərin əw əllərində həddən artıq qeyri- mükəmməl ideoloji və köksüz şəkildə qoyulmuşdu. H əm in proses ona görə uğur qazanmadı ki, m ükəm m əl ideologiya və ideoloq yox idi. İdeologiyanı formalaşdıran milli m ənəviyyatın özündə bir canlanma sezilmirdi. Tarixi keçmişdən qalan zəngin irsi, m ədəni varisliyi lazımi səviyyədə dərk etm ək lazım idi. Bir az kökümüz qədim türklərdən, bir az da islam-müsəlman m ədəniyyətindən götürməklə müasir mənəviyyatı tə səw ü r etm ək m üm kün deyil. Şübhəsiz, yalnız mənəviyyatın nədən ibarət olduğunu bildikdən sonra onun üzərində sağlam ideologiya qum ıaq olar.

Müstəqil dövlət quruculuğu ilə bir arada H eydər Əliycv ardıcıl surətdə milli mənəviyyat m əsələləri barəsində çox ciddi düşünmüş və tədricən indiki böyük ideologiyanı yaratmışdır. Hə- yat göstərdi ki, mənəviyyat ideologiyasının başlıca istiqam ətlənn- dən biri latın qrafikalı Azərbayean əlifbasına keçid m əsələsidir. Bu, sadəcə, texniki bir proses deyil, xalqımızın ınonəviyyatının əsas daştyıeısını özündə ehtiva edən siyasətdir.

Latrn əlitbasına keçidin cəmiyyətin həyatında m ənəvi- ideoloji məsələ olduğunu Prezident H eydər Əliyev dövlətçilik şüurunun mükəmməlliyi ilə dərindən duyurdu.

Latın əlifbasına keçid Azərbaycanda kifayət qədər nonnal məntiqi əsaslarla üç m ərhələdə gedib. Birineisi, gənc nəsil yeni əlifbam öyrənməyə 90-cı illərin əvvəllərindən başlasa da, bu işdə bir pərakəndəlik, sistemsizlik var idi. Ona görə də uğurlu nəticələr almmadı. Ikincisi, yalnız Heydər Əliyevin milli dövlət qurucu- luğuna başlamasmdan sonra bu sahədə bir sistem yaradıldı. Yəni cəmiyyətə qəfil təzyiq göstərilmədən, təbii surətdə on il ərzində bütün təhsil sistemi, orta məktəblərimiz, m ərkəzi dövlət idarələri latın əlifbasma keçmişdir. Bu m ərhələ 2001-ci il 18 iyun tarixli “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqmda Prezident fərmam ilə gerçəkliyə qovuşmuşdur.

Üçüncü m ərhələyə isə Heydər Əliyevin irəli sürdüyü proqram əsasında yenicə qədəm qoymuşuq. Prosesin həyata keçirilməsi Azərbaycanm yeni Prezidenti İlham Əliyevin öhdəsinə

70

düşür və onun dövləti fəaliyyətində milli mənəviyyatın tə- məllərinə nə qədər qayğıkeş yanaşdığı göz qabağmdadır.

Pıezidentin latın qrafıkalı əlifbada bədii, elmi ədəbiyyatlarm nəşrinə başlamaq qəıarj mədəni, ideoloji məzmunu ilə yanaşı, daha geniş m əsələləri də özündə ehtiva edir. Latm qrafikah əlifba ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi Azərbaycan dövlətinin mə- dəniyyət, m ənəviyyat sahəsindəki müasir siyasətini ifadə edir və möhkəm əsaslara malikdir. Ona görə də bu sahədə heç bir problcm görünmür və problem axtarmaq da lazım gəlmir. Artıq miiox yən təcnibə vardn*. Bəzi görkəmli sənətkarlarımızm əsərləri latın olifbasında nəşr olunub. Amma bunlarm tirajı cəmiyyətin toləbatım ödəyəcək səviyyədə deyil. Deməli, geniş kampaniyaya kcçmək vaxtı gəlib çatmışdrr.

M ənəviyyat sahəsində intibahm yolu qarşımızdadır. Döv- lətimız milləti m ənəvi baxımdan yüksəltınək üçün öz siyasətini biitiin imkanlardan istifadəyə yönəltmişdir.

Müasir dövlətçiliyimizin yaradıcısı Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, dünyanm harasında yaşamasmdan asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı Azərbaycana Ata Evi kimi baxmahdır. Bu gün isə Ata Evi fünksiyasmda milli ədəbiyyatm, azərbaycanlı düşüncə- sinin m əhsulu olan əsas əsərlərin yeni əlifbada nəşr olunması, yeni nəslin milli meyarlar əsasmda maariflənməsi başlıca vəzifədir.

Ciöstərilən xiisusi siyahıdakı əsərlərin nəşri hətta 2-3 il ərzində həyata keçirilsə belə, yenə də Azərbaycanın mədəni- mənəvi həyatmda bir intibah olacaqdır. Praktika belədir ki, həmişə elmi, bədii ədəbiyyatlarm nəşrində ideoloji prinsiplər gözlənilməlidir. Indinin özündə də buna yalmz ideoloji yox, həm də milli m əsələ kimi baxılmalıdır.

Buıada hər hansı siyasi-ideoloji məqsəddən çox, xalqın səviyyəsinin qalxması, mənəvi cəhətdən zənginləşməsi amah dunır. Bundan önəmlisi varmı?! Azərbaycan xalqının indiyədək yaratdığı yaxşı nə mövcuddursa, hamısının cəmiyyətə təqdim olunması ideyası reallaşmalıdır. Göründüyü kimi, ölkəmizin maddi imkanları çoxaldıqca m ədəniyyətə qayğı artrr, daha da stimullaşır. Yəni dövlətimizin başçısı İlham Əliyev siyasətinin əsas istiqamətlərındən biıi xalqımızın qazandığı maddi nemətləri

mənəvi sərvətlərə çevirməkdir. Bu m əsələ xalqımızın şərəfli mədəniyyət tarixində təqdirəlayiq əhəm iyyət kəsb edir. Azərbay- can dövlətinin çağdaş siyasətinin səviyyəsi maddi nemətləri mənəvi nemətlərə çevirməyə qadirdir. M addi nemətlorin çoxluğunu təmin edib, seviyyəsiz bir kütlə yetişdirməyin özü mənəviyyatsızhqdır.

Prezident Heydər Əliyevin milli dövlət quruculuğu ideo- logiyası yeni Prezidentin ideoloji söykənəcəyi, daim siyasi enerji götürəcəyi böyük mənbədir. İlham Əliyevin siyasətinin əsas özəlliyi də Azərbaycam sivil məkana çevinnək, xalqı m ənəvi cəhətdən ruhlandırmaq, təşkil etmək, dünyada bir millət kimi qü- rurla yaşamağımıza ideoloji-mədəni təm inat yaratmaqdır. Azər- baycanda elmin, ictimai şüurun, m ədəni-m ənəvi ideologiyanxn inkişaf etdirilməsi də bu işlərin ehatə dairəsinə daxildir.

Ümumiyyətlə, yeni əlifbaya keçidin m ürəkkəb m əsələ olduğunu hamı anlamalıdır. Bunun bir-birindən fərqli cəhətləri var. Bu gün kimsə keçmiş kiril əlifbasmın Azərbaycan dilinin fonetik quruluşunu əks etdirmədiyini deyirsə, bu, elmi baxınıdan heç də düzgün deyil. Qüsurlara baxmayaraq, kiril əlifbası 50-ci il- lərdən bəri Azərbaycan dilinin xüsusiyyətlərini normal səviyyədə əks etdirirdi.

Kirildən imtina etməyimizin ideoloji səbəblərindən biri odur ki, bu əlifba bizim yadımıza müstəqil olmamağımızı salırdı. İm- perialist siyasət onu bizə hansı ideoloji əsaslarla qəbul etdir- mişdisə, biz də o şəkildə imtina etdik. Biz kiril əlifbasmda yaran- mış ədəbiyyatda daim təzyiq altında olan azadlıq düşüncəmizi, mənəviyyatımızı görürük. O dövrün milli bədii nüm unələrində “türk sözü, milli oyanış ovqatı, türkə sevgi m əsələsi sovet qada- ğalarmın hər üzünü görmüşdü. İdeoloji təzyiq insanlann daxiline de hökm edirdi...

Ona görə də latın elifbasmda kütləvi nəşrlərin həyata keçirilmesi siyasəti məzmunu, forması, texnologiyası etibarilə böyük mənəvi hadisədir. Sanki bu hadisə vasitəsilə xalqm mənəviyyatı, elmi düşüncəsi, ədebiyyatı reabilitasiya alır. H əm də biz müstəqilliyimizin yazı formasmı əlde edirik. Latm qrafıkası dünyanm böyük hissəsində ümumişlək durumdadır. Bu xüsusda, burada universallıqla yanaşı, özündə milliliyi ehtiva edən

bcynəlmiləlləşmə m əsələsi də var. Eyni zamanda, türkçülük tariximizin böyük hissəsi bu ulilba iiə bağhdır.

Prezident İlham Əliyevin siyasətiııin mahiyyətinə vardığı rnənəvi-tarixi ehtiyaclardan biri də xalqımızm tarixindəki mühüm ictinıaı-siyasi. elmi və mədəni hadisələri müasir dövrün tələblərinə uyğun səviyyədə əks etdirən Milli Ensiklopediyanm noşri ide> asıdıı. Milli Ensikiopediya tarixi, elmi-fəlsəfı, metodoloji düşüncənin inkişafı ilə əlaqədar olan bir məsələdir - müasir dünyanı biitövlükdə dərk etm ək texnikasınm sistemli şəkildə toqdim oluıımasıdjr. Bu təşəbbüs Azərbaycan xalqmm tarixi nıənşəyi baıədə aydm, dəqıq fikirlərə gəlib çıxmağımız, keçdiyimiz ınkişaf yollarmı araşdırmaq, tarixi şəxsiyyətlərimizə bələdlik, dünya elminin vəziyyətini öyrəmnək baxımından qiymətlidir. Dövlətimizin başçısı İlham Əliyev bu sərəncamı ilə azəıbaycanlı elmi-fəlsəfı təfəkkürüniin inkişafı iiçün böyük bir mcxanizm, lavihə meydana qoymuşdur. İndı əsas m əsələ prosesi qiymətləndirm ək, ona sürətlə qoşulmaqdır.

Dövlətın beiə mədəni-m ənəvi, siyasi istiqamət aparınası cəmiyyətımizın ziyalı hissəsinin, elmi müəssisələrimizin öhdəsinə mühüm vəzıfələr, məsuliyyet qoyur. Bu ideya elə bir nıənəvi enerji m ənbəyidir ki, müntəzəm şəkildə inkişaf proseslərini qidalaııdıracaq. miliətin mədəniyyəti, mənəviyyatı, elmi öz tarixi kökləri iizərində zənginləşəcəkdir. Bundan isə yalnız Azərbaycan xalqı yox, bütün dünyanm ictimaı, elmi düşüncəsi də faydalana- caq...

Prezideııt İlham Əliyev vətonpərvər, dünyəvi təfəkkürü ilə, Azorbaycam yüksok mədəniyyətli, mənəviyyatlı diyara çevinnək yolundadır. Dünya tarixində millətlər zəngin nemətləri ilə yox, məlız böyük m ədəniyyətləri ilə tanımrlar. Bu gün Azəıbaycanda yürüdülən sivasətin milli mahiyyəti və professionallığı, çevikliyi bütün inkişafı milli-mənəvi potensial üzərində qurmağmda təzahür edir. Heydər Əliyevin bizə qoyub getdiyi zəngin irs, fomıalaş- dırdığı böytik dövlətçilik ideologiyası clə bir bütöv kompleksdir ki, imkaııiar reallaşdıqca onun tərkib hissoləri, moziyyotləri də təd- ricən artır. Bu mənada, cənab İlham Əliycvin təqdim etdiyi hoyatm

bütün sahələrinə yönəlik inkişaf konsepsiyasının tipologiyası keçmiş sovet respubiikalarmın heç biri ilə m üqayisə oluna bilməz...

İlham Əliyev bizim liderimizdir. M üstəqilliyimiziıı ilk illərinin xaotik çağlannda, islahatlar dövründə yetişmiş, öz milli- mənəvi, elmi səviyyəsini, qabiliyyətini göstənnəyə o vaxtlar imkan tapmayan, intellektual ziyalı elektoratın, sadə insanların, ennəni təcavüzünden əziyyət çəlaniş m inlərlə vətəndaşm, ümumiyyətlə, dünya azərbaycanhlannm düşüncəsində onun liderliyi şəksiz qəbul olunur. Və ümumən, hazırda piixtələşon gəncliyin də, gənclik dövrünü arxada qoyaraq kam illəşən nəslin de düşüncəsi budur ki, şübhəsiz, İlham Əliyev Azərbaycam yüksəltməklə bütün azərbaycanlılann Pıezidenti olacaqdır. Ölkəsinin inkişafinın şahidi olan hər bir vətəndaş, xalqın sosial rifahına doğru istiqamətlənraiş siyasətin bəhrələıini gündəlik ho- yatmda duyacaqdır.

Prezidentin andiçmə mərasimindəki nitqindən bu tezisi Azərbaycanm gələcəyi üçün əsas amal hesab etm ək olar: “M ən bu gün yüksək kürsüdən əziz Prezideııtimiz cənab Heydor Əiiyevə üzümü tutub deyirəm: Əziz Prezident, əsərin olan müasu A /o ı- baycanı gücləndirəcəyik, zənginləşdirəcəyik, hərtərəlli uıkişaf et- dirəcəyik, Siziıı yolunuzla yeni qələbələrə doğru gedəcəyik” .

Bu amal, sədaqət, bu vəd təkcə İlham Əliyevin deyil, oııu Prezident seçən və axıradək miidafıə edəcək, işində yardımçı olacaq insanların fıkrini ifadə edir. Ycni Prezidentin V ətənə, xalqa və dövlətə sədaqət andı, eyni zamanda, onu rəhbər seçən cəmiyyətin də andı olmahdır Vətəııə, m illətə ve Azərbaycanın Prezidentinə!

Bu bizim Vətən, tarix, gələcək nəsillər qarşısmda vicdan boıcumuzdur. Çünki insanhq hərnişə həqiqətin tərəfində olmuş- dur. Azərbaycanm və bizim Həqiqətimiz böyükdür. Onu müdafiə etməyə qadirik!

Nizanıi C Ə FƏ R O V , Doyanət O SM A N IJ

M USTAFA K AM AL ATATÜRK VƏ HEYDƏR ƏLİYEV:

TARİXİ M İSSİYALARDA OXŞARLIQ

f f ürk dünyası həm işə bəşəriyyətə ünlü tarixi\ J şəxsiyyətlər bəxş edib. Belə tarixi

J şəxsiyyətlər içərisində xalqm və millətinöndəri, m illi lideri adını qazanan M ustafa

Kam al A tatüık və H eydər Ə liyev xüsusi yer tutur. Onlar türk dünyasım n. türk xalqlanm n böyük tarixi şəxsiyyətləridir. H eydər Ə liyev do M ustafa K am al Atatürk kimi öz m illətini scvən, dö \ lətçiJiyin memarı və əsgəri olan dahi şəxsiyyətdir. Bu iki taıixi şəxsiyyəti bir-birindən ayırmaq olmur. Onların lıəm həyatm da, həm fəaliyyətlərində, həm də tarixi mis- siyalarında çox böyük oxşar cəhətlə r vardır. Hər ikisi bahar fəslində m ay aym da doğulmuş, hər ildsinin atalarınm adı Ə lirza olm uş, hər ikisi hərbçi kim i, dövlət xadimi kimi xalqına \ ə dövlətinə xidm ət etmiş, h ə r ikisi öz xalqlarmın xilaskarlıq m issiyasm ı yerinə yetirmişdir.

M ustafa K am al A tatürklə H eydər Əliyev ayrı-ayrı zaman və m əkanlarda yaşasalar da eyni bir tarixi m issiyam ye- ıinə yetiriblər. O nlarm m illətə, V ətənə, dövlətə m əhəbbəti, m əqsəd və am allarm da oxşarlıq bunu dem əyə əsas verir. Türk dünyasjnm bu iki öndərinin adı həm işə qoşa çəkilm əli, fəaliy- y ə t və tarixi x idm ətləri qeyd ediJməlidir.

XX əsrin birinsi qərinəsində M ustafa Kamal Atatürk öz m illəti \ rə döviəti nam inə etdiyini və sonrakı m urhələlərdə ct- m ək istədiyini XX əsrin son qərinəsində Heydor Əliycv Azər- baycanda həyata keçirdi.

Şəxsiyyətin cəm iyyət qarşısındakı rolunu vaxtı ilə bö- yiik A tatürk çox yüksəlc qiym ətJəndirərək demişdir: «Ən bö~ yük şəxsiyyə t özündən çox n ıənsub olduğu cəm iyyəti diişü-

f

non, onun varlığmın və xoşbəxtliyinin qorunm ası yolunda hə- yatını verən insanlardır».

H eydər Əliyev isə bu barədə keçən əsrin sonunda belə deyib: «Dövlətçilik haqqm da düşünən adam h əm adi vətən- daş, həm də dövlət işində işləyən, xüsusən , d ö v lə tə başçılıq edən heç vaxt öz canı haqqında düşünm əm əlid ir» . Bu fıkrin daha bir nüm unəsi: «Ə gər lcimsə A zərbaycam n döv lətç iliy ınə xəyanət edəcəksə, m ən son dam la qanım a q əd ər m übarizə aparacağam. Azərbaycam n dövlətçiliyinin, m üstəq illiy in in ke- şiyində bir vətəndaş kimi, bir prezident k im i də durm uşam . duracağam və bu yolda hə r dəqiqə, h ə r gün şəh id o lm ağa ha- zıram».

Atatürklə H eydər Ə liyev şəxsiyyətində m illə tə , döviə- tə olan m əhəbbət, şəxsi h isslərdən çox-çox yüksəkdəd ir. A ta- türk dağılmış bir imperiyadan Türk C üm huriyyəti yaratd ı. İndi Türkiyə dünyanm qüdrətli döv lətlərindən b iri sayılır. Bu sə- bəbdən də türk xalqı Atatürkü özünə öndər sayır.

H eydər Əliyev də dağılm ış, döv lətç iliy i m əh v olm aq təhlükəsi qarşısında qalmış bir m əm ləkə tdən A zərbaycan adh m üstəqil bir dövlət yaratdı. İndi A zərbaycan dünya m iqyasm da öz sözünü deyə bilir. D em əli, bu m issiyanı yerinə y e tirən Hey- dər Əliyev də xalqın öndəridir. B eləlik lə , Ü m um m illi liderimiz çətin siyasi və sosial şəraitdə dem okratik və hüquqi bir dövlət quraraq özünün «şah əsəri»ni yaratdı.

«Heydər Əliyev m üstəqil A zərbaycan dövlətin in banisi və qurucusudur», «A zərbaycan dövləti H eydər Ə liyevin şah əsəridir», «Heydər Əliyev m üstəqil A zərbaycan dövlətin in memarıdıp) ifadələri H cydər Ə liyevin m illə t və döv lə t qarşı- sında xidm ətlərinin etirafıdır. İndi fəxrlə deyirik ki, zam an öt- dükcə bu fikir A zərbaycan vətəndaşm ın hafizəsində özünə layiqli yer tutur, ümummilli fıkrin ifadəsinə çevrilir.

1934-cü ildə «Atatürk - türklərin atası» soyadm ı qazanan M ustafa Kam al paşa tarixə təkcə türk xalqm ın azadliq hərəkatım n lidcri kimi yox, h əm də yeni türk dövlətin in banisi kimi daxil olmuşdur.

76

Birinci D ünya m üharibəsində m əğlub olan türk xalqı Oazi M ustafa K am alm başçılığı altında Anadoluda milli azad- lıq hərəkatına başladı. Onun rəhborliyi və bilavasitə iştirakı ilə çox ağır siyasi-iqtisadi şəraitdə Türkiyə torpağı yadelli işğalçı- iardan təm izləııdi. Bu zam an Atatürk mübarizəsini paytaxtdan yox. rcgionlardan - Ərzurum və Sivasdan başladı. Ərzurum və Sivas konqrcslərinin qərarı ilə ilk hakim iyyət strukturları for- m alaşdırıldı. Böyük qələbənin qazanılm asmda türk m illətinin vaıhğ ı bütün dünyaya eian edildi. Atatürk bu zəfərə istiqlal sa- vaşı nə ticəsində , lakin həm də zəlcası, iradəsi və uzaqgörən siyasəti nə ticəsində nail oldu. Böyük öndərin sonrakı m ərhə- lələrdə qəbul etdiyi radikal qərarlar türk xalqının qəlbindəki ım periya h isslərinə üstün gələrək , ölkəni sosial-iqtisadi inkişaf yoluna yönəldə bildi. Onun ikinci radikal addımı xəlifəliyi ləğ \ ctm ək oldu. Türkiyə dem okratik inkişaf yoluna qədəm qovaıaq A vropam n qüdrətli və dem okratik dövlətlərindən biri- nə çevrildi. A tatürk cəm iyyətin m ənəvi-ideoloji sferasında da radıkal dəyişik lik lər etdi. Dini dövlətdən ayırdı. Əsrlərdən bəri O sm anh im periyası islam dininin təbliğatçısı olmuşdu. İclimai fıkrin əksinə getm ək o dövrdə böyük cəsurluq tələb edirdi. Am m a A tatürk böyük türk dövləti yaratmaq nam inə bu addım ı atdı.

Latm əlifbası əsasında yeni türk əlifbasm ın hazırlanma- sı. Avropa standartlarına önəm verilm əsi isə Türkiyəni Avro- pava yaxm laşdırdı. Lakin onun radikal addınıları cəm iyyət tə- rəfindən m aneələrlə qarşılamnadı. Çünki xalq öz xilaskarına inanırdı.

H eydər Ə liyevə də paytaxtda - Bakıda yaşamağa imkan verm ədilər. O, anadan olduğu doğma torpağa - Naxçıvana qayıtdı. Burada yaşadı, A zərbaycan parlam entinə və Naxçıvan MR Ali Sovetinə deputat seçildi. Dahi öndəri də 1993-cü ildə hak im iyyətə xalqın ona inamı gətirdi. Azərbaycan xalqı onun sim asm da öz xilaskarm ı görürdü. Buna görə də Azərbaycan xalqı onun ycnidən hakim iyyətə qayıdışım təkidlə tələb etdi. H eydər Ə liyev 1993-cü ildə ağır bir şəraitdə hakim iyyət yükü- nii ç ıy in lərinə götürərkən dövlətçiliyin və m üstəqilliyin qorun-

m ası nam inə həyati əhəm iyyətli qərarlar qəbul etdi. Tarixim i- zi, adət-ənənələrim izi, dilim izi və dinim izi qorum aq üçün zə- ruri tədbirlər gördü. M əscidə gedərək zəvvarları təb rik etdi. Prezidentin andiçm ə m ərasim ində Q uran i-K ərim ə əl basdı.

X alqın A zərbaycan dövlətçiliyini uçurum tohlükosiylo qarşılaşdıranlarx yaxşı tanımasx üçün parlam entin iclaslarının dövlət televiziyasx vasitəsilə birbaşa yayıınxnı təm in etdi. Co- nub bölgəsindəki separatçxlıq hərəkatxnxn qarşısını alm aq üçün 1993-cü ilin avqustunda televiziya ilə əh a liyə m üraciə t edərok öz dərin zəkasx, ağxllx düşüncə tərzi ilə xalqın gözünü açdı, onun daxildəki düşm ənlərini özünə tamtdx. M üdriklik , ağıl, m illətə arxalanm aq siyasəti tarixdə ilk də fə zora qalib goldi. H eydər Əliyev 1994-cü ilin oktyabrxnda, 1995-ci ilin ınartında baş verəcək dövlət çevrilişlərinin qarşısını da m üdrikliyi ilo al- dı. Bütün bu qarşıdurm alarda o fizilci gücə yox, ağıllı siyasoto. m üdrikliyə, xalqxn inarmna arxalandx.

M ustafa K am al A tatürk türk toplum ları içərisindo A zərbaycana xüsusi qiym ət verir və bizim xalqım ıza çox bö- yük üm id bəsləyirdi. Bu xalqrn dərdini öz dərd i, sevincini öz sevinci b ilərək deyirdi: «Azəri tü rk lərin in dərdlori bizim dərdlərim iz və sevincləri öz sevinclərim iz olduğu üçün onla- rın muradlarxna nail olm aları, hü r və m üstəq il yaşam aları bizi həddindən çox sevindirir».

M .K .A tatürk Türkiyə C üm huriyyətin in 10-cu ildönü- mü m ünasibətilə etdiyi çxxxşda A zərbaycana və d igər türk döv- lətlərinə m ünasibətini uzaqgörənlik lə ifadə etm işdir: «Bu gün Sovet İttifaqı bizim dostum uz, qonşum uz və m üttəfiq im izdir. Bu dostluğa ehtiyacım ız var. Lakin sabah n ə olacağınx bu gün heç kim m üəyyən edə bilm əz. N əinki O sm anlı kim i, A vstriya- M acarıstan rejimi kirni parçalana bilər, k içilə bilər. B u gün əlində bərk-bərk tutduğu m illə tlər qonşularm dan qaça b ilərlər. Dünya yeni bir m üvazinətə keçə bilər. O zam an T ürk iyə no cdəcəyini bilm əlidir. Bizim bu dostluğum uzun idarəçiliy i al- tında dili bir, dini bir, m ahiyyəti bir qardaşlarımxz vardır. On- lara sahib çıxmağa hazxr olm ahyıq. Susaraq o günü göz ləm ək lazıın deyil, hazır olmaq lazım dır. M illə tlər buna necə hazırla-

şırlar, m ənəvi körpüləri m öhkəııı saxlayırlarını? Biz bir körpü- yiik. İnaın bir körpüdür, xaric bir körpüdür. K öklərim izə qayıt- malı və hadisələri bölən tarixim izin içində bütövlənməliyik. O nlaıın bizə yaxm laşm asm ı gözləyə bilmərik. Bizim onlara yaxm laşm ağım ız lazımdır».

X alqım ızm üm um m illi lideri Heydər Əliyev də türk xalqı, Türkiyə Cüm huriyyəti, M ustafä Kam al Atatürk haqqın- da dəyəıii fikirlər söyləm işdir. O, qeyd etmişdir ki, «Türk xal- qınm ən böyük nailiyyəti və xoşbəxtliyi ondan ibarətdir ki, XX əsrin əvvəllərində ağır və çətin bir dövrdə xalqın lideri, böyük şəxsiyyət meydana çıxdı və onun iradəsi ilə 1920-ci ıldə ilk dəfə B öyük M illət M əclisi yaradıldı. Onun zəkası, ira- dəsi və uzaqgörənliyi ilə 1923-cü ildə Türkiyə Cüm huriyyəti quruldu».

M üasir A zərbaycan dövlətçiliyinin banisi H eydər Əli- yev Tiirkiyə C üm huriyyətinin yaradıcısı dahi M .K .A tatürkə həm işə yülcsək qiym ət vermiş, onun dövlət quruculuğu təcrü- bəsıni öyrənm əyi dövrümüzün tələbi hesab etmişdir. Göstər- m ışdir ki, Türkiyə C üm huriyyəti Atatürkün yalnız fəaliyyəti nəticəsində deyil, həm də qəhrəm anlığı nəticəsində yaranmış- dn'. «M ustafa K arnal A tatürk XX əsrin dünyada ən böyük şəx- siyyətlərindən biridir. D övlət adamı kimi, siyasət adamı kimi və dövlət başçısı kimi. Ö lüm ündən 60 il sonra da Türkiyə xal- qı onun qoyduğu yol ilə gedir. Görün, yol nə qədər doğru-düz- gün qurulub ki, o yoldan nə sağa, nə də sola dönm ək mümkün deyil. B.u, M ustafa K am al Atatürkün müdrikliyini göstərir, da- hiliyini göstorir, öz xalqm a xidm ətlərinin nəticəsini gÖstərir».

M ustafa K am al Atatürkün dövlətçilik təcrübosini XX əsrin sonlarm da yaradıcılıqla Azərbaycanda həyata keçirən H eydər Ə liyev böyük Atatürkün adı ilə bağlı olan Beynəlxalq «Atatürk» sülh m ükafatına layiq görüldü. Həmin mükafatın toqdim olunm ası m ərasim ində çıxış edən ulu öndərimiz demişdir: «M ənə böyük Atatürkün adım daşıyan Beynəlxalq Sülh m ükafatı təqdim olunub. Bu m ənim üçün, bütün Azər- baycan xalqı üçün, m üstəqil A zərbaycan dövloti üçün böyük şərəfdir. M ən bununla fəxr edirəm».

Türkiyənin siyasi və iqtisadi durum unda A tatü rk ınər- hələsi xüsusi əhəm iyyət kəsb edir. B elə ki, T ürk iyə m üstəq il- liyinə m əhz M ustafa K aınalm zamanxnda qovuşdu. T ürk iyənin yüksəlişi onun adı ilə bağlıdır. O sm anlı o rdusunun istedadlı generalı, türk xalqm m tnilli qəhrəm anı olan A tatürkün tarix səhnəsindəki ən böyük rolu yeni qurduğu tü rk döv lətç iliy i ilə əlaqədar apardığı islahatlar idi. B u islahatlar T ürk iyən in təkco iqtisadiyyatında deyil, m ənəvi dünyasında da dönüş yaratdı.

Türkiyənin tarixində çox siyasi xad im lər olub. Lakin heç birinin adı türk dövlətinin adı ilə yanaşı çək ilm əm işd i. Türkiyə deyəndə Atatürk, A tatürk deyəndə T ürkiyə am lır.

