Tổquốcănnăn

NguyễngiaKiểngEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Mụclục

LờiđầuCảmtạGhichúvềtàiliệuthamkhảovàbốcụcSơnhàgấmvócRấtđượmhươngvàrộntiếngchimSơnxuyênchicươngvựckýthùNướcnonnghìndặmLòngmẹbaolanhưbiểnTháiBìnhNướcnonnghìndặm(II)Mưusựtạinhân...Mộtdântộctinhanh?Mộtdântộchiếuhọc?Mộtdântộcsángdạ?ChuồnglợnvàcáicàyHaibằngtiếnsĩNgườiViệt,ngườiNhậtMộtdântộcbấtkhuấtvàtựhào?YêunướcIlsnesaimentpasĐôibạnPhươngphápvàgắnbóPhávỡđịnhluật8HợptanAnhhùngnướcNamThằngnàođây?TiếngmẹrutừlúcnằmnôiMáuchảyruộtmềmMấyngànnămlịchsửconcháutiênrồngMởmắtvànhỏlệảoảnhLýTrầnHồQuíLyvàMạcĐăngDungNgườitrongmộtnước?Đemtâmtìnhviếtlịchsử?TrởlạitrườnghợpNguyễnHuệRướcvoivềdàymảtổCõngrắncắngànhàChonhữngngườiđãnằmxuốngChấpnhấtkỷchikiếnDắtdìunhauvàođếnCàMauCướpđấtcủaai?DừngchânnghĩlạiTámmươinămPhápthuộcMộtbàihọclịchsửSoilạichândung,banétđậmcủađấtnướcMộtchuyểntiếptựnhiênBốnngànnămvănhiếnMộtphépmầu,mộtmaymắnvàmộtbàihọc

KinhnghiệmCaoLyĐoạnTrườngTânThanhThuakémvànguyênnhânKhổngGiáovàKhổngTửSựnghiệpvànhâncáchcủaKhổngTửDisảnXuânThuChiếnQuốcĐạolýthánhhiềnViệtNhoMặtthậtcủaai?GiếthạicôngthầnAnhkhôngbiếtgìvềcộngsảnƯuđạobấtưubần?TổquốccủakẻsĩMộtchândungtránglệcủakẻsĩChuyệncổtíchMườitriệunămđánhđuMườitriệunămđánhđuCáituổidạikhờvàánhsángbừnglênHòaLan:cáigìđãxảyra?Anh:mộtdântộcbántiệmHoaKỳ:NhậtBản:tựdotráhìnhvàdânchủgiấumặtNhữngxãhộiphồnvinhkhácCùngmộthiệntượngNhữngthídụphảnbác?Singapore:mộtthịtrưởngxuấtsắcMãLai:dânchủngaytừkhithànhlậpĐạiHànDânQuốc:TháiLan:mãiđến1992Philíppin:sựbịpbợmcủaMarcosInđonesia:sựrađờivộivãcủamộtnướclớnĐàiLoan:từmộtchiếnkhutớimộtquốcgiaChâuMỹLaTinh:mộtthếkỷrưỡitrongbóngđêmNhữnglậpluậnphảnbác?Nhữngđịnhluậtchomộtxãhộipháttriển?KinhbangtếthếHuyềnthoạikếhoạchLaissez-faire?Quốcgia,dântộcQuốcgiaNhànướcNhànước-quốcgiaDântộcChủquyềnQuốcgia,nhànướcvàdânchủĐấtnướctaVàivấnđềvềdânchủĐixahơndânchủCácgiátrịchâuá?ThậpnhịsứquânPhảnxạtổngthốngchuyệncủacácluậtsư

MộtthoángsuytưvềchâuPhiTổquốcănnănGởivàogiấcmộng,nhắnracuộcđờiMộtsốnhậnđịnhvềTỏQUốCĂNNĂNvàtácgiảBìnhluận

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Lờiđầu

TôisangPhápduhọcnăm1961,lúc19tuổi.LàđứaconcủađồngquêViệtNam,tôiđượcnuôidưỡnglúcbanđầubằnghìnhảnhcánhđồng,lũytre,bờruộng,concò,bằngnhữngcâucadao:bầuơithươnglấybícùng...tavềtatắmaota,v.v...Lớnlênmộtchútnữa,bằngnhữngbàihọcquốcvăngiáokhoathư,truyệnPhạmCôngCúcHoa,truyệnLưuBình-DươngLễ,truyệnTấmCám,truyệnPhùĐồngThiênVương,truyệnThạchSanh-LýThông.Khichớmcónhậnthức,bằngnhữngtrangsửoaihùngcủadântộc:NgôQuyềnpháquânNamHán,LýThườngKiệtpháTốngbìnhChiêm,TrầnHưngĐạopháquânNguyên,LêLợibìnhquânMinh,QuangTrungđại thắngquânThanh;bằngnhữnggươngtuẫnquốccủaTrầnBìnhTrọng,NguyễnTriPhương,HoàngĐiều.VinhdựnhấtlàsựhysinhdũngliệtcủaNguyễnTháiHọcvàViệtNamQuốcDânĐảng.Vinhdựvìtrongtrangsửnàygiađìnhtôicógóp phần hy sinh. Trí tuệ của tôi cũng được phần đào tạo bằng thơ vănNguyễn Công Trứ, bằngTruyệnKiều,bằng tư tưởngPhanBộiChâu,PhanChuTrinh,bằngBìnhNgôĐạiCáocủaNguyễnTrãi,bằngHịchTướngSĩcủaTrầnHưngĐạo,bằngnhiềuthơvănáiquốc,kềcảnhữngbàithơcủaĐặngPhương-màsaunàytôiđượcbiếtlàNguyễnNgọcHuy.TấtcảcáivốnliếngtinhthầnvàvănhóađókhiếntôimangnặngmộtniềmtựhàodântộckhivừatớiPháp.Trongthâmtâm,tôitinrằngViệtNamhơnPháp,cũngnhưtôiđãtinViệtNamhơnTrungHoa.NướcPhápchẳngquachỉcómộtnềnvănminhvậtchất,nhưngthuaxaViệtNamvềvănhóa,tâmlinhvàsựthâmthúy.NốichungViệtNamhơnPhápvìphươngĐônghơnphươngTây.PhươngĐônglànềnvănminhlâuđờivềtưtưởng,đạođứcvàvănhóa,phươngTâychẳngquachỉhơnnhất thờivềkhoahọcvàkỹnghệ.PhươngĐôngcóchiềusâu trongkhiphươngTâychỉcóbềrộng.PhươngĐôngcóbềtrong,phươngTâychỉcóbềngoài;phươngĐôngcóhồntrongkhiphươngTâychỉcóxác.TôicònnhớđãnhiềulầntranhluậngaygovớinhữngbạnhọcngườiPhápcũngđầytựhàodântộcnhưtôi.Saumộtvàinămtôi thạotiếngPháp.Tôihamđọcsáchnênkiếnthứcvèlịchsử,chínhtrị,vănhóaPháp còn có phần trội hơn cả nhiều bạn Pháp. Tôi tin làmình đã hiểu rõ nước Pháp nói riêng và

phươngTâynóichung.Tấtcảdầndầnthayđỗivớithờigian.CàngsốngvớingườiPháp,cànglàmviệcvớihọvàlạicódịpqualạithườngxuyêncácnướcchâuÂutôicàngkhámphárarằngtôichưahiểuhọ.Dầndầnniềmtựhàodân tộcgiảmđi, nhườngchỗchomột sựhoangmangvà saucùng làmột sựchuaxótvà thẹnthùngvèsựthuakémcủađấtnướcViệtNamvàconngườiViệtNam.TôicũngdầndầncódịptiếpxúcvớingườiMỹvàqualạinướcMỹ.Cómộtnỗiđaucàngngàycànglớntrongtâmhồntôi,nóđếnmộtcáchchậmchạp,lặnglẽnhưngmãnhliệt.TôinhậnrangườichâuÂurấtnhânbản,thâmthúy,đầyócsángtạo,nềnvănminhcủahọhơnhẳnnềnvănminhcủađấtnướcta,vănhóacủahọvượthẳnvănhóacủanướctacảvềlượnglẫnphẩm.Tôitựhàovềtrốngđòng,vềthànhCỗLoa,vềchùaHương,vềchùaPhổMinh,vècáclăngtẩmởHuếđềrồiphảixấuhỗtrướccôngtrìnhnghệthuậtnhiềugấpbội,cổkínhhơnnhiềulần,vĩđạihơnnhiềulầnvàtinhxảohơnnhiềulầnmàtôigặpđượcmỗikhidừngchânởbấtcứmộtđịađiểmnàotạicácnướcchâuÂu.Thìratôiđãgiốngnhưmộtconếchngờiđáygiếng.Ngũthậptrithiênmệnh.Nămmươituổibiếtmệnhtrời.Nămnaytôiđãngoài50tuổi,khôngbiếttôiđãtrithiênmệnhchưa,nhưngtôiđãkhámpháramộtđiều:đólàcáigìdùlạlùngđếnđâucũngđềucómộtgiảithíchgiảndị.CácnướcphươngTâyvượttrộibởivìvănhóacủahọlànhmạnh,tâmlýcủahọđúngđắn.NướcViệtNamđaukhổvànghèonànbởivìvănhóaViệtNamthuichộtvàtâmlýngườiViệtNambệnhhoạn.Điềuđódĩnhiênchẳngcógìmớiđốivớibạnđọcvàcũngchẳngcógìmớiđốivớitôi,chúngtađãbiếttừkhálâurồi.Cóđiềucáibiếtbâygiờkhácvớicáibiếtcủatrướckia.Giữahaisựhiểubiếtđócómộtkhoảngcách,đólàkinhnghiệm.Kinhnghiệmlàgìnếukhôngphảilàsựkhámphálạinhữngchânlýđơngiảnvàcóích?Nhưngkinhnghiệmkhôngphảichỉđemlạichotôisựchấpnhậnthuakém,vàniềmđaucủasựthuakémđó.Nếuchỉcóthếthìchẳngcógìđểnóivàcuốnsáchnàykhôngcólýdogìđềđếnvớiđộcgiả.KinhnghiệmđócòngiúptôikhámphárarằngViệtNamcóthểtiếnlên,tiếnxavàtiếncao.Vớiđiềukiệnlàphảinghĩlạimình.Đólàlýdorađờicủacuốnsáchkhiêmnhườngnày.Xétlạimìnhlàmộtthaodượtcókhirấtđaunhức,nhưngphảinhìnchândungmìnhngaycảkhinókhôngđẹp.Tôixinlỗicácđộcgiảmànhữngtrangsaucóthềlàmphiềnlòng.Khimộtsựthựclàmphiềnlòngthìđólàmộtbằngchứngrằngsựthựcđócầnđượcnóira.Cuốnsáchnhỏbénày,nếulàmộtphântíchkhôngnhânnhượngvềnướcViệtvàngườiViệtthìcũngkhôngphảilàmộtcuốnsáchtiêucực,nómuốnđượclàmộtcuốnsáchcủahyvọngvàniềmtin.Vàtácgiảthựcsựhyvọng.Sẽcónhiềuđộcgiảnhậnxétrằngcuốnsáchnàycónhiềuthiếusót.Thiếusótchắcchắnlàcóvàcónhiều,nhưngcóhailoại:nhữngđiềuthựcsựtácgiảkhôngnhìnthấyvànhữngđiềutácgiảthấymàkhôngnêura.Quanniệmcủatôilàkhôngnhắclạinhữnggìmìnhnghĩlàđasốđãđồngýđễchỉtậptrungthảoluậnvềnhữnggìmànhiềungườichưađồngývànhấtlànhữnggìmàđasốkhôngchấpnhận.Tôinghĩnêncốgắngđềnóiranhữngđiềumới,vànếutrongmườiđiềumớinóiracótớichínđiềusaivàchỉmộtđiềuđúngthìcũngcòncóíchhơnlànóimườiđiềuđúngcảmườinhưngđềulànhữngđiềuđãbiết.Khikhôngchấpnhậnmộtýkiến,ngườitahaychorằngýkiếnđólàsai, làdở.Nhiềuđộcgiảsẽthaynhiềuđiềunóiratrongnhữngtrangsaulàsaivàđánhgiátácgiảlàdở.Tôichấpnhậnsựkiệnđó.Tôichorằngnóiranhữngđiềumìnhnghĩlàđúngdùbiếtrằngsẽcónhiềungườicholàsaivàđánhgiáthấpmìnhlàmộttháiđộkhiêmtốn.Đólàcáchkhiêmtốncủatôi.

Cuốnsáchnàyđềtặngbangười:HồQuì,vợtôi,HiềncontraitôivàHòacongáitôi.HồQuìthựcralàđồngtácgiảcuốnsáchnày.HồQuìđãthảoluậnvớitôivèmọiýkiếntrongcuốnsáchnày,đãđọclại,sửachữavàgópý.ĐiềucònquantrọnghơnnữalàHồQuìđãchotôiniềmvuitrong lúc viết.Không những thế, tôi còn được vui vẻ chấp nhậnmột ngân sách thua lỗ.Với kinhnghiệmcủanhữngcuốnsáchchínhtrịđứngđắnđãpháthành,cảhaichúngtôiđềukhôngcómộtảotưởngnàovètươnglaitàichánhcủacuốnsách.CònvềHiềnvàHòathìđâychỉlàmộtsựcôngbằng.Cuốnsáchnàylàcủachúng.Tôikhôngcómaymắnđượcdànhtoànthờigianchohoạtđộngvànghiêncứuchínhtrị.Tôicóhoạtđộngnghềnghiệpvàhơnthếnữacóhoạtđộngnghềnghiệprấtvấtvả.Cuốnsáchnàyđãđượcviếtvàsửachữatrongthờigianmàbốmẹchúngdánglẽphảidànhchochúng.CuốnsáchnàycũngđềtặngnhómThôngLuậnvìlýdocũngrấthiểnnhiên.ThôngLuậnlàtổchứcchínhtrịduynhấtmàtôithamgiatừ1982tớinay.Đólàgiađìnhthứhaicủatôi.Tôiđãmaymắngặpđượcởđómộtsốđôngđảocáctríthứcvàchuyêngiahàngđầu,nặngtìnhvớiđấtnước.SinhhoạtcủaThôngLuận,đốivớitôivàđốivớimọingườitronganhemchúngtôi,đãlàcảmộtcuộcmạohiểmcủatrítuệ.Tôiđãhọchỏiđượcrấtnhiềuđiềuởđóvàcóthềnóicuốnsáchnàyxuấtpháttừđó.NóinhưthếkhôngcónghĩalàmọingườitrongnhómThôngLuậnđềuđồngývớinhữnggìtôiviếtra,màchỉcó nghĩa là nếu không cóThôngLuận nội dung cuốn sách sẽ khác đi nhiều.Anh emThôngLuậnchúngtôiđồngývớinhauvềmụctiêutranhđấuchomộtthểchếdânchủđanguyên,trongtinhthầnhòagiảivàhòahợpdân tộc,bằngnhữngphươngphápbấtbạođộng;nhưngtrongnhiềuđiểmkhácchúngtôikhácnhau.ThôngLuậnchủxướngđanguyênvàtrướchếtchúngtôiápdụngchủnghĩađanguyêntrongnộibộcủamình.Kềtừđầunăm2000,nhómThôngLuậnđãcódanhxưngchínhthứclàTậpHợpDânChủDaNguyên,nhưngvìcuốnsáchnàyđãđượcbắtđầuviết từvàinămtrướcnêntrongnhiềuđoạn cụm từnhómThôngLuậnđãđượcdùng thayvìTậpHợpDânChủDaNguyên.Cuốnsáchnàycũngđề tặngbangườiđãmất.LêVănĐằng,VũTiếnĐạtvàNguyễnHoàngQuốcPhái.ĐằngvàĐạtlàbạn,QuốcPháilàcongáiđầulòngcủatôi.Sáng thứbảy4-5-1994khi bảyngười chúng tôi trongBanThườngTrực củaThôngLuậnhọpmặttrongphònghọpriêngcủatôichúngtôiuốngcà-phê,ănsángvàthảoluậnrấtthoảimái.NgoàiviệcgiảiquyếtmộtsốvấnđềthôngthườngcủatổchứcThôngLuận,chúngtôibànkếhoạchủnghộĐoànViếtHoạt,đangchịumộthoàncảnhgiamcầmnghiệtngã.ChúngtôiđềuđồngýrằngđiềucấpbáchnhấtlàlàmthếnàođễĐoànViếtHoạtđừngchết.Chúngtôikhônghềnghĩrằngmộtlátnữamộttrongbảyngườichúngtôisẽchết.Phiênhọpvừahết,Đằngmuốnthêmmộtlờikếtluận.Đangphátbiểu,Đằngthìnhlìnhngừnglại,ngấtxỉuvàchếtngaysauđó.Đằngcùngtuổivớitôi,đậutútàicùngmộtnămvớitôivàđiduhọccùngmộtchuyếnmáybayvớitôi,rồicùngvềnướcphụcvụtrongcùngkhoảngthờigianvớitôi.Từngàygặpnhauchúngtôivừalàchíhữuvừalàanhem.Đằngkhôngphảilàngườibạnmàcònlàmộtphầncủaconngườivàtrítuệcủatôi.Đằngmồcôichatừnămbatuổi,rồimồcôicảchalẫnmẹtừnămsáutuổi,sốngnhờsựnuôidưỡngvàthươngyêucủacácanhchịrấtnghèo.LúcmớitớiPháp,Đằngkhôngcócảáolạnh,phảilấydầucù-làthoakhắpcảngườichốngrét.Đằngxuấtsắcvềtoán,đậuthủkhoakỳthituyểnvàoĐạiHọcSưPhạmban toán,nhưngkhiđượchọcbổngđiPháp lạichọnhọckinh tế tàichánhvàcũng thànhcôngmỹmãn.VềSàiGònlàmcốvấntổngtrưởngtàichánh,Đằngvẫncốdànhthìgiờđềđidạyđạihọc.CuộcđờicủaĐằngchỉcócốgắngvàphấnđấu.

Đằngkhôngnhữnglàchuyêngiakinhtếxuấtsắcnhiềungười,trongđócótôi,coiĐằnglàchuyêngiakinhtếtàichánhlỗilạcnhấtcủaViệtNam-màcònrấtđammêchínhtrị.ởbênngoàiĐằngcóvẻlàmộtngườitrầmmặc,ônhòa,nhưngtrongnộibộtổchứcThôngLuậnchúngtôi,Đằngluônluônbiểuquyếtchonhữnglậptrườngtáobạonhất.CólẽđólàcáibảnchấtcủađứaconcủađấtmiềnTrungsỏiđá,nơiconngườiluônluônphảicứngcỏivàbướngbỉnhvớithiênnhiênđềsống.Mốitìnhthângiữachúngtôiđãbắtđầutừđờitrước.ThânphụchúngtôiđềulàđảngviênViệtNamQuốcDânĐảng,chacủaĐằngbịcộngsảngiếtchết,chatôimaymắnthoátnạn.Cáigiaphảchínhtrịđóđãgắnbóchặtchẽchúngtôivớinhau.TôiđãhọchỏiởĐằngrấtnhiều,đếnnỗigiờnàytôikhôngthềphânbiệtđượctrongnhữngkiếnthứcvànhậnthứccủatôicáigìlàcủatôicáigìlàcủaĐằng.TốihômĐằngchết,khiđithămxácĐằngvề,vợtôingồikhócvànóivớitôi:Rồianhsẽrasaođây?Anhsẽchẳngbaogiờtìmđượcmộtngườibạnnhưthếnữa.Ngày4-11-1961,ngàytôirờiViệtNamđiduhọcđềgặpĐằngtrongchuyếnmáybayvàkếtnghĩaanhem,cũnglàngàytôinhìnVũTiếnĐạtlầncuối.Đạtratiễntôitạiphitrườnghômđó.Đạtcũngđậutútàinămđónhưngkhôngđiduhọc.TôiquenĐạtkhônglâutrướcđó,nhưngĐạtđềlạitrongtôimộtấntượngcựcmạnh.Tôicómộtnhómbạncùnglứatuổihọpnhauđềbànchuyệnđấtnước.HoạtđộngchínhtrịduynhấtcủachúngtôilàvậnđộngcholiêndanhHồNhậtTân-NguyễnThếTruyềntrongcuộctranhcửtổngthốngvớiNgôĐìnhDiệmnăm1961.RồimộthômmộtngườibạnđemĐạttới.Đạtkhônggiốngai.Hắncóbảnnăngvàlốiphátbiểumạnhmẽmộtcáchlạlùng.Hắnđãđọcvàthuộcvôsốlýthuyếtvàphươngpháphoạtđộngchínhtrị.Hắnquảquyếtmộtcáchđángsợ.ĐạtkhônggiấuaiýđịnhcủahắnlàmuốnlàmtổngthốngViệtNamsaunày.Đấylàmộtcaovọngquálớnvàcóthềlàkềnhcàngvớimộtthanhniên18tuổi,nhưngĐạttrảgiáchothamvọngấymộtcáchsòngphẳng.Hắncốgắngvượtbựcvàcưxửmộtcáchhùngtráng.Đậuxongluật,Đạtđilính,hắnnóikhôngdámđilínhlàhèn,vàhơnthếnữahắnchorằngđisĩquancũngkhôngphảilàcanđảmvìkhôngnguyhiềmlắm.Hắnđilínhtừbinhnhì,vàocácđơnvịtácchiến,lênđạiúy,rồithiđậukhóatuyềnlựathamvụngoạigiaođầunăm1975.Việcchuyểnsangngoạigiaochắcchắnnằmtrongkếhoạchtraudồibảnlãnhcủahắn.ĐiềutiếcnhấttrongđờitôilàtrongsuốtthờigianởViệtNamsaukhitừPhápvètôiđãkhônggặpđượchắn,hắnítvềSàiGònvàvềtrongnhữnglúctôibậnchuyệnkhác.Hắncũngchỉvềchớpnhoángrồilạiđingay.Mãisaunàytôimớibiếtrằnghắnđãvềbộngoạigiaotừđầunăm1975,nhưnglúcđótìnhhìnhViệtNamđãbắtđầubiếnchuyểnnhanhchóngkhiếntôikhôngcònthìgiờvàtâmtríđểtìmgặpcácbạncũnữa.Trong trại cải tạo, saungày30-4-1975,Đạt hiênngang thách thức, hắnkhôngnhận tội, khôngxinkhoanhồng,lúcnàocũngdõngdạcđòimộtđiềuduynhất:đượccưxửnhưmộttùbinhtheocôngướcquốctế.Hắncũngkêugọiđồngđộiđừngngãlòng,phảigiữlấykhípháchvàdanhdự.Cólẽhắntựcoilàmộttổngthốngvàphảicưxửxứngđángnhưmộttổngthống.Mộthômhắnbịbắnchếttronglúcđilaođộng,ngườitabảohắnđịnhvượttrại.Điềunàykhôngaikiểmchứngđược.Lúcđótôicũngđangởtù.Khiởtùra,sauhơnbanăm,tôiđãkhócrấtnhiềutrênmộQuốcPhái,congáiduynhấtcủatôi,chếttronglúccảchamẹnóđangbịgiamgiữ.LúcđóQuốcPháimớiđượcsáutháng.Tôitựhỏitạisaotôicóthềkhóclâunhưthếvàtôihiểurằngtôisẽkhócchođứabénàyngaycảnếunókhôngphảilàcontôi.Tôikhócchomộtđứabégáiduynhất,xinhđẹpcủamộtkỹsưvàmộtbácsĩ,mộtđứabémàcuộc

đờiđãhứachotấtcả,nhưngđãchếtnhưmộtđứatrẻmồcôicảchalẫnmẹvàđượcchôncấtsơsàitrongmộtnghĩatrangtiềutụy.Tôikhócchonạnnhânvôtộinhấtcủacuộcchiếnnày.Tôichợthiểurằngtôikhôngthềbỏcuộc.NếutôikhôngvìđấtnướcquyếtđịnhhồihươngthìQuốcPháiđãsinhraởPari,sẽlớnlêntrongtìnhyêuvàhạnhphúc,sẽthànhcôngmỹmãn.TôicầnmộtthắnglợiđễlàmquàtặngvàxinlỗiQuốcPháivàthắnglợiđóphảithựcquảngđại,xứngđángvớiQuốcPháivàxứngđángvớinỗiđaukhôngbaogiờnguôitrongtôi.Trongthứtựnhữngngườiđượcđềtặng,độcgiảcóthềhỏitạisaotôikhôngđềnhữngngườiđãchếttrướcnhữngngườicònsống?Lýdolàvìmặcdầunhữngtìnhcảmvôcùngthathiếtvàvôcùngsâuđậmvớingườiđãkhuất,sựsốngvẫnphảiđi trước.Cuốnsáchnàymuốnđượclàcuốnsáchcủahyvọng,viếtchonhữngconngườicủađấtnướchômnayvàngàymai.____________________________________________

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Cảmtạ

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

TôiphảicámơntrướchếttoànbộcácchíhữutronggiađìnhThôngLuận,nơikiếnthứcvànhậnthứccủatôiđãhìnhthànhnhờnhưngcuộcthảoluậnvàtraođỏivàcũngđãmộtphầnnàođượcthửnghiệmquahànhđộng.

Mộtlòngbiếtơnxâuxaxinđượcgởitớinhữngbậcthầyđãuốnnắncáchsuynghĩcủatôi.CácgiáosưVũKhắcKhoan,LêNgọcHuỳnh,NguyễnXuânKỳ,hiệnnaykhôngcònnữa.MộtlờitưởngnhớcũngxinđượcgởiđếncốgiáosưNguyễnNgọcHuy,mộtngườibạnthânvàmộtngườianhlớnđãchỉdạychotôirấtnhiềukhimớihoạtđộngchínhtrị,rấttiếclàôngđãmấttrướckhichúngtôicóthểsátcánhvớinhautrongcùngmộttổchức.Dĩnhiêntôikhôngthềkhôngnhắctớithânphụtôi,ngườithàyđầutiêncủatôi,đãtạoratôicảxáclẫnhồnvàmẹtôi,ngườiđãchotôibàihọcquígiánhất:đấutranhchínhtrịtrướchếtlàbằngtráitim.ĐoànXuânKiên,VõXuânMinhvàDiệpTườngBảođãđọclạivàgópý.LờicảmtạsaucùngnhưngđặcbiệtnhấtxindànhchoNguyễnVănHuy,ngườiđãthúcgiụctôiviếtcuốnsáchnày.HuylàtiếnsĩvềdântộchọcvàgiảngdạyvềmôndântộchọcvùngĐôngNamátạiĐạiHọcParis7.HuyrấtsaymêkhảocứulịchsửViệtNamvàđãgópývớitôitrongnhiềunhậnđịnh.Dùkhôngchiasẻhoàntoànnhữnggìtôiviết,Huyđãtìnhnguyệnđọclại,sửachữavàthaytôilophầnviệcinấncuốnsáchnày.NguyễnGiaKiểng____________________________________________

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Ghichúvềtàiliệuthamkhảovàbốcục

Cuốnsáchnàylàmộtcuốnsáchđểthảoluậnýkiến,vớimụcđíchchỉđèxướngramàkhôngkếtthúccáccuộcthảoluận.Vìthếtácgiả,dothờigiờeohẹp,đãtựchophépbỏquaphầnchúthíchsaumỗichương.Sựthiếusótnàylàdođiềukiệnbiênsoạncuốnsách:tácgiả,vìkhôngthềdànhmộtkhoảngthờigianliêntụcđểviết,đãphảilậptrướcmộtbốcục,sauđóviếtdầndầntừngchươngmộttrongvòngbốnnăm,trungbìnhmỗingàymộtvàigiờ,đôikhitrênxelửahoặcmáybay.Cáchviếtnhưvậykhôngchophépghichútỉmỉnhữngtàiliệutríchdẫn.Bùlại,nhữngtríchdẫnquantrọngđãđượcghingaytrongcácbàiviết,nhưđộcgiảcóthềnhậnxét.Vìlàmộtcuốnsáchýkiến,vàhơnnữaýkiếncánhân,nênviệcliệtkêtàiliệulạicàngkhó.Tácgiảviếtvớikiếnthứcvàsuytưcánhâncủamìnhchonênnếumuốnliệtkêhếtcáctàiliệuđãảnhhưởngtrựctiếphaygiántiếplêncuốnsáchthìcólẽphảiliệtkêhếttủsáchcủamình.Điềunàykhôngphảichỉkhómàcònkhôngthểlàmđượcvì,mộtmặt,cónhữngtàiliệu,nhưbáochí,tácgiảđãtựýhuỷbỏvìkhôngcóchỗlưugiữvà,mặtkhác,cónhữngbiếncốđãkhiếntácgiảnhiềulầnmấttấtcảhaygầnhếttủsách.TrongnhữngtríchdẫnvềKhổnggiáo,tácgiảsửdụngbảnLuậnNgữdoNguyễnHiếnLêbiênsoạnvànhàxuấtbảnVănNghệ(NamCali,Mỹ)pháthành,cóđốichiếuvớicácbảnnghiêncứuLuậnNgữbằngtiếngPhápcủaBùiĐứcTín(PierreGastine)vàAnneCheng.Ởđâyxinlưuýđộcgiảlàtácgiảkhôngđồngývớiphần lớnnhữnggiải thíchvềKhổnggiáovàKhổngTử trongcác lácphẩmnày.Theotácgiả,LuậnNgữvàKhổngTửcầnđượchiểutheobốicảnhxãhộiTrungquốcthờiXuânThuChiếnQuốctrongkhicáctácphẩmnóitrênthườngvôtìnhgiảithíchtheonhữngquanniệmvềNhogiáođượchình thànhrất lâusaugiaiđoạnnày.Phần lớncácsố liệuvề thếgiớiđược lấy từnhữngnguồntàiliệuđượccậpnhậthoáhàngnămsauđây:-EncyclopediaUniversalis(EncyclopediaUniversalis,Paris),-EtatduMonde(EditiondelaDécouverte,Paris),-BilanEconomiqueétSocial(củanhậtbáoLeMonde,Pháp),-TheWorldAlmanac(Houghton,MiftlineCompany,Hoakỳ),TheWorldBankanualReport(doNgânhàngthếgiớipháthànhhàngnăm).VìTổquốcănnănlàmộtcuốnsáchđểthảoluậnvềýkiếnnêntácgiảđãítdùngnhữngtàiliệuthốngkê.Cácsốliệuđượcđưarathườnglànhữngconsốcóýnghĩaquantrọngđặcbiệtvìthếđộcgiảcóthềtinlàchúngđãđượckiểmchứngmộtcáchthậntrọng.Vềbốcục,cuốnsáchnàygồmnămphần.Mỗiphầngồmmộtsốchương,trongcùngmộtchủđề.Độcgiảítthờigiờcóthềđọctừngchươngmộtcáchđộclậpvớinhau,nhưngcáchđọcđúngnhấtvẫnlàđọctheothứtựcủacuốnsáchvìtrongmỗichươngtácgiảcoinhưđộcgiảđãnắmđượcýcủaphầntrước.TuyđượcviếtthànhnhữngchươngngắnnhưngTổquốcănnănkhôngphảilàmộttuyểntậpnhữngbàinghịluậnmàlàmộtcuốnsách.Phầnmột:Đấtnướcvàconngười,gồm24chương,mỗichươngbànvềmộtkhíacạnhcủađịalýViệt

namvàconngườiViệtnam,mụcđíchlàđểnhậndiệnnhữngđiểmmạnhvàyếucủachúngta.Nhưtinhthầnđãđượctrìnhbàytronglờiđầu,nósẽkhôngnhắclạinhữnggìmàmọingườiđềuđãbiết,đãđồngývàtácgiảcũngkhôngthấycógìđặcbiệtcầnnóithêm.PhầnnàychỉtậptrungnóilênnhữnggìkhôngổnvàcầnđượcxétlạitrongcáchmàngườiViệtnamnhìndântộcvàđấtnướcmình.Phầnhai:Đoạnđườngđãqua,gồm19chươngvềlịchsử,chắcchắnsẽgâynhiềuthảoluận.Tácgiảkhôngcóthamvọngviếtlạilịchsửmàchỉđặtlạimộtsốvấnđềlịchsử.CóquánhiềunhậnđịnhvềlịchsửmàchỉcầnsuynghĩbìnhtĩnhmộtchúttacóthềthấyngaylàsainhưngvẫncứtiếptụcđượccoilàđúngvàcóảnhhưởngrấtlớntrêncáchsuynghĩvàphátbiểucủangườiViệtnam.Tạisaochúngtacó thềsai lầmvề lịchsửcủamìnhđếnnhưvậycònchờđợimộtgiải thích,nhưngchínhsựkiệnchúngtahiểusailịchsửcủamìnhlạicóthểgiảithíchnhữngthảmkịchmàchúngtađãphảigánhchịu.NhậnđịnhcủatácgiảlàngườiViệtnamchúngtanóichungviếtsửmộtcáchkhôngđứngđắnvàcũngđọcsửmộtcáchkhôngđứngđắndođómàchúngtakhôngbiếtchúngtalàai,từđâuđếnđâyvàsẽphảilàmgì.Nếuphầnnàygâyratranhluậnvà,dođó,mộtýthứcxétlạilịchsửthìmụcđíchcủanóđãđạtđược.Phầnba:Vìđâunênnỗi?gồm17chươngvècácvấnđềtâmlývàvănhoáViệtnam.NhữngbàiđầucốgắngdưaramộtnhậnđịnhvềdisảnvănhoánướctavớimộtkhẳngđịnhrằngchúngtachỉcóthềvươnlênnhờtiếngViệtvàbằngtiếngViệt.VănhoáViệtnamđãlàvănhoáKhổngMạnhtronggầnhaingànnămvàcũngsẽcònlàvănhoáKhổngMạnhtrongnhiềuthậpniênsắptớidùthanhniênViệtnamcóduhọcphươngTây,chươngtrìnhCNNcóđượctruyềnđihànggiờ,cáctiệmănMacDonaldcómọclênkhắpnơivàmỗigiađìnhđềucóIntemet.BởivậycầntìmhiểuKhổnggiáovàcáchmàchúngtađãtiếpthuKhổnggiáođểhiệuchúngtalàaivàtạisaochúngtalạilàchúngtangàynay.Tácgiảbiếtrằngphầnnàysẽgâysónggió,nhưnglàmộtsónggiócầnthiết,nếuchúngtakhôngmuốnngủyêntrongsựthuakém.Phầnbốn:Vàihànhtrangchotươnglai,gồm15chương,cómụcđíchđềnghịmộtsốkiếnthứcvànhậnthứccơbảnđểnghĩlạivàlàmlạinướcViệt.Tácgiảsẽtrìnhbàycácvấnđèvềpháttriềnkinhtế,quảnlýkinhtếtàichính,cácýniệmnềntảngvềquốcgiadântộc,vềdânchủvàvèchếđộchínhtrị.Độcgiảcóthềcoiphầnnàynhưnhữngđềnghị,dùthựcratácgiảchỉđãcốgắngđểtrìnhbàymộtcáchthựckháchquannhữngkiếnthứcrấtcơbảnnhưngtiếcthayvẫnchưađượcnắmvữngtrongcáccuộcthảoluậnvềđấtnước,ngaycảtrênnhữngdiễnđànđượccoihoặctựcoilàcótrìnhđộcao.Aicũngcóquyềncólậptrườngriêngcủamìnhnhưngtácgiảkhôngtinlàcó“quyềnhiểulầm”và“quyềnlýluậnsai”trênnhữngsựkiệnđãrõrệt.Tácgiảtinrằngnếumọingườidânchủnắmvữngnhữngkháiniệmcơbảnnày thì các cuộc thảo luận sẽdễdàngvà tìnhhìnhđất nước có thềkhai thôngnhanhchóng.Sựhiểubiếtcũnglàmộtdụngcụvàmộtvũkhí.Phầnnàyvìvậylàmộthànhtrangđềnghịchotươnglai.Phầnthứnăm:Vươnmìnhlớndậy,cũnglàphầnkết,mởđầubằngmộtcáinhìnthoángquamộtlụcđịarấtxaxôilàchâuPhiđểthấythảmkịchcủasựthiếuvắngmộtcốgắngcầnthiếtnhưnglạikhôngđượcýthứcvàdodókhôngđượcthựchiện;tiếptheolàchươngTổquốcănnăn,cũnglàtêncủacuốnsách,đặtlạitươngquangiữangườiViệtnamvànướcViệtnam;saucùnglàbàiGởivàogiấcmộngnhắnracuộcđờitrongđótácgiảmạnphépnóichuyệnriêngvớimộtsốđộcgiảđặcbiệt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Sơnhàgấmvóc

TôicònnhớmộtbàithơhọcthuộclònglúcởlớpNhấttiểuhọc,khôngbiếtcủatácgiảnào:TrêndảiđấtchạyvenbờbiểncảDướitrờiĐôngNamárạngmàuxanhMộtgiốngngườinhỏbénhưngtinhanhĐãxâyđắpmộtsơnhàgấmvóc...Trongtríócnonyếucủatôi,nướcViệtNamtarộngrãivàphìnhiêu,ngườiTàuchenchúcnhauphảididânsangnướctalậpnghiệp.Đấtnướcta,theonhữngbàihọcđầuđờicủatôivàđượcnuôidưỡngchođếntuổithanhniên,đầytàinguyênphongphú.Nướctađầyhứahẹnvàcómộttươnglaivôcùngxánlạn.ýnghĩđấtnướctacótàinguyênthiênnhiênvôcùngphongphúlàýnghĩrấtlantràn.Tôiđãgặpkhôngbiếtbaonhiêungườiquảquyếtnhưvậy.Sau30-4-1975,trongtrạicảitạo,tôiđượcngherấtnhiềusĩquan,côngchứccủamiềnNamcũ lênánđếquốcMỹlàđã tớiViệtNamdềcướpbóc tàinguyên.MộtanhcựutrungúyvàtốtnghiệpvănkhoacònphátbiểurằngsởdĩđếquốcMỹlậpcăncứKheSanhlàvìởđấycómộtmỏuraniumlớn.MộtcôngchứckhácnóirằngMỹđếnViệtNam,hấtPhápralàvìnhữnggiếngdầukhổnglồcủaViệtNam.CóanhcònnóicácgiếngdầucủaViệtNam,sovớicácgiếngdầuởTrungĐôngnhưconvoisovớicontem.AnhtakhônggiảithíchtạisaoMỹlạirútlui,bỏrơinhữnggiếngdầukhổnglồđó.Dĩnhiênhọphátbiểuvìhoàncảnh.Họthuatrận,họvàotù,họphảimạtsátchếđộViệtNamCộngHòavàđếquốcMỹđềmongđượckhoanhồng.Nhưngnhữngđiềuhọnóivềtàinguyênđấtnướclàthànhthực.Họtinnhưthế.TôihỏianhsĩquanđãnóivềmỏuraniumởKheSanhthìanhtakhôngcómộtdữkiệnnàocụthềcả,nhưnganhtatinnhưthếvàtinchắcnhưđinhđóngcột.KhônghiểuvìlýdonàomàhầuhếtmọingườiViệtNamđềucóniềmtinsailầmrằngđấtnướcViệtNambaola,tàinguyêncủaviệtNamvôtận.CuốnĐịaLýKinhTếViệtNam(VănTrai,chủnhiệmbộmônĐịaLýKinhTếTrườngĐạiHọcKinhTếThànhPhốHòChíMinh,xuấtbảnlầnthứ4năm1990)khẳngđịnh:Các tàinguyênquặngmỏnước tacónhiều loại trữ lượng lớn,chất lượngcao,dễkhaithác,bảođảmpháttriểncôngnghíệptrongnướclâudàivàmạnhmẽ,đồngthờicòncóthểxuấtkhẩunữa.Niềmtinởtàinguyêntolớncủađấtnướcrấtthườnggặptrongnhiềubàiviết,bàinóivàtácphẩmcủacáctácgiảthuộcmọikhuynhhướngchínhtrị.Niềmtinnàytạoramộtsựyêntâmtaihại.HìnhnhưmọingườiViệtNamđềutinrằngđấtnướcmìnhthếnàorồicũngsẽphúcường,dođómàmấtđisựlolắngcầnthiếtđềgiữgìnđấtnướcvàxâydựngtươnglai.Vàcũngvìthếmàcótâmlýpháhoạivàvôtráchnhiệm.Sựyên tâmnàykhôngnhữngchỉ taihạimàcòn làmchếtngười.Đó là tâmlýngự trị trongđầuócnhữngngườilãnhđạođảngcộngsản.Năm1945họthựchiệnchínhsáchtiêuthổkhángchiến,họđậpphátấtcảcácthànhphố,đườngbộ,đườngsắt.Trongchiếntranhhọkhôngbaogiờlưỡnglựkhipháhoạibấtcứmộtcôngtrìnhnào.Mộtbàitìnhcayêunướccủangườicộngsảncóhaicâu:EmđiphálộĐôngDương,.

AnhvềđánhbốtMỹLương,ĐôngHà.(Đánhbốtcónghĩalàđánhđồn.Trẻemthườnghátsaithànhđánhđốt).Thơmộngquá!CònôngHồChíMinh?ôngphátbiểuquyếttâmchinhphụcmiềnNamnhưsau:ĐấtnướcViệtNamlàmột,dântộcViệtNamlàmột,sôngcóthểcạn,núicóthểmònnhưngchânlýấykhôn thể nào thay đổi?Ghê gớm không? Sẵn sàng chấp nhận chiến tranh đến sông cạn, núimòn,khônglýgìđếnsự tànphámàđấtnướccó thểphảichịuđựng.Một lầnkhácôngtuyênbốrằngđếquốcMỹcóthểgiatăngnémbomtạiBắcViệt,cóthểpháhoạiđườngsá,haytiêuhủynhiềuthànhphốnhưngsẽkhôngbaogiờlàmchođảngcộngsảnViệtNamnhụtýchíđấutranh.Độcgiảđừngvộinghĩrằngtôiđangchốngcộngvàkềtộingườicộngsản.Tôinghĩrằngtrongthâmtâmkhôngnhiềuthìítaicũngyêunước,vàngườicộngsảncũngthế.Cólẽsailầmcơbảnlàchúngtakhôngđánhgiáđúngtiềmnăngcủađấtnướcvàmứcđộchịuđựngtốiđacủanó.Chúngtanghĩrằngnướctacótiềmnăngvôtậnvàvìthếcóbịđậpphácũngkhôngsao.Nếungượclạitaýthứcrằngđấtnướctanhỏbéchậthẹp,tàinguyêncủataítỏi,cólẽtasẽhànhxửrấtkhác.Tasẽquítừngconđườngnhỏ,từngcâycầu,từngdãyphố,từngcănnhà.Chúngtasẽtránhđượcnhữngphíphạmvànhữngcuộcchiếntranhlàmchếthàngtriệungườivàtànpháđấtnước.Màsựthựctacógìđâu?Mỏquantrọngnhấttrongđấtliềncủatalàthanđáanthracitevớitrữlượng6tỷtấn.Sảnlượnghàngnămlà8triệutấn,nếukhaitháctốiđacóthểđạttới20triệutấn.Cónênkhaitháctốiđahaykhônglạilàmộtvấnđềkhác.Nhưngngaycảnhưthếsảnlượngthandácủatacũngchỉbằngbaphầnngànsảnlượnghàngnămcủathếgiới,thuaxaCaoLy(77triệutấn),BaLan(150triệutấn),Đức(77triệutấn),Anh(93triệutấn).Đóchỉlàđểkểmộtvàinướccódiệntíchtươngđươnghaynhỏhơnnướcta.Vàtấtcảnhữngnướcnàycònnhiềutàinguyênphongphúkhácmàtakhôngcó.Mỏsắtcủata,đượckểnhưmộttàinguyênlớn,chỉcótrữlượngtổngcộng540triệutấn-nghĩalàrấtkhiêmnhường,tươngđươngvớisáuthángsảnxuấttrênthếgiới-,đãthếlạiphântánratrên200mỏ,chonênkhôngthểkhaithácquimôđược.Cácmỏkháccủatađềukhôngđángkể.Thídụnhưnickel,mộttrongnhữngtàinguyênđượccoilàquantrọngcủatachỉcómộttrữlượngtổngcộngchocácmỏlà3triệutấn,nhưngphầnlớnlạiphalẫntrongchrome,ởCổĐịnh(ThanhHóa),tươngđươngvớimộtnămsảnxuấtcủahònđảonhỏxíuNouvelleCalédonie.NgoàiratacóhaimỏkháccótriểnvọngkhálàmỏchromeởThanhHóa(trữlượng21triệutấn)vàmỏapathiteởLàoCai(trữlượngcôngnghiệp135triệutấn).Từvàinămgầnđây,ViệtNamtrôngđợirấtnhiềuvàođầukhí.Nhưngđâycũngchỉcóthểlàmộthyvọngrấtkhiêmnhường.Trữlượngcủata,theonhữngướcđoánlạcquan,khôngbaonhiêu,chỉvàokhoảng400triệutấn(thếgiới:400tỷtấn).Sảnlượngdầulửahợplýcủatasaunàychỉcóthểđạttớimứctốiđa15triệutấnmỗinam,nghĩalàtươngđươngvớimộttuầnlễsảnxuấtcủaMỹ,hoặcNga,hoặcSaudiArabia,trừkhitaápdụngchính sách ănxổiở thì, khai thác chohết thựcnhanhchóngvàbất chấp tương lai.Trongtrườnghợpnàynhữngđầutưthiếtbịvàodầulửasẽthànhvôdụngsaumộtthờigianngắn.Mặtkhác,nhucầunăng lượngcủa tasẽ tăng lênmauchóng(ít ra taphảihyvọngnhưvậy)cùngvớiđàpháttriển,vàcácmỏdầuchỉgiúptagiảmnhẹhóađơndầunhậpcảngmàthôi.KhíđốthyvọngmớicủaViệtNamcũngvậy,vớimộttrữlượng100tỷmétkhối(hyvọngrằngtacòntìmđượcthêm),1%củatrữlượngtrongvùngvà7phầnmườingàn(7/10.000)trữlượngthếgiới,tacũngchỉcó thểhyvọngbớtđiphầnkhíđốtphảimuavàomàthôi.Nếucầnmộtconsốnói lênsự

nghèonànvềtàinguyênthiênnhiêncủata thìđólàconsố13.Hiệnnay,năm2000chúngtađứnghàngthứ13trênthếgiớivềdânsốvới78triệungười,nếukhôngkiểmsoátđượcđàgiatăngthìđếnđầuthếkỷ21chúngtasẽquamặtĐức(80triệudân)đểlênhàngthứ12,nhưngtakhôngđứngtrongsố13nướcđầu,màcũngkhôngđứngtrongsố30nướcđầu,vềmộttàinguyênnàocả.Tàinguyênđãgiớihạnnhưthếhiệnnaychúngtalạirấtnghèo,rấtlạchậu,rấtthuakém.Liệuchúngtacómộttươnglainàokhông?Vànếumuốncóthìphảilàmthếnào?Hãykhoantrảlờinhữngcâuhỏiđó.Nhưngngaytạiđâytacóthểnóirằngýthứcđượchoàncảnhkhókhăncủamìnhtựnócũngđãlàmộthànhtrangquíbáu,bởivìnóchotamộtcáchứngxửđúngđắn,nóđemlạichotamộttháiđộlolắngvàthậntrọngtrongviệcdựngnước,nógiúptaýthứcđượcsựcầnthiếtcủacốgắng.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Rấtđượmhươngvàrộntiếngchim

KhôngbiếtôngTốHữucóphảilànhàthơtheođúngnghĩacủamộtnhàthơkhông.Nhưngôngcótàilàmthơ,hiểutheonghĩanhữngcâungắncóvầnởcuối,vàtàilàmthơđãgópphầnquyếtđịnhđưaônglêngầntớitộtđỉnhcủadanhvọngvàquyềnlực.ôngbiếtdùngnhữnghìnhảnhrấtđẹpvàgiảndịngaycảkhiđềdiễntảnhữngtìnhcảmgiảtạovớinhữngmụcđíchrấtthựctiễn.NhưkhiôngdùnghìnhảnhđứabétậpnóiđểcatụngStahn,haykhiôngdùnghìnhảnhmộtngườiconâncầnnắmtaychađểnịnhHồChíMinh.BàithơTừấycủaôngđượcngườicộngsảncatụngnhưmộtbàithơhay.Nóbắtđầunhưsau:TừấytrongtôibừngnắnghạMặttrờichânlýchiếuquatimHontôilàmộtvườnxanhláRấtđượmhươngvàrộntiếngchim.Quanhữngcâuthơnày,ôngTốHữumuốndiễntảnỗihânhoancủaôngkhitìmrachânlýMác-LêninvàdấnthântranhđấutrongĐảngCộngSảnViệtNam.Còngìđẹpbằngmàuxanhcủalávàtiếnghótcủachim?ôngTốHữuđãtranhđấuvàđãthànhcông.Lýtưởngcủaôngđãđạtđược.Conđườngthắnglợicủađảngôngđãđiquahàngtriệuxácchết.Đểđiđếnkếtquảnào?Trongmùahè1992,mộtngườibạnPháp,sauchuyếnđicôngtácmộtthángtạiViệtNam,kềchotôinghelàanhtathườngthứcdậysớmvìsaibiệtgiờgiấc.Anhtanóikhuanhtaởkhôngcóchợvìnằmngoàithànhphốvàbuổisángimlặngmộtcáchlạthườngvìhoàntoànkhôngcómộttiếngchim.Anhtacónhiềuchuyệnquantrọnghơnđềnóichotôinghevàtôicũngcónhiềuchuyệnđểhỏianhta;những số liệu, những cuộc gặp gỡ, những nhân vật đã tiếp xúc, nhận định, cảm tưởng v.v.Và tôikhônglưuýtớichitiếtnày.ítlâusau,lạimộtngườibạnkhác,hayđivềViệtNam,kểchotôinghechuyệnquabắcMỹThuận.Tôithìnhlìnhnhớtớinhữngquánbánchimnướngvàhỏianhtacóănchimnướngởđókhông.Anhtatrảlờirằngcó,nhưngđóchỉlàgàconmớinởđượcđemchiênthaychochimchứchimkhôngcònnữa.TôibắtđầulưuýtớiđànchimViệtNam.Trongmùahè1993,nhiềuanhemtrongnhómThôngLuậnvềthămnhà.TôidặnmọingườiđễýxemViệtNamcònnhiềuchimkhông.Họđemthuật lạinhưnhau,vàđiềuhọnói làmtôisửngsốt:ViệtNamkhôngcònchim?Chỉcómộtngườibạnđi từNamraBắcmới thấymộtconchimởVịnhHạLong,anhtavộivãlấymáyhìnhrachụpảnhconchimấyđemvềchotôi.CàMautrướcđâycómộtrừngcòlớn,córấtnhiềuloạicò,nhiềuđếnnỗicónhưngngườichuyênđivàorừnglượmtrứngcòvàmỗingàylượmđượccảrổđemrachợbán.Tôidặnmộtngườibạnnhớviếngkhurừngcòđóvàanhtachotôihaykhurừngcòchỉcònrấtítcòítmộtcáchkhôngđángkể.ThếlàcuộccáchmạngcủaôngTốHữuthànhcôngvàViệtNamhếtchim.Cònmàuxanhcủalá?

NhữngngườiqualạiViệtNamđềuđồngý.Rừngbịpháhoạithẳngtay.Chotớinăm1993,hàngngàncôngtythinhauđốncâylấygỗxuấtkhau.Hàngtrămngàngiađìnhsốngbằngnghephárừnglấycủiđembánchohàngtriệugiađìnhcầnchấtđốt.Chỉtớigiữanăm1993,nhànướcmớiralệnhcấmxuấtcảnggỗ,vàmớibắtđầucómộtcốgắngrấthìnhthứcđểtrồnglạirừng,nhưngrừngvẫntiếptụcbịphánhanhchóng.Nhànướccộngsảncũngkhônggiấugiếmviệcnày,vànhiềubáochíđãlêntiếngbáođộng.Nhưngcòngìđểbáođộng?Nhữngconsốđãthựckinhkhủng:3/4rừngViệtNamđãbịphá,chỉriêngtrong20nămtừ1975đến1995,kểtừngàyđấtnướcthốngnhấthơnmộtnửadiệntíchrừngtrêntoànquốcbịpháhủy.Mùahè1999,tôilạiđượcđọcmộtnguồntincủanhànướctheođóthìkhoảng1/3diệntíchrừngđãbịphátừnămnămqua.RừngViệtNamcònlạibaonhiêucólẽkhôngaibiếtđượcmộtcáchchínhxácnhưngtôinghĩsựthựccólẽcònbiđáthơncácconsố.Báochíthếgiớiđãnóitớirấtnhiều,vàchínhquyềncònnóinhiềuhơn,vềnhữngtànphágâyrachorừngvìnhữngthảmbomB52vànhấtlàchấtđộcmàudacamcủaMỹ.Điềuđóđúng,vàrừngcâyViệtNamđãbịthiệthạirấtnhiều.Nhưngkhôngthấmvàođâusovớinhữngtànphácủa25nămquảnlýđấtnướcbấtchấpmôisinh.NgườitacứtưởngđấtnướcViệtNamvôtận,thiênnhiênViệtNamvôtậnnêncứthẳngtaytànphá.Vôlýnhấtlàviệcchophépxuấtcảnggỗchotớivàinămgầnđâycũngvôlývàđầnđộnnhưviệcxuấtkhẩukimloạiphếthảitrướcđâyvớigiárẻmạt,rồibâygiờphảimualạivớigiáđắtgấpmấychụclần.ViệtNamchưabaogiờdưgỗcả.Chúngtacógỗđểxuấtkhẩuchỉvìchúngtaquánghèo.KhôngcầnnóitớimiềnBắcvàmiềnTrung,nơicuộcsốngnôngthônchỉlàmộtsựđầyđọavàởđóchẳnglàmgìcóchuyệnsắmbànghế,giườnggỗ,tủgỗ.TôiđãđiquacáctỉnhmiềnTâyNamphầntrùphú,ởđóhầunhưtấtcảcáccănnhàđòngquêđềudựnglênbằngtre,vàmỗigiađìnhchỉcómộthaichiếcgiườngbằnggỗ;bànghếhầunhưkhôngcó.Khimứcsốngđãtănglên,vàphảihyvọnglàmứcsốngsẽtănglên,chúngtasẽphảinhậpcảngmộtsốlượnggỗlớn.Đấtnước tađãchậthẹp,đãkhôngcó tàinguyên thiênnhiên, cònbịpháhủyvà trở thànhcằncỗi.Khôngcònrừngxanhvàbặttiếngchim!Ngàyxưa,NguyễnTrãikểtộiquânMinhtànphánướcta:Tànhạicảcôntrùngthảomộc?QuânMinhkhôngphảilàngườiViệtNamvàvìthếcóthểkhôngquítrọngthiênnhiênViệtNam.NgàynaychínhngườiViệtNamtànpháđấtnướcViệtNam.KhiđấtnướcViệtNamđãbịtànpháđếnnỗikhôngcònsinhsốngđượcnữathìcũngkhôngcòngìđểnóivàlàmnữa.TôiđãcódịpghéthămnướcTunisie.Quốcgiabénhỏnàyđangbịthiênnhiêntiêudiệttừtừ.SamạcngàycànglấnlêntừmiềnNam,nướcTunisieđãnhỏ lại càngnhỏ lại.Sự thiếu thốn thảomộcđang làm thayđổicả thời tiết.Mưađổàoxuốngtrongvòng10ngàymỗinăm,rồisauđólàhạnhán.Nhữngconsôngtrungbìnhchỉcónướcmộthaingàymỗinăm,nhữngngàycònlạichúngđềtrơlòngsôngnứtnẻ.Cảmộtcốgắngvĩđạivàtuyệtvọngđượctungradễtrồngcâyngănchặnsựgậmnhấmcủasamạc.Nhưngđólàmộtthiêntai.ởViệtNamtaihọadoconngườivàdongườiViệtNam.TuyvậyTunisievẫncònchim,mắttôiđãnhìnthấynhiềuđànchim.ViệtNamkhôngcònchim.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Sơnxuyênchicươngvựckýthù

NguyễnTrãi(1380-1442)mởđầubàiBìnhNgôĐạiCáonhưsau:Nhânnghĩachicửyếutạiandân,Điếuphạtvisưmạctiênkhửbạo.NhưnóichuyệnĐạiViệtchiquốc,Thựcvivănhiếnchibằng,Sơnxuyênchicươngvựckýthù,BắcNamchiphongtụcdiệcdị.TrongViệtnamSửlược,họcgiảTrầnTrọngKimcungcấpmộtbảndịchmànhiềungườinóilàcủacụBùiKỷ:Việcnhânnghĩacốtyêndân,quânđiếuphạtchỉvìkhửbạo.NhưnướcViệttatừtrước,vốnxưngnềnvănhiếnđãlâu.Sơnhàcươngvựcđãchia,phongtụcBắcNamcũngkhác.BìnhNgôĐạiCáolàmộtángvănbấthủ,lờilẽhùngtrángmàýkiếncũngrấtsâusắc.Đượcsángtácvàonăm1427khinướctavừagiànhlạiđượcđộclậptừtayquânMinh,BìnhNgôĐạiCáocógiátrịcủamộtbảntuyênngônđộclập.NóxácnhậnvăntàixuấtchúngvàýthứcchínhtrịphithườngcủaNguyễnTrãi,mộttrongnhữnganhhùngkiệtxuấtnhấttrongsuốtdònglịchsửcủanướcta.HầuhếtmọingườiViệtnamđềuchỉbiếtđếnBìnhNgôĐạiCáoquabảndịchcủaTrầnTrọngKim(hayBùiKỷ?).Bảndịchđó cũng làmột tuyệt tác.Tuynhiên, phùhợpvới vănphong của thời các cụTrầnTrọngKimvàBùiKỷ,nóchútrọngđếnlờivănvàâmhưởngnhiềuhơnlàý,vàđịchgiảđãbỏquamộtchitiếtcótầmquantrọngrấtlớntrongsựtồntạicủađấtnướctamàNguyễnTrãiđãnêura.SơnxuyênchicươngvựckýthùđượcdịchlàSơnhàcươngvựcđãchiathayvìnúisôngbờcõiriêngbiệthaylãnhthổcónúingănchia,bỏquamấtcụmtừsơnxuyên,cónghĩalànúisôngnhưngcũngcóthểcónghĩalàcáchnúi.NguyễnTrãimuốnnhấnmạnhsựkiệnViệtnamvàTrungQuốccáchnhaumộtdãynúi.CâumởđầucủaBìnhNgôĐạiCáocóthểdịchsátnghĩahơnnhưsau:Chínhtrịchuyênmưutìmhòabình,chiếntranhchỉlàđểkhửtrừbạongược.NướcViệtnamlàmộtnướcvănhiến,lãnhthổcónúingănchia,phongtụcBắcNamkhácnhau....Bỏquaváchnúilàbỏquamộtyếutốrấtquantrọngcủanướcta.Chínhnhờnúimànướctacònđếnngàynay.DọctheobiêngiớiTrungQuốclàcảmộtvùngnúinondàyđặc,dàygầnmộttrămcâysố.DọctheobiêngiớiLàolàdãyTrườngSơn.HaidãynúinàykếthợpvớinhaulàmmộttườngthànhkiêncốchechởvàcôlậpcácđồngbằngmiềnBắcvàmiềnTrungnướcta.ChínhnhờnúimàTrungQuốcđãkhôngthểthôntínhvàđồnghóanướcta,vàcũngnhờnúimànướcLàođãkhôngbịViệthóa.Trướcđâykhinướctachưathựcsựhìnhthành,thếlựccònđơnsơđếnđộmộtđạoquânnhỏcũngđủđềchinhphục,TrungQuốcđãđặtđượcsựthốngtrịlênquậnGiaoChỉ,nhưngsốngườiTàuđủmạohiểmđểvượtnúiquanướctalậpnghiệpđãrấtgiớihạn.VìthếmàmộtngànnămBắcthuộcđãkhôngthểbiếnViệtnamthànhmộtvùnghoàntoànhộinhậpvàoTrungQuốc.KhingườiViệtnamtrởthànhđôngđảovớithờigianvàgiềngmốixãhộitrởthànhgắnbó,tađãđuổiđượcquancaitrịngườiTàurồibảovệđượcnềnđộclập.Từkhigiànhhẳnđượcđộclập,năm939tachỉbịrơivàoáchBắcthuộchai

mươinăm,từ1407đến1427,trongmộtbốicảnhsuyđồiđặcbiệt.CuộcchiếntranhgiảiphóngdoLêLợicầmđầuđãrấtvẻvang,nhưngkháchquanmànóilựclượngTrungQuốcxahậucứvàkhiphảiđươngđầuvớicuộcchiếntranhgiảiphóngTrungQuốcđãkhôngchứngtỏmộtquyếttâmđặcbiệtnàođềduytrìnềnthốngtrị.Cácđạoquânxâmlăngphảivượtquanhữngđườngmònchậthẹpdàicảtrămcâysốnênvậntảilươngthực rátkhókhăn,và làmmồingonchocáccuộcphụckích.Muốnxâmnhậpnước ta,quânTrungQuốc thường phải đi đường biển đổ bộ xuống vùngNghệAn, rất xa địa điểm xuất phát xét theophươngtiệndichuyểnngàyxưa,haycửaBạchĐằng,tuygầnhơnnhưngvẫncònphảiđimộtchặngđườnghiểmtrởđềtiếnvềHàNội.NhờthườngxuyênđánhthắngquânxâmlăngphươngBắc,chúngtathườngtựhàovềsứcsốngmãnhliệtcủadântộc,màítkhichịukhiêmtốnđềnhìnnhậnrằngsựtồntạicủanướctachỉđượcbảođảmnhờváchnúidàyđặcvàhiểmtrở.Nhiềunhàlý luậnnặngđầuócdântộcđãbiệnbạchrằngdântađứngvữngđượcnhờcómộtnếpsốngriêng,mộtnềnvănhóadântộccao,mộttinhthầndântộccaovàmộttinhthầnchiếnđấuđặcbiệtkiêncường.Nhữngyếutốđóđềuđúngnhưngchỉđúngmộtphầnmàthôi.Tađãphóngđạivàhuênhhoangquáđáng.Thựcratinhthầndântộccủatakhônglấygìlàmmạnhvàkhảnăngchiếnđấucủatatuykhánhưngkhôngthểnóilàphithường.Vềvănhóa, tađãbắtchướcngườiTàumộtcáchmêmảivàvôđiềukiện.NếuvănhóacủatavẫncònkhácvănhóaTàuthìcũngchỉvìtabắtchướcchưaxongmàthôi.VănhóatakhácvănhóaTrungHoakhôngphảiởchỗtathựcsựkhácmàlàởchỗtachưabằng.Sựkhácbiệtởtrìnhđộnhiềuhơnlàởbảnchất.SaunàykhilệthuộcngườiPháp,chúngtàcũngđãmêmảichạytheovănhóaPháp.NhiềungườicònmuốnquênhẳngốcgácViệtnam.Nhữngngườivongbảnnàykhônghẳnlànhữngngườiphảnquốc,ngaycảphảnquốchiểutheonghĩacộngsản.Năm1980,tôicódịpnghemộtbàinóichuyệncủaôngPhạmVănĐồng,lúcđólàchủtịchHộiĐồngBộTrưởngnướcCộngHòaXãHộiChủNghĩaViệtnam.ÔngPhạmVănĐồnglàmộttrongnhữngngười lãnhđạochủchốtcủacuộcchiếntranhcamgochốngPhápkết thúcbằngchiếnthắngĐiệnBiênPhủ.ÔngĐồnglàngườiđãgiữchứcvụthủtướnglâunhấttạiViệtnamtronggần40năm.Trongcáclãnhtụcộngsản,ônglàngườiđượccácđảngviênkínhtrọngnhấtsauôngHồChíMinh.Ôngđượccoilàlãnhtụcộngsảnkỳcựucóvănhóacao.ĐiềuđặcbiệtlàôngPhạmVănĐồng,mặcdầuđảmnhiệmchứcvụchínhtrịquantrọngđãtỏrađặcbiệtưutưtớitiếngViệtôngviếtmộtloạtbàidướiđềtựaGiữgìnsựtrongsángcủatiếngViệt.VàtôiđãngheôngĐồngnóinhữnggì?Bàinóichuyệncủaôngcóítnhất20%là tiếngPháp.ÔngchêmtiếngPhápbấtcứlúcnàoôngcóthểchêmđược.CókhiôngnóicảnhữngcâuhoàntoànbằngtiếngPhápmàhầuhếtcửtọakhônghiểu.TôihỏimộtngườibạnđảngviênkhácaocấpđãnhiềulầnngheôngĐồngthuyếttrình,anhtachohayôngĐồnglúcnàocũngnóinhưvậyvìôngấyhọcgiỏivàquenmiệngnóitiếngPháp.ThựcrabácsĩĐặngVănHồ(màtôigọibằngchúdomộtliênhệgiađìnhgiántiếp),bạnhọccủaôngĐồng,chotôihayôngĐồngchưahọchếttrunghọcbảnxứvàđãtừngnóivớibácsĩĐặngVănHồrằng:Màyđậutútàithìhọctiếptaokhôngcótútàithìđilàmcáchmạng.NhưthếvốnliếngtiếngPhápcủaôngĐồngtuycóthựcnhưngkhôngnặngđếnnỗisauhơnmộtnửathếkỷđấutranhchốngPhápôngvẫncònphảichêmtiếngPhápluônmiệngnhưvậy.TôihọcvàsửdụngtiếngPhápnhiềuhơnhẳnôngĐồng,tôicũngsinhsốngtạiđấtPháplâunăm,nhưngkhôngcó

nhucầuphảiphathêmtiếngPháptrongkhiviếtvànóitớimứcđộnhưôngĐồng.ÔngĐồngchêmtiếngPhápvìôngthíchtiếngPháp,chorằngnóitiếngTâylàsang.Vàôngnghĩnhưvậy,bởivìnhữngngườichungquanhôngcũngnghĩnhưvậy,ngườiViệtnamrấtvọngngoạivềmặtvănhóa.Đãnóitớingườicộngsảnthìcũngphảinóiđếnngườiquốcgia.ÔngNguyênVănThiệutuyvốnliếngtiếngPhápchẳnghơngìôngĐồnglàmấynhưngcũngluônmiệngnóitiếngPháp.TrongbiênlaimàôngkýchotướngTrầnVănĐônđễnhậnmộttriệuđồngtiềnthưởngcủatìnhbáoMỹsaucuộcđảochánhlậtđổchínhphủNgôĐìnhDiệm,ôngviếtBonpour1.000.000piastres.MộtbiênlaigiữangườiViệtvớinhaulạiviếtbằngtiếngPháp.Nhưthếmớisang.TrongthờigianlàmviệctạiNgânHàngViệtnamThươngTínvàBộKinhTế,tôiđãđượcđọcnhiềuhồsơ.HồsơnàohầunhưcũngphatiếngPháp,cóhồsơhoàntoànbằngtiếngPháp.ĐólàsaukhiPhápđãrađigần20năm!Sức chiến đấu kiên cường của ta cũng cần xét lại.Quả thật ta đã có những chiến công hiển hách,nhưngcũngcónhữnglúcmàsứcchiếnđấucủatakểnhưkhôngcó.BảyngườilínhPhápđãcóthểvàochiếmtỉnhNinhBình,bắtquanquânViệtnamquìgốihạkhígiới.VàitrămlínhPhápđãcóthểhạđượcThăngLong,đánhtannhiềungànquânViệtnam,mộtlầnbắtsốngNguyễnTriPhương,mộtlầnbuộcHoàngDiệuphảituẫntiết.HồQuíLychuẩnbịmộtđạoquânđôngđảovàhùnghậudềđươngđầuvớiquânMinh.NhưngchỉmộtđạoquânnhỏcủaTrươngPhụđãđánhtanđượctoànbộquânnhàHồvàbắtsốngHồQuíLytrongmộtthờigianchớpnhoáng.Vậyphảigiảithíchthếnàonhữngchiếncôngcủata?QuansátkỹtathấyngườiViệtnamcótâmlýsợvàphụctùnguyquyền.Khicónhữngcấpchỉhuycứngcỏi,họchiếnđấucóhiệulực.Nhưngkhôngnênvộiđồnghóatâmlýsợvàphụctùngcấptrênvớiýchísẵnsàngchiếnđấuvàchấpnhậnhysinhvìđấtnước.Trongmộtđoạnkháctôisẽtrởlạivấnđềnày.Tôinóivănhóađặcthùcủatakhôngcóbaonhiêu,tinhthầndântộcvàkhảnăngchiếnđấucủatachỉgiớihạnhoàntoànkhôngphảinhằmmụctiêuhạnhụcdântộcta.Đểlàmgì?Tôichỉmuốnlưuýrằngkhảnăngtựvệcủadântộctathựcrachỉvừaphải,chúngtađãtồntạiđượcchủyếulànhờcónúilàmbiêngiớithiênnhiên.Ngàynay,trongthếgiớihiệnđạinày,núikhôngcònlàmộcchethâncủatanữavàbiểnlạilàcửavàoxâmnhậplýtưởng;sựxâmnhậpkhôngcònbằngquânsựmàbằngvănhóa,kinhtế,thươngmại,sáchbáo,phimảnh,âmnhạc.Taphảihếtsứclolắngđểgiữnướcvìbàitoángiữnướcđãthayđổihoàntoàn.Chúngtakhôngcòntrôngvàonúiđượcnữa.Muốngiữnướctừđâytaphảicókhảnăngtựvệthựcsự,tinhthầndântộcthựcsự,lòngyêunướcthựcsự.Làmthếnàođềcónhữngyếutốđóphảilàưutưcủamọingườiquantâmtớiđấtnước.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Nướcnonnghìndặm

NgườiViệt namnàohìnhnhư cũngbiết câu cadaoNướcnonnghìndặm ra đi.Cụm từnướcnonnghìndặmcũngđãlàđầuđềcủanhiềutácphẩm,vàđượcdùngtrongvôsốbàihát,bàithơ.Nóđãlàmchonhiềungườinghĩđấtnướctarộngrãi,baola.Sựthựcthìchúngtarấtthiếuđất.Với78triệungười(năm2000)trênmộtdiệntích330.000km2,nghĩalà237ngườitrênmộtkilômétvuông,chúngtalàmộttrongnhữngnướccómậtđộcaongất,gầngấpđôiTrungQuốc(120người/km2)vàxấpxỉbằngấn-độ(270người/km2),hainướcđượccoilàcónạnnhânmãntrầmtrọng.Nhưngkhôngphảichỉcóthế.Tìnhtrạngthiếuđấtthậtracòntrầmtrọnghơnnhiều.Nếunúiđãgiúptagiữnước,thìnúivàđồicũngđãchiếmmấtcủatabaphầntưlãnhthổ.TạimiềnBắcvàBắcTrungBộ,đồivànúichiếmhơn80%lãnh thổ.Tỷ lệđấtđaicanh tácđượccủa takhông tới25%.Nếu trừđithànhphố,nhàcửa,đườngsásôngngòi thìdiệntíchcònlạiđểtrồnglúatốiđacủatakhôngquá7triệuhéc-ta.Nóiđếnthiếuđấtngườitanghĩngayđếnhạnchếsinhđẻ.Chínhquyềnhiệnnaytheođuổimộtchínhsáchhạnchếsinhđẻvừarờirạcvừahungbạo.TrongtruyệnngắnnỗitiếngTướngvềhưu,nhàvănNguyễnHuyThiệpkểchuyệnmộtvịtướngcộngsảnvềhưuđãphảibỏrađitìmlạiđơnvịcũcủamìnhđềrồithiệtmạngvìkhôngthểchịuđựngđượccảnhcôcondâu,mộtbácsĩsảnkhoa,đemnhữngthainhiđãbịphávềnhàlàmthứcănnuôichóbéc-giêkỹnghệ.TrongcuộcHộiLuậnDânChủĐaNguyêntháng10-1990,nhànghiêncứuĐinhTrọngHiếu,thuộcTrungTâmNghiênCứuKhoaHọcPháp,vừatừViệtnamsangsaumộtchuyếnnghiêncứudàibathángvềđờisốngnôngthôn,đãlêndiễnđànmôtảlạicảnhmàôngđãnhìnthấy,cảnhbabốnphụnữbịbắtbuộcpháthaitrongcáctrạmytế.Họnằmtrầntruồngbênnhau,dạngcẳngcốtrụcxuấtthainhira,saukhiđãnhậnthuốcpháthai.Vìthiếuphươngtiện,việcpháthaiđượcphốihợpgiữathuốcvàcácbiệnpháptaychân.ĐinhTrọngHiếuvừakểvừakhóc.Đọcbáo trongnước,người tacũngvẫn thườnggặpnhữngbàinóivềcáccánbộ,đảngviênbịphêbình,haycókhibịkỷluậtvìcótớibacon.Nhưngmặcdầuvậy,dânsốnướctavẫntiếptụcgiatăngxấpxỉ2%,tứckhoảngmộttriệurưỡingườimỗinăm.Cácbiệnpháphạnchếdânsốdãmanđãchỉlàmxuốngcấpconngườichứkhôngngănchặnđượcnạnnhânmãn.Cólẽvìconngườitrởthànhrẻrúngmàchínhquyềnkhôngcònquantâmtớisứckhỏe.Sáchbáokhôngthầyđăng(haycóđăngmàtôikhôngđọcđược?)tỷlệngườichếthàngnăm.Tôitìmđượcmộtcuốnsáchđịalýtrunghọc(Địalýlớp9-NguyễnTrọngĐiều,NhàxuấtbảnGiáoDục,1989)haiconsố:tỷlệngườichếtlà6,3phầnngànnăm1979và6,95phầnngànnăm1986.Nhưthếcónghĩalàtrongvòng7nămtỷlệngườichếtđãtănglên10%.Năm1986lànămbắtđầuchínhsáchmởcửatheoqui luậtkinhtế thị trường.Từđóhệthốngytếcủanướctabịbỏrơivàxuốngcấpkhôngngừng.Hiệnnay,năm2000,ytếcủatacóthểnóilàđãsụpđổhoàntoàn.Theothốngkêcủanhànước,sốtrẻemchếttrướckhiđượcmộttuổiđãtăng10%trongnăm1998.Hạnchếđàgia tăngdânsốchắcchắnphải làưu tư lớncủabấtcứmộtchínhquyềnViệtnamnào.

Nhưngtrướchếtphảinhìnvấnđềmộtcáchđúngđắn,phảinhậnđịnhrằngvấnđềsinhđẻnhiềutrướchếtlàmộtvấnđềvănhóa,xãhộivànhânsinhquanchứkhôngphảilàmộtvấnđềthuầntúykinhtế,vàdođókhôngthểgiảiquyếtbằngnhữngquyếtđịnhhànhchánh,duyýchíchínhquyềncộngsảnđãcómộttháiđộthiếulươngthiệntrênvấnđềnày.Trướcnăm1975,đảngcộngsảnhoàntoànkhôngđặtravấnđềhạnchếsinhđẻ.Lúcđicảitạosaungày30-4-1975,tôicònđượcnghemộtbàihọctậplênángaygắtngụyquyềnSàigònlàđãtiếptaychochínhsáchdiệtchủngbằngcáchhạnchếsinhđẻ.ChỉsauĐạihộiIV,năm1976,vấnđềmớiđặtra.Vàsauđónhữngdụngcụvàthuốcngừathaimớiđượckhuyếnkhích,cùngvớinhữngquyếtđịnhhànhchánhrấtthôbạo.Cũngcầnphảiphânbiệthaivấnđềhạnchếsinhđẻvàgiảiquyếttìnhtrạngdânsốcao.Cólẽtấtcảvấnđềlàởchỗđó.Nếuchỉhạnchếsựgiatăngdânsốmàthôithìphảinóirằngđólàmộtcốgắngvôíchngaycảnếuthựchiệnđược.Bởivìngaybâygiờvới78triệudân,chúngtađãtuyệtvọngrồinếuvẫncứlàmộtnướcnôngnghiệp.Tỷlệđấtcanhtáccủatahiệnnaylà10ngườimộthéc-ta.Vớitỷlệnàythìdùcótăngnăngsuất tốiđavàdùcóluônluônmưathuậngióhòa,chúngtavẫnsẽlàmộtnướcnghèokhổVấnđềthựcsựđềgiảiquyếtnạnđấthẹpngườiđônglàphảithayđổichứcnăngcủađấtnướctừmộtnướcnôngnghiệpsangmộtnướccôngnghiệp.Trongdàihạn,nôngnghiệpcủaViệtnamchỉcóthểđảmbảođờisốngxứngđángchokhoảng10triệungười,trongkhichúngtasắpcó80triệudân.Phầncònlạiphảichuyểnsangcôngnghiệpvàdịchvụ.Cuộcchuyểnhóanàysẽphảiđượccoilàcốgắngvĩđạinhấtvì từngàylậpquốcvàsẽchỉcó thểgiảiquyếtbằngmộtcốgắngliên tục trongnhiềuthậpniên.Ngaytừbâygiờnhữngngườilàmchínhsáchphảiluônluôncótrongđầuviễnảnhnày.Chotớinay,chínhquyềncộngsảnluônluôncómộtchínhsáchcưtrúmâuthuẫn.ĐạihộiIVcủađảngcộngsản(năm1976)chủtrươngtiếnlênsảnxuấtcôngnghiệplớnxãhộichủnghĩanhưngđồngthờiđảnglạithihànhchínhsáchđuổidânrakhỏithànhphố,đưadânvềnôngthônhayđicácvùngkinhtếmới.Chođếnngaybâygiờchuyểnhộkhẩuvềmiềnquêvẫnlàchuyệndễđàng,ngượclạichuyềnhộkhẩutừnôngthônrathànhphốvẫnlàchuyệnđộiđávátrời.NôngthônViệtnamtừlâuđãdưngườirồivàcàngngàycàngdưngườihơnnữa.Thêmngườiởnôngthônchỉcótácdụngchuyểnsựnghèokhổtừthànhthịvềnôngthôn,chokhuấtmắtcácvịlãnhđạochứkhônggiảiquyếtđượcgìcả.Khôngnhữngkhônggiảiquyếtđượcgìcảmàcònlàmgiảmnăngsuấtnôngnghiệp.Đôngngườiquáthìkhôngthểcơgiớihóavàcònphảihạthấpmứccơgiớihóađềsửdụnglaođộngdưthừa,màđãkhôngcơgiớihóathìnăngsuấtdĩnhiênlà thấp.Năngsuất trungbìnhcủangànhtrồnglúachỉlà3,5tấnhàngnămchomộthéc-tatrongkhiruộngđấtViệtnamcóthểđạtnăngsuất6tấn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

LòngmẹbaolanhưbiểnTháiBình

Trongcuộcchuyểnhóavĩđạitừmộtnướcnôngnghiệpsangmộtnướccôngnghiệpvàdịchvụchúngtagặpmộttrởngạilớn:khíhậu.Chúngtalàmộtnướcnhiệtđới,gầnnhưnóngquanhnăm,nhấtlàởmiềnNam.Sựpháhủycâyrừngtừnhiềunămnay,vàvẫnchưachấmdứthẳndùrừngkhôngcònbaonhiêu,lạicàngchokhíhậuthêmphầngaygắtkhóchịu.Khíhậunónglàmchoconngườiuểoải,thiếuquyếttâmvàmấtkiênnhẫn.Cácnướcpháttriểnmạnhthườngkhôngphảilànhữngnướcnhiệtđới.Singaporelàmộtngoạilệ,nhưngSingaporekhôngphảilàmộtquốcgia theođúngnghĩacủanó,màlàmột thànhphốvàmộthảicảng.Vảlại,đólàmộtđảo,đượcbiểnbaoquanhvànhờvậygióbiểncũng làmdịubớtkhíhậu,như tạiMãLai.Cónhiềunhànghiêncứukhẳngđịnhpháttriểnlàđặctínhcủacácnướchànđớivàônđới.BắcMỹpháttriểnhơnhẳnNamMỹ,BắcÂuvượthẳnNamÂu.Cácnướcchâuápháttriểnmạnhcũngthé:Nhật,TriềuTiên,HươngCảng,ĐàiLoanvàcó lẽ saunàyHoaLục, cũngđều lànhữngnước lạnh,hoặc ít rakhôngnóng.Cónhữngnhànghiêncứuxãhộilớn,nhưMaxWebervàAlainPeyrefitte,khôngtinnhưvậyvàgiải thíchbằnglýdovănhóa.BắcMỹvàBắcÂu, theohọ,phát triểnđượcnhờtư tưởngTinLànhphóngkhoáng, trongkhiNamMỹvàNamănkhôngphát triểnvìảnhhưởnggiáođiều thủcựucủaCôngGiáo.Phântíchnàycóphầnđúng,nhưngcũngcóthểgiảithíchrằngtạivìmiềnBắcÂulạnh,màconngườicónhiềusâu,pháttriểnócphêphánvàsángtạorồichấpnhậnTinLành.Dầusaothìkhíhậunóngcũngvẫnlàmộttrởngạilớn.Tuynhiên,cácnhànghiêncứucũngđồngýcácvùngbờbiểnpháttriểnmạnhhơncácvùnglụcđịa.Biểnlàkhotànghảisảnvôtận,làsựnớirộngcủabờcõi,và,quantrọnghơnhết,làkhảnănggiaothôngvậntảiquantrọngvàquígiávôcùng.Khivừamớitốtnghiệpkỹsư,tôilàmviệcchohãngPechiney,côngtyđứnghàngthứnhìthếgiớivàthứnhấttạichâuÂuvàođầuthậpniên1970vềkỹnghệnhôm.PechineynhậpcảngquặngnhômtừúcvàchâuPhi.NhàmáyluyệnnhômnơitôilàmviệcnằmởtrungtâmnướcPháp,cáchcảngMarseillechừng400km.ChiphíchuyênchởbằngđườngbiềntừúctớiMarseillegần20.000km,nhẹhơnchiphíchuyênchở400kmđườngsắttừMarseilleđếnnhàmáy.Ưuthếbờbiển-lụcđịaquantrọngkhôngkémưuthếlạnh-nóng.NgườitacóthểquansátrằngtừhaimươinămnaytạiTrungQuốc,vùngduyênhảiđãpháttriểnvượthẳnvùnglụcđịa.ƯuthếcủabờbiểncàngrõnéttrongtrườnghợpTrungQuốcnếungườitanhớlạirằngtrongthậpniên1950MaoTrạchĐôngđãchothihànhkếhoạchđệtamtuyến,chuyểnhếtkỹnghệvàolụcđịađềphòngngừamộtcuộcđổbộcủaHoaKỳ.KếhoạchnàyđãbiếnTrùngKhánhthànhthànhphốđôngdânnhấtTrungQuốc,nóđãlàmphásảncácvùngbờbiển.Biểncũnglàmchokhíhậunóngbớtđirấtnhiềuphầngaygắt.Nhờbiểnvàgióbiển,khíhậunướctadễchịuhơnnhiềusovớikhíhậuởcùngvĩđộtạiLàovàTháiLan.Trừmộtvàithángđặcbiệt,ởvàinơivàtrongvàinămkhácthường,hànthửbiểuítvượtquá35oC.Nhiệtđộtrungbìnhnhữngthángnóngnhấtcủanướctachỉlà28hoặc29oC,nghĩalàmộtnhiệtđộtuykhôngthoảimáinhưngvẫncònchịuđựngđược.

Chúngtacórấtnhiềubờbiểnvàbiểncủatarấttốt.Bờbiểncủatadài3.200km,còndàihơncảchiềudàithựcsựcủanướcta.Cảnướctalàmộtdảibờbiển,điểmsâunhấttrongđấtliềntạimiềnBắclà600km,trungbìnhbềdàycủađấtnướctalà150km,tạiĐồngHới(QuảngBình)bềdàynàychỉcó50km.Dọctheobờbiển,chúngtacókhảnăngthiếtlậpvôsốhảicảngtốt.Hiệnnaytamớichỉsửdụngmột phần rất nhỏ của khảnăngnàyvới các hải cảng:HảiPhòng,Vinh,ĐàNẵng,QuiNhơn,NhaTrang,Sàigòn.Tiềmnănghảicảnghứahẹnmộttươnglaixánlạnchokỹnghệđóngtàu,bảotrìvàsửachữatàuvàchuyênchởhànghải.Nhữngngànhnàychotớinaytahoàntoànkhôngkhaithác.Tuycónhiềucảngthiênnhiênnướcsâu,nhưngnóichungbờbiểnnướctalạirấtxoảivàcócátmịn,đođóchúngtacónhiềubãibiểnthiênnhiêntuyệtvời.Đólànhữngtiềmnăngdulịchnếuđượckhaithácsẽđemlạimộtnguồnlợirấtlớnvìbờbiểncủatagiữnhiệtđộquanhnămtrên25oC.ChúngtalàcửamởraTháiBìnhDươngcủacảbánđảoTrung-ấn.NgườitacóthểlàmviệcvàkiếmtiềnởTháiLan,Lào,VânNam,nhưngngườitabắtbuộcphảinghỉngơivàtiêuxàitạibờbiểnViệtnam.Kỹnghệdulịchcủanướcta,nếuđượcpháttriểnđầyđủ,trongtrunghạncókhảnăngthuhútvàichụctriệudukháchmỗinăm,tạocôngănviệclàmchohàngtriệungườitrongngànhdulịchcũngnhưtrongcácngànhliênhệ.VùngbiềnthuộclãnhhảiViệtnamcókhảnăngcungcấphaitriệutấncámỗinăm.BờbiểndàivàthuậnlợicủaViệtnamchophépđánhbắtthêmdễdàngmộttrọnglượngcátươngđươngtrênbiểncả.Ngưnghiệpvàcôngnghiệpthựcphẩmdonguồnhảisảnchophéptanuôisốngmộtsốngườitươngđươngvớinôngnghiệp.BờbiểnmiềnNamcònchotamộttiềmnăngnuôitômcárấtquantrọngmàtahiệnchỉkhaithácđượcmộtphầnrấtnhỏ.Ngoàira,vùngĐồngThápthuộcđồngbằngNamBộ,vớinguồnnướcvànguồncátolớncủasôngMêKông,cònlàmộttàinguyênlớnlaonuôicánướcngọtmàtahầunhưchưakhaithác.Biển là tài sản quí báu nhất của non sông hoa gấm, có khả năng cao hơn nhiều so với nôngnghiệp.Nhưngkhôngphảitachỉcóbiểntốtmàtacòncómộtvị trívôcùngthuậnlợi.ChúngtalàđườngrabiểncủaCam-bốt,Lào,TháiLanvàmiềnTây-namTrungQuốc,chúngtanằmsátcáctrụcgiaothônghànghảiquantrọngvàởngaytrungtâmcủamộtvùngpháttriểnmạnh.Chứcnăngthiênnhiêncủatadobiểnđemlạilàchứcnăngcủamộtnướcdulịch,côngnghiệp,thươngnghiệpvàdịchvụ.Nguồnlợichínhmàbiểnđemlạilànguồnlợicủagiaothươngvớithếgiới.Nhưngmuốnpháthuychứcnăngđó,điềubắtbuộctựnhiênlàtaphảihộinhậpvớithếgiới,cómộtchếđộchấpnhậnđượcchocảthếgiới.Nghĩalàdânchủ.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Nướcnonnghìndặm(II)

Cáicảmgiácnướcnonnghìndặmlàcóthực,vàcóbalýdokhiếnchongườiViệt,ngaycảkhicósốliệurõràngtrongtay,vẫncócảmgiácđấtnướcxaxôi,baola.Lýdothứnhấtlàvìnướctadàithực,dài2500kmtừBắctớiNam,chiềudàiđókhiếnchocácmiềncủađấtnướckhácnhauvềđịahình,địachất,vềkhíhậuvàcảvềconngười.Chúngtachỉcómộtđiểmgiốngnhaulớnvàcũnglàmộtđiềumay:chúng tanóicùngmộtngônngữ thuầnnhất.Toànbộ85%dânsốđượcgọi làngườiKinhsửdụngtiếngViệt,vàcàngngàysốngườicủa15%cònlạithuộccấcsắctộcítngườisửdụngđượctiếngViệtcàngthànhđasố.NgaytừmiềnThượngDuBắcViệtxuốngđồngbằngsôngHòngkếcậnnhaumàconngườivàcáchsinhsốngđãrấtkhácbiệtrồi.VàođếnmiềnTrungvớinhữngcánhđồngdài,hẹpvàkhôcằn,khíhậuvàconngườilạikhác,ngaycảgiọngnóinhiềukhicũngkhóhiểuđốivớingườimiềnBắchaymiềnNam.GiữamiềnTrungvàmiềnCaoNguyênTrungPhần,màhiệnnayđượcgọibằngdanhxưngkhóhiểu là Tây Nguyên, sự khác biệt trước đây còn lớn hơn cả giữa đồng bằng sông Hồng và miềnThượngDuBắcViệt.VàođấtmiềnNammưanắnghaimùa,vớinhữngcánhđồngthẳngcánhcòbay,thìcảnhtrílạicàngkhác,vàconngườicũngkhác.Lýdo thứhai làngườiViệtnam ta,do truyền thốngnôngnghiệp,dochiến tranhvàdochínhsáchkiềmsoátcưtrúvàhạnchếđilạicủachínhquyền,khônghaydichuyển.ĐốivớimộtngườiởTháiBình,HuếvàSàiGòncũngxaxôinhưParis.Sựthiếudichuyểnkhôngnhữnglàmchonhậnthứchạnhẹpvàlệthuộcvàothànhkiến,màcòntạoramộttâmlýtừchốitìmhiểuđấtnướcmình.Nướcnonnghìndặmcũnglànướcnonrấtxaxôi,khôngliênhệgìđến tôingoại trừviệccácquanchứcbắttôiphảiđóngthuếvàbắtcontôiđilính!LýdothứbalàsựcoithườngmônđịalýcủatríthứcViệtnam.TríthứcViệtnamchủyếuhọcđềthilấybằngchứkhôngphảilấykiếnthứcnênchỉchútrọnghọcnhữngmôncầnchothicử.Địalýkhôngphảilàmộttrongnhữngmônđó.ởtrunghọc,khôngcómônhọcnàochánbằngmônđịalý.Thầycũngdốt,họctròcũngdốt,sáchlạidở.Trongcáckỳthi,mônđịalýchỉcómộthệsốkhôngđángkể.Nhữngngườiđiềukhiểnđấtnước,bấtluậnchếđộnào,vàngaycảcácchuyênviênvềkếhoạchcungchỉcómộtsựhiểubiếtrấtđạikháivàmơhồvềđịalýcủađấtnước.Khôngnóigìxaxôi,ngaytạiSàiGòncũngrấtítngườibiếtrằngvàomùathucảmộtmiềnĐồngThápbiếnthànhmộtbiểnnướcngọtmênhmang,sâutớisáumét,tàubiểncỡtrungbìnhchạydễdàng.CũngrấtítngườiSáiGònbiếtrằngnôngthônmiềnTâyNamPhầncómộtquanhệnamnữtựdovàobậcnhấtthếgiới.ởđâyrấtítđànôngnàochỉcómộtvợ-consốtrungbìnhlàba-vàcũngkhókiếmramộtngườiđànbànàochỉcómộtdờichồng.ởđóngườitahỏinhaumộtcáchtựnhiênXinlỗithímTư,thứcTưlàvợcướihayvợdắt?Cướihaydắtkhôngquanhệlắm.Contraitớituổithanhniêngặpbạngáivừaýcóthểdắtvềnhàởchungvớichamẹ.Saumộtthờigian,nếukhônghạp,bàmẹkhôngcóthểdắtcôcondâuvềtrả lạichochamẹ.Traigái làmquennhaudễdàng, luyếnáidễdàngvàchiataynhaucũngrấtdễdàng.

TrongkhiởmọinướcpháttriểnmônđịalýđượccoilàtốiquantrọngthìtạiViệtnamnólạibịcoithườngquáđáng.Sựthiếuhiểubiếtvềđịalýđấtnướccũnglàmộttrởngạilớnchonhữngnhậnthức.Chínhvìkhônghiểuđịalýnướctamàchotớinaynhiềungườivẫntựhàorằngtađãgiữđượcnướcvìtaoaihùngchứkhôngphảivìnhờlãnhthổcónúingănchia.Chínhvìthiếukiếnthứcđịalýmàchotớinay,trongnhữngđềnghịvềpháttriểnkinhtế,ngườitachỉthấynhữngchínhsáchchungchocảmộtnước,nhưthểlàtỉnhHòaBìnhcóthểpháttriểntheocùngmộtmôthứcvớiMinhHải.Tôicònđượcđọcmộtđềnghịphát triểnchocảnướcvàchosuốt thếkỷcó thểkiến thứcđịa lýcó trongđầuócnhữngngườilàmkếhoạchvànhữngchuyênviênnhưngnóchưahiệndiệnđủmạnhđềảnhhưởngđếncáchsuynghĩ.Xinnêuhaithídụ.Nếucóphảnxạcủanhàđịalýthìkhôngthểcómộtđồngthuậnkỳquặclàcảnhàcầmquyềnlẫncácchuyêngiamỗikhicódịpđềubàytỏquanđiểmloâuvềmộthiểmhọarờibỏnôngthôn(exoderural)củadânchúng.Thếrồicácchuyêngialêntiếngbáođộng,vànhàcầmquyềnkhuyếnkhíchhaybắtbuộcdânchúngdidânvềmiềnquê.ĐólàvìchúngtanhắclạinhữnggìđãđượccácchuyêngiaviếtrachocácnướcchâuMỹLaTinhhayPháp.Vàmộtsốnướctươngtự,nơimànhiềukhuđấtmầumỡphìnhiêubịnôngdânrờibỏ.Khônglàmgìcómộtmốinguynhưthếtạinướcta.Trãilạichúngtacầnmộtexoderural.HiệnnayhơnsáumươitriệungườiViệtnamsốngnhơnôngnghiệptrongkhiruộngđấtcủachúngtachỉđủchotừnămtớimườitriệungười.Tacũngkhôngcònrừngđểphá.Rừngcủatađãbịpháquánhiềurồi,vàvonghồnrừngđangbáooánchúngta:lũlụtđãtrởthànhthônglệhàngnămtạimiềnTrung,kếtiếplàhạnhánvìkhôngcònrừngđểgiữnướcnữa.Nôngthôncủataquádưngười,màđôngngườiquá thìkhôngthểdùngnhưngphươngphápcanhtáchiệnđạiđượcvànăngsuấtsẽthấpmãimãi.Chứcnăngcủachúngtalàchứcnăngcủamộtnướcngưnghiệp,hànghải,côngnghiệpvàdịchvụ.Cằntổchứcchonôngdânrờinôngthôn.Điđâuvàlàmgìlàmộtvấnđềkhácsẽđượcbàntớitrongmộtphầnsau.Nhưngngaytừbâygiờkhôngnênngăncảnngườidânrờinôngthôn.Tronggiả thuyếtxấunhất tacũngcó thểnóinhư thếnày:hiệnnayvớisáumươi triệungườiởnông thônchúngtakhôngđủgạoăn(tacóxuấtcảnggạonhưngbùlạimộttỷlệquantrọngdânchúnglạithiếuđói),nếuchỉcónămtriệungườitạinôngthônthôitasẽcónăngsuấtcao,sảnxuấtdưgạochomộttrămtriệungườivàcòncóthểdưthừađềxuấtkhẩu.Mộtthídụthứhaivềsựthiếuýthứcđịalýcóthểtìmthấytrongnhiềudựđoándàihạn.MọingườihìnhnhưđềuloâuvềsựnghèokhótạimiềnTrung.Đólàmộtloâuchínhđáng,nhưnglàmộtvấnđềtươngđốingắnhạn.Trongcuộcchuyểnhóabắtbuộctatừmộtnướcnôngnghiệpsangmộtnướccôngnghiệpvàdịchvụ,vớihaingànhphụlànôngnghiệpvàngưnghiệp,bảnđồkinhtếcủatasẽdầndầnthayđổi,vàtrongvàithậpniênnữasẽthayđổihẳn(vớiđiềukiệnlànướctavẫncòntồntại,mộtđiềukhônghoàntoànchắcchắn,tráivớisựyêntâmchắcnịchcủađạiđasốngườiViệt!).CáctỉnhmiềnTrungnhờbờbiểnsẽlànhữngvùngpháttriểnmạnhnhất,trongkhivùngđồngbằngsôngHồngvàmiềnTâyNamPhần,nghĩa lànhữngvùngnôngnghiệpcòn lại, sẽ tụthậuvìgiớihạn tựnhiêncủanghềnôngvàvìtìnhtrạngđấthẹpngườiđông.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Mưusựtạinhân...

Độcgiảđọctớiđâycóthểrútramộtkếtluậntươngđốibiquan.Chúngtađấthẹp,ngườiđông,thiênnhiênbịtànphá,lạiđangrấtnghèonànlạchậu.Lợithếcủachúngtalàbiểnvàvịtríthìlạihầunhưhoàntoànchưađượckhaithácvàdântacònphảihọchỏinhiềumớicóthểsửdụngđược.Nhưthếcólẽtươnglaicủatamờmịtlắm.Tôixincảnhgiáctrướcđộcgiảvềhaiđiềumâuthuẫnvớinhau.Điềuthứnhấtlàđộcgiảsẽcònphảichờđợiởnhữngphầnsaunhiềuyếutốtiêucựchơnnữa,việckiềmkênhữngđiểmyếucủanướctamớichỉbắtđầumàthôi.Điềuthứhailà,ngượclại,tấtcảnhữngnhượcđiềmvừakểvềđịalýthiênnhiênthựcrakhôngquantrọnglắmvàkhôngđángkhiếntaphảiquábiquan,nhấtlàđịalýcủachúngtacũngkhôngđếnnỗiquábấtlợi.Xindẫnchứngmộtcâuchuyệncóthựcmàtôiđãsống.Trạihọctậpcảitạocủachúngtôingoàicácsĩquancôngchứccủachếđộcũracòncócảmộtsốthườngphạm.Điềuđóchứngtỏlàchúngtôilàtùchứchẳngphảilàcảitạoviêngìcả.Sốtùthườngphạmgồmđủloại:móctúi,đánhbài,buônlậu,ăntrộm,ăncướpvàcómộtsốcánbộcộngsảnbịphạttùvìnhữnglýdongoàichínhtrịthídụnhưmộtanhđượcsĩbánthuốcnhànướcchochợtrời,mộtanhđạiđộitrưởngbắnchếtngười.TrongsốnhữngthườngphạmcóNguyễnVănKhánh,mộtthànhphầnbấthảorấtnguyhiểmbịgiamchungvớitôi.KhánhlàcháungoạiSáuCường,võsĩkhéttiếngmiềnNamhồithậpniên1930đãtừngthiđấunhiềulầnvàchưahềthuaaibaogiờ.MẹKhánhcũnglàmộtcaothủvõlâmvớicuộcsốngrấtphóngđãng.Khánhnóivớitôi:Ôngthầybiếtkhông,mẹtôiđãquatấtcảmọibinhchủng.ýKhánhmuốnnóimẹnóđãchungchạvớirấtnhiềungười,trongđócónhữngquânnhânthuộcmọibinhchủngcủaquânđộimiềnNam.Khánhcũngnhưcácanhemcủanóđềumanghọmẹvìkhôngbiếtchalàai.Khánhvạmvỡkhỏemạnhvàlúcnàocũngsẵnsàngẩuđả,lạisâncómáuconnhàvõnênchẳngsợaicả.LúcđóKhánhmới20 tuổimàthànhtíchđãghêgớm,khôngbiếtbaonhiêu lầnvàotùrakhámdướichếđộcũvàchỉsáuthángdướichếđộcộngsảnKhánhđãlàbộmặtrấtquenthuộcđốivớicôngantỉnhCàMau.Tấtcảlànhữngtộitrạnggiốngnhau:trộmcướp,đánhlộn,đưadẫnvàlàmtiềngáibándâm.Khánhkhôngbiếtđọc,khôngbiếtviếtkhôngbiếtgìcả,lạirấtlườibiếngvàchỉcómộttríthôngminhdướimứctrungbình.Khánhbịbắttrongmộtđợtcànquéttệđoanxãhộivàbịđưađicảitạovôhạnđịnh.Vìlàthànhphầnbấthảo,ganlì,Khánhbịquyệncảhaichân.Lúcvàotù,Khánhchỉcómộtbộquanáo,vàdĩnhiênkhôngcóngườithămnuôi.MẹKhánhkhôngbiếtđãlưulạcnơinào,cácanhemKhánhhoặcđangsốnglangthangvôgiacư,hoặccũngđangởtùvớimộttộitrạngtươngtựnhưKhánh.Nóichung,Khánhđangởtrongmộthiệntạibiđát,khôngcómộttươnglainàovàcũngkhôngcóaiưaKhánhđễcóthểdìudắt,giúpđỡ.TrongmộtđêmgiaothừaKhánhnóivớitôi:Cuộcđờitôitànrồi!.Đêmhômđó,từchiếcradiocủangườicôngangácđêmvọngralờichúcTếtcủachủtịchTônĐứcThắng.CảnướcbiếtôngTônĐứcThắngđãxấpxỉchínmươituổivàđãyếulắm.TôihỏiKhánh:-Màynóiđờimàytànrồi,thếnếuđổicuộcđờimàylấycuộcđờicủachủtịchTônĐứcThắngmàycóchịukhông?

Khánhgiẫynẩylên:-Đâuđược?Ôngnóigiỡnsao,ôngấysắpchếtđếnnơirồi.Cảhaichúngtôiđềupháracười.Thìra,cũngnhưhầuhếtmọingười,Khánhquáchútâmđếnnhữngthànhcôngvàdanhvọngđềquênrằngthựcrađiềuquígiánhấttrongmộtđờingườilàsứckhỏevàtuổitrẻ.Cònsứckhỏevàcòntrẻlàcònhyvọng.đốivớimộtđấtnước,điềuquantrọngnhấtlàconngười,cònconngườilàcòntấtcảdùtìnhtrạnghiệntạirasao.Bởivìconngườicóthểlàmratấtcả.NướcPhápkhôngxaHòaLan.Tôicónhiềungườibạnởđó,vàcócảmộtnghĩatử.NămnàotôicũngquaHòaLannhiềulần.Đườngđilạidễdàng,chỉcầnvàigiờláixe.TừcửanhàtôitớicửanhàĐặngMinhKỷ,phốitríviêncủanhómThôngLuậnHòaLan,chỉcó500câysố.NướcHòaLanchỉrộngbằngmộtphầnmườidiệntíchcủaViệtnam,vớimộtdânsố15triệu.HòaLancómậtđộdânsốcaovàobậcnhấtthếgiới,gầngấphailầnViệtnam,gấpbốnlannướcPháp.NgoàimộtmỏkhíđốtởmiềnBắc,tạiGroningen,HòaLankhôngcómộttàinguyênnàođángkềcả.ĐấtcủaHòaLanthấphơnmứcnướcbiềnnênngậplụtlàmộtđedọathườngtrực.TêncủanướcHòaLanlàNederland,cónghĩa làđất thấp.Đấthẹpvàbất lợi,ngườiđông, tàinguyênthiênnhiênítỏi,nhưngHòaLanlàmộtthiênđànghạgiới,dochínhconngườitạora.NgườiHòaLanthườngtựhào:ThượngĐếđãtạorathếgiới,nhưngchínhchúngtôiđãlàmrađấtnướcnày.Hoàntoànđúng.Dùnhỏbévềcảđấtđailẫndânsố,nhưngHòaLanlàmộtcườngquốckinhtế.TổngsảnlượngquốcgiacủaHòaLantrên300tỷUSD,gần15lầntổngsảnlượngcủaViệtnamvới78triệudân,gấprưỡitổngsảnlượnggộplạicủatấtcảlụcđịachâuPhivớitrên600triệudân.HòaLancómặtmộtcáchtíchcựctrênmọithị trườngthếgiới.Trên thềmthếkỷ21,ngoại thươngcủaHòaLancaohơnhẳnngoại thươngcủaTrungQuốcngaycảsauhơnhaithậpniêntheođuổichủtrươnggiàucólàvinhquang,gấpnămlầnngoạithươngcủaấnĐộvàlúcnàocũngxuấtsiêu.CáccôngtylớncủaHòaLannhưPhilips,RoyalDutch,Unilevercóchinhánhtrênkhắpcáclụcđịavàtạitấtcảcácquốcgiapháttriển.NôngphẩmcủaHòaLan,nhấtlàsữavàthịt,trànngậpcácthịtrườngchâuÂu.ĐấtnướcHòaLanđẹpđẽvớinhữngxalộtuyệtvờichạyquanhữngcánhđồngxanhtốt,vớinhữngđànbòbéomậpvànhữngcâyxanhrấtthẩmmỹ.HòaLanchưaphảitrảiquamộtcuộccáchmạngnào,nhưngHòaLanlàmộtnướcdânchủvàtựdonhấtthếgiới.KhôngởđâuconngườiđượcquítrọngnhưởHòaLanvàcólẽcũngkhôngởđâucáithúlàmdânlạicóthểlớnhơnởHòaLan.TôiưasangHòaLanvìnhữngngườibạnquíởđó,nhưngcũngvìtôingưỡngmộvôcùngđấtnướcvàconngườiHòaLan.NgườiHòaLanđãlàmchotôihiểumộtcáchâmthầmvàchắcchắnrằngmưusựtạinhânmàthànhsựcũngtạinhân.TôicámơnsâuxavàthànhthựcHòaLanđãchotôihyvọngvàniềmtin,nhờđómặcdầunhữngkhókhănvàtrởngạingàyhômnaytôikhôngbaogiờmấtniềmtinrằngvẫncòncóthểcómộtnướcViệtnamtươnglaixứngđángđềnhữngngườiViệthômnayđầutưcốgắngvàđềchocácthếhệngàymaicóthểyêumếnvàtựhào.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Mộtdântộctinhanh?

TrongcuốnsáchViệtnamSửLượcquenthuộcvớimọingười,TrầnTrọngKimviếtvềngườiViệtnamnhưsau:VềđằngtrítụcvàtínhtìnhthìngườiViệtnamcócảcáctínhtốtvàcáctínhxấu.Đạikháithìtrítuệminhmẫn,họcchónghiểu,khéochântay,nhiềungườisángdạ,nhớlâu,lạicótínhhiếuhọc, trọngsựhọcthức,quísự lễphép,mếnđiềuđạođức: lấysựnhân,nghĩa, lễ, trí, tín, làm5đạothườngchosựănở.Tuyvậyvẫnhaycótínhtinhvặt,cũngcókhiquỉquyệt,vàhaybàibácnhạochế.Thườngthìnhútnhát,haykhiếpsợvàmuốnsựhòabình,nhưngmàđãđitrậnmạcthìcũngcócanđảm,biếtgiữkỷluật.Tâmđịanôngnổi,haylàmliều,khôngkiênnhẫn,haykhoekhoangvàưatrươnghoàngbềngoài,hiếudanhvọng,thíchchơibời,mêcờbạc.Haytinmatinquỉ,sùngsựlễbái,nhưngmàvẫnkhôngnhiệttíntôngiáonàocả.Kiêungạovàhaynóikhoác,nhưngcólòngnhân,biếtthươngngườivàhaynhớơn.TrầnTrọngKim,xuấtthânlàmộtgiáoviên,đượcgởiđihọcvàtốtnghiệpTrườngThuộcĐịa(EcoleColoniale)tạiPháp.TrườngThuộcĐịaPhápvàođầuthếkỷnàylàmộttrườngcótrìnhđộtrunghọc,cómụcđíchkhaimởnềnvănminhPhápnóiriêngvàphươngTâynóichungchonhữngtríthứcViệtnamdầutiênđểhọvềnướcphụcvụchochínhquyềnthuộcđịa.Năm1911,ôngHồChíMinh,lúcđólàmbồitàuvàmớitớiPháp,cũngcólàmđơnvớilờilẽthốngthiếtviệncớcóchađậutiếnsĩHánhọcđểxinvàotrườngnày,nhưngbịtừchối.Tuyvốnliếngkhoabảngkhôngcóbaonhiêu(nhưngvàothờiđótrìnhđộcủaTrườngThuộcĐịacũngđãlàcao lắmrồi),nhưngôngTrầnTrọngKimđãdàycônghọchỏivànhờtrí tuệxuấtsắcôngtrởthànhmộthọcgiảlớn.Ngoàikiếnthứcuyênbác,TrânTrọngKimcònlàmộtngườiliêmkhiết,lươngthiện.Ôngcóuytínrấtlớntrongthờiđạicủaông.Năm1945,khinhậtđảochánhpháp,trảđộclậptrênnguyêntắcchoViệtnam,ôngTrầnTrọngKim,lúcđóđãvềhưu,đượcvuaBảoĐạimờiralàmthủtướngtheoýcủangườiNhật.Sựkiệnôngđượcchỉđịnhlàmthủtướnglàmộtngạcnhiênchorấtnhiềungười.PhầnđônggiớitheodõithờicuộclúcđóchờđợiôngNgôĐìnhDiệm,mộtcựuthượngthư,cóuytín,cóthamvọngchínhtrịvànhấtlàđãgiaodịchvớiNhậttừlâu.ÔngDiệmđãthamgiatừ1941tổchứcViệtnamPhụcQuốcHộicủahoàngthânCườngĐểdoNhậtđỡđầu.NgườingạcnhiênnhấtchínhlàôngNgôĐìnhDiệm.ThựcrangaytừkhiđỗbộvàoViệtnam,NhậtcũngđãcóýđịnhdùngTrầnTrọngKimnhưmộtlábàithaythếchoNgôĐìnhDiệm,cólẽvìhọnghĩNgôĐìnhDiệmlàmộtchínhkháchsắcbénhơnvàcóthểđòihỏihọnhiềuhơnlàTrầnTrọngKim.TuyvậyôngTrầnTrọngKimcũngđãdầndầnđòihỏiđượcnơingườiNhậttấtcảnhữngnhượngbộcầnthiết.NếungườiNhậtcoiTrầnTrọngKimlàngườikhôngđánglongạithìngườiPhápsaunàylạilongạiTrầnTrọngKimvàlàmáplựcđểBảoĐạichọnNguyễnVănXuânlàmthủtướngnăm1948thayvìTrầnTrọngKim.SauđóTrầnTrọngKimquaPhnomPenhsốngvớingườicongái,ôngmấtvàinămsauđó,khivừatrởvềViệtnam.TrầnTrọngKimtómlượccuộcđờichínhtrịcủaôngtrongthiênhồikýngắnMộtcơngióbụi.Cólẽnhữngaicóýđịnhviếthồikýđềunênđọccuốnsáchnhỏnàytrướcđã.Đóthựcsựlàmộtcuốnhồiký.

Nóđượcviếtmộtcáchthựcthà,lươngthiện,rànhmạch,điềuítthấytrongcáccuốnhồikýkhác.Hồikýlàmộtloạisáchđặcbiệt.Nócótácdụngchính,vàcóthểnóilàduynhất,làghichépcácsựkiệnđễlàmchứngchomộtgiaiđoạn.Đòihỏiduynhấtcủanólàphảitrungthực,phảicógiátrịcủamộttàiliệu.NgườiViệtnam,nhất làcáctướngtáquânđộimiềnNamcũ,haydùnghồikýđềbópméosựthật,tándươnghaychạytộichomình,bôinhọngườikhác.Nhữnghồikýnhưvậykhôngthểdùnglàmtàiliệu.TrầnTrọngKimđượcmọingườikínhtrọng,ngườitakínhtrọngkiếnthứccủaôngvàngườitacònkínhtrọnghơnnơiôngnhâncáchcủamộttríthứcchânchính.NếukhôngphảiTrầnTrọngKimmàmộtngườikhácviếtranhữngdòngtrên,thìchắcchắnsẽbịcảmộtloạtbàiđảkíchvàmạtsátthậmtệvìđãdámcoithườngngườiViệtNhưngvìlàdoTrầnTrọngKimviếtranênkhôngaicãilại,vàhầuhếtnhìnnhậnlàđúng.TôicũngcóđọctrongnhiềucuốnsáchcũcủacáchọcgiảPhápmộtnhậnđịnhtươngtựnhưvậyvềngườiViệt,khôngbiếtcómộtsựthamkhảonàokhông.ĐiềuchắcchắnlàTrầnTrọngKimchỉviếtnhữngđiềuôngtinlàđúng.Nóichung,TrầnTrọngKimnhậnđịnhngườiViệtnamcócấutạocơthểtốtcótríóctươngđốitốt,siêngnăng,hiếuhọc,biếttrọngđạođức,nhưngtâmlýthìrấtdở.ÔngkhôngnóingườiViệtNamnóichungcóyêunướchaykhông,đócũnglàmộtđiềulạtrongcuốnsáchsử.TôiđãđềcậpphầntrướctớinướcHòaLannhưlàmộtkỳquancủathếgiới.QuansátkỹngườiHòaLan,thànhthựctôikhôngthấyhọthôngminhhơnngườiViệt,haycóhơncũngkhônghơnbaonhiêu.HọcũngkhôngchămchỉhơnngườiViệtnam,haycóhơncũngkhônghơnbaonhiêu.Vậymàhọđãtạonênđượcquốcgiađángphụcnhấtthếgiới.TôilàmviệcvớingườiPhápvàcũngđitớimộtnhậnđịnhtươngtự.RiêngngườiAnhthìphảinóituyhọcónétđộcđáoriêng,nhưngtrítuệcủahọcũngchỉxấpxỉnhưngườiHòaLanvàngườiPháp,ngoàirahọlườibiếnghơnhẳnngườiViệtnam.Vậymàtạisaocácquốcgiađógiàumạnhđếnthế,trongkhinướctanghèonànlạchậuvàtangtócđếnthế.Khimộtmáyvi tínhhoạtđộngdởthìchỉcóhaigiải thích :một làcáihardware(phầnvật liệuhayphầncứng)củanódở,hailàcáisoftware(phầntríliệuhayphầnmềm)củanódở.Chấtliệu,nghĩalàcấutạocơthẻvàtríóccủangườiViệtnamtốt.Vậythìphảichăngcáisoftware,nghĩalàcáivănhóavàtâmlý,củangườiViệtnamtồidở?Tôitinnhưthế.MộtngườibạntôisauhơnmộtthậpniênlàmcốvấnchocácchínhphủchâuPhiđãchỉrútrađượcmộtkếtluậnrõnét:cácnướcđókhôngvươnlênđượcvìtrởngạivănhóavàtâmlý.ĐọcnhữngbàiđónggópgầnđâycủacáctácgiảViệtnamvềvấnđềpháttriểnđấtnước,phầnđôngcógiátrị,nhiềubàirấtxuấtsắctôiítthấyđềcậpđếnyếutốtâmlý(hayvănhóacũngthếvìtâmlývàvănhóarấtgầnnhau),trongkhiđótấtcảcácnhàbáchọccóthẩmquyềnởtamvócthếgiớivềvấnđềpháttriểnđềucoiyếutốtâmlýlàye~utốcốtlõi.Nhiềutácgiảcòngọipháttriểnlàmộtcấutrúctâmlý(structurementale).Tâmlýcủamộtdântộc,nhiềungườithíchdùngcụmtừhồntínhdântộc,mộtphầndođiềukiệnthiênnhiêntạothành,nhưngmộtphầnlớnlàdocácgiátrịđãđượcnhìnnhậntừlâuđờivàđãtạoramộtnếpsống.Cácgiátrịấyhìnhthànhcókhidosựkhámphátrongcuộcsốngcủadântộc,cókhiđượcdunhậpvàhấpthụ,đượckiểmchứngvàxétlạitheokinhnghiệmlịchsử.Lịchsửvìthếđóngvaitròquantrọngtrongsựhìnhthànhtâmlýdântộc.Lịchsửlàtrínhớtậpthểcủadântộc,mộtnguồntàiliệuvàgợiý.Lịchsửcũnglàtấmgươngđềmộtdântộcnhậndiệnđượcmình,hiểumình,biếtmìnhnênlàmgìvàcóthểlàmgì.Muốnnhưthế,lịchsửphảichínhxácvàcũngphảiđượcphântíchvàkhaithácmột

cáchsángsuốtvàkháchquan.Nhưngmộtmặtlịchsửcủatakhôngchínhxác,và,mặtkhác,chúngtarútratừlịchsửnhữngkếtluậnvànhữngbàihọcsailầm.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Mộtdântộchiếuhọc?

NgườiViệtnamrấthiếuhọc.TínhhiếuhọccủangườiViệtlàcóthực.Điềunàymọingườiđềuđồngývàchínhtôicũngcóthểkiểmchứngtrongnhữngmôitrườngmàtôiđãsốngvànhữngngườimàtôiđãbiết,ngaycảtronggiađìnhtôi.TạitrunghọcTrầnLục,nơitôitheohọctừđệthất(lớp6bâygiờ)tớiđệTứ(lớp9),cáchọcsinhphầnlớnlàdicưtừngoàiBắcvào,chínhtrườngTrầnLụccũnglàmộttrườngdichuyềntừPhátDiệmvào.TrườngdocáclinhmụcPhátDiệmthànhlậpvàmangtênlinhmụcTrầnLục,còngọilàchaSáu,mộttu sĩ cóđứchạnhvà rất tha thiếtvớivănhoáViệtnam.ÔngTrầnLụccó làmmột tập thơ,mà tôikhôngnhớtên,giáohuấnvềđạođức.ÔngcũngxâydựngmộtnhàthờlớntheokiếntrúccổtruyềnViệtnamđượccoi là rất thànhcôngvềnghệthuật.Nhìn trênảnh,nhà thờnàygiốngnhưmộtngôichùa.TôivàohọctrườngTrầnLụcvìmộtlýdotìnhcờ.AnhemtôisautiểuhọcđịnhthivàotrườngChuVănAn,trườngmàmẹtôivẫncatụnglàhayvàmơướcchúngtôisẽhọctạiđấy.Nhưngnămđó,bàcóýđịnhmuamộtcănnhàtrongmộtngõhẻmgầnTânĐịnhnênchúngtôithivàoTrầnLụcđểđihọcchogần.Vềsau tuyviệcmuanhànàykhông thànhchúng tôivẫn tiếp tụchọcởđó.Lúcđó lànhữngnăm1955-1956,cáchọcsinhtrừmộthaingoạilệ,đềurấtnghèo,giađìnhhọvốnđãkhônggiàucólạimấthếtcủacảitrongđợtdicưnêncàngnghèo.Đãthế,trườngTrầnLụclạilàmộtthứtrườngtầmgửi,mộtthứtrườngkhôngcótrường,phảihọcnhờtrườngtiểuhọcĐồChiểu.Giảipháptìmralàhọcbuổitrưa.TrườngtiểuhọcĐồChiểuhọcsớmđimộtchútbuổisángvàtrễmộtchútbuổichiều.TrườngĐồChiểu tanhọcbuổi sáng,vào lúc10g30, trườngTrầnLụchọc từ10g30đến14g30, rồitrườngĐồChiểulấylạitrườngsauđó.Họcbuổitrưalàcảmộtcựchìnhdướitrờinónggaygắt.Cảthầylẫntròđềumệtmỏi,họcsinhphầnlớnđềukhôngcótiềnmuasách,cókhicònthiếucảtiềnmuavởvàbút.Mộtcâybútchì,mộtquyểnvởđềuquíbáucả.Hầuhếtcácgiađìnhchúngtôiđềuởtrongnhữngcănnhàlụpxụp,nhiềunhàkhôngcóđiện,tốiphảithắpsángbằngđèndầu,vừahọcvừađậpmuỗi.Nhữngbuổitậpthểdụcmặcquầnxàlỏnđểlộđùirathìthấyđứanàocũngđầydấumuỗichích.Vậymàcảtrườngđậuhọchànhchămchỉvàđậugiỏicả.Trongkhutôiởcũngcónhiềuhọcsinh,họkhôngsángdạlắmnhưnghọcchămchỉmộtcáchkỳlạ,họhọctớikhuya,nhiềungườiuốngthuốcMaxitonchođỡbuồnngủ.Tờmờsánghọđãthứcdậy,họctotiếngđểchốngbuồnngủ,tiếnghọhọcđánhthứcanhemtôidậy.Cónhưnganhđãbắtđầuluyệnthitútàikhitôimớilêntrunghọc,đếnkhitôiđậuxongtútàihọvẫnrớtdàidài,nhưngvẫntiếptụchọc.Cóchíthìnên,khitôiởPhápvề,sau12nămvắngmặt,phầnlớnđậuđãtốtnghiệpđạihọclàmgiáosư,luậtsư,đượcsĩ.Điềukhôngmaychohọlàtrongthờigian12nămấyxãhộimiềnNamđãđổimới,nhưngnghềtríóckhôngcònvinhhiểnnữavàhọkhôngsungtúcbaonhiêusaunhữngcốgắngthậtphithường.Ngườikhánhấttrongbọnhọlàmộtanhthimãikhôngđậutútàiđilàmbánhmì,sautrởthànhchủ.Nhữnglầnđiănnhậuvớinhauanhtađềutrảtiền.TôihọcxongđệtứthìbỏtrườngTrầnLụcđilàmbanngày,buổitốitheohọclớpKhuyếnHọcBổTúccủaHộiBìnhDânGiáoDụcvàlạigặpmộtloạingườikhác.Họlàcôngchức,quânnhân,muốnlấy

thêmmộtmảnhbằngđểthăngtiến,lànhữngngườiđãdilàm,vàphầnlớnđãcógiađình,muốncóthêmhọcvấn,haynhữnghọcsinhnghèobanngàyphảiđilàmkiếmtiến.ởhàngđầulàcáccôphầnlớnđãđilàm,cóngườiđãcóchồngcon.TrongmộtlớpbêncạnhcóôngCaoVănViên,saunàylàđạitướngtổngthammưutrưởngQuânLựcViệtnamCộngHòa.Họhọcsaymê,miệtmàimặcdầuhọcrấtkhókhăn.Lớphọccủatôisaunàycónhiềungườikháthànhcông.TrươngVănVânsauhọckhoahọcrồitìnhnguyệnđisĩquanDàLạt, làmtiểuđoànphóbinhchủngDù,vợVânlàThúy,dotôigiới thiệulàmđượcsư,conmộtthươnggiagiàucó,họctròcũcủatôilúctôiđidạykèmđểkiếmtiền.Vânđihọctậpcải tạo 12 năm sau ngày 30-4-1975.Vân và Thúy hiện định cư ở Seattle,HoaKỳ.NguyễnThiệnTườngsaulàmluậtsư.Tườngthirớttútài1,tôiphảidànhcảmùahènămđóđễkèmTường.ChúngtôihẹnnhauởmáihiênsaucủaThưViệnQuốcGia,bêncạnhtrườngPetrusKývàChuVănAn,nơicómộtsốbànghếvứtbỏ.TôiđemtheotiễuthuyếtđễđọcTườngngồihọcbêncạnh,cógìbíthìhỏitôi.AnhcủaTườnglàNguyễnThiệuHùngcũnglàmộtgươnghiếuhọc.Anhđậutútàitrướcchúngtôivàđidạytrunghọcvừahọcvănkhoa.Khôngnhữngthế,anhcònlàmthơvàlàmthơhay.TậpthơBốnMươiBàiThơ củaHùng (bút hiệuMaiTrungTĩnh) làm chung vớiLêĐứcVượng (bút hiệuVương Đức Lệ) được giải nhất Thơ Văn Toàn Quốc năm 1960. Nguyễn Thiệu Hùng và Lê ĐứcVượnggầnđâythamgianhómDiễnDànTựDovớiĐoànViếtHoạtvàbịbắt.Tháng7-1993,Hùngbịkếtánbốnnămtù,Vượngbịnămnăm.Ratrướctòa,Vượngchỉxinchínhquyềntrảlạichoanhtậpthơhaimươingànbàimàanhđãsángtáctronggầnhaimươinămqua,nhưngchínhquyềntrảlờilàtậpthơđãthấtlạc.TrịnhVănThisaunàytốtnghiệpcửnhânluật,làmthiếutácảnhsát,khôngbiếtbâygiờởđâu.ĐinhVănHoạtcũngtốtnghiệpcửnhânkhoahọc,vừalàmgiáosưvừadạyvõViệtnam.MộthômđiăntiệmởParis,ôngchủnhậnratôi,rồitựgiớithiệulàNguyễnVănNgọ,họclớpbêncạnh,cùngvớiôngCaoVănViên.Ôngtasaunàycũngđậucửnhânluật,làmthamvụngoạigiaovàởnướcngoàinênthoátnạnngày30-4-1975.ChínhôngViên,saukhiđậutútàivàlàmtướngvẫntiếptụchọcvàđậucửnhânvănchương.Mỗilầnhồitưởnglạithờigianấy,tôivẫncảmthấymộtsựcảmphụcxâuxavàmộtniềmhãnhdiệnvôcùngvềtínhhiếuhọccủangườiViệt.Tôicònnhớmãiđôimắtquầngthâmcủachịbạnngồibàntrêntôi.Cólẽchịđãthứcđêmnhiềulắmđểhọc.Tôivẫntintínhhiếuhọclàhyvọnglớnnhấtcủadântộctađểvươnlên.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Mộtdântộcsángdạ?

NgườiViệtnamtakhôngnhữngchỉhamhọcmàcònhọcgiỏi.Nhữngtrườnghợptôiđãkểcũngđãmộtphầnnàochứngminhđiềuđó.Nhưngchưađủ.NgoàinhữngnhânvậtnổitiếngnhưPhạmQuỳnh,TrầnTrọngKim,HoàngXuânHãn,tacònvôsốnhữngtrườnghợpthànhcôngrựcrỡkhác.NướcPhápmớiđặtnềnđôhộtrênnướctatừ1883,thìchỉcầntớinăm1900đãcónhữngngườiViệttốtnghiệpcáctrườnglớnnhấttạiPháp.Sangtớithậpniên1920,1930thìđếmkhôngxuểnhữngngườitốt nghiệp các bằng cấp lớn.Tôi cũng có thể nhìn thấy sự thôngminh củangườiViệt ngay chungquanhtôi.Tôiđiduhọcnăm1961,đólàđợtduhọcsangPhápthứhaisaumấynămgiánđoạn.SauvụxungđộtgiữaNgôĐìnhDiệmvàNguyễnVănHinh,rồivụBìnhXuyên,liênhệgiữaViệtnamCộngHòavàPháptrởnêncăngthẳngvàViệtnamkhôngcòngởiduhọcsinhsangPhápnữachotớinăm1960.Lúcđầuchỉnhữngsinhviênthậtxuấtsắcmỗinămvàichục.Chotớinăm1964mớicóphongtràoồạtgởisinhviênquaPháp,đểduhọccũngcómàđểkhỏiphảiđiquândịchcũngcó,vàtrìnhđộmớisútgiảm.NhưngsốsinhviênViệtnamvẫncònrấtítsovớicácnướcthuộcPhápcũ.Tổngcộngchỉvàingàn.VậymàchúngtôiápđảohẳncácsinhviênngoạiquốckhácTrườngkhóđếnđâungườiViệtnamcũngvàolọt,bằngcấpnàosinhviênViệtnamcũngđậu,vàthườngđậumộtcáchvẻvang.Điduhọccùngnămvớitôicókhoảng50người,trongđómộtnửalàđihọcbổng,mộtnửađitựtúc.Nhómhọcbỏngdĩnhiêntrộihơn,nhưngtấtcảđềuthànhcôngvẻvangvàmauchóng.Ngaycảnhữngngườiđisau1964khôngđượcgạnlọccũngđậuthànhcôngtrongviệchọcvàsaunàytrongsinhhoạtnghềnghiệp.NgườiViệtnamkhôngnhữngchỉsángdạtrongtrườnghọcmàcòncókhảnănghấpthụmau chóng các kiến thức trong cuộc sống.Không phải chỉ có những sinh viênmà ngay cả nhữngngườibìnhdâncũngchứngtỏmộtkhảnănghọchỏivàsuynghĩrấtlớn.Trongtrạicảitạo,chúngtôithườngđánhcờgiếtthìgiờ,vànhiềungườichẳngcótrìnhđộhọcvấnnàođángkểmàđánhcờcaomộtcáchlạlùng.Cómộtanhtrưởngấpchỉhọchếttiễuhọcmàhạtôidàidài,làmtôicólúclồnglộnlênvìđánhcờvốnlàmộtmônkhácủatôi.Trongcảnămtrờiđụngđộvớianhta,mặcdầusuynghĩđủmọichiêupháp,tôikhôngsaodứtđiểmnỗianhta,cùnglắmlàcóquacólại.CómộtanhtrungúythuộclòngtấtcảmọibộkiếmhiệpcủaKimDung,mộtanhcánbộxâydựngnôngthônchỉnghekểchuyệnmàdầndầnnhớhếtmọichi tiếtcủa truyệnTamQuốc.Tôichỉkểvài thídụ,nhưngnhữngthànhtíchtươngtựnhưvậycóvôsốtrongđámhơnmộtngàntùbinhtrongtrại.NhữngnămđicảitạocũnglànhữngnămkhiếntôikhámpháratríthôngminhxuấtchúngcủangườiViệt.Năm1980,lúcđangloayhoaytìmcáchvượtbiên,tôigặpSáuThinh.Năm1954anhtađãngoàihaimươituổivàđãbỏhọcđitheoViệtMinhvàinămtrướcđó.AnhtaraBắctậpkết,vàođảngcộngsảnđậukỹsưvàlàmtrungtátạibộtổngthammưuquânđộinhândântạiHàNội,anhtađượcôngGiápquímến.Vàonăm1975,anhtamấtniềmtinởchủnghĩacộngsản,bắtđầuđềcaodânchủtrongcácsinhhoạtđảng,rồibịhạtầngcôngtácdầndần.SáuThinhgiúptôinhiềucôngviệcchuẩnbị.TôirấtphụcSáuThinhvềsựthôngminhcủaanhta,nhưngchínhanhtalạikểchotôinghemộtgiaithoạingộnghĩnh.