M üasir tarixim izdə özünəm əxsus yer tu tan H eydər Əli- yev m ərhələsi də bir növ A tatürk m ərhə ləsin in davam ı kimi yaddaşlara həkk olunub. Y enilm əz, tədbirli sə rk ə rd ə , dünyanı parlaq zəkası ilə heyrə tə salan dövlət xadim i H eydər Ə liyev tarixdə bu xüsusiyyətlərinə görə xüsusi bir iz qoym uşdur. O, Azərbaycanla Türkiyəni iki dövlət bayrağı altında yaşayan bir m illət kimi səciyyələndirdi. A zərbaycan tarixinin son 35 ili. yəni 1969-cu ildən 2004-cü ilədək ölkəm izin ictim ai, siyasi- iqtisadi, ictim ai-m ənəvi həyatm da baş verən in k işa f m əhz onun adı ilə bağlıdır. U lu öndərim izin uzaqgörən və incə siyasəti nəticəsində dilim iz, m illi m ədən iyyətim iz, tarixim iz. adət-ənənələrim iz qorunaraq bu günüm üzə ötürülüb. H eydər Əliyev ömrünün sonunadək həyatm bütün sah ə lə rin d ə m ütərəqqi islahatlarm təşəbbüskarı və m em arı oldu. H eydər Əliyevin adı A zərbaycanla qoşa çəkilir. A zərbaycan deyəndə H eydər Əliyev, H eydər Ə liyev deyəndə A zərbaycan yada düşür.

Naxçıvanla bağlı Atatürkün ideyalarınm h əy a ta keçiril- m əsinə H eydər Ə liyev böyük töh fə verm iş, ern ıən i daşnakları tərəfındən bu bölgənin işğal edilm əsinə yol verm əm iş, m uxta- riyyət statusunun qorunub saxlanılm ası üçün geniş fəaliyyət göstərmişdir. K eçən əsrin 20-ci illərində N axçıvanın Türkiyə ilə sərhəddinin yaradılm asında, N axçıvanm A zərbaycan ın tər- kibində qalm asmda, onun üçüncü döv lətə verilm əm əsində və bunun beynəlxalq M oskva və Qars m üqavilə ləri ilə rəsm iləş-

dirılm əsində, N axçıvana m uxtariyyət statusuııun verilməsində M ustafa K am al A tatürkün böyük tarixi xidraətləri olmuşdur. «N axçıvan tiirk qapısıdır. Bunu xüsusi nəzərə alaraq əlinizdən gəloni yapxnız»l() tapşırığı M oskva ilə danışıqlara gedən Tür- kiyə nüm ayəndo heyəti tərəfindən uğurla yerinə yetirilmişdir.

XX əsrin sonlarında Naxçıvam n ərazi bütövlüyü pozu- landa, sorhədlorinin təhlükəsizliy i üçün təhlükə yarananda, m uxtariyyətin loğv edilm əsi üçün əsassız iddialar irəli sürülən- də H eydər Əliyev bunlara qarşı çıxmış, Türkiyə ilə danışıqlar aparm ış, Qars m üqaviləsinin Naxçıvanın muxtariyyətinin qa- rantı olduğunu m üzakirə predm etinə çevirmiş və beynəlxalq ictim aiyyotin diqqətini bu problem ə yönəltmişdir. «Nax- çıvanııı m uxtariyyəti tarixi nailiyyətidir, biz bunu qoruyub saxlam alıyıq. Naxçıvantn m uxtariyyəti Naxçıvanm əldən get- miş başqa torpaqlarınm qaytarılm ası üçün ona xidm ət edon çox böyiik bir amiidir. B iz bu amili qoruyub saxlamalıyıq».

B ir sıra tədqiqatçıların fikirlərinə görə H eydər Əliyevlə M ustafa K am al A tatürkü, m üxtə lif m ərhələlərdo yaşayan lider olsalar da, onları bir sıra üm um i cəhətlə r birləşdirir;

1. Xalqa, Votənə, m illi-m ənəvi irsə sədaqət, ümumbəşəri dəyərlərə hörmət, ehtiram.

2. M illi dövlət quruculuğuna rəhbərlikdə möhkəm, stabil qanunquluqla demokrafızmin üzvü olaraq əlaqələndirilməsi.

3. G ələcəyə böyük inam və öz fəaliyyətində yalnız sinxron uğw iarla kifayətlənməyib uğurlu perspektivlərin nəzərə alın- ması.

4. Xalqct arxalanmaq, xalq güciinə inam, xalqın və ölkənin taleyi ilə yaşamaq, xilaskarhq missiyası və s.

Üm um iyyətlə, böyük türk dünyasmın iki dahi şəxsiyyəti, tarixə iki böyük dövlət bəxş etdi. Türkiyo Cümhuriyyoti A tatiirkün səngərlərdəki qəhrəm anlığının və müdrikliyinin, A zərbaycan dövləti isə Heydor Ə liyev m üdrikliyinin vo qoh- rəm anlığm m nətieəsi kinri m eydana goldi. «Bir m illət iki döv- lət» olan Türkiyo-A zərbaycan dövlotlori və xalqları M ustaia Kaıııal A tatürk-H eydər Ə liyev ideyaları əsasmda yaşayır və foaliyyot göstərir.

Ə dəbiyyat

1. Utkan Qocatürk. Atatürk. Bakı, 1991, s .1182. «Tarix və onun problem ləri» jurnalı (X iisusi buraxılış).

Bakı, 2004, s. 175.3. «Azərbaycan» qəzeti, 1993, 28 avqust.4. Sitat Ş.Qurbanovun «Atatürk və N ərim anov» kitabından

(Bakı, 2003, s.25) götiirülmüşdür.5. İsm ət Bozdağ. Atatürkün Avrasiya dövləti. Ankara, 1999,

s.31.6. H eydər Əliyev A tatürk haqqında. Bakı, 2003, s. 14.7. Nazir Əhmədli. M ustafa K am al A ta tü rk (portret ciz-

g iləri). Bakı, 2002, s.4.8. «Yeni Azərbaycan» qəzeti, 2006, 19 mav.9. «Azərbaycan» qəzeti, 1999, 2 noyabr.10. Faruk Sümər. M ustafa K am al paşa: N axçıvan Türk

qapısıdır. Türkiyə, «Türk dünyası» larix dərgisi, aprel, 1992, s.5-6.

11. H eydər Əliyev. M üstəqiU iyim iz əbədidir. c.14, Bakı. 2005, s.89. '

12. «Azərbaycan» qəzeti, 1999, 15 aprel.

İsm ayıl H A C IY E V ,akcıdemik,

Azorbaycan M EA-nın Naxçıvan B ölm əsin in sədri

“ÜMİD KÖRPÜSÜ”

M üasir A zərbaycan äövlətinirı qurucusu H eydər Əliyevin 1990-cı ildə Naxçıvana döndüyü tarix muxtar respublikanın siyasi. sosial-iqtisadi həyatında ağrılı, bir-birindən ziddiyyətli proseslorin geldiyı zam anlara tə sa d ü f edir. M əlız bu dönüş A zərbaycam n qədim diyarını erm əni məkrindən, işğahndan qıırtarıh naxçıvanhları qorudu.

{ ''^ V /a lq ım ız m azadlıq ideallarmm gerçəkləşm əyə y \ başladığı o vaxtlar im peıiya qüvvələrinin və yerli

' hakim iyyətin birgə razılığı ilə Bakıda qanlı 20 yanvar faciəsi törədilm işdi. Və bu qanlı cinayət hadisəsinə elə ilkin sərt reaksiya verən də, cəsarətli bəyənatla çıxış edən də H eydər Ə liyev olm uşdu. M illətin ağır günlərində dərdinə şərik çıxm aq, m ənəv i cəhətdən ruhlandırm aq, insanları sarsı- dıcı problem və qayğılarla üz-üzə qalan Naxçıvanı gözlənilən daxili vo xarici təh lükə lə rdən qurtarm aq lazım gəlirdi. Sözsüz ki. biitün bu işlərdə böyük iradə və nüfuz sahibi olan bir şəx- siyyətə ehtiyac vardı. Eyni zamanda, qonşu Ermənistanm təcavüzkar siyasətini səciyyələndirən torpaq iddiaları bu bölgə üçün yeni bir şey deyildisə, yenə də özlüyündə olmazm siyasi, m ənəvi gərginlik yaradırdı.

H əm in il keçirilən parlam ent seçkilərində H eydər Əliyev həm m uxtar diyarın, həm də Azərbaycam n ali qanunvericilik orqanm a deputat seçilm işdi. Bu, naxçıvanlılarm, ümumilikdə respublikam ızm ağır şəraitdə yaşadığı anda ən düzgün seçim idı. Sonrakı proseslərin inkişafı da göstərdi ki, həm in seçim nəinki bölgənin, h ə tta bütövlükdə Azərbaycanm həyatı, taleyi üçiin uğurlarm bır təm əl daşı olmuşdur. 1991- ci ildə Naxçıvan Ali M əclisinə sədr seçilm əklə böyük siyasi fəaliyyətinin yeni

m orhələsinə başlayan üm um m illi lider e lə ilk anlardan bütün ölkə üçün m ühüm siyasi-ideoloji əh əm iy y əti böyük olan qərarlar qobul etmişdi. I iey d ər Ə liyev o zam ankı m ülahizələrində «M ən öz prinsip lərim ə sad iq qalaraq A zər- baycanın, N axçıvanın belə vəziyyətində, çə tin dövründo üzo- rimo düşən vəzifənin icrasından geri çək ilə b ilm əzdim . M ən öz taleyimi xalqa tapşınnışam və xalqın iradəsin i indi bu müd- dətdə, bu çətin dövrdə yerinə ye tirm əliyəm » -dem əklə , üzərinə götürdüyü m əsuliyyəti haqlı o laraq xalq ın talc m əsələsi sayırdı.

A zərbaycan dövlətçiliyinin xilası m issiyasın ın ilk kontu- ları H eydər Əliyevin N axçıvana rəhbərlik etdiyi dövrün əvvol- lorində özünü biruzə verdi. İllc olaraq m ohz burada döv- lətçiliyin, m üstəqilliyin bəzi atributları m üəyyonləşd irild i m uxtar reıpublikanm adm dan «Sovet Sosialist» ifadosi çıxarıldı. Bununla yanaşı, üm do m əsə lə lə rd ən biri də tez bir zamanda Naxçıvam n qapılarını dost ö lk ə lə rə açm aq, getdikco borkiyən blokadanı yarnıaq idi. H eydər Ə liyev çıxış yol- larmdan biri kimi özünün çoxdankı arzusunu reallaşdırm aqda Naxçıvanla Türkiyə arasında Araz çayı üzərindən qardaşlıq körpüsü saldırm aqda görürdü. Sonralar bu körpü x ilaskar in- sanın öz ifadəsilə «Ümid körpüsü», «H əsrə t körpüsü» adla- nacaq, hosrətli qardaşları bir-birinə qovuşduracaq, insanlarm həyata inamını artıracaqdı. B elə bir m əqam da dost və qardaş ölke olan Türkiyə ilə, e ləcə də İranla danışıq lar aparıldı, ikitərəfli görüşlorin nəticəsi olaraq qısa b ir n ıüddətdə iqtisadi olaqəlorin ilk təm əlləri a tıld ı...

Türkiyənin o zam ankı baş naziri, türk dünyasının tanım ruş simalarmdan biri olan Süleym an D əm irol tü rk xalq ların ın d igər bir görkomli siyasət xadim i, dostu H eydər Ə liyevi ö lkəsində görmok üçün öz təyyarəsini N axçıvana göndərdi. Türkiyə görüşlorində yenicə m üstəqilliyini bərpa e tm iş A zərbaycanın ,o cüm lədən Naxçıvanın üzləşdiyi ço tin lik lər m üzak irə olundu, vəziyyətin yüngülləşdirilm əsi ilə ə laqədar b irgə çıxış yollar arandı. Bundan sonra bölgəyə qardaş ö lkədən m üx tə lif yardım lar gətirildi. V ətəndaşlar yavaş-yavaş sosial, m ənovi

sıxm tılardan qurtulm ağa, sabaha üm idlə baxmağa başladılar. Həm in ə rə fad ə başqa ö lkələr də Naxçıvana m üəyyən yaıdım lar göstərirdi. Am m a vəziyyəti gərginləşdirən digər təh lükəli ocaqlar də h ə lə yenicə közərm əyə başlamışdı. Bir yandan da erm əni silahlı qüvvələrinin Naxçıvandakı bəzi sorhəd yaşayış m ən təqələ rinə hücum ları da güclənmişdi. Öl- konin səriştəsiz rohbərlori isə nəinki vəziyyətdən baş çıxara bilir, heç prosesləri q iym ətləndirm əyi belə bacarmırdılar. Biitün respublika m iqyasında hərc-m ərclik, xaos hökm sürüıdü. B elə m əqam da N axçıvam n xarici ölkələrlə iqtisadi om əkdaşlıq ə laqələri vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişə bilərdi. Form alaşm ış ictimai rəy ondan ibarət idi ki, bu m ünasibətlərin yaıadılm ası və bölgənin blokada şəraitində normal yaşaması da yalm z Pleydər Ə liyevin nüfuzuna bağlıdır .

Sonralar A zərbaycan dövlətçiliyində ilk təcrübə sayılan iqtisadi islahatların aparılm ası da Naxçıvandan başlamışdı. X üsusilə qeyd e tm ək lazım dır ki, bü qədim diyarın Türkiyə və İranla - xalqlarım ızm daha da yaxınlaşm ası istiqam ətində ilk som əroli əm əkdaşlıq əlaqələrin in qurulm ası bir sıra həyati m əsə lə lə rin həlli ilə təzahür etm işdir.

1992-ci ilin m artında Naxçıvan Ali M əclisinin sədri H eydər Ə liyevin bölgəni blokada m əngənəsindən xilas etm ək m oqsədi daşıyan T ürkiyə səfəri rnuxtar respublikanın sosial- siyasi ehtiyaclarm m həlli baxım ından uğurlu nəticələrlə yadda qalm ışdır. Bu səfərdən sonra Naxçıvana 100 m ilyon dollar m əbləğ ində kredit ayrıhnış, kom munikasiya, nəqliyyat və d igər sah ə lə rd ə faydalı əm əkdaşlığa əsaslanan anlaşmalar oldo edilm işdir. Bununla yanaşı, daha geniş xarakter alan dostluq m ünasibətlərin in dolğun şəkildə həyata keçirilm əsində 1992-ci ilin m aym 28-də istifadəyə verilən və Naxçıvam Tiirkiyə ilə b irləşd irən 275 m etrlik Sədorək - Dilııcu köıpüsiinün açılm asının da m üstəsna əhəm iyyəti olmuşdur. Bu N axçıvanm H eydər Ə liyev dövründə ümumi uzunluğu 906 m etr olan körpüdən biri vo ən böyüyü, on vacibidir. Körpünün tikilm əsi Türkiyə hökum ətinin, onun başçısı Süleyman D əm irəlin xalqnntzın m üdrik siyasətçisi Fleydər Əliyevə

dostluq və qardaşhq m ünasibətinin b əh rəs i idi. M üasir A zər- baycan dövlətçiliyinin banisi birbaşa öz təşəbbüsü ilə tikilm iş nəhəng körpünü ölkələrim iz arasındakı 70 illik ayrılığı aradan qaldıran «ümid, həsrə t körpüsü» adlandırm aqla b ir-birinə doğma, dili, m ədəniyyəti, m illi-m ənəvi dəyərləri eyni olan insanların çoxillik arzularmxn doğrulm asm ı nəzərd ə tuturdu.

Sonralar N axçıvanm 75 illiyi m ünasibetilə tən tənəli tədbirlərdə iştirak edən A zərbaycan Prezidenti H eydər Ə liyevin körpünün açılması zərurətin i belə xarakterizə edirdi: «Belə bir körpü tikm ək bizim bir azərbaycanh kim i, şəxsən m ənim on illərlə qəlbim də olan arzu idi - bizi T ürk iyədən ayırdılar. Türkiyə ilə bizim cəm isi 11 kilom etr, o da N axçıvanda, sərhədim iz var, bu sərhəddən Araz çayı keçir, heç bir şcy m üm kün deyildir - bu fikir m ənim qəlb im də on illərlə yaşayırdı. M ən özüm ü xoşbəxt hesab ed irəm ki, gördüyüm bütün başqa işlərlə bərabər, o üıtıid, h ə s rə t körpüsünün qısa m üddətdə tikilm əsinin, yaranm asım n təşəbbüskarı oldum . Biz dostum uz Süleyman D əm irəlin və Türkiyə hökum ətin in him a- yəsi, köm əyi ilə bunu etdik. N axçıvan T ürk iyəyə açıldı. Bu, bizi xilas etm əyə başladı».

Naxçıvanla Türkiyə arasm da salm m ış «Ü m id kör- püsü»nün açılış m ərasim i 1992- ci il m aym 28- d ə , A zər- baycanın m üstəqilliyi günü ilə bir tarixdə baş venn işd ir. Bu tarixi hadisə böyük şəxsiyyət H eydər Ə liyevin naxçıvanlılara dar gündə çörək, təh lükəsiz həya t töhfəsi olm aqla, h əm də bölgənin beynəlxalq aləm ə ilk çıxış vasitəsi lcimi yadda qal- mışdır. Təbii ki, körpünün tik ilm əsi və Süleym an D əm irəlin də iştirak etdiyi açılış regionun S ədərək sə rh ə d yaşayış m ən- təqəsinin erm əni həm lə lə rinə m əruz qaldığı vaxtlara təsadü f etdiyindən, əhali arasm da əhval-ruh iyyən in yüksə lm əsinə də ciddi təsir göstərirdi. K örpünün açılışm da Süleym an D əm irəl qeyd etm işdir ki, burada cərəyan edən had isən in əlam ətdarlığ ı təkcə körpünün açılm asm da deyildir. B ununla T üıkiyə vasitəsilə A zərbaycan həq iqətlərin i A vropaya çatdırm aq üçün yollar açılır. H adisə 70 il bir- b irilə qürbətdə, həsrə tdə yaşamış qardaşlarım ızı yenidən görüşdürür. B u coşğunluğu

86

anlaya bilm ək lazımdır. Qardaşhq, dostluq bundan sonra daha da sıx olacaqdır. Türkiyə və Azərbaycan, Naxçıvan arasında ə laqə lə r genişlənəcək, adam lar bir-biri ilə yaxınlaşacaqdır. Bu körpü təkcə A zərbaycanla Türkiyəni birləşdirmir, bu Avropa ilə Asiya arasm da körpüdür.

İndi o tarixi hadisənin baş verdiyi vaxtdan düz 19 il keçir. Bütün bu m üddət ərzindo «Üm id körpüsü» Naxçıvanın ağrılı, sevincli günlərində qardaş ö lkələr - «bir millət, iki dövlət» arasm da etibarlı vasitəyə çevrilm işdir. Bu gün naxçıvanlılar o m ürəkkəb olaylarm , düşm ən hiyləsinin əhatəsindən alnı açıq çıxıb yaşam aqda D ilucu-Sədərək körpüsü kirni neçə-neçə m öhtəşəm dostluq abidələri yaratmış H eydər Əliyevə borc- ludurlar. Böyük H eydər Ə liyev isə bu gün təkcə Naxçıvana, A zərbaycana deyil, bütün Cənubi Qafqaz bölgəsinə bəxş etdiyi əm in-am anlığa görə sülhün rəm zinə çevrilmiş bir öndərdir.

...Sarsın tılı anlar arxada qalmışdır. Türkiyə ilə Naxçıvan arasm da iqtisadi, m ədəni, elmi əlaqələr daha da genişlənmiş- dir. Ö lkələrim izin işgüzar dairələrinin, təsərrüfat sahələrinin sağlam əm əkdaşlıq m ünasibətləri nəticə etibarilə regionun üm um i həyatı üçün effektli irəliləyişlərin gerçəkləşm əsinə gə- tiı ib çıxarm ışdır. Bütün bu işlərin həyata keçirilm əsində Hey- dər Ə liyevin «Üm id körpüsü» nün rolu damlmazdır.

“Türk Dünyası İnfo” Araşdırma

TÜRK DÜNYASININ UNUDULMAZ LİDERİ

1999-cu il noyabrm 1-də ulu öndər H eyd ər Ə liyev Beynəlxalq Atatürk Sülh M ükafatına layiq görülm üşdür

Dünyanırı ən qədim etnoslarından olan türk lər tarixin ziddivətli məqamlarından, şərə flə çıxaraq m illi özəl- liklərini,döflətçilik ideallarını qorum uş və bugünkü nəsillərə çatdıra bilmişlər. Tarixin solm az səh ifə lər ində qərəm an türk insanın ruhu, ömür yo lu və m übarizəsi fə x a r ə tl i b ir ver tutur. Türkçülüyüt tarixi təm əlləri üzərində zam an-zam an böyiik sərkərdələr,qüdrətli dövlət xadim ləri yetişm işlər.

f j / lu öndərim iz H eydər Ə liyev də X X yüzildə bö- I J Türk dünyasm ın böyük ta r ix i s im a la rm - L ^ L ^ d a n b irid ir. B u böyüklük üm um m illi liderim i-

zin türk dünyasım n b irliy i is tiq a m ə tin d ə o rtay a qoyduğu ideya larla tam təs tiq in i ta p m ışd r . H e y d ə r Əiiyevin Türk dünyasm a, T ü rk iy ə C ü m h u riy y ə tin in ban isi A ta tü rk ə sevgi və sayğ ıları bu gün “ b ir m illə t, ik i d ö v lə t '' kəlam ı tim salında m illi-m ənəv i, ideo lo ji təm lin ə çe v rilə rək ö lkələrim iz a ra s ın d a hərtə rə fli b a ğ lan tıla rı d a h a q ırılm az et- m işdir. M əhz bu m ünasibət H eydər Ə liyevin illərlə apardığı milli-siyasi m übarizəyə istiqam ət verən, onu m illi m üstəqilli- yə ruhlandıran sarsılm az qüvvə kimi m üasir ə laqələrinm izin inkişafında həlledici am ilə çevrilm işdir. B u m ənada, ulu öndə- rimizin A zərbaycana rəhbərliy in in h ə r iki dönəm ində həyata keçirdiyi m illi-m ənəvi, ideoloji m əzm unlu ideyalar A zərbay-

can tü ıkünün özünə, öz böyüklüyüno qayıdışına səbəb olmuşdur.

Ulu öndərim iz H eydər Əliyev öz şəxsiyyəti ilə türkçülük düşüncəsini, ideyalarını SSRİ-nin ali rəhbərliyində çalışarkən belə h əm işə fədakardıqla m üdafiə etmişdır. H eydər Əliyev sovet dövləti rəhbərliy ində təkcə A zərbaycan xalqının deyil, üm um ilikdo ittifaq m iqyasında yaşayan bütün türk xalqlarmın m onafeyi uğrunda m übarizə apanr, türk dünyasmm strateji problem lərinin həlli üzərində ciddiyyətlə düşünürdü. O dövr- do H eydər Ə liyev K rem ldə siyasi büroda təm sil olunan yeganə türk idi. M oskvada yaşadığı illərdə dünya H eydər Əliyevi «K rem ldə ucalan türk bayrağı» kimi tanıyırdı.

A zərbaycan 1991-ci ilin oktyabrında dövlət müstəqilliyi nazaııdıqdan sonrakı dövrlərdə də ümummilli liderimiz türk xalqları ilə m ünasibətlərin m önkəm ləndirilm əsi vacibliyini böyük uzaqgörənlik lə, m üdrikliklə daim diqqətdə saxlamışdır. Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali M əclisino rohbərlik etdiyi dövıdə ulu öndərin Türkiyə ilə əlaqələrin genişləndirilməsi istiqam ətində yürütdüyü siyasət buna bariz misaldır. O ağır illərdə ulu öndərim izin bilavasitə təşəbbüsü ilə inşa edilən «Üm ıd körpüsü» adlandırdığı körpü də Azərbaycandan Türkiyəyə açılan yollardan biri idi. Ümummilli lider doğma N axçıvan torpağm da yaşadığı o anları bclo xatırlayırdı: «M ənim üçün bu gözəl bir dövrdür. Ona görə gözəl bir dövrdür ki, T ürkiyə ilə Azərbaycan arasında əsrlər boyu həsrətində olduğum uz körpünün tikintisində iştirak etdim.O körpünün inşasını apardım və Türkiyənin böyük oğlu Süleym an D əm irəllə , Türkiyənin m illət vəkilləri ilə, nazir- Iəri ilə b irlikdə həsrət, ümid körpüsünü bir yerdə açdıq».

Ulu öndorim iz H eydər Əliyevin türk dünyasınm problcm ləri ilə aıdıcıl şəkildə m əşğul olıııağa başladığı m ərlıələ əsasən. 1993-cü ildən sonrakı dövrü əhatə edir. Bu m ərhələdə ulu öndərim iz türk dünyasm m gələcəyi, birliyi ilə bağlı sis- tenıli konsepsiya m üəyyən ləşd irərək ortaya qoymuşdur. Hey- dər Ə liyevin türk dünyasınm gələcəyi ilə bağlı düşüncələri ayrı-ayrı türk dövlətlərinin m üstəqilliyinin m üdafıəsi, Türk

dünyasınm birliyinin təm in olunm ası kim i m ühüm m əqam ları özündo ehtiva edir. H eydər Əliyev bu m əqsəd lərin həyata keçirilm əsində Türkiyənin rolunu h əm işə y üksək qiy- mətləndirmişdir.

Ümummilli liderimiz H eydər Ə liyev A tatürkə, Türk iyəyə və üm umilikdə Türk dünyasına ehtiram m m nəticəsi olarpaq 2001-ci ildə ölkələrim izin m illi-m ədəni ə laqələrin in inkişafım daha yüksək səviyyədə təm in etm əyi və dahi A tatürk ideyalarımn, irsinin A zərbaycanda təb liğ in i qarşıya m əqsəd qoyan bır qurum - A tatürk M ərkəzini yaratm ışdır.

Ulu öndərim izin 1999-cu il noyabrın 1-də B eynəlxalq Atatürk Sülh M ükafatına layiq görülm osi onu göstərir ki, Heydər Əliyevin Türk dünyasm ın b irliy i yolunda böyük xidm ətləri Türkiyədə də layiqincə q iym ətləndirilir. Q eyd edək ki, bu beynəlxalq m ükafat Atatürkün «Y urdda sü lh , cahanda sülh» kəlam m a uyğun olaraq regionda, beynəlxalq arenada və ölkələrarası m ünasibətlərdə sülh, dostluq, anlaşm a, xoşm ə- ramlı əm əkdaşlıq yaradılm asına tö h fə lə rə görə görkəm li şəxsiyyətlərə verilir. Şübhəsiz, Türkiyə C üm huriyyətin in bu ali m ükafatını alm aq heç də bütün böyük siyasə tç iləro nəsib olmur. 1986-cı ildə təsis ed ilən B eynəlxalq A ta tü rk Sülh M ükafatı ulu öndərim iz H eydər Ə liyevə q ə d ə r yalm z N A TO baş katibi Josef Lunsa, A lm aniyanm sabiq prezidenti R ixard Fon Veytzagerə, Y aponiya şahzadəsi T akaxito M ikasaya. Türkiyənin yeddinci prezidenti K ənan E vrenə, tanm m ış ABŞ alimi Bernard Levisə, T ürkiyə Q ızıl A y C əm iyyə tinə , YUNİSEF təşkilatına və Bosniyada sü lhü qoruyan T ürkiyə sülhm əram lılarm a verilm işdir. Ulu öndər H eydər Ə liyev bu ınükafatı alan sayca beşinci ictim ai-siyasi xadim olm uşdur.

Beynolxalq A tatürk Sülh M ükafatı verilm əsi prosesi üm um ilikdə 2 ilədək çəkir. 1999-cu il üçün m ükafata na- m izədlor göstorm ək hüququ olan şəxslər artıq 1997-ci ildə öz təkliflərim irəli sürm üşdülər. N am izəd lər barəsində m əlum at- lar isə Beynolxalq A tatürk Sülh M ükafatı K o m itəsin in h ə r il yeniləşən kom issiyasına toqdim edilm işdi. K om issiya 15 ay sürən araşdırm alardan sonra həm in m ükafa ta m əh z H eydər

90

Ə liyevin layiq olduğu barədə tarixi qərara imza atdı. Bu zaman üınum m illi liderim izin keçdiyi zəngiıı və mənalı ömür yolu ilo yanaşı. bütövlükdə Q afqaz regionunda sülhə, sabitliyə təminat yaıadan xarizm atik lider olnıası faktı xüsusilə önə çəkilmişdi. T oqdim etnrə m ərasim i zamanı H eydər Əliyevin türk tarixini, m odoniyyətin i yaxm dan bilm əsi və təbliğ etməsi, türkdilli xalqlar arasm da m ünasibətlərin yaxşılaşmasma əzm lə çahşm ası, habelə atatürkçü düşüncəni dərindən m ənim səm əsi vurğulanm ışdı. H əm in tarixi hadisədən 9 il keçir. Türkiyə icti- m aiyyoti indi də H eydər Ə liyevi təkcə Azərbaycan döv- iv)tçiliyinin qurucusu və xilaskarı kinıi deyil, yüksəlc hu- m anizın prinsipləriniıı, sülh, sabitlik, barış missiyasınm vo türkçıılük ideyalarm m yorulm az mübarizi olaraq xatırlayır.

« ...M a n bu gün böyük həyəcan içindəyəm , çünki T ürkiyə dövlətin in qurucusu, böyük öndər Atatürkün adı- nı danışan beynəlxalq sülh, barış mükafatıııa layiq gö- riilm üşəm . Bu m ükafatı m ən ə belə təntənəli şəraitdə, - ən yüksək vəzifəli şəxslərin iştirakı ilə Türkiyə Cum- huriyyətin in başçısı, əziz dostum , qardaşım Süleyman D əm irəl təqdim etdi. M ən həyatım da çox mükafatlar alnnşam . A ncaq T ürk iyə Cum huriyyətinin banisi, böyük öndər M ustafa K am al Atatürkün adını daşıyan sülh m ükafatın ı alm aq m ənim üçün böyük şərəfdir. Bu mükafat ind ivə q ədər aldığım m ükafatlarm hamısından yüksək və qivm ətlid ir» - Türk dünyasınm birliyi naminə misilsiz x idm otlor göstorən, bu yolda qarşısma çıxan bütün maneoloro m ordliklo sinə gərən ıııüdrik dövlət xadimi Heydor Əliyev bu sözlori h ə lə 1999-cu il noyabrın 1-də - Beynolxalq Alatürk Siilh M ükafatınm a layiq görülm əsi m ünasibotilə təşkil edilmiş m ölıtoşəm todbirdə söy ləm işd i...