Saungàychiếnthắng,SáuThinhcùngngườiem, là tiễuđoàntrưởngđặccôngvàđượcnhiềuhuânchươnganhhùnglựclượngvũtrangnhândân,vinhquangvềquêcũthămbàmẹgiàởRạchGiá.Bàmẹđãngoàibảymươilấyghemáychởhaicontraianhhùngdântộcđithămbàconvớitấtcảhãnhdiện.Nửađườngbấtthìnhlìnhmấyhư.Haivịanhhùngngơngẩnkhôngbiếtphảilàmgì,bàcụloayhoaymởbu-girachùivàoquầnrồilắplại.Máynổtrởlạivàbamẹconđitiếp.SáuThinhnóivớitôi:Mìnhvừaphụcvừangượng,khôngbiếtbàcụhọcnghềmáy lúcnào,ngàymìnhđibàchỉbiết làmruộng.TrongmấynămqualạimiềnTâyNamPhần,tôiđãnhiềulầnngạcnhiênvềsựkhéoléovànhanhtrícủanôngdântạiđây.Họtựsửachữalấymáybơm,máycày,máyphátđiệnmộtcáchthậttàitình,cókhicònđổicảchitiếtmáyđểtănghiệulực.Vàonhữngnăm1979-1981,cácbộphậnrờirấthiếm,hỏngbộphậnnàonôngdânchỉcầnrakhuchợsẽcóthểtiệnlàmchongay.Dohaymuamáytàuđễvượtbiên,cókhichochínhmình,cókhichobèbạn,tôilàmquenđượcvớimộttổthợmáygầnNgãBaôngTạ.TổhợpnàygồmtoànbộđộimiềnBắcxuấtngũởlạimiềnNamlàmăn,cóngườiđàongũ.Trước1975,họchỉlànhữngngườilínhxuấtthântừmiềnquêBắcViệtvàhoàntoànkhôngbiếtgìvềmáymóc.Họđếnvớinghềmáychỉvìcótưthếbộđội,đảngviênnênkhôngbịlàmphiềnphứcvàcóthểdichuyển,chuyênchởdễdàngnhữngphụtùngmáydầulúcđógầnnhưlàđồquốccấm.MớiđầulàmchungvớinhữngthợmáymiềnNam,vềsau,khinhữngthợmáymiềnNamđãvượtbiênhết,họtựlập.Chỉtrongmộtthờigianngắnngủihọtrởthànhnhữngngườithợmáyrấtlànhnghề,nhìnthoángquamộtbộphậnhọbiếtngaylàthuộcmáynào,muađượckhông,nếukhôngthìchếtạonhưthếnào.Mộttrongnhữngvấnđềnangiảichomáydầudùngđểvượtbiênlúcđólàthiếunhữngbộbạcsếch-măng,nhữngvòngthéptrònnằmgiữapít-tôngvàxy-lanh.BạcphảilàmbằngthứthépthậtcứngmàViệtnamkhôngcó.Lúcđóbạcnhậpcảngđãcạnrồi,muarấtđắttiềnmàcũngmaylắmmớicó.Dùngbạcnộiđịathìrấtnguyhiểmvìthépkhôngđủcứngđểcóthểchịuđựngđượcsựma-sátliêntụccủapít-tôngxấpxỉmộtngànchuyểnđộngtrongmộtphút.Mộttỷlệkhálớncáctàuvượtbiênbịhưmáygiữađườngvớinhữnghậuquảbịthảmlàdobạcbịgẫy.Tôithườngkhuyêncácbạntôilàbằngbấtcứgiánàophảikiếmchobằngđượcbộbạctốt.Vấnđềsauđóđượcgiảiquyếtmộtcáchổnthỏa.Mộttổhợpcơkhí,cũngcủacácbộđộigốcmiềnBắc,lấynòngsúngđạibáccưaravàtiệnthànhbạc.Khôngcóthépnàocứngbằngthépcủanòngsúngđạibác.Việchọtìmđâuranòngsúnglạicảlàmộtbímật,họnóiđólànhữngkhẩupháophếthải,nhưngtôithấycónhữngnòngcònmớilắm.ĐámanhemnàylàmtôicảmphụcvôcùngkhảnănghọchỏivàthíchnghimauchóngcủangườiViệt,mặcdầukhôngthểtánthànhviệchọlấytrộmnòngđạibácởkhoquânđộirađểtiệnlàmbạcsếch-măng.Hơntấtcảmọitàiliệu,sáchbáo,chínhnhữngtiếpxúcvớithựctếvớinhữngconngườiđãchotôinhìnthấy rõ sự sángdạvàkhảnăng thíchnghi nhanh chóng củangườiViệt.Chínhvì thếmàmặcdầunhữngkhókhănvàsuythoái trầmtrọngvềnhiềumặtngàyhômnaytôivẫngiữđượcniềmtinvàotươnglaiđấtnước.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Chuồnglợnvàcáicày

Chúngtacónhữngconngườirấthay,chỉmộtthờigianngắnsaukhingườiPháptớiViệtnamđãcónhữngngườiViệtnamđậuđượcnhữngbằngcấpcaonhấtvàkhónhất.ChỉmộtvàinămsaukhingườiMỹcanthiệpđổngườiđổcủavàoViệtnamlànôngdânmiềnNamđãbiếtsửdụng,sửachữamáycàymáybơm.Chỉcầnmộtnămđãbiếnanhbộđộigốcnôngdânthànhmộtthợmáylànhnghề.Vàinămcũngđãđủđểcáccánbộtháng5-1975cònngồixổmtrênxehơi,mơướcmộtlycà-phêcáinồingồitrêncáicốcvàmộtđiếuthuốcthơmcócánbiếtđòihỏixehơiphảicómáylạnh,biếtphânbiệtcácloạicognacngonnhất vàbiết đầu cơ trênhối suất đồngđô-la.NgườiViệt ta họcbài rất nhanh, nhưngchúngtacòncógìđặcsắcnữahaykhônghaychỉgiảndịlànhữnghọctrògiỏi?Đólàmộtcâuhỏilớn?Cólầnngồinóichuyệntếu,tôigiảnggiảichomộtcánbộmiềnBắcrằngconheovàconlợnlàhaiconvậtkhácnhau,chứkhôngphảichỉlàcùngmộtconvậtmàmiềnBắcgọimộttên,miềnNamgọimộttênkhác.Tôinóivớianhtarằngconlợnlàmộtconvậtchỉnặngtrungbình50kí-lô,haycùnglắmlà70kí-lô,đượcnuôiquanhnămbằngbèovàcám,trongnhữngchuồngrơmbẩnthỉuvàhôihám,bốnólàmộtconlợnconchỉlớnhơncáihộpsữaGuigozmộtchút,đượcchọntrongđànlợnconvìlàconđẹnnhất,yếunhấtkhôngbõbèocámđểnuôi.Ngượclại,conheolàconvậttolớn,cóthểnặngtới200kí-lô,vàchỉ tám thángđãđạt tới trọng lượng trên100kí-lô.Nóđượcnuôikhôngnhữngbằngcám,màcònbằngthứcănriêngcủanó,cókhibằngcơm,bằngkhoai,trongnhữngchuồngbằngxi-măngsạchsẽ,cókhingaytrongnhàcùngvớingười,thỉnhthoảngđượctắmrửa.Bốnólàmộtconheotolớn,khỏemạnh,lôngrậmnhưchó,trôngrấtđẹp,đượcnuôinấngrấtchuđáo,mỗikhilàmphậnsựxongđượcchủchoănmấy trái trứngsốngđể lấysức.Dĩnhiên làchuyệnngụybiện tếu.Nhưngquả thậtcáchnuôilợntạimiềnBắcthậtlàlạchậu.Nuôilợnkhônghợpvệsinh,dinhdưỡngkém,chọngiốnglạirấttầmbậy.TạimiềnNam,conheogiống,còngọilàheonọc,làcảmộttàisảnđượcchămsócchuđáo.Nóđượcchọnmộtcáchkỹlưỡng,cókhicảchụcđànheokhôngchọnđượcconnàođánglàmheonọc,người taphảiđimuaởxavề.Conheonọc lúcnàocũngkhỏemạnh,đẹpđẽ.ởngoàiBắc,con lợngiốnglạilàconlợnvấtđi,nuôiđượcvàibatháng,nhảyxonglàbịđemlàmthịt.Giốngđãxấu,thứcănthiếuthốn,chuồnglạidơbẩn,lợnởngoàiBắclớnkhôngđượcvàlạihaychếtvìthiếuvệsinh.ThựcragiốnglợnởngoàiBắccũngkhác,màuđen,mặtbẹt,bụngcongvàdùcónuôithếnàocũngkhôngđạtđượctầmvóccủaheotrongNamđượcnhậpcảngvàotừvàichụcnămnay.Nhưngkhônghiểutạisaotừngànnămnay,ngườimiềnBắckhôngbiếtxétlạicáchnuôilợn.ĐiềuđótốcáosựthiếuócsángtạovàđổimớicủangườiViệtCáicàyởđồngquêBắcViệtcũnglàcảmộtkỳquan.Phảichọnmộtcâythậtlớnvàthậtchắc,câyổinếucóthểđược.Cáicàyto,trònvàrấtnặng,muốnváccàyrađồngphảikhálựclưỡng.Lưỡicàytrònởdưới,nhọnởđầu,sứccảnlớn,càylạinặng,khóănvàođất,trâukéoìạch.Contrâukhỏelâmcũngchỉcàyđượcbasàođấtmỗingày(mỗisàolà360m2,basàotươngđươngvớimộtcôngđấtởmiềnNam).Thếmàtừđờinàyquađờikhácvẫnkhôngainghĩđếnviệcthaythếcáicàyquáiđảnấy,đến

lúcrờilàngratỉnh,tôivẫncònthấycáicàyđó.TrongkhiđótạimiềnNam,cáicàyđượclàmbằngmộtkhúccâycỡbằngcổchân,mộttayxáchcũngđược.Lưỡicàydẹp,bắtđấtdễdàng,trâukéonhẹnhàng.Chỉmộtchuyệngiảndịnhưvậythôimàtacũngkhôngthayđổiđược.NgườiViệttahễnhìnthấythìbắtchướcmauchóng,nhưngphátminhvàsángtạoquảkhôngphảilàkhảnăngcủata.NgườimiềnNam,dođượcthiênnhiênưuđãihơn,cuộcsốngphongphúhơnvàcũngvìđượctiếpxúcnhiềuvớingườinướcngoàinêncóphầncởimởvàphóngkhoánghơn,nhưngnóichungvẫnlàbắtchướcchứkhôngphảitựmìnhtìmra.TrêncáckinhrạchmiềnTâyNamPhần,nhànàocũnglàmcầutiêutrênsông.Thậtlàgớmghiếc.Tắmtrênsông,rửachénbáttrênsông,giặtquầnáotrênsông,đôikhilấynướcuốngtrênsông,khithiếunướcmưa,rồicũngxảrácvàphónguếxuốngsông.Trongkhiđóchỉcầnđàomộtngàylàxongmộthầmcầu,tốnkémchẳngbaonhiêulàcómộtcầutiêusạchsẽ.Nhưngđólàmộtnếpsốngmàngườitađãquenrồivàkhôngmuốnthayđổi.Mộtngàycũnglàmộtngày,vàtạisaonhànàylàmtrongkhinhàkhácvẫnkhônglàm?Nhưngđiềuđángngạcnhiênlàchotớinaymọichínhquyềnđềukhôngnghĩđếnvấnđềđơngiảnnày.Năm1956,cácanhtôihọctrunghọcđệnhịcấp(lớp10trởlên)vàbắtđầutheocáckhóahuấnluyệnquânsự.Tôitòmòđọcsáchquânsựcủacácanhtôivàthấycónhữngbàihọcnhưcáchchốngchiếnxa,chốngmáybay,v.v...Tôihỏicácanhtôicóphảimụcđíchcủacáckhóahuấnluyệnnàylàđểđàotạoracácbinhsĩcộngsảnđểhọchốnglạixetăngvàmáybaycủaphequốcgiahaykhông.Lúcđó,vànhiềunămsaunàychỉcóViệtnamCộngHòalàcóchiếnxavàmáybay.Từnăm1969trởđiquânđộicộngsảnmớibắtđầudùngchiếnxavàcũngchỉsửdụngởmiềnTrung,cònmáybaythìkhôngbaogiờhọdùng.ThìrađólànhữngbàihọccủaquânđộiPháp,bộtổngthammưuquânđộimiềnNamđemdịchrađểgiảngdạy.Thậtlàbắtchướcmộtcáchngungốc.Cókhinướcđếnchânhọvẫnkhôngbiết thíchứng.Tháng3-1975,saukhimấtBuônMaThuộcvàsaucuộc triệt thoái thê thảmtạiCaoNguyên,mộtsốcôngtưchứctrongtìnhtrạnghoãndịchbịgọiranhậpngũ.Tôigặpmộtanhbạnởcơquancủatôivềphépsauhaituầnhuấnluyện.Tôihỏianhtatậpgì,anhtatrảlờirằngchưatậpvũkhíhiệnmớichỉtậpmặcquânphụctềchỉnh,xếphàng,điểmdanh,đitheođộingũvàthểdụccơbản.MộtthángsauthìmiềnNamđầuhàng.NhữngngườiViệtnamhọcgiỏivàđậubằngcấpcaothìrấtnhiều,nhưngrấtítaitínrađượcmộtýmới,viếtrađượcmộttácphẩmcósángtạo,sángchếrađượcmộtcáigì,haykhámpháramộtđịnhlýnào.Tôimaymắnbiếtmộtsốngườicóphátminhthựcsự,nhưngtỷlệcủahọquáít.Kếtquảlàchúngtavẫnchỉlànhữnghọctrò.Họctrògiỏivẫnlàhọctrò.Chúngtahọcthìgiỏithực,vàkhiđãhọcthìthườnghaycóthểbiếnhóađôichút,nhưngnóichungtrítuệcủatahìnhnhưchỉdừngởđó.HìnhnhưthiếuócsángtạokhôngphảilàmộtđặctínhriêngcủangườiViệt,màlàđặctínhchungcủangườiáĐông,mặcdầucănbệnhnàycóphầnhơitrầmtrọnghơnnơingườiViệtnam.NgàynayNhậtBản,CaoLyvàĐàiLoanđãpháttriểnmạnhlắmrồi.NhậtBảnvàĐàiLoancòndưmộtsốtiềnlớnkhôngbiếtđầutưvàođâu.HọnhiềuphươngtiệnhơncảHoaKỳvàTâyÂu,nhưnghọkhôngcónhữngphátminhlớnvàcũngkhôngcóthànhcôngnàođángkểvềnghệthuậtvàtưtưởng.HọvẫnchỉchạytheosaungườiphươngTây,dùlàchạynhanh.Đầu thập niên 90, nướcNhật khốn đốn với TruyềnHình Siêu Phẩm (HighDefinition Television-HDT).Họcảitiếnrấtxuấtsắcphươngpháptruyềnhìnhcổđiểntheokháiniệmđồnglý(analogic)vàđạttớimộthìnhảnhgầnnhưtuyệtđốitrungthựcvềcảnétlẫnmàu.Đólàmộttiếnbộlớnnhưngvẫnchỉlàcảitiếncáisẵncó.HọnghĩlàđãvượtquađượcHoaKỳvềkỹthuậttruyềnhình.Nhưngngay

sauđó,HoaKỳtìmraphươngpháptruyềnhìnhbằngsố(DigitalTelevision-DT).Cáchìnhảnhđượcghinhậnbằngsốmã.KếtquảlàmáytruyềnhìnhsắptớicủaHoaKỳtuyhìnhảnhchưađượcbằngHDTcủaNhật-dùcũngđẹphơnnhiềusovớihiệnnay-nhưnglạihơnNhậtvềmọimặt.MáytruyềnhìnhcủaNhậtsẽtốn10.000USDvàchỉlàmộtmáytruyềnhìnhthụđộng,trongkhimáytruyềnhìnhDTcủaHoaKỳ,sẽchỉtốn5.000USDvàsẽlàmộtcomputer.Cáchìnhảnhcóthểthutrênđĩacứngnhưnhữnghồsơ(files)vàcó thểphát lạikhinàomuốn.Máy truyềnhìnhdigitalcó thưviệnriêngchứaphimảnh,tàiliệuriêngcủamỗigiađìnhvàcũngcóthểthamkhảo,tiếpnhậnphimảnh,tàiliệutừnhiềunguồnkhác.Nócũnglàmộtcomputercủagiađìnhđểđặthàng,muahàng,thanhtoánv.v.NgườiNhậtđãmauchóngnhìnnhậnsựhơnhẳnquárõràngcủaphươngpháptruyềnhìnhmớicủaMỹvàbỏcuộc.HọđãtốnhàngtrămtỷUSDvàbịthuasútMỹítnhấtmườinăm.Mườinămđốivớimộtđạicườngvàtrongthờiđạinàylàmộtthảmbại.LịchsửthếgiớicủahaithếkỷnaychủyếulàlịchsửnhữngcốgắngcủaphầncònlạicủathếgiớiđểđươngđầuvớiưuthếcủangườiphươngTâyvàhìnhnhưcómộtkịchbảncốđịnh:ngườiphươngĐôngthuakém,cốhếtsứcbắtkịpngườiphươngTây,đếnkhihọtưởngsắpquamặtđượcngườiphươngTâythìphươngTâylạitìmramộtphátminhmớivàlạibỏxahọ.NgườiphươngTâyhơnngườiphươngĐôngvìhọcóócsángtạovượttrội.ĐiềunàycóthểthấyrõnếunhìnquaquốctịchcủanhữngnhàbáchọcđượcgiảiNobel.SovớicácdântộcchâuákhácthìngườiViệtnamlạicònthiếuócsángtạohơnnhiều.Đólàmộtnhượcđiểmlớnmàchúngtaphảikhắcphục,vàphảikhắcphụckhẩncấpbằngmộtcốgắngliêntụcvàmãnhliệt.SựthiếuócsángtạocủangườiViệtkhôngcònlàmộtbímậtđốivớiai.Chúngtađềubiết,nhưngchúngtachưaýthứcđượchaiđiều.Mộtlàchỉcónhữngconngườitựdomớicóthểcóócsángtạo,chúngtakhôngthểvừakêugọiphảisángtạolạivừatheođuổimộtchếđộđầycấmđoán.Hailàthếgiớisắprờikỷnguyêncôngnghiệpđểđivàokỷnguyêncủatrítuệtrongđóócsángtạolàtấtcả,thiếuócsángtạochúngtasẽmãimãitụthậuvàchịusựthốngtrịcủangườinướcngoài.Vàcũngcầnýthứcrằngsựthiếusángtạocũnglànguyênnhâncủathảmkịchcủachúngtahiệnnay:nhữngngườicầmquyềncứômchặtlấymộtchủnghĩađãphásảnvàbịcảthếgiớivứtbỏ,khôngkhácgìnhữngngườinôngdânhủlậukhưkhưgiữlấychuồnglợnvàcáicày.Xétchocùngthìởthờiđạinàoócsánglạovẫnởtrêntấtcả.ThượngđếcũngđãchỉđượctônthờvìNgườilàtạohóa,bởivìNgườisángtạo.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Haibằngtiếnsĩ

Vàonăm1956,ôngHoàngVănChívượttuyếnvàoNamvàchoxuấtbảncuốnTrămhoađuanởtrênđấtBắccùngvớinhiềutàiliệukhácmàôngđemvào.ÔngđãgâyđượcmộtsôinổilớntạimiềnNam.ChínhphủNgôĐìnhDiệmkhaitháctriệtđểcáctàiliệunàyvìlúcđóđangphátđộngchiếndịchtốcộng.Cáctàiliệuđượcphổbiếnrộngrãi.TàiliệuđượcđặcbiệtchúýlàbảnthamluậncủaluậtsưNguyễnMạnhTường,từđótôiđãđượcđọcrấtnhiềubàinóivềông.ĐiềulàmtôichúýlàtấtcảmọibàiđềucatụngôngNguyễnMạnhTườngđãđậuhaibằngtiếnsĩluậtkhoavàvănkhoakhimớingoàihaimươituổi.NgoàirakhôngthấynóiôngTườngđãđạtđượcmộtthànhtíchnào.Vàinămtrướckhiquađời,ôngNguyễnMạnhTườngcódịpdiPhápvàbáochíhảingoạilạiđềcậpđếnôngnhưlàmộttríthứcđãbịcộngsảnlừagạtvàngượcđãi.TrongtấtcảnhữngbàiviếtvềôngTườngđềucónhắclạiviệcôngđậuhaibằngtiếnsĩ,thêmvàođólàviệcôngđãtỏracókhípháchkhiviếtbàithamluậntốgiácnhữngtộiáccủavụcảicáchđiềnđịa.NgoàiracũngkhôngcógìkhácHồitháng5-1994,tôicóviếtmộtbàithamluậnvềtríthứcViệtnamđăngtrênbáoNgàyNay,xuấtbảnởHouston,HoaKỳ.Bàinày làmộtbài tham luậnvềvănhóavà tư tưởng.Nhữngđiều tôiviếtđãkhônglàmhàilòngmộtsốtríthứcvàđãcómộtsốbàiphảnứng.ÔngPhạmNamSáchcóviếtmộtbàigópýtrêntờThờiLuận,xuấtbảntạiLosAngeles,HoaKỳ.BàicủaôngSáchlạiđưađếnmộtbàibáokháckýtênCôngTônHoàng,chắcchỉlàmộtbúthiệu,đảkíchcảôngSáchlẫntôi.TácgiảchobiếtchỉđọcbàicủaôngSáchchứkhôngđọcbàicủatôi.TôibịđảkíchthậtnặnglờihơncảôngSách,mặcdùnhữngđiềutácgiảđảkíchthựcralàdoôngSáchviếtchứkhôngphảitôi.Nhưngđiềuđókhôngquantrọnglắm.ĐiềuđángđểýlàcảhaibàinàyđềuđềcậpđếnôngNguyễnMạnhTường,vàmộtlầnnữanhắclạiviệcôngTườngđậuhaibằngtiếnsĩ.TrongtấtcảbàiviếtvềôngTườngmàtôiđãđượcđọcchođếnnaykhôngcóbàinàokhôngnóiđếnhaibằngtiếnsĩcủaông.Ngoàirakhôngcógìđặcbiệt.Hìnhnhưviệcôngđậuhaibằngtiếnsĩlàquantrọngnhất trongcuộcđờiôngdướimắtnhiềungười.Sựkiệnđóđượccoi làđủđểkết luậnông làngườigiỏivànhữngđiềuôngnóilàcaosiêu.TôicódịpgặpôngTườngtạiParistạinhàmộtngườibạn.Buổinóichuyệnkéodàikhálâuvàtôithúthựckhôngthấygìđặcsắc.Ôngnóinhiềuđiềuđúng,khôngcógìđểphảnđốicả,nhưngđềulànhữngđiềurấtthôngthường.TôicũngcóđọcnhiềubàinóivềôngTrầnĐứcThảo,vàtấtcảmọibàiđềunóiđếnviệcôngđậuthạcsĩtriếthọc.CómộtsốbàicònnóiđếnviệcôngtừngtranhluậnvớiJean-PaulSarlre,nhưngcáctácgiảđềukhôngbiếtôngtranhluậnvềcấpgìvàđưaýkiếngì.Tácgiảnàohìnhnhưcũngngưỡngmộôngvềmảnhbằngthạcsĩcủaông,việctranhluậnvớiSartrechỉđượcnêurađểminhhọathêmtrìnhđộcaocủaôngmàthôi.TôichỉđọcđượcmộtbàicủaôngHoàngKhoaKhôi,mộtngườithợtựhọcvàmộtngườicáchmạngmàtôirấtquýmến,tranhluậnmộtcáchkhôngnhânnhượngvớiôngThảovàtỏrakhônghềmặccảmvềcáibằngthạcsĩcủaông.ÔngThảohìnhnhưlàmluậnánvềhiệntượngluận,nhưngbiếthọctrừutượngkhôngphảisởthíchcủatôi,nêntôikhôngđọctácphẩmnàocủaôngcả.Tôi

chỉđọcmộttậpsáchngắn-đúngraphảigọilàmộtbàidài-củaôngnhanđểùnitméraire(Mộtlộtrình), trongđóông tóm lượcdiễn tiến tư tưởngcủaông.Thú thực tôi thấynó rất xoàng,phải nóithẳnglàquáxoàng.Tuynhiênđốivớirấtnhiềungười,việcôngđậubằngthạcsĩlàđãđủđểbảođảmgiátrịcủanhữnggìôngviết.Tháng7năm1990,tôiđidựđámtangcủagiáosưNguyễnNgọcHuy,mộtngườimàtôirấtquímến,tôicũngđượcnghemộtbàiđiếuvănliệtkêtấtcảnhữngbằngcấpcủaôngmộtcáchrất trântrọng,mặcdầucuộcđờiđấutranhphongphúcủaNguyễnNgọcHuycórấtnhiềuđiềuđángnóihơn.HìnhnhưđốivớingườiViệt,bằngcấplàquantrọngnhất,vàmộtconngườitrướchếtđượcđánhgiáquanhưngbằngcấpmàmìnhcó.Bằngquínhưthếnêntôiđãtừngthấynhữngngườichơibằng.Họcóđủmọiloạibằngcấp,mặcdầuchỉlàmđượccómộtnghề.Cónhữngngườingoàibốnmươituổivẫncòncốđihọcđểlấythêmmộtbằngcấpkhác,khôngbiếtđểlàmgì.Nhữngthìgiờđónếuhọdùngđểhọchỏimởmangkiếnthứcthựcsự,hayđểsốngvớivợcon,hayngồinghỉngơivàsuytưthìhaybiếtmấy.Trongsinhhoạtnghềnghiệp,tôicódịpphỏngvấnnhiềungườiViệtnamđểtuyềndụng.Hồsơứngtuyểncủahọlọtdễdàngvòngsơkhảocủasởnhânviênđểđếntaytôivìhọcóbằngcấprấtkhá.Dầndầnkinhnghiệmchotôimộtnhậnđịnhrấtrõràng:người~Việtthườngcóbằngcấpquácaosovớigiátrịcủahọ.Khôngnhữngthế,thườngthườnghọhiểubiếtrấtítvềnhữnggìhọđãlàm.Trongngànhtinhọcứngdụngvàoquảntrị,hoạtđộngchínhcủatôitrongnhữngnămgầnđây,cáckỹsưViệtnamthườngchỉbiếttinhọcvàmùtịtvềquảntrị.Trongkhitinhọcchỉlàphươngtiện,quảntrịmớilàmụcđích.Đãthếhọcòndiễnđạtmộtcáchrấtkhóhiểu.Điềutrớtrêulàphầnlớncũngbiếtnhưvậynhưngđãgiảiquyếtmộtcáchkhác:trongCV(lýlịch)củahọ,ngoàibằngkỹsưtinhọc,cókhicòncóthêmbằngtốtnghiệpmộttrườngquảntrị.Họtinrằngvớimộtbằngvềtinhọcvàmộtbằngvềquảntrịdĩnhiênmìnhphảiđượccoilàgiỏicảvềtinhọclẫnquảntrị.Cóbằnglàcótàivàchúngtayêntrí.Tronggiaodịchnghềnghiệp,tôicódịptiếpxúcvớiđủloạingườivàkhámphánơingườiViệtmìnhmộtđặctính:họcóthebịlừabởibằngcấpcủachínhhọ.Mộtkhiđãcóbằngcấpvềmộtmônnàođó,họtinchắclàhọgiỏivềmônđó,mặcdầutrênthựctếhọchỉbiếtrấtlơmơ.SựđánhgiábằngcấpcủangườiViệtthậtlàkỳlạđốivớingườiPhápmàtôibiếtkhárõ,bằngcấplàchứngnhậnmộttrìnhđộhiểubiết,bằngcấpnóilênkhoảngmộtphầnbanhưnggìhọbiết,đốivớingườiViệtnamnólàbalầnnhữnggìhọbiết.NgườiViệtnammìnhđánhgiángườikhácquabằngcấpvàsaucùngcũngtựđánhgiámìnhquabằngcấp.BằngcấpđốivớingườiViệtvìvậycómộttầmquantrọngrấtđặcbiệt.CóthểnóingườiViệtvìvậycómột tầmquantrọngrấtđặcbiệt.CóthểnóingườiViệtnamđihọcđể lấybằngcấpchứkhôngphảiđễlấykiếnthức.Bằngcấpkhôngnhữnglàphươngtiệnđểlừangườikhácmàcòn làphương tiệnđểđánh lừachínhmình.Tôiđãca tụng tínhhiếuhọccủangườiViệt trongnhữngtrangtrước.ởđây,tôiphảiđánhmộtdấugiángtrênniềmtinđó.Hiếuhọclàhay,nhữnghọcđểlàmgìcònquantrọnghơn.KhổthayphảinhìnnhậnrằngnguyênnhântínhhiếuhọccủangườiViệtkhônglấygìlàmtrongsánglắm.Nếubằngcấplàhãnhdiệnchokẻcóthìnócũnglàmộttủihổchongườikhôngcó.MộtanhlúcởViệtnamlàmộttưchứcnhỏ,trìnhđộhọcvấncủaanhtacỡvàokhoảnggiữabậctrunghọc.Anhtamơmảnhbằngtiếnsĩ,điềuđóquantrọngvôcùngđốivớianh,đếnnỗianhvậtvãtronghơnmườilămnămmiệtmài,banngàyđilàmlặtvặtkiếmsống,tốihọcđithilấybằngtiếnsĩ.Anhtaghidanhvào

mộttrườngđạihọckhôngđòihỏibằngtútàivàcholàmluậnántiếnsĩmàkhôngđòihỏibằngcaohọc,nghĩalàmộtthứtiếnsĩđạihạgiá.Saukhiđãcóbằngtiếnsĩ,tôikhôngthấyanhtakháhơntrước.Nhưngsựkiệncóbằngtiếnsĩkhiếnanhtatrởnênthoảimái,tựtin,trôngmặtanhtasánghẳnlên.ítramảnhbằngđãchoanhtahạnhphúc.PhảigiảithíchthếnàoóctrọngbằngcấpvàhambằngcấpcủangườiViệt?Nólàbiểuhiệncủamộtdântộcthiếuóclàmchủ,mộtdântộccóbảnnănglàmcôngvàlàmmướn.Nếukhôngcóýđịnhđixinviệclàmmànhấtquyếtxâydựngmộtcơsởcủariêngmìnhchắcchắnngườitakhôngcầnbằngcấp,màchỉcầnkiếnthức.NhữngngườiTrungHoaởChợLớnkhôngcầnbằngcấpvìhọkhôngcóýđịnhxinviệclàm,họlàmchochínhhọ.VàhọthànhcônghơnngườiViệt,vàcũnggiỏihơnngườiViệt.ThờigianlàmviệctạimiềnNam trước1975, đã cho tôi nhiều cơhội để tiếpxúcvà tìmhiểuhọ.Trái với dư luận thôngthường,họkhôngphảilànhữngnhàtriệuphúvôhọc,viếtchữcònruntay.Họlànhữngconngườixuấtchúng,cókiếnthứcrấtsâuvàrấtrộng,cólýluậnrấtsắcbénvàcócáchtrìnhbàyrấtminhbạch.Chắcchắnhọđãhọchỏirấtnhiều.Cóđiềulàhọhọcchogiỏichứkhônghọcđểlấybằng.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

NgườiViệt,ngườiNhật

RấtnhiềungườiViệtnamgánchongườiNhậtmộtcâusosánhgiữangườiNhậtvàngườiViệtmàchínhtôidùquenbiếtkhánhiềungườiNhậtchưabaogiờnghehọnói:MộtngườiViệthơnmộtngườiNhật,nhưngbangườiViệtnamhợplạithuabangườiNhật.Câunóiđócóvẻnhưmộtnhậnxétkhiêmnhường,nhìnnhậnsựthuakémvềkhảnănglàmviệctậpthểcủangườiViệt,nhìnnhậnkhuyếtđiềmchínhcủangườiViệtlàthiếuđoànkết.Tuyvậytrongcáchnóivẫncósựthỏamãn:MộtngườiViệthơnmộtngườiNhật,vếđầunàycóvẻđượcnhấnmạnhhơnvếsau.NếuquảthựcngườiNhậtnàođãcónóicâuđóthìnócũngchỉlàmộtcâukhẳngđịnhsựhơnhẳncủadântộcNhật,nóphảiđượchiểulà:NgaycảnếumộtngườiViệtnamcóhơnmộtngườiNhậtđinữa,thìbangườiViệtnamhợplạivẫnthuabangườiNhật.Nóimộtcáchkhác,sựthuakémcủadântộcViệtnamsovớidân tộcNhật là tuyệtvọng,hết thuốcchữa.CònmộtngườiViệtnamcóhơnmộtngườiNhậthaykhônglạilàmộtvấnđềkhác.Tôitinlàkhông,theonhưngkinhnghiệmsống.LúccònđihọcvàởcưxáđạihọcParis,tôiđãcódịplàmquenvớinhiềubạnNhật.Trướchếthọlànhữngngườiđángtin.Họhứađiềugì,họlàmhếtsứcđểgiữlờihứa,rủilàmkhôngxonghọkhiêmtốnvàthànhthựcnhậnlỗi,khôngviệndẫnmộtlýdonàocả.Thứhailàhọthựcsựchuyêncần,làmcáigìđềulàmđếnnơiđếnchốn,họccáigìđềucốgắnghọcchohiểuthậttườngtận,khôngnhưngườimình chỉ làmchoxong, học tắt, học tủđẻ thi đậu, bất chấp có thực sựhiểuhaykhông.NgườiNhậthiểubiếtmộtcáchchắcchắn,vìhọhọcđễlấykiếnthức,nhưngthicóthểthuangườiViệtvìngườiViệthọcđểđithilấybằng.BằngcấpcủangườiNhậtcóthểthấphơnbằngcấpcủangườiViệtmàsựhiểubiếtcủahọvẫnhơn.TôicóđượcđọcmộtluậnáncủamộtsinhviênNhậtvềxãhộiViệtnamdướithờiTựĐức.Anhtadàycôngsưutậptàiliệu,suynghĩchínchắnvànhậnđịnhrấtchínhxác.ítcómộtcôngtrìnhbiênkhảonàocủangườiViệtvềnướcViệtcógiátrịnhưthế,nhưngluậnáncủaanhchỉlàmộtluậnántiếnsĩđệtamcấp,nghĩalàmộtbằngcấptiếnsĩthấpnhấttrongthứbậccácbằngtiếnsĩ,vàanhtaghirõnhưvậytrongluậnán.Dầuvậy, luậnáncủaanhtađượcđánhgiácao,vàđượcmộtnhàxuấtbảnPhápin,đượcquầnchúngPhápđọc, trongkhinhiềuluậnántiếnsĩquốcgia,cấptiếnsĩcaonhất,củangườiViệtvềnướcViệtkhôngđượcnhưvậy.NgườiNhậtrấtyêunước,vàvìyêunướchọhọchỏirấtkỹvềnhữngkhảnăngcủađấtnướchọ.CácbạnNhật của tôi thường nói:NướcNhật chúng tôi kẹt lắm, đất hẹp, người đông, tài nguyên thiênnhiênkhôngcó,conngườilạikhôngthôngminh,chúngtôicốgắnglàmcũngkhôngthểbằngđượccácnướckhác.Nhờsựloâuthườngtrựcđómàhọđãxâydựngracườngquốcsốmộttạichâuá,vàtrênnhiềuđịahạtcũngsốmộttrênthếgiới.Họkhôngtựhàolàcógiangsơngấmvóc,dântộctinhanh.Nhưng trên thực tếhọ rất thôngminh.Tôiđãđọc trên tuầnbáoNewsweek,mộtbài so sánhhệ sốthôngminh(I.Q.)củacácdântộc,vàthấyngườiNhậtđứngđầukháxa.TuyvậytôichưahềgặpmộtngườiNhậtnàotựhàodântộchọlàthôngminh.Thìrahọvừathôngminhvừakhiêmtốn.SựkhiêmlốnđótôiđãthấyngaytrongcácbạnNhậtcủatôi.

TrongcưxáđạihọctôicómộtcôbạnngườiNhậtlàIchikohọcvềhộihọavàđiêukhắc.Thânnhaurồi,Ichikorủtôivềphòngvàchotôixemcáctácphẩmcủacô,conmắtmỹthuậtkémcỏicủatôicũngphảibắtbuộctôinhìnnhậnđólànhữngtácphẩmrấthay.TôirủmộtngườibạnPhápmêhộihọavàđiêukhắctớixem,ravềanhtatấmtắckhenhay.ThếnhưngkhitôibảoIchikonênlàmtriểnlãmthìcôdẫynẩytừchối,bảorằngmìnhcòndởquá.Dầuvậy,Ichikocólýdođểtinmìnhkhôngdở,côđãđượcgiảinhấtvềđiêukhắctrongmộtcuộctriểnlãmcủaTrườngCaoĐẳngMỹThuật.NgườiViệtnam,nhất làđámsinhviênViệtnamtạiParischúngtôi, thườnghaychêngườiNhật làkémvềngônngữ.QuảthậthọnóitiếngPháprấtdở.Ôngthàydạyvõcủatôichẳnghạn,sangPhápđãmườimấynămmàtiếngPhápchẳngrađâuvàođâucả.Ôngnóinhữngtiếngthậttứccườinhưlevezpieds(nhắcchânlên),baissezbras.Nhưngkhitớithămông,tôigặpôngđangđọcmộtcuốnsáchtiếngNhật,hỏirathìđượcbiết thútiêukhiềnchínhcủaônglàđọcsáchtiếngNhật.Nhìncáchbốtrícănphòngcóthểthấyngaylàôngchuẩnbịrấtchuđáođẻtậnhưởngthúđọcsách.Ôngcócảmộtcáibànthấpđểngòixếpbằngđọcsách,trênbànlàmộtcáigiásáchnghiêngdoôngđónglấy.Cáchsắpxếptrongphòngrõrànglàđểcóthểđọcsáchtrongnhữngđiềukiệntốtnhất.CácbạnNhậtcủatôiđâunóitiếngPhápkémcả,nhưngbùlạihọnóirấtdềhiểu,bởivìhọhiểurõnhữnggìhọnóivàkhikhônghiểuhọnóirõràngkhônghiểuchỗnào.DầndầntôihiểurằnghọkhôngnóigiỏitiếngPháplàvìhọchútrọnghọclấykiếnthứcvàvìhọcoitrọngvănhóacủahọ.Làmộtdântộclớn,họchohọctiếngmẹđẻlàquantrọnghơncả,họhọchỏitiếngnướcngoàinhưmộtphươngtiệnđễhiểuvàhọchỏingườikhác.NgườiNhậtchácchắnkhôngphảilàmộtdântộccóbiệt tàivềhùngbiện,nhưngtôiphảithúnhậnhọdiễn tảrõràngvàmạchlạchơnngườiViệt.NgườiViệt làmột trongnhữngdântộcdởvềtruyềnthôngnhất,điêunàytôisẽcódịpđềcậpđến.NhưnghãytrởlạivớingườiViệtmình.NếungaycảlấybangườiViệtcókhảnănghơnbangườiNhậtmàkếtquảcũngchỉlàđểtạoramộtnhómbangườidởhơnnhómcủabangườiNhậtkiathìchắcchắnlàngườiViệtmìnhkhôngcókhảnănglàmviệcchung.Màđãkhôngcốkhảnănglàmviệcchungđượcthìkhôngthểnóilàmìnhhayđượcbởivìkhảnăngquantrọngnhất,khókhănnhấtchínhlàkhảnănglàmviệcchung.Nóđòihỏi trướchếtsự lương thiện,bơivìmột tậphợpcủachungconngườichơigian,chơixấu,chơigácnhaukhôngthểkéodài.Nócũngđòihỏivôsốđứctínhkhác:nhạycảm,biếtlắngnghe,biếttruyềnđạtýkiến,cóýkiếnhay,đủbaodungđểhiểucáilýcủangườikhácvànhấtlàđủthôngminhđễthấysựcầnthiếtcủatổchứcvàđểthíchứngquyềnlợicủamìnhvớiquyềnlợicủatổchức.Nếuconngườichỉsốngvàlàmviệcmộtmìnhthôithìsựhaydởcólẽkhôngđặtra,mìnhlàmmìnhhưởng,mìnhlàmmìnhbiết,làmsaođánhgiáđượchay,dở?Cáitríthôngminhlớnnhấtchínhlàkhảnănglàmviệcchung.Đãkhôngbiếtlàmviệctrongkhuônkhổmộttổchứcthìkhôngthểnóilàmìnhthôngminh.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Mộtdântộcbấtkhuấtvàtựhào?

...Ôiđẹpbiếtbao,biếtmấytựhàoSàiGònơitavẫytaychàocờsaođangtungbaycao...XuânHồng(tríchbàiMùaXuânTrênThànhPhốHồChíMinh)Cácnhàbìnhluậnchínhtrịvàlịchsửcủatadùlàcộngsảnhaykhôngcộngsảnđềuđồngýrằngdântộctarấtbấtkhuấtvàgiàutựáidântộc.CácthếhệViệtnamlớnlênđềuđượchuấnluyệnđểtinnhưvậyvàtựhàovềtínhtựhàodântộccủata.Đólàmộtniềmtincầnthiết,vàcũngcócănbản,nhưngtínhbấtkhuấtvàlòngtựhàodântộccóđượcthểhiệnmộtcáchthườngtrựchaykhônglạilàcảmộtvấnđề.TrongcuốnMặtThật,BùiTín,mộtcựuđạitáphótổngbiêntậpbáoNhânDânđãlykhaivớiđảngcộngsản,viếtvềquanhệgiữacáccấplãnhđạođảngcộngsảnvàcáccốvấnTrungQuốcsangViệtnamhướngdẫnhọlàmcảicáchđiềnđịanăm1955nhưsau:[]MỗilầncácvịhọctrònàygặpđoànpháiviênquýbáucủaMaochủtịch,vềThủticảicờ(Thổđịacảicách,theotiếngBắcKinh),họchỉcótháiđộtiếpnhậnýkiếncủachuyêngia,khôngdámhỏilại,cũngkhôngdámcãilại.AnhbạncủatôilàmởvănphòngbanChỉđạohồiấy(năm1954,1956)kểlại:Triết cốvấn,Triệu cốvấnvàVươngcốvấnchuyênngồidựavàoghếbành lớn,ưõnbụng raphíatrước,cólúcgácđạicảhaichânlênbàn,taycamlyrượúmaođài,nhổnướcbọtồnàoxuốngđất,đểphánbảochonhữngngườinắmvậnmệnhcủađấtnướcViệtnam.Thậtthêthảmchođấtnướcnày[...]NhữngngườinắmvậnmệnhcủađấtnướcViệtnammàBùiTínnói tới là cácôngTrườngChinh,HoàngQuốc việt,HồViết Thang, v.v... những lãnh tụ cộng sản nỗi tiếng sắt đá và độc đoán.HọkhôngcoiýkiếncủangườiViệtnamragìcả,đếnngaysinhmệnhcủangườiViệtnamcũngkhôngcómộttầmquantrọngnàodướimắthọ.Họtànsátthẳngtaynhữngngườikhôngđồngývớichủnghĩacộngsản.Nhữngaiđọcnhữngsáchbáocủađảngcộngsảnngàytrước,vàchotớigầnđây,khócóthểkhôngngượngvìnhữnglờitângbốckhôngmộtchútdèdặtđốivớiTrungQuốcđànanh,Liênxôvĩđại,Lêninvĩđại,Stalinvĩđại,Maochủtịchvĩđại.HọxưnghôvớikháchngoạiquốcbằngNgài,mộttiếngmàhọkhôngbaogiờdùngđốivớingườiViệt.Sựkínhnểngườingoạiquốckhôngphảichỉđượcthểhiệnvớicácnướcxãhộichủnghĩaanhemmàngaycảvớicácnướctưbảnthùđịch.TronghộiđàmParis(1968-1973),họnhấtđịnhđòinóichuyệnvớiMỹchứkhôngthèmnóichuyệnvớiphíaViệtnamCộngHòa.CóngườinóiđólàmộttháiđộchínhtrịcầncóđểtựxácnhậnnhưlàđạidiệnchotoàndânViệtnamvàphủnhậnmọitưcáchcủaViệtnamCộngHòa.Nhưngkếtquảcủacuộcthươngthuyếtcóbaogiờtuỳthuộcởtháiđộnàyhaytháiđộnọđâu,nóluônluônchỉtùythuộcvàoyếutốduynhấtlàtươngquanlựclượng.ChọnlựachiếnlượccủaMỹdãnhưthếvàtươngquanlựclượngdãnhưthếthìdùHàNộicókhinhmiệthaykínhtrọngchínhquyềnSàiGòn,kếtquảcủacuộcthươngthuyếtvẫnnhưthế.TháiđộkhinhmiệtphequốcgiacủaHàNộichẳngcóảnhhưởngcụthể

nào lêncuộc thương thuyếtcả,nóchỉnói lênmột tâm lý tônkínhngườingoạiquốcvàcoi thườngđồngbàocủamình.Nếuthựcsựcótựáidântộc,họđãphảitìmkiếmmộtgiảiphấpgiữangườiViệtnamvớinhau.Nhưngtâmlýcủahọlàtâmlýtrọngngoại.Cái tâm lý trọngngườingoàikhinhngườinhàđược thểhiệnmộtcáchônhụcquavụxửánnhữngngườitrongMặtTrậnThốngNhấtCácLựcLượngYêuNướcGiảiPhóngMiềnNamViệtnamcủaLêQuốcTúycuốinăm1984.Nămngườibị kết án tửhình làMaiVănHạnh,TrầnVănBá,LêQuốcQuân,HồTháiBạchvàHuỳnhVĩnhSanh.DùchẳngcócảmtìnhgìvớiMặtTrậnnàynhưnglúcđótôicũngthamgiatranhđấuđểcácbịcáođượcxétxửmộtcáchđứngđắn.Đóchỉlàmộttháiđộbảovệcônglý,tháiđộnàycũngđượckíchthíchbởitìnhbạnvớiTrầnVănBámàtôiquenthântừhồicònhoạtđộngvớinhautrongTổngHộiSinhViênViệtnamtạiParis.GiáosưNguyễnNgọcHuycũngthamgiađắclựccuộcvậnđộngnàyvớichúngtôi.MộtsựkiệnngộnghĩnhlàmộthômtôinhậndượcmộtthưcủaTòaĐạiSứHàNộitạiParis.Thưgồmmộtphiếugởicóen-têtevàcondấucủatòađạisứ,kèmvớimộtcáotrạngđốivớicáccanphạm.TheocáotrạngnàythìMaiVănHạnhlàngườichủchốtnguyhiểmnhất,TrầnVănBálàmộtngườinôngnổinhiềuanhhùngtính,LêQuốcQuânlàmộtngườihoạtđộngđắclực,haingườikialàtòngphạm.Trongbuổihọptốihômđó,tôiđưavănthưnàychoNguyễnNgọcHuyxem,NguyễnNgọcHuynói:MaiVănHạnhcóthẻthônghànhPháp,HuỳnhVĩnhSanhhồitrướcđãcósắclệnhnhậptịchPhápdùkhôngtớilấythônghành,haingườinàycóthểthoátchết,nhưngbangườikiathìnguy.Quảđúngvậy.MaiVănHạnh,ngườiđượccoilàchủchốtnguyhiểm,vàHuỳnhVĩnhSanhđượcânxá,cònbangườikia-Bá,QuânvàBạch-bịđemxửbắnngaymộttuầnsauđó.Hainămsau,MaiVănHạnhđượctrảtựdochođiPháp.TộinặnghơnnhưngnhờcóquốctịchPhápthì thoát, tộinhẹhơnnhưngmangquốctịchViệtnamthìbịbắn.ThựclàmộtquanniệmkỳcụcvềngườiViệt.Tựhàodântộcởđâu?LúccònởSàiGòn,năm1981,mộthômtôigặpmộtanhchuyêngiaViệtkiềumàtôiquenbiếttừlâu.AnhtaduhọctạiPháp,họcrấtkém,lậnđậnmãirồibỏquaCanada.Tôibiếtquárõanhtađểcóthểbảođảmlàanhtakhôngcókhảnăngnàođángkể.Nhưnganhtacóxeđưađóntrọngvọngvàđượcrấtnhiềuquanchứccaocấpthamkhảo.Trongkhiđónhữngkỹsưgiỏigấpnhiềulầnanhta,tốtnghiệptừMỹ,từPháp,từúc,lừCanadakhôngthiếugì,nhưngđượcxếpchongồiđánhcờtrongcáccơquan.Họchỉđượctuyểndụngđểnhànướckiểmsoátchứkhôngđượcsửdụng.Khôngaicầnbiếtýkiếncủahọ.óckhinhthườngngườiViệtnammạnhđếnnỗingaycảnhữngngườitốtnghiệpởnướcngoàimàphầnnàođãđượcViệtnamhóacũngbịcoithường.NếunóilàvìchúngtôilàngụyquânngụyquyềncũnênkhôngđượctrọngvọngnhưnhưngtríthứcViệtkiềuyêunước,thìcungkhôngđúng,bởivìcáckỹsưcóthẻđảnghẳnhoi,tốtnghiệptừLiênXô,ĐôngĐức,TiệpKhắc,BaLan...cũngkháđôngvànhiều người rất giỏi nhưng cũng chẳng được ưu đãi hơn chúng tôi bao nhiêu. Cũng có cả nhữngchuyên viên tốt nghiệp từMỹvàTâyÂu tự nguyện về nước vì nhiệt tình với chế độ nhưng cũngkhôngđượctrọngvọngnhưanhchuyênviênViệtkiềukia,bởivìhọđượccoilàViệtnam.Ngườicộngsảnkhôngcóđộcquyềnvềđặctínhthiếutựhàodântộc.TôiđãởtronglòngchếđộViệtnamCộngHòađểcóthểxácnhậncáitínhtrọngngoạikhinhnộicủachếđộ.Tốtnghiệpởnướcngoàilàcáichìakhóamởhầuhếtcáccửa,tốtnghiệpởtrongnướclàcảmộttrởngạilớnchosựthăngtiến.Cóphảilàvìởnướcngoàiđượchuấnluyệnkỹhơnchăng?Lýcớhơnlàlýdo.ởcácBộKinhTế,TàiChánh,sựnểvìngườingoạiquốcnặngđếnnỗicáctổnggiámđốccáccôngtynướcngoàikhôngbao

giờthèmbiếttêncácgiámđốcViệtnam,cóchuyệngìhọgõcửathẳngcácôngbộtrưởngvàhọluônluônđượctiếpđónniềmnở.MộttổnggiámđốccôngtyPháptạiSàiGònchotôihaylàôngtabắtbuộcphảituyểndụngcáccấpgiámđốc,phógiámđốcngườiPhápchínhcốngtừPhápquadùđắtgấpbốnnămlầnmộtngườiViệtnamtàigiỏihơnbởivìmộtngườiPhápchínhcốngdễnóichuyệnvớichínhquyềnViệtnamhơnlàmộtngườiViệtnam.Ôngtanóivớitôinhưvậygiữabữaănvàtôimuốnđộnthổvìxấuhổ.Sựkhinh thườngngườiViệtkhôngphải chỉ cónơinhữngngười cầmquyềnmàcòncó trongquầnchúngViệtnam.Mớiđâycháu tôi tốtnghiệpởHòaLanxinđi làmchomộthãngHòaLancóchinhánhởViệtnamvàbịtừchối.BangiámđốcgiảithíchrằnghọkhôngtuyềndụngcấpchỉhuyngườiViệtchochinhánhtạiViệtnamvìlýdomộtngườiHòaLandatrắngmắtxanhdễđiềukhiểnngườiViệthơnmộtngườiHòaLangốcViệt.NgườiHòaLanhọcbàinhanhthật!Tôiquenbiếtmộtnhàbình luận thờicuộcviếtnhiềubàivềViệtnamvàkhánổi tiếng.Anh tavẫnthườnghỏiýkiếntôimỗikhiviếtbài,vàbùlạicũnggiúptôimộtsốviệc.BàicủaanhhayđượccácbáoViệtnamđănglạivàđượccatụngnhưlàrấtđúng,rấtthâmthúy,ngaycảbởinhữngtờbáođảkíchtôimộtcáchnặngnề,mặcdùnhữngđiềuanhtaviếtkhôngkhácgìnhữngđiềutôiviếtvìmộtlýdogiảndị:phầnlớnnhữngýkiếncủaanhtalàýkiếncủatôi.Nhữngngườicatụnganhtavàđảkíchtôikhôngbiếtrằngchúngtôiquennhau.Tôicũngkhôngdámnóichoanhtabiếtlànhữngngườiấychốngtôi.Vìngượng,vìtựhàodântộc.Xemlạiphimthờisựtrongnhữngngàycuốitháng4-1975,cómộtcảnhlàmtôithựcsựđaulòng.MộtđạitáquânđộiViệtnamCộngHòađếnphútchótvẫncònhiênngangtrấngiữcửavàoSàiGòn.Tôithánphụcsựdũngcảmcủaông,nhưngônglạinóimộtcáchhãnhdiệntrướcốngkínhcủađàitruyềnhìnhPháp:TôikhôngsợbởivìtôiđãtừnglàtrungsĩtrongquânđộiPháp.LàmđạitáquânđộiViệtnamnhưnglạihãnhdiệnvìđãlàtrungsĩquânđộiPháp!Tôicòncóthểkểvôsốnhữngtrườnghợpkhácmàtôiđãthấyvàđãbiết.Cóphảivìchúngtaquáđinhninhmìnhlàmộtdântộcbấtkhuấtvàgiàutựhàodântộcrồikhôngthấycầnnuôidưỡngtựhàodântộcthựcsự,hayvìtrongthâmtâmmỗingườichúngtakhôngđánhgiácaochínhmình,chonênchúngtacoithườngnhữngngườigiốngmình?Khingườitacóthểkhinhbỉ,mạtsátvàbuộctộimộtcáchthậmtệmộtngườimàmìnhchỉbiếtquamộtsốdưluậnthôithìphảichănglàngườitađangmạtsátchínhmình?Điềungườitathựcsựnóiquasựhunghăngvôcăncứđólà:Taokhôngcầnbiếtmàylàai,đãthựcsựnóivàlàmnhữnggì,nhưngtaovẫncóthểmạtsátmàymàkhôngsợsailầm,vìmàycũnglàngườiViệtnhưtao,màđãnhưtaothìmàychỉcóthểlàlưumanhxằngbậythôi.Mộtngườicóniềmtựhàothựcsựbaogiờcũngquítrọngnhữngngườigiốngmình.Nhưngthựctếlàchúngtathiếumộtcáchtuyệtvọngtựhàodântộc.Chúngtacầnkhẳncấpnghĩlạimình.Mộtlòngtựhàodântộcthựcsựcóthểthayđổiconngườichúngtavàđấtnướcchúngta.Chúngtasẽkínhtrọnglẫnnhauvàngồilạivớinhauđểgiảiquyếtnhữngbấtđồngthayvìkhinhmiệtlẫnnhauvàchỉtìmgiảiquyếtvớingườingoạiquốc,haycầucạnhngườingoạiquốcgiảiquyếtgiùmmìnhnhữngvấnđềcủamình.MàsựthựcngườiViệtnamcóthiếuanhtàiđâu.NguyễnTrãiđãtừngviết:NướcViệtnamtalàmộtnướcvănhiến...dùcólúcmạnhlúcyếunhưngkhôngthờinàothiếuhàokiệt

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Yêunước

Takhôngcốtựhàodântộc,màđãkhôngcótựhàodântộcthìkhôngthểyêunước.Làmsaocóthểyêumộtcáigìmàtacoithường?ChonênlòngyêunướccủangườiViệt,màmọingườiquảquyếtlàmạnh,cóthểchìlàmộtsựhiểulầm.Cómộtlậpluậnmàcảhaiphecộngsảnvàquốcgiađềuđồngýnhưngrấtsai,lànhữngngườicộngsảnđãchiếnđấudũngcảmvìlòngyêunướcchứkhôngphảivìchủnghĩacộngsản.Lậpluậnnàytiệnchocảđôibên.Đảngcộngsảndĩnhiênphảinóirằnghọtranhđấuvìlòngyêunước,cónhưthếhọmớitranhthủđượcsựhưởngứngcủanhữngngườichưavàođảngcộngsản,mớicóthểkếttộinhữngđốithủcủahọlàphảnquốc,làbánnước,mớitranhthủđượcsựủnghộcủadưluậncácnướckhôngcộngsản.Cònbênchốngcộngdĩnhiêncũngphảinóirằngđasốnhữngngườitheophecộngsảnđãchỉ theovì lòngyêunướcmà thôi.Cónhư thếhọmớicó thểbuộc tộiđảngcộngsản làđã lừabịpnhữngngườiyêunướcnhẹdạ,làtiếmđoạthysinhxươngmáucủanhândânvìđộclậpdântộc;cónhưthếhọmớinóiđượcchủnghĩacộngsảnphinhânbấtnghĩa,chẳngaitheonếubiếtthựcchất.Gầnđâynhữngngườicôngsảnlykhaicũnglạisửdụnglậpluậnnàyvìnócũngtiệnchohọ.Họđãđoạntuyệtvớiđảngcộngsản,đãtừbỏchủnghĩacộngsảnrồithìtựnhiênhọphảibiệnminhchohoạtđộngtrongquákhứcủamìnhbằngđiềumàhọnghĩmọingườichấpnhận,nghĩalàlòngyêunước.Kếtquảlàmộtsựdốitrákhổnglồtừcảmọiphía.Vàcứthếcuộctranhcãithiếulươngthiệnnàytiếptụcgâyngộnhậntrongđầuócmọingười.Tôiđãnghiêncứu,quansát,vàtâmtìnhvớirấtnhiềungườicộngsảnởmọitrìnhđộvàđitớikếtluậnquảquyếtrằngđạiđasốnhữngđảngviêncộngsảndãtheođảngvìchủnghĩachứkhôngphảivìlòngyêu nước.Người cộng sản cũng yêu nước nhưmọi ngườiViệt namkhác, không kémnhưng cũngkhônghơn.Lòngyêunướccóthựcnhưngchỉđóngmộtvaitròrấtthứyếutrongchọnlựacủaho.Nóđãchỉđượcdùnglàmmộtchiêubài,nókhôngphảilàđộngcơ.Vả lại lòngyêunước làmsaocó thể làđộngcơdược,nếunókhôngmạnh?Độcgiả sẽ tựnhận ranhưngtôicầncảnhgiáctrướchếtrằngtôihoàntoànkhôngcóýđịnhlàmmộtcáotrạngđốivớingườicộngsảnvàđảngcộngsản.ởđâytôichỉmuốnnhậndiệnđấtnước,điềutôimuốnlàmsángtỏlàlòngyêunướcrấtmờnhạttronglòngngườiViệtnam,dùlàcộngsảnhaykhôngcộngsản.Đãđếnlúcchấmdứtsựngộnhậnnàyđểđemlạichocuộcthảoluậnvềđấtnướcsựnghiêmtúcphảicó.ChúngtacầnthắngmộtđặctínhrấtkỳlạcủangườiViệtlàthườngđặtnềntảngquanhệvàtraođổitrênmộtcănbảngiảdối,khôngaithựcsựnghĩnhưngmọingườiđềumuốnngườikháctinlàmìnhnghĩ.Thídụcáctổchứcchốngcộnghảingoạiđềukêugọingồilạivớinhaunhưngtrongthâmtâmkhôngaithựcsựmuốnngồilạivớinhaucả,màchỉmuốnngồilênđầunhau.Kếtquảtấtnhiênlàrấtkhóđồngývớinhau.Tôimongđộcgiảlưuýcáidântộctínhnàytrướckhiđọcnhữngdòngkếtiếp.AiđãcódịpvàothămViệnBảoTàngCáchMạngđềucóthểnhìnthấylácờlịchsửcủaPhongTràoxôViếtNghệTĩnh,cáinôitìnhcảmcủađảngcộngsảnViệtnam.LácờmàuđỏnàychỉcótámchữVạnTuếSôNga,SôNgaVạnTuế,chỉcóthế.(ChữSôviếtbắtđầubằngchữStrênlácờ).Vảlạicái

tênXôViếtNghệTĩnhcũngđãđủnóilênbảnchấtcủaphongtrào.Cáigìđãthựcsựlàmnứclòngngười,khôngphảilàlòngyêunướcmàlàgiấcmơcộngsản,giấcmơđượcgiảiphóngkhỏisựápbức,bóclộtvàchàđạp.GiấcmơấyđãkhiếnnhữngngườinôngdâncùngkhổmiềnNghệTĩnhvùnglên,chấpnhậnchếtchứkhôngchấpnhậntiếptụccuộcsốngtôiđòi.PhongTràoXôViếtNghệTĩnhđãthẳngtaytànsátnhữngkẻthùcủagiaicấpvôsản,bấtluậnhọcóyêunướchaykhôngyêunước.Nóđãbịđànáptrongmộtbiểnmáu,saukhiđã làmđổramộtbiểnmáu.SựdũngcảmcủanhữngconngườicủaPhongTràoxôViếtNghệTĩnhđãrấtphithường,nhưngnóhoàntoànkhôngdolòngyêunướcmàđãchỉđượcthúcđẩybởigiấcmơmộtcuộcsốngkhôngcònápbức.Tôiđãnóichuyệnvớivôsốngườicộngsảnvàcốgắngvượtquacáivỏbềngoàicủahọ,tôiluônluôntìmthấygiấcmơđóđằngsaucáibìnhphongyêunước.Đómớichínhlàlýtưởngđãkhiếnhọchấpnhậnmọigiankhổ,nếucầnhysinhcảtínhmạng.Tôicũngđãquansátvàtraođỗivớicáctrí thứccộngsản.Điềutôicóthểquảquyếtlàkhôngailầmlầncả.Tấtcảđềuđãtánthànhchủnghĩacộngsản,hay ít rađãchấpnhậnnó.Khôngcómộtngườinàođã theophong tràocộngsảnvì tưởng rằngnókhôngphảilàcộngsảncả.Đảngcộngsảncũngkhônghềgiấumụctiêucủahọ.Họsửdụngdanhnghĩagiảiphóngdântộcsongsongvớilýtưởngcộngsảnchứkhôngphảithaycholýtưởngcộngsản.Lúcnàohọcungđềcaođấutranhgiaicấp,ngaycảkhihọgiảitánmộtcáchtượngtrưngĐảngcộngsảnĐôngDương.Vảlại,ngaycảcáitênĐảngcộngSảnĐôngDươngcũngđủđểnóilênrằngyếutốViệtnamkhônghềcótrongưutưcủahọ.Khôngthểnóilàhọđãlườnggạt.Sựbộiướcnàycóthực,nhưngkhôngphảiởchỗhọđãđemápdụngchủnghĩacộngsản,màởchỗđảngcộngsảnđãkhôngthựchiệnđượclý tưởngcôngbằngxãhộimàchủnghĩacộngsảnđãhứahẹn,thayvàođólàmộtchếđộđầyrẫybấtcôngvàthamnhũng.Cũng có những người đã thất vọng vì nhận ra chủ nghĩa cộng sản là không tưởng.NhưngkhôngcóaikhôngbiếtngaytừđầurằngmụcđíchcủamặttrậnViệtMinhlàđểthiếtlậpmộtchếđộcộngsảncả.Nóinhưvậylàkhôngthànhthực.Vảlại,năm1976,khi,sauchiếnthắng,ĐảngLaoĐộngđượcđỗitênthànhđảngcộngsảnvàchếđộcộngsảnđượcchính thức tuyênbố, tôihoàn toànkhông thấyaingạcnhiênhayphẫnnộcả.Tấtcảnhưngngườiđãđónggópchothanglợicủađảngcộngsảnđềuhânhoan,hayítrakhôngthấtvọng.Thấtvọngchỉđếnsauđókhichếđộtrởthànhthamnhũngvàđấtnướcbịsuythoái,đờisốngnhândântrởthànhcơcực.Tôikhônglênánngườicộngsảnlàkhôngyêunước,tôichỉmuốnnóilàlòngyêunướccủangườiViệtmìnhnóichunglàrấtyếu.TrongthờikỳPhápthuộc,cólẽchỉcóViệtnamQuốcDânĐảngvàmộtsốhệpháiĐạiViệtlàthựcsựchỉlấylòngyêunướclàmnềntảng.NhưngViệtnamQuốcDânĐảngđãkhôngmạnhlênđược,mộtphầnvìthiếutổchức,mộtphầnbịmọithếlựcđánhphá,nhưnglýdocănbản, theo tôi,vẫn làvì lòngyêunước, lý tưởngduynhấtcủaViệtnamQuốcDânĐảng,khôngđủmạnhtronglòngngườiViệtnamđểcóthểđộngviênđượcsựhysinhcủanhiềungười,nhưlýtưởngcộngsản.Đểđốiđầuvớiđảngcộngsản,cácchínhquyềnquốcgiađềuchủyếudonhữngngườikhôngyêunướccầmđầu.CácchínhquyềnBảoĐại,NguyễnVănXuân,TrầnVănHữu,NguyễnVănTâm,ngoạitrừmộtvàinhânvậtcủaĐạiViệtvàViệtnamQuốcDânĐảngxuấthiệnngắnngủitrongmộtthỏahiệpgiaiđoạn,gồmtoànbộnhữngngườiđãhợptácvớichínhquyềnthuộcđịaPháp.Nhưnghọđãthấtbạivìthamô,kémcỏichứkhôngphảivìkhôngđượccoilànhữngngườiyêunước.

ÔngNgôĐìnhDiệmxuấthiệnđộtngộtvàochínhtrườngViệtnamvàcầmquyền.Ôngcũngkhôngphải làmộtngườiyêunước trái lạiôngcómộtquákhứdàihợp tácvớingườiPhápvàđànápcácphongtràoyêunước.Nhưngôngđãsuýtnữathànhcông.Ôngthấtnhântâmvìvụngvề,thiểncậnchứkhôngphảivìbịlênánlàkhôngyêunước.YêunướcchưabaogiờlàmộtyếutốquyếtđịnhđểtranhthủlòngngườitạiViệtnam.NgườiViệtnamhoặckhôngyêunước,hoặcchỉyêunướcmộtcáchrấttươngđối.Ngườicộngsảnyêuchủnghĩacủahọhơnđấtnước.NgườiCôngGiáocoitrọngtôngiáocủahọhơnđấtnước.Nhữngngườicầmquyềnphequốcgiađặtquyềnlợicủahọtrênđấtnước.NhómPhậtGiáoấnQuangtranhđấuđểgiànhquyềnlựcvàảnhhưởngchohọhơnlàchođấtnước.QuầnchúngViệtnamloâuquyềnlợivàsựyênổncủamìnhhơnlàchotươnglaiđấtnước.Tạisaovàlàmthếnàođểkhắcphụclànhữngcâuhỏimàtacầnđặtra.Nhưngítnhấtphảinhìnnhậnsựthựcđó,phảicoinólàmộtdữkiệntrongđầuđềcủabàitoánđấtnước,đểđừngtiếptụccườngđiệuvớinhau,đeomặtnạvànóichuyệnvớinhaubằngngônngữcủalưỡigỗ.LòngyêunướccủangườiViệtnamkhôngphảilàkhôngcónhưngrấtmờnhạt.NóđãchỉđượcthổiphồnglêndosựchiarẽtrầmtrọngcủadântộcViệtnam.Nókhôngphảilàmộttìnhyêuvìngườitachỉnhândanhtổquốcđểgiếtnhauchứcóbaogiờnhândanhtổquốcđểthathứvànhườngnhịnnhauđâu.Sựxungđộtđãkhiếnmọiphepháiđềuphảiđềcaomộtđiềuduynhấtmàmọingườicóthểchấpnhận,đólàlòngyêunước.NhưngsựxungđộtnàytựnócũnglàbằngcớrằngngườiViệtnamkhôngyêunước.NếuthựcsựyêunướcthìngườiViệtnamtrướchếtphảithươngyêunhauđã,chứkhôngthểphủnhận,mạtsát,lênán,tiêudiệtnhaumộtcáchdềdàngnhưvậy.Cóthểnàotưởngtượngđượcmộtgiađìnhtrongđómọingườiđềuthathiếtyêugiađình,nhưnglạixungđột,xâuxénhauvàsẵnsànggiếtnhauhaykhông?MộtbằngcớkhácchứngtỏngườiViệtnamkhôngyêunướclắmlàcómộtsốđôngvẫnchốnglạitinhthầnhòagiảidântộc.Vấnđềgiảndịnhưthếnày:khimộtdântộcđãcóxungđộtgaygắtthìchỉcóhaichọnlựa,mộtlàhòagiảivớinhauđểquốcgiatiếptụctồạivàđitớihailàkhônghòagiảivàchấpnhậntanvỡ.Nhưngdầusaothìlòngyêunướccũngvẫnlàmẫusốchungcủadântộcnàyđểtồạivàtiếnlên.Lòngyêunướcđóchưacóởmộtmứcđộcầncó,chúngtaphảitạorahayphátminhlại.Trongkhichờđợi,khôngnênlợidụngvànhảmnhíhóanó,vìnóvẫnlàhyvọngthoátnguyduynhấtcủata.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Ilsnesaimentpas

GiáosưNguyễnHuyBảosinhnăm1908.ÔngduhọctạiPháp,tốtnghiệpcửnhântriếthọc,roofivềnướcdạyhọctạiHuếtừtrướcthếchiếnII.MộtsốđôngcáctríthứcmiềnTrunglàhọctròcủaông.ÔnglàmkhoatrưởngĐạiHọcVănKhoaSàiGònchotớinăm1964,rồirờiViệtnamlàmchuyênviênchoLiênHiệpQuốcvàthựchiệnnhiềucôngtácvănhóagiáodụctạicácnướcchâuPhi.Kinhnghiệmsốngcủaôngđãgiúpônghiểutạichỗlýdokhiếnnhiềuquốcgiakhôngpháttriểnđược.Làmộtngườihoạtđộngkhôngngừngnghỉ,dầu tuổiđãngoàichínmươi, tương lai củaViệtnamkhôngcònmộtquantrọngnàođốivớiôngnữa,ôngvẫncònthamgiatíchcựcvàocáchoạtđộngcủanhómThôngLuận.ÔnglàmộtngườiViệtnamyêunướcthựcsựvànồngnàn.TrongmộtbuổithuyếttrìnhtạiCâuLạcBộThânHữuThôngLuậnvềđềtàiViệtnamcóthểcódânchủđượckhông?,ôngđãphântíchnhữngnhượcđiểmcủangườiViệtnam.ÔngkểlạirằngkhiôngcòntrẻvừatớiPhápduhọc,mộtgiáosưngườiPhápcókinhnghiệmnhiềuvềViệtnamđãnóivềngườiViệtnamrằng:Ilsnesaimentpas(Họkhôngưanhau).CâunóiđóchắclàôngNguyễnHuyBảođãphảikiểmchứngthấytrongcuộcđờicủaôngvàđãphảilàmôngđaulònglắm,đểđếnnỗi60nămsau,ôngvẫncònấmứcvànhắclạimộtcáchrấtthấtvọng.PhảigiảithíchngườiViệtnamkhôngyêunướcvìhọkhôngquímếnnhau,hayngườiViệtnamkhôngquímếnnhauvìhọkhôngyêunước?Haitìnhcảmđóluônluônđiđôivớinhau,hoặccócảhaihoặckhôngcócảhaichứkhôngthểcómộttronghai.Cadaotacóhaicâumàhầunhưmọingườiđềubiếtbầuơithươnglấybícùng,tuyrằngkhácgiốngnhưngchungmộtgiànvànhiễuđiềuphủlấygiágương,ngườitrongmộtnướcphảithươngnhaucùng.Thựclàaioán.Haicâucadaođóhìnhnhưđãxưalắmrời.Tôicóđọcmộtcuốnsáchnóirằngcâubầuơithươnglấybícùng...cótừthờiHaiBàTrưng?Tôikhôngphảilàmộtnhànghiêncứuvănhọcđểcóthểcóýkiếnvềthờiđiểmxuấtphátcủanhữngcâucadaonày,nhưngmọingườicóthẩmquyềnvềvănhọcmàtôiquenbiếtđềuxácnhậnđólànhữngcâucadaođãcótừrấtlâu.NhưthếcónghĩalàtừlâurồingườiViệttệbạcvớinhautớiđộcónhữngngườiphảiđaulòngthốtranhữnglờinhắnnhủnãonùngnhưthế.NguyễnVănThanh,ngườianhkếtnghĩatrongtùcủatôinamnayđã76tuổivàsốngtạiLosAngeles,kểchotôinghethờianhhọctrườngBưởi,giáosưĐỗTríLễdạyVậtLý,mỗilầnbựcbộivớihọctròthường đi đi lại lại trong lớp và lẩm bẫm: Les Annamites sont des menteurs, des voleurs ét desassassins(NgườiViệtnamlàbọndốitrá,trộmcắpvàsátnhân).SaunàydonhữngliênhệhônphốitôiđượcbiếtvềgiáosưĐỗTríLễ.Ônglàmộtnhàgiáohiềnlành,đứcđộ.Câuôngnóikhôngphảidoôngsángtạoramàôngchỉnhắclạibởivìtôicũngđãđượcnghenhiềulầnởmiệngngườikhác.ThậtkhótinlàngườiViệtnamcóthểkhinhghétnhauđếnthếđược.NgườiViệtnamtìmđủmọilýdođểghétnhau.Ngườithànhthịthìgọingườinôngthônmộtcáchkhinhbỉlàbọnnhàquêvớingụýnóilànhữngngườidốtnát,đầnđộn,ngớngẩn.Cònngườinôngthônthì`gọingườithànhthịlàkẻchợvớihàmýlàgiantrá,lậtlọng.Ngườitamạtsátnhauvìlýdonghềnghiệp:đồhàngcá,hàngthịt?.Khicòn

ởngoàiBắc,tôiđãđượcnghecâutụcngữ:bạcquânxứHuế,tệquânxứNam.XứHuếđâylàđểchỉmiềnTrung.NhưvậylàngườiTrungvàngườiNamđềutệbạc,chỉcóngườiBắclàchungthủythôisao?NhưngvàotớitrongNam,tôilạithấyphầnđôngngườimiềnNamcoingườiBắcvàngườiTrunglàkhôngngaythẳng.RatớiHuế,tôilạicóthểnhậnthấyrõràngngườiHuếtựnghĩmìnhcóvănhóavàcóchiềusâuhơnngườimiềnNamvàmiềnBắc.Tuyhọkhôngnóitrắngranhưngtôicóthểcảmthấyrõràngrằngtheohọ,trừmộtvàingoạilệ,nóichungngườiBắcvàngườiNamtuycókhácnhaunhưngđềuhờihợtvàphùphiếm.ThếnhưngmộtôngvuanhàNguyễn(MinhMạnghayTựĐức)lạimạtsátxứHuếcủachínhônglàsơnbấtcaothủybấtthâm,namđatránữđadâm(Núikhôngcao,sôngkhôngsâu,contraigiantrá,congáiđadâm).Đólàmạtsáttheothànhkiếncủamộtthờiđạithôichứđadâmthựcralàmộttínhtốt,nóchứng tỏconngườigiàusinh lựcnhạycảmvà thôngminh.Nhưvậy rõ ràng làngườiViệtnamkhinhghétnhaugiữanhữngngườikhácmiềnvớinhauvàngaycảgiữanhữngngườicùngsốngmộtnơi.Khácbiệtđịaphương,cũngnhưmọikhácbiệt,đềuchỉlànhữnglýcớđểngườiViệtbiểulộsựkhinhghétlẫnnhauđãsẵncóởtronglòng.ClaudeRenaud làmột nhà ngoại giao chuyên nghiệp.Ông là người úc gốcPháp, học chính trị tạiPháp,quenmộtcôbạnViệtnamxinhđẹpvàlịchduyệtrồicướinhau.Renaudlàmộtnhânvậtcaocấptạibộngoạigiaovàngoạithươngúc,từnglàmcốvấntòađạisứúctạiViệtnam,rồicốvấntòađạisứúctạiPháp.Trongngànhngoạigiaocốvấncóhàmbộtrưởng.ClaudeRenaudkểchotôinghemộtcáchthúvịnhữnggiantruâncủaanhtrongviệcchinhphụcngườiđẹp.Giađìnhvợanhkhônghàilònglắmđểchocongáilấychồngngoạiquốc,nhưngtrởngạilớnnhấtlàbànộivìbàrấtbảothủ.Saucùngsựkiênnhẫnvàkhônkhéocủanhàngoạigiaocựpháchđãthuyếtphụcđượcbàcụ.Bàcụđànhnói:Thôi,thàđểnólấychồngTâycònhơnlàđểnólấychồngBắcKỳ?Bàcụlàngườihiềnlành,khônghiểusaocụghétngườiBắcđếnthế.Cólẽđólàmộtthànhkiến,nhưngnóchứngtỏngườiViệtnamkhôngưanhau.YếutốcùnglàngườiViệtnamcólẽchỉcómộttrọnglượngrấtnhỏ,nênngườiViệtkhikếthợpvớinhauthườngdựatrênmộtmẫusốchungnàođóngoàisựkiệncùnglàngườiViệt.Cứnhìnngaynhữngtổchứcchínhtrị,màmụcđíchlàtranhđấuchomộtnướcViệtnamthốngnhấtvàđoànkết.Khôngcầnphảilàmộtnhàquansáttinhtườngcũngđủthấy.Ngườitathườngkếthợpvớinhautrênmộtmẫusốchungđịaphương,haythànhphầnxãhội,haytôngiáo:ngườiBắc,ngườiNam,ngườiTrung,cựuhảiquân,cựuhọcviênQuốcGiaHànhChánh,CôngGiáo,PhậtGiáo,HòaHảov.v...Rấtítthấynhưngtổchứcvượtrangoàiđượcnhữngyếutốđó.Dĩnhiênlàcũngcó.ĐảngcộngsảncócảBắcTrungNam,nhưnghọcómộtmẫusốchungkháclàchủnghĩacộngsảnvàhọcũngchỉkếthợpgiaicấpvôsản.ViệtnamQuốcDânĐảngcũnghiệndiệntạicảBắcTrungNam,nhưngnhữnghệpháiBắc,Trung,Namtrên thực tế lànhữngđảng riêngbiệtvớinhau.Một thídụcụ thể lànăm1967,ôngVũHồngKhanh,chủtịchViệtnamQuốcDânĐảngmiềnBắc,raứngcửtổngthốngthìôngNguyễnHòaHiệp(ViệtnamQuốcDânĐảngmiềnNam)cũngratranhcử.CáchệpháiViệtnamQuốcDânĐảngtạibamiềnkhôngphảilànhữngchinhánhcủamộtđảngmàlànhữngđảngriêngbiệt,khôngnhữngkhôngliênkếtvớinhaumàcònchốngnhauvìhệpháinàocũngchomìnhlàchínhthống.KhimiềnNamđanglâmnguytrướcsự tiếncôngcủacộngsản,mộtkếthợpchính trị rađời,nhómLiênTrường,kếthợpnhữngngườicómộtmẫusốchunglàđãtừnghọccáctrườngtrunghọcmiềnNamtrướcđây.BiếtNguyễnNgọcHuycũngthamgia,dùlàmộtcáchkínđáo,tôicólầnbựcbộichất

vấn:Nướcsắpmất,khôngcólýtưởngnàođểkếthợphaysaomàlạikếthợpnhảmnhínhưvậy?,ôngHuyphântrần:Đólàmấythằngbạnnólàm,mìnhkhôngthamgiathìkỳquá?.ChínhcánhântôicũngđãtừngđượckiểmchứngcáitínhghétnhaucủangườiViệt.Tôicóviếtmộtsốbàibáo, trìnhbàyquanđiểmchính trị của tôi.Quanđiểmđókhôngđược sự tán thànhcủamột sốngười.Điềuđókhônghềlàmtôibuồnlòng,tráilạivềmộtkhíacạnhnàođótôicònvuilòngvìsựkiệnnhiềungườikhôngđồngývớimìnhchứngtỏýkiếncủamìnhlàmới.Tôiquanniệmđưaramườiýmớitrongđócóchínýsaivàmộtýđúngvẫncònhơnlànóimườiđiềuđúngcảmườinhưngchỉlànhữngýcũ.Vậythìkhingườitađảkíchtôi,tôikhôngbuồn.NhưngsaonhữnglờilẽlạicóthểhằnhọcvànặngnèđếnthếBọn,tên,chúng,phảnbội,cơhộichủnghĩa,đóngiótrởcờ,phảivạchmặtchỉtên,phảicótháiđộ,v.v.Xétchocùngkhôngphảingườitaphảnđốinhữngđiềutôiviếtra,bởivìhọbịađặtranhữngđiềutôikhônghềviếthaynói,cắtxénnhữngcâuviếthaycâunóilàmđổihẳnýnghĩarồidựavàođómàlênán.Lýdothựcsựlàhọcónhucầucầnphảithóamạvàđảphámộtaiđó.Phầnlớnnhưngngườiviếtbàiđảkíchtôiđềukhôngbiếttôilàaicảvìlýdogiảndịlàtôichẳnglàmđượcgìđángđểđượcbiếttớivàcũngkhôngthuộcmộtgiađìnhlớnnàođểhọcóthểlụclọinguồngốc,tôichỉlàđứaconcủanhữngruộngđồngkhôngtên,khôngtuổi.Dầuvậyhọcóthểviếttôilàđồmấtgốc,dòngdõibánnước,mộtcâuKiềuvàmộtchữBìnhNgôĐạiCáokhôngbiết.Cóngườicònquảquyếttôilàcộngsảnnằmvùng,cóbàicòntảtôilàngườiđiên,mặtmũiláoliên,chânđihaihàng?Rồimộtsốngườibiếttôirấtrõcũnglàmngơtrướcnhữngxuyêntạcmàhọbiếtchắcchắnlàsai,dùphầnlớncócảmtìnhvớitôi.Tôitựhỏitạisao?Câutrảlờicủatôilàtuykhôngdiễntảradượcnhưngtrongbảnnăngcủahọ,họđềunghĩrằngsựđộcáccủangườiViệttrongcáchđốixửvớinhaulàmộtchuyệnthường,chẳngcógìđángngạcnhiên.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Đôibạn

CáibảnnăngthùghétnhautrongconngườiViệtnammạnhđếnnỗinócóthểbùngnỏmộtcáchrấtbấtngờ,ngaycảgiữanhữngngườithânquen.ÔngAvàôngBlàhainhânvậtcóhọcthứcvàđượcnhiềungườibiết.Câuchuyệngiữahọmàtôikểlạisauđâycũngđãđượcphơibàytrênnhiềutờbáohảingoại.Họcũnglàhaingườibạnthân.Họcótấtcảmọilýdođểthânnhau.Họlàđồngnghiệp,cảhaiđềugiữcùngmộtchứcvụdâncửquantrọngdướithờiViệtnamCộngHòa,vàhơnthếnữađềulànhữngngườicóuytínnhất;cảhaiđềulànhữngnhànghịluậncótêntuổi;cảhaiđềuchốngcộng;cảhaiđềuđốilậpvớichínhquyềnNguyễnVănThiệu.TrướcnguycơsụpđổchắcchắncủaViệtnamCộngHòa,cảhaiđềuđồngýlàphảilậtđổNguyễnVănThiệumớicóhyvọngcứunguy.Họcùngnhauâmmưu,rồicùngbịbắtvàbịgiamvớinhau.TrốnkhỏiViệtnamsaungày30-4-1975,cảhaiđềulànhữngkhuônmặtlớntrongcộngđồng,đềunỗlựchoạtđộngchomụctiêuchấmdứtchếđộcộngsản.Lậptrườngcủahọgiốngnhau,đườnglốicủahọcũnggiốngnhau.KhinhómThôngLuậnchúngtôiđểxướnglậptrườngdânchủđanguyênvàhòagiảivàhòahợpdântộc,cảhaiôngđềulànhữngngườiđảkíchvàlênánchúngtôigaygắtnhất.Sauđó,vàhìnhnhưvàocùngmộtthờiđiểm,cảhaiôngđềuhiểuchúngtôivàáccảmbiếnthànhthiệncảm.Họđềulànhữngtríthứclớnmàtôiquítrọng.Năm1993,ôngAlàmmộtcuộcthuyếttrìnhvàsauđócôngbốbàithuyếttrìnhtrênnhiềutờbáoViệtngữ tạihảingoại.Trongbài thuyết trìnhnàyôngchấpnhậnđường lốihòagiảivàhòahợpdân tộctrongmộtsốđiềukiện.Nhữngđiềukiệnnàyđượcôngtrìnhbàymộtcáchkhárõrệt,nóchứngtỏlậptrườngchốngcộngcủaôngvẫnkhôngthayđổi,nghĩalàvẫnmãnhliệtnhưtrước.Điềumàôngtrìnhbàychỉlàmộtchiếnlượcđểsớmchấmdứtchếđộcộngsảnvàthiếtlậpdânchủmàthôi.ChỉcómộtđiềusơsuấtlàôngđãtríchdẫnsailờituyênbốcủaVõVănKiệt,ôngnóiôngKiệtchấpnhậnhòagiảidântộctrongkhithựcraôngKiệtchỉkêugọihòahợpdântộc,hiểutheonghĩađoànkếtdướisựlãnhđạocủađảngcộngsảnmàthôi.Cólẽvìlúcviết,ôngAkhôngcóbảnvăntrongtaychứkhôngphảiôngbênhvựcVõVănKiệt.Lậptrườngchốngcộngcủaôngđượcphátbiểurấtrõrệt.NhưngchỉcầnnhưthếcũngđủđểôngBphảnứngbằngmộtbàibáogaygắt,lênánôngAlàcơhộichủnghĩa,đóngiótrởcờ,phảnbộilýtưởngcủamìnhtrướcđây.Khôngnhữngthế,ôngBcònvạchnhữngchitiếttrongliênhệriêngtưđểchứngtỏôngAlàngườikhôngragì.Rõrànglàđánhthẳngtay,đánhchochếtluôn.DĩnhiênôngAkhôngđểyên.Ôngtrảđũabằngmộtbàibáorấtđộc.Bàibáotuykhôngxuyên tạc lập trườngvàcuộcđờicủaôngBnhưngdùngnhững lý luận rất côngphuđểchứngtỏôngBlàmộtconngườithiếutếnhị,viphạmnhữngquiluậtsơđẳngnhấtcủađạođức.Rõràngcũnglàđánhlạithẳngtay,đánhchochếtluôn.Bìnhthườngra,ôngBcóquyềnbuồnphiềnvềsựthayđổilậptrường-nếuôngnghĩlàcó-củaôngA.Ôngcóthểphảnbáclại,đólàquyềncủaôngvàhơnthếnữa,đólàphảnứngtựnhiêncủamộtngườiđấutranhchínhtrị.Nhưngtạisaoôngcóthểphảnứngmộtcáchcạntàuráomángnhưthế.Ngượclại,nếuôngBđãlỡviếtramộtbàinhưthế,thìôngAhoặccóthểbỏqua,hoặccóthểbiệnminh,nhưngsaolạirataytànnhẫnnhưvậy?Nhưngchúngtakhôngbìnhthường.NgườiViệtnamchúngtatrongtiềmthứckhôngưanhau,chúng

tacósẵnmộtbảnnăngtiêudiệtlẫnnhau,chỉđợicơhộilàbùngphát.AnhemThôngLuậnchúngtôi,vàcánhântôi,đãlàđốitượngcủanhữngđảkíchrấtgaygắt,xuyêntạcvàmạlỵ.Nhưngchúngtôihằngbảonhaulàphảicoichừngcáitâmlýthùghétnhauvàphảiđèbẹpnó,khôngchonócơhộicấtcáiđầuxấuxacủanólên.Chúngtôiđãimlặngtrướcmọicôngkích,chúngtôichỉtiếptụctranhđấucholậptrườngcủamìnhmàthôi.Tưởngnhưthếlàyênthân,khôngngờchúngtôilạibịnhiềungườibuộctộivìchínhsựchịuđựngđó.TòinóichuyệnvớicôThụyGiao,chủbútbáoXâyDựngtạiSanJosé,vàcôThụyGiaolênánchúngtôi:Cácanhkhinhngườiquángườitađảkíchcácanh,cácanhkhôngthèmtrảlời,nhưthếlàcácanhcoimọingườilàđồbỏ?.Tôitrảlời:Chúngtôicótrảlờiđấychứ,chúngtôiđọcnhưngbàiđảkíchvàrútkinhnghiệmđểtrìnhbàyrõlậptrườngcủachúngtôi,giảiđápnhưngchấtvấnđãnêura.Màthựctếlànhưthế.Thựcrachúngtôicũngmuốntrảlờimộtcáchtrựctiếp,nhưngnhưngbàiđảkíchgaygắtvàhằnhọcquá,rõràngcáctácgiảkhôngmuốnđốithoại.Làmthếnàođểkhỏibịlênán?CólẽkhôngcócáchnàocảvìngườiViệtchúngtamangsẵncáibảnnăngbuộctộivàkếtánlẫnnhauởtronglòng.Chúnglacầncảnhgiáccoichừngchínhmình.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Phươngphápvàgắnbó

Năm1964,nướcPháp lấyquyếtđịnhcôngnhậnvàbình thườnghóaquanhệngoạigiaovớiTrungHoaLụcĐịa.QuyếtđịnhnàycónghĩalàhọchấpnhậnđiềukiệncủaBắcKinh,thôikhôngnhìnnhậnĐàiLoanlàđạidiệnchínhthứccủaTrungHoanữavàcũngkhôngnhìnnhậnĐàiLoanlàmộtquốcgiamàchỉlàmộtphầncủanướcTrungHoadoBắcKinhđạidiện.Trongcuộchọpbáocôngbốquyếtđịnhnày,tướngDeGaulle,tổngthốngPháplúcđó,nóivềnướcTrungHoanhưsau:Trunghoa,quốcgiavĩđạivớilịchsửdàihàngngànnăm,nơimàtừthếhệnàyquathếhệkhácsựkhéoléocủaconngườiđãbùđắplạisựthiếusótvềphươngphápvàgắnbó...(LaChine, pays immense à lhistorie millénaire où depuis des générations lindustre des hommes acompenséledéfautdeméthodeétdecohésion...).HơnbamươinămđãtrôiquakểtừngàytôingồitrướcmáytruyềnhìnhtheodõicuộchọpbáocủatướngDeGaullenêncóthểtôikhôngnhắclạiđượcđúngnhữnglờicủatướngDeGaulle,nhưngôngđãnóigầngầnnhưthế.TôiđãcốviếtlạicâunóitiếngPhápcủaôngvìsựhiệndiệncủahaidanhtừquantrọng:méthode(methodtrongtiếngAnh)vàcohésion(cohesion).Dịchhaitiếngnàykhôngphảidễ.Phảidịchcohésionlàgì?Nólàmột tình trạngcủamột toànbộ, trongđómọi thànhtốphùhợpvớinhau,bổtúcchonhau,hỗtrợchonhauđểtạoramộttổngthểchungbềnvững.Tạmdịchlàgắnbó.TiếngViệttakhôngcótừngữđểdiễntảkháiniệmnàybởivìngườiViệttakhôngcóýniệmcohésion.Vìkhôngcógiácquanvềsựgắnbó(cohésion)nênngườiViệttakhôngthểkếthợpvớinhauđểlàmnhữngcôngtrìnhlớn,gồmnhiềuphầnvàđòihỏisựđónggópcủanhiềungườivớinhiềutàinăngkhácnhau.Methodethìtacótiếngphươngpháp.Từngữnàykhôngthấytrongvănhọcvàtàiliệucủatatrướcthếkỷ20.CólẽlàtađãdùnglạimộtchữmàngườiTrungHoamớisángchếragầnđâyđểchỉmộtkháiniệmdunhậptừphươngTây.TướngDeGaullecólẽcũngnghĩlàngườiTrungHoakhôngcóphươngpháp.Trướcđây, theonhiềubiếthạnhẹpcủa tôi, ngườiTrungHoachỉ có chữphươngđể chỉmộtphươnghướng(phươngĐông,phươngTây),cũngcónhữngchữphươngcónghĩakhác,thídụlàthơmhayđầyđặn.NgoàirangườiTrungHoacòncócònchữphápđểchỉquiluật,phéptắc.ThídụnhưTônTửbinhphápcónghĩalàquiluậtdùngbinhcủaTônTử.Chữphươngphápđượcngườimìnhhiểulàcáchlàm,nhưngnhưvậykhôngđúngvớinộidungcủatừméthode.Méthodecónghĩađóthựcnhưngtrongkhoahọctổchứccòncónghĩaphongphúhơnnhiều,vànghĩanày thì tôi thấy tuyệtđạiđa sốngườiViệtkhôngbiếtđến.Vì thếmặcdầuđãcódanh từphươngphápnhưngthậtratavẫnchưacóphươngpháp.Phươngpháptrongkhoahọctổchứcbaogồmmộtcốgắngphântíchmộtcôngtrình,tìmranhữngyêucầuvềkhảnăng,phươngtiện,vậtliệu,thờihạn,kiểmđiểmnhữnggìmìnhđãcóvànhữnggìcầnphảithụđắc,chiacôngtrìnhhaydựánralàmnhữngthànhphần,quyếtđịnhsửdụngkỹthuậtnàochomỗiphần,quyếtđịnhailàmgìvàlàmnhưthếnào,vàolúcnào,theodõidiễntiếncủadựánnhưthếnào,

lấynhữngtiêuchuẩnnàođểkiểmtrasựtiếnhànhnghiêmtúc.Vàđiềuquantrọnghơnhếtlàphươngphápphảiđượcmọingườicótráchnhiệmtrongdựánhiểubiếtvàápdụng.Phươngphápphảiduynhấttrongdựán.Khôngthểcónhiềuphươngpháptrongmộtdựánbởivìphươngphápcũnglàngônngữchungchocảdựán.Mọingườiphảinóicùngmộtthứtiếng.Mỗitừngữphảicóýnghĩarõrệtcủanóvàphảicócùngmộtnghĩađốivớimọingười.Trongsinhhoạtnghềnghiệpcủatôi,từkỹsư,dựántrưởng,đếngiámđốckỹthuật,tôiđãthamgiavàonhiềudựánthuộckhánhiềungành.Bấtcứmộtdựánnàongườitacũngcóthểchọnlựagiữanhiềuphươngpháp.Cáccôngtylớntrướckhibátđầuthựchiệnmộtcôngtrìnhdànhrấtnhiềuthìgiờchophươngpháp.Họhộihọprấtnhiềuvàthảoluậnrấtkỹcàngđểyêntrímọingườihiểurõphươngphápđãdượcchọnlựa,vàbiếtchắcmìnhphảilàmgìvàlàmnhưthếnào.Ngaycảcáctàiliệuthôngtinnộibộcũngcómẫurõràng.Dựáncàngmới,kỹthuậtcànghiệndạithìcàngcànnhiềuthìgiờchophươngpháp.Tôitừng thamdựvàomộtdựánchỉkéodàimộtnămmà trongđócóhai thánghộihọpđểchỉbànvềphươngphápvàsauđótrongcácbuổihọphàngtuầnphươngphápluônluônđượcnhắclại.NghetướngDeGaullenóivềngườiTrungHoanhưvậytôinghĩthầmnếungườiTrungHoakhôngnhữngkhéoléomàcòncócảphươngphápvàsựgắnbóthìhọđâuđếnnỗithoáihóanhưngàyhômnay.TrongViệtnamSửLược,TrànTrọngKimnhậnđịnh:Nướctavềvănhóa,tưtưởng,nếpsốngđềubắtchướctheongườiTàu,nhưngcáigìcũngsaungườiTàumộtbước.Nhiềungườicònchuachátnhậnđịnhvănhóa,tưtưởngViệtnamchỉlàmộtcópnhặtcủavănhóa,tưtưởngTàu,vàngườiViệtchỉlàmộtấnbảnmờnhạtcủangườiTàu.Nhậnxétnàytuyhơitànnhẫnnhưngkhôngphảilàsai.NgườiViệtnamcònthiếuphươngpháphơnngườiTàunhiều,nhưtôicóthểnhậnthấyngaytrongcáctiệmănTàunhỏ.Ngườihầubàntínhtiềnrấtchínhxácmàkhôngcầnnhớhayđọclạiphiếuđặthàng.Họxếpmộtchồngđĩanhựanhỏởgócbànăn,mỗiđĩatheomàusắclàmộtmóncógiánhấtđịnh.Chỉcầnđếmđĩalàhọtínhtiềnđượcngay.Trongbữaănsosánhsốđĩatrênbànvớiphiếuđặthànghọbiếtcònthiếunhữngmóngì.Giảndịvàhiệuquả.SựthiếusótvềgắnbócủangườiViệtcóthểnhậnthấyrõràngtrongcáccơquanchínhquyền,cáccôngty,nhấtlàcáccôngtyquốcdoanh,vàcáchộiđoàn.Tôichưađượcthấymộtđơnvịnàomàmọingười làmviệc nhịp nhàng với nhau.Tôi chưa thấymột người lãnh đạo nào hiểu rằng vai trò củangườilãnhđạotrướchếtlàtạoravàgiữgìnsựgắnbócủađơnvị.Cơquannàypháđámcơquankia,trongcùngmộtcơquanđơnvịnàybấtchấpđơnvịkiacầngìvàlàmgì.Cókhicùngmộtđơnvịmàởhaiphòngkhácnhauhaingườiđanglàmcùngmộtviệc,trongkhicónhữngviệcrấtcầnlàmmàkhôngailàm.LýdocủasựthiếuđồngbộlàvìngườiViệtnamkhôngưanhaunhưđãnóitrongphầntrước,nhưngcũngvìýniệmtìmkiếmđồngthuậnhìnhnhưvắngbóngtrongđầuócngườiViệt.Chúngtachỉbiếtápđặtvàkhikhôngthểápđặtthìchúngtabấtlực.Mộtthídụđãkéodàihaimươinămquatạihảingoạilànhữngcốgắngđểkếthợpcáctổchức,trongtinhthầnrấtcẩuthảnhưngđượcdiễntảmộtcáchrấtkêulàgạtbỏmọidịđồngchínhkiến.Nhưngnhưthếnàolàgạtbỏdịđồngchínhkiến?Gạtbỏchínhkiếncủaai?Haygạtbỏmọichínhkiến?Nếuvậythìngồilạivớinhauđểlàmcáigì?Nhưngdĩnhiênlàkhôngaichịugạtbỏchínhkiếncủamìnhcả.Vàdĩnhiêngiấcmơkếthợpchỉlàhoangtưởng.Làmthế nào để kết hợp những tổ chức không theo đuổi cùngmộtmục đích, không sử dụng cùngmộtphươngtiện,vànhấtlàkhôngbaogiờchấpnhậnaihơnmình?

KhitôitớiParishồicuốinăm1982,mộtsốthânhữurủtôilậpmộttổchức,tổchứcđósaunàyđượcgọilànhómThôngLuận,rồiTậpHợpDânChủĐaNguyên.Tôiđãđềnghịlàhãydànhhainămđểchỉ thảo luậnvớinhaumà thôi,vàsẽchỉ thành lậpmột tổchứckhiđãđồngývớinhau trên tấtcảnhữngvấnđềcầnđượcđặtra,trêntầmquantrọngcủamỗivấnđề,vàtrênhướnggiảiquyếtcủanhữngvấnđềđó.Vàsựđồngýđóphảiđượcghinhậntrêngiấytrắngmựcđen.KếtquảcủahainămlàmviệcđólàtậptàiliệuCóSởTưTưỏng.Saukhitậptàiliệuthànhhình,chúngtôingừnggặpnhaumộtthờigianđểmọingườisuynghĩmộtminhvàquyếtđịnhđitớihaykhôngđitới.Chínhnhờthếmàsaunàydùbịnhiềuvucáo,đánhphá,chúngtôivẫngắnbóvớinhau.Trongkhiđótôiđãquansátnhiềutổchứctanrãbởivìsaumộtthờigianhoạtđộngmọingườikhámphárarằngthựcramìnhkhôngđồngývớinhaunhưđãquálạcquanmàtintưởnglúcbanđầu.Thiếugắnbócũng làmộthậuquả tựnhiêncủa thiếuphươngpháp.Mỗingườihiểumộtcách,mỗingười làmmộtcách, làmsaocó thểhoạtđộngđượcvớinhau?MộtkỹsưViệtnam tốtnghiệpsaunăm,sáunămmiệtmàiởđạihọc,cókhi tốtnghiệpxongcònbỏ thìgiờhọc thêmhaibabằngcấpkhác,nhưnglạikhôngchịubỏramộthaituầnlễđểđọcmộtquyểnsáchvềphươngpháptrongngànhcủamình,hayngaycảmộtcuốnsáchvềphươngpháplàmviệctrongmọingành:cáchcưxửvớiđồngđội,cáchgiaothiệpvớicấptrên,cáchđiềukhiềnmộtđơnvị.CóngườivàolàmtrongmộtcôngtymàsauhaibanamvẫnchưathèmđọcsơđồtổchứccủacôngtySựthiếuphươngphápcủangườiViệtkhôngnhữngchỉthểhiệntrongcôngviệcmàcòncảtrongđờisốnghằngngày.TôirấtítgặpnhữngngườiViệtnamgiữmộtcuốnnhậtký,hayđặtranhữngmụctiêumìnhphảiđạttớitrongtháng,trongnămđểcóthểnhìnlạimình,kiểmđiểmvàrútkinhnghiệm,trongkhiđólàđiềumàđạiđasốngườiphươngTâyđềulàm.Phươngpháplàmviệccủachúngtalàcứđếnđâuhayđếnđó.Chọnngườibạnđường,vợhaychồng,cólẽlàvấnđềquantrọngnhấtcủamộtđờingười,quantrọnghơndanhvọng,bằngcấpvàtàisảnbởivìnóquyếtđịnhcuộcđờitasẽsungsướnghayđaukhổ.Cáccụthườngnói:Traikhôntìmvợ,gáingoantìmchồng.Tuyvậyđãcóbaonhiêuthanhniênnamnữ,đặtvấnđềhônnhânmộtcáchnghiêmtúcvàgiảiquyếtmộtcáchđứngđắn?Lấyvợchồngẩu,rồisốngcuộcsốnghônnhâncũngẩu.HầunhưtấtcảtraigáiViệtnamtrướckhilấyvợlấychồngđềukhôngchịuđọcmộtcuốnsáchnàovềđờisốnggiađình,vềtâmlýbạntraibạngái,hênhệtìnhcảmvàtìnhdụcgiữavợchồng,vềnhữngniềmvuivàràngbuộccủalứađôi,mặcdầuđólàmộtvấnđềrấtphứctạp.Thếrồibựcbội,cãicọ,giađìnhkhôngcóhạnhphúc,haykhôngcóhạnhphúcnhưcóthểcó.Điềungộnghĩnhnhấtlàcáclớphuấnluyệnchuẩnbịchohônnhânthườngdiễnratrongcácchùahaycácnhàthờdocáclinhmụcvàđạiđứchướngdẫn,trongkhitrênnguyêntắchọlànhữngngườiítcóthẩmquyềnnhấtđểbànvềđờisốngvợchồng.Córấtđôngngườicótớisáubảycon(sốconthườnglàmộtsựtìnhcờkhôngcóchủđíchtrước)màkhônghềhọchỏibaogiờvềtâmlýtrẻthơvàcáchgiáodụcconcái,rồingạcnhiênlàconcáimỗiđứamột tínhvàkết luậnchamẹsinhcon, trời sinh tính.Cáimaymắnnhấtcủa tôikhiđượcđiduhọckhôngphảilànhưngkiếnthức(tôiđãcóthểtựhọctrongsách)màlàđượcnhìn,đượcsống,làmquenvàlàmviệcvớinhữngngườithuộccácdântộctiếnbộ.Kếtluậncủatôirấtrõràngvàđauđớn:sovớihọ,ngườiViệtnammìnhthiếuphươngphấpmộtcáchthêthảm.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Phávỡđịnhluật8

TôicómộtngườibạnrấtsaymêKinhDịchvàthuộclòngtấtcảcácquẻbátquái.Anhtagiảithíchchotôirằngconsố8làmộtconsốkỳdiệu.Nólàmộtkếthợpchắcvàmạnhnhất.Làmộtnhàkhoahọc,anhtacàngphụcquẻbátquáivìnócómộtkiểmchứngkhoahọc.Cácnguyêntửmàvòngngoàicó8điệntử(électrons)lànhữngnguyêntửchắcnhất.AnhtathánphụcngườiTrungHoatừđờinhàChuđãkhámpháranhữngnguyênlýkỳdiệu.AnhtatinlàvàođờinhàChu,nướcTàuđãtiếntớimộttrìnhđộvănminhrấtcaosiêumàvềnhiềumặtthếgiớihiệnnaychưabắtkịp.Đểthuyếtphụctôi,anhtadẫnchứngnhữngkinhnghiệmtổchức.Cácbuổihọp8ngườilàtốtnhất,cáctổchứckhoảng8ngườilànhữngtổchứchiệulựcnhất.Điềunàyngườitacóthểquansátđược.Nhiềutổchứclúcđầukhimớithànhlậpvớimộtsốthànhviêndưới10ngườithìlànhmạnhvàhiệulựclắm,saukhibànhtrướngrathìlủngcũng,chiarẽ,rồitanrã.Tuynhiên,điềuanhbạngiảithíchmộtcáchhuyềnbíkhoahọctổchứccóthểgiảithíchmộtcáchkỹthuật.Khihaingườithảoluậnvớinhauthìrấtgiảndị,ngườinọnóingườikiatiếpthuvàngượclại,chỉcóhailuồnggiaocảmtừngườinọđếnngườikiavàngượclại.NhưngkhibangườiA,B,Ctraođổivớinhauthìcótới12luồnggiaocảm:haigiữaAvàB,haigiữaAvàC,haigiữaBvàC,haigiữaAvànhómhợpthànhbởiBvàC,haigiữaBvànhómhợpthànhbởiAvàC,vàsaucùnghailuồnggiaocảmgiữaCvànhómhợpthànhbởiAvàB.Bằngấyluồnggiaocảmqualạitrongmộtphốihợpgiữabangườimàthôi.Sốquảnggiaocảmtănglênmộtcáchrấtnhanhchóngvớisốngườithamdự.Bạnđọcnàothíchtoánhãythửlàmtínhsẽthấynếucónămngườisốlượnggiaocảmqualạilàhơnmộtngàn.Khoahọctổchứckếtluậnmộtcáchquảquyếtlàkhôngthểchờđợimộtkếtluậnthôngminhnàoởnhữngbuổihọpcóquá5ngườibìnhđẳngvớinhauvềmọimặt.Trongthựctếcũngcónhữngbuổihọpcórấtđôngngườimàvẫncókếtquảtốtnhưngđólànhữngbuổilàmviệcrấtđặcbiệt.Đóthựcralànhữngbuổihọpcótínhthôngtin,trongđómộtngười,haymộtvàingười,thuyếttrìnhvàthôngbáonhữngquyếtđịnhchocửtọa,phầncònlạichỉghinhận.Cũngcónhữngbuổihọptuytrênlýthuyếtlàthảoluậnnhưngtrongđómộtngườihaymộtvàingườicóvaitròvượttrộihơnnhữngngườikhác,nhữngquảnggiaocảmítỏiliênhệtớihọmạnhhơnhẳnvàlấnátnhữngquảnggiaocảmkhác,giảndịhóasựtraođỗivàgiúpchobuổihọpđạtkếtquả.Vìtrongthựctếkhôngthểcó8ngườithựcsựbìnhđẳngvớinhauvềmọimặtnênconsố5lýthuyếtcủakhoahọctổchứccóthểnânglên8.Xemnhưthếcáiđịnhluật8củaanhbạntôikhôngcógìlàhuyềnbívàkhôngchứngtỏsựhiểubiếtsâu xa củaKinhDịch về sựmầu nhiệm của tạo hóa.Nó chỉ làmột vấn đề cụ thể của tổ chức vàphươngpháp.Nếutrongnhữngđiềukiệntuyệtđốikháchquan,5ngườilàconsốtốiđađểcóthểlàmviệcvớinhau,thì trongnhữngđiềukiện bình thườngvà tự nhiên trong cuộc sống, 8 là con số trungbình.Trongnhữngđiềukiệntựnhiênluônluôncómộthaymộtvàinhânvậtnóihơnphầncònlạivàtạoraquanh

họnhữngliênhệmạnhhơnhẳnvàgiữchotậpthểđượcgắnbó.Cũngcóthểlàvìmộtmụcđích,mộtmụctiêuchungđủrõrệtđốivớimọingườimànhữngquảnggiaocảmgiữa các thànhphầnbớt đi phầnquan trọng sovới nhữngquảnggiao cảmcủamọingười vớinhữngngườicótráchnhiệmthựchiệnmụctiêu,vớiđiềukiệnlànhữngngườicótráchnhiệmđượcchỉđịnhtheomộtthethứcchấpnhậnđượcchotấtcảmọingười.Đólàcáitạisaocủacácnềndânchủ.Đólàlốithoátrakhỏicáigiớihạnkhekhắtcủađịnhluật8.Mộtlốithoátkháclàkỷluậtsắtvàkhủngbố.NgườiViệtnamtavìdànhquáítsuynghĩvàtìmtòichophươngphápmàthiếuhẳnkhảnănglàmviệccótổchức.Dođóhoặclàchúngtalàmchomộttổchứccósẵnvàchịusựlãnhđạomộtcáchthụđộng,hoặcchúngtalậpramộttổchứcrồitổchứctanrãsaukhiđãtăngtrưởngquámứcgiớihạn.Vìkhôngbiếttớiphươngpháp,nhiềukhitakhôngýthứcđượcsựcầnthiếtvànghiêmchỉnhcủaphươngpháp.Tôiđãdựkhôngbiếtbaonhiêubuổihọp,trongđónhiềungườinóimộtcáchchắcnịch:Phảilàmnhưthếnày....Chỉcầnnghehọphátbiểu,tôicũngcóthểnhậnngayrarằnghọkhôngbiếtgìvềphươngphápcảhaychỉnghenóitớimộtcáchrấtlơmơ.Nhưnghọcứphátbiểuvungvít,nóimộtcáchrấtquảquyết.Đôikhicónhữngngườinóiđúng,chứngtỏcókinhnghiệmlàmviệctậpthể,nhưngtiếngnóicủahọchìmđámtrongvôsốphátngônbừabãikhác,vàcửtọakhôngđủhiểubiếtđểphânbiệtcáiđúngvớicáisai.Kếtquảcủanhữngbuổingồilạivớinhaunhưthếchẳngcógìkhódựđoán.Ngườitakhônglàmđượcgìvàchỉchiataynhauvớikếtluậnhậmhựcrằnganhnày,anhkianóibậykhôngbiếtgìcả.Nhưngngườitakhôngchịunhìnnhậnrằngchínhmìnhcũngkhôngbiếtgìcảvàchỉnóikhơikhơi.Đãkhôngbiếtthếnàolàđúngthìlàmsaobiếtđượcmìnhsai?Tôicũngđãchứngkiếnkhôngbiếtbaonhiêucốgắngđểkếthợphàngchụcđoànthểvớinguyêntắcđặtralàbìnhđẳngtuyệtđốigiữacácthànhviên,mộtnguyêntắcđượccoilàđứngđắn,rồiđiđếnđènghị lãnhđạo luânphiên,mộtnguyên tắccũngđượccoi là rất côngbình.Mỗi lầnnhư thế tôibiếttrướcchắcchắnlàhọsẽmấtthìgiờvôích.Khôngnhữngvôíchmàcònrấtcóhạivìsaukhiđãkếthợpvớinhauvàthấtbạingườitacònđỗlỗichonhau.ThiếuphươngpháplàmviệcchunglànhượcđiểmtrầmtrọngcủangườiViệt,làlýdotạisaochúngtathuakémcácdântộckhácmàtrìnhđộhiểubiếtcóthểkhônghơnta.NógiảithíchtạisaobangườiViệtthuabangườiNhậtngaycảnếumỗingườiViệtkhôngthuamỗingườiNhật.Phươngphápcóthểhọcđượcmộtcáchtươngđốidễdàngrồitheothựctếmànhuầnnhuyễn.Nhưngchúngtakhôngnhữngkhôngcóphươngphápmàcònkhôngchịuhọchỏiphươngphápbởivìhọchỏivềphươngpháplàmộthọchỏithựcdụngkhôngđemlạihaibằngtiếnsĩ.Cuốicùngchúngtakhôngcócảýthứcvềphươngpháp.Yêucầucấpbáchcủachúngtalàphảiphávỡđịnhluật8.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Hợptan

LaQuánTrungmởđầutruyệnTamQuốcbằngcâu:Phàmviệclớntrongthiênhạcứhợprồilạitan,tanrồilạihợp.HợptanlàmộttriếtlýtrongtưtưởngáĐông.Cóngườinóinólàmộtlẽtựnhiêncủatạohóa,bởivìcóâmthìcódương,cócùngthìcóthông,cótanthìcóhoànnhưKinhDịchđãnói.Nhưngtạisaocứhợprồilạitan?Hợpthìdễhiểuvìhợpquangâysứcmạnh,conngườitìmsứcmạnhvàsựthànhcôngtronghợpquànNhưngtạisaohợprồilạitan?Cóphảithựcsựlàlẽtrờikhông?HaytaquenđỗchoôngTrờinhữnggìtakhônggiảithíchđược.ÔngTrờicósứcmạnhvôbiênmàcũngcóxươngsốngđủvữngchắcđểnhậntấtcảnhữnggìmàtachấtlênlưngông.Xinthưalàkhông,chẳngcólýdomàunhiệmnàocả.SựnhiệmmầucóchănglàởchỗsauquánhiềuhợptanngườiáĐông,vànhấtlàngườiViệtnam,vẫnchưaýthứcđượcsựcầnthiếtcủaphươngphápvàtổchức.Khoahọcxãhộikhẳngđịnhmỗikếthợplàmộtsinhvậtriêng,mộtsinhvậtphứctạp,khácvớinhữngcánhâncấutạoranó.Sứckhỏecủasinhvậtphứctạpđólàđồngthuậngiữacácthànhviên.Đồngthuậnmạnh,tậpthểmạnh.Đôngthuậnyếu,tậpthểyếu.Đồngthuậnmất,tậpthểtan.Khôngcógìlàhuyềnbícả.Cứlấythídụmộtkếthợplỏnglẻonhấttrongmọikếthợp:nhữngngườiđicùngmộtchuyếnxelửa.Họcũngphảicóđồngthuận.Họphảiđồngývớinhautrênkhánhiềumặt:cùngmộtmụcđíchlàđitừđiểmnàytớiđiểmnọtrênmộtlộtrình,đồngýrằngxelửalàphươngtiệntốtnhất,đồngýrằngailêntrướcthìđượcchỗngồi,aitớisaukhôngđượcxôngườikhácđểchiếmchỗ,đồngýrằngđixephảimuavé,v.v...Khixelửatớinơi,đồngthuậnkhôngcònnữavàtậpthểtan.Lẽhợptanngàyxưacóthểgiảithíchnhưthếnày:gặpthờiloạnlạcướcnguyệncủamọingườilàcóhòabìnhđểđượcsinhsốngyênổn.Táilậphòabìnhvàkỷcươnglàđồngthuận.Đồngthuậnnàyđủmạnhđểđộngviênmọingườiquanhmộtconngườimaymanđượcnhìnnhưlàhyvọng.Hòabìnhthiếtlậpđượcrồi,mộtthờikỳthịnhtrịmởravìđồngthuậnkếtiếpcủamọingườilàcốgắngđểmưutìmsựsungtúc.Saumộtthờigian,khisựsungtúcđãtạmthờiđạtđược,đồngthuậnyếudầnđi,nhữngxungkhắcquyềnlợingàycànggiatăngrồiloạnlạcvàtanrã.Cácanhquân,minhchúacóthểlàmchođồng thuậnmạnh thêmvàkéodài các triềuđại, nhưngnếukhông cónhững thayđổi cơbản trongchiềusâucủaxãhộithìlẽhợptanlàđiềudĩnhiên.Mộttậpthểlàmộtsinhvậtrấtphứctạpcầnđượcquảnlýmộtcáchrấtcóphươngpháp.Tậpthểcànglớn,đồngthuậncàngkhóquảnlýChínngườimườiý.Nếukhôngcẫnthận,tậpthểcóthểtanvìchínhsựlớnmạnhcủamình.TôisangParisnăm1961,lúcđócómộtTổngHộiSinhViênViệtnamtạiPhápdomộtsốsinhviênthânmiềnNamlãnhđạo.Nóichunghọlànhữngngườitốt,ủnghộchếđộNgôĐìnhDiệmdolýtríhơnlàdotìnhcảm.ChếđộNgôĐìnhDiệmkhôngđượclòngngườinêntổnghộinàyyếu.KhichínhphủNgôĐìnhDiệmđổ,cómộtcốgắnglớnđểthànhlậpmộttổnghộisinhviênkhác.LúcđósinhviênViệtnamđãđônghơnvàcáchoạtđộngthànhlậptổnghộisinhviêndiễnrarấtsôinổi.Córấtnhiềunhómrađờigiànhnhauvai trò lãnhđạotổnghội,nhómnàocũngcónhiềungườigiỏivới tô

chứccóquicủ.Nhưngrồihọdầndầnlủngcũngvàyếuđitrướckhitổnghộisinhviênđượcthànhlập.Tôichỉtheodõimộtcáchbàngquannhữnghoạtdộngđó.Lúcđóchúngtôicómộtnhómbạnbènhỏ,đasốnhưngsinhviênhọcđểthivàocáctrườnglớn(grandesécoles).NướcPhápcóhaihệthốnggiáodụcđạihọcsongsong,mộthệ thốngđạihọcbình thườngđào tạocửnhân, tiếnsĩvàmộthệ thốngriêngcủacáctrườnglớn.Chúngtôichẳngcótổchứcgìcả,chỉchơivớinhautrêntinhthầnbạnbè.ítaicóýthứcchínhtrị,nhưngbùlạichúngtôiđềucóthiệnchívàđềubiếtđiều,vàvìtấtcảđềukhásángdạnêncáigìchưabiếtcũngcóthểhọchỏinhanhchóngvàsauđóbiếtlýluậnđểphânbiệtphảitrái.Cácnhómtranhnhautổnghộicuốicùngđềusuyyếuvàtanrãđi,chínhtổnghộicũngsắptanrã,cuốicùngchúngtôikhônggiànhmàđượcđẩyranắmbanchấphànhtổnghội.Từđóchúngtôiđặtramộtnếpsinhhoạtlànhmạnhchotổnghội,khiếntổnghộisốngvữngmãichođếnnay.TổngHộiSinhViênViệtnamtạiParis tớinayđãgầnbốnmươi tuổi,và là tổchứckhôngcộngsản lâuđờinhất tạihảingoại.Sựthànhcôngtrongviệclàmsốnglạimộttổnghộisinhviênsắpchếtvàchonómộtnộilựcđểcóthểkéodàikhiếnchúngtôiđượcrấtnhiềungườikhenlàxuấtsắc.Nhưnglýdokhôngphảinhưthề.Chúngtôiđãthànhcôngvàđứngvữngchỉvìchúngtôikhôngphứctạp,chúngtôikhôngđặtranhữngcơchếrườmrànhưnhữngnhómkhácnênđãtránhđượcnhữngmâuthuẫnnộibộ.Khinắmđượcbanchấphành,chúngtôiđãchẳngcâunệchủtịch,tổngthưký,ủyviên;chúngtôicònkhôngphânbiệtcảngườitrongbanchấphànhvàngườingoàibanchấphành.Cứcùngmộtnhómbạnbè,cùngđồngýủnghộViệtnamCộngHòa,cònviệcthìcứailàmđượclàlàm.Lốilàmviệcgiảndịđómàthànhcônghơnhẳnvìchúngtôicónhữngđồngthuậnrõràngvàgắnbóvớinhau.Khôngphải làchúngtôiđãkhônggặpnhữngvấnđềnangiải.Chẳnghạnnhưkhicáctướngtátỏrathamnhũngvàvôtưcách,chúngtôinhậnxétlàkhôngthểduytrìđồngthuậnủnghộchínhquyềnSàiGònnữa.ChúngtôibènhọpnhaulạithảoluậntrongnhiềuđêmkhôngngủvàcùngđitớikếtluậnủnghộchínhthểcộnghòachứkhôngủnghộchínhphủSàiGòn.Tổnghộilạiđứngđược.Bíquyếtthànhcôngcủachúngtôicólẽlàvôtìnhchúngtôiđãlàmviệccóphươngpháp:khôngaibịađặtravấnđề,phântíchrõcácvấnđềđặtra,giảndịhóatốiđa,rồitìmgiảiphápdễthựchiệnnhất.Cáctổchứckhácđãtanvìhọquáphứctạp.Họđặtranhữngcơchếvànhữngchứcvụkhôngcầnthiết,họđặtranhữngvấnđềmàhọkhônggiảiquyếtđược.Họnghĩ làhọcó tổ chứchơnchúng tôivàngạcnhiên tại saohọ tan rã trongkhichúngtôivẫnsốngmạnh.Gầnđây,năm1993,mộttổchứcthanhniênsinhviênViệtnamtạiPhápcótổchứcrấtthànhcôngmộtngàygặpgỡvàthảoluận.Cáctraođổiđãdiễnraởmộttrìnhđộrấtcao,mọingườiđềuthỏamãn,uytíncủatổchứcđólênrấtcao.Tuynhiênthựctếhơikhác.Việcchuẩnbịvàtổchứcngàyhộithảođóđãrấtphứctạpvàđãgâyranhữngxíchmíchđángtiếctrầmtrọngtrongnộibộ.Sauđóbanchấphànhtanrã.Họđã làmmộtcôngviệcquásứchọ.Quásứccónghĩalàhọđãlàmmộtcôngviệckhókhănhơnmứcđộmàsựđồngthuậncủahọchophép.Đâylàmộttrườnghợpđiểnhình.TôicóthóiquenhễnghetinmộttổchứcnàovừalàmxongmộtcôngtáclớnđượcmọingườicatụnglàlạilothầmrằngtổchứcđósắpcóvấnđềSaukhi tan rã,người tagiậnghétnhau,gánchonhauvôsố tínhxấu: lưumanh,giandối,vô tráchnhiệm,vôtưcách,v.v...Ngườitagiảithíchbằngnhữnglýdođạođứcmộtsựkiệnchỉgiảndịlàhậuquảcủasựthiếuhiểubiếtphươngpháplàmviệctậpthể.NgườiViệtnamchúng takhông làmviệcchungđượcvớinhaubởivìchúng takhôngý thứcđược

rằngđồngthuậnlàsứckhỏecủamọikếthợpvàmộttổchứcmuốnsốngphảigiữđượcđồngthuận.Giữđồngthuậnđòihỏimọingườihysinhýkiếnriêngcủamình.Chúngtakhôngquantâmgiữgìnđồngthuậnmàchỉđòithựchiệnchobằngđượcýkiếncủariêngmình.Chúngtathiếugiácquanđồngthuận.TrongBinhNgôĐạiCáo,NguyễnTrãikểtộiquânMinhbằngmộtcâurấtlạ:chấpnhấtkỷchikiến,giáhọaưthanhân(chỉbiếtcóýkiếncủariêngmình, luônluôncáobuộcngườikhác).TôicócảmtưởngNguyễnTrãikểtộiđồngbàocủachínhông.CâutrênTrầnTrọngKimdịchlàcậymìnhlàphải,chỉquenđổvạchongười.Câudịchthậtlàsaiýcủatácgiả.QuânMinhsangnướctađểcướpbóc,cóchínhnghĩanàođâuđểcóthểcậymìnhlàphải?Bảndịchđãkhônglộtđượcmộtýchắcđãdằnvặttácgiảhiểulầmtrongcuộcvậnđộngkếthợpđểgiảiphóngđấtnước,vàlàmôngnhứcnhốiđếnnỗiôngviếtmộtcâulạclõngvàomộtbàilênánquânxâmlược.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

AnhhùngnướcNam

Hồicònởtiểuhọc,tôicólàmmộtbàiluậnvớiđầuđề:TrongnhữnganhhùngnướcNam,emthíchvịnàonhất?Hãynóitạisao?.Bàiluậnnàyrấtphổthông,hìnhnhưngườinàohọctiểuhọcchươngtrìnhViệtcũngđãgặp.Chỉsaukhiđảngcộngsảnnắmchínhquyền,câuhỏimớikhôngđặtranữa,vìlúcđóngườianhhùngvĩđạinhất từxưađếnnaycủaViệtnamdĩnhiênbắtbuộcphải làchủtịchHồChíMinh.TôichọnvuaQuangTrung,tứcNguyễnHuệ.LýdolàvìôngấygiỏivõvàđánhthắngnămmươivạnquânThanhtạitrậnĐốngĐa.TronglớptôicótớigầnmộtnửacũngchọnNguyễnHuệ.PhầncònlạichọnTrầnHưngĐạo,ĐinhTiênHoàng,mộtvàiđứachọnNgôQuyền,TrầnBìnhTrọng,LêLợi,LêLai,TrầnQuốcToản,LýThườngKiệt.SaukhiduhọcPhápvềlôihỏimộtsốgiáoviêntiểuhọcvềbàiluận.HọchobiếtnămnàocũngrađềtàinàyvàNguyễnHuệluônluônvềnhấtkháxa,kếtiếplàTrầnHưngĐạo,ĐinhTiênHoàng.ThỉnhthoảngcóNguyễnTrãi,NgôQuyền,TrầnBìnhTrọng,NguyễnCôngTrứ.Nóichungbangôivịđầuvẫnthế,ởđoạncuốibảngdanhdựđãbắtđầuxuấthiệnnhữngnhânvậtmớicóthànhtíchvềvănhóa.Nhưngmẫusốchunggiữacácvịanhhùngnàyvẫnkhôngđỗi:tấtcảđềulàvõtướng.NguyễnTrãituyxuấtthânlànhosinhnhưngđãcầmquânđiđánhgiặcvàlàmquânsư(ởđâyxinchúthíchchữquânsưthườngđượchiểutrongngônngữdângianlàngườibàymưukếnhưngthựcranócónghĩalàtưlệnh,cácquânsưđượcralệnhchocáctướng).NguyễnCôngTrứtuycósựnghiệpvănchươnglớn,nhưngcũnglàvõtướng,cầmquânđánhdẹpkhắpnơi,từnglàBìnhTâyĐạiTướng,ôngđượccoilàngườivănvõkiêmtoàn.TuyệtđốikhángthấyNguyễnDu,LêQuíĐôn,ChuVănAn,NgôSĩLiên,LêVănHưu,PhanHuyChú.NhưthếanhhùngcủaViệtnambắtbuộcphảilàvõtướng,vàhơnthếnữaphảithắngtrận.TrầnBìnhTrọng,LêLailànhữngvõtướngđượctônvinhvìlòngcanđảm,nhưngdầndầnlọtsổ.TrườnghợpNguyễnTrãicóđiềuđángnói.ÔnggiúpLêLợi,cầmquânđánhgiặcgiànhlạiđượcđộclậpchonướcta,nhưnggặpnạnởcuốiđời,bịtruditamtộc,vềsaumớiđượcLêThánhTôngphụchồidanhdự.Sựoannghiệtđócólẽđãkhôngkhiếnôngxuấthiệnmộtcáchlộnglẫydướiconmắtcủatrẻthơ.Trẻthơlàtấmgươngsoitâmhồncủamộtdântộc.Từnhữngbàiluậncủahọcsinhtiểuhọc,phảisuyrarằngngườiViệtnamcótâmlýtônthờbạolựcrấtmạnh.Bạolựccàngnhiều,côngđứccàngcao.NguyềnHuệxuấtthânlàtướngcướp,nhờliênhệvớiquânThượngvàquângốcChiêmThànhvàđámcướpbiênngườiTàumàmạnhdầnlên,rồinhờtàidùngbinhmàlênlàmvua.Ônglàngườiđặcbiệthungtợnvàhiếusát.SựnghiệpcủaônglànhữngtrậnđánhkhốcliệttrongđóngườiViệtnamtànsátlẫnnhau;chỉcóhaingoạilệlàmộttrậnđánhthắngquânXiêmvàmộttrậnĐốngĐa,trongđóôngphátanquânThanh.TrongmộtbàisautôisẽtrởlạivớinhânvậtNguyễnHuệvàtrậnĐốngĐa.ởđâytôichỉxinđưamộtnhậnđịnhtạmthời.NếunhìnmộtcáchbìnhtĩnhthìcônglaocủaNguyễnHuệthựcrakhôngthấmthápgìsovớinhữngtànphávàchếtchócmàôngđãgâyrachođấtnước.ViệcôngđượctônsùngquáđángtốgiácmộttâmlýkínhsợbạolựccủangườiViệtnam;việcngườitatôvẽchoông

nhưngđứctínhmàônghoàntoànkhôngcónhưgiỏitrịnướcandân,cólòngnhânái,v.v...chứngtỏrằngtatônsùngbạolựctớiđộtasẵnsànglàmđẹpnó.Hìnhnhưtacònchorằngchỉcónhữngchiếncôngmớilàđángkể,nhữnggìđạtđượcphảiđạtbằngbạolựcmớilàhay.ChuVănAnđãviếtranhiềusách,LêQuíĐôncócônglàmrabộtựđiểnbáchkhoađầutiên,LêVănHưumởđầuchokhoasửởnướcta,NgôSĩLiênlàngườiđầutiênbiếtnhậnđịnhlịchsửmộtcáchchínhxác,cóthểcoinhưnhàlýluậnchínhtrịđầutiêncủanướcta,PhanHuyChúlàtácgiảcôngtrìnhbiênkhảolớnnhất.Tuyvậy,tấtcảđềukhôngphảilànhữnganhhùngdântộc.NguyễnDuchỉđượcbiếttớinhưmộtnhàthơlớn.Khôngnhữngngườicộngsản,màcảnhưngngườichốngcộng,đêufnghĩrằngthànhtíchtolớnnhấtvàcũnglànềntảngcủasựchínhđángcủađảngcộngsảnlàđãđánhPháp,đánhMỹ,đánhphequốcgia.Nhưngnếukhôngđánhthìsao?Nếubiếtvậndụngtrí tuệđểtranhđấubấtbạođộngchắcchắnchúngtacũngđãđượcđộclậpvàthốngnhấtkhôngmuộnhơn,màlạikhôngphảitrảiquanhữngđỗvỡtrầmtrọng.Tatônthờbạolựcngaycảkhibạolựccóhại.Ngườicộngsảnkhôngcóđộcquyềntônthờbạolực.ViệtnamQuốcDânĐảngdùkhôngcómộthyvọngmảymaynàothắngđượcngườiPhápbằngbạolựcvẫnchủtrươngdùngconđườngbạolựcngaytừđầu.Quyếtđịnhkhởinghĩanăm1930chỉlàmộtquyếtđịnhtựsát.Sựhấpdẫncủabạolựcđốivớichúngtaquámạnh.Mạnhđếnnỗitakhôngnhữngchấpnhậnmàcònmơướcbạolực.Khikhôngcóbạolực,taphảicốbịađặtđểtưởngtượngrằngmìnhcóbạolực.Cáctổchứcchốngcộnghảingoạitrướcđâyđềuđồngthanhchủtrươngphảigiảiphóngquêhươngbằngbạolực,dùhoàntoànkhôngcóphươngtiệncủabạolực.ÔngVõĐạiTôncólựclượnggìđâu,ôngchỉcùngvớihaibangườiquabiêngiớiLàochụpảnhđểgâyấntượngtrongcộngđồngngườitịnạn.ÔngHoàngCơMinhlậpmộtdoanhtrạiởTháiLanrồibảođólàchiếnkhuquốcnội.Tráchhọlàbịpbợmcóthểđúngnhưngquảlàquádễvà,theotôi,khôngcôngbình.Họphảilàmnhưthếđểtranhthủsựủnghộ.GiảthửnếuôngVõĐạiTônkhôngtạocáiảotưởnglàcóbạolựcthìôngcũngkhôngkhácnhiềungườihoạtđộngkhác.NếuôngHoàngCơMinhkhônglậpchiếnkhuthìliệuôngcóđượcsựủnghộmạnhmẽđếnthếkhông?Sựthựcracũngkhôngthểtráchhọlàbịpbợm.TôisangPháplúcôngHoàngCơMinhđangnỗinhưcồn.Tôiđãnóichuyệnvớirấtnhiềungười,vàkhôngai,kểcảnhữngngườiủnghộông,tinlàôngcóchiếnkhuthựcsựđâu.Vậylàmsaocóthểnóilàđãbịlừagạt?Nóinhưvậylàkhôngthànhthực.Sởdĩngườitaủnghộônglàvìôngđãcócôngtạoramộtảotưởngbạolực,vàảotưởngđólàgiấcmơcủađasốngườitịnạnthờiđó.HọđónggópchoôngHoàngCơMinhvìôngchophéphọnuôidưỡnggiấcmơđó.Họđónggópchoôngđểôngdiễntuồngkhángchiếnvõtrangchohọxem.ÔngVõĐạiTônđãphảitrảiquamườinămtùtội.ÔngHoàngCơMinhđãthiệtmạng.Nhiềungườikhácđangmònmỏitrongcácnhàtù.HọlànhữngnạnnhânđángthươngcủatâmlýtônsùngbạolựccủangườiViệtnam.Tôikhôngbaogiờtánthànhbạolực,vàhoàntoànkhôngtánthànhđườnglốiđấutranhcủahọ.Nhưngđốivớihọtôiluônluôncómộttìnhcảmbùingùi,thươngxót.ĐiềuđángtráchlàtâmlýtônsùngbạolựccủaconngườiViệtnam.NhómThôngLuậnđãbịphảnđốidữdộivìchủtrươngtừbỏbạolực,vàdođóđụngchạmtớimộtsựsùngáilâuđời.Mộtdântộckhôngnhiềuthìítcũngxứngđángvớisốphậncủamình.Sởdĩngàyhômnayđấtnướcchúngtakiệtquệnhưthếnàycũngvìcáitâmlýtônsùngbạolựcấy.Tất

cảchúngtađềucótráchnhiệm.Chúngtatônsùngbạolựcvàngạcnhiênthấymìnhlànạnnhâncủabạolực.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Thằngnàođây?

Đầunăm1974,tôiđanglàmchuyênviêntạiNgânHàngViệtnamThươngTín.Mộtđồngnghiệpởphòngbênxôngvàophòngtôi,vớinétmặtlầmlì,némmộttàiliệuxuốngngaytrướcmặttôivànóimộtcáchsừngsộ:-Đọcđi?Tôitưởngcóchuyệngìnghiêmtrọngnênđọcngaytrongkhianhbạnđứngđợi.Nhưngkhông,đólàmộtbàilăngnhăng,khôngtậptrungvàomộtđềtàinàocảvàcũngchẳngracâucúgìcả.Rấtnhiềuthì,mà,là,tại,v.v...nhưngrấtítývàvănphạm.Tôicàngđọccàngbựcbội.Trongcâucuốicùngmàtôiđọc,tácgiảchêsựcâunệbằngcấpbằngmộtcâu:Thấythằngnhỏnólàmviệcđượcthìlạikhôngchonólàm,bắtnócóbằngtútàimànócóbằngtútàirồi thìnócólàmgiỏikhông?.Đếnđâysứcchịuđựngcủatôiđãvượtquágiớihạn,tôigiậndữhỏigằn:-Thằngnàođây?Bớptaichonómấycái?Anhbạnpháracười:-Tổngthốngđấy!ThìrađólàmộtbàinóichuyệncủaôngNguyễnVănThiệu,trongmộtbuổihộinghịcôngchứccaocấp.Tổngthốngănnóinhưvậythìcánbộhọchỏiđượccáigì?ĐiềubiđátlàôngThiệukhôngphảilàngườiănnóidởsovớinhữngcấplãnhđạoViệtnamkhác.Nhưngbàinóichuyệncủaôngnếuchéplạithìthấylàchẳngrađâuvàođâucảnhưngnếungheôngnóitrựctiếpcũngcóthểhiểuôngđịnhnóigì,đó làđiều ít khi xảy rađốivớinhữngngười lãnhđạo chínhquyền, chínhđảnghayhiệphộikhác,nhưngngười trênnguyên tắcphảicókhảnăng truyền thôngcao.Tôiđãnghekhánhiềubài thuyếttrình,đọcnhiềubàibáomàchẳnghiểutácgiảđịnhnóicáigì.Cáctácgiảsắpxếplộnxộnthứtựcủacácýkiến(khihọcóýkiến,mộtđiềutươngđốihiếm),ômđồmquánhiềuýtrongmộtcâudùngtừngữsaivàbấtchấpvănphạm.Đãthếkhảnăngtiếpthucủathínhgiảhayđộcgiảcònkémhơnhọ(vìítrahọcòndámnóivàdámviết).Kếtquảcủasựtraođỗikhôngcógìkhódựđoán.ĐiềuaicũngcóthểnhậnthấytrongnhữngbuổihộithảocủangườiViệtnamlàcửtọachờchodiễngiảnóixong,đếnphầnquívịnàocócâuhỏi...mộtvàingườixinphátbiểuđểnói(rấtdài)ýkiếnđãsoạnsẵncủamình,dùkhônghênhệgìtớinhữngđiềudiễngiảvừanói.Phầndẫnnhậpdàidòngnàylàđểcảnhgiácvềmộtthiếusóttrầmtrọng,biđát,kinhkhủngcủangườiViệt:chúngtakhôngbiếttruyềnthông.Chúngtaviếtcẩuthả,nóilộnxộn,đọcsơqua,nghelõmbom,chonênchúngtakhônghiểuđượcnhau,rồicãicọvớinhau,thùnhau,đánhphánhau,vàgiếtnhau.NgườiViệtnamkhôngýthứcđượchaiđiềutốiquantrọng.Điềuthứnhấtliênquanđếncánhân:khảnăngtruyềnthônglàkhảnăngquantrọngnhấttrongmọikhảnăngcủamộtconngườiđểthànhcông.Điềuthứhailiênquanđếnxãhội:mộtkhảnăngtruyềnthôngtốithiểulàyếutốkhôngthểthiếuchohòabìnhgiữanhữngconngười.Cáchđâyhơnmườinăm,lúcđótôilàmviệcchomộtcôngtydịchvụtinhọc,tôiđượcnhathươngmạithôngbáolàmộtcôngtydịchvụchứngkhoánlớnđangcầnmộtsốkỹsưtinhọcđểthựchiệnmộtdựántinhọclớn.Việcđầutiênlàphảitìmmộtkỹsưdựántrưởng,biết

rànhcáckỹthuậttinhọcsửdụngtrongdựánvàamtườngcácnghiệpvụchứngkhoán.Chỉcómộtkỹsưđápứnghaiđòihỏiđó.Anhtatốtnghiệpmộttrườngkỹsưkhádanhtiếng,cómườinămkinhnghiệmtrongngànhtinhọc,thôngthạocáckỹthuậttinhọcsửdụngtrongdựánvàlạiđãtừngthamgiavàoviệcthựchiệnmộtdựánlớnvềchứngkhoánkéodàihơnmộtnăm.Quảlàmộtconngười lý tưởngchohoàncảnh,mộtconchimlạ,nhưngườiPhápnóiùnoiseaurare.Anhgiámđốcthươngmạiphấnkhởivôcùng:Mayquá,thếthìthắnglợichắcchắnrồi?.Nhưngtôikhôngchắcchắnnhưanhtabởivìtôinhìnthấymộtmốinguylớnmàanhtakhôngbiết:anhkỹsưđólàngườiViệtnam,vàkinhnghiệmđãdạychotôirằngngườiViệttruyềnthôngmộtcáchrấtluộmthuộm.Tôilạikhôngbiết rõanhkỹ sưnàyvì anh thuộcmộtcông tynhỏmàchúng tôivừamới sátnhậpnên tôikhông theodõianh trongdịp tuyểndụng.Từngàyanhấyhếtcông tácvàvềđâychờđợicông táckhác,tôicũngbậnrộnchỉchàohỏivànóichuyệnqualoa.Mốilocủatôiđượckiểmchứnghoàntoàn.Tôimờianhlên,hỏianhvềdựánchứngkhoánmàanhtađãlàmqua.Mộtsựimlặngnặngnềvàtuyệtđốikéodàigầnmườiphút.Tôibốirốivàhoảnghốtvìchínhsựimlặngđó.Anhkhôngcógìđểnóicả?Vìhailýdo.Lýdothứnhất,anhtakhônghiểurõdựánđãlàmvàkhôngnhớ.NgườiViệtnammìnhcómộtkhảnăngkỳdịlàcóthểlàmrấtlâutrongmộtcôngviệcmàmìnhkhôngthíchvàkhônghiểu.Cáigìcấmanhnếukhôngthíchngànhchứngkhoánthìbỏđilàmmộtviệckhác?Vớibằngcấpcủamình,anhcóthểtìmviệckhácmộtcáchdễdàng.NgườiViệtnamkiênnhẫnvàcầncù,điềuđóđúng,nhưngsựcàncùđólạithườngđiđôivớisựthụđộng.Lýdothứhai,anhhoàntoànkhôngbiếtdiễnđạtnhưphầnlớnngườiViệtnamkhác.Dùcóhiểuvànhớ,anhcũngkhôngthểtrìnhbàyđược.Tôiphảikhuyếnkhích,hốithúc,đặtnhữngcâuhỏingắn,nóichungphảicạymồmanhra,mớiđượcmộtsốcâutrảlờivụnvặt,nghèonàn.Chỉsangphầnkỹthuậttrongtinhọclàthấyanhtacóvẻthoảimái,mặcdầucũngkhônglấygìlàmxuấtsắc,bởivìtuyanhtabiếtnhiềunhưnglạikhôngtrìnhbàyđượcmộtcáchmạchlạc.Cuốicùngtôikếtluậnrằnganhkhôngphùhợpvớicôngtác,vìđâylàmộtcôngtácđòihỏikhảnănglãnhđạo,thìanhtaphảnđối.Anhtanóianhtalàkỹsư,cómườinămkinhnghiệmthìdĩnhiênanhxứngđánggiữmộtvaitròquantrọng,nhiềungườikhôngcóbằngcấpbằnganhtamàchỉnămnămđãcóthểlàmdựántrưởng.Tôicốgắnggiảithíchrằngbằngcấpvàthờigiankinhnghiệmcủaanhkhávững,nhưngcôngtácnàyđòihỏimộtsựhiểubiếttườngtậnvềnghiệpvụchứngkhoánvàmộtkhảnăngtruyềnthôngrấtcaovìphảitiếpxúcvớirấtnhiềungười,thamdựvàđiềukhiểnnhiềuphiênhọp.Tôicũngkhuyếnkhíchanhtanênchúýtớinộidungcủacácdựánhơnlàkhíacạnhkỹthuật,vànhấtlànêncảitiếnkhảnăngănnói.Anhvẫnkhăngkhăngbiệnluậnrằngđãcóbằngcấpấyvàthờigiankinhnghiệmấylàđươngnhiênanhtaphảiphùhợpvớicôngtác.vềsauchúngtôikhônglàmviệcvớinhaunữa.MộtlầnmộtngườiquenthuậtlạichotôingheanhấynóitôilàngườikhôngtửtếvớingườiViệt.Mộtgiámđốccủamộtcôngtykháchhàngbiếtrõtôivìlàbạnhọccùnglớpmộtlầngọiđiệnthoạichohãngtôimmjobtrongnhađiệntoáncủaanh.Nhưnganhtalạinóithêm:Nhưngmàyđừnggởichotaomộtđồnghươngcủamàynghe?NgườiViệtcủamàygiỏivềkỹthuậtnhưngvềtruyềnthôngthìlạidởquá,màjobnàyđòihỏirấtnhiềuliênlạc.Tạisaochúng tadởvề truyền thôngnhưvậy?BởivìconngườiViệtnamkhôngđượcgiáodụcvềtruyềnthông,màhơnthếnữalạiđượckhuyếnkhíchđểđừngbiếttruyềnthông.Xãhộitalàmộtphân

chiađẳngcấp,trênnóidướinghe,khôngcótraođỗi.Liênhệtrongxãhộitalàmộttươngquanlựclượngchứkhôngphảilàmộtliênhệtraođỗi.Khảnăngtruyềnthôngbịcoilàmộttậtxấucầnphảibỏ.Đứatrẻhaynóibịmắnglàlắmmồm,thiếuhạnhkiểm.Cấpdướidámbàncãivềquyếtđịnhcủacấptrênbịcoilàcứngđầuvàbịtrùdập.Cáchtruyềnđạttưtưởngtrựctiếpvàsángsủabịcoilàtầmthường,khôngsâusắc.KhiTrịnhKiềmhỏiNguyễnBỉnhKhiêmlàcónênbỏvuaLêđểlênlàmvuahaykhôngthìNguyễnBỉnhKhiêmnóibóngnóigió:Nămnaymấtmùanênđemhạtgiốngcũgieolạithìhơn.Cũngthế,khiNguyễnHoànglâmnguytớivankếNguyễnBỉnhKhiêm,thìNguyễnBỉnhKhiêmthayvìkhuyênNguyễnHoàngnênvàoNam lập nghiệp lại cũng nói bóng gió:Hoành Sơn nhất đái vạn đại dung thân. Cách nói củaNguyễnBỉnhKhiêmđượccoilàhay,làthâmthuý.Cáivòngluẩnquẩnlàchúngtatruyềnthôngrấtdở,rồivìkhôngchịunhìnnhậnnhượcđiểmcủamìnhchúngtađồngýcoitruyềnthônglàxấu.Kếtquảlàchúngtakhônghiểunhau.Trongtrườnghợptốtnhất,mạnhainấylàmtheoýmình,côngviệcchungmâuthuẫnvàthiếugắnbó.Trongtrườnghợptệnhất,chúngtagánchonhaunhữngýđồđentối,rồixungkhắcvàthùđịchnhau.Tôiđãchứngkiếnhàngtrăm,hàngngàncuộccãivãgaygotrongđóthựcrangườitađồngývớinhau,nhưngchốngđốinhaukịchliệtchỉvìkhônghiểunhau,ngườinóiđãnóidởngườinghelạikhôngchịunghe.VàtôicũngtinrằngnếungườiViệtbiếttruyềnthông,nghĩalàbiếtdiễnđạtvàbiếtnghenhau,họđãkhámphárarằngngườitrướcmặtmìnhcũngcónhữnglýtưởngvàmụctiêugầngiốngmìnhvàđãkhônggiếtnhautrongsuốtbamươinămsauthếchiếnthứhai.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Tiếngmẹrutừlúcnằmnôi