H eydər Ə liyev ideyarm m layiqli davamçısı, Azərbaycan P ıezidenti cənab İlham Ə liyev üm üm türk birliyinin m öhkəm - lənd iıilm əsi xəttini xarici siyasətdə m iihüm istiqam ətlərdən biri kimi əsas götürərək , yalm z Türkiyə ilə deyil, Orta Asi- yam n tü ıkd illi dövlətləri ilə do m ünasibətlori gücləndirm ok xottino üstünliik verm işdir. Regionda fenomenal liderlik

nümayiş etdirən cənab İlham Əliyev h əm də türk dünyasm ın seçilən, rəğbət bəslənilən nüfuzlu liderlərindən b irinə çevril- mişdir.

Hər bir dövlətin xarici sxyasətdə xüsusi önəm verdiyi m üttəfıqlik prizmasmdan yanaşdıqda T ürk iyə-A zərbaycan mü- nasibətlərinin zamanın smağxndan şə rə flə çıxdığım xüsusilə qeyd etm əyə dəyər. İki qardaş ölkə - A zərbaycan və Türkiyə bu gün m üxtəlif beynəlxalq təşkilatlarda, o cüm lədən BM T, Avropa Birliyi, ATƏT və A vropa Şurasında bir-b irinə qarşılıqlı dəstəyi verir. Tükldyə bütün beynəlxalq tədb irlərdo A zərbaycanım mövqeyini m üdafıə edərək , təcavüzkar E rm ə- nistanın işğal etdiyi tarixi A zərbaycan torpaqlarından dərha l və qcyd-şərtsiz çıxması tələbini irəli sürür. P rezident İlham Əliyev Türkiyənin E nnənistan-A zərbaycan, D ağlıq Q arabağ m ünaqişəsi ilə bağlı prinsipial m övqeyini çıx ışlarında daim təqdir edir: «Bizim m ünasibətlər elə səv iyyədəd ir k i, istən ilən m əsələyə m ünasibətim izi bildiririk, m üzakirə edirik. X üsusilə Azərbaycam n ən ağrılı, ən çətin problem i olan E rm ənistan- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ m əsələsin i daim m üzak irə edirik vo öz fıkirlərimizi bö lüşürük ...T ürk iyə bu m əsə ləd ə daim Azərbaycanm yanında olubdur, A zərbaycanı dəstək ləy ibd ir. Biz bu dəstəyi bu gün də hiss edirik».

D övlət başçısının 2004-cü ildə Türkiyə ilə yanaşı, Qaza- xıstan və Özbəkistana rəsm i səfərləri bü töv lükdə tü rk xalqları arasında həm rəyliyin m öhkəm ləndirilm əsi tərə fdarı olm asını bir daha sübuta yetirir.

Çağdaş A zərbaycan-Türkiyə m üttəfıq liy i bü töv lükdə Cənubi Qafqaz regionunda sülh və sabitlik, iq tısadi tərəqqi sahəsində bir təm əl rolunu oynayır. A zərbaycanm beynəlxa lq əm əkdaşlığında Türkiyə daim aparıcı m övqeyə m alikdir. Xarici iqtisadi siyasətdə qardaş döv lətlə ə laq ə lə rin genişlon- dirilm əsi də üstün istiqam ətdir. Ö lkələrim iz arasında geniş- miqyaslı əm əkdaşhq üçün lazımi norm ativ-hüquqi baza yara- dılmışdır. Türkiyə A zərbaycanın qeyri-neft sektorunda ən çox kapitalı olan ö lkələrdən biridir. Türk iş adam larınm A zər-

92

baycandakı fəaliyyətinə şərait yaratmaq m əqsədilə bütün zəruri tədb irlər həyata keçirir.

M üasir dünya təcrübəsində tarixi-etnik köklərlə, eyni dil qrupu, ənənə və dəyərlərlə bir-birinə yaxın olan xalqların vahid ideya birliyi v ə həm rəyliy i ilə bağlı xeyli nüm unə göstərm ok m üınkündür. Ulu öndərim iz Heydər Əliyevin tom əlini qoyduğu xarici siyasət nəticəsində bu gün A z;)ibaycan-Türkiyə m ünasibətləri tam am ilə fərqli, analoqu olm ayan m üttəfıqlik səviyyəsinə yüksəlm işdir. H ər iki qardaş ölkə m övcud ınünasibətləri daha yüksək səviyyəyə qaldırmaq istiqam ətində ardıcıl və ciddi addım lar atır.

«Türk Dünyası İnfo» Araşdırma

BÜTÜN A Z Ə R BA Y C A N LILA R IN PR E Z İD E N T İ

/ er üzündə 300 m ilyondan artıq türk yaşayır. B iz V I 7 bunlara türk demirik, türkdilli xalq lar deyirik. Bu J bizim səhvim izdi, eybi yox, böyük səhv də deyil.

Hər şey yavaş-yavaş olar, bu gün türkdilli xalqlar deyirik, sabah türk deyərik. Və bu türkdilli xalqların içində Osmanlı türkü ilə Azərbaycan türkü arasm da o qədər fərq yox idi ki, Ulu Öndər H eydər Ə liyev dedi ki: "Biz b ir m illət, iki dövlətik!" Əslində Ulu Ö ndər bununla bütün tü rk dünyası dövlətlərinin prezidentlərinə və xalqlarına m esaj verird i ki, siz hamınız bu sözü söyləyin, yəni bütün türklər: "B ir m illətdir!"

Və inanınq ki, günlərin bir günü U lu Ö ndərin söy- lədiyi, əstəğfiirullah, "Quran" ayəsi kim i olan bu sözlərı d igər türk dövlətləri də söyləyəcəklər. Ə n azı dünyada böyüklüyü- müzü göstərmək açısmdan. Ə n azı öz dövlətlərini və n ıillətləri- ni bu zənci saçına oxşayan qarm aqarışıq dünyada qorum aq xatirinə. Və ən azı dünyada söz sahibi olm aq xatirinə.

Gəlin səmimi damşaq. D oqquz türk dövlətindən yalnız hələ ki ikisi - yəni Türkiyə və A zərbaycan dünyada söz sahi- binə çevrilib. Ən böyük səbəbi də odur ki, A tatürk deyir: "Kəndinə qayıt, türk oğlu, sən kəndinə qayıdanda böyük olursan!". Və bu iki türk dövləti kəndinə qayıdıb və böyüklüyünü haqq edib.

Ulu Öndərim iz H eydər Ə liyev hələ N axçıvanda adi bir icra hakim iyyətinə rəhbərlik edən bir şəxs k im i elə addım lar atdı ki, bu, sabahkı A zərbaycanın m üstəqilliy i idi, sabahkı Azərbaycanın dövlətçiliyi idi və ən başlıcası dünya türk lərin in bir-birinə bağlanm ası idi. Bu Dahi Şəxsiyyət ilk dəfə m üstəqıl olmayan dövlətin bir parçasında M üstəqil A zərbaycanm dövlət

bayrağm ı qaldırdı. B u Dahi Şəxsiyyət ilk dəfə Dünya Azərbay- can lılanm n H əm rəylik Gününü elan elədi. Ən başlıcası, Azər- baycanla Türkiyəni bağlayan körpünü tikdi. Və bu körpünün üstündə ilk dəfə yeridi və elə bununla bütün dünya türklərinə mesaj verdi ki, m ən Sizi birləşdirdim , bundan böyləsi Sizdən asdıdır.

H eydər Ə liyev Türk dünyasım n Atatürkdən sonra atası idı. babası idi və Tanrı bütün türkləri birləşdirəcək missiyam onun iizərinə qoym uşdu. O da bu körpü ilə bütün dünya tüıklərini biı-biriylə bağladı. Heç vaxt yadımdan çıxmaz, Tatarıstanın prezidenti Şaymiyev Rusiyanın prezidenti Y eltsindən icazəsiz Ulu Ö ndərin görüşünə gəlmişdi. Bu da Yeltsinə bəık toxunmuşdu. Yeltsin də əsəblərini saxlaya bilm əyib dedı kı, sən niyə m əndən icazəsiz başqa dövlətin prezidenti ilə görüşə getmisən. Şaymiyev onda bir söz demişdi: "Heydər Ə liyev biz türklərin ağsaqqalıdı və mən ağsaqqahm m yanma m əsləhətə getmişdim". M ən bilmirəm Ulu Öndər Şaym iyevə ııə m əsləhət verib. Amma nəticəsini görürəm. Bu gün Tatarıstan əslində Rusiyanm içində ən müstəqil dövlətdir, söz sahibidir və Tatarıstanda bu gün Rusiyanm K onstitusiyasm a zidd olaraq dövlət dili həm türk, həm də rus dılidir. V ə Tatanstanda əlifba da həm kiril, həm də latın əlıfbasıdır. Yəni Şaym iyev Dudayev kimi millətini qırdırmadı və Tatarıstam başqa bir istiqamətdə inkişaf elətdirdi və bu gün Tatarıstan öz iqtisadiyyatm ı da müəyyənləşdirir, hətta öz siyasətini də. Və hətta Rusiyanm bir subyekti olan Tatarıstan Ç eçenistandakı nıüharibələrə on ildən çoxdur ki, əsgər göndənnir.

H eydər Ə liyev hakim iyyətə gələndə 46 yaşı vardı. M öhtərəm İlhanı Ə liyev hakim iyyətə 43 yaşında gəlib, yəni daha gənc. A m m a hakim iyyətə bir gənc kimi gəlməsinə baxm ayaraq, çox m üdrik bir dövlət başçısı olduğunu sübut edib. Bu təkcə onun aldığı yüksək təhsildən irəli gəlmir. Bu əslində onun Böyük Dövlət Adamı olan Heydər Əliyevin həm fiziki, həm də m ənəvi varisi olmasmdan irəli gəlir. Alparslan

Türkeşin oğluna bir nöqsan tu tm uşdular ki, sən dünya bozqurdlarınm lideri ola bilm əzsən, çünki sən ülkü ocaq lannda eyitim görməmisən. O da gözəl bir söz söyləm işdi ki, ülkü ocaqlannda m ənim atam m hər b ir ülküçüyə həftədə altı saat dərsini keçiblər, amm a m ən doğulandan atam ın dərsini görürəm.

İlham Əliyev də doğulandan H eydər Ə liyevin dərsini görüb. Həm gendən gələr. dərsini, həm də m ənəvi dərsini.

Və bu gün Heydər Ə liyevin m inbir əziyyətlə qoruyub saxladığı və gələcək nəsillərə ərm əğan elədiyi A zərbaycan dövlətçiliyini m öhkəm lətm ək, sabaha aparm aq, gələcəyə aparmaq missiyası saym İlham Ə liyevin üzərinə düşüb. Şərəflidir, amma çox çətindir. Çox çətindir yox ey, əslində müsibətdir. Bir belə əjdahalarm içində, özü də A zərbaycam yemək istəyən əjdahaların içində, A zərbaycanı parçalam aq, məhv eləmək üçün m inbir hiylə və proqram hazırlayan əjda- haların içində bu dövləti sabaha aparm aq qeyri-adi m üdriklik , qabiliyyət, bacanq, ağıl və səbr tələb edir.

Biz evimizdə otum ıuşuq. Ü rəyim iz istəyəndə də hö- kuməti söyürük, m üxalif oluruq, am m a diinyada baş verən hadisələrin fonunda bu dövlətin yaşam asım n və belə sürətli inkişafmın kökünü və səbəblərini fikirləşm irik.

Ulu Ö ndər türkçülüklə bağlı deyirdi: "B iz b ir m illət, iki dövlətik!" Və həm də deyirdi: "M ən fəxr ed irəm ki, azər- baycanlıyam". Bu, bəzi adam ları çaşdıra bilər. M əsələ bundadır ki, dünyada 300 m ilyondan artıq türkün 50 m ilyonundan çoxu özünü azərbaycanlı sayır. Və özünü azərbaycanlı sayan lann da bir dövləti, bir paytaxtı var: dövləti - A zərbaycan, paytaxtı - Bakı. Gərək əvvəl bu dövləti, bu m illəti form alaşd ırasan ki, sonra böyük Turançılıqdan dam şasan. Y əni halva-halva deməklə ağız şirin olmur. G ərək bu halvam hazırlayasan. Sayın İlham Əliyev prezident seçiləndə bir qəribə söz dedi: "M ən bütün azərbaycanlılarm prezidentiyəm ". B u çox çətin və m əsuliyyətli bir söz idi. Bu həm də b ir çox ölkələrlə münaqişəyə səbəb ola biləcək b ir söz idi. A ta Ə liyevin yolu ilə

r

gedon oğul Ə liyev bütün riskləri gözünə alaraq bu sözləri söyladi. Və bununla bütün dünya azərbaycanhlarm a bır mesaj verdi kı, sizin dövlətiniz var, sizin prezidentiniz var.

H aşiyə. B ir dəfə Qarsdaydım . Oradakı Azərbaycan konsulluğunda baş konsulum uz Həsən Zeynalovun qona- ğıydım. Və bir günün içində Türkiyədə yaşayan azəri kökənli 50-dən çox adam m Həsən müəllimə, konsulluğum uza və bizə dəxlı olm ayan m üraciətinin şahidi oldum. Birinin evi uçub, birinın uşağı xəstədi, birinin övladı ali məktəbə daxil olmalıdı, biri ışsizdi, birinə ev tikdirilm əsi üçün torpaq lazımdı və sair və ilaxır. Sanki H əsən Zeynalov Qarsm icra hakimiyyətinin başçısı idi. Və Həsən Zeynalov sayııı İlham Əliyevin niifuzundan istifadə edib bu adamlara əlindən gələn köməyi əsirgəmirdi. Və onda gördüm ki, artıq dünyada yaşayan bütün azərbaycanlılar (çox qəribədir ki, mən bunu Brüsseldə də, Haaqada da, Am sterdam da da göm ıüşəm ) saym İlham Əliyevi özləı inin prezidenti kim i qəbul edir.

Bu gün Azərbaycan elə bir sürətlə inkişaf edir ki, artıq dünya bundan dilxor olm ağa başlayıb. Çünki danya ikinci bir qüdrətli türk dövlətini sinsiyə bilmir, daha doğrusu, sinsimək istəmir. Çünki sabah bu ikinci olmayacaq, üçüncü olacaq, beşinci olacaq, doqquzuncu, hətta on birinci olacaq. O nım cunun və on birincinin kim olacağım m araqlananlar sual versııılər, cavab verərəm . İndi ona görə demirəm ki, bir az beym ləıinı işlətsinlər. Bu inkişafın özülünii Ulu Öndər qoyub. Və onun üstlindəki dövləti də sayın İlham Əliyev inşa edir. Mən rəqəm lərin dili ilə dam şm aq istəmirəm. M üstəqil Azər- baycam n yaranm asm da Elçibəyin xidmətini heç kim dana bilməz. Bu gözəl insam n əslində m əsləhətçisi və onu qoruyan H eydər Ə liyev idi. Həm işə Heydər Ə liyevdən fəxıiə danışan Elçibəyin evində Atatürklə Heydər Əliyevin şəklinin qoşa asıldığm ı hamı bilir. Və Elçibəy gördü ki, arzusunda olduğu m üstəqil A zərbaycan dövləti m əhv olur, ağsaqqalını dəvət elədi və ağsaqqal gəldi, bu dövləti xilas elədi. Və bu gün İlham Əlıyev bu dövləti sabaha daşıyır. Bizim övladlanm ıza daşıyır

97

və ləyaqətlə daşıyır. Və bunun nə qədər çətin olduğunu O, daha gözəl bilir.

Bir dəfə Ulu Öndər jum alistlərlə söhbətində əlini ürə- yinin üstünə qoyub dedi ki, burda elə şeylər var ki, onu deyə bilm irəm. Və bütün dərdi-kədəri o ürəyə yığırdı. O dərd-kədər qurtarmayıb, o ağrı-acı qurtarm ayıb. İndi o dərd i-kədəri, o ağrı- acını sayın prezidentim iz çəkir. Am m a biz bunu bilm ərik.

Bu gün saym prezidentim izin ad günüdür. O na uzun ömür, can sağlığı, A zərbaycanm dövlətçiliyi uğrunda apardığı mübarizədə uğurlar arzulayırıq.

Saym prezıdentim ız, çox çətindir. B unu başa düştirük. Arzu edirik ki, U lu Ö ndərin dediyi ağrı-acılar getsin! A rzu edirik ki, həmin ağrı-acılan bizimlə bölüşəsiniz! Və Sizə bildirm ək istəyirik ki, bu m illət həm in ağrı-acınm həm Sizin ürəyinizdən, həm bu dövlətin, həm bu m illətin üzərindən getməsi üçün bir əsgər kim i həmişə Sizinlə b ir yerdədir və həmişə bu ağn-acım qovacaq əm rinizə hazırdır! B u m illət Sizlədir, həm ağn-acınızla b ir yerdə, həm də sevincinizlə bir yerdə.

Bunu m illət prezident seçkilərində b ir daha sübut elə- di. Sübut elədi ki, Sizə inanır və həm işə Sizinlədir.

Sizə bu əziz gündə Tanrınm və bu m illətin alqışm ın yar olmasım arzulayırıq! B ir daha Sizə uzun öm ür, can sağlxğı və bütün dünya azərbaycanlxlannxn sabahx uğrunda apardığım z bu m üqəddəs savaşda uğurlar arzulayırıq!

Tanrx Sizi qorusun!Tanrı Dövlətimizi qorusun!Tanrı Türkü qorusun!

A qil A B BA S,yazıçı, m ilh t vəkili

H E Y D Ə R Ə LİY E V VƏ TÜ R K DÜNYASININ BİRLİYİ YOLU

A zərbaycan tarix və m əddniyyət baxımından zəngin keçm işə malikdir.

A zərbaycan geopolitik baxımdan dünyanm mərkəzində - m ərkəzi m aterikdə, qitələrin qovuşuğunda, mədəniyyətlərin m übadilə m əkanında yerləşir.

s j zərbaycan tarix və mədəniyyət baxım mdan^ —-4 X böyük gələcəyə malikdir.

/ A zərbaycan qitələrin ayrıcında deyil, rnəhz qovuşuğunda yerləşir.

H eydər Ə liyev qədim tarix və m ədəniyyətə m alik Azər- baycanm övladıdır.

H eydər Ə liyev çağdaş Azərbaycanın qurucusudur.H eydər Ə liyev Türk dünyasınm böyük şəxsiyyət-

lərindən biridir.H eydər Ə liyev A zərbaycanm keçmişindəki ən yaxşı cə-

hətləri zərgər dəqiqliyi, m ükəm m əl usta seçimi ilə gələcəyə da- şıyan liderdi. O sübut etdi, təsdiq etdi ki, burada - Azərbaycan- da m ədəniyyətlər, fərqli dünyagörüşləri heç də toqquşmaya deyil, uzlaşm aya, “anlaşm aya” - yeni biçim də təzahür etməyə tabedır.

H eydər Ə liyev haqqm da damşm aq Azərbaycan, Azərbay- can haqqında dam şm aq H eydər Əliyev haqqm da danışm aq qə- dər doğm alıq daşıyır. İnsanm Vətənləşm əsinin bunca gözəl öm əyi təkcə bizdə deyil, bütövlükdə dünyada nadir hadisələr- dəndir. H eydər Ə liyev haqqm da damşm aq, yalnız düşiinmək belə insanı a n n d ın r - duruldur: necə ki, Azərbaycan haqqmda,

Babək, Dədə Qorqud, Nəsim i, Şah Ism ayıl haqqm da düşünən- də, danışanda belə olur.

Görkəmli kum uk şairi Qaysm Q uliyevin “E lbrus“ şeirin- də belə bir məqam var:

Heydər Əliyevi düşünm ək, onunla ruhən söhbət etm ək, dərdimizi yüngülləşdirir, sevincim izi artın r...

Baykal-Amur m agistralınm tikintisi, Q ədim İpək Y olunuıı bərpası, Bakı-Tiflis-Ceyhan Əsas ixrac boru xətti layihəsı, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi, B akı-A xalkalaki-Ə rzurum dəm ir yolu... - böyük öm rün ayn-ayrı dövrlərdə Y ola, Y ol anlayışm a, iqtisadiyyata verdiyi önəm in və böyük əzm in ifadəsi olsa gə- rərk.

Heydər Əliyev deyirdi: “Yol, iqstisadiyyat, m ədəniyyət, bir sözlə Həyat dem əkdir!” Böytik öndərin və onun layıqli da- vamçısı cənab İham Əliyevin prezidentiliyi dövründə çəkilən yeni körpülər, yol qovşaqlan, yeraltı, yerüstü keçid lər təkcə fiziki - texniki göstəriciləri, funksiyaları ilə deyil, həm də ruhı- mənəvi anlamı ilə dəyərlidir. M əncə bu yeni körpülər, genişlə- nən yollar (o cüm lədən, ölkə paytaxtınm giriş yolunun geniş- lənməsi, Beynəlxalq H ava Lim anına yeni yolun çəkilm əsi, Ba- kı dairəvi yolunun istifadəyə hazırlanm ası, ucqar X m alıq köyü- nə yol çəkilməsi və s.) dövlətin xalqa daha geniş açılan qollan , dövlət xalq m ünasi- bətlərinin dərinləşm əsi, dövlət - xalq birliyinin təntənəsidir! Bunlar gələcəyə, tərəqqiyə, qalxm m aya xidmət edir! Heydər Ə liyev də, indiki prezidentim iz də “Dövlət xalq üçün olmalıdır, xalq dövlət üçün yox!” düsturunu tətbiq edən dövlət başçılan kim i tarixdə dəyərli yerlərini haqq et- mişlər! Milli liderimiz də, m illətm izin indiki lideri də heç zaman körpüləri yandm naq yolunu tutm am ış, belə yol

Bəzən yuxuda da görünm əyin lə D ərd iyü n g ü lh şib ü rəy im iz in ...

100

tutanların özlərini doğru yola sövq etmişlər. Son illər əfv olunan, bağışlanan, am nistiya tətbiq edilən vətəndaşlanm ızın sayı dediklərim izin ən əyani sübutlanndan deyilmi? Öz radikal m övqeyi ilə seçilən m üxalifət m ətbuatınm belə prezidentimizin sərəncam ı ilə Prezident sərəncam ı ilə yardımla təmin edilməsi, onlarm dövlət nəşriyyatına borclarım n dondu- rulması, hələ ıllər öncədən senzuranın ləğv edilməsi, M ətbuat Şurasmm, M ətbuata Y ardım Fondunun yaradılm ası və bu kimi digər tədbırlər fikrimizi bir daha təsdiq etmirmi?!

H eydər Əliyev Azərbaycana, Azərbaycamn timsalında regiona, nəticə etibarı ilə dünyaya harmoniya gətirən, düzən bəxş edən lider idi. Bu, böyük öndərə hər nə qədər milli- genetik kodlarla (Ulu Türkün bəşəri m issiyası!) keçmişdisə, biro qədər də H evdər Ə liyev dühasm ın, iradəsinin, əzminin və üfüqügenişlıym in təntənəsi idi! Bütün digər müsbət anlamlarda olduğu kimi, bu anlam da da böyük məktəb olan Əliyev irsi ayrıca bir tədqiqat m övzusudur. Üm um iyyətlə, “Heydər Əliyev və diinya birliy i” , “ Heydər Əliyev və Şərq”, “Heydər Əliyev və Avropa” , “H eydər Əliyev və Türk dünyası” , “Heydər Əliyev və dım dəyərlər” , “H eydər Ə liyev və gənclik”, “Heydər Əliyev və ədəbıyyat”, “ H eydər Ə liyev və dövlət idarəçiliyi”, “Heydər Əlıyev və to leranthq” , ... b ir sözlə, bütün müsbət, əməli fəalıyyət sahələri, bütün m üm kün ünvan və varlıqlar Heydər Əliyevin adı ilə birgə rahatlıqla çəkilə bilir, geniş mövzu verir. Bu üfiiqügenişlik - üfuqün ötəsini görmək hər insana nəsib olan tale deyil, təbii!.. Və biz bir məqalədə hər nə qədər çahşsaq da böyük öm rün böyük əməllərinə ancaq ümumi dəvərləndirm ə sərgiləyə bilərik. Bu anlamda, Prezident sərəncam ilə yaradılan “H eydər Əliyev M ərkəzi”nin fəaliyyətə başlam ası, orada aparılacaq sistemli araşdırm alar əvəzsiz elmi- mədəni hadisə olacaqdır!

Görkəm li gürcü siyasi və dövlət xadim i Eduard Şevardnadze deyirdi: “X X əsr liderlər əsridir. H eydər Əliyev əsrin lideridir.” Siyasət və idarəçiliyin, bəşəri harm oniyanın ustadı olan H eydər Ə liyev öz yüksək şəxsiyyəti, ləyaqəti ib Türkiyənin, Ukraynanın, Rusiyanm , Fransanın, o cüm lədən keçmiş SSRİ-nin ən yüksək dövlət m ükafatlarına, orden və m edallara, ayn-ayn dövlət və qeyri-dövlət o rqanlarm ın , elm, m ədəniyyət ocaqlarmm, kütləvi inform asiya vasitə lərin in , hom- karlar təşkilatları və fondlarm m ükafatlanna layiq görülm iişdü. Zəm anəm izin böyük türkünün, böyük insanm m doğma A zərbaycanla yanaşı, qardaş Türkiyənin ay rı-ayn şəhərlərində, Rusiyada, Ukraynada, Rum inyada adm ın əbədiləşdirilm əsi ruhuna ehtiram m ifadəsidir.

H eydər Əliyev zəkası, irsi m illi sərvətim izdir və m ılli sər- vət olaraq Azərbaycanm , Türk D ünyasınm bəşər sivılızasiya- sma töhfəsidir!

H eydər Əliyev m illiliklə bəşəriliyi, dövlət başçısı kimliyi ilə sadə xalqm nüm ayəndəsi olm a kim liyini böyük sevgi ilə, peşəkarlıqla bağdaşlaşdırm ağı bacaran şəxsiyyət idi. Doğru- dan-doğruya, öm əyi deyək, fərqli konvensiyalann m övcud ol- duğu respublikam ızda hökm sürən dini dözüm lülük ortam ı bır unikal fakt kimi e tiraf olunm alıdır. Y axud deyək, o rdu qurucu- luğu ilə, dinc yanaşı yaşam ağa, banşa yönəlik səylərin b ir arada tutulm ası... hər zəkanm işi deyildi.

H eydər Əliyev general idi. H eydər Ə liyev U luslararası Atatürk Barış Ödülünü alm ışdı. H eydər Ə liyevin A zərbayca- nmda bu gün M üdafiə Sənayesi N azirliyi qurulub, hərb i büdcə də artır, İnsan H üquqlan İnstitutu da yaradılıb, insan hüquqlan üzrə m üvəkkillik təsis edilib, Q adm problem i üzrə D öv lə t Ko- mitəsi də yaradılıb... Eyni kurs təbii ki, cənab İlham Ə liyevin ölkəyə rəhbərliyi dövründə də davam və in k işa f edir. B ir tərəf- dən hərbi büdcə işğalçı dövlətin toplam büdcəsini haqlayır, di- gər tərəfdən M ədəniyyət N azirliyinin bazasında M ədəniyyət və

Turızm Nazırliyi qurulub, ölkənin mədəni həyatı canlanır, teatrlar, digər m ədəniyyət ocaqları dirçəldilir; dövlət qurucu- luğu təkm illəşdirilir, ictimaı həyata, üçüncü sektora dövlət qay- ğısı artır.

Həm çinin, bu gün ulu öndərin adını daşıyan fondun Hey- dər Ə liyev adına və düşüncə m iqyasm a layiq şəkildə həyata keçirdiyi irim ıqyaslı layihələr, proqram lar ulu ruha hörmətin, nıillətə xidm ətin ən gözəl öm əkləridir. Fondun günü-gündən genişlənən fəaliyyəti, uluslararası ilişgiləri hər bir Azərbaycan- lıya qiirur bəxş edir!

Q oca Şərqin m üdrik oğlu deyirdi “Dövlət iki şeydən sar- sıla bilər: cinayət cəzasız qalanda və cinayəti olmayana cəza veriləndə” .

Böyük öndərin harm oniya və sim m etriya kursu bu gün həyatım ızın bütün sahələrində öz təcallasım tapır: Dövlət siyasəti m ıllı m araqlarla; çoxfunksiyalı, çoxvektorlu xarici siyasət kursu vətəndaş hüquq və azadlıqlarının tərəqqi etdiyi daxili siyasətlə; paytaxtm inkişafı bölgələrimizin sosial - iqtısadi inkişafı ilə har- m oniya halm dadır. Necə ki, ahıllara, yaşlı nəslə qayğı, d iqqətlə, gənc nəslə diqqət, qayğı bir simmet- riya içindədır.

Bu gün Bakı Q afqazm palm irasıdır. Bu gün Azərbaycan ; bır çox iqtisadi, m ədən i göstəriciləri ilə, söz və mətbuat azad-[ hq lannm hüquqi təm inatı ilə öm ək dövlətdir!i; ***[i

i H eydər Ə liyevi anlam aq, duymaq, dərk etmək; Heydər|; Əliyev yolu ilə getm ək; H eydər Əliyevçi olmaq!.. Bunlar nə| qədər asan və nə qədər də çətindir!1 A sandır - H eydər Əliyev izini, admı, ruhunu Azərbaycan,

Türk Diinyası və bütövlükdə insanhq adm a hər yerdə görmək mümkiindür.

Asandır - Heydər Əliyevin ölməz ruhunu anladan bunca yaşarı fəaliyyət müqabilində onu duymamaq mümkümııü? Heydər Əliyev irsi tükənməz xəzinədir, o irsi anlatmağa çalışan, fərqli dillərdə, fərqli müəllifləriıı yazdığı oniarla kitab var, respublikamızm hər bölgəsində muzeylər var, ən başlıcası öz ölməz əsərləri mövcuddur!

Asandır - Heydər Əliyev yolu uğura, başarıya aparan yoldur.