Tốiyêutiếngnướctôitừkhimớirađời,ngườiơi!Mẹhiềnrunhữngcâuxavời.Tiếngnướctôi,tiếngmẹrutừlúcnằmnôi...PhạmDuy(Tìnhca)MộtlýdoquantrọngkháckhiếnchúngtakémvềtruyềnthônglàchúngtakhinhthườngtiếngViệt.Màđãkhinhthườngtiếngmẹđẻthìhậuquảtấtnhiênlàkémvềtruyềnthông,vìtiếngmẹđẻdùthếnàođinữacũngvẫnlàngônngữmàmộtconngườicóthểsửdụnghaynhất.Nólànhữngtiếngđầuđờiđãnhàonặnraýniệm,tìnhcảm,tâmhồncủaconngười.Mộtngườidùcóhọcvàsửdụngmộtngoạingữnhiềuthếnàođinửavẫnkhôngthểdiễntảtưtưởngvàtìnhcảmcủamìnhmộtcáchtrungthànhvàtếnhịbằngtiếngmẹđẻcủamình.Đóvẫnchỉlàmộtngônngữmượnmàthôi.Nhữngngườitrẻtrưởngthànhtạihảingoạicókhảnăngtruyềnthônghơnhẳnchaanhvìđượchuấnluyệnmộtcáchkhác,đượckhuyếnkhíchphátbiểu;nhưngcũngvìtiếngAnh,tiếngPhápđượchấpthụtừmẫugiáovàgầnnhưlàtiếngmẹđẻcủahọ.Họkhôngvướngmộttiếngmẹđẻđãbịgạtbỏ.SựkhinhthườngtiếngViệtlàmộttruyềnthốngcủangườiViệtnam.Nômnalàchamáchqué,tiếngViệtlàtiếngkhôngcaothượng.NhữngvănbảnquantrọngphảiviếtbằngchữNho.NgườiViệttakhicầnnóimộtđiềutrịnhtrọng,trangnhãrấtthườnghayxổNho:Thưaanhdĩhòaviquí,mìnhchẳngnênđôicovớihọlàmgì,biếthọnhưvậyrồimìnhcứkínhnhiviễnchilàhơn.Khôngbiếtbaonhiêulầnrồitôiđãnghenhữngcâunóitươngtựnhưvậy,ngaycảtạihảingoạinày,ởcửamiệnghayởngòibútcủanhữngngườicóhọcthứcvàsửdụngtiếngViệtmộtcáchnhuầnnhuyễnhơnhẳnmứctrungbình.ChắcvìcoitiếngViệtlàthứtiếngtầmthường,thấpkémnênkhiviếtvànóingườitakhôngcầnmộtthậntrọngnào,bấtchấpcảvănphạmlẫnchínhtả.TráilạikhiphảiviếtmộtvănbảnbằngtiếngAnh,tiếngPháp,ngườitađắnđotừngcâu,từngchữ,viếtđiviếtlạinhiềulần,ớmhỏingườinàyngườikiaviếtnhưthếcóđúngkhông,cóhaykhông,v.v...SựyêntrírằngviếttiếngViệtthìthếnàocũngđượcthểhiệnngaycảtrongnhữngtàiliệuquantrọng.TrongbảncươnglĩnhcủaPhongTràoYểmTrợDânChủvàTáiThiếtViệtnamcủacựutổngthốngNguyễnVănThiệudàikhoảngbatrangđánhmáy,tôiđếmđượcgầnmộttrămlỗichínhtảvàvănphạm.Đólàvănkiệncănbảncủamộtnhânvậtđãtừngcầmvậnmệnhcủađấtnướcvàcólẽcònmuốncầmtiếp.Cẩuthảđếnthếlàcùng.ChungquanhôngThiệuchắcchắnlàcónhữngngườibiếttiếngViệtnhưngôngThiệuđãkhôngthấycầnphảihỏiýkiếnhọ.ViếttiếngViệtmà,thếnàocũngđược.GiảsửphảiviếtmộtbảntuyênngônbằngtiếngPháphaytiếngAnhchắcôngThiệusẽthậntrọnghơnnhiều.TôikhôngtráchriêngôngThiệu,bởivìđạiđasốngườiViệtđềuxửsựnhưthế,kểcảnhữngngườikhôngbiếtmộtngônngữnàokhácngoàitiếngViệt.Năm1974,tôinhậndạykinhtếchomộttrườngđạihọctạiSàiGòn.Trướckhibắtđầu,tôihỏimộtsốgiáosưdạykinhtếchotôixemnhữngbàiđãđượcchấmđậunhữngnămtrước.Mụcđíchcủasựthamkhảonàychỉlàđểxemtrìnhđộtiếpthucủasinhviênvềmônkinhtếnhưthếnào.Nhữngtôilạikhámpháramộtsựkiệnkhác,kinhkhủnghơn

nhiều.Cácsinhviênởnămcuốicùng,sắptốtnghiệp,hoàntoànkhôngbiếtviết tiếngViệt.Họviếtnhữngcâurấtdàivàluộmthuộm,saivănphạm,saichínhtả,saicảnghĩacủatừngữ.BựcbộiquátôiphảidọacácsinhviênlàsẽkhôngchấmnhữngbàiviếtsaitiếngViệt.Rờitôiđặtramộtquiluậtcóthểlàhơiquáđáng:mỗibàisẽđượcchấmtrên20điểm,10điểmtrênngữpháp,10điểmvềnộidung,nhưngnếubàikhôngđủ5điểmvềngữphápthìsẽkhôngđượcchấmphầnnộidungnữa.BiệnphápquákhíchđócólẽđãcótácdụnglàmcácsinhviêncoitrọngViệtvănhơn.TrongcácđơnxinviệctạiNgânHàngViệtnamThươngTínhaynhữngđơnkhiếunạitạiBộKinhTế,tôigặpvôsốđơnThưaông...,nguyêntôilà....Tạisaolạinguyên?Chưakểxincứuxétchochúngtôiđượcdễdãi,v.v....Đơnthườngdonhữngngườitốtnghiệpđạihọcviết.Ngaycảnhữngbàinghịluậnchínhtrịtrênbáochí,nhiềukhicũngkhôngthểtìmrachủtừ,độngtừ,túctừ.Ngaynhữngnhàvăncũngkhôngngànngạiviếtxửdụng,giòngsông,dỗidãi,yêntỉnh,đấutranhdànhtựdodânchủ.Mộtbiểungữlớntrongcuộcmít-tinhlớn:Cươngquyếtxiếtchặchàngngũ....Nhữnglỗichínhtả,vàngaycảvănphạm,nhiềukhicũngcóthểbỏquađược,điềukhóchịunhấtlànhiềukhiđọcđiđọclạivẫnkhôngbiếttácgiảđịnhnóigì.Đànhphảiđoánmò.Viếtđãẩu,đọclạicàngẩuhơn.AnhemThôngLuậnchúngtôiđãlàđốitượngcủavôsốbàiđảkíchvìlậptrườngHòaGiảivàHòaHợpDânTộc.Chúngtôiđãmấtrấtnhiềuthìgiờđểgiảithíchthếnàolàhòagiảidântộc,thếnàolàhòahợpdântộc,tạisaolạiphảihòagiảitrước,hòahợpsauv.v...Vậymàtrên90%nhữngbàiđảkíchchúngtôivẫnnóichúngtôilànhómchủtrươnghòahợphòagiải,nhiềubàicònnóichúngtôichủtrươnghòahợphòagiảidântộcvớicộngsản!Đọcẩutrướckhilênánđãlàtệ,cóngườicònkhôngđọc.MộtvịởCanadaviếtchochúngtôimộtbàivớitựađềtrảlờilậptrườnghòahợphòagiải củaThôngLuậnvạch ra thái độngây thơ ấu trĩ của chúng tôi.Một câu làmchochúngtôisửngsốt:vịnàychobiếtchưahềđọcThôngLuậnbaogiờ,màchỉđượcbiếttớilậptrườngcủachúngtôiquanhữngbàiđảkích.CáivòngluẩnquẩnlàngườiViệtviếtluộmthuộmkhóhiểungườiđọckỹcũngkhôngthểhiểu,nhưngngườiđọckhôngcầnđọckỹmàvẫntrảlờimộtcáchcũnghòđò,cũngluộmthuộmkhóhiểukhôngkém.Phảinhìnnhậnmộtsựthựcđaulòng:chúngtalàmộtdântộckhôngbiếtđọc,khôngbiếtviết,vàkhôngbiếtnói.TiếngViệtlàphươngtiệntraođỗigiữachúngta.Phươngtiệnấymàhưhỏngthìchúngtakhônghiểuđượcnhaunhưkhinóichuyệnquamộtđườngđiệnthoạiđầynhiễuxạ.Tiếngmẹđẻnếukhôngphảilàngônngữduynhấtthìcũngvẫnlàngônngữdễsửdụngnhấtchomỗingười,vìnóhợpvớitâmhồnvàbảntính.ĐãkhôngthạotiếngViệtthìdùcóhọcmộtngônngữkháccôngphutớiđâuchúngtavânchỉlànhữngngườitruyềnđạtkémcỏi.MàtiếngViệtcókhógìđâu,nóphùhợpvớicáchsuynghĩcủata.Chỉcầnlưuýmộtchútchúngtasẽcóthểtruyềnđạtvàlãnhhộimọithôngđiệpmộtcáchdễdàng.Lýdocănbảncólẽlàvìtakhôngyêunướcđầyđủđểcóthểquítrọngnhữngtàisảncủađấtnước.Hayvìchúngtathiếutựhàodântộcchonênkhôngnhìnnhữngdisảncủađấtnướcmộtcáchtrântrọng.TiếngViệttuykhôngkhónhưngcũngkhôngdễ.Nócókhảnăngchuyênchởmọithôngđiệp,mọiýniệm,dùlàvănhóa,nghệthuật,chínhtrị,kinhtế,triếthọc,khoahọc,kỹthuật.NócóthểvàphảiđượccoilànhịpcầunốingườiViệtchúngtavớinhau,chophépchúngtatraođổivớinhau,hiểunhau,chỉbảochonhau,đểquítrọngnhauvàcùngnhauxâydựngmộttươnglaiViệtnamchung.NếutiếngViệttachưahoànchỉnhthìtacầncảithiệnvàphongphúnó-thêmvàomộtsốâm,chấpnhậnthêmmộtsốtừđaâm,chếramộtsốtiếngmớichonhữngýniệmmới-rồitiếptụcpháthuynó.Ngônngữlàmột

cốgắngsángtạokhôngngừng.TiếngPhápđượccoilàmộtngônngữhoànchỉnhvàngườiPhápcũngcótiếnglàdântộchoạtbátnhấtthếgiới,nhưnghọluônluônmàidũangônngữcủahọ.HồilàmthamvấnchocôngtyxehơiRenaultcủaPháp,tôiđượcchứngkiếnmộtbiệnphápbảovệngônngữrấtgaygắt.ÔngchủtịchtổnggiámđốcRaymondLévy,mặcdầuđangđiênđầuvớitìnhtrạngthualỗtrầmtrọng,vẫncònđủtỉnhtáođểnhậnxétrằngcácvănkiệnnộibộkhôngđượcsoạnthảomộtcáchlưuloátvàsángsủa.Ôngchorằngđólàmộttrongnhữngnguyênnhânđưađếnthualỗ.ÔngramộtthôngcáochotấtcảcáccấplãnhdạochobiếtrằngtừnayôngdànhquyềntrảlạingườigởimàkhôngnêulýdotấtcảnhữngvănthưkhôngđượcsoạnthảobằngmộttiếngPháptuyệtđốihoànchỉnh.Khôngphảilàôngkhôngbiếtlonhữngvấnđềkhácôngcốgắnglắm,bằngcớlàxehơiRenaultnổitiếnglàloạixekémphẩmchấtnhất,saunămnămdướiquyềnlãnhđạocủaôngđãtrởthànhnhữngchiếcxenổitiếnglàtốtvàbềnbậcnhấtchâuÂu.HãngRenaulttừmộthãngxehơilỗnặngnhấtchâuÂutrởthànhmộthãngcólời,vàgầnđâyđãsátnhậphãngNissanmộtthờilừnglẫycủaNhật.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần1ĐấtnướcvàvàConngười

Máuchảyruộtmềm

NgườiViệtnamkhôngthôngminhhơnai,cósángdạthựcnhưnglàsángdạđểbắtchướcchứkhôngphảiđểphátminh.NgườiViệtcótâmlýtồikém,khônglàmviệctậpthểđược.NgườiViệthiếuhọcnhưnghiếuhọcđểlấybằngcấpchứkhôngphảiđểlấykiếnthức.NgườiViệtthiếutựhàodântộcvàlạiđốky,ghenghétnhau.NgườiViệttônthờbạolựcvàácđộcđốivớinhau.NgườiViệtkhôngcóócphươngpháp.NgườiViệtkhôngbiếttruyềnthông,khôngbiếtđọc,khôngbiếtviết,v.v...Độcgiảđọctớiđâycóthểbựcbộivàphẫnnộnhưđangphảiđọcmộtcáotrạngđốivớidântộcmình,cóthểtựhỏiphảichăngmìnhđangđọcmộtcuốnsáchđánglẽphảicótựađềlàNgườiViệttòidở?.NhưngkểtộivàbêuxấungườiViệtđểlàmgì,vàđểbêuxấuai,khichínhtácgiảlàngườiViệtvànhậnmìnhmãimãilàngườiViệt?ĐócũnglàviệclàmdễdàngquávìnếumuốntìmnhữngcáixấucủangườiViệtthìcókhógìđâu,tácgiảchỉcầnnhậnxétchínhmình.Đólàviệctôiđãlàm,nhữngnhượcđiểmcủangườiViệtmộtphầnlớn,nếukhôngmuốnnóilàtấtcả,tôicóthểtìmthấyởchínhmình.Hơnnữa,nhữngtậtxấuvànhượcđiểmđókhôngphảilàcủariêngdântộcViệtnam,màdântộcnàocũngcó.ĐiềuđángtiếclàởngườiViệtchúngmạnhmẽ,rõrệtvàápđảoquáđáng.Chúngđènặnglênchúngta,cóthểnóilàđèbẹpchúngta,vàgiamgiữchúngtatrongcảnhtangtóc,bầncùng,lạchậu.Xétlạimìnhchínhlàđểtiếnlên.Phảinhìnvàochândungcủamìnhngaycảnếunókhôngđượcđẹp.NếucuốnsáchnhỏnàyđãdànhnhiềutrangđểphântíchngườiViệt,thìcũngvìconngườilàvốnliếngquíbáunhấtcủachúngta.Nếunóđãđượcviếtrathìcũngvìtácgiảcònhyvọng.Hyvọngấychínhlàcon ngườiViệt nam.Con ngườiViệt nam, dùmang nhiều khuyết tật nhưng nói chung vẫn là conngườicótríthôngminhvàcótâmhồn.Vàokhoảngnăm1980,tôitớithămmộtngườibạntrongmộthẻmđườngCáchMạngTháng8,đangngồihànhuyêntrướchiênnhà,tôithìnhlìnhđượcbiếtmộtcâuchuyện.Mộtcâuchuyệntươngtựnhưrấtnhiềucâuchuyệnkhácmàtôiđãđượcbiết,nhưngnóđãghivàokýức tôivìsựnhỏbévà tầmthườngcủanó.Chínhvìthếmànócótínhtiêubiểucao.Tiếngkhócnỉnonkhôngbiếttừbaogiờ,nhưngtôichợtngheđượcvàchúýkhibàcụrốnglênnứcnở:Màyđụchonóđãcáilồnmày,rồimàyđẻconmàyđểchotaonuôi,gạođâutaonuôi.Bàcụgầyốm,lemluốc,damặtnhănnheo,mỗivếtnhănnhưđánhdấumộtsựđaukhổ.Bêncạnhbàcụlàhaiđứacháugáikhoảngbốntuổivàmườituổiráchrưới,xanhxao.Đứanhỏxíusụtsùikhóc,đứalớnimlặngngơngác.Câuchuyệngiữachúngtôibỗngnhiêntrởthànhvônghĩahoàntoàndùchúngtôiđangnóivềquêhươngđấtnước.Vợbạntôinhậnrasựimlặngkhổtâmcủachúngtôivàchịlạigầnrồikểchochúngtôinghesựtình.Bàcụnàyhiềnlành,chấtphác,từtrướcvẫnnghèolắm,tốingàyđixincơmthừabánlạichongườitanuôiheo.Lúckhánhấtbànuôiđượcmộtconheo.CongáibàlấychồnglàmlínhViệtnamCộngHòađạpxích-lôtừsau30-4-1975,hiệnđangbệnhvềnằmnhàmẹ.Ngườicongáitheobạnhànggồnggánh,khuânvácvàgiúpngườitabángạolậu.Hồiđóbuônbángạolàbuônlậuvìnhànướccấm.Lâulâuchịmớivềmộtlần.Nghenóigạovừamớibịbắtnênlâunaykhôngcó

tiềnđemvềchomẹnuôicon.Dạonàycơmthừakhôngcònnữa,bàcụcómộtthùngthuốcláđembánđầuconhẻmnhỏđòrahẻmlớn,nơichúngtôiđangngồi.Ngoàithuốclábánlẻtừngđiếu,bàcụcònbánvàicáikẹo,mộtítvésố.Trêntủthuốclálàmộtngọnđèndầunhỏđểkháchchâmthuốchút.Dạonàyphảiănvàovốn,vàbâygiờthìgiatàihếtsạch.Tôinhìnvàotủthuốcvàcóthểkiểmchứngđiềuđó.Thùngthuốcvốnđãnhỏlạirỗngtuếch,chỉcònvàigóithuốclánộihóaĐàLạtnhợtnhạtvìphơinắngkhálâurồi.Tôithấylạlàtrướcmộtcảnhthươngtâmnhưvậychịvợbạntôicóvẻrấtbìnhtĩnh.Chịbìnhtĩnhvìmộtlýdokhácmàtôihiểungaysauđó.Mộtngườiđànbàănmặcxuềnhxoàngtiếnlạigần,ngồixuốngbêncạnhcáighếthấpbêncạnhbàcụ,khôngbiếtnóigìvớibàcụvàđưachobàcụmộtbaobằnggiấy.Tôicóthểhiểudễdàngđólàmộtbaogạo,đủđểbabàcháuănvàibữa.Ngườiđànbànàycũngmóctrongtúiđưachobàcụmộtvàitờgiấybạc.Thìrachịbạntôiyêntrílàthếnàocùngcóngườitớigiúpbàcụ,chịhiểurằnghàngxómsẽkhôngbỏrơibabàcháu.Mộtlátnữachịbạntôicũngvàonhàtrongrờitrởratớichỗbàcụ.Chịquaylưnglạiphíachúngtôinhưngtôicũnghiểulàchịđưatiềnchobàcụ.Nhìncửchỉtừchốingượngngùngcủabàcụ,tôihiểulàchịđãgiúpchobàcụsốtiềnđủđểtiếptụcbánthuốclá.Tiếngkhócnỉnonvàlời thancủabàcụlàmột thôngđiệpgởiđếnhàngxóm:tôiđanggặphoạnnạn.Thôngđiệpấyđãđếnnơivàđãđượchồiâm.Máuchảyruộtmềm.Câuchuyệncũngcómộthappyend.Sauđótôiđượcbiếtngườicongáicũngvềđemchobàcụíttiền.Cuộcsốngnghèonàncủababàcháulạitiếptục.Kềlạicâuchuyệntrênđây,cólúctôiđãđịnhviếttắtmộtchữtronglờinóicủabàcụ.Nhưngrồitôithôi,tôinghĩcâunóiântìnhđónênđượcnhắclạimộtcáchtrungthựcnhưthế.Nhữngcảnhđùmbọcnhưthế,tôiđãđượcthấynhiềulần.ĐủnhiềukhiếntôitinrằngngườiViệtnamtadùthiếunhiềuđứctínhnhưngkhôngthiếulònghảotâm,ílnhấtvớinhữngngườiquenbiết.NhưnglònghảotâmcủangườiViệtnamcũngcòncóthểmởrộngchocảnhữngngườimìnhkhôngquenbiết.Tôiđãthấytậnmắttừthờithơấu.Nạnđóinăm1945xảyravàolúctôichưađầybatuổi,nhưngnhữnghìnhảnhcựcmạnhđã invàođầu tôivàcòn theo tôi suốtđời.Nhà tôi tuykhônggiàucó theo tiêuchuẩnbìnhthườngnhưngvàothờiđóvàởvùngđólàmộtgiađìnhkhágiả.Mẹtôituycũngphảichânlấmtaybùnquanhnămnhưnggiađìnhtôicóruộng,cóvườn,cóaovàdưgạoăn.QuânđộiNhậtlúcbấygiờdữlắm,nhànàocógạolàbịtịchthu,chongườiđóiănlàmộthànhdộngcóthểcóhậuquảhiềmnghèo.Mẹtôiphảigiấugạo,nhưngđêmnàocũngnấucháovàdướiánhđuốcbậpbùnghàngđoànngườinốiđuôinhautrướccổngđểđượchúpmỗingườimộtgáocháo.Cónhữngngườiđóiđếnnỗikiệtsứcmàchết.Ngaycổngvàonhàtôicómộtcănnhàmàngườitrongnhàgọilànhàxác.Hìnhnhưđêmnàocũngcóngườichếtvìngàynàocũngthấybóchiếuchônngười.Tôicónhiềuanhvàchịnuôi,mộtsốlàconcáicủanhữngngườiđãchếtđói.Khôngaibắtmẹtôiphảilàmcáiviệctốnkémvànguyhiểmđó,ngoạitrừtìnhngườivàtìnhđồngbào.Vàmẹtôicũngkhôngphảilàngườiduynhấttrongvùnglàmviệcđó.Saunăm1975,vàsaukhiđicảitạovề,tôicònđượcbiếtmộtcâuchuyệnvềtìnhngườiđặcbiệttrongsángkhác.Vàlầnnàycâuchuyệncũngliênhệtrựctiếptớigiađìnhtôi.Mẹtôicómộtngườiemgái.Dìtôigóachồngnăm1946khichútôi,mộtđảngviênViệtnamQuốcDânĐảng,bịViệtMinhthủtiêuđểlạihaicontraisáutuổivàhaituổi.Lúcđódìtôicònrấttrẻ,mới25tuổi.TrướchiệpđịnhGenève,dìtôicómộtquanhệtìnhái.MộtbégáirachàođờiđúnglúcchanóvàoNam,giađìnhtôilúcđóởHàNội,rồitừHàNộidicưvàoNam,nênhoàntoànkhôngbiếtchuyệnnày.VàoNam,chúngtôihoàntoànmấtliênlạcvớidìtôi.Chođếnnăm1979.TrongvụcảicáchđiềnđịatạiBắcViệtnăm1955,ôngBùiTínnóiconsốnạnnhânchỉvàokhoảng

20.000người.Mộtsốđảngviêncộngsảnkhácmàtôiquenbiếtsaunày,vàcũngthànhthựckhôngkémBùi Tín, lại nói rằng số nạn nhân có thể trên 100.000 người. Có thể là 50.000 người chăng?Nhưngaibiếtđượcconsốchínhxác?Cómộtthốngkênàođâu?Nhưngtôibiếtrõrànglàcóítnhấtbanạnnhânkhôngđượckểlànạnnhân.Dìtôibịđemđấutốlàđịachủgianácvìcómườimẫuruộng(tứcbahéc-tarưỡi).Bàbịtrói,bịđánhđập,bịxỉvả làconđĩ, làgianácrồibịđuổikhỏinhà,bà làmmộtcái lềubênđườngvàđixinăn,nhưngítaidámcho.Đứacontrainhỏchếtđóixongthìbàcũngchết.Đứacontrailớn,Nhuệ,emhọtôi,làmộtthiếuniênngônghịchvàtáobạo.Nóăntrộm,ăncướpnuôiemgáinhỏ,langbạttớiHảiPhòngthìbịbắtrồichếttrongtù.Đứaemgáinhỏ,lúcđómớibốntuổi,bòlangthangsắpchếtđóithìgặpbàNăm.BàNămquêởBếnTre.Vàođầuthậpniên1940bàlàmộtthiếunữtrunglưucónhansắc.Khitôigặpbàvàonăm1980,bàđã60tuổinhưngnhữngnétđanthanhtrênmặtbàcũngchứngtỏrằnghồithanhxuânbàđẹpvôcùng.Nhansắccủabàlọtmắtmộtôngđốcphủsứ,saunàynổitiếnglàmộtnhânsĩcóđạođứclớntạimiềnNam,vàôngtanhấtđịnhbắtbàlàmvợbé.Phẫnuấtquá,bàNămtrốnđitheođảngcộngsản.Bàđượckếtnạpvàođảngcộngsản,lấychồngđảngviêncộngsảnrồiraBắctậpkếtnăm1954.CảhaivợchồnglàmviệctạicảngHảiPhòng.Đầunăm1957,mộttainạnkhủngkhiếpxảyra,ôngchồngbịchếtngaytứckháccònbàNămbịdâycápcắtđứtmộtchân.Lúcđóhọđãcóhaicontrai.BàNămởbệnhviệnrathìgặpembélangthang,bàbènnhậnnólàmconnuôi.Nhưthếđãlàtuyệtvời,nhưngđiềutuyệtvờihơnnữalàsauđó.Emtôilúcđócònquábéđểcóthểnóichamẹnólàai,quêhươngnóởđâu,nhưngbàNămnhờdòhỏibiếtnócómộtthằnganhchếttrongtù,vàbàchốngnạngđikhắpcáccơquanđiềutra.Bàtìmvềđượctớilàngcủadìtôi,hỏiđượctênbốmẹvàcảngàysinhgầnđúng.Tuybàcóthểlàmkhaisinhchonólàconbànhưngbàđãlàmlạikhaisinhchínhxácchonó.Nhờlàliệtsĩcócôngvớicáchmạng,bàđãchechởđượcchođứaconđịachủgianácnày.Bàbảovệnónhưcọpcáigiữcon,khôngaicóthểđụngtớicongáibà.Năm1979,bàvàoNamvàtìmđượcgiađìnhtôi.Bàthànhngườibạncủagiađìnhtôi.Bàdẫnđứacongáinayđãcóchồngvàonhậnhọhàngcủanó.Bàhayđếndùngcơm,kểlạiquákhứcủamình.BàNămrấttintưởngvàochủnghĩacộngsảnnhưmộtchủnghĩaquảngđạivàtrongsáng.Bàchốngđốigaygắtchínhquyềncộngsảnnhưngvìmộtlýdokháchẳnvớilýdocủanhữngngườichốngcộng.Bànói:Chúngnóphảnbội lý tưởngcộngsản.Mẹ tôi,dùghétcayghétđắngcảđảngcộngsảnlẫnchủnghĩacộngsản,vẫnrấtquítrọngbà,haibàcóthểnóichuyệncảngàymàkhôngbiếtchán.BàNămđặcbiệtthíchtôi,bàhaybắttôingoinghebàkểchuyệnvàbàcònđọcchotôinghemộttruyệndàibằngthơlụcbátmàbàlàmđểkểđờimìnhvàtâmsựmình.Bàhaynói:BâygiờbácnuôiconHànhưvậylàđãlàmtrònbổnphận,bácđemtrảlạichogiađìnhcháuđấy?.Cólầntôigắtlênvớibà:Bácđừngnóinhưthế,nóchẳnglàconcủaaikháccả,nóchỉlàconcủabác,củamộtmìnhbácthôi!ĐôimắtbàNămứalệ.TừlâunaytôikhôngcònđượctinbàNămnữa.NhữngdòngtrênđâyxinđượctặngbàNămđểbàytỏlòngkínhmếnvàbiếtơnsâuxađốivớimộtngườiphụnữđãchophéptôi,trongbaonhiêuthấtvọng,vẫncòntựhàođượclàmngườiViệt____________________________________________

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Mấyngànnămlịchsử

Báochítrongnướchồinăm1992thuậtlạimộtcuộcthảoluậnđượccoilàsôinổivàhàohứngnhấttừxưađếnnay.Đólàcuộctranhcãivềlờinóiđầucủahiếnpháp1992,đúngralàtranhcãivềcâuđầucủalờinóiđầu.CácđạibiểuquốchộikhôngđồngýnênviếtTrảiquabốnngànnămlịchsửhayTrảiquamấyngànnămlịchsử,hayTrảihơnbốnngànnămlịchsử.KếtquảlàbanlịchsửcủaTrungươngĐảngcộngSảnViệtnamquyếtđịnhchọncâu:Trảihơnbốnngànnămlịchsửvàcácđạibiểuquốchộiđãvânglời.Họkhôngbaogiờlàđạibiểu.Họchỉlànhữngngườiđượcđảngchỉđịnhvàoquốchội.Cuộctranhcãinàyđángchúývềsựhờihợtcủahọ.Nóxoayquanhmộtconsố,màaicũngbiếtlàkhôngchínhxác,vềchiềudàicủalịchsửchứkhôngđivàonộidungcủalịchsử.Lịchsửdĩnhiênlàrấtquantrọng.Nólàmộtkhokinhnghiệmvàmộtnguồnsuytư.Nóchophépmộtdântộc,hiểutheonghĩalàsựsốngliêntụccủanhữngđờingườingắnngủikếtiếpnhauvàgắnbóvớinhautrongmộtsốphậnchung,nhìnlạimìnhvàhiểumìnhđểtiếptụcsốngvàtiếnlên.Quantâmtớilịchsửđánhdấusựhìnhthànhcủaýniệmquốcgia.HiểunhưthếthìtuyđấtnướcViệtnam(hiểutheonghĩađenlàđấtvànước)đãcótừhàngchụctriệunămvànhữngconngườiViệtnamcũngđãcótừhàngchụcngànnămvàđãdầndầnsốngthànhxãhộicótổchứcnhưngýniệmvềquốcgiaViệtnamchỉmớixuấthiệnrấtgằnđây,vàođầuthếkỷthứ13khiLêVănHưusoạnrabộĐạiViệtSửKý.Điềunàytựnócũngđầyýnghĩa.NướcViệtđãthànhlậpxongrồi,ýthứcquốcgiacủangườiViệtnammớibắtđầuxuấthiện.SựkiệnnàynóilênđặctínhcủadântộcViệtnam:ýniệmđirấtsauthựctiễn,hànhđộngđitrướcýthức.Nhượcđiểmtổtôngtruyềnnàyvẫncòncóthểnhậnthấyrấtrõrệtngaytrongthờiđạichúngta:cứlàmmàkhôngcầnsuynghĩvềtinhthầnvàcáitrởthànhcủaviệcmìnhđanglàm.Chínhvì thếmàchúngtaluônluônthụđộngđểchothựctếxôđẩychứkhôngchủđộngviệctổchứctươnglaicủamình.Quantâmvềlịchsử,nghĩalàýniệmquốcgia,đãtớichậmnhưvậylạikhôngđượccoitrọng.Sửbịbỏrơitronghơnhaithếkỷ,mãiđếnđờiLêThánhTông,NgôSĩLiênmớisoạnlạilầnthứhaibộĐạiViệtSửKý.ĐiềuđángngạcnhiênlànhàTrầnđãkhôngcảmthấycầnchéplạichiếncônghiểnháchpháquânNguyêncủamình.NhưthếphảihiểurằngngườiViệtnamkhôngquantâmlắmvềđấtnướccủamình.BảnHịchTướngSĩcủaTrầnHưngĐạochỉthúcdụccáctướngchịuơnvuaphảichiếnđấuchovuachứkhôngnóiđếndân tộcvàđấtnước.ý thứcquốcgiachỉ thểhiệnmộtcáchmạnhmẽrõrệttrongbàiBìnhNgôĐạiCáocủaNguyễnTrãi.Vì thếnếucoiBìnhNgôĐạiCáolà tuyênngônlậpquốccũngkhôngphảilàquáđáng.Lúcđóđãlàthếkỷthứ15.Muốncóích,nghĩalàmuốnlàmmộtnguồnkinhnghiệmchophéprútranhữngbàihọcchungchodântộc, lịchsửphảichínhxácvàđầyđủ.Lịchsửlàmột tài liệuđểlàmviệc.Lịchsửkhôngđầyđủvàkhôngchínhxáccónghĩalàchúngtalàmviệctrênmộttàiliệuvừathiếuvừasai.Nhưthếlàmsaocóthểrútranhữngkếtluậnđúngđắn?Nhưnglịchsửcủatarấtsơsài,lạirấtthiếuchínhxác.Cácnhàviếtsửđềulànhữngbàytôiăncơmvua,mặcáochúaphảiviếtchovừalòngchủchứkhôngviếttheosựthực.Bướcvàothờiđạimới,chúngtalạichỉcónhữngchínhquyềnthiểncậncoilịchsửlàdụngcụ

tuyêntruyềnchochếđộ.Lịchsử,kểcảlịchsửcậnđạicủata,khôngnhữngthiếusótmàcònbịxuyêntạc.Đãthế,vôsốlýluậnhồđồlạicònđượctungravớimụcđíchgiảithíchlịchsửtheochiềuhướngcólợichomộtphephái.NgườiViệtnam,kểcảtríthức,vốnđãthiếuócphêbình,lạicònbịkhủngbốbởicảmộtphongtràokhaitháclịchsử.Cuốicùngchúngtakhôngnhữngkhôngbiếtrõlịchsửcủamình,màcònbịtiêmnhiễmnhữngnhậnđịnhrấtlệchlạc.Chúngtalàmộtdântộcmấtkýứctậpthể.Điềuđócóthểgiảithíchmộtphầntạisaomộtdântộckhátốtbụng,khásángdạ,khásiêngnăng,cómộtđịalýkháthuậnlợilạikhôngvươnlênđượcvàvẫnquằnquạimãitrongnghèokhóvàlạchậu.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

concháutiênrồng

NgườiTrungHoatựcoilàconTrời,ngườiNhậttựcoilàconcháucủaMặtTrời,ngườiViệtnamtatựcoimìnhlàconcháuTiênRồng.Dântộcnàocũngcótựáiriêngvàđềumuốntựgánchomìnhmộtdòngdõicaoquí.Nhữnghuyềnsửđócóthểcoilàýthứccộngđồngđầutiên.Mỗidântộccầncómộtniềmtựhàonàođóđểtựduytrì.Bàihọcđầutiênmàtacóthểrútratừhuyềnsửđólàmuốntrườngtồnvàtiếnlêntaluônluôncầncóthêmnhữnglýdomớiđểtựhào.Từđótacóthểtựđặtchomìnhcâuhỏi:Hiệnnaytacólýdonàođểtựhàokhông?Nếucólàtađangtiếptụccủngcốdântộc,nếukhônglàtađanglàmhaomònvốncũ.Niềmtựhàoconcháutiênrồng,hiểutheonghĩamộthuyềnthoạithốnghợpgắnbóchúngtavớinhau,cócáilợilàlàmtahãnhdiệnmuốntiếptụclàmngườiViệt,nhưngbùlạinócóthểchochúngtacáicảmtưởngrằngchúngtalàmộtgiốngnòithuầnnhấtvàlàmtaquênmấtthựcsựtalàai,vàđómớilàđiềuquantrọng.CứtheohuyềnsửthìtổnướctalàSùngLãm,tứcLạcLongQuân,concháucủavuaThầnNôngbênTàu.NướcgốccủachúngtalàXíchQuỷbaogồmcảmộtvùngđấtrộnglớncủaTrungQuốc,từphíaNamsôngDươngTửvàmộtphầnnhỏhơnnhiềulàmiềnBắcnướctabâygiờ.SựtíchkếtiếplàSùngLãmlấybàÂuCơđẻramộttrămcon,sauđóhaingườichiataynhau,mỗingườigiữnămmươicon.ÂuCơởlạinúi,cònSùngLãmđemnămmươiconxuốngvùngbểNamHải.SauđóSùngLãmphongchongườicontrưởnglênlàmvuanướcVănLang,tứclàmiềnBắcnướcta.NướcVănLangsaunàyđượcmởrộngthànhnướcViệtnamngàynay.Nhưvậy,cũngphảitươngđốihóadòngdõiconròngcháutiêncủachúngta.Thựcranhưvậy,theohuyềnsửcủachínhchúngta,thìngườiHoaNammớilàconrồngcháutiên,cònchúngtachỉlàmộthệpháicủaconrồngcháutiênđượclaigiốngvớingườiđịaphương.ChúngtaítconrồngcháutiênhơnngườiTrungHoaởphíaNamsôngDươngTử.Vàchúngtalaiconrồngcháutiênchắckhôngnhiều,bởivìgiữaHoaNamvànướctanúinonhiểmtrở,ngườiđidânxuốngmiềnNamkhôngcóbaonhiêu.ChínhvìthếmàdùbịhơnmộtngànnămBắcthuộc,chịuhoàntoànảnhhưởngcủavănhóaTrungHoamàchúngtatiếpthumộtcáchnồngnhiệtvàsaymê,chúngtavẫncótiếngnóiriêng,nếpsốngriêng.NhưNguyễnTrãinói:Lãnhthổcónúingănchia,phongtụcBắcNamkhácnhauCónhàdântộchọccònquảquyếtngườiViệtnamthuộcchủngtộcMãLai-ấnĐộ.Nhưthếđủbiếtcáithànhtốconrồngcháutiêntronghuyếtthốngcủachúngtakhôngcóbaonhiêu.Nhưngcáihuyềnsửconrồngcháutiênkhôngphảilàkhôngcócơsởthuầnlý.Nónóilênmộtnétdậmtrongquátrìnhhìnhthànhcủanướcta,đólàcuộcNamTiếnđãkhaisinhranướctavàvẫncòntiếptụcchotớicuốithếkỷ18.ĐấtnướcViệtnamđượcthànhlậpbanđaudohậuquảcủacuộcNamTiếncủangườiTrungHoavàsauđócủachínhngườiViệt.NướcTrungHoahìnhthànhtạivùngđấtgiữasôngHoàngHàvàsôngDươngTử,rồivìngườicàngngàycàngđông,mộtphongtràodidântìmđấtmớivềphươngNamđãxuấthiện.ChuyệnLạcLongQuânđemnămmươiconxuốngvùngbềNamHảicóthểcoilàmộtđợtdidân,tươngtựnhưNguyễnHoàngđemdânvàomiềnTrungsaunày.CuộcNamTiếncủangườiTrungHoađếnQuảngĐông,QuảngTâythìkhựnglạivìgặpbứctườngnúi

dầygần100câysố.Chỉcómộtsốítngườivượtđượcnúi,hợpvớithổdânmàtạoranướcVănLang.NgườiViệtnamtacólẽvìchỉcoihuyềnsửnhưchuyệnhoangđườnghoàntoànnênítsuynghĩvềquátrìnhlậpquốccủamình.KhôngthiếugìtríthứclẫnlộncácgiốngViệtởmiềnNamTrungHoa,sốngtrongnhiềunướcnhỏgọilàBáchViệt,vớingườiViệtnam.TriếtgiaKimĐịnhcoingườiViệtnamlàngườiBáchViệt,ôngchoNhoGiáolàmộtphátminhcủangườiViệtchứkhôngphảicủangườiTàu.Trongthậpniên1960,cáctríthứcvàsinhviênViệtnammởmộtloạtlớphọcdạymiễnphíchocáchọcsinhtrunghọcnghèotạiSàiGòn.CốgắngđángcatụngnàyđượcbiếtdướidanhhiệuTrungTâmBáchViệt. Nhưng nếu người BáchViệt không phải người TrungHoa thì ai là người TrungHoa?ChúngtacũngcómanghuyếtthốngBáchViệttrongngười,nhưngyếutốđóchỉlàmộtphầnnhỏthôi.ảnhhưởngvănhóavàtưtưởngcủaTrungHoalênnướctaquantrọnggấpbộiyếutốhuyếtthống.NướcVănLangđượcthànhlậpdophatrộncủamộtsốnhỏngườiHoaNamvớimộtsốđôngngườibảnxứ,vàcảnhữngsắcdântừquầnđảoNamDương.ChúngtacóthểquảquyếtlàvềnhânchủngyếutốđịaphươngđãmạnhhơnbởivìsaucảngànnămdướisựthốngtrịcủangườiphươngBắctrongđóchữNhovừađượcđộcquyềnvừađượctônvinh,ngườiViệtvẫngiữđượcvàkhôngnhữngthếcònpháttriểnđượcvàcảithiệnđượcngônngữriêngcủamình.Saunày,nhấtlàtừthếkỷ15trởđi,khinướcVănLangdầndầnmởrộngvềphíaNam,chúngtađãtiếpnhậnnhiềuyếutốhuyếtthốngkhác,kểcảmộtđợtdidânmớibằngđườngbiềncủangườiTrungHoavàothẳngmiềnNamViệtnam.NướcViệtnamtavìvậylàmộtquốcgiabiếnđỗikhôngngừngdonhữngđónggópđấtđaivàchủngtộcmới.Sựthayđổikhôngngừngđó,thểhiệnngaytrongquốchiểucủata:VănLang,âutạcNamViệt,GiaoChỉ,AnNam,TượngQuận,GiaoChâu,VạnXuân,ĐạiCòViệt,ĐạiViệt,ĐạiNgu,Việtnam,ĐạiNam.Sự thayđổiđókhiếnchúng tanhiềukhi lẫn lộn tênnướcmình.SáchNamHảiDịNhânLiệtTruyệnrõràngcoiNamHảilàtênnướcta,mặcdầuđóchỉlàtêncủatỉnhQuảngĐôngbênTrungQuốcvàothờiBắcthuộc.NgaycảtênViệtnamngàynaythựcracũngrấtmới.VuaGiaLongsaukhithốngnhấtđấtnướcmuốnđặtquốchiểulàNamViệtnhưngvìnhàThanhkhôngcho,sợlẫnlộnvớinướcNamViệtcủaTriệuĐàgomcảQuảngĐôngvàQuảngTây,nênđãchọnquốchiệulàViệtnam.Nhưngsauđó18năm,khivuaGiaLongchết,vuaMinhMạnglạibỏtênViệtnamvàđổithànhĐạiNam.KhingườiPhápđôhộnướcta,haitiếngViệtnamcũngkhôngxuấthiệntrởlại,nướctabịchialàmCochinchine,Annam,Tonkin.ĐảngcộngsảnlúcmớithànhlậpcũngkhôngdùngchữViệtnam,họtựgọilàĐôngDươngCộngSảnĐảng,AnNamCộngSảnĐảng.ViệtnamQuốcDânĐảnglàchínhđảngđầutiênsửdụngtrởlạihaitiếngViệtnam.HaitiếngViệtnamđãtrởthànhthiêngliêngkhi13liệtsĩViệtnamQuốcDânĐảnglênđoạnđầuđàitạiYênBáingày17-6-1930hôto:Việtnammuônnăm!.Ngày2-9-1945,HồChíMinhtuyênbốthànhlậpnướcViệtnamDânChủCộngHòa,rồibanămsauBảoĐạichorađờiQuốcGiaViệtnam.NhưthếtênViệtnamđãtrởthànhlinhthiêngtừ1930vàmớitrởthànhchínhthứctừ1945trởdi.ChúngtakhôngýthứcđượcsựnăngđộngtrongquátrìnhlậpquốccủamìnhnênđãcốbắtchướcnơingườiTàumộtquanniệmquốcgiacứngnhắc.ĐấtnướcViệtnamđượccoinhưlàđấtcủamộtsắctộcsắctộcKinh.VănhóacủatalàvănhóacủangườiKinh.ĐạođứccủatalàđạođứccủangườiKinh,phápluậtcủatalàphápluậtcủangườiKinh.LịchsửcủatacũngchỉlàlịchsửcủangườiKinh.TấtcảđềulàcủangườiKinh,cácsắctộckháchoàntoànbịbỏqua.Trongkhi khái niệmngườiKinh tựnó cũng rấtmơhồ.Nó cũng chỉ làmột sựhòa trộn củanhiềuchủngtộc.NóchỉlàtậpthểcủanhữngngườichịuanhhưởngvănhóacủaTrungHoamàthôi,trong

khiảnhhưởngcủavănhóaTrungHoacàngngàycàngyếuđitrướcảnhhưởngcủavănhóaphươngTây.Tạisao,nhữngPhạmHùng,ChếBồngNgalạikhôngđượccoilàcácvịvuacủaViệtnam?Tôikhôngphảilàmộtnhàsửhọcvàcũngkhôngphảilàmộtnhàdântộchọcnênhoàntoànkhôngdámcóthamvọngđưaramột luậnthuyếtmớivềnguồngốcvàsựhìnhthànhcủanướcta.TôichỉmuốnnhấnmạnhvềhaiđặcđiểmquantrọngnhấtcủadântộcViệtnam.Đặcđiểmthứnhấtlàchúngtakhôngphảilàmộtquốcgiathuầnnhất,màlàmộtquốcgiađanguyênvềbảnchất.Vìthếchúngtacầnmộtýthứcquốcgiariêng:QuốcgiaViệtnamkhôngthểđượcđịnhnghĩanhưmộtchủngtộcmàcầnđượcquanniệmnhưlàsựchấpnhậnchiasẻmộttươnglaichung.Đặcđiểmthứhailàdùcólịchsửtươngđốidài,chúngtatrênthựctếlàmộtquốcgiarấtmới.Cảmộtnửalãnhthổ,vàmộtphầnđángkểdânchúng,chỉmớihộinhậptừbốnthếkỷnay,nhiềuvùngchỉtừmộtthếkỷnay.Chonênchúngtakhôngthểthủcựu,tráilạiphảinăngđộng,liêntụcthíchnghivàđổimớibởivìsựnghiệpmởnướcvẫnchưathếcoilàđãxonghẳn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Mởmắtvànhỏlệ

TôimởmắtvànghemìnhnhỏlệNhữngtrậngiặckéodàiquanhiềunămNhânloạiđaubuồnkểlểThànhphốbịchiếmtiêuđiềuLàngmạchắthiutrongcơnđiêncuồnglửađạnEmlàngườihậuchiếnhonhắthủibơvơngoàiphốThươngbằnghữubỗngbiếnthànhkẻtộitù.MaiTrungTính(40bàithơ)KhônghiểudocảmhứngnàomàMaiTrungTínhlàmranhữngvầnthơtiêntrinhưthế.MaiTrungTĩnhtênthậtlàNguyễnThiệuHùng,anhruộtcủaNguyễnThiệnTường,bạnthâncủatôi.TôihayluitớigiađìnhTường,nhấtlànhữngsángchủnhật.LúcđóbacủaHùngvàTườngmấtcólẽđãlâulắmrồi,mẹTườnghaychochúngtôitiềnđểđiănphởvớinhau.Khôngbiếtbàcụbuônbángìnhưnggiađìnhtươngdốikhágiả,bàcụcoitôigầnnhưmộtđứaconcủagiađình.TườnghọcđệnhịvớitôiởlớpBìnhDânGiáoDục.ThựcraTườngcóđủđiềukiệnđểđihọcbình thườngnhưnhữngngườikhácnhưngcũngghi tênhọcBìnhDânGiáoDụcbuổi tốiđểhọcvới tôichocóbạn.Lúcđó,năm1960,HùngđãđậuxongtútàiđanghọcĐạiHọcVănKhoa,ngoàiracònđidạyViệtvănởcấptrunghọcđểkiếmthêmlợitứcchogiađình.HùngthíchSartre,GidevàCamus,tuầnnàocũngbỏtiềnramuaParisMatchvì thíchnhưngbài bình luận chính trị củaRaymondCartier.Khiviết câu:Em làngườihậuchiếnhồnhắthủibơvơngoàiphốthươngbằnghữubỗngbiếnthànhkẻtộitư,Hùngkhôngngờcâuđólạiứngnghiệmchomìnhtớihailầntrongkhoảng15năm.Tậpthơ40bàithơ,củaHùnglàmchungvớiLêĐứcVượng(tứcVươngĐức)đượcgiảithưởngVănHọcToànQuốcnăm1960.Mỗingườihaimươibài.NhữngcâuthơtrênlấytừbàiLịchsửcủaHùng.Tôicònnhớ,ngayngàycuốnsáchinxong,Hùngâncầntặngtôimộtbản.TôithíchbàiLịchsửvànhớchotớibâygiờ.Tuylàgiáosư,nhưngnhưmọingườitronglứatuổi,nhưcácanhemtôi,Hùngcũngthuộcdiệnsĩquanbiệtphái.Aicũngbiếtsĩquanbiệtpháichỉ làmộtcụmtừrỗngnghĩa,cómụcđíchđểchínhquyềnViệtnamCộngHòacóthểgọinhậpngũtrởlạimộtsốngườibấtcứlúcnào.Nhưngtrênthựctếđólànhữngngườikhôngcóhaykhôngcòn,liênhệgìtớiquânđội.Bằngcớlàngaytrướclúcsắpsụpđổ,chínhquyềnSàiGòncũngkhônggọihọnhậpngũ.Tuyvậycáinhãnsĩquanbiệtphái,đãkhiếnHùngbịbắtđicảitạogầnbảynăm.TôigặplạiHùngmùathunăm1982khiHùngmớiđicảitạovềvàtôicũngsắpđiPháp.Bẵngđi támnăm, tôikhông liên lạcvớiHùng, rồikhôngngờ lạiđược tinHùngtrongmộttrườnghợpkhác.Phảinóilàrấtkhôngngờ.Saukhiđicảitạovề,tôigặpmộtsốtríthứctrẻcóưutưvớiđấtnướcvàchúngtôigiaoduvớinhauthànhmộtnhómchiasẻlậptrườngdânchủ.GặpHùng,tôikhôngrủHùnggianhậpvìlúcđóHùngmớiđitùvềcònđangyếumệtvàtôicũngsắpđiPháp,vảlạitôibiếtHùngkhôngthíchchínhtrị.ĐoànViếtHoạtởtùranăm1988thìítlâusauđóbắtliênlạcđượcvớichúng

tôi.TôibiếtHoạtcóthànhlậpmộtnhómbạndựđịnhcholưuhànhtậptàiliệuDiễnDànTựDonhưngkhôngbiếtrằngHùngcũngcótrongđó.ChỉsaukhinghetinHoạtvànhómDiễnDànTựDo,trongđócóHùng,bịbắttôimớibiếtvàngạcnhiên.Hùngbịkếtánnămnăm,sauđókhángánvàđượcgiảmxuốngbốnnăm.Cáinhìnlịchsửcủanhàthơrấtchínhxác.Lịchsửnướctalàmộtlịchsửđauthương.Đólàmộtchuỗingoạithuộcvàchiếntranh.CứcoinhưnướcchúngtathựcsựthànhlậpvớinhàHồngBàngvới18đờivua.CứtínhtrungbìnhmỗivịchừngmườilămnămthìnhàHồngBằngkéodàiđượcnonbatrămnămthìbịnhàThụccướpngôinăm258trướccôngnguyên.Nhưthếthìcónghĩalàchúngtacókhoảnghaingànnămtrămnămlịchsử.ThếnhưngcỗsửcủatalạichéprằngKinhDươngVương,ôngnộicủavuaHùngVươngthứnhấtlàmvuanướcXíchQuỷtừnăm2879trướctâylịch,nhưthếlàtacótớigầnnămngànnămlịchsử.Nhưvậycómộtkhoảngtrốngtrênhaingànnăm.KhoảngthờigianấylàkhoảngthờigiancầnthiếtđểmộtsốngườitừHoaNamvượtváchnúidầyđặctrênmộttrămcâysố.Giảthuyếthợplýnhấtlàvàokhoảngthếkỷthứ5trướccôngnguyênmộtsốngườiđãquađượcváchnúiđếnđượcgiápvùngđồngbằngsôngHòngđểcùngvớingườithổdânlậpranướcVănLang.Huyềnsửconrồngcháutiêncólẽđãxuấtpháttừmộtlýdorấtthựctiễn.Muốnkhuấtphụcnhữngconngườithôsơ,khônggìbằngdựavàophépthầntiên,vànhữngngườiítỏitừmiềnBắcxuốngđãtựtạochomìnhmộtnguồngốcthầntiênđểthuphụcngườibảnxứ.Trongkhoảngnămtrămnămđầu,đấtnướcVănLangchắclàcórấtítngười.BằngchứnglànhàThục,dònghọđãdiệthọHòngBằng,khônghềcómộtdấuvếtnàotronglịchsửTrungHoacả,đóchỉlàmộtgiađìnhnàođóđãtừHoaNamsangBắcViệtvàquitụđượcmộtsốgianhânlậpthànhmộtgiangsơnriêng.VậymànhàThụcđãdiệtđượchọHồngBằngthìđủbiếttầmvóccủaVănLanglúcđókhônghơnmộtbộlạclàbao.Dùnhỏbénhưvậy,màtrongnămtrămnămđầutrướccôngnguyên,dântađãphảichịubacuộcchiếntranh:nhàThụcdiệtHồngBằng,rồinhàTriệudiệtnhàThục,rồinhàTriệubịnhàHánbênTrungHoatiêudiệtvànướctabịsátnhậpvàoTrungQuốc.KếtiếplàhơnmộtngànnămBắcthuộc.Trongkhoảngthờigiannàycũngđãcóvôsốbinhbiếnđẫmmáu.HaiBàTrưngkhởinghĩa, làmchủđấtnướcvàcầmcựđượcbanăm,rồicuộckhởinghĩacủaTriệuThịChinhvàTriệuQuốcĐạt.Rồivôsốnhữngloạnlạcđaobinhkhác,cókhidochínhcácquancaitrịmuốnxưnghùngxưngbáđánhgiếtlẫnnhau,cókhidonhândânnồidậychốngápbức.CólầndướithờiTamQuốcbênTrungHoa,lúcnướctađangdướisựđôhộcủanhàNgô,dânGiaoChâunổilêngiếtđượcquantháithúrồiđithầnphụcnhàNgụyởmãitậnphươngBắc,đểrồilạibịĐôngNgôđánhdẹp.TrongthờigiannămtrămnămcủathờiBắcthuộclầnthứhai,từnăm43đếnnam554,nướcta lúcnàocũngcóbinhbiến,vàbinhbiến thường thườngdocácquancai trịTrungHoa thấyGiaoChâucónúingăncáchvớiTrungHoamuốnthànhlậpmộtquốcgiađộclập.CuốicùngLýBôn,mộtngườigốcTrungHoa,làmchủđượcđấtnước,lậpranhàTiềnLý,kéodàiđượcsáumươinăm.Nhìnvàogiaiđoạnnày,tacóthểrútrahaikếtluận:MộtlàýthứcvềmìnhnhưmộtxãhộiriêngbiệtvớiphươngBắccủatađãdochínhnhữngquanđôhộngườiTrungHoađemđến.Hailànướctađãđượcthainghéntrongbinhlửavàđócũnglàmộtđiềukhôngmay.TrongsáumươinămngắnngủicủanhàTiềnLý,nướctađãphảiđươngđầuvớicuộctáichiếmcủaTrungHoa,rồicuộcnộichiếngiữaTriệuQuangPhụcvàLýPhậtTử,cuốicùnglạirơivàoBắcthuộc

mộtlầnnữa.TrongthờikỳBắcthuộclầnthứbanàychiếntranhlạicòntriềnmiênvàdữdộihơnnữa.ChiếntranhvớiLâmấp(ChiêmThành),cuộcnổidậycủaMaiThúcLoan,củaPhùngHưng,rồilạiđánhChiêmThành,rồichiếntranhvớinướcNamChiếu(ởkhuvựcVânNam,TrungQuốcbâygiờ),vàdĩnhiên,yếutốthườngtrựcvẫnlànhữngcuộctranhgiànhgiữacácquanđôhộ.Trong thờigianấyxãhộiViệtnamvẫn tiếp tụchình thành,ngườimỗingàymộtđông, trí tuệmỗingàymộtmởmang,ýthứccộngđồngcàngngàycàngrõrệt,kìmkẹpcủaáchthốngtrịcàngngàycàngbất lực.Đếnđầuthếkỷ thứ10,năm906,mộthiệntượnglạ lùngxảyra,hệ thốngđôhộcủangườiTrungHoatựnósụpđổvàdânGiaoChâutônKhúcThừaDụlênlàmchủ.ĐấtnướcViệtnamcoinhưđãthựcsựhìnhthành.NgườiTrungHoađịnhtáilậpnềnthốngtrịnhưngkhôngđượcnữa,NgôQuyềnđánhtanquânNamHánrồixưngvương,dânđấtnướcvàogiaiđoạnđộclậpchínhthức.MộtngànnămBắcthuộcthườngđượccoinhưmộtgiaiđoạnđentốicủanướcta,nhưngđócũnglàgiaiđoạnđấtnướctathainghénvàhìnhthànhnhưmộtđấtnướctheokhuônmẫuchínhtrịTrungHoa.Quátrìnhhìnhthànhcủanướctalàmộtchuỗidàichinhchiến.ĐứatrẻViệtnamvìthếđãrađờivớimộtcơthểyếu.Nhưngđượcđộclậprồi,loạnlạc,chiếntranhkhônggiảmmàcòntăng.NhàNgôtrịnướcchẳngđượcbaolâuthìrơivàoloạnmườihaisứquân,ĐinhBộLĩnhthốngnhấtđấtnướcvàthihànhmộtchínhsáchtrịnướccựckỳtànbạo,kéodàimườibốnnăm.LêHoànsoánngôinhàĐinhlậpranhàTiềnLêtrịvìbamươinăm.TrongvòngbamươinămđódântađãphảichịuđựngmộtcuộcchiếntranhvớinhàTống,mộtcuộcchiếntranhvớiChiêmThànhvànhiềucuộcchiếntranhbìnhđịnhkhác.NhàTiềnLêchấmdứtvớitriềuLêLongĐỉnhkéodàinămnăm,từ1005đến1009.LêLongĐỉnhtuychỉlàmvuatrongmộtthờigianngắnngủinhưngđãđểtênlạitronglịchsửnhưlàbạochúakinhkhủngnhấtcủanướcta.SựthựchaychỉlàmộtbịađặtcủanhàLýđểbàochữachoviệccướpngôinhàTiềnLê?Thếkỷđầucủađộclập,đốivớidânta,cònđauthươnghơncảthờiBắcthuộc.TriềuLývẫnđượccoilàmộtthờithịnhtrịcủanướctavìđãlậpratriềuchính,kỷcương,vănhóa,thicửnhưmộtquốcgiathựcsự.Điềuđóđúng,nhữngnếunhìnkỹhơnmộtchútthìtronghơnhaithếkỷdưới thờiLý dân ta cũng không sung sướng là bao.Chiến tranh cũng rất thường xuyên: đánh dẹpNùngTríCao,đánhdẹpcáctùươngkhôngthầnphục,đánhChiêmThành,AiLao,rồilạiđánhChiêmThành,rồiđemquânđánhTống,rồikhángcựvớiquânxâmlăngTốngvàmấtCaoBằng,LạngSơn,rờilạiđánhChiêmThành,rồigiặcThânLợi,giặcPhạmDu,cuộcnổiloạncủađámtướngPhạmBìnhDi-QuáchBốclàmnhàvuaphảibỏcảkinhdômàchạy,cầucứuhọTrầnrồimấtngôivềtaynhàTrần.CônglaolớnnhấtcủanhàTrầnlàđãpháđượcquânMôngCỗtrongbacuộcchiếntranhkhócliệtbậcnhấttronglịchsửnướcta.Nhưngcũngkhôngphảichỉcóthế.AnhemnhàTrầncólúccònđánhlẫnnhau,giặcgiãởtrongnướccũngkhôngít:giặcMường,giặcĐoanThượng,giặcNguyễnNọn,giặcPhạmSưổn,DươngNhậtLệ,rồinhưngcuộcchiếntranhliênmiênvớiChiêmThành,trongđóquânTrầnbạinhiềuhơnthắng,kinhđôThăngLongbịtànphánhiềulần.rồiđánhnhauvớiAiLao.NgàynaynhiềungườivẫncoinhàTrầnlàmộtthờithịnhtrị,gầnnhưnhàLý,vìnhàTrầnđềucócôngđánhđượcquânNguyên,nhưngxétracólẽchưađờinàodântakhổbằngdướithờinhàTrần.NhàTrầnmất,nhàHồlên,quânMinhsangđánhchiếmnướcta.LậptứcGiảnĐịnhĐế,TrùngQuangĐếnổilênrồibịdẹp.KếtiếplàcuộckhángchiếnmườinămcủaLêLợi.Giànhđượcđộclậprồi,nhà

HậuLêcũngphảiđươngđầuvớivôsốcuộcnổidậy,nhấtlàcuộcnổidậycủaTrầnCao,kinhthànhbịtànphámấylần.NhàLêmất,mộtcuộcnộichiếnphùLêdiệtMạcbùnglên,kếtiếplàTrịnhNguyễnphântranh, rồicuộcnồidậycủaanhemTâySơn,cuộcchiến tranhvớiquânThanhvàquânXiêm,cuộcnộichiếngiữaTâySơnvàdưđảngphùLê,cuộcnộichiếnkhốcliệtgiữaTâySơnvàNguyễnánh.NhàNguyễnthốngnhấtđượcđấtnước,làmvuađượctámmươinămthìmấtnướcvàotayngườiPháp,saukhiđãphảiđánhdẹpchậtvậtnhiềucuộcnỗidậykhác,nhất làcuộc lykhaicủaLêVănDuyệtđượcLêVănKhôitiếpnối.SauthếchiếnII,chúngtachiếntranhkhốcliệtchotớinăm1975.Trongsuốtdònglịchsửcủata,dântađượcbaonhiêunămhòabình?CólẽchỉđượckhoảngmộttrămnămmươinămyênổndướithờiLý,gầnmộtthếkỷdướithờiTrần,támmươinămdướithờiHậuLê,xấpxỉbảymươinăm(1672-1739)tạimiềnBắctrongthờiTrịnhNguyễnphântranh(dướithờicácchúaTrịnhTạc,TrịnhCán,TrịnhCương).VàsáumươinămdướithờiPhápthuộc,nhưnglạilàhòabình trongngoại thuộc.Xét ra, tronghai ngànnăm trămnăm lịch sử của ta, chúng ta chỉ cóđượckhoảngbốntrămnămvừacóđộclậpvừacóhòabìnhtươngđối.Thếnhưngngaycảkhicóhòabìnhtươngđối,chúngtacũngluônluônphảichịuđựngnhữngchếđộhàkhắc.Chúngtarấtítcóhoàbìnhvàchưabaogiờcótựdo.Gầnđây,dướichếđộcộngsản,chúngtacũngđãphảichịumộtcuộcchiếntranhbiêngiớingắnnhưngdữdộivớiTrungQuốc,mộtcuộcchiếntranhdaidẳngtạiCam-bốt,vàmộtcuộcnộichiếnrấtđặcbiệttuykhôngcótiếngbomđạnnhưngcũngdiễnramộtcáchthảmkhốctronglòngngười.Hàngtrămngànngườiđãbịtùtội,hàngtriệungườibịcướpđoạttàisản,bịphânbiệtđốixử,bịtrùdậpvàcấmđoán.Hơnmộttriệungườibỏnướcrađi.Biếtbaonhiêulàđauthươngvàthùhận.Cuộchànhtrìnhvộivãqualịchsửnàycómụcđíchđểchúngtamởmắtvànhỏlệchothânphậncủađấtnướcmình.Chúng ta chiến tranhnhauquá.Khôngcódân tộcnào trênmặtđấtnàychịunhiềuchiếntranhnhưchúngta.Chiếntranhđãkhiếnchúngtatrởthànhmộtdântộckhôngbìnhthường.Câuhỏitạisaonướctacóđịathếtốt,conngườicầnmẫnvàtinhkhônmàlạikhôngvươnlênđượccólẽđãcócâutrảlời.Chiếntranhđãđầyđọachúngtatrongsuốtdònglịchsửđểrồitrởthànhmộtbảnnăngcủachúngta.Nhữngngườilãnhđạocộngsảnlấynhữngquyếtđịnhchiếntranhmộtcáchthảnnhiêndễsợ.NhưnghọcũngkhôngkhácbaonhiêusovớinhữngngườiViệtnamkhác,họchỉthểhiệnmộtchứngbệnhtâmthầntậpthểcủachúngtamàthôi.Thửnhìnnhữngcuộctranhcãichínhtrịtạihảingoại.Chỉvìmộtýkiếnkhônghợpýmình,ngườitacóthể công kích nhaumột cách thậm lệ, dữ dằn.Nếu có binh quyền trong tay chắc chắn là người takhôngngầnngạituyênchiến.MộngướccủamọingườiViệtnamhômnaylàđổihướngđicủalịchsửvàmởramộtkỷnguyêncủatiếnbộvàhạnhphúc.Đólàmộtcuộcđổiđờirấtlớn.Nhưngcócuộcđổiđờinàokhôngđòihỏimộtthayđổilớnvềtâmlý?Nếubiếtnhỏlệxótthươngchosốphậncủađấtnướcta,biếtdứtkhoáttiêudiệtcái bản năng chiến tranh trong con người củamôi chúng ta, biết lấy đối thoại, tương kính, tươngnhượnglàmcănbảndựngnướcmớilàchúngtađãrútđượcbàihọclịchsửquígiánhấtvàđãvượtđượctrởngạikinhkhủngnhất.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

ảoảnhLýTrần

ĐốivớiđạiđasốngườiViệt,thờiđạiLýTrầnlàthờiđạivinhquangnhấtcủanướcta.Tôiđãđượcnghenhiềungườinóivàđọcnhiềubàiviếtbàytỏmongướcđưađấtnướctrởlạithờiđạithịnhtrịđó.NguyễnHữuThanh,ngườisánglậpraĐảngDuyDânvàtưtưởngDuyDân,lấytênlàLýĐôngA.ĐôngAcónghĩalàTrần,LýĐôngAcónghĩalàLýTrần.SựtônkínhthờiđạiLýTrầncólýdocủanó.NhàLýcócôngbiếnnướctathànhmộtquốcgiathựcsựcókỷcương,cótổchức,cóvănhóa.NhàTrầncócôngđánhbạiquânNguyên-mộtđạoquânbáchchiếnbáchthắngđãtừngđánhbạicảthếgiới, trừnhậtbản.ChiếnthắngquânnguyênlàmộttrangsửoaihùngmàngườiViệtnamcóquyềnhãnhdiện.TuynhiênsựtônthờthờiđạiLýTrầnmangbangộnhậnlớn.ThứnhấtlàcoithờiđạiLýTrầnlàmộtthờianbình.Điềunàychỉđúngmộtphần.NhàLýtrịvìnướctađượchaitrămmườisáunăm,nhưngnếucộngtấtcảcácnămmàlịchsửkhôngchépcógiặcgiã,chiếntranhthìchỉđượckhoảngmộtnămnămmươinămmàthôi.Cònlạilàgầnbảymươinămchinhchiến.Tronglịchsửnướcta,tỷlệnhữngnămhòabìnhnhưvậylàrấtcao,tuynhiênsovớitiêuchuẩncủacácnướckhác,tỷlệđóphảiđượccoilàrấtkhiêmnhường.NhàTrầnlàmvuađượcmộttrămbảymươilămnămthìchỉcóđượckhoảngchínmươinămhòabìnhmàthôi.Gầnnhưmộtnửathờigianlàchiếntranh,loạnlạc.Vàchiếntranhrấtkhốcliệt.Trãivớimộtnhậnđịnhphổthông,cuộcchiếntranhchốngquânNguyênkhôngphải thảmkhốcnhất.Bacuộcchiến tranhvớiquânNguyênchỉkéodàitổngcộngnămnăm.PhầncònlạilànộichiếnhoặcchiếntranhvớiChiêmThành.NhữngcuộcchiếntranhnàythảmkhốckhôngkémcuộcchiếntranhkhángNguyênvàkéodàihơn.Kinhđôkhôngbiếtbao nhiêu lần bị tàn phá.Dân chứng có lẽ còn cơ cực hơn cả trong cuộc chiến tranh chống quânNguyênvìquânChiêmThành,khácvớiquânNguyên,khôngchủtrươngtiêudiệtquânnhàTrầnmàchỉsangcướpbócvàđốtphá.NgộnhậnthứhailàdướithờiLýTrầnnướctađãlớnmạnhvàvănminhlên.Điềunàykhôngđúng.NhìnkỹthìnướctakhôngtiếnbộnhanhhơnsovớithờiBắcthuộc.TrongthờikỳBắcthuộclầnthứba(604-909),nướctađãtiếnbộrấtnhiều.Từmộtxãhộibánkhai,Việtnamđãtrởthànhmộtxãhộicóvănhóa.NhiềungườiViệtđãđậunhữngkhoathilớncủaTrungQuốc.XãhộiViệtnamđãtrưởngthành,ýchíđộclậpđãmạnhtớiđộhệthốngcaitrịcủaTrungHoatựnótanrã.Trongkhoảngthờigiannămtrămnămđộclập,trongđóbốntrămnămlàthờiđạiLýTrần,nướctađãtụthậurấtnhiều,rồimấtđộclập.SaukhiLêLợiđuổiđượcquânMinhvàtáilậpđượcchủquyền,NguyễnTrãiđãkểtộiquânMinhtrongbàiBìnhNgôĐạiCáonhưsau:Nàolênrừngđàomỏ,nàoxuốngbiềnmòchâu[...].Nayxâynhàmaiđắpđập,chântaynàophụcdịchchovừa...LờikểtộinàychothấytrongkhoảngthờigianđóTrungHoađãvượtxaViệtnamrấtnhiều.Họđãbiếtkhaithácmỏvàluyệnkim,đãbiếtđặtvấnđềxâydựngcôngcộng.Ngộnhậnthứba,cũnglàngộnhậnlớnnhấtvàvẫncònđượcnhắcđinhắclạichotớingàynay,làthờiLýTrầnđãlấyPhậtGiáolàmquốcgiáo.SựthựcthìchỉcócácvuađầucủanhàLýlàđãtônthờđạoPhậtmàthôi,nhưngdùcótônthờPhậtGiáođinữa,PhậtGiáocũngkhôngđượclấylàmcănbảncho

chínhtrị.KhổngGiáomớilàcănbản.CóthểnóichínhnhàLýđãbiếnKhổngGiáothànhquốcgiáovàmở đầu sự suy thoái của PhậtGiáo.Dưới thời Bắc thuộc,KhổngGiáo là đạo lý của kẻ thống trịphươngBắc,PhậtGiáolàtôngiáocủaquầnchúngViệtnam.TừnhàLýtrởđi,KhổngGiáotrởthànhđạolýdântộcvàdầndầnđẩyluiảnhhưởngcủaPhậtGiáo.NgaycảcácvịvuađầunhàLý,dùcótônkínhPhậtGiáo,vẫnrasứcxâydựngNhoGiáotrướchết.HọlậpđềnthờKhổngTửvàChuCông,xâydựngnềnhọcvấnNhoGiáo,xâydựngxãhộivàđấtnướctheokhuônmẫuNhoGiáo.CáckỳthituyểnchọnnhântàitrịnướcchỉđòihỏinhữngkiếnthứccủaNhoGiáomàthôichứhoàntoànkhôngđòihoimộtkiến thứcPhậtGiáonào.PhậtGiáochỉđượccoinhưmột tínngưỡngcánhân.Cácnhàvua trịnướctheokhuônmẫuKhổngGiáo,vịnàosùngđạoPhậtlắmthìcũngchỉgiữchomình.MộtsốcaotăngPhậtGiáođượcdùnglàmquốcsư,nhưngchínhhọcũngchikhuyênvuanênlàmthếnàođểtrịnướcchohaytrongkhuônmẫuKhổngGiáomàthôi.ChínhdướithờiLýnướctađãxácnhậnkhuônmẫuxãhộiKhổngGiáochosuốtdònglịchsửsaunày.ĐếnđờinhàTrầnthìphậtGiáokhôngnhữngbịloạihẳnkhỏichínhtrịmàcònbịchènép.CuốiđờinhàTrầncóviệcépbuộcmộtsốlớntăngsĩPhậtGiáobỏtuhành.KhinhbỉPhậtGiáodướithờiTrầnlớnđếnđộcácdanhsĩlớnđượcmọingườikínhtrọngmạtsátPhậtGiáomộtcáchcôngkhai.TrươngHánSiêu,mộtđạithầnđượccoilàtàigiỏi,thanhliêm,đứcđộ,cònchodựngbiakhíchbácPhậtGiáongaytạicửachùa,mộtđiềumàngàynayngaycảchếđộcộngsảndùcoi tôngiáolà thùđịchcungkhônglàm.VậymàvàothờiTrần,việclàmcủaTrươngHánSiêuđượccoilàchínhđáng,hayítrabìnhthường.NhàTrầnlạinổibậtởđặcđiểmloạnluânvàtànác.Anhem,côcháucứlấynhaumộtcáchbừabãi.Khôngnhữngthế,nhàTrầncònépbuộcdânchúngphảilấynhautrongcùngmộthọ.Phonghóanướctachưabaogiờđồitrụyđếnthế.NhậnđịnhnhưvậykhôngphảilàđểphủnhậnthờiđạiLýTrần.Thờiđạinàyđãđemlạichochúngtanhiềutiếnbộ.HộinghịDiênHồngđãlàbướctiếnđángkểtheohướngdânchủ,tiếcthaykhôngđượcnốitiếp.ThờiđạiLýTrầncũngđemlạichochúngtamộtthờigianhòabìnhkhálâu,vàbiếnnướctathànhmộtquốcgia chính thức theonghĩađúngcủanó.ThờiđạiLýTrầncónhiềuđiểmkhảquannhưngchỉlàkhảquantươngđốisovớilịchsửđaukhổcủachúngtamàthôi.Khôngcólýdogìđểnóirằngđốlàmộtthờiđạihoàngkimcủanướcta.Càngkhôngcó lýdođểmuốnđemđấtnước trởvề thờiđạiLýTrần.Sựkiện lập trườngnày thỉnhthoảngvẫncònxuấthiệntừcửamiệngvàngòibútcủamộtsốtríthứcmàkhônggặpsựbácbỏgaygắtđánglẽphảicóđủtốcáosựnonnớtvềtrítuệcủachúngta.Trongthờiđạichuyểnbiếndồndậpngàynay,nhấtlàkhithếgiớiđãbắtđầurờikỷnguyênkỹnghệđểtiếnvàokỷnguyêntrítuệ,ngaycảnhữngkhuônmẫu tuyệthảocáchđâyvàichụcnămcũngphảibỏđiđể tìmđường lốimới,huốngchimộtkhuônmẫu,tựnóchẳngcógìsángtạovàcũngchỉthànhcôngmộtcáchvừaphảicáchđâytámthểkỷ.ảoảnhLýTrầnchứngtỏchúngtahủlậu,bảothủvàmêmuộimộtcáchthựcđaulòng.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

HồQuíLyvàMạcĐăngDung

Trongmộtthờigiancáchnhauhơnmộtthếkỷ,nướctađãcóhaitrườnghợpcướpngôi.HồQuíLycướpngôinhàTrầnnăm1400,MạcĐăngDungcướpngôinhàLênăm1527.Haitrườnghợpkhởiđầutrongmộtkịchbảntươngđốigiốngnhau:mộtdònghọhưđốnlàmchođấtnướcsuyđồi,rồimộtđạithầnphếbỏvua,tựlậplênngôi.Trongcảhaitrườnghợp,vịvuacũbịgiếthại.Trongcảhaitrườnghợp,cáctriềuthầncủadòngvuacũđượcmờiởlạigiúpvuamới.Nhưngkếtquảđãkhácnhau,vàsựphánxétcủalịchsửđãrấtlạlùng.HồQuíLylàmộtđạithầnbấtlực,bêntronglàmchođấtnướcsuyđồi,bênngoàithìkhônggiữđượcbờcõi.QuânChiêmThànhravàocướpphánhưchỗkhôngngười,kinhđômấylầnbịrơivàotayquânđịch,HồQuíLychỉbiếtdắtvuabỏchạy.ChẳngcócônglaogìvớiđấtnướcnhưngHồQuíLycũngđãtrấnápđượcvuaTrầnrồicướpngôi.HồQuíLycũngtỏrađặcbiệtbộibạcvớiđấtnướcViệtnamđãchoôngtatấtcả,ôngtavẫntựcoilàngườiTàudùtổtiênđãlậpnghiệptạiViệtnamtừbốnđời.Cướpđượcngôivua,HồQuíLy,trướcđómanghọLêtheobốnuôi,đãlấylạihọHồtheohọcũcủamìnhvàđổitênnướctatừĐạiViệtthànhĐạiNgutheotêncốquốccủamình,rồithihànhmộtchínhsáchcướpbócramặtđốivớidânchúng.NguyênTrãikểtộiHồQuíLy:VừaquanhàHồvìchínhsáchphiềnhàlàmcholòngngườioángiận.KếtquảlàHồQuíLylàmmấtnước,nướctalạirơivàovòngBắcthuộcsaugầnnămtrămnămđộclập.TộicủaHồQuíLyđốivớiViệtnamthựclàlớn.ThếnhưngxemraHồQuíLychỉbịlênánvừaphảithôi,khôngnhữngthếcònđượckhenlàconngườilỗilạc,mộttrítuệsiêuviệtvàsángtạo.MạcĐăngDung,hơnmộttrămnămsau,cócônggiúpvuadẹploạnrồiđượctindùngvàlợidụngcơhộiđểcướpngôi.CũngnhưtrườnghợpHồQuíLy,đámconcháucủatriềuđìnhcũsangTàucầucứuvàquânTàurụcrịchđánhnướcta.MạcĐăngDungtựtróimìnhxinthầnphụcTrungQuốcvàgiữđượcnước.NhàMạcsauđókhôngtỏradấuhiệuhàkhắcnào,khônggặpgiặcgiãnàođángkể,dântình không đến nỗi khổ sở.Nhưng nhàMạc đã gặp cuộc chiến tranh quimô để tái lập nhàLê doNguyễnKim, rồiTrịnhKiểmvàTrịnhTùng lãnhđạo, rồibị tiêudiệt sau sáumươi lămnăm.MạcĐăngDungđãbịtấtcảcácsửgiavàtríthứcmạtsátthậmtệ.CáchphánxétnhàHồvànhàMạcchotớinayítlàmaingạcnhiên.Cũngcùngthoánnghịchmàsaongườilàmmấtnướclạikhôngbịlênángaygắtbằngngườikhônglàmmấtnước?Đốivớingườilãnhđạoquốcgiacótộinàolớnhơntộilàmmấtnước?NgườitalênánHồQuíLyvàMạcĐăngDungđãphảnbộivuavàcướpngôi.Điềunàyvàothờiđạiđóvàvớikhuônmẫuđạolýđólàđúng.Nhưngngàynaynhìnlạithìsao?NếuchúngtacoikhuônmẫuKhổngGiáovẫncònlàtốtchođấtnướcvàcầnđượcduytrìthìcảHồQuíLyvàMạcĐăngDungđềuđánglênán.NgượclạinếuchúngtacoikhuônmẫuKhổngGiáolàkhuônmẫucỗhủđánglẽkhôngđượcduytrìquálâunhưvậy,thìhànhđộngthoánnghịchcủaHồQuíLyvàMạcĐăngDungphảiđượccoilàđángkhenvìnólàmộttháchthứcđốivớikhuônmẫuKhổngGiáo.Cònnếuchúngtakhôngcóýkiếndứtkhoátthìhànhđộngthoánnghịchchẳnglàcôngmàcũngchẳnglàtội.Nóchỉlàmộtbiếncốchínhtrị.Vậythìngoạitrừđốivớimộtsốngườithủcựumộtcáchmêmuội,cái

tộithoánnghịchkhôngnênđặtranữa.CáigìbắtmộtdântộcphảitiếptụcchịuđựngnhữngôngvuatồitệnhưcuốiđờiTrầnhaycuốiđờiHậuLê?Đạolýnàobắtbuộcnhưvậychỉlàmộtđạolýtồitệ.Xétcông,tộicủaHồQuíLyvàMạcĐăngDungphảidựavàonhữnggìhọđểlạisauđó.HồQuíLykhônglàmđượcgìchođấtnước,chỉlàmkhổdânvàrồilàmmấtnước.NgườitacatụngHồQuíLylàcónhiềuýkiếnsángtạo:đổilạihệthốnggiáodụcmộtcáchthựcdụnghơn,đemtoánhọc,địalývànôngnghiệpvàogiáodục,lậpcáctrạmytếởkhắpnơi.NhưngcâuhỏiđặtralànếuquảthựcđólànhữngýkiếnmàHồQuíLycholàíchquốclợidânthìtạisaotrongmấychụcnămlàmtháisư,cótấtcảmọiquyềntrongtay,kểcảquyềngiếtvuamàHồQuíLyđãsửdụngmộtcáchthườngxuyên,HồQuíLykhôngđemápdụng?Đólàmộtcâuhỏilớnmàsẽkhôngbaogiờlatìmđượccâutrảlờichínhxác.Mộttrongnhữnggiải thíchcóthể làHồQuíLycũngchẳngthựcsựcoi trọngnhưngbiệnphápcanhtânsauđóQuíLycũngcoitrọngcáihọctừchươngnhưmọingườithờiđó,nhữngbiệnphápmàQuíLyđưarachỉlàđểđánhđổcácgiátrịcũđểđàothảilớpnhosĩthờiđó,đượcquítrọngvìcáihọctừchươngvàtrongđạiđasốkhôngủnghộQuíLy.NgườitacũngcatụngQuíLyđãbiếtphátminhratiềngiấy.CóngườicònnóiQuíLydángđượccoilàthủytổcủangànhngânhàng!Nhữngđiềunàyhoàntoànsaivàchứngtỏrằngnhữngngườinóinhưvậychỉphátngônbừabãichứhọkhôngbiếtgìvềngânhàngvàtiềntệ.TiềngiấycủaQuíLykhôngkhácgìtiềnmãđãcótừlâurồiđểcúngtếngườichếtmàthôi,nóhoàntoànkhôngcómộtgiátrịthanhtoánnàocả.HànhđộngcủaQuíLychỉlàmộthànhđộngcủakẻthamlammuốncướphếtvàngbạctrongnướcchomìnhvànhữngđồngtiềngiấychỉlànhữngchứngnhậnđãnộpvàngđểđượcyênthânmàthôi.NếuquảthựcnhữngđiềuQuíLylàmlànhữngbiệnphápcanhtânthựcsự,thìmộttrítuệđủkhảnăngnhìnranhữngbiệnphápđócũngphảiýthứcđược,ítnhấtmộtphầnnào,nhữngkhókhăncủaviệcthựchiệnvàđãkhôngthihànhmộtcáchvộivã,cẩuthảnhưQuíLyđãlàm.Trênthựctế,ngoạitrừviệccướpbócvàngbạc,QuíLychẳnglàmđượcgìcả.NhàHồcungchỉkéodàiđượcbảynăm.NgườitatráchMạcĐăngDunglàlàmnhụcquốcthể,quìlạytướngTrungHoavàcắtđấtdângchoTrungQuốc.Việc quì lạy tướngTàu là tồi thực, nhưng đó là điềumà các vuaViệt nam ngày trước vẫnthườnglàmtrướcsứgiảTrungQuốc,khôngphảiriênggìMạcĐăngDung.MạcĐăngDungđãquỵluỵhơncácvuakhácvìlúcđóôngtakhôngđứngtrướcmộtsứgiảmàtrướcmộtđạoquânhùngmạnhsắptrànvàoViệtnamxâmchiếm.HànhđộnghènnhátcủaĐăngDungđãcứuđượcđấtnướckhỏichiếntranhvàngoạithuộc.Hènthực,nhưngcũngmaythaychonướcta.NgườitalênánMạcĐăngDungđãdângđấtchoTrungHoa.Nhưngsựdângđấtnàychỉ làhình thứcvàkhôngđángkể.MạcĐăngDungchỉdângnămđộngởCaoBằng.NămcáiđộngđócóđánggìđâusovớingaycảnhữngđấtđaimànhàLý,đượccoilàoanhliệt,đãphảinhượngchoTrungQuốcđểcầuhòa,saunhiềucốgắngchiếndấu.Vảlại,ngườiTrungHoachẳngbaogiờsangtiếpthunămcáihangnúinàycả,chonêntrênthựctế,MạcĐăngDungkhônglàmmấtmộttấcđấtnào.NgườitacoiHồQuíLyhơnMạcĐăngDung,ởchỗHồQuýLyđãdámđánhlạiquânTàu,dùlàđánhđểrồithuavàmấtnước.NgườitasỉvảMạcĐăngDunglàđãhènnhátxinhàngtướngTàu,dùnhờđómàViệtnamtránhđượcchiếntranhvàkhôngmấtnước.MàthựcsựHồQuíLycóđánhđượcgìđâu,quânMinhđiđếnđâu,quânHồbỏchạyđếnđó,nhưngàytrướcquânChiêmliếnđếnđâu,HồQuíLychạyđếnđó,chỉtrongvàithángcảvuaquanbịbắttróigiảivềTàu.TạisaolạicóviệctrọngHồQuíLy,khinhMạcĐăngDung?Cóhailýdo.Lýdothứnhấtlàtinhthần

quốcgiachúngtakhôngcao.Takhôngcoitrọngnhữnggìcólợichođấtnướcmàchỉđểýxemcáigìlàđộcđáotrongmộtconngười;chúngtavẫnsuyluậnnhưnhữngcánhânchứkhôngphảinhưmộtdântộc.Lýdothứhailàóctônthờchiếntranhđãnóiởmộtphầntrướctrongsáchnày.Đánhbaogiờcũngcósứcquyếnrũhơnhòa,dùlàđánhnguxuẩnnhưHồQuíLy.Chođếnngàynay,lậptrườngtrọngHồkhinhMạcvẫncònngựtrị,điềuđóchứngtỏtrítuệtậpthẻchúngtavẫncònmêmuội,tâmlýcủachúngtavẫnchưađượckhaithông.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Ngườitrongmộtnước?

ÔngHồChíMinhđểlạimộtcâunóinổitiếng,đãrấtnhiềulầnđượcnhắclạivàphávàikỷlụcvềinấn:NướcViệtnamlàmột,dântộcViệtnamlàmột,sôngcóthểcạn,núicóthểmòn,nhưngchânlýấykhôngthểnàothayđổi,ôngấykhôngnóithêmnhưngmọingườiđềuhiểu:nướcViệtnamphảithốngnhấtdướisựlãnhđạocủaĐảngcộngSảnViệtnam.ĐólàmộtcâunóibàytỏquyếttâmsắtđáápđặtbằngmọigiáchếđộcộngsảntrêntoàncõiViệtnam.ởvàothờiđiểm1969,khicuộcchiếnNamBắcđangdiễnrakhốcliệt,đólàmộtkhẩuhiệuchiếntranh.Mọingườiđềuđãhiểunhưvậyvàđúnglàphảihiểunhưvậy.Ngoàira,câunóiNướcViệtnamlàmộtchỉcóthểlàmộtquyếttâmchứkhôngphảilàmộtsựthựcnếunhìnvàolịchsửnướcMiềnNamViệtnamđượcmởracùngvớithếkỷ17,khiNguyễnHoàng,còngọilàchúaTiên,bắtđầukhaiphá,mộtthờigiansaukhiđemdânvàoNamtránhhọaTrịnhKiểm.ConcháuNguyễnHoàngthiếtlậpramộtđấtnướcriêngbiệt,đánhnhauvớihọTrịnhđểgiữbờcõitronggầnmộtthếkỷ,sauđóĐàngTrong(tứcmiềnNam)vàĐàngNgoài(tứcmiềnBắc)sốngnhưhaiquốcgiariêngbiệtvàthùđịchchotớikhinhàNguyễnbịTâySơntiêudiệtvàonăm1778.KếđóanhemTâySơnchiarẽnhauvàđấtmiềnNamcủachúaNguyễnbịchialàmhai,phíaBắcthuộcNguyễnHuệ,phíaNamthuộcNguyễnNhạcvàNguyễnLữ.NgaykhinhàTâySơndựnglên,NguyễnánhkhởibinhkhôiphụcnhàNguyễn,mấylầnchiếmlạiGiaĐịnhrồilạibịđánhbại.NhưngkhianhemTâySơnchiarẽnhau,NguyễnánhđãlàmchủđượcvùngđấttừBiênHòatrởvàochotớimũiCàMau.Cho tới trậnĐốngĐa,năm1789,nước ta thực sựbịchia làmbốnnước.MiềnBắccủavuaLê, từNghệAncho tớiQuangNamcủaNguyễnHuệ,miềnNamTrungPhầncủaNguyễnNhạc,vàNamPhầnthuộcvềNguyễnánh.Cólúcchúngtacótớibahoàngđế:ChiêuThốngtứcLêDuyKỳ,QuangTrung tứcNguyễnHuệvàTháiĐứcHoàngĐế tứcNguyễnNhạc,vàmộtvương:Nguyễnánh.SautrậnĐốngĐa,NguyễnHuệdiệtnhàLê, tacònlạihaihoàngđếvàmộtvương.Đếnnăm1802,GiaLongmớithốngnhấtđượcsơnhà.Nhưthếcónghĩalàmộtnửacủađấtnướcmớibắtđầuđượchộinhậpdầndầntheomộttiếntrìnhbắtđầutừcáchđâyhơnbốntrămnămvàmớikếtthúccáchđâyhaitrămnăm.Trongkhoảngthờigianbốnthếkỷqua,cùngvớisựmởrộngđấtnước,chúngtachiađôitronghơnhaithếkỷ,cólúcchiaba,cólúcchiabốn.GiaLongthốngnhấtđấtnướcđượcsáumươihainămthìNamPhầnbịPhápchiếmlàmthuộcđịa,rồihaimươinămsauđócảnướcbịPhápđôhộvàchiara làmbaKỳ:miềnBắc,miềnTrungvàmiềnNamvớibachếđộchínhtrịkhácnhau.Sauthếchiếnhai,nướcViệtnambịchialàmhaivùngquốcgiavàcộngsản,dướihaichếđộkhácnhau.Từnăm1954đếnnăm1975,haivùngquốcgiavàcộngsảntậptrunglại thànhhaimiềnNamBắctiếpgiápnhauởsôngBếnHải,vĩtuyến17.Đấtnướclạithốngnhấttrởlạitừnăm1975.NóichunglàtừngàybắtđầumởramiềnNam,cáchđâytrênbổntrămnăm,chúngtacóđượctámmươinămthốngnhất.Támmươinămtrongthờigianhơnbốntrămnămkểralàquáít,nhưngconsốrấtkhiêmnhườngđócũngđãbỏquađinhữngchuyệncácsứquânnóilênhùngcứmộtphươngnhưvẫnxảyrathườngxuyêndướitriềưNguyễn.Nócũngkhôngkểtớisựkiệnlàngaycảkhicóthống

nhấtvềmặthànhchánhchúng ta cũngkhôngcó thốngnhất trongdân tộc.Dưới thờinhàNguyễn,nhândânbịchialàmhailoại,giữanhữngngườikhôngcóhaycóđạoCônggiáo.KhoảngmộttrămngànngườiCônggiáođãbịsáthạichìvìtínngưỡngcủahọ.Từsau1975,dântộccũngbịchialàmhailoạingười,nhữngngườicộngsảnrấtthiểusốnhưnglạichiếmtấtcảmọiquyềnhànhvànhữngngườikhôngcộngsảnchiếmđạiđasốnhưnglạichỉcóquyềnphụctùng.Tómlại,từbốnthếkỷqua,đấtnướcViệtnamítkhilàmột,còndântộcViệtnamthìchưabaogiờlàmộtcả.Khôngnhữngcóchiacắtvàchiarẽ,màcònchiacắtđểtànsátlẫnnhau,chiarẽđểchàđạpvàbáchhạilãnnhau.Làmsaocóthểngạcnhiênnếuchúngtakhôngvươnlênđược?Cáiquátrìnhchiacắtvàchiarẽđókhiếnchúngtanhìnnhaukhôngphảinhưngườicùngmộtnước,màlànhữngngườiquốcgiahaycộngsản,ngườiBắchayngườiNamhayngườiTrung,ngườiCôngGiáohayngườiPhật tử, người giàuhayngười nghèo.Khôngnhững chia rẽ nhaumà còn thùghétnhau.Năm1946,khingườiPháptrởlạiNamPhần,họlậptứctìmđượcnhữngngườicộngtácđểlậpraNamKỳCộngHòaQuốc!vớichủtrươngtáchNamPhầnthànhmộtquốcgiariêng.PhongtràođầutiênmàchínhquyềnnàyphátđộnglàbáchhạinhữngngườigốcmiềnBắckhôngmaycómặttạiSàigòn.Kỹthuậtrấtgiảndị,mộtngườikhảnghibịchặnlạivàbịbắtphảinóibatiếngTânSơnNhất.NếuphátâmlàTângSưngNhứcthìđượccoilàngườiNam,tứclàngườitốt;cònnếuphátâmlàTânSơnNhấtlàbịnhậnralàBắckỳvàbịănđòn.Điềuđángbuồnlàđâykhôngphảichỉlàmộtchủtrươngtồitệcủamộtthiểusốmanhđộng,đasốnhữngngườithamdựvàocáitròchơiđánhBắckỳnàylànhữngngườirấtbìnhthường.Tấtcảnhữngnạnnhânđềukhôngphảilànhữngngườigiàucóvàthếlực,nhữngngườinàycóđầyđủmọiquanhệcầnthiếtđểchechởchohọ,họvẫnsốngyênổn.TấtcảnhữngnạnnhânđềulànhữngngườicùngkhổbịđemvàolàmphuởtrongNam.Năm1945,saukhituyênbốthànhlậpnướcViệt namDânChủCộngHòavànamđược chínhquyền, đảng cộng sảnđã tàn sát thẳng taynhữngphầntửViệtnamQuốcDânĐảngvàĐạiViệt,màhọthừabiếtlàrấtyêunước,vìkhôngchấpnhậnchủnghĩacủahọ.ÔngHồChíMinhcoitấtcảnhữngngườicộngsảntrênthếgiớilàanhem(ôngtừngviết:Nămchâubốnbềlànhà,bốnphươngvôsảnđềulàanhem),nhưngônglạicoinhữngđồngbàoViệtnamcủaôngkhôngchiasẻlýtưởngMác-Lênincủaônglàthùđịchvàônggiếthọkhônggớmtay.NgaycảnhữngngườicộngsảnĐệTứ,cũngtônsùngMácvàLêninnhưôngnhưngkhôngthuộctrườngpháiStalin,ôngcũngthẳngtaytiêudiệt.Dĩnhiênđểcólýcớtànsáthọ,ôngbuộcchohọđủthứtộiphảnđộng,phảnquốc,Việtgian,v.v.Yêunướctrướchếtlàphảiyêuđồngbào.AimuốnnóiôngHồChíMinhtàigiỏi,quyếttâm,canđảmlàquyềncủahọ,nhưngkhôngaicóthểthuyếtphụctôirằngônglàmộtngườiyêunước.Phảinghĩ thếnàovềcuộccảicáchruộngđất tạimiềnBắcnăm1955?Những tài liệuvànhânchứngkhácnhauướclượngsốngườibịgiếttừ20.000đến100.000.Trongđạibộphậnhọkhôngphảilànhữngngườigiàu-màgiàucóphảilàmộttộiđángchếtkhông?-họchỉlànhữngngườicónăm,mườimẫuruộng,tuykhôngđếnnỗicùngkhổnhưnhữngngườibầncốnôngkhácnhưngcũnglànhữngngườinghèo.Tôiđãgặprấtnhiềungườitừngchứngkiếnnhữngvụđấutốhồiđó,họchohayrằngcónhữngngườidânquêrấtbìnhthườngđãthamgiamộtcáchmanrợvàonhữngcuộcgiếtngườiđó,khôngphảivìbịépbuộcmàvớinhữngconmắtrựclửahậnthù.NếucảicáchđiềnđịachỉlàdođãtâmcủađảngcộngsảnvàcủacácôngTrườngChinh,HoàngQuốcViệt,HồViếtThắngthìcũngđãlàghêgớmlắmrồi.Nhưngthựctếcònđaulònggấpnghìnlần.NóchứngtỏrằngngườiViệtnamácđộc

vớinhau,vàdođókhôngđángvớitêngọilàmộtdântộc.Ngaygầnđây,vàonăm1992,tạitrạicấmHồngÔng,nơihàngchụcngànngườiViệtnamtịnạnbịnhốtvàocáctrạitùđểsắpsửabịđuổivềcũngđãxảyramộttrườnghợphổnhục.NhữngconngườicùngxấusốvàđềukhổnhưnhauđóđãkhôngthươngnhaumàcòntànsátnhaugiữangườirađitừmiềnBắcvàngườirađitừmiềnNam.TôimaymắnđượcđiduhọcrồilớnlênvàlàmviệctạicácnướcphươngTây.Điềutôihọchỏiđượckhôngphảiởtrongnhữngcuốnsáchmàởtrongnhữngcáinhìn.NgườiMỹnhìnnhaulàngườiMỹ,rấtítkhihọđểýnhãnhiệudânchủhaycộnghòa,ngườiởbangNewYorkhayngườiởbangMichigan.NgườiPhápnhìnnhaunhưnhữngngườiPháptrướckhilàngườiủnghộđảngXãHộihayđảngDeGaulle,ngườiAnhnhìnnhaunhưnhữngngườiAnhtrướckhilànhữngngườilaođộnghaybảothủ.Họlànhữngdântộc.Hơnhaingànnămlịchsửdựngnướccủatakhôngđemtalạigầnnhaumàcònkhiếntathùđịchvớinhau.Chúngtaphảinhìnlạimìnhvànghĩlạimình.DĩnhiênchúngtađềumuốnnướcViệtnamthốngnhấtvàdântộcViệtnamhòahợp.Đólàđiềukiệnbắtbuộc.Hoặclàthế,hoặclàchúngtasẽkhôngcómộttươnglainàocả.NhưngnướcViệtnamlàmột,dântộcViệtnamlàmộtlàđiềumàchúngtaphảixâydựngrachứchưasẵncó.VàđểxâydựngđấtnướcViệtnamđóchúngtacầnmộttinhthầnmới.Đólàtinhthầnchấpnhậnnhau,químếnnhau,tôntrọngnhữngdịbiệtcủanhauđểcùngnhauxâydựngmộttươnglaichung.Tinhthầnđólàbắtbuộcnhưngchưađủ,chúngtacầnýthứcđượcmộtcáchthậtsâuđậmsựphânhóavàthùhậntrầmtrọngcủađấtnướcta.ChúngtacầnýthứcđượcrằngHòaGiảivàHòaHợpDànTộclàmộtvấnđềvôcùngnặngnềvàgaigóc,chonêncầnđượcthựchiệnvớitấtcảquyếttâm,vớitấtcảtâmhồnvàvớitấtcảkiênnhẫn.KhinhómThôngLuậnđểxướngralậptrườngHòaGiảivàHòaHợpDânTộc,cáinhìncủachúngtôikhôngphảichỉhạnhẹptrongkhuônkhổcuộctranhchấpquốcgia-cộngsản,màlàcáinhìnbaoquátchocảmộtdònglịchsửđauthươngcủadântộcnày.Chúngtôiđãgặpsựtiếpnhậnnào?Chúngtôiđãgặpnhữngđảkíchgaygắtvàhằnhọctừđủmọiphía.Ngườitamạtsátchúngtôilàbọncơhộichủnghĩa,bọnđóngiótrởcờ,bọnphảnbội.Nhưngphảnbộicáigì?CũngcónhữngngườiphảnbácrằngDântộcViệtnamlàmộtkhốithốngnhất,khôngcógìđểthùhằnnhau.Cườngđiệuhayvôýthức?Ônhòahơn,nhiềungườiđánhgiáchúngtôilàngâythơấutrĩ,làthiếucănbảndântộc,làmấtgốc,làkhông thuộc lịch sử.Nhưngdân tộcnào,gốcnàovà lịch sửnào?Một sốngườiđộ lượnghơnchochúngtôilànhữngngườitìnhcảmvàkhôngtưởng.Nhưnglàmsaocóthểđoạntuyệtđượcvớicáiquákhứđaubuồnđènặngtừnhiềuthếkỷvàvượtlêntrênđượccảmộtkhốihậnthùchồngchấtnàynếukhôngcómộttấmlòngthựclớn?Để thắngnhững trởngạiquá lớn lao, tháiđộ thực tiễnnhất làphảiướcmơ.Vấnđề thốngnhấtđấtnước-thốngnhấtkhôngnhữngvềmặthànhchánhmàcảtronglòngngười-vàhòahợpdântộcchắclàkhôngthểgiảiquyếtxongngaytrongsinhthờicủatácgiảvàđộcgiảcuốnsáchnày,nhưngnếudồnmọicốgắng,chúngtacóthểgiảiquyếtmộtphầntrongthờiđạicủachúngta,vàtạmxongsauvàithếhệkếtiếp.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Đemtâmtìnhviếtlịchsử?

LúcsắprờiViệtnamđiduhọctôicóđượcnghenóikhánhiềuvềmộtcuốnsáchmớixuấtbảnvớimộtcái tênkhángộnghĩnhĐemTâmTìnhViếtLịchSử.Hìnhnhư làcủaNguyễnKiênTrungnếu tôikhôngnhớsai.Cuốnsáchđótôikhôngđọcmộtphầnvìkhôngcócơhội,mộtphầncũngvìcáitênngộnghĩnhđó.Tạisaolạicóthểlấytâmtìnhmàviếtlịchsử?Lịchsửphảichínhxácvàkháchquanmớicóthểdùnglàmtàiliệuđểsuynghĩvàlàmviệc.Đemtâmtìnhđểđọclịchsửcũngđãlàđiềuphảirấtthậntrọng,cònđemtâmtìnhmàviếtlịchsửlàđiềuhếtsứcnguyhiểm.Tâmtìnhnhấtđịnhlàchủquanrồi.Nếutâmtìnhcủamìnhsailệchthìsao?Mìnhcóthểđầuđộcnhữngtâmhồntrongtrắng.NhưngĐemTâmTìnhViếtLịchSửlàmộttruyềnthõngcủacácxãhộithuộcvănhóaTrungHoa.Cácquanviếtsửnhụcmạvàbôibẩnmộtsốnhânvậtlàmchohọbịđờisaunguyềnrủađồngthờicũngtângbốc,làmđẹpvàthánhhóamộtsốnhânvậtkhácđểlàmgươngmẫuchocácthếhệsau.Cáchviếtsửnàychỉnhắmmộtmụcđíchchínhtrịngắnhạnnhưngvớithờigiannóđãtạoramộttâmlýtaihạilàlấyngườixưavàviệcxưalàmmẫumực.Khôngnhữngtaihạimàcònnguyhiểm,bởivìquacácanhhùng,mộtsốgiátrịbệnhhoạnđượclưutruyềnvàlàmônhiễmtrítuệ.Mộtthídụ.Còngìtrongtrắnghơntâmtìnhcácembậchọcsinhtiểuhọc?VậymàđasốcácemlạisaymêQuangTrungNguyễnHuệ,mộtconngườivôcùnghungbạovàhiếusát.Trongđầuhọ,vàtrongđầuchínhtôivàolứatuổiđó,NguyễnHuệlàtấmgươngsáng.Đócũnglàvìđầuócngâythơcủatôiđãbịảnhhưởngcủanhữngbậcchúbácđemtâmtìnhviếtvàđọclịchsử.Nhìnvàolịchsửđểhiểutâmlývàtậpquáncủadântộcmình,đểthấycáimạnhcáiyếucủanướcmình,đểbiếtcáigìcóthểlàmvàcáigìkhôngnênlàmthì rấthay.Nhữngbắtchướccảkỹ thuậtcủangườixưa làđiềurấtkhờkhạo.Tâmlýbắtchướcngườixưathựcracònmạnhlắm.Vàocuốithậpniên80,mộttổchứcchínhtrịlưuvong,MặtTrậnQuốcGiaThốngNhấtGiảiPhóngViệtnamcủaôngHoàngCơMinh,đãtungracảmộtđợthọctậpquimôvềQuangTrungHoàngĐế.ThôithìđứccủavuaQuangTrung,phéptrịnướccủavuaQuangTrung,mưuthuậtQuangTrung,v.v...NguyễnHuệtrởthànhmộtđềtàihọctập,mộtthứcẩmnanghànhđộng.Sựtônthờthầntượngđãlàmchochúngtaquênmấtrằngthờiđạicủachúngtađãtiếnbộrấtnhiềusovớithờixưa.Chúngtacóthêrúttỉarabàihọcchínhtrịnàocủamộtthờiđạitrongđóvịhoàngdếmuốnlàmgìthìlàm,muốngiếtaithìgiết?Chúngtacóthểrúttỉarabàihọcvănhóanàoởthờiđạichỉcóchiếntranhvàchémgiếtchứkhôngcómáyin,vàthiếucảbútmực?Chúngtacóthểbắtchướcchiếnthuậtnàonơinhữngngườiđibộđánhnhaubằnggươmgiáo?TâmlýtônthờNguyễnHuệthậtlàdễsợvàtôiđãcóhaikinhnghiệm.Lanthứnhấttrongmộtbữaănsinhnhậtcủamộtcôbạn,tôinóichuyệnvớimộtcựuđạiúyquânđộiViệtnamCộngHòađồngthờicũnglàcựugiáosưtrunghọc.CâuchuyệnxoaysangNguyễnHuệvìanhnàylúcđólàmộtcánbộcủaMặtTrậnHoàngCơMinhvàmuốnchiasẻvớichúngtôinhữngđiềuanh vừa học tập.Anh ta quả quyết rằng nếuNguyễnHuệ còn sống thìNguyễn ánh không nhữngkhông thốngnhất đượcđất nướcmà còn toimạngdưới tayNguyễnHuệ.Tôi đáp lại rằngđiềuđó

khôngchắcvìđấtGiaĐìnhgiàucó,dưkhảnăngcungcấplươngthực,trongkhimiềnBắclúcđósuykiệt,vảlạiNguyễnánhcũnglàmộtngườiđởmlược,lạicònhọcđượccáchdùngbinhcủaphươngTâydomộtsốtayđánhthuêmàôngtachiêumộ,vềvũkhíNguyễnánhchắccũnghơn.Chỉcóthếthôimàcũngđủlàmbùnglênmộtcơnthịnhnộđếnnỗicôchủnhàphảiraxem.Anhtathatộichotôi,nhưngân cần nhắn nhủ:Anh nên học lại sửViệt nam!.Người cộng sản có lý do, và dụng ý để tôn thờNguyễnHuệ,nhữngmộttổchứcchốngcộnglấychiêubàitựdodânchủmàcũngtônvinhNguyễnHuệthìquảlàbắtchướcmộtcáchngờnghệch.Kinhnghiệmthứhaiđỡgaycấnhơn,nhưnglạinhiềuýnghĩahơn.NóxảyratrongmộtcuộchọpmặtcủamộtnhómtríthứcthượnglưutạiParis.Đólànhữngngườicởimở,nhãnhặnvàcótiếngtốttrongcộngđồng.KhôngbiếtaitựnhiênđềcậpđếnchiếndịchhọctậpmưuthuậtQuangTrungnóitrên.Mộtbà,tácgiảcủanhiềubàinghiêncứucógiátrịvềsửvà,theotôibiết,hoàntoànkhôngcócảmtìnhvớitổchứcHoàngCơMinh,hỏitôinghĩgìvềNguyễnHuệ.TôiđáplạirằngNguyễnHuệkhôngthểbắtchước,ôngtahayởchỗvõnghệhơnngười,tínhtìnhquảquyếtvàtựtin;nhữngcáiđóhoặcmìnhcóhoặcmìnhkhôngcóchứkhôngthểbắtchước.Cònvềkiếnthứcbinhbịthìnếusốnglạibâygiờ,tôikhôngchắclàôngấycóđượcmộtnửanhữngkiếnthứccủamộthạsĩquan.Sựbấtđồngýkiếnxuấthiệnrõrệttrênmặtbànữsĩ,vàbàquảquyếtrằngnếuNguyễnHuệsốnglạivàcầmquânngaylúcnàyôngvẫnlàmộtvịtướnggiỏi.Cũngtrongbuổigặpmặtcủagiớitaonhânmặckháchđó,tôilạiđụngđộvớimộtngườibạnvềmộtnhânvậtkhácmàcảhaichúngtôiđềungườngmộ:NguyễnDu.Buổigặpmặtđóthựclàvấtvảchotôi.NguyễnDuthìaicũngphảinhìnnhậnlàmộtthiêntàivềthơvănrồi.Vấnđềlàtôinghecácbạnchêvănhóathờinayvàlêntiếngbênhvực.TôibiệnluậnrằngtrongvòngnửathếkỷquavănhọcvànghệthuậtViệtnamđãtiếnxagấpnhiềulầnconđườngđãđiđượctrongsuốtthờigiantrướcđólừthờilậpquốc.Tôinóirằngcáctácphẩmngàynaycóphẩmchấthơnngàyxưanhiềulắm,nhưngchỉvìnhiềutácgiảquá,màlạikhôngaivượtlênđược,nênkhôngthấynhữnghiệntượngnhưNguyễnDu,CaoBáQuáttrongthờiđạicủahọ.Cólẽnếudừngởđấythìmọingườiđềunghelọttai,nhưngtôilạidạidộtviệndẫnmộtthídụ.TôinóinếulấymộtngườirấtrànhvềtiếngViệtnhưngchưabiếttruyệnKiềurồiđưachoanhtađọctruyệnKiềuvàmộttậpthơgồmnhữngbàithơđăngtrêncácbáochíởkhuBolsa,tôibảođảmhọsẽthấytậpthơBolsahayhơntruyệnKiều.Tôibịphảnđốidưdội,mộtchịhỏitôiđãuốngrượuchưamàpháingônbừabãinhưthế.Hìnhnhưmọingười,trừtôi,đềuđồngýlàchotớinayvânchưa tácphẩmnàoquamặtđược truyệnKiều.Cũngmay là trongvăn thơkhôngcóviệcbiểuquyếtgiátrị,nếukhôngthìtôiđãthảmbạirồi.Cáitâmlýtônsùngvàbắtchướcngườixưakhôngphảichỉgiớihạntrongcáchviếtvàđọcsử.Nóđãlâylanravănhọccũngnhưmọibộmônkhác.Tôirấtsợnhữngngườiđemtâmtìnhviếtlịchsửvìmộtcáchchântìnhhọcóthểbópméolịchsử,thầnthánhhóangườixưavàcũngcócáitậpquántaihạilàlấyngườixưalàmkhuônmẫu.Chúngtathầnthánhhóangườixưavìchúngtakhôngquítrongchínhmình:chúngtakhôngtinởchínhmìnhnênchúngtađãkhôngnhậnrađượcnhưnghàokiệtngaytrongthờiđạinày,mặcdầuhọkhádôngđảo,vìlýdogiảndịlàhọcónhiềuđiểmgiốngmìnhhoặckhônghơngìmình;màđãkhônghơnmìnhthìnhấtđịnhlàphảitầmthườngrồi.Chúngtachưabiếtcáchquảnlýtổtiên.Chủngtacầntìmracáchnàokhácđểquítrọngngườixưa.Đểvẫnyêuquítổtiênmàvẫnquímình.Cóquímìnhchúngtamớicóthểnhìnranhữngconngườilỗilạc

ngaygiữachúngta.Vàchỉcónhữnghàokiệtcủathờinaymớigiúpđượcchúngta.Trênđườngchinhphụctươnglai,chúngtacầnnhìnvềđằngtrước,chứkhôngthểchỉnhìnđằngsau.Cũngnhưkhiláixe,chúngtakhôngthểchỉnhìnkínhchiếuhậu.Ôncốtritân(ônlạichuyệnxưađểbiếtchuyệnngàynay)làmộtphươngphápsai.LấynhữnggiảiphápngàyxưachonhữngvấnđềhômnaycònvụngvềhơnlàápdụngnhữngkhuônmẫubênTâybênTàuchonướcta.Lầmthờiđạinghiêmtrọnghơnlầmkhônggian.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

TrởlạitrườnghợpNguyễnHuệ

NhữngđiềutôivừaviếtvềNguyễnHuệchắcđãlàmmộtsốđộcgiảnỗinóng.Mộtsốvịcóthểhỏitạisaotôilạigâytranhcãivôíchvềnhữngvấnđềvănhóavàlịchsửgiữalúccầndồnhếtnghịlựcchocuộcvậnđộngdânchủ.Lýdolàvìtôithấynhữngcuộctranhcãinàykhôngnhữngkhôngvôíchmàcònrấtcầnthiết.Cuộctranhđấuchotựdovàdânchủđãđivàomộtgiaiđoạnmới.Saunhiềutranhluận,nhữngngườidânchủViệtnamđãđạttớiđồngthuậnvềmộtlậptrườngtranhđấu.Đâylàmộtkhaithôngquantrọngvàrấtđángmừng.Nhưngtạisaocóđồngthuậnrồimàcuộcvậnđộngdânchủvẫnchưakhởisắc,đồngbàotrongvàngoàinướcvẫnchưahưởngứngởmứcđộchờđợi?Theotôi,đólàvìchúngtađụngphảimộtbứctườngtâmlýkiêncốdolịchsửvàvănhóađểlại.Khôngchọcthủngđượcbứctườngnàychúngtasẽdẫmchântạichỗ,khônggiànhđượcdânchủ,vàngaycảnếucógiànhđượcdânchủcũngkhôngthểvươnlênbắtkịpcácquốcgiatiêntiến.Màmuốnchọcthủngbứctườngtâmlýnàythìbắtbuộcphảiđặtlạimộtsốvấnđềvănhóavàlịchsử.Tôikhôngvôýthứcđếnđộkhôngbiếtrằngđụngtớilịchsửvàvănhóalàđụngtớiphầnthầmkín,thiêngliêngvàcấmkỵcủamộtdântộc,dođótấtnhiênphảichờđợinhữngphảnứnggiậndữ.Chúngtathuakémthếgiớimộtcáchbiđátvàsựtồnvongcủađấtnướcđangbịđedọa.KhimộngướccủarấtnhiềungườihiệnnaychỉgiảndịlàđượcrờiViệtnamđilàmcôngdânmộtnướckhác,khicónhữngbàmẹđặtđứaconbatuổilênchiếcthuyềnmỏngmanhvượtbiênvớihyvọngduynhấtlànótìmđượcmộtcuộcsốngbìnhthườngthôitạimộtphươngtrờixalạnàođó,làchúngtađangsốngmộtthảmkịchquốcgia.Nhưnggiảithíchthảmkịchđóbằngnhữnglýdocụthểnhưbốicảnhthếgiới,sựmùquángcủavuaquannhàNguyễn,chínhsáchđentốicủathựcdânPháp,sựthôbạocủađảngcộngsản,sựtồidởcủacácchínhquyềnquốcgia,nhữngâmmưucủangườiMỹ,v.v.lànhữnglậpluậnmàchúngtadễchấpnhận.Ngược lạinói rằngsốphậnhẩmhiucủachúng ta làhậuquảcủachínhcáimàchúng ta trântrọngnhất:hồntính,giáodục,disảntinhthầncủaôngchađểlạithìchúngtacảmthấybịxúcphạm.Disảntinhthầncủamộtdântộcthểhiệnrõnhấtquacácanhhùng.Cácanhhùngdântộclàthuốcthửmàubộclộtâmlýcủamộtdântộc.Quacáchchọnlựavàtônvinhcácanhhùng,cácdântộctiếtlộnhữnggiátrịmàmìnhômấp.Nếuchúngtathayđổicáchnhậnđịnhanhhùngdântộcthìđồngthờichúngtacũngthayđổicácgiátrịnềntảngcủaxãhộita,chúngtasẽthayđổicáchsuynghĩvàhànhđộngvàdođóthayđổisốphậncủachúngta.ĐốivớiđạiđasốngườiViệt,NguyễnHuệkhôngphảichỉlàmộtanhhùngmàcònlàmộtthầntượng.ThisĩVũHoàngChương,mà tôi rấtáimộ,đãca tụngNguyễnHuệvàchiến thắngĐốngĐabằngnhữngvầnthơnồngnàntrongmộtbàithơrấtdàimàtôixintríchhầuđộcgiảhaicâu:MuônchiếncôngmộtchiếncôngdồnlạiMộttấmlòngmuônvạntấmlòngmang.Chúngtađãđượchuấnluyệnngaytừbuổiđầuđời,từghếtrườngtiểuhọcđểsùngbáiNguyễnHuệ.NhưvậyNguyễnHuệvừalàthầntượngvừalàmốitìnhđầucủatrítuệViệtnam,đụngtớiônglàđụng

tớicảmộttínngưỡngvàmộtđammê.ởđâyxinmởmộtdấungoặcđơnngắn.CómộtcáigìrấtkhôngổntrongcáchmàthanhthiếuniênViệtnamđượcgiáodụcđểđánhgiácácanhhùngdânlộc.Nướctacónhiềuanhhùngnhưngcóbavịcócônglớnnhất:LýCôngUẩnmởrađấtnướccókỷcương,vănhiến;TrầnHưngĐạođánhđuổiquânNguyêngiúpchúngtagiữđượcbờcõitránhđượcsựdầyđạpcủaquânMôngCỗhungbạo;NguyễnHoàngmởramiềnNamtrùphú.Cảbađềulànhưngconngườiđứcđộ,đemphồnvinhchodânchúng.ThếmàchỉcóTrầnHưngĐạođượcnhắctớithườngxuyên,nhưngcũngrấtxasauNguyễnHuệ;LýCôngUẩnthìhọahiếm;cònNguyễnHoàngthìkhôngbaogiờ.CầnphảitrởlạitrườnghợpNguyễnHuệbởivìđólàmộtsailầmđãkéodàiquálâuvàđãgâyquánhiềutáchại.Tôikhôngphảilàsửgia,cũngkhôngphảilàmộtnhànghiêncứumàlàmộtngườihoạtđộngchínhtrị.Ngườihoạtđộngchínhtrịnóinhữngđiềucầnnói,cóbổnphậnphảinóitrungthực,dựavàonhữngsựkiệnnghiêmtúcvàlýluậnmộtcáchlươngthiện.Nhưngngườihoạtđộngchínhtrịnếukhôngcó thìgiờnhư trườnghợpcủa tôi,khôngcóbổnphậnphảighichúdữkiện lấy từsáchnào,chươngnào,trangnào,v.v...Đólàcôngviệccủanhànghiêncứu.NhữngdữkiệnmàtôidựavàođểbànvềNguyễnHuệlàcóthực,cácsửgiađềucó.TrướchếtlàmộtvàinhậnđịnhvềchiếnthắngĐốngĐa.NguyễnHuệđượctônsùngnhờtrậnĐốngĐamùaXuânKỷDậu1789.Nhữngcôngđứcvàthànhtíchkháccủaôngchỉlàphụhọa,đôikhithêmthắtvàthêudệt.TheokýứctậpthểcủachúngtatrongtrậnnàyNguyễnHuệđãchỉtrongmộtđêmphátanhaimươivạn(haitrămngàn)quânThanh,tránhchochúngtaáchBắcthuộc.ThựcracáctàiliệucủanhàThanhchothấymộtcáchrấtrõrệtlàvuaCànLongkhôngcóýđịnhđánhchiếmnướcta.KhôngnhữngthếvuaCànLongcòncấmTônSĩNghịgiaochiến.NhàThanhcanthiệpvìcósựcầucứucủamẹvuaLêChiêuThốngvàđámquầnthầnnhàLê,nhưngýđồcủahọchỉlàdọađểNguyễnHuệthầnphụcLêChiêuThống,vàngaycảnếuNguyễnHuệcứngđầukhôngchịucũngchỉgiúpLêChiêuThốngcóthanhthếmàchiêutậplựclượngđểchiađấtvớiNguyễnHuệmàthôi.DĩnhiênnếuViệtnamtựnguyệnsátnhậpvàoTrungQuốcthìnhàThanhsẽrấthàilòngnhưnghọkhôngchấpnhậntrảmộtgiánàocả.ConsốhaichụcvạnquânThanhcũngrấtsaisựthực.TônSĩNghịsangbằngđườngbộ,màđườngbộthìbịváchnúidầyđặcngăncáchkhôngthểdichuyểnmộtsốquânkhổnglồnhưvậy.TrongnhữnglầnxâmchiếmquimôViệtnam,quânTrungQuốcđềuchủyếuxâmlăngbằngđườngthủyquacửaBạchĐằnghayNghệAn.ThànhphốHàNộihồiđócóbaonhiêudâncư?Mườingàn,mườilămngàn,hayhaichụcngànlàcùng.Khôngcầnhaitrămngàn,chỉcầnnămchụcngànthôithìcũngđãlàcảmộtsựtrànngậpkhôngcònchỗđứng,chưanóitớiviệcquânThanhkéonhauđichợmuabánnhưsửchép.CáctàiliệucòngiữlạichỉnóiquânThanhđóngđồnởvàilàngnhỏcạnhHàNội.Niềmtựhàodântộccủatôibị thươngtổnlầnđầutiênvàokhoảngnăm1958.TôiđọcbáovềcuộcthuyếttrìnhcủagiáosưTưởngQuânChương,mộtchuyêngiangườiĐàiLoanvềViệtnam,tạiĐạiHọcVănKhoaSàiGòn.SựhiểubiếtrấtnonnớtcủatôilúcđócũngđủđểtôiýthứcrằngônghơnhẳnnhiềutríthứcViệtnamngayvềchínhlịchsửvàvănhóaViệtnam.Ônglậpluậnchắcchắn,dẫnchứngtàiliệuđầyđủvềvănhọcViệtnam,từngtácphẩm,từngtácgiả.ĐềcậpđếntrậnĐốngĐa,TưởngQuânChươngdẫntàiliệucủaThanhtriều,nóirằngTônSĩNghịtổngđốcLưỡngQuảngđãđemsáungànkỵbinhsangViệtnamđểphôtrươngthanhthếvàlàmlễthụphongchoLêChiêuThốngnhưngđãbịNguyễnHuệđánhbấtngờ,thuachạyvềvàbịcáchchức.Consốnàytheotôilàhợplý.TônSĩ

NghịtừTrungQuốcsangViệtnamtrongmộthaituầnlễthìchắcchắnlàsangbằngkybinhrồi,màkybinhthìsáungànđãlànhiềulắmđốivớihaitỉnhQuảngĐôngvàQuảngTây,muốnhơncũngkhôngcó.NênnhớlànhàThanhlúcđóyênbìnhđãmấytrămnămnênkhôngcòngiữquânđộihùnghậunữa.TôichưathấysửgiaViệtnamnàobácbỏsựkiệncủaôngTưởngQuânChương.MộttàiliệudongườiViệtnamviếtvềtrậnĐốngĐalàcuốnHoàngLêNhấtThốngChícủaNgôGiaVănPhái,mộtcuốnsáchkháthuậnchoTâySơn.TheocuốnsáchnàythìkhiquânThanhđến,NgôVănSởvàNgôThờiNhiệmbànvớinhaurằngđánhquânThanhkhôngđượcvìdânchúngBắcHàủnghộquânThanhvàghétquânTâySơn,họsẽchỉchỗ,dẫnđường,tiếpsứcquânThanh.(ĐâycũnglàmộtsựkiệnrấtquantrọngchứngtỏdânchúngkhôngngưỡngmộNguyễnHuệnhưmộtsốtácgiảviết).NgôVănSởquyếtđịnhbỏThăngLongluivềgiữđèoTamDiệp,nhưngđôđốcPhanVănLânkhôngchịu,đòiNgôVănSởcấpchomộtngànquân(xinnhắclại làmộtngànquân)ragiápchiến.PhanVănLânđếnbờsôngNhưNguyệtthìgặpquânThanhđóngởbênkiasông.LúcđótiếttrờilạnhgiánhưngPhanVănLânnhấtđịnhbắtquânlộiquasôngđánhquânThanh.QuânTâySơnchếtđuốikhánhiều,sốcònlạiquabênkiasônglạnhcóngnênbịquânThanhtiêudiệt,PhanVănLânmộtmìnhmộtngựachạyvề.ThửhỏinếuquânThanhđôngtớimườingànngườithôiliệuPhanVănLâncódámliềulĩnhnhưvậykhông?CònmộtnguồntàiliệukhácvềtrậnĐốngĐa.ĐólànhữngláthưmàcácgiáosĩcómặttạiđógởivềchobạnbètạiPháp.NhữngláthưnàyđượctậptrungtrongmộttàiliệucótênlàNhữngláthưkỳlạvàxúctíchcủaSứBộTruyềnGiáoViễnĐông(LettrescurieusesétédifiantesdelaMissionapostoliqueenExtrêmeOrient) còn lưugiữ tạiPháp.Đây lànhững lá thư riêng,khôngphổbiến,dođóchúngkhôngcómụcđíchtuyêntruyền.CácgiáosĩnóithẳnglàhọbênhvựcnhàTâySơnvìlýdocảchúaTrịnhlẫnchúaNguyềnđềucấmđạotrongkhiTâySơnkhôngđểýđếntôngiáo.MộtgiáosĩmôtảtrậnNgọcHồi(ĐốngĐa),trậnđánhgaygonhấtvàcóthểnóilàduynhấttrongđêmhômđó.Theoông,quânTâySơntiếnvàobịquânThanhđánhbậtra,hàngngũrốiloạn.LúcđóđíchthânNguyễnHuệ từdưới xông lên,múagươmchémchếtmấy chụcquânThanh, làmchúnghoảng sợbỏ chạy.TheocáchmôtảđóthìtrậnĐốngĐakhôngthểlàlớnđược.HoàngLêNhấtThốngChícũngnóiquânTâySơntiếnsauhaimươitấmmộc,đằngsaumỗitámlàbamươingười.NhưvậytổngsốquânTâySơnthamchiếnởNgọcHồilàsáutrămngười.HoàngLêNhấtThốngChícònnóithêmlàkhinghetinNgọcHồicóbiến,TônSĩNghịsaimộtbộtướngđemhaichụckybinhđigiảicứucùngvớimộtđámnghĩaquâncủavuaLê.NhữngdữkiệnnàychứngtỏtrậnĐốngĐachỉlàmộttrậnnhỏ.Mặtkhác,cũngkhôngnênquênlàquânThanhbịbấtngờhoàntoànnênrốiloạn,lochạyhơnlàđánhlại.VảlạicũngchỉcómộtnửaquânThanhsangsôngvàoThăngLong,nửakiavẫnởbêntảngạnvàbỏchạykhiđámquân sang sôngbịđánh tan.Cầnminhđịnhmộtđiềuđể tránh tranhcãi.SốquânThanhchết(chủyếulàchếtđuốikhixôlấnnhausangsônglàmsậpcầunổi)cóthểnhiềuhơnhẳnsốquântừTrungQuốcsangvìrấtnhiềungườiHoasinhsốngtạiViệtnamlúcđócũngỷthếquânThanhlộnghànhtựcoinhưlínhcủanhàThanh,rồihoảngsợbỏchạykhikybinhcủaTônSĩNghịbịđánhtan.Kýứcdângianvàcáctàiliệuđềunóiđếnviệcngườingựachennhautrêncầu.Cảnhnàyphùhợpvớinhữnggìvừanói:quâncưỡingựalàquânTônSĩNghị,đámchạybộlàbọnadua.ChúngtađềubiếttrướckhiraThăngLongđánhquânThanh,NguyễnHuệdừnglạiởTamDiệpđểmộquân.Cácgiáosĩ thuậtcáchmộquâncủaNguyễnHuệ:cáctướngcủaQuangTrung, tấtcảđềumangchứcđôđốc,tớigầncáclàng,cưỡingựalênmộtgòcaonhìnvàolàngtheosốnócnhàmàướclượngsốquân

mỗilàngphảinộpralệhễthiếumộtngườilàhọtànsátcảlàng.DânchúnghãihùngđếnnỗilàngnàokhôngđủcontraiphảibắtcongáigiảlàmtraiđemnộpchoNguyễnHuệ.Nhữngnôngdântuyềnchọnnhưvậythựcralànhữngtùbinhchỉcóvaitròkhuânvác,làmmộcđỡtênvàlấysốđôngápđảotinhthầnquânThanhmàthôi,chủlựccủaQuangTrungchỉlàsốquânTâySơnmàôngđemtừPhúXuânra.ĐánhxongtrậnĐốngĐa,ôngbỏmặcsốquântântuyểnnày,họphảixinăndọcđườngtìmvềquêquán.NguyễnHuệlàconngườinhưthếnào?Theo sáchHoàngLêNhấtThốngChí,NguyễnHuệ là conôngHồPhiPhúc,ngườigốcNghệAn,nhưngtừbađờitrướcbịchúaNguyễnbắtvàolậpnghiệptạilàngTâySơn,thuộctỉnhBìnhĐịnh.ĐếnđờicácconthìđổirahọNguyễnđểdễtiếnthân.HọHồdầndầntrởnênkhágiả,đếnđờiHồPhiPhúcthìlạimởsòngbạcnêncànggiàucó.NguyễnHuệnhưvậykhôngphảixuấtthânlàmộtnôngdânáovảinhưViệtnamSửlưọcviết.VềanhemTâySơn,cũngnhưvềtrậnĐốngĐa,TrầnTrọngKimdựavàoHoàngLêNhấtThốngChí,nhưnglạithêmbớttheochiềuhướngcólợichoNguyễnHuệ.Tạisao?Chúngtasẽtrảlờisau.BaanhemNhạc,LữvàHuệlớnlênđiăncướp.KhởiđầuNguyễnNhạckếtnạpđượcmộtđámthủhạđicướpbóctrongvùng,saukhithếlựcđãmạnhmớivềlậpđồnởngaylàngmìnhcôngkhaichốngchúaNguyễn.CólẽvìhọhoànhhànhkhálâutạivùngTâySơnnênsaunày,khihọlàmvua,ngườitavẫngọihọlànhàTâySơn.BaanhemliênkếtvớihaiđámcướpbiểnngườiTrungHoalàTậpĐìnhvàLýTàivàcũngchiêumộnhiềungườiThượng.Trongcácthưtừgởichonhau,cácgiáosĩthắcmắckhônghiểutạisaocáctướngcủaTâySơn,dùlàtướngđánhbộđinữa,đềuxưnglàđôdốc:đôđốcSở,đôđốcLong,đôđốcTuyết,đôđốcLộc,đôđốcLân,v.v.ĐólàvìquânTâySơndođámcướpbiểnhuấnluyện,vàđốivớibọncướpbiểnchứcđôđốclàmộtướcmơ.MộtsựkiệnnổibậtmàcácsửgiacốtìnhlàmngơlàquânTâySơnchỉthuầntúylàgiặccướp.TừlúcdấylênchođếnlúctiêudiệtcảhọTrịnhvàhọNguyễntronghaimươinămtrời,họkhôngđưarabấtcứmộtchủtrươngdựngnướcnào;khônghềcómộttờhịchnàođểhiệutriệuquốcdân,hayngaycảmộttờkểtộihọTrịnhvàhọNguyễn.Họchỉđánhphávàcướpbócmàthôi,khôngnhândanhmộtchínhnghĩanào.(ởmiềnBắc,NguyễnHữuCằukhinỗiloạnchốngnhàTrịnhítnhấtcònxưnglàBảoDânĐạiTướngQuân).Từnăm1771,anhemTâySơnlậpđồntrại,bànhtrướngthêmlựclượng,đánhchiếmQuiNhơnrồitiếnlênmạnBắcđánhchúaNguyễn.Lúcđó,dùmớimườitámtuổi,NguyễnHuệđãbắtđồngđảngvàdânchúnggọimìnhlàĐứcôngTám.Cáilốitựxưngxấcxượcnàycũnglàmộtđặctínhcủađámthảokhấu.CơnghiệpchúaNguyễnđãtantácvìTrươngPhúcLoanchuyênquyềnnênquânTâySơnđánhđâuđượcđấy,hầunhưkhôngcókhángcự.HọTrịnhởngoàiBắclạinhâncơhộivàochiếmThuậnHóa.QuânNguyễnphíaNambịTâySơnđánh lên,phíaBắcbịquânTrịnhđánhxuốngnên tan rãnhanhchóng.ChúaĐịnhVươngnhàNguyễnphảibỏchạyvàoGiaĐịnhđểĐôngCungThếTửởlại.NguyễnNhạcbắtđượcĐôngCung,gảcongáicho,giảhòavớichúaNguyễnởGiaĐịnh,nhưnglạingấmngầmliênkếtvớihọTrịnhxinlàmtiênphongđánhchúaNguyễn.Năm1778anhemTâySơnchiếmnốtGiaĐình,tiêudiệtchúaNguyễn.NguyễnNhạclênngôihoàngđế,phongchoNguyễnLữlàmĐôngĐìnhVươngởGiaĐìnhvàNguyễnHuệlàmBắcBìnhVươnggiữmặtBắc.NguyễnHuệlàmộttướnggiỏi,nhiềucôngtrậnlạigiữmặtBắcphònghọTrịnhnênnắmphầnlớnquânTâySơntrongtay.Năm1786,nhân lúcnhàTrịnh tan tácvì línhTamPhủ làm loạnNguyễnNhạc saiNguyễnHuệ ra

đánhchiếmThuậnHóa,trướcđâycủachúaNguyễnnhưngmớibịhọTrịnhchiếm.NguyễnHuệchiếnthắngdễdàngrồitheolờikhuyêncủaNguyễnHữuChỉnh,mộttướngcủahọTrịnhvìbấtmãnmàbỏvàotheoTâySơn,tiếnraThăngLongdiệthọTrịnh,dùkhôngcólệnhcủaNguyễnNhạc.LúcđóhọTrịnhđãsuysụptoànbộnênNguyễnHuệchiếmThángLongnhưvàochỗkhôngngười.NguyễnHuệđượcvuaLêHiểnTônggảcongáilàcôngchúaNgọcHânvàởlạiThăngLonggầnhaithángchođếnlúcNguyễnNhạctừtrongNamragọivề.KhivuaLêHiểnTôngchết,NguyễnHuệđịnhkhôngchoLêChiêuThốnglênkếvị, thânthíchnhàLêphảinhờNgọcHânxinNguyễnHuệmớicho.SauđóhaianhemNhạcvàHuệđộtngộtvềNamgiữađêm,bỏNguyễnHữuChỉnhởlạivớidụngýđểdânBắcHàgiếtChỉnhvìtộiđãđemquânTâySơnraBắc.NhưngNguyễnHữuChỉnhchạythoátvàoNghệAnramắtNguyễnHuệ.TuythấtvọngvìNguyễnHữuChỉnhkhôngchếtnhưngNguyễnHuệvẫncấpchoChỉnhmộtsốvàngvàvũkhílấyđượcởThăngLongđểChỉnhlậpnghiệplạiNghệAn.NguyễnHữuChỉnhtựtuyểnquânchiếmgiữNghệAn.VuaLêChiêuThốnglúcđóchỉcóvàiquanvănvàkhoảngmườilínhhầu.PheđảnghọTrịnhlạitrởvềThăngLongtáilậpnghiệpchúa.LêChiêuThốngkhôngchịuchohọTrịnhápbứcnữanênvờiNguyễnHữuChỉnhra.NguyễnHữuChỉnhdẹpđượcdưđảnghọTrịnhvàđượcLêChiêuThốngphongtướcBằngTrungCôngnắmgiữbinhquyền.TrongkhiNguyềnHữuChỉnhraBắcđánhdưđảnghọTrịnhthìNguyễnHuệlạiđemquânvàoNamđánhNguyễnNhạc.NhạcphảikhóclócnănnỉHuệmớitha.SaukhivềPhúXuân,NguyễnHuệralệnhchoVũVănNhậmlàphótướngcủamìnhvàcũnglàrểcủaNguyễnNhạc,đemquânrađánhNguyễnHữuChỉnh.VũVănNhậmbắtđượcChỉnhđemgiếtđi.VuaLêChiêuThốngbỏchạylưulạckhắpnơi,chiêutậplựclượngchốngTâySơn.NguyễnHuệraThăngLongbấtngờ,VũVănNhậmđangngủtrưabịlôirachém.NguyễnHuệđặtNgôVănSở,PhanVănLânvàNgôThờiNhiệmởlạitrấngiữrồirútquânvềNam.QuầnthầnvàtônthấtnhàLêsangTrungHoacầucứu.TônSĩNghịsang,NguyễnHuệlênngôihoàngđế,tiếnraThăngLongđánhbạiTônSĩNghị.NguyễnHuệchỉmới làmvuađượcbốnnăm,đangchuẩnbịđánhTrungHoachiếmhai tỉnhQuảngĐôngvàQuảngTâythìmấtnăm1792.MườinămsaunhàTâySơnbịNguyễnánhtiêudiệtNguyềnHuệlàmộtconngườihungbạođánhtấtcảmọingười,đólàmộtsựthực.NguyễnHuệliênkếtvớihaitướngcướpTậpĐìnhvàLýTàiđánhchúaNguyễnrồilạiđánhTậpĐìnhvàLýTài,liênkếtvớichúaTrịnhrồiđánhchúaTrịnh,dùngNguyễnHữuChỉnhrồibỏChỉnhchodânBắcHàgiết.NguyềnHữuChỉnhkhôngchếtmàlạiphấtlênđượcthìsaiVũVănNhậmđemquânđánhgiếtNguyễnHữuChỉnh,tiệnthểlấyluônBắcHà.RồilạigiếtVũVănNhậm.ĐếncảNguyềnNhạcđốivơiHuệvừacónghĩavuatôivừacónghĩaanhem,Huệcũngđánh.SaunàyhòavớinhàThanh,rồilạikếtnạpbọncướpbiểnđiđánhphánhàThanhvàcònđịnhđemquânđánhnhàThanh.NguyễnHuệdùngbạolựcvàsựtráotrởtrongmọitrườnghợpđốivớibấtcứaicókhảnăngtrởthànhmộtđốithủ.ViệcHuệđánhNhạcchỉvìhaianhemxíchmíchvớinhauchuyệnphânchiakhotànglấyđượcởThăngLonglàmộthànhđộngphảntrắcvàvôđạo.NguyễnHuệcũngrấttànác,cácgiáosĩthờiđódùbênhTâySơncũngghêsợvềsựtànáccủaNguyễnHuệvàgọiônglàmộtthứAttilamớitrongnhữngthưhọviếtchonhau.Họkể lạikháchi tiếtnhữngviệc làmdữ tợncủaNguyễnHuệ,màkhuônkhổcuốnsáchkhôngchophéptôinhắclạihết.SaukhidiệtnhàTrịnhvànóilàmộttấcđấtcủanhàLêcũngkhônglấy,HuệvẫnchiếmNghệAn,vuaLêChiêuThốngsaidanhsĩTrầnCôngSán,màNguyễnHuệbiếttiếngvàphụctài,cùngvớihoàngthânLêán,vừalàchúvừalàthàycủacôngchúaNgọcHân,mangquốcthưvàoxinlạiNghệAnvàcamkếthàngnămnộptoànbộthuếcủatỉnhchoNguyễnHuệ,nhưng

NguyễnHuệđãkhôngchocònhạngụcvàgôngcổcảpháiđoànrồiđemrabiểnnhậnthuyềnchochết.NhiềungườitráchNguyễnánhnhỏmọnquậtmồNguyễnHuệsaukhiđãgiếtconcháu,màquênrằnghànhđộngthôbạonàychỉlàđểbáothùmộthànhđộngthôbạotrướcđó:NguyễnHuệđãtànsátcảhọNguyễnvàđãđàomảtổtiênNguyễnánhđemvấtđi.MộtlầntrongmộtchuyếnđánhpháGiaĐịnh,mộttướngTâySơnbịphụcbinhgiếtchết.NguyễnNhạcvàNguyễnHuệnỗigiậnralệnhtànsáttấtcảdânchúngtrongvùng,bấtluậngiàtrẻ,lớnbé,traigái.Cuộctànsátđãkinhhoàngđếnđộdânchúngcácvùngphụcậnsauđókhôngdámăntômcávìsợtômcáănthịtnhữngxácchếttrôiđầysông.MộtthídụkháclàtrậnĐốngĐa.SaukhiđãđánhtanquânThanhvàsợquânThanhquaylạiphảnứng,NguyễnHuệralệnhchodânchúngThăngLongphảiđắpxongtrongvòngbangàymộtchiếnlũychungquanhđểphòng thủ.Cácgiáosĩcómặt tạiđókhông thểnào tưởng tượngdânchúngThăngLongcóthểlàmđượcđiềuđó.Nhưnghọđãlàmđược,họđãlàmtớikiệtsức,vìsợbịNguyềnHuệtànsát,họbiếtNguyềnHuệkhônghềdodự trước sựchémgiết.Tườngxây lênxongcácgiáo sĩkinhhoàng,họđặt tênchoNguyễnHuệ làAttilamới từđó.Các tài liệucủacácgiáo sĩ, vànhiềunhânchứngphươngTâycómặttạiViệtnamlúcđó,vềanhemTâySơnhiệnvẫncònlưugiữtrongnhiềuthưviệntạiPháp.MộtsửgiaViệtnam,ôngTạChíĐạiTrường,đãsưutậpmộtsốđángkểtrongcuốnsáchLịchSửNộiChiến1771-1802củaông.ĐâylàmộtcuốnsáchnênđọcchonhữngaimuốntìmhiểuvềnhàTâySơn.KhảnăngnhìnxatrôngrộngcủaNguyễnHuệcũngrấtgiớihạn.NguyễnHuệđembinhđánhlàmsuyyếuNguyễnNhạc,rồilàmngơđểNguyễnánhtiêudiệtdầnlựclượngcủaNhạcvàLữởtrongNam.Cứbỏquasựtànnhẫnvớihaingườianhđithìđâycũnglàmộttínhtoánchiếnlượcrấtchủquanvàphiêulưu.NguyễnánhcònđangbànhtrướngthếlựcởtrongNamthìNguyễnHuệđãnghĩđếnviệcđánhTrungHoa.Thậtlàmộtýđồđiênđại,chứngtỏNguyễnHuệkhôngcómộthiểubiếtchiếnlượcnàocả.NếuNguyễnHuệcònsốngđểmàgâychiếnvớinướcTàuthìquảlàđạihoạchonướcta.CứgiảthửvuaCànLongchokhôngNguyễnHuệhaitỉnhQuảngĐôngvàQuảngTàythìngàynaynướctacũngđãbịxóabỏrồi.CũngnêntươngđốihóatàidùngbinhcủaNguyễnHuệ.NhàNguyễnvànhàTrịnhđánhnhaucảthảybảylầntronggầnnửathếkỷ,từ1627đến1674,làmchođấtnước,nhấtlàmiềnBắcsuykiệtvàdânchúngchánghétchiếntranh.ĐâycũnglàgiaiđoạnmàđạoCôngGiáovàtưtưởngThiênChúaGiáo,saumộtthếkỷdunhập,đãpháttriểnmạnh,làmlunglaytưtưởngKhổngGiáo,nềntảngchínhđángcủachếđộ.QuầnchúngViệtnamkhôngcònnhìncácvuachúanhưnhữngđạidiệncủaTrờimàhọphảiphụctùngvôđiềukiệnnữa.CảhaihọTrịnhNguyễnđềusuythoái,việcbinhbịbịbỏrơi,ngườidânvừakhôngphục,vừabớtsợ.ChúaNguyễncònlođánhdẹp,mởmangbờcoinênngườidânbỏvàomiềnđấthoangphíaNamlậpnghiệptránhbịbắtlínhrấtnhiều.LựclượngcủachúaNguyễnvừasuyyếuvừabịtrảirộng,dầndầnmất thực chất. Các băng đảng cướp lộng hành khắp nơi.Đã thế, từ thờiVõVương (1765) trở đi,TrươngPhúcLoanlạichuyênquyềnlàmchotriềuđìnhtannát.AnhemTâySơn,nhờtậphợpđượcmộtsổbăngđảng,nổilêntiêudiệtchúaNguyễnmàkhôngcầnđánhmộttrậnđángkểnào.QuânTâySơnđãthắngdễdàngvìthếlựccủachúaNguyễnđãhoàntoàntanrãchứkhôngphảivìlựclượngcủahọmạnh.Năm1778,lúcTâySơnđãdiệtchúaNguyễnvàchiếmGiaĐịnh,thếlựclênđếncaođiểm làmkinhđộngcảnước, toànquyềnAnh tạiấnĐộcửmộtchuyênviên làChapmansangquansát tìnhhìnhViệtnam.Chapman làmquenđượcvớianhemTâySơnvàđượcđi thămviếng

quansáttỉmỉkhắpnơi.ChapmanbáocáorằngthếlựccủaquânTâySơnchẳngcógìđángkể,chỉcầnmộtđạoquânmột trămngườimàcókỷ luật cũngđủđểđánh tan toànbộquânTâySơnmộtcáchnhanhchóng.XinnhấnmạnhconsốmộttrămvàcũngxinnhấnmạnhrằngChapmanchỉnóitớikỷluậtchứkhônghềnóitớinhucầuvũkhítốitân.ởngoàiBắc,hồiđógọilàđàngngoài,tìnhthếcònbiđáthơn.Đờisốngcơcựcvàcươngthườngđảolộn(họTrịnhphếlậpvàgiếtvuaLêmộtcáchrấttùytiện)nêncảuyquyềnchínhtrịlẫnuyquyềnđạođứcđềutan.Giặcgiãnỗilênkhắpnơi.TrịnhSâmvừatạmdẹpxonggiặcthìlạisaymêtửusắc,bỏtrưởnglậpthứgâyloạnngaytạitriềuđình.ĐiềucầnđặcbiệtlưuýlàhọTrịnhlúcđókhôngcònquânđội.ChỉmộtđámlínhTamPhủ,vàingầntênkhôngngườichỉhuy,màmuốn phá nhà ai, giết quan nào cũng được.Khi chúng nổi loạn,QuậnHuyHoàngTếLý trênnguyêntắccầmmọibinhquyền,phảimộtmìnhcưỡivoirađánhnhauvớichúngrồibịgiết.Cáctướngmỗingườitrấngiữmộtphương,mỗingườichỉcóvaichụcgianhân,rồidựavàođámgianhânnàymàđibắt lính.Cókhihọbắtđượccảngầnquânnhưngnhữngquânđội ấy chỉ lànhữngnôngdân tộinghiệpkhôngbiếtchiếnđấuvàcũngkhôngmuốnchiếnđấu,hễgặpquânđịchlàrãhàngbỏchạycókhicònđâmchếttướngđểdễchạy.SáchHoàngLêNhấtThongChímôtảkhárõxãhộimiềnBắclúcđó.Cácsứquânđãkhôngcóthựclựcmàcònhiềmkhíchvớinhauvàchẳngtuânlệnhai.Dângianthìhễaikhỏemạnhăncướpđượclàđiăncướp,rấtghétquânTâySơnnhưnggặpquannhàLêlàbắtnộpchoTâySơnđểlãnhthưởng.(SaunàycũngchínhdânchúngbátvuaCảnhThịnhvàcáctướngTâySơnnộpchoNguyễnánh).NguyễnHữuChỉnhbịanhemTâySơnbỏrơilênthuyềnchạyvềNghệAnvớimấychụcgianhân,đếnnơikhôngdámlênbộ.Vậymàrờicũngđibắtlínhvàthànhlậpđượcmộtđạoquân.VớicáiquânđộiôhợpđómàNguyễnHữuChỉnhvàođượcThăngLongnhưchỗkhôngngười vì các quân đội khác còn ô hợp hơn nữa.KhiNguyễnHữuChỉnh hoành hành ởmiềnBắc,NguyễnHuệsaiVũVănNhậmrađánh,quânNguyễnHữuChỉnhchưađánhđãtan.Trongmộtbốicảnhnhưvậy,NguyễnHuệtrấnápđượcthiênhạnhờcóđượcmộtđạoquântinhnhuệlàđiềudễhiểu.Lýdo thànhcôngcủaNguyễnHuệ làôngcómộtđạoquân thực sự trongkhi cácđối thủcủaôngkhôngcó.Nhữngchiếnthắngnhưvậykhôngđòihỏimộttàidùngbinhnào.ở trongNam có trận thủy chiến tạiCầnGiờ là đáng kề.NguyễnHuệ chỉ huy gầnmột trăm chiếnthuyền,nhưvậycũnglàvàingầnthủyquân,cònquânNguyễnánhkhôngbiếtbaonhiêu.NguyễnHuệcũngpháđượcquânXiêm.TrầnTrọngKimtrongViệtnamSửlượcnóirằngquânXiêmđôngtớihaivạnngười.Nếuđúngnhưvậythìquảlàmộtđạoquânrấtlớnvàothờiđó,nhưngquânXiêmvừatớinước ta thìđã rãhàng,đi cướpbóckhắpnơi chàngcònđộingũgì cả.Nếucómộtđạoquânđànghoàngthìđánhtanchúngkhôngkhó.CảbatrậnCầnGiờ,MânThítvàĐốngĐađềuởrấtdướitầmcỡcủanhữngtrậnđánhthờiTrầnHưngĐạochốngquânNguyễn,LêLợiđánhđuổiquânMinh.TàidùngbinhcủaNguyễnHuệ làcó thựcnhưngchưađượcchứngminhởtầmcỡcủacácdanhtướngthờiTrầnHưngĐạohayLêLợi.Cầnnhấnmạnhđểđánhtanmộthiểulầmđãkéodàiquálâuvàđãlànguyênnhânchonhiềugiảithíchlịchsửgượngép:đólàquânTâySơnkhôngmạnhmàcũngkhôngtổchứcgiỏi;họđãthắngđượccácchínhquyềnTrịnhvàNguyễnbởivìcácchínhquyềnnàyđãđi tớicuối tiến trìnhphânrã.NguyênnhânsâuxacủatiếntrìnhphânrãnàylàcảhaichếđộTrịnhNguyễnđãkhôngýthứcđượcrằngnềntảngcủaxãhộiViệtnamđãthayđổisauhơnhaithếkỷtiếpxúcvớingườiphươngTây,vàcứcốtiếptụcduytrìlốicaitrịcũtrênmộtxãhộiđãđổimới.