Asandır - Heydər Əliyev yolu altem ativbrdən ən yaxşısıdır!

Asandır - Heydər Əliyevçi olmaq doğru seçimdir!Çətindir - çünki, anlamaq, duymaq üçün sevməyi, etiraf

etməyi bacarmaq gərəkdir.Çətindir - dərk etmək üçüıı öyrənməlisən!Çətindir - Heydər Əliyev yolu böyük, şərəfli ömrün

yoludur!Çətindir - gərək o yolla getməyə haqqın ola, cəsarətin ola!Çətindir - Heydər Əliyevçi olmaq üçün gərək müba-

n z ə b rə hazır otesan!Çətindir - Heydər Əliyevçi olmaq son nəfəsinəcən

Vətənə, dövlətə qulluq deməkdir!Çətindir - çətinlikləri göz önünə almaqdır. Millət, vətən,

dövlət adma!..Heydər Əliyevçilik “get” demək deyil, “gəl” deməkdır!

Bu Mövlanə Cəlaləddin Rumi fəlsəfəsidir, Şərq özümlüyüdür: Gəl, kim olursan ol, yenə gəl, yüz kərə tövbəni pozmuş olsan yenə gəl, dinsizsən gəl, isəvisən gəl, musəvisən gəl! Bizim könül bağçamızda hər kəsə yer var - yetər ki, gəl!

Yəni, anla, düz yola gəl, nəhayət doğrul, nəhayət yaxşı olanm yanında ol, pisliklərdən uzaqlaş! Nicatma inan! Yetər ki, nəhayət inan!..

Heydər Əliyev yer kürəsinin Azərbaycan üzündə ölüm hökmünü ləğv etdi, neçə-neçə ömürlük həbs cəzasma məhkum edilmişin cəzasını müəyyən müddət ilə smırladı.

Nə xoşbəxtdir Azərbaycan yolunda olanlar, Türk Dünyası yolunda olaniar, insanlıq yolunda olanlar!

•k -k -k

Heydər Əiıyev “Yeni əsrdə xalqımızı yeni, müqəddəs vəzıiələr gözləyir” -deyirdi.

Heydər Əlı'yev heç vaxt xalqımızm tarixi haqlarına sayğısını əskik etmədi, Təbrizə, bütövlükdə Güneyə sevgisini gizlətmədı!.. Təsadüfi dey'ü ki, önäorımızm ən çox sevdıyi şair Seyid Məhəmmədhüseyin Şəhriyar, ən çox sevdiyi şeir isə Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeiri idi! Heydər Əliyev dünya azarhaycanhlannm konsoUdasiyasmm müəliifi, xaricdə yaşa- yan axəvbaycanhlarla işə məsul olan dövlət qurumunun yara- dıcısıdır.

...Heydər Əlıyev nə barədə danışırdısa söziin ən yaxşısmı deyirdı, hər mövzuda peşəkarcasına danı- şırdı. Öməyi, “Dövbtə, millətə qarşı müxalifətdə olmaq olmaz” fikri kimi; “Təbabət insan biliklərinin və əməli fəaliyyətin bütün başqa sahələrindən daha artıq dərəcədə ümumbəşəri xarakter daşıyır!” Və ya “Televiziya, radio xalqm gözünü açır, insanları dünya ilə birləşdirir...” kəlamı kim i...

***

Bəri başdan deyək ki, Tiirk Dünyası sözünü «və» bağ/a vıcısı i/ə mexaniki olaraq hər sözə yoldaş eləmək mümkün o/sa da, ideoloji-siyasi, ruhi baxımdan hər sözü bu biçimdə yazmaq diizgün deyil. - Bu yazının başlığı elə bir dövlət və siyasi xadimin kimliyini ifadə edir ki, məhz onun əməlləri belə böyük miqyasda təhlillər aparmağa imkan verir.

Bəllidir ki, Türk Dünyası Adriatikdən Altaylara, Uraldan Doğu Türkistana və daha ötələr olmaq üzərə böyük coğrafı məkanı əhatə edir. Bu məkanda artıq 6 müstəqil Türk Cümhuriyyəti, 1 tanınmamış Türk Ciimhuriyyəti və onlarla yanaşı, Rusiya Fedarasiyasmm subyekti olan cümhuriyyələr, özərk ctimhuriyyət və topluluqlar var. Lakin Türk Dünyası yal-

mz coğrafi termin olaraq deyil, həm də etnokulturoloji sistem olaraq, sözün həqiqi anlamında bir Dütıya olaraq mövcuddur. Türk Dünyası ərazisi, sərvətləri və əhalisi ilə nəhəng gücdür!

Türk Dünyası dedikdə heç şübhəsiz ağ saçlı tarixin uzaq keçmişinds - Qızıl Səhifələrdə bir olmuş, dünyaya mədəniyyət, ədalət bəxş etmiş millətin Tanrı tərəfindən bəxş edilmiş Ata Yurdu nəzərdə tutulur. Türk Dünyası yalnız praqmatik, konkret qərarlar tələb edən, birbaşa sənəd imzalanası ünvan olmayıb həm də ruhani təmas, harmoniya tələb etməkdədir. Dədəm Qorqud, Yunus Əmrə, Xoca Əhməd Yasəvi, Nəsimi, Şəms Təbrizi, Mövlanə Cəlaləddin Rıımi və onlarla başqa böyüklərimizin ruhaniyyəti, türkün haqlan ilə çağdaş dünyamn gerçəklikləri arasmäak) ziddiyyətii m əçam br universal di'ışüncə istəyır.

«Heydər Əliyev və Türk Diinyası» mövzusu ılk növbədə respublikammri geopoliük mövqeyi və tavixi gələnəklərvmızi göz önünə gətınr. lnkişafm Azərbaycan modeli, dıl sıyasəti, əlıfba islahatı, ümumiyyətcə İslahatlar, hüquqı-demokratik cəmiyyət quruculuğu şübhəsiz ki, ilk növbədə Orta Asiyadakı cümhuriyyotlərimiz üçün öməklər verir, necə deyərlər, dalıa dərin işbirliyinin «məhək daş2» olaraq, biıgə inkışafın konturlannı, məqbul ortaq məxrəci biçimləndirir. Respublika Prezidentinin 2001-ci il 09 mart tarixli Sərəncamı ilə yaradıl- mış və cənab Heydər Əliyevin fəxri sərdliyi ilə fəaliyyət göstə- rən Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi, onun üzəriııə qoyulmuş vəzifələr Uluslararası Atatürk Sülh ödülünü almış dövlət başçı-

Tüxk Dü’ayasr miqyasmda düşüncələrinin zamamnda /cqa/faşmasınm ifadəsidır. Heydər Əliyev kimi bütöv şəxsiy- yətlər dünyanı bütöv görür. Bütöv dünya isə bütöv şəxsiyyət, bütöv cəmiyyət və bütöv millət ardıcıllığı ilə YOL getməyi tələb edir. Deməli, soy birliyi arzulanmız praktiki hal almalıdır və bu dünyanm xeyrinədir. Böyük bir məkanda sağlam təməllorə dayah ictimai-mədəni, ideoloji-siyasi mühitin hökm sürməsi əslində bəşəriyyətin marağmda olmalıdır.

Heydər Əliyev və Türk Dünyası! Bəli, Heydər Əliyevin rəhbəri olduğu respublika heç zaman əsarətdə olmamış Türkiyə

ilə yenicə müstəqilliyə qovuşmuş digər cümhuriyyətləT arasın- da həm coğrafi, həm də dil, adət-ənənə, mədəniyyət korpüsü- diir! Tüık Dünyasmda ən m üxtəlif sahələr üzrə uzlaşma, uy- ğunlaşma prosesləri bizim iştirakımızla daha asan çözülə, daha uzaqgedəıı soııuclar verə bilər. Bu adi məişət münasibətlərin- dən tutmuş, ən yüksək səviyyəli diplomatik və akademik çalış- malarda özünü göstənnəkdədir.

Heydər Əliyev vd Türk D ünyası... Cənab Prezidentin is- tər öJkə da.xıli addımlan, istər xatici siyasət kursu qardaş cüm- huriyyətlərin mənafeləri baxımmdan da təhlil oluna bilər. Tari- xi fpək Yolunun Bərpası Layihəsi nə qədər Azərbaycanm xey- rmə işləyirsə, o qədər də Qazaxıstanm, Türkmənistamn, Özbə- kistamn, Qırğızıstanm maraqlarma cavab verir. Heç quşqusuz, bu maraq layıhənin iştirakçısı olan digər dövlətlər üçün də ödə- nir. Eyni sözləri GUAM platforması haqqmda da demək olar. Beləcə biz həm qardaş cümhuriyyətləri bir daha bağdaşlaşdırır, həm də birimizin strateji müttəfiqimizi digər cümhuriyyətimiz- lə də işbirliymə cəlb edirik.

...Heydər Əliyevin keçmiş SSRİ rəhbərliyində təmsilçili- yinin verdiyi təcrübə, informasiya, Türk Dünyasmm əksər his- səsini əhatə edən Rusiya Federasiyasmm subyektlərini, Orta Asiya türlc Cümhuriyyətlərini yaxmdan tanımaq, gerçəkliklərə bələdlik əvəzedilməz və daha heç kəsin «əlinə düşməyəsi» bir şansdır. Çağdaş Azərbaycanda Quruculuq İşinin Memarı, keç- miş SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Orqanınm Generalı, SSRİ Baş Nazirinin birinci miiavini, Sov. İKP MK-nın büro üzvü, So- sialist Əməyi Qəhrəmanı olan Şəxsiyyətin malik olduğu imkanlar, potensial Türk Dünyasmm İnteqrasiyasmda iştirak et- məsə ciddi təbəddülatlarm yaşanacağı şəksiz olardı. Kunayev, Rəşıdov, Nazarbayev, N işanov... - neyləməli - bu adıkeçən niifuzlu şəxslərin heç biri ümumtürk maraqları, dövlətçilik təc- ılibəsi, dünya siysətinin incəliklərinə vaqifolma baxımmdan böyük Azərbaycanlı dövlət xadimi ilə müqayisə olunacaq dünən və perspektiv yaratmadılar. Doğrudur, indiki Qazaxıstan Prezidenti miiəyyən ölçülərə gəlir və necə deyərlər formadadır

- öz müstəqil dövlətini Sabaha aparır, lakin heç şübhəsiz, o da Azərbaycan liderinin məhz onun özü və respublikası üçün zamamnda etdiyi yaxşılıqlan bilir. Necə deyərlər, biitiin adlar Əliyevdən sonra gəlir. Əliyev ağsaqqallığı və ozoməti bu gün necə ayaqdadırsa, dünənə baxanda da qarşımıza çıxır. Bir sözlə, nəinki biz özümüz, eləcə də Qazaxıstaıı, 'I'ürkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Başqırdıstan, Çuvaşıstan, Tatanstan, Saxa, Altaylar... onu xatırlamaqda, ona müıaciət etməkdə haqlıdırlar.

...Qədim türk yurdu Sibirin neft-qaz ehtiyatlanmn mə- nimsənilməsində bir Azərbaycan möhürü, nəhəng Baykal- Amur Magistralınm çəkilməsində və s. bir Əliyev möhürü var... Bu sətırlərin müəllifı Çüvaşıstanda, Tatanstanda, Qaza- xıstanda olarkən Əliyev adımn iştğında yaşadığı anları, eşıtdiyi xatirələri, dilə gətiribn arzuları məmnunluqla qeyd edir. Bız bu gün Əliyevin usta siyasəfı, təcrübəsi, tövsiyyəiəri 'ılə, gə5əcəkdə isə heç şübhəsiz o bilik, təcrübə və mfbrmasıyaınn oluşdurduğu tənıə2 üzərində qurulan platformaya istinadən irəli gedəcəyik.

...Xəzət bix Türk Dənizidir. Xəzər öz sərvətlən ilə də türkJüyə xidmət etməhdir. Türkmən qardaşlanm ızın dövlət başçısı Saparmuıad Türkmənbaştnm anlaşıimaz, bölücii Xəzər siyasəti müqabilində Əliyevin irəli sürdüyü xətt altematıvlərin ən yaxşısıdır. İqamətgahmm pəncərələri Xəzəro açılan Azərbaycatv Prezidcntmm Əsriı\ Kontraktmı imzalaması da, Bakı-Tiflis-Ceyhan ƏİK-ni gerçəkliyə çcvımıəsı də, qardaş Qazaxıstanın bu layihəyə qoşulmasını istəməsı də gözgörəsi böyükürəkliyliyi, üfüqügenişliyi təzahür etdirir!

Türk Dünyası nüvəli Rusiya, nüvəli Çin və qeyri-sabit Əfqanıstanla, habelə gələcək kataklizmlərin vətəni İranla, İraqla, «dünya dövlətləri ailəsi»nin üzqarası «Ermənistan»la smır qonşusudur! Türk Dünyası planetin mərkəzi materiki olan Avrasiya boyu böyük bir coğrafiyanı əhatə edən məkandır. Ən böyük imperiyalar bu materikdə qurulub. İki Dünya Müharibə- sinə səhnə olmuş Avrasiya dünyam idarəetmə nəzərıyyələri ba- xımmdan da diqqəti cəlb edir.

Bəlli nəzəriyyələrə görə (Halford Makkinder, «Torpaq ha- kimiyyəti» nəzariyyəsi) Doğu Avropa ilə Sibir bölgəsi dünyanm «Qəlb sahəsi»ni («Heartland») təşkil edir. Bu sahənin çevrə- sindəkı Balkanlardan Çinə qədər uzanan sahə isə «İç və ya Kənar Hilal» («Rimland») qurşağıdır. Amerika-Afrika- Yaponiya xətti isə «Xarici Hilal» («dünya adasının peykləri») kimi qəbul edılir. Bu nəzəriyyəyə görə Doğu Avropada söz sahibi olan dövlət Heartlandda hakim olur. Heartlanda hökm et- məksə artıq Rimlanda sahiblənmək deməkdir. Sonra da Xarici Hilal iddiası başlayır ki, bu da elə Cahan Hakimiyyətinin özü- dür... Yeri gəlmişkən, ABŞ-ın da geopolitik nəzəriyyəsi mə- lumdur. Bunlar «Kənar Qurşaq», «Dəniz Hakimiyyəti» və «Hava Hakimiyyəti» kimi sıralamr. ABŞ nəzəriyyəçilərinə görə hakım giic Heartland yox, bu dövlətin başçılığı ilə Xaric Hilal üzərindəki ölkələrdir. Göründüyü kimi Türk Dünyası əsasən Rimlanda düşsə də, əslində bütün qurşaqlarda biz vanq. Amma gərək Qurşaqlar bizdə olsun! Siz bircə tarixin şərəfli səhifələrinə dönmiiş Böyük Dövlətlərimizi xatırlayın - onlar harada yerləşirdi?!.

Heydər Əliyev şəxsiyyətinin və Türk Dünyasınm miqyası uyğundur. Tiiıkün bütün çağlarda, tarixi dönəmlərdə liderləri, başbilənləri, böyük sərkərdələri olub. Böyük yükü böyük kişilər çəkə bilər. Daha çox emosionallıqdan uzaq qərarlar tələb edəıı coğrafıyada inteqrasiya siyasəti Əliyev ağlı və iradəsi i!ə oluşmuş siyasətin davamım tələb edir.

...Heydər Əliyevin Türk Dövlət Başçılarının Zirvə Görtişlərində, qardaş cümhuriyyət başçılarmın ilə ikitərəfli göriişlərdə iimumtürk maraqları naminə istiqamətverici, cəsaıətli çıxışlan, sərt, güzəştsiz mövqeyi ayrıca bir söhbətin mövzusu olsa gərək...

...Biz Türk Dünyasında inteqrasiyam təqribən Avropa Birliy modelində görürük. Avropa Birliyi modelinə gedən yol yenə təqribən Avropa Şurası tipində bir model seçimindən keçir. Belə bir Şuraya yol artıq başlanıb. Sadəcə onu inkişaf etdırmək iazımdır. Türk Dövlət Başçılarınm Zirvə Görüşlərini,

TÜRKSOYu, Türk Dünyası Yazarlar və Səııətçilər Vəqfmi, Dünya Türk Gəncləri Birliyini, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyni, digər uyğun profılli qumm və quraluşları bır araya gətirmək; Türk Dünyası Parlament Assambleyası və s. kimi təsisatlar yaratmaq, Türk Dünyası Olimpiya Oyunlaı ı kimi küt- ləvi hərəkatlar yaratmaq lazım olacaq. ...A ncaq heç quşqusuz, bunlar yalnız bir vasitə olacaq. Məqsəd isə böyük Turan xəyal- lannı gerçəyə çevirməkdır!..

Doğru Yolda ohınlara sahımlarla, Əkbər QOŞALI

ƏLİ YEV ÇİLİK VƏ ATATÜRKÇÜLÜK AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ MÜNASİBƏTLƏRİNİN

SİYASI-İDEOLOJİ ƏSASIKİM İ

Müasir dövrümüzdə Türk dünyasının vahid siyasət və mədəniyyət strategiyasının yaradılması - Heydər Əliyev siyasi kursunun təməl ideyalarındandır.

/ ^ iirk dövlətlərinin beb bir strategiya ilə hərəkət / etməsi isə, heç şübhəsiz, Türkiyə və Azərbay-

.... can arasındakı münasibətlərin doğmalığmdanxeyli dərəcədə asılıdır. Məhz buna görə də Heydər Əliyev hə- min münasibətlərin bütün vasitələrlə möhkəmləndirilməsində və daim yüksək səviyyədə, çağ saxlanılmasmda israrlı idi. Bu mtinasibətlərin inkişafında və həmin münasibətlərin özəyində tiirk dövlətlərinin bir araya gətirilməsi xəttinin yeridilməsində isə Atatiirk və Atatiirkçülüyün nə qədər böyük əhəmiyyətə malik olduğunu Heydər Əliyev öz siyasi praktikası ilə gerçəkliyə çevinnişdir.

Heydər Əliyevin bu istiqamətdə gördüyü ən önəmli işlər- dəıı biri də Azərbaycanda Atattirk Mərkəzinin təsis edilməsi ol- mıışdur: Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi - türk dünyasımn bö- yük öndəri, Türkiyə Respublikasımn banisi və ilk prezidenti jVlustafa Kamal Atatürkün türk xalqlarmın tarixində tutduğu miihüm yeri nəzərə almaraq, Atatürk irsinin, bütövlükdə türk tarixi və mədəniyyətlərinin daha dərindən öyrənilməsi və təbliğ olunması məqsədilə yaradılmışdır( 9 mart 2001- ei il).

Bu tarixi hadisədən bir qədər sonra - Azərbaycan ilə Tür- kiyə arasmda dıplomatik əlaqələi'in 10-cu ildönümü ərəfəsində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev Türkiyənin ölkəmizə ye-

ni təyin olunmuş səfiri cənab Əhməd Ünal Çeviközü qəbul edərkən, qardaş ölkənin böyük elçisinə söyləm işdi: «Çox məm- nunam ki, mənim təşəbbüsümlə Azərbaycan Atatiuk Mərkəzi artıq fəaliyyət göstərir. O vaxt mənə Beynəlxalq Atatiiık Sülh Mükafatı veriləndən sonra düşündüm ki, bunu etmək lazımdır və buna da böyük ehtiyac varmış. Mən çox böyt'ık bir professoru həmin Mərkəzə başqan təyin etdim. O bizim parJamentin depu- tatıdır. Onlara çox qədim, gözəl bir bina vcrmişəm»[ 11, s. 4-5].

Türkiyənin Azərbaycandakı keçmiş böyük elçisi cənab Əhməd Ünal Çeviköz həmin görüşdə, Azorbaycaıı ilə l urkiyə arasında diplomatik əlaqəJər yaradılmas/nın oıı illiyinə həsr olunan mərasımdə (14 yanvar 2002-ci il) və bu yubileylə bağlı keçirilən konfransda (14 yanvar 2002-ci il) Tiirkiyə-Azərbay- can münasibətlərinin gəlişməsinin xüsusi bir görsəntisı kimi Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin təsis edılnıəsmə böyük önəm verərək, «Atatürk Mərkəzi vasitəsilə bu miinasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsinə üm idbr bəslədıyinı bıldmnişdir» [ U , s . 3-6; 16-18; 67].

Azərbaycan və Türkiyə arasında diplomatik əlaqələr ya- radılmasmm on illiyi şərəfınə keçirilən həmin təntənəli məra- simdə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əlıyev Türkiyə-Azərbay- can münasibətlərinin tarixin bundan sonrakı bütün dövrləri üçün gərəkli olan proqram-çıxışında bəyan etmişüir: «Əvvəlki vaxtlarda dediyimiz kimi, bu gün də deyirik ki, çox böyük xoş- bəxtlikdir ki, Azərbaycamn müstəqilliyini ilk tanıyan Türkiyə Cümhuriyyəti olmuşdur. Bu, eyni zamanda təbıi bir haldır. Çünki bizim xalqlanmızı bağlayan dərin köklər var... On il içərisində Türkiyə-Azərbaycan dostluğu, qardaşlığı böyük smaqlardan keçibdir. Doğrudur, bizim dostluq, qaıüaşlıq əlaqə- lərimizdə on ildə heç bir problem olmayıbdır. Çünki bizim dostluğumuz çox sağlam təməllər, dərin tarixi köklər üzərində qurulubdur. Güman edirəm ki, belə də olmalı idi. Əminəm ki, bundan sonra da heç bir projplem olmayacaqdır. Amma buna baxmayaraq, on il içərisində Azərbaycan öz müstəqilliyini qoruyub saxlamaq üçün böyük smaqdan keçdi... On il biz

mtistəqil dövlətlər kimi bir-birimizlə əlaqədə iııkişaf etmişik. Heç şübhə yoxdur ki, bu, gələcək üçün də böyük əsasdır. Bu galəcəyin çox möhkəm təməlini qoymuşııq. Əminəm ki, bu təməl iizərində böyük bir Türkiyə - Azərbaycan dostluğu, qardaşlığı abidəsi yaradılacaqdır. Bu abidə gələcək illərdə də, gələcək osrlardə də Türkiyə - Azərbaycan dostluğunun, qar- daşlığmın yenilm əz rəmzi olacaqdır» [11, s. 11-12]. Bu proqranı-çıxışda ifadə olunan konsepsiya yaradıldığı vaxtdan bəri Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin fəaliyyətində başlıca prinsip və qayə olmuşdur. Böyük öndərin vəfatmdan sonra da onun Atatürk Mərkəzinə münasib bilib verdiyi binanm təmiri İlham Əliyevin Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti seçilməsindən sonra da sürətlə davam etdirildi və 10 aprel 2004-cii ildə oııun təntənəli açılışı oldu.

Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin açılış mərasimində Azərbaycan Respııblikasmm Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə və Azərbaycanm, eyni zamanda qardaş türk respublikalannın dövlət və mədəniyyət nümayəndələri iştirak edirdi. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin üzvü və Parlamentin Mədəniyyət Komıtəsinin sədıi, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin müdiri Nizami Cəfərov Heydər Əliyevin yaratdığı və ilk fəxri sədri olduğu Atatürk Mərkəzinin açılışmı ölkəmizin siyasi-mədəni həyatında, Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərimn tərəqqisində çox mtihüm hadisə kimi dəyərləndirərək, Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin fəxrı sədri İlham Əliyevə müraciətlə söylədi:

«Atatiirk Mərkəzi bu günə qədər müəyyən işlər görmüş- diir. Biz bu işləri sadəcə başlanğıc hesab edirik. Atatürk haqqmda kitablar buraxılmış, türk dünyasına dair müəyyən kitablar nəşr okmmuşdur. Amma bununla yanaşı, bizə bu gözəl binanm veriiməsindən sonra - cənab prezident, mən bunu xüsusi vurğulamaq istəyirəm - bınanm bu vəziyyətə çatmasında Sizin xüsusi xidmətləriniz və qayğılarımz vardır - dövlətimiz, xalqı- mız və ümumən türk dünyası üçün daha böyük həvəslə, maraq-

la və canyanğısı ilə işləyəcəyik... Biz Sizin bütün arzulannızı həyata keçirməyə həmişə hazınq. Sizin hər bir göstərişiniz bizim üçün ideoloji, metodoloji göstəriş olacaqdır».

Mərasimdə iştirak edən Türkiyə Cümhuriyyətinin dövlət naziri Bəşir Atalay dedi: «Bu gün gənc bir liderin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın öz iqtisadi və sosial inkişafmı davam etdirərək sahib olduğu təbii sərvətləri və insan potensialı ilə bölgəsinin yüksələn gücü olması üçün sağlam addımlarla getdiyini görmək bizləri, Türkiyəni, türk xalqını mərnnun etm əkdədir... Atatürk Mərkəzi Azərbaycan və Türkiyə xalqlan arasmdakı köklü qardaşhq tellərinin çox gözəl bir nüm unəsidir və inanı- ram ki, bu, aramızda yeni bir körpü olacaqdır. Onun Atatürkün düşüncə sisteminin Azərbaycanda və türk dünyasmda daha dərindən anlaşılmasma da xidmət göstərəcəyinə inanıram». Atatürk Yüksək Qurumunun başqanı, professor Sadıq Tural qeyd etdi ki, «Azərbaycanm mərhum prezidenti Heydər Əliyev Atatürkün irsini gözəl bilən, təbliğ edən ən dəyərli dövlət adamı idi. Onun Nizami Cəfərov kimi bir alimi bu mərkəzə müdir təyin etməsi, bu binanı seçməsi və cənab Ilham Əliyevə belə bir böyük əmanət verməsi bizi çox sevindirir... Atatürk Mərkəzi, sadəcə azərbaycanhlann deyil, hamımızmdır».

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ilham Əliyev Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin, eyni zamanda türk dövlətlərinin müasir dünyada qarşdıqlı əlaqələr sisteminin in- kişa f etdirilməsinin əsas strateji istiqamətlərini müəyyən edən çıxışında Atatürkçülüklə Əliyevçiliyin hansı ideoloji para- metrlərdə qovuşduğunu, bu siyasi təfəkkür kopsepsiyasında ümumtürk birliyinin necə mükəmməl form ada ifadə olun- duğunu və bu konsepsiyanın Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi- nin fəaliyyətində yüksək səviyyədə əks olunmasınm necə bö- yük əhəmiyyət daşıdığım və daşıyacağını vurğulayaraq söylədi: «Mustafa Kamal Atatürk dünyamn ən görkəmli şəxsiy- yətlərindən biridir. Böyük dövlət xadimi, siyasi xadimdir. Onun Türkiyə qarşısında, bütün türk dünyası qarşısında misilsiz xidmətləri olmuşdur. Ən böyük xidməti isə Türkiyə

Cumhuriyyətini yaratmasıdır. M üasir Türkiyə Mustafa Kamal Atatürkün əsəridir. Necə ki, mııasir Azərbaycan Heydər Əliyevin əsəridir...

Bu gün Türkiyə dünyada böyük siyasi çəkiyə m alik olan bir ölkədir. Türkiyənin dünya birliyində çox önəmli yeri vardır. Təsadiifi deyil lci, Azərbaycan müstəqilliyə qovuşandan sonra onıı tanıyan ilk ölkə Türkiyə olmuşdur. Ondan sonra Türkiyə- Azərbaycan əlaqələri, münasibətləri günü-gündən inkişaf edir, güclənir. Bıı münasibətlərin inkişafında Azərbaycanın ütnum- milli lideri Heydər Əliyevin xidmətləri müstəsnadır. Məhz onun fəaliyyəti nəticəsində son on il ərzində Türkiyə-Azər- baycan münasibətləri güclənmiş, inkişaf etmişdir və bu gün ölkələrarası münasibətlərə ömək, nümunə ola bilər. Biz bu siyasətə sadiqik. Biz, Azərbaycanın yeni rəhbərləri bütün məsələlərdə Heydər Əliyevin yolu ilə gedirik. O ciimlədən Ttirkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin inkişafı baxıtnmdan da biz bu siyasətə sadiqik... Mən ümid edirəm və əminəm ki, burada, Azərbaycanda fəaliyyət göstərəcək Atatürk Mərkəzində Atatiirkün tarixi irsi öyrəniləcək və təbliğ ediləcəkdir, Mən Atatürk Mərkəzinə uğurlar arzulayıram. Sizin hammızı bu tarixi hadisə münasibətilə bir daha təbrik edirəm»'.

Azəıbaycan və Tıirkiyə dövlətləri tərəfındən belə böyük önəm verilən Atatürk Mərkəzi hazırda bir neçə mühüm fəaliy- yət istıqamətlərini özündə uğurla birləşdirir. Elmi araşdırmalar və mədənıyyət təşkilatı olan Mərkəzin əsas vəzifəsi Mustafa Kamal Atatürkün irsini, onun türk dünyasmdakı yerini və rolunu, tiirkdillı xalqların tarixi və mədəniyyətini fundamental şə- kildə öyrənmək və bu xalqlarm zəngin sivilizasiya ənənələrini təbliğ etməkdir. Azəıbaycanda Atatürk Mərkəzinin Əsasnamə- sinə göıə, o, Azərbaycan Respublikasmm elmi-mədəni mər-

1 İlham Əliyev. İnkişaf - məqsədimizdir. Üçüncü kitab, Bakı, Azəmoşr, 2009, s. 295-297

kəzləri ilə, digər türkdilli dövlətlərin analoji qurum lan ilə, eləcə də dünyamn m üxtəlif ölkələrindəki elmi mərkəzlərlə əməkdaşlıq şəraitində fəaliyyət göstərir. M ərkəz Mustafa Kamal Atatrük irsini tədqiq və təbliğ etmək məqsədilə bu işlə məşğul ola bilən elm və mədəniyyət profesionallarım müvafiq mövzularm işlənilməsinə, müəyyən edilmiş problemlərin öy- rənilməsinə cəlb edir və onlann elmi fəaliyyətlərinə lazımi şə- rait yaradır. Atatürk irsinin elm, təhsil, mədəniyyət və s. sahə- lərdə qorunması və inkişaf etdirilməsini təmin etmək üçün tədqiqatlar apanr. Türkdilli xalqlann ictimai fikir tarixində və mədəni inkişafmda Atatürk irsinin rolunun müəyyənləşdirilmə- si üçün tədbirlər həyata keçirir. Apanlan tədqiqatlarm nəticələ- rini yaymaq və təbliğ etmək məqsədilə elmi əsərlər, məcmuələr və s. nəşr edir. Atatürk şəxsiyyəti və irsinin tədqiqinə həsr olunmuş görkəmli əsərlərə görə mükafatlar verir. Atatürk irsinə aid sənədlərin vahid arxivini və fondunu yaradır. Türkdilli dövlətlərin həyatmm m üxtəlif sahələrinə həsr edilmiş tədbirlər keçirir. Respublika daxilində və respublikadan kənarda türk- dilli dövlətlərin elmi və mədəniyyəti ilə əlaqədar tədqiqatlar aparan digər qurumlarla münasibətlərini qurur və onlann fəaliyyəti ilə öz fəaliyyətini əlaqələndirmək üçün konfrans, mü- şavirə və toplantılar keçirir. Türkdilli dövlətlərin və digər xarici dövlətlərin müvafiq qurumları və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edir. Müvafiq beynəlxalq tədbirlərdə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasım təmsil edir və belə tədbirlərin Azərbaycan Respublikasmda keçirilməsini təmin edir.