NguyễnHuệchỉmớilàmvuađượcgầnbốnnămthìmấtnêntàitrịnướccủaôngkhôngthểbànđến.MộtviệctriềuđìnhcủaônglàmthườngđượccatụnglàhaydùngchữNôm.NhưngchữNômthờiđóđápháttriểnlắmrồi.ChinhPhụNgâmvàCungOánđãrađờitrướcđóvàđãcóNguyễnDu.ChínhNguyễnánhcũngđãdùngchữNômtrongmộtsốvănthư.CũngcóngườinhắcđếndụKhuyếnNôngcủaNguyễnHuệ,nhưngđóchỉlàmộtdụbìnhthườnglặplạinhữnggìcácvịvuatrướcđóđãnói.MộtbiệnpháplàmkhổdânchúngrấtnhiềulàdùngTínBài,mộtthứthẻcăncước,đểkiềmsoátdânchúng,trongmụcđíchbắtlínhchuẩnbịđánhTrungHoa.BiệnphápnàylàmdânchúngbịthamquanôlạisáchnhiễuđếnnóinhiềungườiphảitrốnvàorừngsinhsốngđểtịnạnTâySơn.Vảlạilàmvuamộtnướcđãkiệtquệvìchiếntranh,vừamớiđượcmộthainămyênbìnhđãlochuyệnđánhnhauvớimộtnướclớngấpbộimìnhlàđiềumàmộtvịvuasángsuốtkhôngthểlàm.NhàTâySơntuychỉkéodàimộtthờigianngắnnhưngđãanhhưởngrấtlớnlênlịchsửnướctavàdịalýchínhtrịtrongvùng.CuộckhởinghĩaTâySơnđãchặnđứnghẳnsựbànhtrướngcủalãnhthổViệtnamvàođấtCam-bốt.Năm1771,khianhemTâySơnbắtđầutấncôngchúaNguyễncũnglànămcuốicùngmàmộtphầnđấtCam-bốtđượcsátnhậpvàoViệtnam.LúcđóđấtCam-bốtgầnnhưvôchủ,cácchúaNguyễndồndậpmởrộnglãnhthổ,nhưngcuộckhởinghĩaTâySơnđãlàmhọsụpđổvàcuộcTâytiếncủaViệtnamchấmdứt.NếukhôngcóanhemTâySơnchắcchắnnướcCam-bốtkhôngcòn.ViệcthôibànhtrướngvềphíaTâyNam,tùycáchnhìn,khôngnhấtthiếtlàmộtsựthiệtthòichochúngta.NhưnganhemTâySơnđãlàmmộtviệckhácrấtlớn,rấttaihạichochúngtavàđãkhiếnchúngtalàchúngtangàynay:đólàphátanvàchấmdứthơnhaithếkỷtiếpxúcvàgiaothươngđầyhứahẹnvớithếgiớibênngoài,nhấtlàphươngTây.ChúngtabắtđầutiếpxúcvớiphươngTâytừđầuthếkỷ16,cácgiaothươngtăngdầnvớithờigian.Đầuthếkỷ18đãcónhữngtrungtâmthươngmạilớn.NgoàiBắccóHàNộivàPhốHiến(thứnhấtKinhKỳ,thứnhìPhổHiến).TrongNamcóHộiAn.HộiAncóđịavịđặcbiệtquantrọng,đólàtráitimcủamọihoạtđộngkinhtếcủaĐàngTrong.QuânTâySơnđiđếnđâucướpphávàđemchếtchócđếnđó.TệhạinhấtlàviệccướppháHộiAn.Cácthươngnhânbỏchạytrongkinhhoàngvàmọihoạtđộngkinhtếsụpđổ.MiềnTrungrơivàonạnđóichưatừngthấy,ngườichếtvôkể,cónơimẹănxáccon.KhiquânTâySơnrangoàiBắcthìKinhKỳvàPhốHiếncũngtiêutan.CũngnhưtạiHộiAn,doanhnhânnướcngoàibỏchạytrongkinhhoàngvàkhôngbaogiờtrởlạiViệtnamnữa.Cánhcửacủachúngtakhéplạivớithếgiớibênngoài.Xãhộitatrởlạivớibóngtốicủasựlạchậu.KinhnghiệmViệtnamđãđentốiđếnđộcácthươngnhânkhôngtrởlạinữangaycảsaukhinhàTâySơnđãđổ.PhầnđôngnhữngngườiphươngTâyđếnsaunàychỉlàcácgiáosĩ.TrầnTrọngKimlàmộthọcgiảcócôngsoạnrabộsửcôngphuđầutiênchonướcta.Đâylàmộtđónggóprấtlớncầnđượcghinhậnmộtcáchxứngđáng.Trướcônglịchsửnướctachỉđượcchépmộtcáchsơsàivàkhôngtrungthực.ĐiềukhótưởngtượngđốivớithếhệtrẻngàynaylàchotớithếchiếnIIngườiViệtnamkhônghọcsửnướcmình.NgườihọctrườngPhápthìhọcsửPháp,ngườihọctrườngNamthìkhônghọcsửnàocả.TậpViệtnamSửlượcrađờiđầuthậpniên1930,thườngđượcsửdụngnhưmộtcuốnsáchđểhọcquốcvăn,đãcótácdụngrấtlớn.NóđãgiúpngườiViệtnamhiểuquákhứcủamìnhvàtạoramộtýthứcquốcgiadântộc.ViệtnamSửlượcsaunàyđượclấylàmcơbảnchocácsáchgiáokhoasửởcấptrungvàtiểuhọc.ýthứcvềlịchsửcủangườiViệtnamnóichungvấnchưavượtquáViệtnamSửlược.

Tuynhiên,vìkhôngviếtsáchvớimụcđíchgiảngdạy,ôngTrầnTrọngKimđãkhôngcảmthấycóbổnphậnphảituyệtđốikháchquanvà,đặcbiệtlàđốivớinhânvậtNguyễnHuệ,ôngđãđểnhiềutâmtìnhvà thiênkiếnvàođó.Ôngdựngđứng ra chuyệnNguyễnHuệ raBắcphùLêdiệtTrịnhđểca tụngNguyễnHuệdứthọTrịnh,tônvuaLê,đemlạicươngthườngchorõràng.ấylàcósứcmạnhmàbiếtlàmviệcnghĩavậy (sic).Thật làđổi trắng thayđen!Trongkhikhởi chiến thìngười ta thườnghaymượnmộtdanhnghĩa,điềunaychẳngcógìlàlạ.ĐiềulạlàNguyễnHuệđãngangngượckhôngthèmmượnmộtdanhnghĩanàocả.NguyễnHuệvânglệnhNguyễnNhạctiếnraBắcvớimụcđíchchiếmThuậnHóa, rồi thấy dễ tiến luôn ra chiếmThăngLong, không nhân danh gì cả.NguyễnHuệ vàoThăngLongcướpkhotàngrồirútvềchỉvìchưanắmvữngtìnhhình,mặcdầucũngchiếmđấtNghệAn.ViệcphùLêchỉlàcâunóingoàimiệngsaukhidiệtxonghọTrịnhvàthấytìnhthếchưachínmuồiđểchiếmmiềnBắcmàthôi.NếuthựcsựphùLêthìNguyễnHuệđãkhônghốngháchđòiquyếtđịnhviệckểlậpvuaLêvàđãkhôngcướpkho,lấyđấtnhưvậy.ÔngTrầnTrọngKimcũngdựngđứngraconsốhaichụcvạnquânThanh,khôngcótrongmộtsửliệunào,để thổiphòng tầmvóccủa trậnĐốngĐavàca tụngNguyễnHuệđạipháquânThanh. (TronghịchcủaTônSĩNghịcónóilớinămchụcvạn,nhưngđó,theoHoàngLêNhấtThốngChíchỉlàtờtruyềnđơnmàmụcđíchlàhùdọalàmmấttinhthầnquânTâySơn.ChínhNguyễnHuệcũngbiếtđâychỉlàchuyệnhùdọa).ởmộtđiểmTrầnTrọngKimgiấucảsựkiện.ToànbộviệcthuậtlạitrậnĐốngĐacủaôngdựa theoHoàngLêNhấtThốngChí.NhưngtrongkhiHoàngLêNhấtThốngChíchéprằngquânNguyễnHuệđisaucácbứcmộcbia,cứbamươingườiđàngsaumộtbức,tấtcảlàhaimươibức,thìTrầnTrọngKimbỏđicâutấtcảlàhaimươibức,vìnhưthếchứngtỏquânTâySơnchỉcósáutrămngười,mâuthuẫnvớitầmvóchaichụcvạnquânThanhmàônggánchotrậnĐốngĐa.Ông Trần Trọng Kim cũng kể công Nguyễn Huệ cứu nước khỏi tay quân Thanh. Thực ra chínhNguyễnHuệđãlànguyênnhânđưatớiviệcquânThanhcanthiệp.VảlạiởđoạntrênchúngtađãthấyvàogiaiđoạnđónhàThanhhoàntoànkhôngcóýđịnhđánhchiếmnướcta,chínhvìthếmàsautrậnĐốngĐahọđãbỏnhàLêmàhòavớiNguyễnHuệ.NgượclạinếuNguyễnHuệcònsốngđểmàgâychiếnvớinhàThanhthìrấtcóthểnướctađãtanhoangvàmấtvềtayquânTàu.NhờViệtnamSửlượcmàNguyễnHuệđượccatụngnhưmộtđạianhhùnglàmvẻvangchodântộc,nhưngthựcraNguyễnHuệchẳngquantâmgìđếnthềdiệnquốcgia.ĐólàmộtýniệmphứctạpcủagiớivănhọcmàmộtngườisinhravàlớnlêntrongmộtmôitrườngđặcbiệtnhưNguyễnHuệkhôngquantâm.ÔngchấpnhậnsangchầuvuaThanh,lạyphụcxuốngđấtvàhônchânvuaCànLong.SợnhàThanhphảntrắchãmhại,ôngchomộtngườigiảlàmmìnhđithay.NhưngdùNguyễnHuệthậthayNguyễnHuệgiảthìtrêndanhnghĩavẫnlàvuaViệtnamlạyvàhônchânvuaTrungHoa.NguyễnHuệcũngthườnglàmnhữngtờbẩmgởichoPhúcAnKhang(ngườithayTônSĩNghịlàmtổngđốcLưỡngQuảng)trongđóôngtựxưnglàtiểuphiên.TrừtrườnghợpMạcĐăngDung,chưacóvuaViệtnamnàohạmìnhđếnthế.TháiđộbênhNguyễnHuệcủaôngTrầnTrọngKimcónguyênnhânsâuxa.GầnhaithếkỷphântranhđãtạoratheotịhiềmgiữamiềnNamvàmiềnBắc.NgườimiềnBắcvốnkhôngưachúaNguyễn,vuaGiaLongsaukhiđắcthắnglạitrảthùbáooán,giếthạicôngthầnkhiếnsĩphuBắcHàcàngghéthơn.CácvuanhàNguyễnkhôngnểnangmàcũngchẳngđoáihoàigìđếnmiềnBắc,họchỉdùngbạolựcđểthốngtrịmàthôi.ViệcthicửlàmsĩphuBắcHàrấtphânnộ.BắcHàtựhàolàđấtvănhọcnhưngnhàNguyễnchỉchoBắcHàmộtsốcửnhân,tiếnsĩthấphơnmiềnTrung.KểtừkhiPhápchiếmViệtnam

thìkhôngcứgìsĩphuBắcHàmàsĩphucảnướctráchnhàNguyễnbấtlựclàmmấtnước,nhưngsĩphuBắcHàthìmạtsátnhàNguyễnramặt.ÔngTrầnTrọngKimlàmộtsĩphuBắcHàvàsáchcủaôngchủyếuviếtchosĩphuBắcHà,trongđótâmlýthùghétnhàNguyễnrấtmạnh.NguyễnHuệlàkẻthùcủanhàNguyễn,vừalàhungthủvừalànạnnhâncủanhàNguyễn.Kẻthùcủakẻthùlàbạn.CatụngNguyễnHuệchỉlàmộtcáchđểchốngnhàNguyễn.SựthùghétnhàNguyễncủaôngTrầnTrọngKimrấtrõrệt.TrongViệtnamSửlược,ôngmởđầuchươngnóivềTâySơnbằngmộtcuộctranhluậncôngkhaivớinhàNguyễnvềnhàTâySơn,ôngthẳngthắnnóilýcủanhàNguyễnkhôngphảilàlýcủadântộc.ÔngHoàngXuânHãncònkểrằngkhiôngvângmệnhvuaBảoĐạimờiôngTrầnTrọngKimvàogặpvuaBảoĐạiđểlậpchínhphủ,ôngKimmớiđầugạtphắtđi:CáithằngBảoĐạigặpnólàmgì.LúcđóvuaBảoĐạichưathoáivị.TrầnTrọngKimlàmộtnhànho,thườngthườngđốixửrấtkhiêmcũng,phảithùghétlắmôngmớigọivuabằngthằng.Từ1945trởđikhicuộctươngtranhquốc-cộngnổra,NguyễnHuệlạiđượcthêmmộtđồngminhmới,mạnhhơnnhiềulầnôngTrầnTrọngKim:ĐảngcộngSảnViệtnam.ĐảngcộngsảncatụngNguyễnHuệđủđiều(mộtcuốnsáchdochínhquyềncộngsảnxuấtbảnđểcatụngNguyễnHuệcótựađềlàDòngGươmNhânái)vàđãdồnnỗlựcđưahìnhảnhNguyễnHuệanhhùngáovảivàoquầnchúngvìmục đích tuyên truyền. Tôn vinhNguyễnHuệ là phủ nhận nhàNguyễn,mà vuaBảoĐại của nhàNguyễnlạiđứngđầuphequốcgiachonêntônvinhNguyễnHuệcũnglàhạnhụcphequốcgia.Hìnhảnháovảicờđào(cờđàothìcónhưngáovảithìkhông)cũngrấtthuậnlợichocuộccáchmạngvôsản.NguyễnHuệcũngtiêubiểuchonhữnggiátrịnềntảngcủađảngcộngsản:bạolựcvàchiếntranh.CảNguyễnHuệlẫnđảngcộngsảnđềuđãlàmkhổdânchúngvàlàmđấtnướcsuykiệt,sựchínhđángcủacảhaichỉdựa trênnhưngchiến thắngquânsự.CácđôđốccủaNguyễnHuệcũng thuộc thànhphầncơbản,nghĩa làcũngkhông thuộcgiớivănhọcnhưcáccánbộnòngcốtcủađảngcộngsản.NguyễnHuệcũnghànhđộngnhưđảngcộngsản.Cũngdựavàomộtthiểusốcóđộingũđểkhốngchếcảnước,cũngthẳngtaytiêudiệtmọiphầntửcóthểtrởthànhđốithủ,cũngbấtchấpmọiđaukhổcủadânchúngvànhữngđổvởchođấtnước,cũngtráotrởvàlậtlọngvớicảđồngminhvàđốithủ.ChừngnàoNguyễnHuệcònlàthầntượngcủangườiViệtnamchừngđóđảngcộngsảnvẫnkhôngthểbịphủnhậndứtkhoát,dùcóbịthùghétđếnđâuđinữa.HìnhảnhNguyễnHuệđãđónggóprấtnhiềuchothắnglợicủađảngcộngsảnvàvẫncòngiúpđảngcộngsảnduytrìmộtchỗđứngnàođótronglòngngườiViệtnam.Sau1975,cáclãnhtụlớncủađảngcộngsảnđềuđếnlàngTâySơntrồngmộtcâyđểtỏlòngtônkínhvớiNguyễnHuệmàhọcoigầnnhưmộtthánhtổcủađảng.TônthấtvàtriềuthầnnhàNguyễnđãkhôngthểtranhcãivềNguyễnHuệvìnếutranhcãivềNguyễnHuệthìcũngphảibànđếnvuaGiaLongvànhữnghànhđộngkhôngđẹpcủaông.SauBảoĐạiôngNgôĐìnhDiệmcũngtránhđềcậpđếncácvấnđềlịchsửvìthânthếcủachínhông.ÔnglàbàytôinhàNguyễnvàthuộcdòngdõibàytôinhàNguyễn,vàhơnnữaônglàmquandướichếđộPhápthuộcchứkhôngthamgiađấutranhgiànhđộclập.Ôngkhôngcóthếđứngmạnhđểtranhcãivềlịchsửvàcólẽcũngchẳnghiểubiếtgìvềlịchsử.CáctướngtácầmquyềnsauôngDiệmđềulànhữngngườikhôngcóchỗđứnglịchsửvẻvangvìtrongđạibộphậnhọđãtừngởtrongquânđộiPháp.Vảlạihọhoàntoànkhôngquantâmđếnvănhóavàlịchsử.NóichungphequốcgiakhôngnhìnthấycảmộtchiếndịchtâmlýchiếncủaphecộngsảnđằngsauviệcthổiphồngvàtônsùngNguyễnHuệ.Còncácsửgia?Phảitiếcrằnghọđãcóđủtàiliệu,màđôikhihọcũngđưaramộtcáchlẻtẻ,nhưnghọ

đãkhôngcócanđảmđínhchínhmộtsailầmlịchsử,mặcdầusailầmnàyđãcótácdụngrấtđộchạitrênsốphậncủadântộc.NgườiViệtchúngtacómộtđặctínhlàbấtcứđiềugìdùsaiđếnđâumàđượcchấpnhậntrongmộtthờigiancũngtrởthànhmộtchânlýkhólaychuyển.Khôngnhữngchấpnhậnmàchúngtacònkhóchịukhicóngườiđặtlạivấnđề.Chúngtacũngcótâmlýdĩhòaviquí,hễđiềugìbấtluậnđúnghaysaimàmọingườiđãcholàđúngthìđừngnêncãinữa,chỉgâybấthòavôích.Đôikhisựgắnbóvớithànhkiếncònđiđôivới tháiđộbấtdung,hằnhọcđốivớinhữngngườiđềnghịxét lạimột thànhkiến.Vànhưthếsựsailầmcứtồntại.Tôikhôngphảilàsửgiacũngkhôngphảilànhànghiêncứu.Tôilàmộtngườihoạtđộngchínhtrị,vàlàmộtngườihoạtđộngchínhtrịrấtthiếuthìgiờ,dođótôichỉđềcậpđếnnhữngvấnđềcóliênhệđếncuộcvậnđộngdânchủhiệnnay.Tôiđặt lạivấnđềNguyễnHuệbởivìsự tônsùngôngđãcóảnhhưởnglớntrênsốphậndântộcvàvẫncònđangngăncảnmộtchuyểnbiếntưtưởngcầnthiết.NguyễnHuệtiêubiểuchonhưnggiátrịmàchúngtacầnđánhđổ:võbiền,độcđoán,hungbạo,lậtlọngvàtráingược với những giá trịmà ta cần phát huy: hòa bình, bao dung, hòa giải, lương thiện. Tôn sùngNguyễnHuệlàmộttâmlýrấttaihạimàtacầnchấmdứt.Hơnthếnửa,nhânvậtNguyễnHuệthựcsựlạikhôngphảinhưvậy.NguyễnHuệ,Nguyễnánh,LêChiêuThống,v.v...Đềulàtổtiênchúngtacả.Chúngtaphảichấpnhậnhọnhưlàquákhứvàcộinguồncủachínhchúngta.Khôngailựachọntổtiên,phủnhậntổtiênlàphủnhậnchínhmình,nhưngbópméolịchsửlàmộtchuyệnkhác.Lịchsửvừalà tấmgươngsoichândungcủamộtdântộcvừalàmộtkhokinhnghiệmđểhọchỏivàquyếtđịnhnhữngchọnlựachotươnglai.Bópméolịchsửchúngtasẽkhôngcònbiếtmìnhlàaivàsẽphảilàmviệcvớinhữngtàiliệusai.Không,tôikhôngcóýđịnhlàmngượclạiđiềumàôngTrầnTrọngKimvàđảngcộngsảnđãlàm,nghĩalàđảpháNguyễnHuệvìmộtdịứnghaymộtmụcđíchchínhtrị.NguyễnHuệnhưthếnàochúngtacứchấpnhậnôngnhưthếChúngtacómộtnhânvậtNguyễnHuệđãnổiloạn,gâynhiềumáulửavàtangtóc,đãchiếnthắngcácđốithủ,đãlênlàmvua,rồichếtsớmvàconcháubịtiêudiệt.Đólàsựkiện.NhưngthầntượngNguyễnHuệthiêntàiquânsự,anhminhsángsuốtvànhânnghĩachỉlàmộtsựxuyêntạclịchsửcódụngý.Khôngnênnghĩrằngcácvấnđềvănhóavàlịchsửkhônggắnbómậtthiếtvớivậnmệnhcủamộtdântộc.QuaNguyễnHuệchúngtađãdungtúngmộtsốgiátrịđộchạigópphầnquantrọngtạorasốphậnbiđáthiệnnaycủađấtnước.Cáchđâynămnghìnnăm,sắcdânPhénicienđãlànhữngngườitiếnbộnhất.Họđãlàngườiđầutiênchinhphụcbiểncả,chếngựcảvùngĐịaTrungHảivàlậpracảmộtnềnvănminhthươngnghiệp.NhưnghọthờthầnHammon,thầnchiếntranhvàbạolực.Sựhungbạođãkhiếnhọtựhủydiệtvàbịtiêudiệtsauđó.TôiđãthămditíchCarthage.Chỉcònlạinhữngbứctườngđổnátvànhữngdấuvếtcủanhữngtậpquánghêrợn.Thayđổibiểutượnglàthayđổicácgiátrịnềntảng củaxãhội, là thayđổi cáchứngxử,và cuối cùng thayđổi sốphận củamộtdân tộc.Đốivớinhữngquốcgiađangbếtắcvìđãlànạnnhâncủanhữnggiátrịđộchạiđócũnglàmộtbắtbuộc.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Rướcvoivềdàymảtổ

Khiđem tâm tìnhviết lịch sửmà tâm tình lại có trộn lẫnđammê thì lịch sửkhông thểchínhxác.Nhưnghậuquảkhácnhautùytheođammêtheohướngnào.NếuđammêtheochiềuhướngsùngáinhưđóivớiNguyễnHuệthìhậuquảlàtađivàoconđườngthủcựutônthờquákhứ.Nếungượclại,đammêtheochiềuhướngthùghéttacóthểphạmvàomộtbấtcônglớnđốivớimộtngườiđãnằmxuốngkhôngcònkhảnăngtrảlờinữa,vànhấtlàcóthểtạorađỗvỡlớngiữanhữngngườicònsống.GiữamộtngườiđềcaoNguyễnHuệvàmộtngườiđềcaoNguyễnánhvẫncóthểcósựcảmthông,nhưngmộtngườichốngNguyễnánhvàmộtngườiđềcaoNguyễnánhkhócóthểđốithoạivớinhau.LêChiêuThốngvàNguyễnánhlàhaitrườnghợpđiểnhìnhchođammêlịchsửtheochiềuhướngbàixích.LêChiêuThốngbịmọingườimạtsátvìđãcứuviệnquânThanh,cõngrắncắngànhàvàkhôngcóaibênhvực.Kýứcvềôngmãimãihoenố.NhưngLêChiêuThốngkhôngđángphảichịubảnánlịchsửquánặngnềđó.KhiNguyễnHuệvừadiệtxongnhàTrịnhvàcướicôngchúaNgọcHânthìvuaHiểnTôngnhàLêlâmbệnhnặngrồitừtrầnkhôngconnốidõi.HọLêthùhọTrịnhápbứcmìnhquáđángnênquyếtnhâncơhộinàylậplạicơđothựcsự.HọsuytônconngườilỗilạcnhấtcủadònghọLêlúcđólàhoàngtônLêDuyKỳ,mộtngườixéttheogiaphảđánglẽkhôngđượclàmvua.DuyKỳlênngôiđặtniênhiểulàChiêuThốngHoàngĐế.Nộicáitêncũngchứngtỏcaovọngcủaông.NhưngChiêuThốnghoàntoànkhôngcóvâycánhvàcủacải.cácCựuthầnmangtiếnglàcựuthầnnhàLênhưngđềulàcủanhàTrịnh.TronghơnhaithếkỷcầmquyềncủanhàTrịnh,họkhôngnhữngkhôngcóliênhệnàovớinhàLêmàcònbịcấmtuyệtđốikhôngđượcgiaodịchvớinhàLê.LêChiêuThốnghoàntoàncôđơn.ÔngvừacốhếtsứcthuthậpđượcvàibộhạthìdưđảnghọTrịnhđãnỗilênđemTrịnhBồngvề lập lại phủchúa.ChiêuThốngbímậtvờiNguyễnHữuChỉnhđemquânNghệAn radẹpTrịnhBồng.Đâycũnglàmộtquyếtđịnhrấtcanđảmbởivìnếuâmmưubạilộ,ôngchắcchắnsẽbỏmạngvềtaypheđảngTrịnhBồng.NhưngNguyễnHữuChỉnhvốnđãlàthủhạcủahọTrịnhmàcòndiệtnhàTrịnhthìchắcchắnkhôngcólýdogìđểphòChiêuThống.NguyễnHữuChỉnhlạichuyênquyền,vàLêChiêuThốngđànhchịu.LêChiêuThốngchỉlợidụngthờikỳhỗnloạn,họTrịnhbịghét,NguyễnHữuChỉnhcònbịghéthơn,đểmuathờigian,chiêunạpthêmthủtrúc.Dựđịnhchưađiđếnđâu thìNguyễnHuệđã saiVũVănNhậmragiếtNguyễnHữuChỉnhvànắmquyền.ChiêuThốngcùngđámthủhạítỏibỏkinhđôtrốnvàodângian,bônbakhápđâyđóloviệckhôiphục.LêChiêuThốngchỉởThăngLongđượchơnmộtnăm.SáchHoàngLêNhấtThốngChínóikhátỉmỉvềnhữngcốgắngvàgianlaocủaChiêuThốngtronggiaiđoạnnày,quađótacóthểthấyLêChiêuThốnglàmộtconngườirấtxôngpha.LúcChiêuThốngđươngchậtvậtởThanhHóathìmộtsốcựuthầnnhàLêđemmẹôngsangTàucầucứunhàThanh.QuânThanhsang,LêChiêuThốngvềThăngLongđượcmấyngàythìNguyễnHuệđemquânđánhtanquânThanh.LêChiêuThốngchạytrốnsangTàu.QuầnthầntheoôngsangTàulúcđócưxửkháliêmsỉ.MặcdầucôđơnhọcũngdámđươngđầuvớinhàThanh.CóngườichửimắngquânThanh,đểrồitấtcảbịánđầyđikhắpnơi,sangTâyVực,lênMãn

Châu.RiêngLêChiêuThốngbuồnphiềnmàchết.LêChiêuThốngtỏralàmộtngườiyêuquêhương,trướckhichếtdặnngườinhàsaunàynhớđemxácôngvềchôntạicốquốc.ĐólàmộttìnhcảmmàtrướcôngkhôngmộtngườiViệtnamlưuvongởTrungQuốcnàobàytỏ.SửchépsaukhiTâySơnbịdiệt,gianhânđàoxácLêChiêuThốnglênđểđemvềViệtnamtheolờidặncủaôngthìthấycơthểđãtannhưngtráitimvẫncòntươiđỏ.Câuchuyệnnàychắcchắnlàbịađặt,nhưngcóthểgiảithíchrằnggianhânôngbiếtôngchếtvớitấmlòngtứctưởinêntưởngtượngracâuchuyệnđó.LêChiêuThốngthựcsựmuốncầucứunhàThanhhaylàviệccầucứunàyhoàntoàndođámtônthấtnhàLêchủxướnglúcvắngmặtông?Câuhỏinàycólẽkhôngbaogiờsángtỏ,nhưngkhiquânThanhđãvàotớiThăngLongrồithìLêChiêuThốngkhócóchọnlựanàokháclàvềThăngLong.Nếuôngkhôngvề chắc chắnTônSĩNghị sẽbảohọLê tìmngườikhácvàhọLêchắcchắncũngkhôngvìChiêuThốngmàbỏcơhộingầnnămmộtthuởđó.NhưngdùmuốnhaykhôngLêChiêuThốngđãvềvàđãtrìnhdiệnTônSĩNghịthìôngphảichịutráchnhiệmnhưchínhôngđãgọiquânThanhvào.TộicầuviệnquânThanhnặngđếnmứcnàotùyquanđiểmcủamỗingười.Điềuquantrọnglànêncốgắngtìmhiểubốicảnhthờiđạiđó.MiềnNamlúcđóchưahềhộinhậpvàomiềnBắc,nênngườimiềnBắccoimiềnNamgầnnhưmộtnướckhác.CólẽanhemTâySớncũngcoinhưthế,nênNguyễnNhạcđãxưnghoàngđếởtrungNamvàdùngtừquýquốcđểxưnghôvớivuaLê.NgườimiềnBắccoiTâySơngầnnhưmộtđạoquânngoạixâm,hơnnữacònlàmộtdámquâncướphungbạo,nênviệchọđicầuviệnquânThanhchốngTâySơnlàcóthểhiểuđược.ĐọctậpthưtừcủacácgiáosĩcómặttạiBắcHàlúcđó,tacóthểthấyrằngđasốdânBắcHàtánthànhviệcChiêuThốngsangcầuviệnnhàThanh.CácgiáosĩnàyđềulànhữngngườiủnghộTâySơncả.Giờđây,sauhaitrămnămlịchsử,biếtbaomáuvànướcmắtđãđổratrênđấtnướcnày,ýthứcquốcgiacủachúngtađãrõrệthơnnhiều,việccầuviệnngoạibangcóthểlênánmộtcáchkhônglưỡnglự,nhữngcólẽkhôngnênđemýthứccủathờinaymàxétngườingàyxưa.VảlạichínhNguyễnDumàchúngtatônvinhnhưmộttrítuệsiêuviệtcũngđãcốchạytheoChiêuThốngmàkhôngđược.VềmặtlậptrườngNguyễnDukhôngkhácChiêuThống.Xéttrongbangườigiànhnhaungôibáchủởthờiđó:ChiêuThống,QuangTrungvàGiaLong,thìcảbađều lànhữngngườicóýchímạnh,cócanđảm,cóbản lãnh.NhưngQuangTrungvàGiaLonggiốngnhauởchỗhọđềulànhữngconngườithủđoạnvàsắtmáu.ChiêuThốnglàconngườinhânhậuvàtìnhcảmnhất.Trongcáithờiđạiđaobinhchémgiếtnhưthế,ởvàolúcmànhữngbảnnăngtànsátđượcthảlỏngnhưthế,mộtconngườinhưChiêuThốngkểracũnghiếm.Độcgiảđọctớiđâychắcchắnphảitựhỏi:TênNguyễnGiaKiểngnàyđiênchăng,hắnăncáigiảigìmàbênhvựctênviệtgianLêChiêuThống?Saohắnnguđếnthế,rồiđâytêntuổihắnsẽbịgắnliềnvớiLêChiêuThống.Nhưngnếulàmchínhtrịchỉlàtínhtoánthiệthơnthìcũngbuồnthực.TôichẳngcóhọhànggìvớiLêChiêuThống,tổtiêntôicũngchẳngcóailàmquannhàLê.Nhưngtôithấycầnphảisửachữalạimộtbấtcôngquáđángkéodàiquálâuvớimộtngườiđãchết.LêChiêuThốnglàngườiViệtnam,tôicũnglàngườiViệtnam.Hơnnữaônglàmộtnhânvậtlịchsửvàtôicầnnhìnrõlịchsửcủanướctôi.Quanhệgiữaôngtavàtôichỉcóthể.TìmtronglịchsửViệtnamtôikhámphárarằngviệcmạtsátLêChiêuThốngchỉmớigầnđâythôi,đúngratừ1945trởđivàcómộtmụcđíchchínhtrịchứkhôngphảihoàntoànvôtư.SáchHoàngLêNhấtThốngChícủadònghọNgôrấtgắnbóvớiTâySơncũngkhônghềlênánLêChiêuThống,tráilạicònbàytỏsựcảmthương.Sauthếchiếnhai,đảngcộngsảnViệtnamnắmđượcthếchủđộng.Trướcmặthọ làcácđảngpháiquốcgiaViệtnamQuốcDânĐảng,ViệtnamCáchMạngĐảngvàĐạiViệtđượcquânTưởngGiớiThạchủnghộ.

NếuLêChiêuThốngbịmọingườilênánvìcầuviệnquânThanhthìchínhnghĩacủacácđảngpháiquốcgianàyởchỗnào?ChonênLêChiêuThốngphảibịmạtsát.SaunàymạtsátLêChiêuThốngcũngvẫncầnvìnóđánhvàonhượcđiểmcủaphequốcgialàdựavàongườiPháprồingườiMỹ.LêChiêuThốngtrởthànhmộtchiêubài.Lịchsửđượcuốnnắnđểsửdụngchomụcđíchchínhtrị.CácchínhphủquốcgiakếtiếpnhauchỉgồmnhữngngườilãnhđạorấtyếuvềcănbảndântộcvàcũngyếuvềlýluậnchínhtrịnênđãkhôngnhìnthấycáibẫyLêChiêuThốngquálớnnày.ĐặcđiểmcủanhữngngườicầmđầuphequốcgialàhọcókhánhiềuhọcvịnhưnglạichỉcórấtítquantâmvềchínhtrịvàcàngítquantâmđốivớilịchsửViệtnam.Họ,hayđúnghơnmộtvàitríthứccótrìnhđộtrungbìnhủnghộhọ,chỉbiếtphảnpháobằngcáchcũnglênánLêChiêuThốngnhưngbuộctộiđảngcộngsảnbỏtổquốc,đemLiênXô,TrungQuốcvàchủnghĩacộngsảnngoạilaivềđầyđọaquêhươngnhưLêChiêuThống.Nhưnglậpluậncủaphequốcgiahờihợtvàgiảtạonênđãthiếuhẳnsứcthuyếtphục.Kếtquả làhaibên thinhaumạtsátLêChiêuThống,vàhơnnữalạicũngđồngývớinhaurằngLêChiêuThốnglàconngườinhunhượcvàhènnhát,mộtđiềuhoàntoànkhôngđúngsựthựcvìLêChiêuThốnglàconngườirấtcóđảmlượcvàbảnlãnh,khôngngạivàosinhratử.LêChiêuThốngđãlànạnnhâncủasựkhônngoancủaphecộngsảnvàsựnôngcạncủanhữngngườicàmđầuphequốcgia,mộtnạnnhânđángthươngvìconcháunhàLêkhôngcònđểbênhvựcông,sốrấtítcựuthầnnhàLêđãthànhcựuthầnnhàNguyễn.Nhưngbâygiờthìcuộcchiếnđãxongrồi.Cólẽnênđểchongườichếtyênnghỉthìhơn.Vảlại,nếubuộctộiLêChiêuThốngrướcquânThanhvào,thìtạisaongườicộngsảnkhôngcatụngNgôĐìnhDiệmđãchếtvìkhôngchịuchoMỹđổbộ?NgườicộngsảnnênônhòahơnvớiLêChiêuThốngkhihọcũngdùngvũkhívàcốvấnLiênXô,dùngcảquânTrungQuốctrongcuộcchiếnvừaqua.NhấtlàhiệnnayhọcũngrấtlễđộvớiTrungQuốcdùTrungQuốcvẫntiếptụclấnchiếm.Đảngcộngsảntừtrướcvẫntựcoi làcóchínhnghĩanhờmột lậpluậnquáiđản:cácanhcótộiđemquânnướcngoàivàođểnógiếtngườiViệt,trongkhichúngtôicóchínhnghĩavìchúngtôitựtaygiếtngườiViệt.Vậymàlậpluậnnàyđãcósứcthuyếtphụctrongnhiềuthậpniên.Điềunàychứngtỏrằngmộtdântộchiểusailịchsửcủamìnhcũngkhôngkhácmộtngườimấttrívàcóthểchìmrấtsâutrongsựmêmuội.KhiôngHồChíMinhchết,ônglàchủtịchnướcViệtnamDânChủCộngHòanhưngôngchỉmơướcvềbênkiathếgiớigặpcụMarx,cụLênin.KhiLêChiêuThốngchết,ônglưulạcbơvơvàbịnonsôngruồngbỏnhưngônglạimongđượctìmvềđấtcũ.Giữahaitâmhồnấy,kểracũngcómộtsựkhácbiệt.Vềchiêusâu,tôinghĩrằngkhimộtngườiđãchếtthìkhôngcòngìquantrọngnửa.Dùchếtđitrongtiếngkhócthương,haytrongtiếngnguyềnrủahậnthùthìcũngthếthôi,cátbụivẫnlàcátbụi.NhưngcònmộtlýdonữakhiếntôithấycầnnhắclạitrườnghợpLêChiêuThống,đólàđểrútramộtbàihọccóích.TạisaomộtconngườixuấtchúngnhưLêChiêuThốnglạicóthểlàmviệcđicầucứuquânThanh?VàtạisaomộtsốđôngđảodânchúngBắcHàlúcđólạitánthànhhànhđộngnày?Đólàvìtinhthầndântộccủatađãráchnátsaunhữngcuộcphântranhtriềnmiên.Đócũnglàvìcácphepháihậnthùnhauđếnđộmấtcảsựsángsuốt.Bàihọcmàtacầnphảirútralàsựliênđớidântộcvàtinhthầntráchnhiệmchỉcóthểxâydựngtronghòabìnhmàthôi.Mộtbàihọckháclàkhôngnêndựavàolýmàcũngđừngdựavàothếmạnhđểbắtbínhau,đừngđẩyngườiđuốilýhaykémthếvàonhữngchọnlựatuyệtvọng.Từnăm1945chođếnnăm1975,ngườicộngsảnkhôngnhữngkhôngmuốnthỏahiệpvớingườiquốc

giađểtìmmộtgiảiphápchấpnhậnđượcchomọingười,màtráilạihọcòncốđẩyngườiquốcgiavàochỗcàngngàycànglệ thuộcngoạibanghơn,vàhọvuimừngkhi thấyphequốcgiadựavàongoạibangđểhọgiànhđộcquyềnchínhnghĩa.Phequốcgiacũngcócùngmộttháiđộ,tuykhôngcócùngmộtmứcđộthànhcông.Kếtquảrasaochođấtnước,chúngtađềuđãthấy.Bàihọcđóđangcóchiềuhướnglậplạimộtlầnnữa.Vấnđềcơbanhiệnnaylàdânchủhóa.Đốilậpdânchủcólýhoàntoànkhiđòidânchủdanguyênvàđảngcộngsảnvôlýhoàntoànkhiphủnhậndânchủđanguyên.Nhưnghậuquảgầnnhưtấtnhiêncủaviệcápdụngdânchủđanguyênlàđảngcộngsảnsẽmấtchínhquyền,chonênđảngcộngsảncoinhữngđòihỏidânchủnhưmộtsựbắtbí.Ngượclạihọcóquyền,cósứcmạnhvàhọsửdụngsứcmạnhđóđểđànápnhữngnguyệnvọngdânchủ,dầndầnhọbịcôlậpvớidânchúng.Càngyếuđihọcàngphảinhượngbộngoạibang,quyluỵvớiTrungQuốcdùTrungQuốcxâmlấn lãnh thổvà lãnhhải,quy luỵvớicác thế lực tàiphiệtngoạiquốcvànhượngchohọnhữngvùngđấtcótầmquantrọngkinhtếlớnnhất.Chìakhóacủagiảiphápchođấtnướclàphảithỏahiệpvớinhauđểtìmramộtgiảiphápvẫnthựchiệnđượcdânchủmàkhôngđểdọatươnglaicủabấtcứai.Trongtìnhhìnhđấtnướchômnaytráitimcầnhơnlýtrí.Chúngtacầnnhữngluậtsưhơnnhữngbiệnlý.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Cõngrắncắngànhà

NếunỗioankhiênkéodàicủaLêChiêuThốngcó thểgiải thíchđược thìsự lênánNguyễnánh làcõngrắncắngànhàlạicàngkhóhiểu.NguyễnánhbịnhiềungườilênánlàđãrướcquânPhápvàoViệtnam,đểrồiViệtnambịPhápđôhộ.Điềunàyhoàntoànsai.Nguyễnánhchếtnăm1820,trongkhingườiPhápchỉbắtđầuxâmchiếmnướctatừnăm1858,nghĩalà38nămsaudướitriềuTựĐứccháunộiông.HaivịvuanhàNguyễn,MinhMạngvàTựĐức,xứngđángbịlênánnặngnề,nhưngkhôngphảivìhọđãthỏahiệpvớiPhápmàvìhọđãchốngPhápmộtcáchđiêncuồngvàmùquáng.Nguyễnánhkhôngphảiđãkhônglàmnhữngviệc sai trái.Năm1784,ôngđãgởihoàng tửCảnh theogiámmụcBáĐaLộc sangPhápcầuviệnLouisXVI.Haibênkýkếtthỏaước,theođóNguyễnánhsaukhithànhcôngsẽdànhnhiềuđặcquyềnlớnchongườiPhápvànhượngđứtđảoCônLônchoPháp.ÔngcũngđãcầuviệnquânXiêmsangViệtnamgiúpđánhquânTâySơn.Nhưngcảhaiviệclàmđángtráchnàyđãkhônggiúpđượcgìchoông.ThỏaướckývớiLouisXVIđãkhôngđượcthựchiện,cònđámquânXiêmthìđãbịNguyễnHuệđánhtánnhanhchóng.SaunàyNguyễnánhthànhcông,khôiphụcđượcnhàNguyễnhoàntoàndựavàocốgắngcủachínhông.NguyễnánhcósửdụngmộtsốtayđánhthuêngườiPháp,nhưngđóchỉlànhữngcánhân,điềunàyrấtbìnhthườngthờiđó.AnhemTâySơncũngđãsửdụngbọncướpbiểnLýTàivàTậpĐình;họcũngcố tranh thủ sựủnghộcủangườiphươngTâymàkhôngđượcvìngườiphươngTâychỉcoiTâySơnlàquâncướp.CóngườinóivìNguyễnánhcầuviệnmàngườiPhápmớibiếttớiViệtnam.Lờibuộctộinàylạicàngngâyngôhơnnữa.NgườichâuÂunóichungvàngườiPhápnóiriêngđãđếnViệtnamtừđầuthếkỷ16,lúctổtiênNguyễnánhlàNguyễnHoàngchưarađời,rồiliêntụcgiatăngsựhiệndiện.HọđãthiếtlậpnhiềutrungtâmthươngmạitạiHộiAn,HàNộivàHưngYên.NgườichâuÂuđếnnướctalàlẽtựnhiênvìlúcđóhọđãmạnhvàđangbungrakhámpháthếgiới.Việchọđếnnướcta,đemtheomộtvănhóavàmộtkỷthuậtmớiđánglẽphảilàmộtmaymắnlớnchonướcta,chỉtiếcrằngchúngtađãkhôngđủsángsuốtđểlợidụng.Nguyễnánhcócônglớnvớiđấtnước.Chínhôngđathốngnhấtđượcđấtnước.KhôngcóôngkhôngchừngngàynaymiềnNamvàmiềnBắcvẫncònlàhaiquốcgiariêngbiệt.PhecộngsảnmạtsátNguyễnánhlàđiềudễhiểu,nhưngđiềungạcnhiênlàNguyễnánhbịlênánmộtcáchhòđồnhưthếmàkhôngđượcminhoanmộtcáchrõrệt,trongkhitônthấtnhàNguyễn,ngàytrướcvàngaybâygiờ,khôngthiếunhữngngườicókiếnthứcvàtrìnhđộcao.ĐólàvìmộtbêncólýdođểrasứcbuộctộiNguyễnánh,cònmộtbêndùmuốnbênhNguyễnánhcũngkhôngthểbàochữachoôngmộtcáchthôngsuốt.NếumuốnbàochữachoNguyễnánhthìphảimổxẻsựnghiệpcủaôngmộtcáchkháchquannhưngđiềunàylạikhólàm.MuốnnóirõvềNguyễnánhthìbắtbuộcphảinhìnnhậnnhữngsaiphạmcủaôngđốivớiđấtnước-cầuviệnPháp,cầuviệnXiêm,vàcáchđốixửthôbạocủaôngđốivớiconcháuTâySơn.Cũngphảiluậnviệcôngbộibạcvàgiếthạicáccôngthần.ĐiềunàycácvuanhàNguyễnkhôngchophépvìhọkhôngthểchấpnhậnmộtphêphánnàovềôngtổcủahọ.SaunàyNgôĐìnhDiệm,saukhiđãtruấtphếvịvuacuốicùngcủanhàNguyễn,cũngkhôngdạigì

màbênhvựcôngtổnhàNguyễn.SauNgôĐìnhDiệmlàchếđộcủacáctướngtá,trongđónhưngvấnđềvănhóa,lịchsửkhôngđặtranữa.Nguyễnánhbịbuộctộioantrongkhiônglàngườicócônglớn,vàhơnthếnữatổtiênôngcòncócôngrấtlớnlàđãkhaipháramộtnửađấtnước.NếuaihỏitôiailàngườicócôngnhấtđốivớiViệtnam,tôisẽlưỡnglựgiữaLýCôngUẩnvàNguyễnHoàng.LýCôngUẩncócônglậpramộtquốcgiaViệtnamthựcsự,cókỷcương,cótriềuchính,cóvănhóavàđặtnềnnếpchoViệtnamtừđóvềsau(nhưngđồngthờiôngcũngvôtìnhlàmmộtđiềutaihạilàkhẳngđịnhvaitròcủaKhổngGiáonhưmộtvănhóachínhthức).NguyễnHoàngcócôngmởramộtnửađấtnước,vàđócũnglànửanướctrùphúnhất.LưỡnglựgiữahaingườinhưngnếubắtbuộcphảichọnmộtngườicólẽtôithiênvềNguyễnHoàng.Trướcnăm1945,hìnhnhưkhôngcóchuyệnbuộctộiNguyễnánh.PhanChuTrinh,mộtngườichủtrươngdânchủvàcôngkhaibàixíchtriềuNguyễn,khixỉvảvuaKhảiĐịnhlàhènđốnđãviết:AivềâmphủhỏiGiaLong,KhảiĐịnhthằngnàyphảicháuông?nghĩalàcũngnhìnnhậnNguyễnánhlàbậcanhhùng.Saunăm1945,nhàNguyễnđãthoáivị,đảngcộngsảnđãnắmchínhquyềntấtnhiênkhôngcònmuốnlòngdânnhớnhàNguyễnnữa.LờicáobuộcGiaLongcõngrắncầngànhàbắtđầutừđấy.KhicựuhoàngBảoĐạitrởvềthànhlậpchínhquyềnquốcgia,mạtsátvàhạbệGiaLongdĩnhiênnằmtrongchínhsáchtuyêntruyềncủađảngcộngsản.DướichếđộcộngsảnbênhvựcGiaLong,chưanóiđếnkhenGiaLong,làphạmtộiphảnđộng.VụánGiaLongtuykhôngồnàobềngoàinhưngtrongchiềusâuđãgâychiarẽkhôngnhỏtronghàngngũmiềnNamtrướcnăm1975.Tôiđềucónhiềudịpnhậnrađiềuđó.Mộtlầntôiđượcchứngkiếnmộtcuộccãivãngắnnhưngrấtdữdội.Trongmộtcâuchuyệnvãn,khônghiểutạisaohainhânvậtlịchsửNguyễnHuệvàNguyễnánhlạiđượcđềcậptới.MộtanhbạnkhenNguyễnHuệlàanhhùng,chêGiaLonglàtầmthường,maynhờNguyễnHuệmấtsớmmàthắngđược.Mộtanhbạnkhácphảnứngmộtcáchgiậndữ:NguyễnHuệlàmộttêntướngcướpgặpthời,GiaLongmớicócôngthốngnhấtđấtnước.Anhkiacũngkhôngchịuthua.Cảhaiđitớikếtluậnlàngườitrướcmặtmìnhkhôngcótrìnhđộ,rồihọchấmdứtcuộcthảoluậnvớicùngmộtnétmặtkhinhbỉ.Vềsautôicóhỏingườinọvềngườikia,cảhaiđềunóivềnhaumộtcáchnặnglời,chắcchắnlàkhôngthểhợptácvớinhauđượcnữa.Tạisaomộtgiaiđoạnlịchsửhai trămnămvềtrướclạicóthểchiarẽchúngconngườingàyhômnay?Chúngtađặtquánhiềuđammêvàxúcđộngvàomộtlịchsửrấtkhôngchínhxác.ThươngnhauthươngcảđườngđiGhétnhaughétcảtôngchihọhàng.CólẽnhiềungườiđãgiậncácvuaMinhMạng,TựĐứcmùquángvàngoancốlàmmấtnước,ghétBảoĐạihènnháttráctáng,rồighétluôncảGiaLong.Nhưngcáchvậndụnglịchsửthiếulươngthiệnnhấteâxnthuộcvềđảngcộngsản.Họluônluônbópméolịchsửchonhữngmụcđíchtuyêntruyền.Năm1979khivừacảitạovềtôingheđứacháugáitôihọclịchsử:Năm...tênbánnướcGiaLongđemquânđánhPhúXuân.Tôigiậtmình,sáchsửgìmàngôntừhạcấpnhưvậy?TôiđòixemcuốnsáchvàcònthấycảtêncướpnướcTriệuĐà.TriệuĐàchếtđãhơnhaingànnămnaycũngbịvạlây,bởivìlúcđóhaichếđộcộngsảnViệtnamvàTrungQuốcđangxungđột.Đểýđếncáchdạysửlúcđó,tôiphảiphẫnnộ.HìnhnhưViệtnamchỉmớithựcsựthànhlậptừkhicóđảngcộngsản.Nhữngđề tài thi sử thườnggặp lúcđó là:ĐảngcộngSảnViệtnam thành lậpngàynào,nămnào?QuânDộiNhânDânViệtnamthànhlậpngàynào,nămnào?BácHồrađitìmđườngcứunướcnăm

nào,ởđâu?.Vàcâuhỏiquantrọngnhất:Ngày2-9-1945tạivườnhoaBaĐình,trướckhiđọctuyênngônđộclập,BácHồđãnóigì?(CâutrảlờilàBácHồđãnói:Tôinóiđồngbàocóngherõkhông?).Sự sửađổi lịch sửđược thể hiện trên thực tế.TạiSàiGòn, đườngNguyễnHoàngđược thaybằngđườngTrầnPhú,theotênmộtcấplãnhđạocộngsảnđãchết.ChúaHiền,ngườicócôngkhaimởmiềnNam,nhườngtênđườngchoVõThịSáu,mộtnữcánbộkhủngbốcộngsản.ĐườngGiaLongdĩnhiênkhôngcòn,naylàđườngLýTựTrọng.Vôsốcôngthầnlậpquốcbịxóatênđườngnhườngchỗchonhưngcánbộcộngsảnkhôngtênkhôngtuổi.Từngày30-4-1975,nướcViệtnamkhôngphảichỉthayđổihiệntạivàtươnglaimàcònthayđổicảquákhứ.Lịchsửlàgiaphảchungcủađấtnước,làkýứctậpthểcủadântộcxuyêntạcnólàxúcphạmđếntrítuệcủadântộc.Chưanóirằngbôinhọmộtngườiđãnằmxuốngtừlâurồichomộtmụcđíchgiaiđoạnlàmộtviệcmàchỉcónhữngkẻthấpkémmớilàm.Làmnhưthếđangcộngsảncũngđãhạgiáchínhcáilýtưởngcủahọ.Nếulýtưởngcủahọtrongsáng,dựánchínhtrịcủahọđặcsắcthìhọcầngìphảivậndụngnhữngthủđoạntồitànnhưvậy?Nhưngmộtcâuhỏicũngđặtrachochúngta?Tạisaohọlạicóthểlàmnhưthếvàmộtphầnnàođóđãthànhcông?Đólàvìchúngtathiếumộtsửquanđứngđắn.Lịchsửcủatathiếusótvàthiếuchínhxác,đó làmộtđiềuđáng tiếc; nhưngđiều cònđáng tiếchơnnữa là cách tiếp cận lịch sử của chúng ta.Chúngtakhôngcoilịchsửnhưmộttàisảnchungcủadântộcmàmọingườiphảitrântrọng.Từbaođờirồilịchsửvẫnchỉđượccoilàmộtdiễnđànđểhạnhụcđốiphươngvàtângbốcmìnhlên.Tậpquánđódầndầnănrễvàotâmlýmọingười,trongtiềmthứcchúngta.Chúngtakhôngcoiviệcxuyêntạclịchsử lànghiêmtrọng,chúngtakhôngcoi lịchsử làkýứccủanhữngcốgắngdựngnước, trái lạichúngtacoilịchsửnhưlàsựnốitiếpnhaucủanhữngtrậnđánhtànpháđấtnước.Chúngtađọclịchsửmộtcáchsơsàivàdựavàolịchsửđểđưaranhữngphêphánhồđồnhưngchắcnịch.Cácdântộckháccó thể chia rẽvìkhôngđồngývớinhau trênnhưngviệc cằn làmchohômnayvàngàymai;ngườiViệtnamlạicòncóthểchiarẽvàhậnthùnhauvìnhữngchuyệnđãhoàntoànthuộcvềquákhứmàmọingườichỉbiếtmộtcáchrấtmơhồ.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Chonhữngngườiđãnằmxuống

MộtthảmkịchvẫncònchiarẽtrầmtrọngtrongngườiViệtnamvớinhaulàviệccấmđạo.Consốnạnnhânthựcsựlàbaonhiêukhôngaibiết.Mộtsốnhànghiêncứuđưaraướclượngtrênmộttrămngàn.Họđãbịgiếtkhôngphảivìđãphạmvàomộttộiácnàomàchỉvìđãtheomộttínngưỡngkhôngđượctriềuđìnhchấpnhận,dùtínngưỡngấykhôngxúigiụchọlàmđiềugìbạongượcmàchỉdạyhọcôngbình,bácái.Cókhisựsốngvàsựchếtđượcquyếtđịnhmộtcáchgiảndị:aichịubướcquathánhgiáđểchứngtỏmìnhđãphủnhậntínngưỡngCôngGiáothìđượcsống,aikhôngchịuthìbịdẫnthẳngrapháptrường.VàkhoảngmộttrămngànngườiCôngGiáođãchịuchếtđểgiữtínngưỡngcủamình.Họđãchếtmột cáchhiền lànhkhôngchống trả, chết trong lời cầunguyện.ViệcbáchhạingườiCôngGiáođãlàmộtvếtnhơkhótẩyxóatronglịchsửViệtnam.ĐólàsựkiệnchínhnhànướcViệtnam,chứkhôngphảimộtđoànquânxâmlượcnào,đãtànsátmộtsốlớnnhữngngườiViệtnamhoàntoànvôtội.Thảmkịchcònlớnhơnnữavìnhànướcđóbiếthọvôtộinhưngvẫngiếthọ.ĐiềuđángngạcnhiênlàchotớinaychưacómộtchínhquyềnViệtnamnào,nhândanhsựliêntụccủaquốcgia,tổchứcmộtngàyđểxinlỗinhữngngườiCôngGiáovềsựsailầmkinhkhủngđó.Phảichănglàvìcácchínhquyềnkhôngýthứcđượccuộcsốngliêntụccủamộtquốcgiavàdođókhôngcảmthấycótráchnhiệmvềnhữnggìnhữngngườicầmquyềntrướcmìnhđãlàm?Hayvìmộthànhđộnglongtrọngnhưvậysẽkhôngkhỏiđặtranhữngvấnđềlớnchomộtchínhquyềntựmìnhcũngcảmthấytaycónhúngchàm?Chínhquyềncộng sảnhiệnnaycũngđưa ravô sốbiệnphápchènépcác tôngiáo.Tài liệuQuanđiểmvàcuộcsốngcủaNguyễnHộ,đượcphổbiếnnăm1994,còntốgiácchínhđảngcộngsảnViệt namđã tập trungnhữngngười theođạoCaoĐài tạiCủChi, tàn sát họvà chôn tập thể.ÔngNguyễnHộlàtưlệnhphóquânđộicộngsảnkhuvựcSàiGònbaogồmCủChihồinăm1946lúcxảyravụ tànsátnàynênnhữngđiềuôngnói rachỉcó thểđúngsự thực.Mộtđiềucũng rấtđángngạcnhiênlàchotớinaytậpthểngườiCôngGiáochưabaogiờchínhthứcđòicácchínhquyềnViệtnamphảigiảioan,phụchồidanhdựvànhậnlỗivớinhữngnạnnhân.Họtựthấyquácôđơn,hayhọthấykhôngcònràngbuộclắmvớiđấtnướcnàynênkhôngthấycầnphảiđòihỏinhưvậy?Nhưngđólàmộtviệcphảilàmvàsẽphảilàmmộtcáchrấtlongtrọng.Mọingườiđềuhiểunhưvậy,vàvìkhôngmuốnlàmhaykhôngthểlàm,nhiềungườiđãthoáithácbằngmộttháiđộcựckỳtệhạilàtiếptụcbàochữachoviệccấmđạo, tiếp tụcbàochữachoviệc tàn sátngườiCôngGiáo, tiếp tụcbôinhọkýứccủanhữngngườiđãchếtoanvàtiếptụcgâychiarẽtrầmtrọngtrongdântộc.Tháiđộthiếulươngthiệnnàylạigâyramộtsốnạnnhânkhác:cónhữngngườinhẹdạđãthựcsựbịlườnggạtvìnhữngluậndiệudốitráấyvàthựcsựghétngườiCôngGiáo.TôiđãtừngđượcnghenhắclạikhôngbiếtbaonhiêulầnlàđạoCôngGiáodothựcdânPhápđemđến,trongkhisựthựclàđạoCôngGiáođãđượccácgiáosĩTâyBanNhavàHòaLantruyềnsangnướctatừsauthếkỷ16trongkhingườiPhápchỉđếnvàogiữathếkỷ19,nghĩalàbathếkỷsau.Hơnnữa,tỷlệngườiViệtnamtheođạoCôngGiáovàocuốithếkỷ17trướckhicóviệccấmđạođượcướclượnglàxấpxỉ10%.SựxâmlăngvàthốngtrịcủangườiPháplàmchotỷlệngườiViệtnamtheođạoCôngGiáogiảmđichứkhôngtănglên.

Năm1989,khivụPhongThánhcho117thánhtửđạotạiViệtnamđangsôinổi,tòabáoThôngLuậnchúng tôinhậnđượcmột thưđộcgiả.Lá thư,bằngmộtgiọngđiệuhằnhọcvàmiệt thị,kể lạiviệcquânPhápđánh thànhphốHảiDương, trongđóchỉcó15người línhPhápvàcả trămngườiCôngGiáođi theogánhgạo,vácđạn,v.v...Khôngmột lờivềviệcbáchhạihàng trămngànngườiCôngGiáovôtộiNăm1993,CâuLạcBộThânHữuThôngLuậnmờicụNguyễnHuyBảophátbiểutrongmộtcuộchọpvềđềtàiDânViệtnamcóthểcódânchủđượckhông?.Đềtàiđókhôngphảilàtấtcảbuổihọp.Mỗisinhhoạt củaCâuLạcBộThânHữuThôngLuậngồmbaphần.Phầnđầuvềkiểmđiểmnội dungnhữngsốbáoThôngLuậntừkỳhọptrướcđếnnay;phầnthứhaihoặcthảoluậnvềmộtđềtàihoặcthảoluậnvềmộtvấnđềchínhtrịcótínhthờisự,phầnthứbalàsinhhoạtthânhữu,trongđócácthânhữutựdotrìnhbàynhữnggìmìnhđãlàm,nhữnggìmộtthânhữukhácđãlàm,nhữnggìmìnhcóýđịnhlàmvàtìmngườihợptác.Cácthânhữucóxuấtbảnsáchthườngđemsáchcủamìnhtớigiớithiệuvàbántrongphầnnày.BàithuyếttrìnhcủacụNguyễnHuyBảonằmtrongphầnthứhai.CụBảocóđềcậptớichínhsáchthủcựucủacácvuaquannhàNguyễn,trongđócóviệccấmđạo,nhưlànhữngsailầmđãkhiếnViệtnamlỡmấtmộtcơhộicanhtânvớihậuquảtaihại.Chằngcógìlàquákhíchvà lố lăng trongbài thuyết trình.Nhưngnhư thếcũngđãđủđểngaykhicụvừadứt lời,mộtthanhniênvẫnthườnghayluitớicâulạcbộđùngđùngnỗigiậnđứnglênbấtchấpcảchủtọatotiếngmạtsátcụBảobằngnhữnglờilẽnặngnề,bấtchấpcảtinhthầntrangtrọngcủabuổihọp,bấtchấpcảsựkínhtrọngtốithiểumàlễgiáoViệtnamvẫndànhchongườilớntuổi(cụBảolúcđóđã85tuổi).Nhữngcôngthứcchếtạosẵnđuanhautuônchảy:ÔnglàmộtsảnphẩmcủathựcdânPháp,Bàithuyếttrình của ông là củamột con người đã chối bỏ tổ tiên... ,Ông lập lại những luận điệu phản quốc,nhữnglậpluậncủabọngiáosĩcướpnước,v.v...Tôilàmchủtọabuổihọphômđóvàtôiđãphảiquảquyếtcắtlờianhta.Anhtabiếttôivàvẫndànhchotôimộtsựkínhtrọngnàođókhôngbiếtsựkínhtrọngđóbâygiờcònhaykhôngvìsauđókhôngthấyanhấyluitớicâulạcbộnữa.Tôiôntồnnóivớianhtalàkhôngcóýkiếnnàocấmnêuravàkhôngcóđềtàinàocấmbànđến,anhtađừngsợsẽkhôngđượcphátbiểuhếtýkiếncủamình,nhưngphảitôntrọngchủtọavàcũngphảitôntrọngtinhthầnthảoluậncủacâulạcbộlàmọitraođỏiphảicósựtươngkính.Rồitôilạitraolờichoanhnóitiếp.Cólẽtựthấymìnhđãquálời,anhtaxinlỗivìđãdùnglờilẽquánặngnhưnggiảithích:Xinquívịthôngcảmcho,vìdântộctôiđãđaukhổquánhiềuvìbọngiáosĩtớilàmdothámchothựcdâncướpnước,vìnhữngtênViệtgianbỏđấtnướcđitheobọngiáosĩ.Tôiphảitốcáobọngiáosĩ,tốcáomưuđồcướpnướccủaVatican....Lờixinlỗiđồngthờicũnglàmộtlờithóamạ.Saubuổihọp,rangoàigặptôi,anhtavẫncònhậmhực:Tôiphảivạchmặtlênnày(cụBảo),hắnlàmộttêngiáosĩ.Giáosĩđốivớianhtalàmộttừngữrấtnặng,tựnóđãcótínhmạtsátrồi.Tôikhônggiậnanhta,vìcáitậpquánthùghétthậmtệngườikhácdựatrênnhữngsựkiệnmàchỉcầnbìnhtĩnhmộtchútcũngđủthấylàrấtsailàmộtđặctínhcủangườiViệtnam.Tôivẫncócảmtìnhvớianhta.XuấtthânlàmộtngườilaođộngvượtbiênsangPháp,ngoàiviệclàmănanhtacòndànhrấtnhiềuthìgiờđểhọchỏi.Anhtađọcrấtnhiềusáchvàtỏracóquantâmvớitươnglaiđấtnước.Càngcócảmtìnhvớianhbaonhiêutôicànggiậnnhữngngườitríthứcthiếulươngthiệnđãđầuđộcnhữngtâmhồnnhẹdạ.Anhtacókểchotôinghemộtsốsáchmàtôicóđọcqua.Đólànhữngcuốnsáchviếtúpúpmởmở,gomlọctàiliệuvớidụngýrõrệtlàtạochođộcgiảmộtngờvựcrằngviệctruyềnbáđạoCôngGiáoởViệtnamnằmtrongâmmưuthôntínhViệtnamcủaPháp.