Homosivilizasiyamn inkişafmda yeni mərhələyə - Üçün- cü minilliyə dünya türk dövlətləri vahid siyasət və mədəniyyət strategiyası üzrə hərəkət etmək və bu tendensiyam uğur və qətiyyətlə davam etdirmək zəmrəti ilo daxil olurlar. Bu zərurəti başladığımız minilliyin son əsrinin əvvəllərində - bəşəriyyətin yeni dövr tarixində ilk dəfə beynəlxalq siyasət kontekstinə gə- tirən Mustafa Kamal Atatürk olmuşdur.

Azərbaycan Respublikasınm Prezidenti İlham Əliyev «Türk- iyə-Azərbaycan əlaqələri XXI əsrdə» foruınunun iştirakçılanna, Amerika Türk Assosiasiyalan Assambleyasının XXIV qurultayma iinvanladığı məktublarda, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin açılış mərasimində söylədiyi nitqində Atatürkün bu böyük siyasi uzaqgö- rənliyini yiiksək qiymətləndirmiş, ortaq dəyərləri, ömək mədəniyyə- ti, fəal siyasi strategiyası ilə türk dünyasının planetin qlobal inkişafi perspektivində özünəməxsus yer üıtması zərurətinə və şərtlərinə to- xunmuş, türk dünyasınm bütövlüyü ideyasmı gerçəkləşdirmə, onu vahid, real gücə çevirmə istiqamətində Türkiyə - Azəıbaycan müna- sibətlərini biittin sahələrdə gəlişdirməyin vacib və həlledici olduğunu bildirmişdir:

«Mustafa Kamal Atatürk təkcə Türkiyə haqqmda deyil, bütiin türk dünyası haqqında düşünmüşdür. O cümlədən Azər- baycanda yaşanan olaylar da onu hər zaman narahat edirdi, dü- şündiirürdü və azərbaycanlı qardaşlarma olan məhəbbəti, hör- məti, sevgisi bizim hamımıza bəllidir... Ölkələrimiz arasında bütiin sahələrdə uğurlu əməkdaşlıq, işbirliyi mövcuddur. Siya- si, iqtisadi, hərbi, mədəni - bütün sahələrdə münasibətlərimiz inkişaf edir və bu bizi çox sevindirir.

Bu gün Türkiyə və Azərbaycanda dünyanm ən böyük layihəsi- Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsi həyata keçirilir. Bu layihə bizi daha da sıx bağlayacaq, daha da sıx birləşdirəcəkdir. Regional əməkdaşlıq üçün gözəl şərait yaradacaqdır. Ümumiyyətlə, regionda bundan sonra gedən proseslərə böyük təsir göstərəcəkdir.

Bizim giicümüz birliyimizdədir. Azərbaycan müstəqil öl~ kə kimi yaşamağa başlayandan sonra biz hər zaman Türkiyənin dəstəyini hiss etmişik və ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin həmişə kəlamını yadda saxlayınq: Biz bir millət, iki dövlətik. Tiirkiyə harada, Azərbaycan orada, Azərbaycan harada, Türkiyə orada olmalıdır. Əminəm ki, bundan sonra da belə olacaqdır»2.

İiham Əliyev. İnkişaf - məqsədımizdir. Üçüncü kitab, Bakı, Azəməşr, 2009, s. 296-297

Azərbaycan dövlətinin bu perspektivli strategiyasımn humanitar siyasət sahəsində elmi-konseptual prinsiplərinin ha- zırlanması olduqca vacibdir. Burada əsas istinad mənbəyi - Mustafa Kamal Atatürkün və Heydər Əliyevin iyirminci yü- zilin əwəllərindən və sonundan gəlib vahid məqsəddə bir-birini tamamlayan irsidir. Bu irs - artıq çağdaş türk dünyasmın vahid strategiyasını müəyyən etməyə qadir olan siyasi sərvətdir. XX əsrin son on illiyində Mustafa Kamal Atatürkün böyük uzaqgörənliklə söylədiyi fıkirləri tarix həqiqətə çevirdi. Ancaq yeni reallıqlarla şərtlənən bu çətin, ziddiyyətli dövrdə Heydər Əliyev kimi bir siyasətçinin məqsədyönlü fəaliyyəti lazım gəldi ki, həmin strategiyanı davam etdirmək, həyata keçirmək müm- kün olsun. XX əsrin doxsanıncı illərindən başlayaıaq məhz Heydər Əliyevin xidmətləri sayəsində dünya türk dövlətlərinin əlaqələrinin inkişafı üçün əlverişli şərait və bu şəraitdən istifa- də etmək imkanlan yaranmışdır.

Türk dünyasımn fəxri Heydər Əliyevin türk xalqlannm dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayımn iştirakçılarma təbrikində söyləmişdir: «Özünün yeni yüksəliş dövrünü yaşa- yan çağdaş türk dünyası bəşər sivilizasiyasma yeni misilsiz nü- munələr vermək iqtidarındadır. Bu gün öz suverenliyini əldə etmiş bir çox türk cümhuriyyətlərinin bu sıraya qoşulması türk dünyasmm gələcəyinə işıqlı ümidlər oyadxr. İqtisadi, siyasi və mədəni həyatın sıx telləri ilə birləşməyə başlam ış türk xalqlan yeni dünyanm mühüm amillərindən bırino çevrilməkdədir»3.

Heydər Əliyevin siyasi təfəkkürünün, öncəgörücülüyünün parlaq və bariz nümunəsi olan bu fikirlərdə türk dünyasımn m üasir dünya inkişafmda özünə yer alması, beynəlxalq arenada yüksəlməsi və bu mövqedən vahid universal strategiyasmı irəli sürməsi, hər bir türk dövlətinin həm ümumtürk, həm dünya bir-

3 Heydər Əfiyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, məktublar, müsahibələr, məruzələr, müraciətlər, fərmanlar. 25-ci kitab, Bakı: Azəm əşr, 2008, s. 427-428

V

liyində uzlaşdırılmış siyasi xətlə çıxış etməsi konsepsiyası nik- bin və realist ifadəsini tapmışdır.

Böyiik ımitəfəkkir siyasətçi çox dəqiq hədəfləmişdi ki, yalnız bu konsepsiyanm şərtləri daxilində, onun prinsiplərinə əməl etməklə, bütün siyasi səyləri bir araya gətirib hammı qane edən düzgün müəyyənləşdirilmiş məqsədlərə tabe etməklə türk diinyası buraya daxil olan dövlətlərin öz müstəqilliklərini qora- maq və möhkəmləndirməyə kömək edən milli siyasəti ilə ümumbəşəri amaclara yönəli siyasətin harmoniyasım tapa və öz iradəsini ortaya qoyan, yeridən nüfuzlu qlobal gücə çevrilə bilər.

Tiirk diinyası böyük, güclü, seçkin bir sivilizasiya məkam, yaradıcı, mütərəqqi ruhlu bir siyasi sistem kimi öz orqanikası ilə planetin qlobal inkişafı perspektivində apancı, yönəldici qiivvəyə çevrilə bilər.

Tamamilə qanunauyğundur və fərəhlidir ki, bu gün Azər- baycanda və türk dünyasmda Heydər Əliyevin yeritdiyi bu məqsədyönlü siyasəti türk dövlətlərinin ümumtürk birliyinə ça- lışan və onun avanqardı olan siyasət və mədəniyyət xadimləri ılə birlikdə, onlarla çiyin-çiyinə və demək olar ki, daha aktiv formada Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti İlham Əliyev davam və inkişaf etdirir.

Prezidentin Azərbaycana rəhbərliyinin elə ilk ilində atdığı bir sııa uğurlu addımlar, onun Qazaxıstan, Özbəkistan və Tür- kıyə respublikalanna səfərləri, Heydər Əliyevin siyasi kursuna uyğun gələn, bu kursun perspektivinə inamı daha da yüksəldən qərarlar qəbul etməsi - həmin ölkəiərdə, habelə digər türk döv- lətləri ılə sıx əməkdaşlıq, nəticəli müttəfıqlik istiqamətində yeni mərhələnin başlamasma sübutdur.

Türk dünyasmm həmrəyliyi və inteqrasiyasınm tarixi zə- rurət olduğunu Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycan və Türk diaspor təşkilatları rəhbərlərinin I Forumu da təsdiqlədi: “Foru- mun yekun sənədi olan Bakı Bəyannaməsi Azərbaycan və Türk diaspor təşkilatınm birgə fəaliyyət strategiyasmdan irəli gələn- məsələlərini həlli məqsədilə həyata keçiriləcək tədbirlərlə bağlı

tövsiyyələri özündə əks etdirir. Sənəddə Azərbaycan və Türki- yənin, habelə bütün türk dünyasmın milli m araqlannm müd- afiəsi, xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılann və türklərin ictimai-siyasi fəallığmm artmlması, onlann təşkilatlanması prosesinə dəstək verilməsi, insan hüquq və azadlıqlarımn təmin olunması, lobbi quruculuğu sahəsində əməkdaşlığm inkişafı, azərbaycanlı və türk iş adamlarının forumlarının keçirilməsi, xarici investorlann Azərbaycan və Türkiyəyə investisiya qoy- mağa təşviq edilməsi ilə bağlı məsələlər öz əksini tapmış- dır.Hazırda bu sferaya daxil olan məsələlərin həyata keçirilmə- si yönümündə aparılan işlər isə həqiqətən türk dünyasınm birliyinin aydm perspektivi olduğunu göstərir”4.

Böyük ənənəsi ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyularaq mütəmadi keçirilən Türk dövlət və cəmiyyətlərinin dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultaylan türk dünyasınm qlobal inteqrasiyaya doğru inkişafmda addım-addım irəliləyiş- dir. Bu qurultaylarda qardaş ölkələr və xalqlar arasında bütün sahələrdə qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşdirilməsi, inteqrasiya proseslərinin gücləndirilməsi, təhlükəsizliyin və sabitliyin bər- qərar edilməsi, türkdilli dövlətlərin beynəlxalq aləmdə möv-qe- yinin möhkəmləndirilməsi naminə görüləcək işlərlə bağlı fay- dalı ideyalar ortaya qoyulur, dəyərli təşəbbüslər irəli sürülür, vahid məqsədlərin ümumi strategiyası və onun prinsipləri müəyyənləşdirilir.

Türk dünyasmm birliyi ideyası, dünya türk milli dövlətlə- rinin vahid siyasi-kültür strategiyası konsepsiyası bu gün xüsu- silə Azərbaycanda, Türkiyədə və digər qardaş türk respublika- lannda həm siyasi hakimiyyət, həm də ictimai-humanitar səviyyələrdə özünü göstərməkdədir. Təbii ki, böyük və müstə- qil dövlətçilik təcrübəsi olan, dünya türklüyünün ana vətəni, bu

4Nizami Cəfərov, Osman Musayev, Dəyanət Osmanh. Türk dünyasının

yet\i lideri, Bakı, Çaşıoğlu, 2009

ideologiyam ən çətin dövrlərdə belə qoruyub inkişaf etdirən Türkiyə Ciimhuriyyətində həmin ideya və konsepsiya daha möhkəm təməllərə və özünügerçəkləşdirmə gücünə malikdir. Bu siyasət Türkiyədə müasir dünya reallıqlanna uyğun olaraq öz ölçiisündə, lakin ardıcıl və sistemli şəkildə aparılır. Hazırda Ttirkiyə və Azərbaycan bu həyati əhəmiyyət daşıyan məsələdə tam yekdildir.

Bir çox iqtisadi, siyasi, mədəni layihələrin həyata keçiril- məsi yalnız hər iki dövlətin həmin strategiya əsasmda ardıcıl səy göstərməsi nəticəsində mümkün olmuşdur. Azərbaycan Respublikasınm Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstan və Öz- bəkistaııa səfərindən sonra bu ölkələrdə də sıx əməkdaşlıq istiqamətində xeyli canlanma baş vermişdir. Türkiyə və Azər- baycanm səsinə digər qardaş türk respublikalarından hay veıildikcə dünya türk dövlətlərinin birliyi öz sarsılmaz mövqe- yini daha əsaslı şəkildə nünıayiş etdirə biləcəkdir.

Beləliklə, diinya türk milli dövlətlərinin vahid siyasi-kül- tür strategiyasınm əsas prinsiplərini Əliyevçilik və Atatürkçü- liik təməlində müəyyənləşdirməyə çalışaraq, qənaətlərimizi te- zislər şəklındə belə ümumiləşdirə bilərik:

I. Dünya türk milli dövlətlərinin birliyi ideyasımn kökün- də bu dövlətləri yaratmış türk xalqlarmın etnogenetik təməli, ulu sivilızasiya qaynaqları, böyük dövlətçilik təcrübəsi və ənənəsi; bütün tarix boyu davam etmiş etnomədəni əlaqələri, tarixi diferensiasiya proseslərində itirmədikləri, qoruyub saxla- dıqlaıı və daim inkişaf etdirdikləri ortaq dəyərləri dayanır. Bu elə bir möhkəm öziildür ki, tarixin ən amansız dövrlərində belə sarsılmamış, məqam düşdükcə bərkimiş, hazırda isə güclü energetik potensiyasmı yenidən və daha məqsədyönlü şəkildə həıəkətə gətirmək qüdrətindədir. M üstəqil Türkiyə və Azər- baycan dövlətlərinin quruculan Mustafa Kamal Atatürk və Heydər Əliyev bu tarixi missiyam dərk edərək, həmin ideyanı həyata keçirməyin strategiyasmı yaratmışlar. Artıq bu gün Türkiyə dövlət rəhbərlərinin, Azərbaycan Respublikasmın Prezidenti İlham Əliyevin, eyni zamanda digər türksoylu dövlət

121

başçılarının ümumi səyi ilə həmin strategiyanın dünya reallıq- larına uyğun olaraq yeridilməsi m ümkünləşir. Azərbaycanın və türk dünyasınm lideri Heydər Əliyevin azman fəaliyyəti nəticə- sində yeni dövr üçün bu ideyanın gerçəkləşm əsindən ötrü bü- növrə qoyulmuşdur. Artıq türk dünyasının yeni lideri, Azərbay- can Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bu təməl üzərində fəaliyyətin və inkişafm uğurlu perspektivlərini açmaqdadır.

II. Planetmiqyaslı qlobal inteqrasiya prosesləri dünya türk milli dövlətlərinin bir sistem olaraq həm in proseslərdə iştirak etməsini, müttəfıqliyin ən yüksək səviyyəsində öz bütövlüyünü və birliyini təzahür etdirməsini tarixi zərurətə çevirir. Yoxsa qloballaşma prosesinə türk sivilizasiyası öz orqanikasmda deyil, yalnız elementlər qismində, konqlomerat şəklində, diffuzi- ya hahnda sorula bilər. İnteqriləşmənin, sintezləşmənin bu sti- xiyasından qorunmaq, universal-qlobal sivilizasiya mühitində, planetin həyat rejiminin yeni m əkan-situasiyasm da yaşamaq və çiçəkləmək üçün türk sivilizasiyasımn kifayət qədər güclü potensialı var.

III. Azərbaycan öz tarixi-coğrafi mövqeyinə görə elə məkanlaşıb ki, burada Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin ən m üxtəlif məzmunlu və keyfıyyətli tendensiyalan konsentrasiya olunub, ümumdünya türkçülük hərəkatmm əsas ideologiyalan burada doğularaq yayılıb. Bu m ənada Azərbaycan - həm sırf milli mədəniyyətin, həm əlaqəli regional mədəniyyətlərin, həm ümumtürk mədəniyyətinin, həm dünya mədəniyyətlərinin qovuşduğu qlobal əhəmiyyətli geosivilizasiya məkanıdır. Buna görə də Azərbaycan ümumdünya türkçülük hərəkatınm mərkəzı və ya mərkəzlərindən bir olaraq öz tarixi fun- ksiyasından çıxış edir və etməlidir.

IV. Türk milli dövlətləri və xalqları artıq əsası qoyulmuş vahid siyasi-kültür strategiyası ilə hərəkət edərək, bu strategiyada öz mənafelərini uzlaşdırmağı bacarmalı və həmin koordinasiya olunmuş strategiyasım m üasir dünya inkişafınm aparıcı tendensiyalanndan birinə çevirməlidir. Türkün Böyük olmağa həm yaşı, həm ağlı, həm gücü çatır. Sərvətli torpağı

ayağımn altında. Bərəkətinə hərəkət verən Allahı da başınm iistündə.

V. Türk dünyasımn bütövlüyü hər bir türk dövlətinin müstəqilliyinin qorunmasmm və möhkəmləndirilməsinin, öz milli mədəniyyətini inkişaf etdirməsinin başlıca şərtidir. Türk milli mədəniyyətlərinin harmoniyası - onlarm hər birinin özgürlük kompleksini yaşatması və ümumtürk mədəniyyətinə təbii sintez olunması ilə baş tutur.

VI. Dünya türk milli dövlətlərinin birliyini aktuallaşdıran- həm də onların qarşılaşdığı problemlərin beynəlxalq səviyyə- də həll edilməsində bir-birinə yardımçı olmaları, dayaq durma- larıdır. Ümumdünya türk bir-likləri ən yüksək, sözükeçər, məq- sədəyetər səviyyədə təşkilatlandxrdmalıdır. Ümumdünya türk- çülük hərəkatmın əsas məqsədlərindən b iri- təkcə Azərbayca- nın deyil, bülün türk dünyasxmn ən böyük problemi olan Qara- bağ m əsəbsini həll etmək olmalıdır. Qarabağ - adi problem deyil, bütün türk dünyasınm beynəlxalq nüfuzu onun həllindən xeyli dərəcədə asılıdır.

VII. Türk dünyasının birliyi və onun vahid siyasi-kültür strategiyasmdan çıxış etməsi konsepsiyası türk respublikalarm- da bu və ya digər səviyyədə diqqət mərkəzindədir və işlənmək- dədir. Türkiyədə və Azərbaycanda isə Atatürk və Heydər Əliyev xətdnə sadiq olan dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir.

VIII. Əliyevçilik və Atatürkçülük - siyasi liderə inamla hərəkət edərək, milli dövləti parçalanmalardan qoruyaraq modem bşdirm əyin, onu ən inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çat- dırmağm, həmin dövlətlərlə qarşılıqlı münasibətləri yüksək sə- viyyədə qunııağın, demokratiya, insan azadlığı və vətəndaş cə- miyyəti ideallarma, ümumbəşəri dəyərlərə sadiqliyin ideologi- yasıdır. Əliyevçilik - azərbaycançüığın ideoloji sistemində onun aparıcı istiqaməti, başlıca prinsipi, milli dövlət quruculu- ğıınıın əsas dayağıdır.

Rahid S. ULUSEL,fəlsəfə elmləri doktoru, professor

123

AZƏRBAYCANDA ATATÜRK MƏRKƏZİ:HEYDƏR ƏLİYEVİN ATATÜRKƏ VƏ TÜRK

DÜNYASINA B Ö YÜ K E H TİR A M I

f 1 / mumımlli lider H eydər Əliyevin döşüncə-ı J / sində türk dünyasımn görkəm li dövlət

xadim lərinə, uııudulnıaz şəxsiyyətlərə, m ütəfəkkirlərə xüsusi bir ehtiram var idi. O,

böyük Atatürkün şəxsiyyətinə və irsinə, xidm ətlərinə də yüksək sayğılar bəsləyirdi. Çağdaş m üstəqil Azərbaycanm qurucusu Heydər Əİiyev Türkiyə Cümhuriyyətinin ya- radıcısı Mustafa Kamal Atatürkün dövlətçilik təcrübəsini Azərbaycanın miüi dövlət quruculuğu prosesində daim xa- tırlamışdır. Atatürk M ərkəzini yaratm aq fikri də bütün türklərin mütəfəkkir insanına zamanında gördüyü işlərə görə cəm iyyətim izdə m innətdarlıq hissinin ifadəsidir. Türk dövlətlərində bu tipli m ər-kəzlərin yaradılm ası ide- yası çoxdan mövcud olsa da ilkin olaraq dövlət qurumu kimi Azərbaycanda gerçəkləşm işdir.

Üraummilli lider Heydər Oliyev Atatürkə, Türkiyəyə və türk dünyasma ehtirammın elam əti olaraq, 9 mart, 2001-ci il tarixli sərəncamla qardaş Türkiyə ilə tarixi, m illi-m ənəvi, mə- dəni bağlılığımızın inkişafı üçün mühüm əhəm iyyət daşıyan bir təsisat - Azərbaycanda Atatürk M ərkəzini yaratmışdır. M ərkəzin fəxri sədri Azərbaycan Respublikasmın Prezidenti- dir. Prezidentin sözügedən sərəncam ında və m ərkəzin əsasna- məsində bu, birmənalı şəkildə vurğulanır. Atatürk M ərkəzin yaradılması zərurəti konkretdir. Bu m ənada, sərəncam da qeyd olunur kimi, təsisat «Türk dünyasmın böyük öndəri, Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi və ilk prezidenti M ustafa Kamal Ata- türkün türk tarixində tutduğu mühüm yeri nəzərə alaraq, Ata-

türk irsinin, üm umiyyətlə, türk tarixi və m ədəniyyətinin daha dəıindən öyrənilməsi və təbliğ olunması məqsədi» daşıyır.

M ərkəzin fəaliyyəti ilə tamşlıqdan aydın olur ki, qurum ictimai fıkri türk dünyası və Atatürklə bağlı tarixi hadisələrə, tədqiqata, yeni m ünasibətlərə yenidən yönəltməyi istiqamət olaıaq seçmişdir. Burada türk dünyasmın tarixi, m ədəniyyəti və bu sferaya daxil ola biləcək digər m əsələlər araşdırılır və nəşr olunur.

Ulu öndər 4 iyul, 2001-ci il tarixli digər bir sərəncamla ısə görkəmli türkoloq alim, tədqiqatçı, prof. dr. Nizami Cəfə- rovu bu m ərkəzə müdir təyin etmişdir. O vaxtdan etibarən m ərkəzdə görkəmli türkolq alimin rəhbərliyi ilə bir sıra ürək- açan işlər görülmüşdür. Atatürk M ərkəzinin müdiri sıradan bir ehn adamı, m illət vəkili deyil, o, Azərbaycanda və Türk dün- yasında kifayət qədər nüfuz qazanmış türkoloq-alim, ictimai xadimdir. Onun elmi araşdırmaları və kitablan dünya türkoloq- ları, tədqiqatçılar üçün impulsveriçi öm ək kimi həm işə diqqət mərkəzindədir. Ulu öndər Heydər Əliyev rəsmi görüşlərin birində Atatürk M ərkəzinin yaradılması münasibətilə demişdi: «Çox ınəmnunam ki, mənim təşəbbüsümlə Azərbaycanda Atatürk M ərkəzi artıq fəaliyyət göstərməkdədir. O zamanlar ınənə Beynəlxalq Atatürk Sülh M ükafatı verilərkən düşün- diim ki, belə bir qurumu yaratm aq gərəkdir və buna da böyük ehtiyac varmış. Mən çox böyük bir professoru o mərkəzə başkan təyin etdim. O, bizım parlam entin m illət vəkilidir. Onlara çox gözəl və tarixi bir bina verdim». Və belə ünlü elm xadiminin yeni qumma rəhbər təyin edilməsi həm də onu göstərirdi ki, Heydər Əliyev türk xalqlarının elmi, mədəni tarixinin, Tüık dünyası ölkələrinin əzəli, müasir bağlılıqlarınm övrənilməsi m əsələsində ciddi dayanmışdı və m ərkəzin fəalliyyətindən bu sahədə çox nəticə gözləyirdi.

M ərkəzdə Türk dünyasmın tarixi, m ədəniyyəti və bu sfe- ıaya daxıl ola biləcək digər m əsələləri araşdırmaq da nəzərdə tutulmuşdur. Bu elm, m ədəniyyət ocağında ictimai fıkri türk dünyası və Atatürklə bağlı tarixi hadisələrə, araşdırmalara, gə-

lişən raünasibətlərə yenidən yönəltm ək də bir istiqam ət olaraq seçilmişdir.

Eynilə Azərbaycanda Atatürkə olan ehtiram kimi, Türki- yədə də türk dünyasmın çağdaş lideri Heydər Əliyev şəxsiyyə- tinə böyük sevgilər hər zaman duyulur. Bu qarşılıqlı münasi- bətlər milli azadlıq mübarizləri, dövlət qurucuları Atatürk və Heydər Əliyev ideyalarına xalq, dövlət səviyyəsində m əhəb- bətin bütün türk dünyası üçün öm ək təzahürüdür.

Bu menada, Atatürk irsini, türk dünyasmdakı çağdaş pro- sesləri öyrənən belə bir m ərkəzin yaradılması qərarı Heydər Əliyevin yalnız Atatürk Sülh M ükafatını alarkən deyil, ondan əvvəl və sonra irəli sürdüyü uyğun ideyaların nəticəsi olaraq meydana çıxmışdı. Türk dünyasının müasir lideri Heydər Əliyevin yaratdığı və ilk fəxri sədri də özü olduğu bu mərkəz indi onun atatürkçülük barədə fıkir və m ülahizələrini əsas ideya-istiqamət kimi seçərək, öz m əqsədləri çərçivəsində uğurla fəaliyyət göstərməkdədir.

Türk dövlətlərində bu tipli m ərkəzlərin yaradılması ideyası çoxdan vardır. Ancaq m üxtəlif zamanlarda İctimai əsaslarla belə təşkilatlar yaradılsa da, onlarm fəaliyyəti hiss olunmur. Türkiyədə böyük təcrübəsi olan bu cür m ərkəzlər də çoxdur. Ancaq Azərbaycandakı m ərkəz o təcrübələrin heç bi- risini birbaşa m ənim səm ək yolu ilə getmir. Onun öz prinsiplə- ri var, fəaliyyətində Azərbaycan dövlətinin türk dünyasına yö- nəlik siyasətinin istiqamətləri əsasdır.

İntellektual elm, m ədəniyyət təşkilatı

Azərbaycanda Atatürk M ərkəzi elm, m ədəniyyət təş- kilatı, m üəyyən qədər akademik bir təsisat deməkdir.

M ərkezin strukturu elədir ki, burada həyata keçirilən vəzifələr xüsusi bir əhəm iyyəte m alikdir və üm dəsi Türk dünyasınm m üxtəlif siyasi, ictimai, m ədəni təşkilatlan ilə əlaqələri daha da gücləndirmək, müasir türk dünyasında geden prosesləri öyrənmək, XX əsrin əvvəllərində və sonunda Atatürk və Heydər Əliyevin Türk dünyasının birliyi uğrunda

istimai-siyasi, milli mübarizə tarixini dərindən araşdırmaq, təbliğ etməkdir. Ona görə də Türk dünyasınm bu tarixi liderlə- rinin dövlət qurmaq uğrunda apardıqdarı mübarizələr m ərhə- lələrlə tədqiqat obyektinə çevrilir, izahı verilir, yayınlamr. Bir sözlə, görülmüş işlər də, m əqsədlər və perspektivə planlaş- dırılan m əsələlər də çoxdur, Burada kollektivin her bir üzvü çalışır ki, Atatürk M ərkəzi Azərbaycanda bir intellektual institut kimi daha da möhkəmlənsin.

M ərkəzin əsasnam əsi 13 avqust 2001-ci il tarixdə qəbul olunmuşdur. Və burada əsas vəzifə və funksiyalar bir neçə bənddə konkret təsbitini tapmışdır. Həmin funksiyalar bun- lardır:

M ustafa Kam al Atatürk irsini tədqiq və təbliğ etmak məqsədilə bu işlə məşğul ola bilən elnı və mədəniyyət xadim- lərini miivafıq mövzulann işlənməsinə cəlb edir və onların elmi fəaliyyətinə lazım i şərait yaradır;

Atatürk irsinin elm, təhsil, mədəniyyət və s. Sahələrdə qorunması və in kşa f etdirilməsini təmin etmək üçün tədqiqat- lar aparır;

Türkdilli xalqların ictimai fik ir tarixində və mədəni inkşafında Atatürk irsinin rolunun müəyyənləşdirilməsi üçün tədbirlər həyata keçirir;

Aparılan tədqiqatların nəticələrini yaymaq və təbliğ etmək məqsədilə elnıi əsərlər, məcmuələr və s. nəşr edir;

Atatürk şəxsiyyyəti və irsinin tədqiqinə həsr olunmuş gö- rkəmli əsərlərə görə mükafatlar verir;

Atatiırk 'ırsinə aid sənədlərin vahid arxivini və fondunu yaradır;

Türkdilli dövlətlərin həyatının nıüxtəlif sahələrinə həsr edilmiş tədbirlər keçirir;

Respııblika daxilində və respublikadan kənarda türkdilli dövlətlərin elm i və mədəniyyəti ilə əlaqədar tədqiqatlar aparan digər qum m larla münasibət qurur və onların fəııliyyəti ilə öz fəaliyyətini əlaqələndirmək üçun konfrans və miişavirələr keçirir;

Türkdilli dövbtlərin və digər xarici dövlətlərin müvafiq qurumları və beynəlxalq təşkilatiarla əməkdaşlıq edir;

M üvaflq beynəlxalq tədbirlərdə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasını təm sil edir və belə tədbirlərin Azərbaycan Respublikasında keçirilməsini təmin edir.

Atatürk M ərkəzində dil, ədəbiyyat və m ədeniyyət, ictimai-siyasi və beynəlxalq m ünasibətlər şöbələri və redaksiya fəaliyyət göstərir. Hər bir şöbənin funksiyasına görə, m ərkəzin əhatə dairəsinə esasən informasiyalar, analitik informasiyalar çap etmək, dil, ədəbiyyat, tarix, siyasi-ideoloji və digər uyğun m əsələlər daxildir. Ümumi təfsiri belə vermək mümkündür:

Dil, ədəbiyyat və mədəniyyət şöbəsi Atatürk İrsini, Türkiyə Cümhuriyyətinin, ümumən türk xalqlarının dil, ədəbiyyat və mədəniyyətinin, elm və təhsilinin araşdınlm asını təmin edir.

İctimai-siyasi şöbə Türkiyə Cümhuriyyəti və türksoylu xalqların tarixi, içtimai fıkri, dövlətçilik ənənələri və ictimai- siyasi həyatının öyənir, türksoylu xalqların ictimai fik ir tarixində Atatürk irsinin rolunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədqiqatlar aparır və bunu təbliğ edir.

Beynəlxalq əlaqələr şöbəsi Atatürkün Türkiyənin və türksoylu xalqların tarixindəki yerinin öyrənilməsi və təbliğ olunması, türk respublikaları, m uxtar respublikaları və topluluqlarında fəaliyyət göstərən analoji qurumlarla mərkəzin qarşılıqlı faydalı əməkDaşlığının qurulması kim i m əsələləri əhatə edir.

Redaksiya isə elm i əm əkdaşlan tərəfindən hazırlanmış kitabların, mərkəzin rüblük orqanı olan «Bülleten»in nəşrini təşkil etmək və yaym aq, mərkəzin təbliği ilə əlaqədar informasiyaların toplanması və sistem ləşdirilm əsi işi ilə məşğul olur, mətbuat xidmətinin funksiyalarını həyata keçirir.

M ərkəzdə şöbə və əm əkdaşların elmi, ictimai fəaliyyəti elə qurulmuşdur ki, burada «elmimiz də dövlətçiliyim izə xidm ət etməlidir» tezisi hakim düşüncəyə çevrilmişdir. Prof.

dr. Nizami Cəfərovun təbirincə desək, mərkəzimiz bir ideya, fıkir müşaviri kimi dövlətçiliyimizə lazım olan köməyi göstərməlidir və göstərir də.

M əlum həqiqətdir ki, Azərbaycanın müasir dövlətçilik ideologiyasmı ümummilli lider Heydər Əliyev müəy- yənləşdirmişdir və indi bu ideologiya Prezident İlham Əliyev tərəfındən yeni dinamika ilə davam etdirilir. Müasir dünya daha genişmiqyaslı, ietimai-siyasi proseslər daha çox dəyişkəndir. Dünyada ideyalar, siyasi proseslər, məqsədlər, m ünasibətlər də müxtəlifdir. Bu baxımdan, mənbəyi Heydər Əliyevin yaratdığı milli dövlətçilik ideologiyası olan elmi- ideoloji m ərkəz kimi fəaliyyətimiz Türkçülük, Atatürkçülük, Azəıbaycançılıq prinsipləri miqyasmda geniş (həm də konkret) əhatə dairəsinə malikdir.

Atatürk M ərkəzinin yerləşdiyi bina qədim tikilidir və Atatürkün adını əbədıləşdirir. Tarixin, talenin işidir ümummilli lidcr Heydər Əliyev Ataktürk M ərkəzini yaratdı, prinsiplərini müəyyənləşdirdi, açılış mərasimini isə onun varisi Ilham Əliyev gerçəkləşdirdi. Bu, həm də o deməkdir ki, Atatürk M ərkəzinin - «Atatürkün evi»nin Bakıda yaradılması və fəaliyyətə başlaması hər iki böyük şəxsiyyətin adı ilə bağlıdır.

Azərbaycanda Atatürk M ərkəzinin təntənəli açılış məra- simi 2004-cü il aprelin 10-da olmuşdur. Ölkəmizin həyatında əlam ətdar hadisə kimi yadda qalan tədbirdə Azərbayean Prezi- denti İlham Əliyev, Türkiyənin və Azərbaycanın dövlət, höku- mət nüm ayəndələri, xarici qonaqlar, türkdilli ölkələrin Bakı- dakı səfırləri iştirak etmişlər.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə təntənə- li açılış mərasimi göstərdi ki, m ərkəzin yaradılması ideyası, fəaliyyəti türkçülük amallarına nəzərən türk dünyasmm birliyi istıqamətində atılmış mühüm addımdır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Atatürkə sayğılarım ifadə edərkən müasir Türkiyəni onun tarixi əsəri adlandırmış-

Bakıda Atatürkün evi

129

dır: «Mustafa Kamal Atatürk Türk dünyasımn sn görkəmli şəxsiyyətlərindən biridir. Böyük dövlət xadimi, siyasi xadimdir. Onun Türkiyə qarşısında, bütün türk dünyası qarşısında misilsiz xidmətldri olmuşdur. Ən böyük xidm əti isə Türkiyə Cumhuriyyətini yaratmasıdır. M üasir Türkiyə Mustafa Kamal Atatürkün əsəridir. Necə ki, müasir Azərbaycan Heydər Əliyevin əsəridir».

Ölkələrimiz arasmdakı siyasi, iqtisadi, m ədəni əlaqələrin bugünkü səviyyəsi deməyə əsas verir ki, H eydər Əliyev Atatürkün tarixi, m ədəni irsinin öyrənilməsinin Azərbaycanda dövlət quruculuğu üçün əhəm iyyətini duyaraq ölkəm izdə belə bir mərkəzin olmasmı milli təəssübkeşlik hissindən çıxvş edərək irəli sürmüşdür. İdeya gerçəkləşənə qədər də milli öndər m üxtəlif məqamlarda Atatürk haqqında özünün çox ma- raqlı, dəqiq və aydın mülahizələrini söyləmişdir. Bu, Azərbaycanın milli dövlətçilik tarixində artıq bərkimiş ana ideologiyada türkoloji mühitin meydanmın genişlənməsi kimi nəzərdə saxlanılmalıdır.

M ərkəzin açılışında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev türk dünyasımn dövlətləri arasında əlaqələrin inkişafı, ölkəmizdə Atatürk təcrübəsinin öyrənilm əsinin zəruriliyi barədə fıkirlərini söyləmişdir. M ərkəzə qayğı m əsələsinə gəldikdə isə, üm ümən türk xalqlarının daha da yaxınlaşması siyasətində bu gün Heydər Əliyevsizlık duyğusu olsa da, onun ideyalarımn öz axarında həyata keçirilməsi Prezident İlham Əliyevin həm işə diqqətində olacaq bir xəttdir. Bu mənada, dövlətimizin başçısının türkdilli ölkələrə - Qazaxıstana, Özbəkistana, Türkiyəyə xüsusi maraq doğuran səfərləri, əhatəli görüşləri Azərbaycanın türk dünyasında yerinin, nüfuzunun gələcəkdə də m öhkəm lənm əsi ilə bağlı çox böyük nəticələr verir. Hadisələr və çağdaş ideologiya diqtə edir ki, müasir türk dünyasında gedən proseslər də qarşılıqlı surətdə öyrənilməlidir. Yəni m illət öz öndərlərinin m übarizə təcrübə- sindən bəhrələnm əlidir. Çünki «bir m illət, iki dövlət»in sevinci də, ağrıları da, mübarizə və yaşam yolları da eynidir. Xalqlarımız, dövlətlərimiz bir-birinin dayağıdır. Prezident

İlham Əliyevin dediyi kimi, «A zjrbaycan müstəqil yaşayandan sonra biz hər zaman Türkiyənin dəstəyini hiss etmişik və ümummilli Liderimz Heydər Əliyevin bir kəlamuu həınişə yadda saxlayınq: Biz bir millət, iki dövlətik. Türkiyə harada, Azərbaycan orada, Azəröaycan harada, Türkiyə orada olmalıdır. Əminəm ki, bundan sonra belə olacaqdır. Bilirsiniz ki, H eydər Əliyev, eyni zunıanda, Atatürk Bey- nəlxalq Sülh M ükafatı ilə təltif edilmişdir. Mən o mərasimi çox yaxşı xatırlayıram. O, orada böyük bir nitq söylədi və qeyd etdi ki, m üxtəlif dövrlərdə çoxlu ordenlər, medallar, mükafatlar alnıışdır. Amma dedi ki, mənim üçün bu mükafat indiyə qədər aldığım bütün mükafatlardan qiymətlidir, doğmadır və əzizdir.Bu da təbiidir. Çünki H eydər Əliyev Atatiirkün mədəni, tarixi irsinə həmişə sadiq olan bir şəxsiyyət idi və bugünkü Azərbaycan məhz, bu yo l ilə gedir».

Umumtürk məkanmdakı çağdaş münasibətlərdən belə nəticə çıxarmaq daha düzgün olar ki, Prezident İlham Əliyevin dövlətçilik düşüncəsində türk dünyasının, xalqlarımızın hərtəıəfli əlaqələrində, həmrəyliyində Atatürkün və Heydər Əliyevin təcrübələri əsasında zənginliyi təmin etmək missiyası da vardır. Və məhz bu xüsusiyyətə görə Azərbaycan Prczıdenti siyasi fəaliyyəti ilə Türk dünyasımn birliyi, sıx əməkdaşlığı uğrunda müqəddəs ideallara xidmət edir. Bu mə- nada, Prezidentimizin türk dünyasına, Qazaxıstana, Özbəkis- tana və Türkiyəyə çoxsaylı səfərləri, türkdilli dövlətlərin Azəıbaycanın öndərliyi ilə həyata keçirilən transmilli layih- ələıdə iştiraka cəlb edilməsi m əsələləri tam dolğunluğu, sistemliliyi ilo cəmiyyətin içindo xüsusi maraq dairəsi yaradır.

Türk dövlətləri arasındakı münasibətlər zongin, çoxçeşidlidir. Bunlar iqtisadi və mədəni şəkildə də təzahür edə bilər. Çox zaman türkdilli xalqlarm görüşündə m üxtəlif respublikaların başçıları çəkinərək siyasi-ideoloji m əsələləri yox, mədəni m əsələləri müzakirəsini təklif ctmişlər. Amma Hcydər Əliyevin düşüncəsinə görə, türk xalqları arasındakı əlaqələr təkcə m ədəni, iqtisadi m əsələləri deyil, həm də

ictimai-siyasi, m əsələləri əhatə etməlidir. Bu düşüncəni Prezident İlham Əliyev öz siyasətinin prioritetinə çevirmişdir.

Cəm iyyətin intellektual, ziyalı hissəsi dövlətimizin siya- sətini, müstəqillik və inkişaf uğrunda mübarizəsini, Heydər Əliyevin yaratdığı milli dövlətçilik ənənələrin i təbliğ etm ək, Azərbaycanm beynəlxalq aləm də, eləcə də türk dünyasında yerini müəyyənləşdirm ək yönümündə rəhbərinə öz köməyini göstərməlidir. Çünki dünyanın problemləri getdikcə qloballa- şır, m ədəniyyətlər bir-birinə inteqrasiya olunur, bununla yana- şı, bütün sahələrdə rəqabətlər də artır.

M üasir siyasət onu öyrədir ki, biz bu proseslərdə dünya birliyinin üzvü kimi, Azərbaycanm təcrübəsinə uyğun olaraq iştirak etməliyik. Atatürk M ərkəzi də bir elm və m ədəniyyət ocağı olaraq Azərbaycan dövlətinin rəhbərinin Türk dünüa- sının birliyinə, inkişafına yönəlik siyasətinin həyata keçiıilmə- sində Heydər Əliyev ideyalarına daim sadiqlik nümayiş etdirir. Bu baxımdan, AMEA-nın müxbir üzvü, Atatürk M ərkəzinin müdiri, m illət vəkili Nizami Cəfərov açılış m ərasim ində rəh- bərlik etdiyi qurumun fəaliyyətinin nə qədər m əsuliyyət tələb etdiyini önə çəkərək demişdir: «Atatürkü öyrənmək yalnız türk dünyasının, ünıumən dünyanın dahi siyasi xadimlərin- dən birinin tarixı xidmətlərini şiikranlıqla xatırlamaq ehtiya- cının nəticəsi deyil, eyni zamanda, m üstəqil dövlət quran türkdilli ölkələr üçün böyük siyasi ideoloji təcrübə verir.

Atatürk M ərkəzinin açılması Azərbaycan dövlətinin qurucusunun çox böyük arzularından biri idi. Am m a biz əsas bu işi görəcəyik ki, bu arzulara sadiq olacağıq və bizim böyük rəhbərimiz, milli liderim iz necə buyurmuşsa, onu yerinə yeärm əyə çalışağcağıq».

M ərasim də iştirak edən Türkiyənin o vaxtkı dövlət naziri Bəşir Atalay da öz çıxışında belə bir m ərkəzin yaradılmasmı H eydər Əliyevin Atatürkə, Türkiyəyə, üm umən Türk dünyasına doğma m ünasibətinin ifadəsi olduğunu vurğulamış, qurumun Azərbaycan və Türkiyə xalqları arsmda dostluğu, qardaşlığı daha da m öhkəm ləndirən bir körpü rolunu oynayacağım bildirmişdir: «Atatürk M ərkəzi Azərbaycan və Tiirkiyə xalqları arasındakı köklü qardaşlıq tellərinin çox gö-

zəl bir nümunasidir və inanıram ki, bu, aramızda yeni bir körpü olacaqdır. Onun Atatürkün düşüncə sisteminin Azər- baycanda və türk dünyasmda daha dərindən anlaşılmasına da xidm ət göstərəcəyinə inanıram».

Atatürk Yüksək Qurumunun başqanı Sadıq Turalın çıxı- şmda da ulu öndər Heydər Əiyevin türkçülüyə böyük xidmət- ləri şükranlıqla xatırlanmış, mərkəzin yaradılması qərarını Pre- zident İlham Əliyevin şəxsində bütün türklərə böyük əm anət adlandınlmışdır: «Azərbaycanın mərhum prezidenti Atatürk irsini göz.əl bilən, təbliğ edən ən dayərli dövlət adamı idı. Onun Nizami Cəfərov kimi bir alimi bu mərkəzə müdir təyin etməsi, bu binanı seçməsi və cənab İlham Əliyevə belə bir bö- yük əmanət verməsi bizi çox sevindirir. B iz onu rəhmət və minnətdarlıqla anırıq. Atatürk M ərkəzi sadəcə, azərbaycanlı- ların deyil, hamımızındır»,

Atatüık M ərkəzinin rəhbərinin düşüncəsinə görə, daha bir mühüm vəzifə Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğu prosesini Türkiyə təcrübəsi ilə müqayisəli öyrənməkdir. Və bu bir devizdir - Tarix nümunə təcrübə götiirməkdən ötrüdür.

Atatürk irsi, Türk dünyasının tarixi və mədəniyyəti yayınlarda

200{-ci ildən bu yana, əsasnaməsi təsdiq olunduqdan sonra mərkəz kifayət qədər məhsuldar fəaliyyətə başladı. Bu məhsuldarlığm miqyasmı xarakterizə edən, cəm iyyətə gös- tərən tədbirlər, nəşrlər böyük bir ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Hazırda mərkəz Atatürk, atatürkçülük, türk xalqları- nm ədəbiyyat və m ədəniyyət nümunələrinin araşdınlması və yayınlanması işilə, keçirdiyi elmi konfrans və simpoziumlarla öz vəzifəsini layiqincə həyata keçirməkdədir

AMEA-mn müxbir üzvü, millət vəkili, profcssor Nizami Cəfərovun rəhbərliyi ilə m ərkəz öz fəaliyyəti dövründə türk dünyası və atatürkçülüklə bağlı cəmiyyetin ehtiyac duyduğu m əsələləri həmişə diqqətdə saxlamışdır. Bu sahəde nəzərə-

çarpacaq elmi tədqiqatlar aparılmış, zəruri ədəbiyyatların nəş- rini reallaşdırılmış və bu proses indi də davam etdirilir. Azər- baycan Türkiyə münasibətlərinə dair ayrı-ayrı nəşrlərin çapı Azərbaycan və Türkiyə oxucusu üçün yeni və təqdirəlayiq ədəbiyyatlardır.

M ərkəzin fəaliyyətinin digər göstəricisi və yayınlayıcısı olan «Azərbaycanda Atatürk M ərkəzi Bülleteni»ləri hər rüb ardıcıl olaraq nəşr olunmuşdur. Burada M ərkəzin özünün keçirdiyi və iştirak etdiyi çoxsaylı tədbirlər, görüşlər, konfranslar, müşavirələr, təqdimatlar, elmi əm əkdaşların araşdırma mAterialları və digər uyğun yazılar əksini tapır. Bu baxımdan, Atatürk M ərkəzinin təşəbbüsü ilə keçirilən, yaxud m ərkəz müdirinin, onun müavininin və kollektivin iştirak etdiyi tədbirləri də xüsusilə qeyd etm ək yerinə düşər. M ərkəzin konfrans salonunda indiyədək 300-dən çox görüş, təqdimat, elmi konfrans və simpoziumlar keçirilmişdir ki, bunların əksəriyyəti bilavasitə prof. dr. Nizami Cəfərovun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə baş tutmuşdur.

Hazırda Atatürk, onun silahdaşları, Türk dünyası tarixi, m ədəniyyəti ilə əlaqədar, böyük şəxsiyyətlərim iz, dövlət qurucularımız haqqında yeni kitabların hazırlanması işi davam etdirilir. Bütün bunlar isə Azərbaycanda kütləvi oxucunu, həmçinin elmi ictimaiyyəti türkçülüyün, atatürkçülüyün m üxtəlif aspektləri, bütün dünyada tanınan böyük türklərin həyat və fəaliyyəti ilə tanışlığa geniş imkan yaratmaqdır. Və əsas m əqsedlərdən biri də odur ki, Azərbaycan cəmiyyəti terkib hissəsi olduğu türk dünyasınm şanlı dövllətçilik tarixini dərindən öyrənsin və xalqlarımızın böyük şəxsiyyətlərini tanısın, onlarla foxr etsin.

Türk dünyasının böyük öndərləri M ustafa Kamal Atatürkün XX əsrin əvvəllərində, H eydər Əliyevin XX əsrin sonlarmda dövlət qurmaq və onun bütövlüyünü, müstəqilliyini müdafiə etmək barədə ideyalannın tədqiqində mərkəzin müdiri prof. dr. Nizami Cəferov o qədər konkret ve orijinaldır

, ki, elmi, ictimai fəaliyyətinde Azərbaycan və Türk dünyası tə- crübəsində dövlət qurmağın fəlsəfı m ahiyyəti, tarixi

proseslərin ana meylləri çeşidlənmiş olur. Alimin dəyərlən- dirm ələrinə görə, müstəqil, inkişaf etmiş müasir Türkiyənin və yeni müstəqil Azərbaycanm timsalında Atatürkün və Heydər Əliyevın dövlətçilik təcrübələrinin paraleləri, ümumtipoloji cəhətləri çoxdur. Odur ki, Atatürk M ərkəzinin gördüyü ən mühüm işlərdən biri də bu aspekdə müqayisə texnolo- giyalarmı hazırlamaqdır.

Beynəlxalq faliyyətin konturlan

Azerbaycan dövləti olaraq, beynəlxalq əlaqələrim izdə Türk dünyası faktoruna da böyük önəm verilir. Türk dünyası və Türkiyənin timsalında münasibətlərimiz xalqlarmıızın tarixi, etimoloji, mədəni-mənəvi birliyindən rişələnir və yeni çağda ümummilli lider Heydər Əliyevin «Biz bir millət, iki dövlətik» milli-ideoloji məzmunu böyük olan tarixi kəlamı an- lamına və formasım almışdır.

Prezident İlham Əliyev tarixi bağlılığı m öhkəm olan xalqlarımızın çağdaş əlaqələrinə milli aspektdən, Heydər Əliyev kursuna sədaqət nümayiş etdirrməklə, Türk dünyasma diqqətin milli, ideoloji konturlarmı müəyyənləşdirmişdir: «Biz ümumi kökləri olan bir xalqıq, bir dilimiz, bir dinimiz var. Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlər həmişə dostluq və qardaşlıq kimi səciyyələndirilmişdir. Əsrlər boyu bizi ayırmaq istəsələr də, bu cəhdlər nəticə verməmişdir. Indi də heç bir qüvvə bizi ayırmuq iqtidarında deyil. Azərbaycanın dost və qardaş münasibətinə daha böyük ehtiyacı var».

Bu yanaşma bir qədər geniş, həm də konkret anlamda Prezident İlham Əliyevin Türkiyə ilə birlikdə türk dünyasına, türk xalqlarına, ümumi etnik-mədəni dəyərlərim izə doğma münasibətidir. Və dövlətimizin başçısınm bu kimi baxışları Atatürk M ərkəzinin beynəlxalq fəaliyyətinin ideya-istiqa- mətində mühüm şərt olaraq götürülür.

Fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində Atatürk M ərkəzi Azəıbaycamn, Türkiyənin, Türk dünyasınm esas Atatürk m əıkəzləri, elmi, mədəni qurumlarla səm ərəli əməkdaşlıq

qurmuş və hazırda özünün beynəlxalq əlaqələrinin miqyasını daha da genişləndirməyə çalışmışdır. Ötən 10 il ərzində prof. dr. Nizami Cəfərovun təm silçiliyi ilə m ərkəzin beynəlxalq tədbirlərdə, konfranslarda iştirakım xüsusilə əhəm iyyət da- şıyan m əsələlər sırasında qeyd etm ək lazımdrr.

Bu kimi tədbirlərdə prof. dr. Nizami Cəfərov m ərkəzi layiqincə təmsil etmiş, nəticə olaraq bir sıra beynəlxalq səviyyəli qurumlarla ikitərəfli əm əkdaşlıq və elmi tədqiqat işlərinin mübadiləsində anlaşma əldə olunmuşdur.

Bu gün, elə sonrakı dövrlər üçün də Atatürk M ərkəzinin perspektivə nəzərdə tutduğu, dəqiqliklə əm əl etdiyi digər do- ğal prioritet istiqamət də aydın və birm ənaladır - Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Türk dünyasında qarşılıqlı əlaqələ- rin yaradılması və zənginləşm əsi sahesində xidm ətlərini işıqlandırmaq, bu sahədə digər türk respublikalarında aparılan işləri araşdırmaq. Cəm iyyətə bəllidir ki, H eydər Əliyevin Türk dünyasınm birliyi, qardaşlığı ideyasım davam etdirən Azər- baycan Prezidenti İlham Əliyevin fəaliyyəti ali m əqsədlərə xidmət edir. Və Türk dünyasınm müasir liderlərindən biri olmaq şərəfıni qazanmış şəxsiyyətlərdəndir. Bu mənada, Nizami Cəfərovun Atatürk M ərkəzində həyata keçirdiyi siyasət və bu siyasi düşüncədən irəli gələn əsas prinsip belədir- m ərkəz Azərbaycan dövlətinin siyasətini, müstəqillik uğrunda mübarizəsini, H eydər Əliyevin yaratdığı ənənələri təbliğ etməli, Azərbaycanm türk dünyasında nüfuzunun yüksəldilməsi işində öz köməyini göstərməlidir. Və şübhəsiz göstərir də...

Osman M USAYEV, D əyanət OSM ANLI,

Altay CƏFƏROV

TÜRKÜN BÖYÜK OĞLU

/ zun illər qovuşmağmın həsrətində olduğumuz / V Azərbaycamn da həqiqi müstəqilliyi tək bir

adamm adı ilə bağlıdır - bö>iik Heydər Əliyevin. Xoş və gözəl bir təsadüfun nəticəsidir ki, Heydər Əliyev canı qədər sevdiyi Türkiyənin quruluş tarixinm yaşıdıdır.

Özünün İstanbul səfərlərindən birində söylədiyi nitqində dəyərli Heydər Əliyev Qazi Mustafa Kamalm Türkiyə üçün önəmini belə açıqlamışdı: "Bu cümhuriyyəti yaradan, onun bamsı, qurucusu, böyük öndər Mustafa Kamal Atatürkün xidmətləri bu gün hər kəsin gözləri önünə gəlir. O, hər kəsin iirəyindədir. Onun zəkası, iradəsi, uzaqgörənliyi ilə 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyəti yarandı. Biz bu tarixə, bu xidmətləıə sızin kimi həmişə m innətdanq və sona qədər, ömür boyu minnətdar olacağıq". Türkiyə ictimaiyyəti qarşısında tarixin və qalib bir millətin güvən duyğulannm riqqətə gəldiyi azman şəxsiyyət haqqmda çağdaş dünya siyasətinin ən ünlü, aparıcı şəxsləıindən birinin səmimi etiraflanm sevgi ilə qarşıladı. Zatən biz də Heydər Əliyevi Türk dünyasımn lideri kimı qəbul etmişik.

Mən bir qələm əhli və siyasətə yaxın adam kimi tez-tez bu ıki taıixi şəxsiyyətin taleyi və Tanrı tərəfindən vəzifə- ləndirildiyi missiya arasmda paralellər aparmışam. Oxşarlıqlar qayət dürüst və çoxdur. Ötən yüzilin əvvəlində Osmanlı Türkiyəsini ətrafındakı tamah dişini qıcayan dövlətlərin irtıcasından xilas edərək kəndi istiqlal və istiqrannı haqq etmiş layiq bir dövlətə çevirən Atatürk və həmin yüzilin sonunda qaı daş Azərbaycanı müharibə və məhrumiyyətlər girdabmdan

əfsanəvi Simurq quşu kimi alaraq müstəqilliyinə yetirən Heydər Əliyev.

O, nəhəng bir yazıçı kimi ölkəsinin bugunünü yazmış, istedadlı fırça ustası tək millətinin gələcəyini doğru-dürüst cizmişdir. Zati-aliləri möhtərəm Ilham Əliyev doğru buyurmuşdur ki, müstəqil Azərbaycan Heydər Əliyevin əsəridir. Bəli, müstəqilliyi dəftər-kitabda qazanmaq şərt deyil. Əsas məsələ onu dönməz prosesə çevirmək, bu ağacm yetirdiyi şirin meyvədən hər bir azərbaycanlımn bannm asm ı mümkün etmək, vətəndaşı olduğun ölkə üçün bir qürur mənbəyinə çevir- məkdir. Ulu öndər bunu bacardı. Böyük keçmişi olan bir türk dövlətinin çağdaş tarixinə öz möhürünü basdı. Azərbaycam yeni dünyanın - Qərb demokratik dəyərləri və Şərqin vazkeçilməz əxlaq qaydalannm hakim olduğu bir dünyanm ən öncül, qüdrətli və perspektivli müsəlman ölkələrindən birinə çevirdi.

Mən Heydər Əliyevlə şəxsi tanışhq və dostluq paymı bölüşən xoşbəxt insanlardanam və bu şərəfin qürurunu ömrüm boyoı daşıyacağam. 1998-cı il oktyabnn 30-da İstanbulun "Hilton" hotelində vəqfimizin düzənləmiş olduğu "Bakı- Ceyhan bonı xətti" konfransına dəvətimizi qəbul edən ulu öndər möhtəşəm bir çıxış etdi. Konfransda Türkiyənin ünlü siyasətçiləri, iş adamlan, nazirlər, m illət vəkilləri iştirak edirdilər. Zati-aliləri özünün natiqlik istedadı, mükəmməl və dərin incələmək qabiliyyəti, şəxsi harizması, auditoriyam duymaq və inandırmaq bacarığı ilə bütün məclis əhlıni heyran etdi. Qarşımızda sovet-kommunist idarəçiliyi dönəmində döv- lətçilik təcrübəsi ilə Kremlin zirvəsinə ucalmağı bacarmış canlı əfsanə, Türkün fəxri damşırdı.

Həmin tarixi gündə - "Hilton" hotelinin ali qonaqlar salonunda tədbirdən məmnun qaldığı sezilən Heydər Əliyev mənə xitabən - Əziz dostum, -söylədi və vəqfimizin heyətinə müıaciətlə: -Mərmərə Qınpu mənim şəxsimdə öz dostunu qəbul edə bilər, - dedi. Türk dünyasmm bunca böyük bir oğlunu özümüzə dost qəbul etməkdən bəxtiyar dünyada nə ola

bilərdi k i?! Həmin görüş sonrası zati-aliləri - Məni də bu vəqfə üzv qəbul edin, - deyə, buyurdu. Vəqfımizin rəyasət heyəti onu böyük sevgi ilə özünün Şərəf başqanı seçdi. Həmin tarixi gündən sonra biz hər il Mərmərə Qrupunun fəaliyyəti ilə bağlı dəyərli başqanımıza hüzurlannda hesabat verirdik. Onun əməyimizə qoyduğu qiymətin bizlər üçün çox böyük önəm və dəyəri vardı: "Mən Mərmərə Qrupu Vəqfinin fəaliyyətindən çox razıyam. Gördüyünüz işləri çox yüksək qiymətləndirirəm. Güman edırəm ki, bundan sonra daha böyük işlər görəcəksiniz. Arzu edirəm ki, vəqfıniz Türkiyə ilə Azərbayeanm dostluq və qardaşlıq əlaqələrinın inkişafına yeni-yeni töhfələr versin. Mən vəqfınizin fəxri sədri olmağımdan iftixar duyuram". Hər görüş sonrası aldığımı/ bu cür dəyər, qədir və vəfa payı bizləri yeni üfiiqlərə daşıyırdı.

Vəqfimizin idarə heyətinin qəran ilə 10 iyul 1999-cu ildə Heydər Əlirzaoğlu "Günümüzün ən tolerantlı adamı", 29 mart2001-ci ildə isə "XX əsrin Dövlət adams" mükafatma layiq görülmüşdü.

Ulu öndər Heydər Əliyev Türk dünyasmm sevdalısı, vurğunu idi. Bütün türkdilli xalqlarm eyni mədəni-mənəvi çətir altmda bır araya gəlməsini alqışlayırdı. Bu yöndən hər il diizənlədiyimiz Avrasiya iqtisadi zirvələrinə göstərdiyi həssas münasibət və ilgi tam başadüşülən və təbii idi. O bizi lıeç vaxt yaddan çıxarmaz, yola saldığı yüksək heyətlə öz xeyir-dualanm da məktub şəklində ərməğan edərdi. Heydər Əlirzaoğlu Qərbə nə qədər yaxın olsa, Avropa dəyərlərinə inteqrasiyanı milləti üçün həyati zənırət hesab etsə də, bütün ruhu ilə dərk edirdi ki, Azərbaycamn ıstiqbal və irəliləyişi qan qardaşlanmn yanmdadır.

Daha bir tarixi paralel gətirmək istərdim. Avqust ayı tarix boyıı tiirklər iiçün taleyüklü qərarlann qəbul edildiyi bir ay olmuşdur. 1071-ci ilin avqustunda Anadoluya qədəm qoyan türklər 1922-cı ilin avqustunda onu qan içində çalxamağa can atan düşmənlərini qovub Anadoludan çıxartdı. 1928-ci 'ılin 9 avqust giinii böyiik Atatürk İstanbulun Gülhanə parkında keçirilən bir tədbir zamam millətə xitab edərək ərəb əliibasmdan 'atına

keçməyin zərurətini anlatmış və bunu bir vəzifə olaraq tapşırmışdı: "Arkadaşlar, bizim ahəngli, gözəl, zəngin dilimiz yeni türk hərfləri ilə özünü göstərəcəkdir. Yeni əlifbanı sürətlə öyrənin!" Beş il bundan əw əl Azərbaycan türkləri latm əlifbasmı rəsmən qəbul etdilər. Bu, ulu öndər Heydər Əliyevin isran və əzmi sayəsində gerçəkləşdi. Atatürkün 73 il əw ə l İstanbulda uzaqgörənliklə söylədikləri Heydər Əliyevin 2001-ci il avqustun9-da həmvətənlərinə xitabən dedikləri ilə necə də səsləşir. “Müstəqilliyimizin qazanılmasmdan sonra yaranmış tarixi şərait xalqımızın dünya xalqlanmn ümumi yazı sisteminə qovuşması üçün yeni perspektivlər açdı və latm qrafikalı Azərbaycan əlifba- sınm bərpasmı zəruri etdi".

Azərbaycana latın əlifbasmı gətirən ulu öndər Heydər Əliyev bununla bütün türk dövlətləri məkanına ortaq ünsiyyət, ortaq mədəni-mənəvi yüksəliş bəxş etmişdir. Biz bunu çox yüksək dəyərləndiririk. Zira, türk soylulann anlaşa bilməsi üçün ortaq əlifbanm mövcudluğu mühüm şərtdir. Beləliklə, latm əlifbasını öz hüquqlannda bərpa etməklə nəinki Azərbaycan xalqı, eləcə də bütün türkdilli xalqlann mədəni tarixində hadisə yaratmış Heydər Əliyevin misilsiz xidmətlərini nəzərə alan Mərmərə Qrupu Vəqfi2002-ci ilin iyun ayında azərbaycanlı deputatlann da qatılmış olduğu bir toplantı düzənləyərək Azərbaycana və türk dünyasma bacanqla rəhbərlik etdiyinə görə ilin "Baş Müəllim Atatürk" ödülünü Azərbaycanm böyük övladı, türk dünyasınm fəxri, möhtərəm Heydər Əliyevə təqdim etmək barədə yekdil qərar çıxardı. Həmin mükafatı Bakıda - kəndi məqammda dəyərli cümhurbaşqanına təqdim etdik. O, mükafatımızm çox böyük mənəvi dəyəri olduğunu, rəsminin Atatürklə birgə verildiyindən çox böyük qürur duyduğunu dilə gətirdi: "Siz mənə "Baş Müəllim Atatürk" mükafatını verdiniz. Bu, böyük bir mükafatdır. Siz bilirsiniz ki, mən Atatürk adına Beynəlxalq Sülh Mükafatı laureatıyam. Mən bunu məmnuniyyətlə qəbul edirəm, çünki Atatürkün ideyalannı yaymaq, təbliğ etmək və xalqımıza çatdırmaq, həm də bu ideyalardan faydalanmaq, istifadə etmək sahəsində çox işlər görmüşəmETəqdim etdiyiniz hədiyyə də çox

qiymətlidir. O mənada ki, siz Azərbaycanm cümhurbaşqanı kimi məni Atatürklə bir yerdə təsvir edibsiniz".

Türkiyə-Azərbaycan dostluq və qardaşlığınm ən qürurverici səhifələrinin müəllifi Heydər Əliyevdir. O, iki ölkə arasmdakı ən çeşıdli münasibətlərin gəlişməsində bir insanm ömrünə və qüvvəsinə yetəcəyindən də artıq iş gördü. O, Türkiyəyə məhəb- bətini gizlətmirdi: "Dünya da bilir, qoy hamı da bilsin - Türkiyə Azərbaycan üçün ən yaxm Ölkədir, türk xalqı ilə Azərbaycan xalqı arasında dostluq, qardaşlıq əlaqələri böyük, zəngin tarixə malikdir. Bıı giin bir daha bəyan edirəm ki, bu dostluğumuz əbədidir, sarsılmazdır". O, "bir millət, iki dövlət" tezisini fəlsəfi siqlətlə zənginləşdirərək ölkəsinin xarici siyasətinin ana xəttinə çevirdi. Türkiyə-Azərbaycan siyasi-diplomatik və iqtisadi-mədəni əməkdaşlığı özünün çağdaş səviyyəsinə görə əbədi liderimizə borcludur. Çünki həmin münasibətlərin qarşıhqh fayda və maraqlardan dolayı əsas və mən deyərdim, taleyüklü bağlanm - mənəvi tellərini məhz Heydər Əliyev yaratdı.

Böyük təcrübəsi, iradəsi, qətiyyəti, sülhsevərliyi, xalqma, millətinə, Yer üzünün bütün insanlanna, türkçülüyə, türk tarixinə və mədəniyyətinə sevgisi və vətəncanlığı Heydər Əliyevi fərq- ləııdirən vo bütün dəyərlərin fövqünə ucaldan özgün məziy- yətlərindən idi.

Heydər Əliyev xəyallan gerçəyə çevirən lider idi. Meman olduğu Bakı-Ceyham əfsanədən reallığa çevirməyi bacardı. Dünyanın.bir çox güclü dövlətlərinin köklü maraqlanmn kəsişdiyi bu layihə Azərbaycan üçün çox mühüm geosiyasi və geoiqtisadi faktora çevrildi. Əbədi liderimiz bunu görürdü və elə məhz bu cür də düşünüb qurmuşdu. O bilirdi ki, qara neft Azərbaycana, xalqma ağ günlər yaşadacaq, ölkəsini nəinki Türk aləminin, bü- tövliikdə dünya birliyinin öncülləri sırasına çıxaracaqdır.

Üç ildir ki, dünya öz varlığmı Heydər Əliyevsiz yaşadır. O millət xoşbəxtdir ki, onun övladlan tarix kitablanm vərəqləyərkən bu cür fovqəlinsanın, vətənkeş dövlət xadiminin canıbir, qambir azərbaycanlısı olduğunu öyrənəcək və bundan intəhasız qürur duyacaq. Nə mutlu ki, belə bir qürnr və iftixardan bizlərə də pay

düşür. Çünki Heydər Əliyev tək azəri türklərinin deyil, - "mən türkəm" iftixanm bölüşən hər bir türkün, bütün Türk dünyasmm mənəvi mirasıdır. O, qosqoca tarixin hələ də azman şəxsiyyətlər yetirməyə qadir olduğunu öz varlığı ilə isbatlayan nadir dühalardan biri idi.

Hər bir insanın qəlbində ən həzin xatirələrinin uyuyub ünvan tapdığı bir hücrə var. Ürəyimi isidən, şirin duyğulanmı lıər yada düşdükcə çalxalayan, köksümü qabardan həmin xatirələrin bir qismi də Türk dünyasınm iftixan və həmişəyaşar möcüzəsi sayılan Heydər Əliyevlə bağlıdır.

O öz gedişi ilə kainatm müvazinətini pozmağa qadir seçilmiş insanlardan idi. Bu gün qəlbimizdə dərin şmmlar açmış həmin yoxluğun tək təşnəsi onun siyasi və mənəvi irsini dəyanətlə sürdürən dəyərli cümhurbaşqanı İlham Əliyevdir. O, layiqli övlad olduğunu mahir siyasətçi, məharətli diplomat, təcrübəli iqtisadçı, vətənini, torpağım, millətini ulu öndərimiz qədər sevən layiqli dövlət başçısı olmağı ilə sübut etməkdədir.

Bəli, bu gün Azərbaycansevərlər, Heydər Əliyevisevərlər rahat nəfəs ala bilərlər; iki qitənin - Avropa ilə Asiyanın qovuşu- ğunda pərvəriş tapmış bu şanslı ölkənin sükam etibarlı və qüw ətli əllərdədir. Zati-aliləri cənab İlham Əliyev Azərbaycam və azər- baycanhlan unudulmaz Heydər Əliyevin hüdudlanm cizdiyi üfuqlərə çatdıracaqdır.

Akkan SUVER,Türkiyə, M ərmərə Qrupu

Vəqfınin başqanı

PREZİDENT İLHAM ƏLİYEVİN TÜRK DÖVLƏTLƏRİ ARASINDA BİRLƏŞDİRİCİLİK

M İSSİYASININ TÜRK DÜNYASI ÜÇÜN FAYDASI BÖYÜKDÜR

A / tə n əsrin sonlarma doğru müstəqil dövlətçiliyini / | jb ə rp a etmiş Azərbaycan Respublikası eyni tarixi ' —'K ö k ə , dinə, dil qrupuna, oxşar mental dəyərlərə

malik xalqlarla münasibətlərini tamamilə yeni müstəvidə qurmaq imkam əldə etmişdir. Respublikamız bu gün bütövlükdə türkdilli xalqlara məxsus ortaq dəyərlərin, müsbət ənənələrin daşıyıcısı olaraq. onların vahid məqsəd və ideyalar ətrafında konsolidasiyasmı gerçəkləşdirmək əzmi nümayiş etdirir. Bütün mənalı həyatı boyu türkdilli xalqların qədim tarixi keçmişinin, milli-mənəvi dəyərlər sisteminin müdafiəsində dayanmış ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin layiqli siyasi davamçısı - Azəıbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin ötən üç illik fəaliyyəti bu baxımdan diqqəti xüsusi cəlb edir.

Prezident İlham Əliycvin milli ideologiya və milli-mənəvi dəyərlər probleminə dair baxışları onun siyasi portretinin əsas cizgilərindəndir. Dövlət başçısmm üç il müddətində bununla bağlı irəli sürdüyü prinsiplər, müəyyənləşdirdiyi strateji xətt, atdığı kon-kıet addımlar onun Azərbaycam türk dünyasınm konsolidasiya və əməkdaşlıq mərkəzinə çevimıək üçün əzmkar fəaliyyət göstərdiyinin əyani təsdiqidir. Prezident İlham Əliyevin bu sahədəki xidmətlərinin yalnız ümümtürk doyərlərinə

mədəniyyətinə, ədəbiyyatma, folkloruna, incəsənətinə yüksək qayğı, diqqət nümunəsi kimi dəyərləndirilməsi bu fəaliyyətin gerçək miqyası üçün kifayət qədər dar çərçivədir. Görülən bu iş- lər, sadəcə, qayğı və diqqət nümunəsi olmaqla məhdudlaşa bilməz - bütün bunlar ulularımızdan bizo gəlib çatan müqəddəs irsin göz bəbəyi tək qorunaraq gələcək nəsillərə omanət

edilməsi, azərbaycançılıq və türkçülük məfkurəsinin, əxlaqmm. baxışlar sisteminin bütün dünyada təbliği, qəbul olunması üçün həyata keçirilən məqsədyönlü strategiyamn mühüm tərkib his- səsidir.

Bu baxım dan 2006-cı ilin sentyabr aymda Ankarada keçirilən Türkdilli dövlətlərixı və topluluqların 10-cu dostlxıq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayı Prezident İlham Əliyevin türk dövlətləri arasuıda birləşdiricilik missiyası həyata keçirən və bu sahədə böyük uğurlar qazanan lider olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. Dövlət başçısı Azərbaycanda müşahidə olunan iqtisadi inkişaf prosesinin, həyata keçirilən qlobal enerji layi- hələrinin bütövlükdə türk dünyasmın mənafeyinə xidmət etdiyini həmin toplantıda bir daha önə çəkmişdir: «Bu günAzərbaycanda baş verən proseslər, Azərbaycanm həyata keçirdiyi böyük, nəhəng layihələr öz növbəsində bütün türk dünyasma, onun möhkəmlənməsinə töhfəsini verir. Bakı- Tbiüsi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum neft-qaz kəmərlərı dünyada və təbii ki, bizim bölgədə vəziyyəti tam dəyişdirmişdir. Bu layihələr bölgənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasmı müəyyən edəcəkdir. Bizim həm iqtisadi, həm də siyasi mövqelərimizi möhkəmləndirəcək və artıq bunu görürük. Azərbaycanı və Türkiyəni birləşdirən yollar, enerji dəhlizləri, Qars-Tbilisi-Ceyhan dəmir yolu layihəsinin həyata keçirilməsi dünyada tamamilə yeni bir vəziyyət ya- radacaqdır. Biz bundan çox səm ərəli şəkildə istifadə etməliyik».

Hazırda Azərbaycan inkişafmm elə yüksək m ərhələsindədir ki, respublikamızın bütün həyati əhəmiyyətli sahələrdə qazandığı uğurlar bütövlükdə türk dünyasmm tərəqqisinə böyük töhfədir. Cənubi Qafqazda həyata keçirilfən qlobal enerji və kommunikasiya layihələrinin lokomotivi qismində çıxış edən Azərbaycan dünyada kifayət qədər tamnsa da, bu sahədə hələ çox iş görülməli, erməni lobbisinin, bütövlükdə anti-azər- baycançı şəbəkənin respublikamıza qarşı apardığı əks-təbliğatm qarşısı daha müasir, səmərəli vasitələrlə almmalıdır. Tarixən erməni lobbisinin yalan və il'tira üzərində qurulmuş çirkin

təbliğat kampaniyasından zərər çəkmiş türk dünyasmın, xüsusilə Tiirkiyə və Azərbaycanın əməkdaşlığı həm də bu sahədə effektiv əks-hücumun təşkili baxımmdan zəruridir. Dövlət başçısı bu zərurəti hələ 2006-cı ilin 16 martmda Bakıda keçiril- miş Dünya azərbaycanlılarının II qurultayında xüsusi önə çəkınişdir. Azərbaycana strateji müttəfiq olan Türkiyə ilə diaspor quruculuğu və lobbiçilik sahəsində fəaliyyətin əlaqələndirilməsi də həmin qurultayın yaddaqalan və vacib qərarlarındandır.

Quıultaym qətnaməsində də vurğulandığı kimi, tarixən bir- birinə qırılmaz tellərlə bağlı olan xalqlarımız çətin məqamlarda çiyin-çiyinə verərək, qardaş köməyini bir-birindən əsirgəm- əmişlər. İki qardaş ölkənin diasporlarmm fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi ciddi uğurlara yol açaraq, xüsusilə Avropa Şurası çərçivəsində Ermənistanm ciddi diplomatik uğursuzluqlara duçar olmasma gətirib çıxarıb. Dünyadakı türk diaspor təşlcilatları ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqa- mətində müəyyən addımlar atılmış, Azərbaycan və türk diasporlarmm eyni mövqedən çıxış etməsi, birgə aksiyalar keçimıosi təmin edilmişdir. Qurultayda bu sahədə aparılan işlərin davam etdirilməsi, birgə fəaliyyət strategiyasmm hazırlanması üçün türk və Azərbaycan diaspor təşkilatlarınm müştərək forumunun keçirilməsi də tövsiyə olunmuşdur. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyev Türkdilli dövlətlərin və topluluqlarm 10-cu dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayındakı çıxışmda həmin forumun gələn ilin birinci yarısında rnəhz Bakıda keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış ehnişdir. Forumun keçirilməsində məqsəd Türkiyə və Azərbaycan diasporlarının birgə fəaliyyətini bir daha təhlil edib onları istiqamətləndimrəkdir.

“TürkDünyası İnfo” Araşdırma

TÜRKDİLLİ XALQLAR AR ASINDA ƏMƏKDAŞLIĞA TÖHFƏ

| jü r k dövlət və cəm iyyətlərinin X I dostluq, qar-* / daşhq və oməkdaşlıq qurultayı ortaq türk keçm i-

— ' şindən ortaq türk gələcəyinə mənəvi körpü oldu.Bəşər sivilizasiyasmın qədim etnoslarından

olan türklər tarixin ən çətin im tahanlarm dan, sm aqlarından daim üzüağ çıxmış, öz m övcudluğunu, milli varlıq və özünəməxsusluğunu hifz etmiş, dövlət qurm aq, müstəqil yaşa- m aq kimi halal haqqı uğrunda m ərdliklə m ücalidə aparm ış, torpağını, qürurunu, nam usunu hifz edərək m üqəddəs bayra- ğını göylərə qaldırmışdır. Tarixin minilliklərlə ölçülən salna- məsiııin hansı səhifəsini vorəqləsək, o rada bir türk sərkərdə- sinin, bir türk liderinin şərəfli ömür yolu parlaq ulduz tək par- layaraq qəlbimizi nura boyayacaq.

Çağdaş dünya nizamı tarixən din, dil, adət-ənənə, m ədəniyyət ortaqlığı olan türk xalqlarm ın birliyini bu gün də obyektiv zərurət kimi önə çıxarır. Bu gün analoqu olmayan strateji m üttəfıqlik səviyyəsinə yüksəlmiş Azərbaycan-Tür- kiyə m ünasibətləri bütövlükdə türk dünyasının vahid m əram və m əqsədlər ətrafm da konsolidasiyasına layiqli töhfədir. Q ;k İİiti köklərə bağlı bu əlaqələrin bütün sahələrdə sürətlə inkişafı M ustafa K am al A tatürkün "A zərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərim izdir", H eydər Əli- yevin isə "Biz bir millət, iki dövlətik" tezislərinin doğrulduğu- nu əminliklə söyləməyə əsas verir.

Türk dövlət və cəm iyyətlərinin B akıda keçirilmiş XI dostluq, qardaşlıq və əm okdaşhq qurultayı da mühüm nəti- cələrlə yadda qalm aqla, türkdilli xalqlar arasında çoxtərəfli əlaqələrin dərinləşdirilm əsi, üm um ilikdə, türk xalqlarınm vahid moqsədlər uğrunda səfərbor o lunm asına əlverişli imkanlar açır.

Ötən əsıin sonlarm a doğru müstəqil dövlətçiliyini bərpa etmiş A zərbayean Respublikasx eyni tarixi kökə, dinə, dil qrupuna, oxşar m ental dəyərlərə malik xalqlarla münasibətlərini tam am ilə yeni müstəvidə qurm aq imkanı əldə etmişdir. Res- publikamız bu gün bütövlükdə türkdilli xalqlara məxsus ortaq dəyərlərin, m üsbət ənənələrin daşıyıeısı olaraq, onların vahid m əqsəd və ideyalar ətrafında konsolidasiyasmx gerçəkləşdir- m ək əzmi nümayiş etdirir. Bütün m ənalı həyatı boyu türkdilli xalqlarm qədim tarixi keçmişinin, milli-mənəvi dəyərlər siste- m inin müdafıəsindo dayanm ış ümummilli liderimiz H eydər Əliyevin layiqli siyasi davamçısı Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin ötən fəaliyyəti bu baxnndan diqqəti xüsusi cəlb edir.

C ənab İlham Əliyevin milli ideologiya və milli-mənəvi dəyərlər problem ine dair baxışları onun siyasi portretinin əsas cizgilərindəndir. Dövlət başçısmm son 4 il m üddətində bununla bağlı irəli sürdüyü prinsiplər, müəyyənləşdirdiyi strateji xətt, atdığı konkret addımlar onun Azərbaycanı türk dünyasınm konsolidasiya və əməkdaşlıq m ərkəzinə çevirmək üçün əzm kar ləaliyyət göstərdiyinin əyani təsdiqidir.

C ənab İlham Əliyevin bu sahədəki xidm ətlərinin yalnxz üm um türk dəyərlərinə - m ədəniyyətinə, ədəbiyyatına, folklo- ıuna, incəsənətinə yüksək qayğı, diqqət nümunəsi kimi də- yərləndirilm əsi bu fəaliyyətin gerçək miqyası üçün kifayət qə- dər dar çərçivədir. Görülən bu işlər, sadəcə, qayğı və diqqət niimunəsi olm aqla m əhdudlaşa bilməz - bütün bunlar uluları- mızdan bizə gəlib çatan m üqəddəs irsiıı göz bəbəyi tok qorunaraq gələcək nəsillərə əm anət cdilməsi, azərbaycançılıq və tüıkçülük m əfkurəsinin, əxlaqmın, baxışlar sisteminin dünyada təbliği, qobul olunması üçün həyata keçirilən məqsədyönlü strategiyanın mühüm torkib hissəsidir. Çağdaş dünya təcrübəsində tarixi-etnik köklərlə, eyni dil qrupu, ənə- nə və dəyərlərlə bir-birinə yaxm olan xalqların vahid ideya birliyi və həmrəyliyi ilo bağlı çoxsaylı nüm unələr gətirmok mümkündür. Uzağa getməyək, elə M D B çərçivəsində slavyan xalqlarınm tarixi köklərdən qaynaqlanan mənəvi yaxınlığı və

təəssübkeşlik hissi buna əyani sübutdur. M inilliklər boyu yol gəlm əklə tarixin sərt dolanbaclarından üzüağ çıxmış, milli dövlət qurm aq, m üstəqil yaşam aq haqların ı əzm lə qorum uş türkdilli xalqlarm ideya-m ənəvi birliyini təm in edən am illər isə daha çoxdur. T əm əl prinsipində A tatürkün "Y urdda sülh, cahanda sülh" tezisi dayanan türkçülük ideologiyası m öhkəm ideoloji istinad nöqtəsi kimi daha geniş coğrafi ərazidə türkdilli xalqları bir-birinə daha sıx şəkildə bağlayır, on larda milli kimlik şüurunu, həm rəylik, təəssübkeşlik hisslərini və duyğularım gücləndirir. Bu birlik və həm rəylik , eyni zam anda çoxqütblü əm əkdaşlığın subregional in teqrasiya m odelini - türkdilli dövlətiərin m üxtəlif qlobal enerji və kom m unikasiya layihələrinin gerçəkləşdirilm əsi nam inə b irgə səy gös- tərm əsini, geniş iqtisadi əlaqələr qurm asını təm in edir.

A zərbaycan Prezidenti İlham Əliyev üm um türk birliyinin m öhkəm ləndirilm əsi xəttini xarici siyasətdə m ühüm istiqa- m ətlərdən biri kimi m üəyyənləşdirərək, təkcə Türkiyə ilə deyil, O rta Asiyanın türkdilli dövlətləri ilə m ünasibətləri güclən- dirm ək xəttinə üstünlük verir. D övlət başçısım n 2004-cü ildə Türkiyə ilə yanaşı, Qazaxıstan və Ö zbəkistana rəsmi səfərə getməsi, bütövlükdə türkdilli xalqlar arasm da birliyin güclən- dirilməsi tərəfdarı kimi çıxış etməsi bunu bir dah a təsdiqləyir. Regionda fenom enal liderlik nümayiş etd irən cənab İlham Əliyev həm də türk dünyasm m seçilən, rəğbə t bəslənilən nü- fuzlu liderlərindən birinə çevrilmişdir.

Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətini yaxm dan izləyənlər təsdiqləyə bilər ki, bu gün A zərbaycan türk dövlətlərinin inteqrasiyası proscsinin, sadəcə, iştirakçısı deyil, həm də ən fəal təşəbbüskarlarındandır. R əsm i Bakı A vropa və üm um i- likdə Q ərb, habelə Rusiya ilə m övqeləri yaxınlaşdırm aqla bə- rabər, türk dünyasının m ənəvi birliyinin siyasi təzahürünə nail olmaq, dünya qarşısjna bütün cəh ə tlə r üzrə daha üstün sivilizasiya ilə çıxm aq zərurətin i d iq q ə td ən k ən ard a qoym ur.

Türkdilli respublikaların birliyi istiqam ətində səylərin son illər daha da intensivləşdirilməsi bu qənaəti bir dah a gücləndirir. Son illər regionda və dünyada cərəyan edən

siyasi-iqtisadi proseslər də türk xalqlarmın birliyini aktual məsələ kimi gündəm ə gətirir.

Türkdilli xalqların bu və digər məsolələrdə əm əkdaşlıq etməsini şərtləndirən m ühüm amillərdən biri də onların əl- verişli eoğrafı m əkanda yerləşmələri, üm umdünya əhəmiy- yətli enerji və kom m unikasiya im kanlarına malik olmalarıdır. Dünya siyasətinə getdikcə artan təsir imkanları ilə türkdilli dövlətlərin önündə dayanm aq im kam qazanm ış Azərbay- canın bütövliikdə Avrasiya m əkanında sülh, tərəqqi və əmək- daşlıq m ərkəzinə, beynəlxalq miqyaslı enerji-kommunikasiya layihələrinin lokom otivinə çevrildiyi getdikcə daha qabarıq sezilir.

H azırda aparıcı dünya dövlətlərinin regiondakı siyasətini məhz Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəm ərlərinə nəzərən müəyyənləşdirməsi Prezident Ilham Əliyevin Azərbaycam n müstəqilliyinin m öhkəm ləndirm əsi yolunda apardığı gərgin işin əməli nəticəsi hesab oluna bilər. Bu layihə faktiki olaraq təkcə Azərbaycamn deyil, ümu- milikdə Cənubi Qafqaz-M ərkəzi Asiya regionunun gələcək taleyi, habelə Avropanm enerji tehlükəsizliyi baxım m dan slrateji əhəm iyyət kəsb edir. BTC Q ərbə inteqrasiya kursu seçmiş türkdilli dövlətlərin iqtisadi əm əkdaşhğm m uğurlu göstəricisi olm aqla yanaşı, həm də enerji təhlükəsizliyi modelinə çevrilməkdədir. Tarixi İpək Y olunun bərpası, A vropa Birliyi tərəfındən ciddi dəstək alan TR A SEK A layihəsi, Şərq-Q ərb nəqliyyat dəhlizi layihələri respublikamı- zın Oı ta Asiyanın türkdilli xalqları üçün geosiyasi önəmini daha da artırır. Azərbaycan getdikcə sülh və əm əkdaşlıq m ərkəzinə çevrilir və belə bir m üsbət imicin form alaşmasında türkdilli xalqların respublikam ızda keçirilən beynəlxalq toplantılarınm əhəm iyyətini xüsusi vurğulam aq lazımdır.

Respublikam ızda müşahidə olunan dinam ik iqtisadi tərəqqi i)ə paralel şəkildə demokratik-hüquqi islahatlarm da dönm ədən davam etdirilməsi, bu iki təmayülün ümumi strateji inkişaf kursunun prioritet xətti kiıni nəzərdən keçiril- məsi Azərbaycanı qlobal əhəmiyyətli tədbirlərin m ərkəzinə çevirmişdir. O lkədə mövcud olan yüksək dini, siyasi, milli-

149

etnik tolerantlıq mühiti də bu prosesde Öz sözünü deyir. Cə- nab İlham Əliyev türkdilli xalqların m öhkəm birliyi baxımm- dan vacib istinad m ənbəyi olan sağlam islami dəyərlorin do ictimai şüurda m öhkəm intişar tapm asına çalışır.

A zərbaycan Prezidentinin türkdilli xalqların ideya birliyinin təm in edilməsi istiqam ətindəki fəaliyyətinin ən başlıca səbəblərindən biri də bu gün az qala bütün dünyanı cəfəng, iftira xarakterli təbliğatm ın təsiri altına salm ağa çalışan, nəin- ki Türkiyə və A zərbaycana, bütövlükdə böyük türk dünyasm a qənim kəsilən bədnam erm əni lobbisinə qarşı cffektiv əks-hü- cum un təşkili zərurəti ilə şərtlənir. T ürk dövlətlərinin, xalqla- rmın, diaspor təşkilatlarm ın vahid m əqsəd lər uğrunda m üba- rizə aparm ası, ideoloji-siyasi cəbhədə eyni nöqtəyə vıırması. çirkin erm əni təbliğatına qarşı m ütəşəkkil m übarizoyə qoşul- ması cənab İlham Əliyevin başlıca m əqsəd lərindən biridir. Rəsm i Bakının son üç ildə tarixi, siyasi və d ini baxım dan A zərbaycana yaxın olan türkdilli respvıblikalarla ikitərotli və çoxtərəfli m ünasibətlərin genişləndirilməsi təşəbbüsləri də m əhz bu m əqsədə x idm ət edir.

Türk dövlət və cəm iyyətlərinin XI dostluq, qardaşhq və əm əkdaşlıq qurultayım n A zərbaycanda keçirilm əsi də bütün türk dünyası üçün əlam ətdar hadisədir.

X atırladaq ki, hələ türkdilli dövlətlərin və topluluqlarm10-cu dostluq, qardaşlıq və əm əkdaşhq quru ltay zam anı Pre- zident İlham Əliyev növbəti top lan tın ın B akıda keçirilməsi tə- şəbbüsünü irəli sürmüşdür. İlk dəfə o laraq T ürk iyədən k ən a ı- da keçirilən və 3 gün çəkən qurultay isə A zərbaycanın dövlət başçısmm verdiyi hə r bir vədə yüksək səviyyədə əm əl etdiyini göstərir. Q urultaym gedişi, ilk növbədə, A zərbaycanla Türki- yə arasındakı ə laqələrin bütün sahələrdə sürətlə ink işaf etdiyini və üm umm illi liderimiz H eydər Əliyevin irəli sürdüyü "bir millət, iki dövlət" tezisinin tam doğrulduğunu dem əyə əsas verir. Bu gün iki qardaş dövlətin strateji m üttəfiqliyi bütövlük- də C ənubi Q afqaz reg ionunda sülh və sabitlik, habelə iqtisadi tərəqq i üçün əsaslı zəm in ro lunu oynayır. A zərbaycam n bey-

' nəlxalq əm əkdaşhğında Türkiyə daim aparıcı m övqeyə m alikdir, xarici iqtisadi siyasətdə qardaş dövlətlə ə laqələrin geniş-

ləndirilməsi üstün istiqam ətdir. Türkiyə Azərbaycanm qeyri- neft sektorunda ən çox kapitalı olan ölkələrdəndir. Rəsmi Bakı türk iş adam larınm Azərbaycandakı fəaliyyətinə şərait yaıatm aq m əqsədilə bütün zəruri addımları həyata keçirir. T icaıət dövriyyəsinin həcminə görə də Türkiyə Azərbaycanm bir nömroli torəfdaşı olaraq qalır.

A zərbaycanda hazırda həyata keçirilən siyasi kursun Türkiyə üçün strateji əhəmiyyət kəsb etdiyini də xüsusı vurğulam ağa ehtiyac yoxdur. M əhz ulu öndərimiz Heydər Əliyevin prinsipiallığı və qətiyyəti nəticəsində Bakı-Tbilisi- Ceyhan neft kəm əri reallaşmışdır və bu qlobal enerji layihəsinin qardaş ölkənin iqtisadiyyatına böyük təkan verəcəyini Türkiyədə yaxşı bilirlər. Azərbaycan Prezidenti cənab İlhanı Əliyev Türk dövlət və cəmiyyətlərmin XI dostluq, qardaşlıq və eməkdaşlıq quruitaym dakı dərin məz- m unlu çıxışmda bu məsələyə xüsusi toxunm uşdur: "Biz qardaş Türkiyənin infrastruktur və tranzit im kanlarından istifadə edərək, öz resurslarımızla dünya bazarlarına çıxırıq. Bu, bizi gücləndirir, əlavə m addi im kanlar yaradır, müstəqil siyasət aparm aq üçün bizə çox gözəl şərait yaradır. Eyni zam anda, bütün türk dünyasmı birləşdirir.

Bakı-Tbilisi-Ceyhaıı, Bakı-Tbilisi-Ərzurum neft və qaz kəm ərləri dünya miqyaslı layihələrdir. Bu layihələr bütün bölgədə coğrafı-siyası və iqtisadi vəziyyəti köklü şəkildə bizim xcyrimizə dəyişdirmişdir. Bu layihələr həyata keçdikcə bizim xaiqiarımrz bundan çox böyük fayda götürür. Biz X əzər dənizinin A zərbaycan sektorunda yerləşən neft-qaz yataqla- rından səmorəli istifadə ctm əklə Türkiyə ərazisi ilə dünya bazarlarına çatdırırıq. Bu yeni iqtisadi, enerji dəhlizlərinin açılması bizim müstəqilliyimizi daha da gücləndirir".

Pıezident İlham Əliyev homçinin vurğulamışdır ki, tarixən biı-birinə qırılmaz tellərlə bağlı olan xalqlarımız çətin m əqam larda çiyin-çiyinə verərək, qardaş köməyini bir- birindən əsirgəməmişlər. İki qardaş ölkənin diasporlarının ləaliyyətinin əlaqələndirilm əsi böyük uğurlara yol açmış, Erm ənistam n ciddi diplom atik uğursuzluqlara düçar olmasına g'ətirib çıxarmışdır. Dövlət başçısı konkret olaraq erməni

lobbisinin qondarm a "soyqırımı" m əsələsi ilə bağlı ABŞ Konqresində başladığı prosesin dayandırıldığm ı razılıqla qeyd etmişdir: "Türkiyə dövlətinin, tü rk xalqm ın fəal çalışmaları nəticəsində Am erika K onqresinin Xarici Ə laqələr Kom itəsin- də qəbul edilmiş ədalətsiz qərarm m üzakirəsi dayandı və onun davamı olmadı. Yoni bu, Türkiyənin gücü hesabına m ümkün oldu. A m m a burada, ə lbə ttə ki, m üxtəlif amillərin mövcudluğu vacibdir. Təbliğat, bizim həqiqətə əsaslanmış sözlərimiz və eyni zam anda, bizim gücümüz. Bizim gücümüz isə birliyimizdədir. Biz nə qədər güclü olsaq, bizim həqiqəti- miz də bir o qədər üstün olacaqdır. O qədər də bizim sözümü- zü eşidəcək, bizim sözümüzlə hesablaşacaqlar. O na görə bir daha m ən bu m əsələyə qayıtm aq istəyirəm ki, bizim birliyi- miz ölkələrimizin gələcəyi üçün başlıca şərtd ir və bizim gücü- müz bundadır".

Türk dövlət və cəm iyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq və əm əkdaşlıq qurultayı dünyadakı türk diaspor təşkilatları ilə əməkdaşlığm dərinləşdirilm əsi istiqam ətində m ühüm addım olmuşdur. Q urultayda səslənən fıkirləri belə üm um iləşdirm ək olar ki, Azərbaycan və Türkiyənin xaricdəki diplom atik nü- m ayəndəlikləri, diaspor təşkilatları bu və digər m ühüm fakt- lardan m aksim um səm ərəli yararlanm alı, Erm ənistanın ifşası istiqam ətində fəal iş aparm alıdırlar.

Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, regionda milli düşmənçilik və ədavət yaradan Erm ənistanın separatçı hərəkətlərinin, erm əni d iasporu və lobbisi tərəfln- dən irəli sürülən cəfəng iddiaların, tarixi saxtakarlıqların qar- şısının alınması iki m üttəfıq dövlətin - Türkiyə və Azər- baycanın diaspor və lobbi təşkilatlarının üzərinə düşən ən vacib vəzifələrdən biridir. Ümid etm ək o lar ki, T ürk dövlət və cəm iyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq və əm əkdaşlıq qurultayı bu sahədə əm əkdaşlığm daha da dərinloşm əsinə yeni im kanlar açacaqdır.

Samir ELM ANOĞLU

TÜRK DÜNYASINI BİRLƏŞDİRƏN LİDER

A /tə n əsrin sonlarmda müstəqil dövlətçiliyini bərpa / I le tm iş Azərbaycan Respublikası eyııi tarixi kökə,

— dinə, dil qrupuna, oxşar mental dəyərlərə malik xalqlarla münasibətlərini tamamilə yeni müstəvidə qurmaq imkanı əldə etmişdir. Respublikamız bu gün bütövlükdə türkdilli xalqlara məxsus oıtaq dəyərlərin, müsbət ənənələrin daşıyıcısı olaraq, onlann vahid məqsəd və ideyalar ətrafinda konsolidasiyasını gerçəkləşdir- mək əzmi nümayiş etdirir. Bütün həyatı boyu türkdilli xalqlarm qə- dim tarixi keçmişinm, milli-mənəvi dəyərlər sisteminin müdafiəsində dayanmış ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi kursunun layiqli davamçısı - Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin son 5 illik fəaliyyəti bu baxımdan diqqəti xüsusi cəlb edir.

Dünya təcrübəsində tarixi-etnik köklərlə, eyni dil qrupu, ənənə və dəyərlərlə bir-birinə yaxm olan xalqlann vahid ideya birliyi və həmrayliyi ilə bağlı çoxsayh nümunələr gətirmək mümkündür. Min- ılliklər boyu yol gəlməklə tarixin sərt smaqlanndan üzüağ çıxmış, milli dövlət qurmaq, müstəqil yaşamaq haqlannı əzmlə qorumuş türkdilli xalqlann ideya-mənəvi birliyini təmin edən amillər isə daha çoxduv. Təməl prinsipində dahi Atatürkün "Yurdda sülh, cahanda sülh" tezisi dayanan türkçülük ideologiyası möhkəm ideoloji istinad nöqtəsi kimi daha geniş coğrafi ərazidə türkdilli xalqları bir-birinə sıx şəkildə bağlayır, onlarda milli kimlik şüurunu, həmrəylik, təəssüb- keşlik hisslərini və duyğulannı gücləndirir. Bu birlik və həmrəylik eyni zanıanda, çoxqütblü əməkdaşlığm subregional inteqrasiya modelinm - türkdilli dövlətlərin müxtəlif qlobal eneıji və kommunikasiya layihələrinin gerçəkləşdirilməsi naminə birgə səy gös- tənnəsıni, geniş iqtisadi əlaqələr qurmasmı təmin edir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ümumtürk birliyinin möh- kəmləndirilməsi xəttini xarici siyasətdə mühüm istiqamətlərdən biri

kimi müəyyənləşdirərək, təkcə Türkiyə ilə deyil, Orta Asiyanm türkdilli dövlətləri ilə münasibətləri gücləndirmək xəttinə üstünlük verir. Dövlət başçısı türkdilli xalqlann oxşar milli irsinə, ülvi və pak dəyərlərinə, mental xüsusiyyətlərinə həm də ümumi müqaviməti və səfərbərliyi təmin edən güclü ideoloji-siyasi təsir vasitəsi kimi yanaşır. Cənab İlham Əliyevin fəaliyyətini yaxından izləyən hər kəs təsdiqləyə bilər ki, bu gün Azərbaycan türk dövlətlərinin inteqra- siyası prosesinin sadəcə iştirakçısı deyil, həm də ən fəal təşəbbüskar- lanndandır. Rəsmi Bakı Avropa və ümumilikdə Qərb, habelə Rusiya ilə mövqeləri yaxınlaşdırmaqla bərabər, türk dünyasının mənəvi birliyinin siyasi təzahürünə nail olmaq, dünya qarşısma bütün cəhətlər üzrə daha üstün sivilizasiya ilə çıxmaq zərurətini diqqətdən kənarda qoymur. Türkdilli respublikalann birliyi istiqamətində səylərin son illər daha da intensivləşdirilməsi bu qənaəti bir daha gücləndirir. Son illər regionda və dünyada cərəyan edən siyasi- iqtisadi proseslər də türk xalqlannın birliyini aktual məsələ kimi gündəmə gətirir.

Ölkə başçısı İlham Əliyev dünya siyasətinə təsir imkanlan olan türkdilli dövlətlərlə qarşılıqlı faydalı əməkdaşhğı genişləndirmək, inkişaf etdirmək, beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycamn mövqelərini gücləndirmək istiqamətində miihüm addımlar atmışdır. Türk dövbtlərinin, xalqlanmn, diaspor təşkilatlannm vahid ideya və məqsədlər uğrunda mübarizə aparması, ideoloji-siyasi cəbhədə eyni mövqe nümayiş etdirməsi, bədnam erməni lobbisinə qarşı mütə- şəkkil mübarizəyə qoşulması cənab İlham Əliyevin ən çox səy gös- tərdiyi məsələlərdəndir. Rəsmi Bakmın tarixi, siyasi və dini baxım- dan Azərbaycana yaxın olan türkdilli respublikalarla ikibrəfli vo çoxbrəfli münasibətlərin genişləndirilməsi təşəbbüsləri də məhz bu məqsədə xidmət edir. Dövlət başçısı bu zərurəti hələ 2006-cı ilin martmda Bakıda keçirilmiş Dünya azərbaycanhlannın II qurultaym- da xüsusi önə çəkmişdir. Azərbaycana strateji miittəfiq olan Türkiyə ilə diaspor quruculuğu və lobbiçilik sahəsində fəaliyyətin əlaqələn- dirilməsi də həmin qurultaym yaddaqalan, vacib qərarlanndandır.

2006-cı ilin sentyabr aymda isə Axıkarada keçirilən Türkdilli dövlətlərin və topluluqlann X dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qu-

rullayı dövlət başçısı İlham Əliyevin türk dövlətləri amsında birləş- diricilik missiyası həyata keçirən və bu sahədə böyük uğurlar qazanan lıder olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. Forumdakı çıxışında bəd- nam erməni təbliğatına qarşı hücum diplomatiyasının vacibliyini dıqqətə çəkən cənab İlham Əliyev demişdir: "Bəzi hallarda bizim haqqımızda süni şəkildə mənfi rəy formalaşdmlır və bunun arxa- sında Türkiyə və Azərbaycana qarşı düşmənçilik mövqeyi tutan er- mənı lobbisinin fəaliyyəti dayanır. Biz bunu çox gözəl bilirik və hiss edırik. Bızim əleyhimizə çox böyük, mütəşəkkil, böyük maliyyə dəstəyinə malik olan və bəzi riyakar siyasətçilər tərəfindən dəstə- klənən erməni lobbisi fəaliyyət göstərir. Biz onlann təbliğatını ifşa etməliyik, damıadağın etməliyik, ancaq müdafiə naminə yox. Biz lıüciim etməliyilc, çünki həqiqət bizim tərəfimizdədir" - deyən dövlət başçısı cənab İlham Əliyev türk dünyasma qarşı aşkar düşmənçilik siyasəti aparan bədnam ermənilərin yerində oturdulması vacibliyini önə çəkmişdir. Azərbaycan Prezidenti həmin toplanöda eyni zamanda, Tiirkdilli dövlətlərin və topluluqlann X dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qumltayındakı çıxışmda həmin forumun 2007-ci ildə Bakıda keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir.

2007-ci ilin mart ayında Bakıda Azərbaycan və türk diaspor təşkilatlannm I forumunun keçirilməsi də iki qardaş və dost ölkənin xaricdəki diaspor təşkilatlan qarşısmda duran strateji vəzifələri miizakirə etmək, bu sahədə fəaliyyətm səmərəli koordinasiyasına naıl olmaq məqsədi daşımışdır. Qurultayda Azərbaycan və l'iirkıyənin diaspor təşkilatlannın daha sıx əməkdaşlıq etməsini, bədnam emıəni lobbisinə qarşı fəal mübarizə aparmasmı nəzərdə tutan razılaşmalar, bəyanatlar qəbul olunmuşdur.

2007-ci iliıı dekabnnda Bakıda keçirilmiş Tiirkdilli dövlət və cəmiyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayı isə respublikamızm bütövlükdə türkdilli dövlətlərin konsolidasiya və əməkdaşlıq mərkəzinə çevrildiyini göstərmişdir. Bir qayda olaraq T urkiyədə keçirilnıiş belə qurultaym ilk dəfə Azərbaycanda təşkili, respublikamızm türk dünyasındakı həlledici rolundan, artan nüfuzundan irəli gəlmişdir. Ümumiyyətlə, qurultaym başlıca məqsədi tüık dövlət və cəmiyyətləri arasında dostluq, qardaşlıq və

əməkdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdinrıək, onlann arasmda informasiya mübadiləsinə nail olmaq, iqtisadi inkişaf sahəsində qarşılıqlı əmək- daşlığı genişləndirən tədbirlər görmək, türk dövlət cəmiyyətlərinin ümumi problemlərinin birlikdə həlli yollanm araşdırmaq olmuşdur. Türkdilli dövlət və cəmiyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayının Azərbaycan paytaxünda keçirilməsi vahid məqsəd, amal uğrunda həyata keçirilən işlərin yeni mərhələsinə çevrilmişdir.

Qurultay həmçinin Türkdilli Dövlətlər Birliyinin yaradılması üçün zəruri elmi, ideoloji, institusional və hüquqi zəminin formalaş- dmlmasma başlamaq məqsədi ilə müvaiiq konsepsiyanın hazırlan- masmı vacib hesab etmişdir. Eyni zamanda, türkdilli ölkələrin dövlət başçılannın zirvə görüşü daimi katibliyının yaradılması ideyası alqışlanmış, bu təklifin türk dünyası arasında dostluq, əməkdaşlıq əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsinə, xalqlanmızm qədim tarixə malik çoxəsrlik qardaşlıq münasibətlərinin inkişafina təkan verəcəyinə əminlik ifadə edilmiş, bu istiqamətdə tədbirlər görmək tövsiyə olunmuşdur.

Qurultaym mühüm sənədlərindən biri də Ermənistan-Azərbay- can, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olmuşdur. Həmin sənəddə göstərilmişdir ki, münaqişə ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiy- yətinə çatdmlması, azərbaycanlılara qarşı erməni işğalçılan tərə- findən törədilmiş soyqınmı və terror aktlannm, eləcə də digər cina- yətlərin beynəbcalq miqyasda ifşası istiqamətində türkdilli ölkələr tərəfındən birgə tədbirlərin görülməsi təmin edilməli, Azərbaycana mənəvi-psixoloji və siyasi dəstək gücləndirilməlidir.

Türkdilli dövlətlər arasında münasibətlərin yüksələn xətlə inkişaf edəıək bütiin həyati əhəmiyyətli sahələrdə nailiyyətlərə yol açması adekvat olaraq onlann kütləvi informasiya vasitələri arasmda əlaqələrin də müasir dövrün tələbləri səviyyəsində qurulmasmı, ümumi maraq və mənafelər naminə fəaliyyətin əlaqələndirilməsini zərurətə çevirmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasınm 85 illiyi ilə əlaqədar 2008-ci ilin mayında Bakıda keçirilən Türkdilli Ölkələrin Xəbər Agentlikləri Birliyi Baş Məclisinin "Türkdilli ölkə- lərin əlaqələrinin inkişafinda xəbər agentliklərinin əməkdaşlığmm

rolu" mövzusundakı VII iclası bu baxımdan bir sıra miıhüm nəticələrlə yadda qalmışdır. Şübhəsiz, Bakıda belə bir mühüm tədbirin keçiıilməsi türkdilli dövlətlərin mediasmdakı oxşar və fərqli cəhətləri müqayisəli təhlil etməkdən, daha da yaxmlaşdırmaqdan, mövcud əlaqələri dərinləşdirməkdən ibarət olmuşdur. Türkiyənm, Qazaxıstanın, Qırğızıstanm, Şimali Kiprin, Rusiya Federasiyasınm, Tatanstan və Başqırdıstan respublikalan və Ukraynanm Krım Muxtar Respublikasınm nümayəndələrinin iştirak etdiyi tədbirdə ümumən türk dünyasmda mətbuaün vəziyyəti, qarşıda duran məqsəd və vəzifələrlə bağlı fikir mübadiləsi apanlmış, əməkdaşlıq isti- qamətləri müəyyənləşdirilmişdir. Tədbirdə xüsusi vurğulanan fikirlərdən biri də bu olmuşdur ki, türkdilli ölkələr arasmda siyasi, iqtisadi və humanitar əlaqələrin inkişafi ilə müqayisədə, xəbər agexıtliklərinin əməkdaşlxğı hələ arzuolunan səviyyədə deyildir. Ümumiyyətlə, türk dövlətlərinin mətbuatx bu sahədə fəaliyyətlərini əlaqələndirməklə, erməni lobbisinin apardxğx cəfəng və əsassxz təbliğata qarşı daha kəsərli, sistemli və ardxcıl mövqe tutmalı, daim hiicum mövqeyındə olmalıdırlar. Bunu hər iki ölkənin ümumi maraq və mənafeyi diktə edir.

Bu günlərdə Bakıda Türkdilli Ölkələrin Parlament Assamble- yasınm birinci sammitinin keçirilməsi isə ümumtürk birliyinin möh- kəmləndirilməsi istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü strate- giyanm uğurlu davamxdır. Xatırladaq ki, ilk dəfə 2006-cı ildə türk- dillı ölkələrin dövlət başçılanmn sammitində Prezident Nursultan Nazarbayev Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasmm yara- dılması ideyasmı irəli sürmüşdür. Ortaq mədəni irsə, dinə, dilə malik olan dövlətləri bir araya gətirdiyi üçün assambleya böyük əhəmiy- yətə malikdir.

Milli Məclisdə baş tutan sammitdə türk dövlətlərinin əmək- daşlığı istiqamətində mövcud potensialdan daha səmərəli istifadə vacibliyi vuığulanmışdır. Sammit iştirakçılannm ümumi fikri bundan ibarət olmuşdur ki, türkdilli dövlətlərin yerləşdikləri bölgələrin dünya siyasətində və iqtisadiyyatmda artan rolu türkdilli xalqlar ailəsinin bütün üzvləri arasmda sıx birliyi, əməkdaşlığı zəruri edir. Qeyd olunmuşdur ki, eyni kökdən olan, ortaq milli-mədəni dəyərləri

157

bölüşən dost və qardaş xalqlann parlament məclisi ölkələr arasında siyasi, iqtisadi, mədəni, humanitar münasibətlərin genişləııməsinə kömək göstərəcək, ölkələr üçün ümumi olan bir çox problemlərin həllinə yol açacaqdır. Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyası parlamentlərarası ünsiyyətin demokratik forumu kimi təşəkkül tapacaq, bölgələrin əmin-amanlıq və inkişaf ərazilərinə çevrilməsi məqsədi ilə müxtəlif təşəbbüslərin irəli sürülməsinə və həyata keçirilməsinə əlverişli şərait yaradacaqdır.

Sammitdə qarşıhqlı maraq doğuran məsələlər ətrafinda geniş fikir mübadiləsi apanlmış, assambleyanm nizamnaməsi, katibliyinin əsasnaməsi, təşkilatın büdcəsi təsdiqlənmiş, baş katib və onun müa- vinləri seçilmişdir. Sammitin birinci ümumi iclasının Bakı bəyan- naməsi də qurumun gələcək fəaliyyətinin ümumi prinsip və məq- sədlərini, mahiyyətini özündə ehtiva edir. Yeni yaradılmış assambleyanm baş katibliyinin Bakıda yerləşməsi də ölkəmizin bu sahədə oynadığı müstəsna rola verilən adekvat qiymətdir.

Nəhayət, Türkdilli ölkələrin dövlət başçılanmn bu günlərdə Naxçıvanda keçirilmiş IX zirvə görüşü Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxısan və Türkmənistan arasmda münasibətlərin keyfiyyətcə yeni mərhələdə intensiv inkişafi, ümumi səylərin vahid məqsədlər naminə səfərbər olunması baxımmdan mühüm nəticələrlə yadda qalmışdır. Faydalı müzakirələrlə tarixə düşən zirvə toplantısmda türk dövlətləri arasmda hərtərəfli siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin yaradılması vacibliyi önə çəkilmişdir. Eyni zamanda, türkdilli dövlət başçılan ildə iki dəfə - rəsmi və qeyri-rəsmi görüşmək barədə razılığa gəlmişlər. Görüşdə imzalanmış Naxçıvan bəyannaməsinə görə isə yaxm perspektivdə Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasımn yaradılması nəzərdə tutulur.

Dövlət başçısı Ilham Əliyev zirvə toplantısmdakı dərin məzmunlu çıxışında türkdilli dövlətlərin birliyini zəruri edən amilləri bir daha diqqətə çəkmişdir: "Biz bilirik ki, beynəlxalq müstəvidə öz mövqeyini müdafiə etmək bəzi hallarda o qədər də asan olmur. Biz birlikdə olsaq, müəyyən məsələlərdə vahid mövqedən çıxış etsək və bu birliyi mütəmadi işlərlə möhkəmləndirsək, bizim beynəlxalq mövqelarimiz daha da güclü olacaqdır. Çünki türkdilli ölkələrdə

158

bütün imkanlar vardır - təbii sərvətlər, neft-qaz yataqlan, əlverişli coğrafi vəziyyət, güclü iqtisadiyyatlar, insanlarm istedadı, mövcud olan yeni infrastruktur. Bütün bu imkanlan biz əgər bir yerə toplasaq və bir yerdə cəmləşdirsək, türkdilli ölkələr dünya miqyasmda böyük giicə çevriləcəkdir. Bu gücə çevrilmək üçün biz səmərəli işləməliyik. Bu, bizim əlimizdədir, bizim iradəmizdən asılıdır. Mən çox şadam ki, bızim aramızda olan birlik son illər ərzində daha da güclənir",

Rəhbəri olduğum "Azərbaycanlılann və digər Türkdilli Xalqla- rın Əməkdaşlıq Mərkəzi" (ATXƏM) İctimai Birliyi də cəmiyyət iiçiin taydalı olan müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış edərək türkdilli xalqlar arasmda hərtərəfli inteqrasiyanın təmin olunmasma, habelə iqtisadi- siyasi və mədəni əməkdaşhğm dərinləşməsinə çalışır. Təşkilat türk dövlətlərinin siyasi, mənəvi və mədəni birliyinə xidmət edən müxtəlif səmərəli təşəbbüslərlə çıxış edir, mühüm tarixi günlərlə bağlı mədəni-kiitləvi tədbirlər keçirir. İctimai birliyin fəaliyyəti eyni zamanda, türkçülük ideyalannm bəşəriyyətin xilasma xidmət etdiyini, tiirkdilli dövlətlərin regionda yalnız sülh, iqtisadi tərəqqi və inkişaf, habelə demokratik ideallann təntənəsi naminə birləşmək niyyətini nümayiş etdirməyə yönəlmişdir.

Bu günlərdə ATXƏM-in dəvəti ilə İstanbulda fəaliyyət göstərən "Azeri Kültür Evi" dəməyinin üzvləri, türk iş adamlan, tarixçilər və sənət adamianndan ibarət nümayəndə heyəti Azərbaycanda olmuşlar. Səfərdə məqsəd Bakıda keçiriiən Türkdilli Ölkələıin Pariament Assambleyasmın birinci plenar iclası və Naxçıvanda Türkdilli ölkələrin döviət başçılannm IX zirvə görüşü ərələsində tıirk ictimai qurumian ilə daha sıx əiaqəiər qurmaqdan, miiştərək diaspor fəaliyyətini genişiəndirməkdən ibarətdir. Səfər çərçivəsində qonaqlar Quba, Salyan və Gəncədə də olmuş, Azəıbaycanın tarixi yeriətini, o cümiədən Qubadakı soyqmmı mə- zarlığını, Gəncədə Cavadxan məqbərəsini, Şah Abbas məscidini, ha- belə dahi Azəıbaycan şairi Nizami Gəncəvinin məqbərəsini ziyarət etmişlər. Azərbaycamn regionlan ilə tanışiıqdan sonra qonaqlar mət- buat nümayəndəiəri üçün təəssüratlannı böiüşərək məmnuniuqla bildinnışlər ki, neft gəlirlərindən səmərəii faydalanmaqla iqtisadiy- yatmı ildən-ilə inkişaf etdirən, bütün sahələrdə yeniləşən Azərbay-

canın türk dünyasının mənəvi, siyasi, iqtisadi birliyini möhkəmlən- dirən böyük layihələrə imza atması son dərəcə sevindiricidir.

Bütün bunlar deməyə əsas verir ki, 2008-ci ilin 15 oktyabnnda xalqm iradəsi ilə ikinci müddətə Azəıbaycan Prezidenti seçilmiş cə- nab İlham Əliyev türkdilli dövlətlərlə əlaqələrin daha geniş coğrafi arealda genişləndirilməsinə çalışmaqla, bütövlükdə türk dünyasmm qəbul etdiyi, hesablaşdığı, rəğbət bəslədiyi birləşdirici lider statu- sunda çıxış edir. Bu əzmkar fəaliyyət milli-dini yaxmlıq amili və təəssübkeşlik prinsiplərindən bir qədər də irəliyə gedərək, bütövlük- də türkdilli xalqlann dünya siyasətindəki tarixi yerini, beynəlxalq proseslərə təsir imkanlarmı və nüfiızunu təmin etməyə yönəlmiş müqəddəs amal, məsuliyyətli və əzmkar missiyadır.

İlham İSM AYILOV,"Azarbaycanlıların və

digər Türkdilli Xalqların Əməkdaşlıq M ərkəzi"

Jctimai Birliyinin sədri

Heydər Əliyev - Azərbaycamn Atatürkü................................3

Azərbaycan: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə.................... 31

M ustafa K am al A ta tü rk və H eydər Əliyev: Tarixi

m issiyalarda o x şa rlıq .............................................................75

"Üm id körpüsü” .........................................................................83

Türk dünyasmm unudulmaz lid e ri.......................................... 88

Bütün Azərbaycanhlarm prezidenti........................................ 94

Heydər Əlıyev və Türk Dünyasınm Birliyi y o lu ..................99

Əliyevçilik və Atatürkçülük Azərbaycan-Türkiyə

münasıbətlərinin siyasi-ideoloji əsasi k im i............................ 1 1 1

Azərbaycanda Atatürk mərkəzi: Heydər Əliyevin Atatürkə

və türk dünyasma böyük ehtiramı........................................124

Türkün böyük oğlu..................................................................... 137

Pıezident İlham Əliyevin türk dövlətləri arasında

b i r lv ) ş d i r i c i l i k missiyasının türk dünyası üçün faydası

böyükdür......................................................................................143

Türkdilli xalqlar arasında əməkdaşlığa tö h fə ...................146Tiirk dünyasini biıiəşdirən lider.............................................. 153

TÜRK DÜNYASININ BİRLİYİ İDEYASI VƏ

HEYDƏR ƏLİYEV

«Elm və tahsil» uoşriyyatının direktoru: professor N a d ir M 0 M M 0 D L İ

Di/ayn: Z a h id M a m m sd o vTexııiki rcdaktor: R övşano N izam iq jzı

Yığılm ağa verihniş 25.03.2011. Çapa imzalanmış 25.04.201 V.

Şorti çap varəqi 10,5. Sifariş Nü 105. Kağız formatı 60x84 1/16. Tiraj 600.

Kitab «F,Im vo təhsil» nəşriyyat-poliqrafıya nıüossisəsində sohifələnib çap olunmuşdur.

E-mail: elm _ve_tehsil@ box.azTel: 497-16-32; 050-311-41-89

Ünvan: Bakı, İçərişohər, 3-cü M aqomayev döngəsi 8/4.

mailto:[email protected]

TÜRK DÜNYASININ BİRLİYİ İDEYASI VƏ - Azərbaycan …ebooks.azlibnet.az/book/Ery14IBi.pdf ·...

Documents

Transcript of TÜRK DÜNYASININ BİRLİYİ İDEYASI VƏ - Azərbaycan …ebooks.azlibnet.az/book/Ery14IBi.pdf ·...