Tôikhôngthểnhìnthấymộtsựxứngđángnàotrongnhữngcốgắngđó.Chúngchỉtốgiácsựthấpkémcủacáctácgiả.Họhậnthùvìthànhkiến,rồichínhhậnthùlàmchotâmhồnhọbịvẩnđụcvàtrítuệhọbịmêmuội.Vớithờigiờbỏranghiêncứunhưvậy,nếuđừngđểchohậnthùlàmmùquángđi,họđãthấylàkhônglàmgìcómộtâmmưuthôntínhViệtnam,chưanóitớimộtâmmưuvớisựđồnglõagiữaVaticanvàchínhquyềnPháp.MàtạisaoVaticanlạiđồngloãvớiPhápmàkhôngđồnglõavớiý,BòĐàoNhahayTâyBanNha?Nhữngainghiêncứuphongtràothựcdântrongbathếkỷ17,18và19đềubiếtrằngphongtràonàychủyếulàdocáccôngtytưnhânđitìmlợinhuận.KhônglàmgìcómộtýchíchínhtrịcủacácnướcchâuÂunóichungvàPhápnóiriêngđểchiếmđóngcácnướcchâuácả(trongmộtbàisauchúngtasẽbànkỹhơnvềvấnđềnày).ChínhquyềnPhápđãbịđẩytớichỗphảicanthiệpvàoViệtnamdướiáplựccủadânchúngsaukhinhữngđợtbáchhạingườiCôngGiáogâyraxúcđộngquálớn.Tôicàngkhônghiểutạisao,tronglúcnàyvàtạihảingoại,vẫncónhữngngườicốgắngbôinhọngườiCôngGiáobằngnhữngtài liệuxuyêntạchạcấpkiểuTâyDươngGiaTôBíLục.Đềlàmgì?Đángbuồnnhất làmộtsốngười lạicòngần liềnsựphát triểncủaPhậtGiáovớisựbàixíchThiênChúaGiáo.PhậtGiáoViệtnamkhôngmạnhthêm,màcòncóthểbịhoenốđivìnhữngPhậttửnhưthế.Lýdochínhkhiếnchovếtthươngcấmđạovẫncònrưómmáuchotớinaylàvìchúngtavẫnchưatìmđượccáchđọclịchsử.ĐiềuđaunhứcnhấttrongthảmkịchcấmđạolàcónhữngngườiViệtnamthựcsựyêunước,thựcsựdũngcảmđãthamgiatíchcựcvàoviệctànsátvànhụcmạnhữngngườiCôngGiáovôtội.TôimuốnnóitớinhữngphongtràoVănThânvàCầnVương.Chắcchắnlàtrongđộngcơthúcđẫyhọcólòngyêunước,nhưngsựcuồngtíntônthờNhoGiáocủahọcònmạnhhơn.HọđãgiếtngườiCôngGiáobởivìhọthựcsựtinrằngngườiCôngGiáođãbỏđạolýcủaôngcha,đitônthờmộttàđạocủangườiphươngTâymà lúcđóhọgọi làbọnquỷ trắng.MộtngườiViệtnamđã theođạoCôngGiáothìkhôngcònlàđồngbàocủahọnữa,màchỉcònlàmộttâmhồnđãbịquỷámcầnphảitiêudiệt.CácphongtràoCầnVươngvàVănThâncólẽđãchỉgiếtvàingườilínhPháp,nhưnghọđãgiếthạihàngchụcngàntinhmụcvàgiáodânViệtnam.Họmùquáng,thiểncận,cótộilớnmàkhôngcócôngnào.Họchỉcốgắngbảovệmộtcáiquákhứhủlậucầnphảivấtbỏđi:Nhưnghọlànhữngngườicóchíkhí,cócanđảm.Họnằmtrongtruyềnthốngcủađấtnướcvàcủaôngcha,nênchúngtachỉcóthểbuồnvìsựmùquángcủahọ,chứkhôngthểghéthọđược.Dođóchúngtabốirối,rồiđểcóthểtônvinhhọ,chúngtabiệnhộchoviệchọlàm,đỗtộichonhữngngườiCôngGiáovôtộiđãnằmxuống.Đócũnglàvìtakhôngbiếtđọclịchsử.Đócũnglàvìtakhôngtìmrađượccáchnàođểyêuquítổtiêncủata.ĐinhTiênHoàng,LýCôngUẩn,TrầnHưngĐạo,MạcĐăngDung,LêChiêuThống,NguyễnHuệ,Nguyễnánh,VănThânvàCầnVương,vàcảnhữngngườiCôngGiáođãnằmxuống;nhữnganhhùnglậpquốccùngnhữngngườiđãcótội,nhữngngườicanđảmcũngnhưnhữngngườihènnhát,tấtcảđềulàtổtiêncủata.Chúngtakhôngchốibỏđượcgiaphả.NhữngngườiđãcótấmlòngnhưVănThânvàCằnVương,chúngtavẫncóthểquímếnhọ,nhưngkhihọnhảmnhíthìphảinóilàhọnhảmnhí,chứsaolạiđổitrắngthayđen?ĐâuphảivìchúngtaquítrọngnhữngngườiCầnVương,VănThânmànhấtđịnhchúngtaphảiquítrọngngaycảnhữngsaiquấycủahọvàthùghétnhữngngườiCôngGiáomàhọđãthùghét?Nhấtlàhọthùghétmộtcáchxằngbậyvàhànhđộngmộtcáchcàndỡ?NguyễnKhắcViện,mộttríthứccộngsảnđãđónggópnhiềunghiêncứucógiátrị,đãviếtvềvụphongThánhnhưsau:DầusaothìchúngtôicũngkhôngthểchốibỏcácvịtiềnbốiVănThâncủachúngtôi.

ÔngtacũngđặtnghivấnlàcósựliênkếtcủangườiCôngGiáovớiquânPháp.Haichữdầusaonóilênbốirốicủaôngta.NhưngôngNguyễnKhắcViệnlàmtôithấtvọngvềsựtầmthườngcủamộttríthứcnhưông.AibắtôngphảichốibỏcácvịCầnVươngvàVănThân?Tạisaolạiphảichốibỏ?CóphảivìhọđãmùquánggiếtngườiCôngGiáomàchúngtaphảichốibỏhọkhông?Cóphảikhiôngchatalàmđiềugìsaithìkhôngcònlàôngchatanữakhông?Nếulýluậnnhưvậythìphảicoichừngchúngtamấtgiaphả.Một lầncho tấtcả,phảikhẳngđịnhsựvô tộicủangườiCôngGiáo.Không làmgìcóâmmưunàotrongviệctruyềngiáotạiViệtnam.NhữnggiáosĩtớiViệtnamchỉđểtruyềnđứctinKi-tômàthôivàcácgiáodânđã theođạocũngchỉvìđức tinKi-tô.CácchúaTrịnh, chúaNguyễn, rồi cácvuanhàNguyễn,thủphạmcủacuộccấmđạođẫmmáu,ítracũnglươngthiệnhơnnhữnghọcgiảbiệnbạchchohọ.CácdụcấmđạochỉbuộctộingườiCôngGiáotheomộtlàđạomàthôi,khôngbaogiờbuộcthêmchongườiCôngGiáomộttộinàokháccả.ViệccấmđạođãbắtđầuởngoàiBắcdướichúaTrịnhTrángđểrồiđạttớicaodiễmdướithờiTrịnhDoanh;ởmiềnNamngaydướithờiNguyễnHoàng,rồitiếptụcquamọiđờichúadùkhônggaygắtbằng.ĐếnkhinhàNguyễnthốngnhấtđấtnước,việccấmđạocũngchỉngừnglạiởthờiGiaLong.MinhMạnglênngôilàlậptứccấmđạo,tiếptụcquaThiệuTrịvàđạtcaođiểmdướithờiTựĐức.SaucùngchínhvuaTựĐứccũngnhậnrasựsailầmcủamìnhvàramộtdụbỏviệccấmđạo,kêugọiVănThânthôibáchhạingườiCôngGiáovớilờilẽtrầmthống,chứngtỏmộtsựhốihậnrấtchânthành.CóngườiviệndẫnmộtsốtàiliệucủaBộHảiQuânPhápđểchứngminhcósựtoarậpgiữacácgiáosĩvàchínhquyềnPháp.NhưngcácgiáosĩđãtruyềngiáotrongđiềukiệnkhókhăntấtnhiênphảicósựgiaodịchvớicácthếlựccóảnhhưởngtớiViệtnamlúcđó.Nhữngngườibịbáchhạitấtnhiênphảitìmchỗdựa.ĐiềunàycũngtựnhiênnhưngàynaychúngtavậnđộngcácchínhphủdânchủvàcáctổchứcnhânđạobênhvựcchonhữngngườidânchủgặpkhókhăntạiViệtnam.Mặtkhác,đừngquênlàcácgiáosĩcũngđãlàmnhiềukhuyếncáovàđềnghịvớichínhcácvuanhàNguyễnđểhyvọnggiúpViệtnamcanhtânvàmạnhlên,chỉtiếclàhọđãkhôngđượcnghevìvuaquannhàNguyễnquáthủcựu.NhiềungườiCôngGiáoViệtnam,giáosĩcũngnhưgiáodân,mặcdầubịruồngrẫy, tù tội,hạnhụcvẫncốhếtsứctìmcáchgiúpcácvuanhàNguyễncải tổđểđưađấtnướcđilêndùchỉgặpsựdửngdưngcủavuaquannhàNguyễn.NếunhữngbàiđiềutrầncủaNguyễnTrườngTộlọtđượctaivuaquannhàNguyễnthìđấtnướcchúngtađâykhôngnhưngàynay.ĐiềuđángngạcnhiênchínhlàsựnhẫnnạicủangườiCôngGiáo.Mặcdầubịbáchhạiđẫmmáuhọđãkhông vùng lên chống lại chính quyền, trong khi đó làmột phản ứng tự vệ rất bình thường.NhàNguyễnphákỷlụcvềgiặcgiã:cáctayanhchịnổilênkhắpnơitạimiềnBắc,cókhiđểchốngsưucaothuếnặng,cókhiđểđòilậplạinhàLê,cókhichỉvìlýdogiảndịlàquanquânquáyếu.NgườiCôngGiáoởmiềnBắclúcđórấtđôngđảochiếmhơn10%dânsố,lạirấttậptrungvàrấtgắnbó.Nếuhọnổiloạn,nhờngườiPháphuấnluỵệnvàgiúpkhígiới,họđủkhảnăngđánhbạiđượcquânnhàNguyễnlúcđórấtsuyyếuvềcảvậtchấtlẫntinhthần.MộtviênthiếuúyvớibảytênlínhPhápđãcóthểnghênhngangvàotínhNinhBình,bắttấtcảtuầnphủ,ánsáttróilại,tịchthumấychụckhẩuđạibác,bắtquânViệtnamhạkhígiớiquìhaibênđường.NgườiCôngGiáo,nếumuốn,thừasứcđánhbạithứquânđộivôdụngđó.Nhưnghọvẫnchịuđựngthàchếtvìđứctinchứkhôngnổiloạn.ởvàothờibuổiđó,đâuđâucũngcónỗiloạn,nhưngnhữngngườiCôngGiáo,cólýdonhấtvàcókhảnăngnhấtđểnỗiloạn,lạikhôngnỗiloạn.

CáigìđãkhiếnngườiViệtnamtheođạoCôngGiáođôngđảonhưvậy?ĐóchínhlàthôngđiệpKi-tô.Vàothờibuổinhiễunhương,conngườichàđạpvàchémgiếtlẫnnhau,còngìanủihơnlàđượcnghemộtthôngđiệphòabình,bácái,làđượcnghenhữnglờinhắnnhủaithươngxótngườiấylàphúcthật,ai chịu khốnkhổvì lẽ phải ấy là phúc thật?ĐạoCôngGiáođãđược sựhưởngứngmạnhmẽ củanhữngngườicùngkhổ.CũngnhưPhậtGiáo,vàkhácvớiNhoGiáo,đạoCôngGiáođãđếnvớidântộcViệtnamkhôngphảiquagiaicấpthốngtrị,màquagiaicấpbịchàđạp.DụcấmđạocủavuaMinhMạngnhậnđịnhcácgiáosĩđãlôikéobọnbầndânmạthạng.NgườiCôngGiáonhẫnnạivàchịuđựngnhưngthừasựdũngcảm.Họsẵnsàngchịuchếtchứkhôngbỏđứctincủahọ.Sựdũngcảmcủahọnổibậtvàomộtlúcmàsựnhútnhátlàtâmlýchếngự.Quanquâncứnghevàitiếngsúnglàvấtgươmsúngmàchạy.ChínhnhữngngườiCôngGiáotửđạođãchotôiniềmtinvữngchắcvàodântộcViệtnam:nếucómộtlýtưởngtrongsáng,ngườiViệtnamcóthểrấtdũngcảmvàchấpnhậnnhữnghysinhrấttolớn.Saunày,mộtchínhquyềnsángsuốtcủađấtnướcViệtnamdânchủsẽphảiđểramộtngàylễphụchồidanhdựchonhữngngườiCôngGiáođãtửđạo.ĐólàđiềuchúngtacầnlàmđểhòagiảicộngđồngCôngGiáovớicộngđồngdântộc,đểhàngắnmộtvết thương rấtđaunhức,một trangsửbiđátcủadân tộc ta.Chúng tacũngsẽphảicónhữngngàytưởngniệmchonhữngngườiđãchếtoantrongnhữngcuộcchiếnvừaqua,nhữngnạnnhâncủacuộccảicách ruộngđấtnhữngngườiđãchết trongchiếndịchPhượngHoàng,hayđãbịbắtcócámsát,những người đã bỏmình trên biển cả trong khi chạy trốn chế độ cộng sản.Chúng ta cần khép lạinhữngvếtthươngđau,nhữngtrangsửbiđátcủadântộc,đểcóthểnhìnlạinhaulàanhemruộtthịtvàcùngbắttaynhauxâymộttươnglaiViệtnamchung.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Chấpnhấtkỷchikiến

GiaiđoạnPhápđánhchiếmViệtnamlàmộtgiaiđoạnlịchsửcótàiliệukháđầyđủnhưnglạilàgiaiđoạnkhóhọcnhất.Hồicònlàhọcsinhtôirấtchánhọcgiaiđoạnnày,dùkhámêsử.Lýdolàvìchánnảnquá.Chỉthấythángnàybịthuatoởchỗnày,thángtớibịđạibạiởchỗkhác.Nămnàymấttỉnhnày,nămsaumấttỉnhkhác.Vàthuamộtcáchrấtnhụcnhã.Năm1772,FrancisGarnierđem170línhtớiHàNội,yếtbảngbãibỏluậtlệnướcta,banhànhluậtcủariêngmình,cácquanquâncũngkhôngdámphảnứng.Đãthếcũngchưayên,GarniercònbắtNguyễnTriPhươngđầuhàngvôđiềukiện,phảitựđếnnộpmình.NguyễnTriPhươngkhôngchịu,Garnierđánhthành,chỉtrongchớpnhoánglàxong,mấyngànquânViệtvấtvũkhímàchạy.CáctướngViệt,ngườichết,ngườibịbắtsống.KếđómộtthiếuúyPhápđembảyngườilínhtớichiếmNinhBình,quanquânđemlọngrađónxinhàng,cácquanbịbắttrói,quânđộiphảiquìxuốnghạkhígiới.Chỉlúcđãtrưởngthànhtôimớicóđủkiênnhẫnvàchịuđựngđểđọclịchsửvềgiaiđoạnnày.Bâygiờđãngoàinămmươituổi,đãđọcđiđọclạinhiềulần,màmỗilầnđọcvẫnthấynhụcnhãquáchừng.Tinhhìnhnguyngậpnhưvậy,nhưngcácvuaquannhàNguyễnhoàn toànkhôngý thứcđược.Họhoàntoànkhôngbiếtgìvềthếgiớibênngoàicũngnhưvềtìnhhìnhbiđátcủađấtnước.Bấtlựcvàthờơtrướccuộcxâmlăngtừbênngoàibaonhiêuhọtỏraquantâmvàhiệulựcbấynhiêutrongviệccấmđạo.CácvuaMinhMạng,ThiệuTrị,TựĐứcrấtítkhirakhỏithànhphốHuế,trừmộtvàilầnngựgiáđisăn.QuânPhápbắtđầuthựcsựđánhchiếmViệtnamtừnăm1858.HọđánhchiếmĐàNẵng,sauđóvàochiếmmiềnNam,rồirađánhBắcViệt,ápđặtnềnđôhộvàonăm1883.Cuộcchinhphụcđãkéodài25năm.Thờigianđótươngđốidài,khôngphảivìdosứckhángcựmạnhmẽcủaViệtnammàvìsựdodựcủanướcPháp.NếuquảthựccóquyếttâmmuốnchiếmViệtnam,cólẽngườiPhápkhôngcầnquámộtnăm.SứckhángcựcủaquânViệtnamkhôngđángkề.CầnđínhchínhmộtquanđiểmrấtphổbiếnnhưngrấtsailànướcPháp,cũngnhưmọiđếquốcthựcdânchâuÂutrongthếkỷ19,cóâmmưukhuấtphụcvàchiếmđóngViệtnam.Sởdĩchúngtadễnghĩhoặctinnhưvậylàvìchúngtaquenvớilịchsửchâuátrongđómọichinhphụcđềudocácnhànướckhởixướngvàthựchiện.Nhưngđókhôngphải là tình trạng của châuÂu.Cácnước châuÂuquảnhiênđã tranhgiànhnhauchiếmđóngchâuMỹvìhọcoiđó làphầnđấtvôchủmạnhainấychiếm.Nhưngchínhsáchcủahọđốivớichâuálạikhác.Việcchinhphụcchâuáchủyếudocáccôngtytưphátđộng.Cáccôngtynàychỉcóđủlựclượngđểchiếmnhữngphầnđấtchưacóchủquyền,nhưtạiấnĐộ,MãLai,Indonesia.ViệcTâyBanNhachiếmPhi-líp-pinlàmộtngoạilệ,nhưngPhi-líp-pinlàmộtquầnđảovôchủvàolúcđó.CácchínhquyềnchâuÂukhôngcóchínhsáchkhuấtphụcvàchiếmđóngcácnướcđãcótổchứcnhànước.Cùnglắmhọchỉcanthiệpđểbảovệcáchoạtđộngthươngmạihaytruyềngiáo,vàngaytrungtrườnghợpnàyhọcũngrấtthậntrọng.Họthườngliênkếtvớinhauchứkhôngrataymộtmình.Nóichunghọnhắmtìmthịtrườngvàthườngcốthỏahiệpđểtránhchiếntranhvàthiệthại.ViệcPhápđánhchiếmViệtnamlàmộtngoạilệlớnmànguyênnhânlàchínhquyềnnhàNguyễnvừa

quángoancốlạivừaquáyếu.LýdochínhkhiếnngườiPhápđánhchiếmViệtnamlàviệccấmđạo,lýdophụlàPhápmuốnbànhtrướngthươngmạitạiViễnĐông.CũngvìlýdochínhkhiếnngườiPhápchiếmViệtnamlàdochínhsáchcấmđạomàchotớinaynhiềungườighétđạoCôngGiáo,vẩnđỗtộichođạoCôngGiáođãlàmViệtnammấtnước.Đólàmộtluậnđiệurấtngâyngô.Cấmđạolàmộtchínhsáchxằngbậy,tànsátdãmanngườiCôngGiáolàmộttộiácđốivớiloàingười.NhàNguyễnlàmbậyđểmấtnướclàlỗitạinhàNguyễn,saolạibuộctộingườiCôngGiáo,chỉlànạnnhânmàthôi?Nếuchúngtakhôngthíchngườihàngxóm,xáchsúngsanggiếthọrồibịđitùthìcóthểđổlỗirằngvìngườihàngxómmàmìnhbịđitùđượckhông?Nốirằnglýdochínhlàcấmđạocũngchưađúng.Phảinóirằnglýdochínhlàsựngoancốquáđángvàsựtànnhẫnquáđángtrongviệccấmđạothìđúnghơn.VuaMinhMạnglênngôinăm1820,thìnăm1825radụcấmđạoLúcnàynướcPháphoàntoànvắngmặt tạiViệtNamvàcònđangkhốnđốnvìxungđộtnộibộvànhữngtànphádonhữngcuộcchiếnthảmkhốccủaNapoléonIđểlại.LýdocấmđạotrongdụlàđạoPhươngTâylàtàđạo,làmmêhoặclòngngườivàhủyhoạiphongtục.Cùngnămấy,mộtdụcấmđạokhácgaygắthơnnữađượcbanhànhvàkèmthêmbiệnpháptreogiảithưởngchonhữngaibắtđượcgiáosĩđemnộp.Chínhbiệnphápnàyđãgâyramộtphongtràobắtđạovàgiếtđạotạikhắpnơi.Chiarẽlươnggiáobắtđầutrầmtrọngtừđó.Hậnthùtrongdântộctăngcao.Bắtđạovàgiếtđạotrởthànhmộtphongtràodângian,chonênsaucáchiệpướcNhâmTuất (1862)vàGiấpTuất (1874),mặcdù triềuđìnhchấpnhậnkhôngcấmđạonữanhưngcácphongtràoVănThânvẫnđiđánhphácáclàngCôngGiáo.VuaMinhMạngtỏrarấtngâythơkhisaimộtpháibộsangPhápyêucầuPhápngừngviệctruyềngiáotạiViệtNam.LàmsaochínhquyềnPhápcóthềthỏamãnyêucầuvôlýnày?ViệccấmđạotiếptụcquathờiThiệuTrịrồitrởnênđặcbiệtgaygắtdướithờiTựĐức.VuaTựĐứcvừalênngôinăm1848làrangaymộtdụcấmđạo,vànăm1851lạicóthểmmộtdụcấmđạokháckhắcnghiệthơnnữa.Mải tớinăm1862,saukhiphảikýhiệpướcNhâmTuấtnhượngbatỉnhmiềnĐôngchoPháp,triềuđìnhnhàNguyễnmớichínhthứccôngnhậnquyềngiảngđạovàtheođạo.TuytriềuđìnhchấpnhậnngoàimặtnhưvậynhưngviệccấmđạovẫntiếptụctrênthựctếdocácnhómVănThânchủ trương.SauhiệpướcGiápTuất,vuaTựĐứcphải radụ truyềnchođảngVănThânkhôngđượcgiếthạigiáodânnữa,nhưnghọvẫntiếptục,bấtchấpcảlệnhvua.ViệccấmđạođãtạoramộtcuộcnộichiếngiữacáctoánquânVănThânđánhphácáclàngđạovàdânCôngGiáocốthủđểtựvệ.TừkhivuaMinhMạngcấmđạonăm1825đếnnăm1858,khiPhápbắtđầuđánhViệtnam,33nămđãtrôiqua.TrongthờigianấyngườiPháp,vàcảngườiTâyBanNha,tuyrấtbấtbìnhvềviệccấmđạovẫncòndodựkhôngmuốngâychiếnvớiViệtnam.CáctàiliệucủangườiPhápvềgiaiđoạnnàykháđầyđủvàchothấychínhphủPhápđãchịurấtnhiềuáplựccủadưluậnPháp,phẫnnộtrướcviệccấmđạovàđòicanthiệp.ChínhquyềnHoaKỳcũngđãđemmộtchiếnthuyềntớilàmáplựcgaygắtđòibỏdụcấmđạo,nhưngrồilạiđidùkhôngkếtquả.Tuyvậy,năm1856,chínhphủPhápchỉcửchiếnhạmCatinatđếnđòibỏdụcấmđạo.Vuaquantakhôngchịutiếp.TàuCatinatbắnpháĐàNẵngcảnhcáorồibỏđi.Mấythángsau,họ lạiquay lạixinbỏcấmđạo,quanquânnhàNguyễnđãkhôngcoisựcảnhcáo trướcđây lànghiêmtrọngcònlênmặtđòiPhápphảixinlỗi.Họxinlỗi,nhàNguyễnvẫncứtiếptụccấmđạo.Vào

lúcđó,ngườiPhápnhậnthấyrằngkhôngcòngiảiphápnàokhác:hoặchọphảiđểnhàNguyễntiếptụctànsátngườiCôngGiáotrướcsựcôngphânngàycànglẽncaocủadưluậnquầnchúngPháp,hoặchọphảidùngvõlựcthựcsự.ViệcdùngvõlựcvừadễvìnhàNguyễntuyhungbạonhưnglạikhôngcólựclượngnàođángkểlạivừaphùhợpvớiquyềnlợithươngmạicủaPhápnêncuốicùngPhápđiđếnquyếtđịnhđánhViệtnam.Năm1858,PhápliênkếtvớiTâyBanNhađemchiếnthuyềnbắnphávàđổbộđánhchiếmĐàNẵngrồisauđóquayvàoNamđánhchiếmNamKỳ.Năm1860, tìnhhìnhđãnguyngập lắm,PhápđangđánhNamKỳmàvuaTựĐứcvẫnchỉlocấmđạo.Lạimộtdụkhác.LầnnàynhàNguyễnralệnhphátấtcảcáclàngCôngGiáo,bắtgiáodânthíchhaichữtàđạovàomặtrồiphânphốiđicáclàngkhác.Cứnămngườikhôngcóđạođượccửcanhgiữmộtngườicóđạo.Thếrồinăm1862triềuđìnhphảikýhiệpướcnhườngđứtbatỉnhmiềnĐôngvàđảoCônLônchoPháp,phảibỏdụcấmđạovàbồithườngchiếntranhnặngnềchoPháp.Chẳngbaolâusau,PháplấynốtbatỉnhmiềnTâyNamPhan.SựmùquángcủavuaquannhàNguyễnđãlàmmấtđimiềntrùphúnhấtcủađấtnước.Dùđãbịthiệthạinặngnề,vuaquannhàNguyễnvẫnchưasángmắtrađểnắmlấymộthyvọngcuốicùng.NướcPháp,saukhichiếmđượcNamKỳ,đãthỏamãnvàcóýổnđịnhtìnhthếởđó.Năm1872,cóvụFrancisGarnierraBắclộnghànhrồibịquânCờĐengiếtchết,nhưngviệcđókhôngnằmtrongchínhsáchcanthiệpcủachínhphủPháp.NướcPhápmuốnhòanênđãkývớitriềuNguyễnhiệpướcGiápTuất(1874),vớinhữngđiềukhoảntươngđốicó lợichoViệtnam, trongđócócảkhôngđiềukhoảngiúpchoViệtnam5chiếnhạmvớiđầyđủsúngđạnvà1.000khẩusúng.PhápcòncamkếtgởihuấnluyệnviêngiúpViệtnamđàotạoquânđội.Chỉ cần sáng suốtmột chút thôi triềuNguyễn đã phải hiểu rằngmình hoàn toàn không đủ sức đểchốnglạivớiPháp,chọnlựaduynhấtlàkhaidụngtriệtđểhiệpướcGiápTuấtđểgiatăngsứcmạnh,khinàocósứcmạnhrồimọiviệcsẽtrởthànhdễdàng,kểcảviệclấylạiNamKỳ.NhưngtriềuđìnhNguyễnlạipháhoạihiệpướcGiápTuất,kiếmđủcáchđểlàmkhódễ.ĐếnsứthầnPhápxinyếtkiếnvuamấylầncũngkhôngcho.Đểrồidiđếnđâu?Chínnămsau(1883)phảikýhiệpướcchấpnhậnsựbảohộcủaPháptrêntoànlãnhthổ,vàtừđóngayviệclênngôicủavuacũngphảiđượcPhápchophépvàtấnphong.Nướctahoàntoànmấtchủquyền.NgôivuacủanhàNguyễnchỉcònlàhưvị.Ai đọc những trang sử này mà không thấy giận cho sự mù quáng kinh khủng của vua quan nhàNguyễn?Vua quan chỉ biết ngâmvịnh, kiến thức khôngngoàiTứThư,NgũKinh,NghiêuThuấn,XuânThu,TamQuốc.SửgiaTrầnTrọngKimthan:Việcmấynghìnnămtrướccứđemlàmgươngchothờihiệntạirồicứnghễunghệnxưngmìnhlàhơnngười,chothiênhạlàdãman?Biếtbaonhiêungườiđãdângsớcanh tânmàkhôngđượcnghe, thấynướcmấtchắcchắnmàkhông làmgìđược.Ngàynay nhớ lại quãng thời gian đó ta cũngkhôngkhỏi bùi ngùi cho nhữngNguyễnTrườngTộ,NguyễnĐứcHậu,NguyễnĐiều,NguyễnHiệp,LêĐình,PhanLiêm,BùiViện.Cólẽhọchếtkhôngnhắmmắtđược.NhưngcóphảiquảthựclàvuaquannhàNguyễnngudốt,hènnhátnhưnhiềungườivẫnphêphánhaykhông?Điềuđángbuồnlàkhông,cácvuaMinhMạng,ThiệuTrị,TựĐứckhôngphảilànhữnghônquân,bạochúa.TrừnhữngsailầmtrongcáchgiaotiếpvớingườiPhươngTây,nhữngbiệnphápkháccủahọkhôngphảilàdở.Mặcdầugặprấtnhiềukhókhăn,vănhọccủatachưabaogiờthịnhbằngthờiNguyễn.ởvàomộtthờiđạikhác,cácvịvuaấy,nhấtlàvuaTựĐức,cóthểđãlànhữngbậcanhquân.NhàNguyễncũngkhôngthiếunhữngbầytôicótàilươngđống:NguyễnTriPhương,HoàngKếViêm,

PhạmĐăngQuế,NguyễnĐìnhGiản,PhạmPhúThứ,PhanThanhGiản,TrầnĐìnhTúc,v.v...ởmộtthờiđạikhácchắccácvịnàyđãđểtêntronglịchsửnhưnhữngconngườilỗilạctậntrungbáoquốc.ĐiềuđãkhiếncácvuanhàNguyễnvàcácđạithầnthấtbạilàhọkhôngýthứcđượcrằngthếgiớiđãthayđổivàhọđangsốngtrongmộtkhúcquanhlịchsửlớn.Nhữngcốgắngvàhysinhcủahọđềuđãvôíchchỉvìkhôngcònhợpthờinữa.Lênánhọlàmùquáng,thiểncậnthìcũngđúngthôi,nhưnghọcóphảilànhưngconngườithiểncậnmộtcáchbấtthườnghaykhông?Tôinghĩlàkhông.Thiểncậnvàthiếugiácquanvềchuyểnhóavàthờiđạikhôngphảilàcủariênghọ,màlàmộthằngsốcủachínhtrịViệtnam.Chúngtakhôngcótưtưởng,vàcàngkhôngcótưtưởngchínhtrị.Vàhìnhnhưchúngtavẫnchưathứctỉnhđểnhậnrađiềuđó.CácvuaquannhàNguyễnquảlàkhônghiểugìvềthờithế.SứcmạnhápđảocủangườiPhápđãquárõrệtmàhọcứngoancốchốnglạivàđôikhicònkhiêukhích.Đitừthấtbạinàyđếnthếtbạikhácphải chấpnhậnngàyhômnaynhữngnhượngbộbốn lần lớnhơnnhưnggìmàdốiphươngđòihỏingàyhômquamàhọvẫnkhôngmởmắt.NướcTàuđãkhốnkhó,bịđánhtảtơimàtriềuđìnhNguyễnvẫntônsùngvàtinlàcóthểnhờcậyđược.GiặcngoàiđángsợnhưvậymàcứquayvềđànápnhữngngườidânCôngGiáobêntrong.Sựthiểncậncủahọthậtlàkinhkhủng,nhưngnócũngkhósosánhđượcvớisựthiểncậncủacáclựclượngchốngcộnghảingoạisau1975.Rõrànglàsaunăm1975khôngthểcógiảiphápvõtrangnữanhưngtổchứcnàocũngchủchiến,cũnghôhàobạolực.SựmêmuộicủatriềuđìnhNguyễnkhitrôngđợivàonướcTrungHoađãsuykiệtcólẽkhônglớnbằngsựmêmuộicủachủtrươngtáilậpchếđộViệtnamCộngHòađãchếthẳnrồi,vàđãchếtmộtcáchthựchổnhục.TháiđộchâuchấuđávoicủatriềuNguyễnchốngPháptớicùngxétrakhônglốbịchbằngtháiđộcủanhữngngườiđãthảmbạivàthuachạynhưngvẫnnhấtđịnhđòinhữngngườicộngsảnphải tỉnhngộquayvềvớichínhnghĩaquốcgia.VuaquannhàNguyễntuythủcựunhưngcũngkhôngngượcđãinhữngngườichủtrươngcanhtânbằngcáclựclượngchốngcộngđốixửvớinhữngngườichủtrươngdânchủđanguyên,hòagiảivàhòahợpdântộc,bấtbạođộng.NếuvấnđềđặtrachotriềuNguyễnlúcđó làcanhtân, tôn trọnglựdo tínngưỡng, tránhđụngđộvớingườiPhápđểtậptrungmọicốgắngmàtiếnlênvàmạnhlên,thìvấnđềcủađốilậpViệtNamsau1975làphảitậndụngsựthứclỉnhcủanhữngngườicộngsảntiếnbộđểhòagiảivớihọvàcùnghọhìnhthànhmộtkếthợpdânchủmới.Cùngmộtvấndềvàcũngcùngmộttháiđộcốchấp.Ngàynaycóhơngìngàyxưađâu.ChỉkhácởchỗcácvuaquannhàNguyễncòncóthểhưởngsựgiảmkhinhvìhọkhôngđượcnhìnthấythếgiớibênngoài.ChínhquyềncộngsảncósángsuốtgìhơnvuaquannhàNguyễnkhông?Ngàyhômnayvấnđềlàbảovệchủquyềndântộc,đoànkếtdântộcđểpháttriểnđấtnước.Nhưnghọđãlàmgì?HọđãcốbámlấychủnghĩaMác-LêninnhưnhàNguyễnngàyxưacốbámvàoNhoGiáo.HọquyluỵtrướcmộtTrungQuốcđangbốirốinhưcácvuanhàNguyễnquỵlụyvớiThiênTriềuđangkhốnkhổngàyxưa.HọbáchhạinhữngngườidânchủnhưcácvuaNguyễnngàyxưacấmđạo.Vàhọcũngcấmđạothựcsự.HọđànápPhậtGiáo,CôngGiáo,CaoĐài,HòaHảo.HọcókhácgìnhàNguyễn?CókhácchănglàởchỗcácvuaNguyễnkhôngcóđủphươngtiện,khôngcóbáochí,radio,truyềnhình,khôngcócáctòađạisứởkhắpnơiđểthấyđượcsựthayđổicủathếgiớinhưhọ.Nhưngsựthiểncậnkhôngphải là tấtcả.Cònmột lýdokháckhóchấpnhậnhơn.Nếuthựcsựyêunước,nếusuynghĩmộtcáchlươngthiệnvềquyềnlợicủađấtnướcvàchỉquantâmtớiquyềnlợicủađấtnướcmàthôi, thìđườngđivề tương laikhôngcógìkhó, tấtcảmọivấnđề trở thànhsángsủa.

Nhưngmộtlầnnữa,phảinhìnnhậnràngđạiđasốchúngtabấtchấpđấtnước.Ngaycảkhichúngtanghĩrằngchúngtayêunướcthìthựcrachúngtađangyêumộtcáigìkhác.Chúngtayêuchỗđứng,quyềnlợihaylòngtựáicủachúngta.Chúngtayêucácthànhkiếncủachúngtamàchúngtacholàýkiến,chúng tayêusựcốchấpcủachúng tamàchúng ta tạmcoi làsựkiên trì.Chúngtayêuchínhmìnhvàyêusựmêmuộicủamình.Chấpnhấtkỷchikiếngiáhọaưthanhân,chỉbiếtýkiếnmìnhmàthôi,lúcnàocũngsẵnsàngbuộctộingườikhác.CâuviếtlạclõngcủaNguyễnTrãitrongbàiBìnhNgôĐạiCáovôtìnhnóilênnhậnđịnhcủaôngvềconngườiViệtnam.GầnsáuthếkỷđãtrôiquarồimàsaoNguyễnTrãivẫncònđươngthờiđếnthế.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

DắtdìunhauvàođếnCàMau

Tấmáonâu,Dắtdìunhauvàochốnrừngsâu,DắtdìunhauvàotớiCàMau.PhạmDuy(TìnhCa)ĐạiđasốngườiViệtnamnhìnnhậnôngchamìnhđãtiêudiệtChiêmThànhvàlấnchiếmCam-bốt.Sựnhìnnhậnnàyđiđôivớimộtmặccảmphạmtội.TôiđãnghenhiềungườithanÔngchamìnhkểracũngácthực!.TộiáccủaViệtnamđốivớiChiêmThànhđượccoilàghêgớmgấpnhiềulầnđốivớiCam-bốtvìCam-bốtchỉbịmấtđấtđaitrongkhiChiêmThànhbịtuyệtdiệt.Tháng4năm1975mộtđồngnghiệp,bànvềcuộcthảmbạicủaViệtnamCộngHòavàcuộctháochạyđẫmmáucủadânvàquânmiềnNamtrênquốclộ7BtạimiềnTrung,nóivớitôi:ĐólàvuaChàmbáothùngườiViệt!.VuaChàmtheongônngữcủaanhlàtổngthốngNguyễnVănThiệu,bởivìôngThiệungườiPhanRang,trungtâmchínhtrịcủanướcChiêmThànhtrướcđây,nơimàhiệnnayvẫncònThápChàm,mộtcôngtrìnhlớncủangườiChiêmThành.Năm1989, tôicóđượcmời thamdựmộtcuộchội thảoquốc tế tạiParisvềvấnđềCam-bốt.Theochương trình nghị sự thìmục đích của cuộc hội thảo là vấn đềViệt nam chiếm đóngCam-bốt vànhữnggiảiphápchocuộckhủnghoảngnày.TuyvậycuộchộithảođãmauchóngbiếnthànhmộtdiễnđànchốngViệtnam,chốngnướcViệtnamvàngườiViệtnam,chứkhôngphảichỉchốngchínhquyềncộngsảnViệtnam.Việtnamđượcmôtảnhưmộtdântộchiếuchiếnvàbànhtrướng,đãtànsátdântộcChiêmThành,chiếmđấtđaicủaCam-bốtvàhiệnđangâmmưutiêudiệtCam-bốtvàLào.Hiệndiện trong hội nghị có đại diện các tổ chức đối lập Cam-bốt và nhiều chuyên gia Pháp về ĐôngDương.LúcđócuộcchiếmđóngCam-bốtcủaquânViệtnamđãkéodàihơnmườinăm.Cáctổchứcđối lậpCam-bốtdĩnhiêngiànhnhauchứcvôđịchchốngViệtnam,nhưngcácchuyêngiaPhápvềĐôngDươngcũngkhôngnóigìkhác,họđềucảnhtỉnhngườiCam-bốthãyđoànkếtchốnglạinguycơthôntínhcủaViệtnammàhọcoilàthườngtrực.MặcdầungàyhômđótôiđượcmờithuyếttrìnhvớitưcáchmộtchuyênviênkinhtếvàđềtàicủatôilànhậnđịnhvềnhữngkhảnăngpháttriểncủaCam-bốt,tôiđãcảmthấyphảilêntiếngbácbỏnhữngngộnhậnquálớnvềlịchsửcuộcnamtiếncủangườiViệt.TôiđưaramộtsốsựkiệnvàyêucầucácchuyêngiavềĐôngDươngcómặttrongphònghộiđónggóp.Dĩnhiênbuổihộithảođãtrởnênrấtgaygo,nhưngđiềulàmtôingạcnhiênlàcácchuyêngiakhẳngđịnhbảntínhxâmlượccủangườiViệtđãchỉcómộthiểubiếtrấtsơsàivềcuộcnamtiếncủadântộcta.BảntínhxâmlượchiếuchiếncủangườiViệtchỉlàmộtthànhkiếnchứkhôngphảimộtnhậnđịnhnghiêmchỉnhdựatrêntưliệu.ĐiềuđángnóilàthànhkiếnnàyđasốngườiViệtnamcũngchiasẻ,vìchúngtađãchịuquánhiềuảnhhườngcủanhữngluậnđiệuđượclậplạinhiềulầntrongsuốtthờiphápthuộc.Chúngtacầnnhậnthứcrõcuộcnamtiếncủadântộctavìhailýdo:mộtlàvìđólàsựkiệnrấtvĩđạiđốivớichúngta,hơnmộtnửalãnhthổcủatađãcóđượcnhờcuộcnamtiếnđó;hailàvìchúngtacần

chấmdứtmộtmặccảmtộilôikhôngđúng.Trướchếthãynhìnlại trườnghợpcủanướcChiêmThành.SựđụngđộgiữanướcViệtnamcổxưa(vớicácquốchiệuVănLang,GiaoChâu,rồiĐạiViệt)vớiChiêmThànhđãdiễnrangaytừlúcViệtnamchưathựcsựthànhmộtquốcgiađộclập.Đólàsựđụngđộgiữahainềnvănminh.MộtbênlàvănminhNhoGiáovànôngnghiệpdướiảnhhưởngTrungHoa,mộtbênlàvănminhấnĐộdựatrênhaigiaicấptăngsĩvàchiếnbinh.TronghơnmộtngànnămBắcthuộc,hìnhnhưlúcnàocũngcóchiếntranhgiữaquậnGiaoChỉthuộcTrungQuốcvànướcChiêmThành.TừkhiViệtnamđượcđộclập,trongcáctriềuđạikếtiếpnhau,Lý,Trần,HậuLê,Nguyễn,chiếntranhViệt-Chiêmlàmộthằngsố.LịchsửcáctriềuđạiViệtnamthườngchỉghivắntắtkiểuNăm...,quânChiêmThànhsangquấyphá,vuasai...Đitiễutrừ,quântachiếmđược....Cũngcóđôikhi sử taghi lýdo làvìChiêmThànhbỏ lệ triềucống.Nguyênnhâncủanhữngcuộcchiếnliêntiếpgầnhaingànnămnàydođâu?NếudựavàolịchsửViệtnamthìthườngthườnglàdoChiêmThànhgâyhấntrước.MặcdầuvàocácthờiđạiđóđánhChiêmThànhlàmộtlẽthườngkhôngcầngìphảibiệnbạch,vàdođócácsửgiakhôngcólýdogìđểxuyêntạcnguyêndo,nhưngkhôngthểlấysửViệtnamlàmsựthựctuyệtđối.NềnvănminhấnĐộhồiđólấythầnlinhvàchiếntranhlàmnềntảng,nướcChiêmThànhcoichiếntranhlàlýtưởngnêncóthểhọgâychiếnthườnghơn,nhưngđóchỉlàsuyluận.XungđộtĐạiViệt-ChiêmThànhngàynayđãthuộchẳnvàoquákhứ,cảĐạiViệtlẫnChiêmThànhđềuđãlànhữngnhântốlịchsửcấutạoranướcViệtNamngàynay.NgườiViệtnamngàynaykhôngcólýđogìđểbênhbênnàyhaybênkiacả.Tấtcảđềuđãthuộcvàogiaphảcủachúngta.Nhậnđịnhchỉcómụcđíchđểhiểu.Vấnđềlàquacảngànnămđụngđộ,ChiêmThànhvàĐạiViệtđãtrởthànhhaiquốcgiakhôngthểsốngchung,chỉmộtquốcgiacóthểtồntạivànướcnàoyếusẽbịtiêudiệt.ĐóđãcóthểlàsốphậncủaĐạiViệt,nhưngđóđãlàsốphậncủaChiêmThành.Cáilýmộtmấtmộtcòncólẽmọingườiđềuhiểu.Nhưngđiềunghiêmtrọnglànhiềungười,kểcảngườiViệtnam,chorằngngườiViệtcótộiđãtànsátvàdiệtchủngngườiChiêmThành.Điềunàytrướchếtrấtvôlý.GiảthửĐạiViệtcótiêudiệtChiêmThànhthựcđinữathìmộtngườiViệtnamhômnaylàmsaobiếtmìnhcóbaonhiêuphầntrămgốcViệt,baonhiêuphầntrămgốcChàm,haybaonhiêuphầntrămgốcHoa,gốcMiên,v.v...Đểbiếtmìnhlàtộiphạmhaylànạnnhân.Điềunàycũnghoàntoànkhôngđượclịchsửchứngminh.LịchsửtacóghilạinhiềucuộctànsátđãmantrongnhiềulầnchinhchiếnquanhiềuthờiđạivàolúcnướcChiêmThànhhãycònnhưngkhônghềghichépmộtcuộc tànsátsaucùngnàođưađếnsựdiệtchủngcủangườiChiêmThành.Theolýluậnthìcũngkhôngthểcóviệcdiệtchủng.CuộcchinhphụcChiêmThànhtrởthànhdồndậptrongthếkỷchótcủanướcnày,nghĩalàthếkỷ17,dướithờicácchúaNguyễn.CácchúaNguyễnđemđượcbaonhiêudântừngoàiBắcvàokhaipháĐàngTrong?Chắcchắnlàkhôngnhiềulắm,bởivìởthờiđạiấymộtconsốkhoảngmộttrămngànngườinhấtđịnhđãphảitạoramộtcuộcdidânrấtquimôđượcghichéplại.Nhưnglịchsửlạikhônghềnóitớimộtcuộcdidânlớnnào.Vàtừthếkỷthứ17trởđi,haihọTrịnh-Nguyễngiaotranhvớinhau,việcdidânvàoNamchắcchắnlàrấtkhókhănnếucónhữngngườitiếptụcvàoNamthìcũngchỉlànhưngchuyếnđilẻtẻ.DùướclượngmộtcáchrộngrãitớiđâuđinữathìngườiViệttừBắcvàokhaipháđấtChiêmThànhtừthếkỷ17vềsaucũngkhôngthểquámộttrămngànngười.ThựcracuộcdidânđãbắtđầutừrấtlâutrướcNguyễnHoàng.DướitriềuLêThánhTông,ngườiViệtđãvàotớiNhaTrang.Nhưngđâychỉlànhưngđợtdidânrấtlẻtẻ.

NếuchỉdựavàongườiViệtdicưhoặcđãđịnhcưởĐàngTrongthìcácchúaNguyễnnhấtđịnhkhôngđươngđầuđượcvớihọTrịnh.ChắcchắnphảicósựhòanhậpgiữangườiViệtdidânvàngườiChàmtạichỗ.Sựhòanhậpnàyđãdiễnramộtcáchliêntụcvàâmthầmtừthếkỷ11,nóđãchỉtăngvậntốcdướithờicácchúavàvuahọNguyễn.MộtsựkiệnđãđượcghinhậntronglịchsửlàvuaMinhMạngđãtừngbắttấtcảngườiChàmphảimặcquầnáonhưngườiViệtvàlấyhọViệt,nhấtlàhọNguyễn.Biệnphápthôbạonàyítnhấtchứngtỏrằngkhôngcósựtànsátmàchỉcósựhòanhập,dùlàhòanhậpbằngđồnghóa.SựhòanhậpnàycũngcóthểnhậnthấyởngaygiọngnóicủangườimiềnTrung.SựhòanhậpliêntụctrênmộtquimôlớnđãkhiếnĐàngTrongcủacácchúaNguyễncóđủngườiđểvừakhaikhẩnmiềnTrungvừakhaiphámiềnNam.Trongsựhòanhậpnày,chắcchắnngườiChàmchiếmđasố,nhưngnóđãđượccoinhưmộtsựViệthóabởivìngườiViệt,kẻchiếnthăng,chiếmtấtcảmọivaitròlãnhđạovàápđặtvănhóa,nếpsốngcủamình.DầndầntrọnglượngViệttăngcaovìhailýdo.Lýdođầutiênlàđiềumàmộtsốnhàxãhộihọcgọilàđịnhluậtcủađất:mỗivùngđấttùymứcđộphìnhiêuvàtrongmộtđiềukiệnsinhsốngnàođócómậtđộdânsốriêng,dânsốítsẽgiatăngmauchóngđểđạttớimứcđórồikhựnglại.NgườididânViệtnamvàngườiViệtgốcChàmchiếmđượcnhữngvùngđất canh tác tốtnên sinh sảnmauchónghơnngườiChàmthuầntúybịdồnvàorừngnúi.LýdothứhailàsựViệthóacàngngàycàngtoàndiệndosựápđặtvănhóavànếpsốngcủakẻchiếnthắng.NhữngngườimàchúngtagọilàngườiChàmhiệnnaychỉlàmộtphầncủadânChiêmThành,gồmnhữngngườibấtkhuấtkhôngchịusựđồnghóacủangườiViệtđãditảnvàomiềnrừngnúihiểmtrở,vàởđóhọcũngchịuđịnhluậtcủađất:thủythổđó,ởmứcđộvănminhđóchỉcóđấtsốngchotừngđóngười.Dânsốcủahọsútgiảmđivớithờigian.DầusaothìhiệnnaycuộctranhcãivềsựbiếnmấtcủanướcChiêmThànhcũngkhôngcònlàmộtđềtàithờisựnữa.Vấnđềđặtralàđảmnhậnsựhòanhậpđó,mộtsựhộinhậpbấtcôngđốivớingườiChiêmThànhvàogiaiđoạnđó,dùgiảithíchthếnàođinữachúngtacầntìmramộttháiđộđứngđắntrongkhinhìn lạivấnđềChiêmThành.NhữngngườiChàmđãmấthaycònsống,đãhộinhậphaychưahộinhậpphảiđượccoilànhữngconngườithựcsựcủađấtnướcViệtnam.LịchsửnướcChiêmThành,cũngnhưlịchsửVănLang,GiaoChâu,ĐạiViệtphảiđượccoilàlịchsửcủaViệt.Nam.PhạmHùng,ChếMân,ChếBồngNgaphảiđượccoilàcácvịvuacủaViệtnamngàyxưa.VănhóaChiêmThànhcầnđượcsưutầmvàgìngiữnhưlàtàisảncủađấtnướcViệtnam.VấnđềChiêmThànhngàynayđãtrởthànhmộtvấnđềhoàntoànViệtnam.NgườiViệtnamcầnnhìnvàđảmnhậnlịchsửcủachínhmìnhmộtcáchđúngđắn.Đócũnglàmộtvấnđềhoàntoànnằmtrongchínhsáchđốinộicủachúngta,khônggiốngnhưviệckhaiphávàhộinhậpđấtChânLạp.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Cướpđấtcủaai?

Cácsửgiavàcácnhàbìnhluậnvôtìnhhaycốýđãlàmchonhiềungười,Việtnamcũngnhưngoạiquốc,quênrằngmiềnNamViệtnamđãđượcmởrachủyếudomộtcuộcdidânhòabìnhđểkhaipháđấthoangchứkhôngphảidomộtcuộclấnchiếmbằngbạolựcbờcõisẵncócủamộtnướcCam-bốthiềnhòa.Trongthâmtâm,đasốngườiViệtnamnhìnnhậnnhưmộtsựthựckhôngcầnchứngminhrằngViệtnamcólỗivớiCam-bốt.Nhữngvụcápdồn(tiếngKhmercónghĩalàchémđầungườiViệt)dùcógâyranhiềuphẫnnộcũngkhônglàmthayđổiđượcmặccảmnày.Đâylàmộttrườnghợpđiểnhìnhchứngtỏphảicoichừngnhữngsựthựckhôngcầnchứngminh.Tráivớimộtcảmtưởngrấtlantràn,Cam-bốtkhôngphảilàđấtnướccủanhữngconngườihiềnhòa,nạnnhâncủanhữngthamvọngbànhtrướngvàthốngtrịtừlânbang.CóthểnóiđấtnướcCam-bốtđãrađờibằngbạolực,đãtrưởngthànhtrongbạolựcvàđãsuytànvìbạolực.ĐượcbồiđắptừlòngbiểndophùsasôngCửuLong,vùngđấtgồmnướcCam-bốtvàmiềnNamViệtnammớiđầuthuộcđếquốcPhùNamvớinhữngsắcdânđếntừbiển,nhấtlàtừIndonesiavàtừấnĐộquangảMiếnĐiệnvàTháiLan.PhùNamđãmauchóngbiếnthànhmộtđếquốchiếuchiến.Vàothếkỷthứ7,ngườiKhmer,mộtsắcdântheovănminhấnĐộ,từmiềnNamLàotrànxuốngtiêudiệtđếquốcPhùNamvàdầndầnkhắcphụccácsắcdânđịaphương,chiếmquyềnbáchủtrongvùngđểlậprađếquốcKhmer.ĐếquốcKhmercòn tỏrahiếuchiếnvàbạongượchơnhẳnđếquốcPhùNam.ĐếquốcKhmerđãchếngựđượccảmộtvùngrộnglớnbaogồmcảTháiLan,mộtphầnMiếnĐiệnvàcảmiềnNamViệtnam.Vàothếkỷ12đếquốcKhmercònbànhtrướngvềphíaBắc,chiếmgầnhếtđấtChiêmThành,đếntậnđèoHảiVâncủaViệtnamhiệnnay.NhưnglãnhthổthựcsựcủanótậptrungởvùngAngkor.NhưngđềnđàiAngkorkhôngphảichỉlàdấutíchcủamộtnềnvănminhmàtrướchếtlàditíchcủasựtànbạo.Nhữngsửliệuítỏicònlại,màđặcsắcnhấtlàkýứccủaChuTáQuan,mộtsứgiảcủanhàNguyễncómặttạiCam-bốt,môtảcảnhnhữngngườinôlệbịxiềngxíchvàonhauđểxâyđềnđàidướisựđiềuđộngtànbạocủacáctăngsĩvàchiếnsĩKhmer.Họphảilaolựcđếnkiệtsứcvàkhichếtthihàiđượclôiralàmthứcănchocầmthú.Từthếkỷ13trởđi,ngườiTháiLanbắtđầutiếnlên,sứcmạnhcủahọđãdầndầnbắtkịpvàvượtngườiKhmer.HọgiànhđượcđộclậprồitiếnđánhtrảthùngườiKhmertronghàngthếkỷđãbắthọlàmnôlệxâyđènđàicungđiện.HọđãhủydiệtđếquốcKhmer, tàn pháAngkorVát và bắt ngườiKhmer về làmnô lệ xây đền đài cho họ.NềnvănminhAngkorcáochungvàonăm1431vớisựpháhủylầncuốicùngthủđôAngkor.ĐếquốcKhmerxâydựngtrênsựtànbạođãsụpđổtrongsựtànbạo.SựtànphávàtànsátcủangườiTháiLanđãkhủngkhiếpđếnđộtấtcảdấutíchđồsộcủatrungtâmAngkorbịchìmmất trongrừngsâuvàkhôngmộtnhânchứngnàosốngsótđểnhớlạisựhiệnhữucủanó.Phảiđợiđếnnăm1850,mộtnhàkhảocứuPhápmớitìnhcờkhámphálạiditíchAngkormàngaynhữngngườiCam-bốtcáchđóhaitrămcâysốkhônghềbiếtđếnnữa.Kểtừ1431chungquanhPhnomPenhchỉcònlạimộttriềuđạiChânLạpyếunhượcvớiảnhhưởng

khôngđángkểtrênnhữngvùngđấttrướckiathuộcảnhhưởngcủađếquốcKhmer.CuộcnamtiếncủangườiViệtđãđếnrất lâusaukhivùngđấtmiềnNamtrở thànhvôchủ.NhữngngườiViệtđầu tiênkhaiphámiềnNamkhôngphảilànhữngđạoquânviễnchinhmàphầnlớnlànhữngngườinôngdânnghèokhổ,chạytrốncuộcchiếnphântranhTrịnh-Nguyễn.Từnăm1623trởđi,trongkhoảngmộtthếkỷrưởi,ViệtnamđãsátnhậpnhiềuvùngđấtmớiởphíaNam.Nhữngnhữngsátnhậphànhchánhnàychỉlàsựhợpthứchóamộtthựctại;nhữngphầnđấtấytừlâuđãdongườiViệtsinhsốngvàkhaithác.Cuộcnamtiếncủanướctachủyếulàmộtsựbànhtrướngtronghòabình.SựmởmanglãnhthổViệtnamđãchấmdứtkhianhemTâySơnnổilênnăm1771vàViệtnambắtđầulâmvàonộichiến.VuaSihanouk,bằngtháiđộvàbằnghànhđộngcủaông,lậplạiyhệthìnhảnhcủanhữngvịvuaChânLạptronghaithếkỷ17và18.Sihanouktrởmặtnhưchongchóngvàđổiđồngminhnhưthayáo,ôngđượcnhiềunhàbìnhluậnchínhtrịphươngTâycoilàkhônngoanvàmưulược,nhưngtàitrícủaôngđãchỉkhiếnnướcCam-bốtphảichịunhữngtànphákinhkhủngnhất.CácvịvuaChânLạp,tổtiêncủaSihanouk,cũngđãcưxửkhôngkhácgìông.MộtvịvuaChânLạpcóthểngàyhômnaycầuviệnViệtnamđểtranhngôivuavớimộtngườianhemhọ,đểrồingàymailạicầuviệnTháiLanchốnglạiViệtnamvàítlâusauthầnphụcViệtnamchốnglạiTháiLan.Mỗilầncầuviệnngoạibanghọđầudânglễvậthaydângđất.Việcdângđấtđốivớihọkhôngcógìlàquantrọngvìtrênthựctếđólànhữngvùngđấtmàhọđãmấtchủquyềntừlâu.Việcdângđấtchỉcónghĩalànhìnnhậnmộtthựclạivàcamkếtsẽkhôngquấynhiễu.MộtcâuhỏicóthểđượcđặtralàtạisaongườiCam-bốt lại thùghétViệtnamhơnTháiLan, trongkhiTháiLanđãxungđộtnhiềuhơnvớiCam-bốt,đãsátnhậpnhiềuđấtcủaCam-bốthơn,đãtừngtànsátngườiCam-bốtmộtcáchdãman,vànhấtlàđãtiêudiệtđếquốcKhmer?TrướchếtlàsựxungđộtgiữahainềnvănminhấnĐộvàTrungHoa.NgườiCam-bốtvàngườiTháiLancùngchịuảnhhưởngcủavănminhấnĐộnêndùđãcócảmộtquákhứxungđộtvôcùngđẫmmáuhọvánthấygầngũivớinhautrongkhingườiViệtnam,thuộcảnhhưởngvănminhTrungHoa,đốivớihọlànhữngkẻlạmặt.NhưngtrầmtrọnghơnnữalàchínhsáchchiađểtrịcủachínhquyềnthuộcđịaPháp.NgườiPhápđãtạoracáihuyềnthoạinướcViệtnamthamđấtvàđóiđấtđểbiếnViệtnamthànhmộtdedoạvàmộtđốitượngthùghétchongườiCam-bốt.TrongchiềusâucònmộthằngsốquantrọnghơnmàtacầnnắmvữngkhinhậnđịnhvềnhữngtươngquangiữanướctavàCam-bốt:ngườiCam-bốtrấtthựctiễn,họkhôngđặtnặngnhữngvấnđềvănhóavà lịchsửmàhànhđộngchủyếutheonhữngcái lợi trướcmắt.Chotớinay,nhữngngười lãnhđạoCam-bốtluônluônhòahoãnvớicácquốcgiacóthểcóảnhhưởngmạnhlênnướchọvàsẵnsànglấytháiđộthùđịchvớinhữngquốcgiamàhọnghĩlàkhôngcóhaykhôngcònkhảnăngđểdọahọ,nếuhọthấylàcólợi.HọthườngcótháiđộthùđịchđốivớiViệtnamvì trongnhiềugiaiđoạnhọnhậnđịnhViệtnamvừakhôngcólợigìchohọlạivừakhônglàmgìđượchọ.CũngnênnhìnrômộtđặctínhcủangườiKhmer:trongsuốtdònglịchsửhọluônluônphảichịuđựngnhữngchếđộhungbạochonênsựhungbạođãănrễtrongdângian;ngườiCam-bốtrấtdễbịsáchđộngvàocáccuộcthảmsát.Trongmộtquốcgiakhác,nhưnglãnhtụdùkhátmáunhưPolPotcũngkhôngthểgâyramộtcuộcthảmsátnhưthếgiớiđãthấytạiCam-bốt.NhìnvàonhữnggìngườiCam-bốtđãlàmvớinhau,tasẽthấyrằngsựhungbạocủangườiCam-bốtkhôngphảilàbằngchứngcủahậnthù,bởivìhọhungbạongayvớiđồngbàohọ.DođókhôngnêncoinhữngvụthảmsátngườiViệttạiCam-bốtnhưlàdấuhiệucủamộthậnthùkhôngthểvượtquađược.

Mộtsốđôngchúngtakhônghiểurõlịchsửcủachínhnướcmình,nhấtlàcuộcnamtiếncủadântộcViệtnam,vàdođóvẫncònbị ảnhhưởngcủa luậnđiệucủachínhquyền thuộcđịaPháp, rồi cũngmangmặccảmtội lỗiđốivớiCam-bốt.Chúng tađừngquênrằng,ngoại trừmộtvàiquiđịnhhànhchánhdướithờiPhápthuộckhôngnhấtthiếtcólợichoViệtnam,biêngiớigiữahainướckhônghềthayđổitừhơnhaithếkỷqua.Đólàmộttrongnhữngbiêngiớiổnđịnhnhấtthếgiới.Điềunàyđủđểbảođảmchokhảnăngchungsốnghòabìnhgiữahainước.ChúngtacũngđừngquênrằngvềphươngdiệnđịalýCam-bốtcầnViệtnamhơnlàViệtnamcầnCam-bốt.Trongtươnglai,nếuCam-bốtgượngdậyđượctừthảmkịchhiệnnay,họsẽkhôngcóchọnlựanàokháclàhợptácchặtchẽvớiViệtnam,vàlúcđóhọsẽhợptácvớichúngtamộtcáchrấtnồngnhiệt.ĐiềuquantrọngtrongquanhệvớiCam-bốtlàchúngtacầntừbỏmộtmặccảmtộilỗikhôngđungđểvạchramộtchínhsáchsốngchungtrêncănbảntươngkính,cólợichocảđôibên.Đốivớicuộcnamtiếnmởnướccủachúngta,chúngtacầnghiântrướchếtnhữnghysinhcủanhữngtổtiênrấtkhiêmnhườngcủa ta,nhữngtấmáonâudắtdìunhauvàochốnrừngsâuvàdắtdìunhauvàotớiCàMau.Côngmởnướclàcủahọchứkhôngphảicủacácvuachúavàcácdanhtướng.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Dừngchânnghĩlại

Nhânnóivềcuộcnamtiến,cũngcầnnhậnđịnhrằnglịchsửnướctacócáigìđóthựcuuất.Trongsuốtquátrìnhmởnướcvàdựngnướccủatahìnhnhưcácbiếncốtrọngđạilúcnàocũngkhởiđầutừnhữngsựkhôngmay.NhữngngườiLạcViệtđầutiênđãtừTrungHoaxuốngmiềnNamđểtránhsựhàkhắc,rồihộinhậpvớingườitạichỗđểlậpranướcViệt.Cuốithếkỷ16,NguyễnHoàngvìsợbịbáchhại,đemdânvàoHoànhSơn,cùngvớinhữngngườididânViệtđãtheonhauđếnđótừmộthai thếkỷtrướchộinhậpvớingườiChiêmThànhmàmởrộngmiềnTrung.CuộcphântranhTrịnh-NguyễnđãkhiếnmộtsốđôngđảochạytrốnvềphíaNam,tránhsưucaothuếnặngvàtránhchoconcáikhỏibịbắtlính,rồimiềnNamdầndầnthànhhình.LúcnàocũngtheongườiViệtchạytrốnmộtsựbấthạnhrồivôtìnhđithêmmộtbướcđườngmởnước.Saunăm1975,chúngtalạicómộtbạoquyềnkhácvàvìđãtựalưngvàobiểncả,đànchimViệtđãvượttrùngdương,tạoracộngđồngngườiViệthảingoại,tỏasựhiệndiệncủaViệtnamrakhắpthếgiới.Tấtcảnhữngbiếncốnàyđềulànhữngbiếncốtrọngđạivàvôcùngíchlợi.Chúngnóilênkhảnăngphithườngcủamộtdântộcluônluônđủkhônkhéođểbiếnhọathànhphúc.Nhưngđồngthờichúngcũnglàmộthổnhụclớnchonhữngngườilãnhđạo.Đếnbaogiờchúngtamớicóthểchủđộngthayvìchỉphảnứngtrướcmộttìnhthếbắtbuộc?đếnbaogiờchúngtamớicóthểcónhữngchuyểnbiếntốtdochủý,xuấtpháttừmộtdựtínhlạcquan?Tấtcảnhữngcâuhỏinàychấtvấnnhữngngườicóchứcnănglãnhđạođấtnước,nghĩalànhữngngườitrithức.Đếnđây,tôiđãmờiđộcgiảcùnglàmmộtcuộchànhtrìnhkhádàiqualịchsửnướcta,từlúclậpquốcchođếnkhiđạttớilãnhthổhiệnnay.Cuộchànhtrìnhnàychỉcómụcđíchgiúptanhìnrõhơnchúngtalàai,hayítnhấtđừnghiểulầmchínhmình.Chúngtađãđiđượcmộtđoạnđườngkhádài,vàvừađếnmộttrạmxáthuậnlợiđểtạmdừngchân,ngồixuốngvànghĩvềmình.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

TámmươinămPhápthuộc

NgườiPhápkhởisựbắnpháĐàNẵngnăm1858rồibỏđi.Vàinămsauhọtrởlạivớimộtýchíchinhphụcthựcsự.Năm1862họđánhchiếmbatỉnhmiềnTây,sauđóchiếmhoàntoànmiềnNamrồitiếnraBắc.Nếutínhtừcộtmốc1862nàyđếnkhiViệtnamtuyênbốđộclậpnăm1945thìcuộcđôhộcủangườiPhápđãkéodài83năm.Tuynhiên,chỉ từnăm1884trởđisựthốngtrịcủangườiPhápmớiđượcthiếtlậptrêntoànlãnhthổ.Nếulấycộtmốc1884thìcuộcđôhộcủangườiPhápkéodài61năm.ThựcrahiệpướcPatenôtretrênlýthuyếtcũngkhôngđặttoànbộlãnhthổViệtnamdướiáchđôhộcủangườiPháp.NóchiaViệtnamlàmbaphần.NamPhầnlàthuộcđịahẳnhoicủaPháp,BắcPhầnvẫnlàlãnhthổcủatriềuđìnhNguyễnnhưngđặtdướisựbảohộcủaPháp.CònTrungPhầnvẫnhoàntoànthuộcchủquyềnnhàNguyễn.NhưngngườiPhápđãnhanhchónglấnchiếmthêmchủquyềnViệtnamtrướcsựbấtlựccủatriềuNguyễn.Đếnnăm1888,vuaThànhTháilênngôikýthêmmộthiệpướcnhượngbộnữa,đặttoànlãnhthổViệtnamdướisựđôhộcủaPháp.TừđóngườiPhápthahồphếlậpcácvuanhàNguyễn.NhữngsựkiệnnàymọingườiđọcqualịchsửViệtnamđềubiết.Sựkiệncầnđượcnhấnmạnhlànóichung,trừmộtsốsĩphubấtkhuất,ngườiViệtnamđãhoanhôsựthốngtrịcủaPháp,hayítnhấtđãưachínhquyềnthuộcđịaPháphơnlàtriềuđìnhnhàNguyễn.TạimiềnBắc,cáccôtôikểchuyệncácbàcóthaicốgắngđivàoHàNộiđểđểconvìHàNội,khônggiốngnhưcáctỉnhmiềnBắckhác,đượccoilàthuộcđịatừnăm1888vànhữngngườirasinhratạiHàNộiđượccoilàthầndânPháp(sujetfrancais).TớiđâycólẽcũngnênmởmộtngoặcđơnđểnhậnxétmộtđặctínhcủangườiPháp.Tạisaolạithầndânmàkhôngphải làcôngdân(citoyenfrancais)?Lại làmột tròchơichữvàphânbiệt tinhvicủangườiPháp.NgườiPhápcóbiệttàilấplửngvàmơhồđểbắtcáhaitay,vừathủlợivừatránhnétráchnhiệmkhicần.Năm1948lạivịnhHạLong,PhápthỏathuậnvớiBảoĐạiđểViệtnamđượcđộclập,nhưnglạibắtbuộcViệtnamởtrongkhốiLiênHiệpPháp.Bìnhthườngrađãđộclậpthìphảicóquyềngianhậphoặckhônggianhậpmộtkhốinào,nhưngchínhquyềnPhápđãràngbuộchaivấnđềvớinhau.PhápthừanhậnViệtnamđộclập,nhưngđộclậptrongkhốiLiênHiệpPháp,cónghĩa lànếuQuốcGiaViệtnamquyếtđịnhrútrakhỏikhốiLiênHiệpPhápthìPhápcũngkhôngcònnhìnnhậnnềnđộclậpcủaViệtnamnữa.NgườiPhápchiarẽnhautrênmộtgiảiphápchoViệtnamvàhọchọnmộtgiảiphápnửachừngvàmâuthuẫn.Chưahết,ngườiPhápcònđẩytròchơichữđếnmộtmứcđộlốbịch,khôihài.CâunhìnnhậnViệtnamđộclậptrongkhốiLiênHiệpPhápchỉđượcviếtbằngtiếngViệtchứkhôngđượcdịchratiếngPháptronghiệpướcHạLong.NgườiPhápkhôngcóócminhbạchcủacácdântộcAnglo-saxon.PhảinóingayrằngtrongtiếpxúcvớiphươngTâytađãkhôngđượctiếpxúcvớiphầntinhhoanhấtcủahọ,đólàđiềuđángtiếc.Tuynhiên,mặcdầunhữngkhổnhụccủatìnhtrạngngoạithuộctámmươinămPhápthuộcđãđemlạichođấtnướctanhữngtiếnbộrất trọngđại.Đólàgiaiđoạnmànướctaphát triểnmauchóngnhất.NgườiPhápđãxâydựngranhiềuthànhphốlớn,trongđócóhaicảngHảiPhòngvàSàigòn,đãxâydựngphầnlớncáctrụclộgiaothônglớn.Họcùngđãđemvănhóa,nếpsống,cáchtổchứcvànhững

giátrịphươngTâyvàođấtnướcta.CóthểnóiPhápđãcòngtayViệtnamvàdẫnvàothờiđạimới.ĐónggópcủangườiPhápchonướctakhôngthểchốicãi,ngaycảdướimắtmộtngườiViệtnamyêunước.Năm1936khichínhphủMặtTrậnBìnhDânPhápcủathủtướngLonBlumcóýđịnhtrởlạihiệpước1884,nghĩalàtrảlạimiềnBắcvàmiềnTrungchotriềuđìnhNguyễnhọđãbịngaynhữngtríthứcViệtnamtiếnbộphảnđốidữdội.Cáctrí thứcnàykhôngphảikhôngmuốnđộclập,nhưnghọkhôngmuốnlậplạisựcaitrịcủatriềuđìnhHuế.Khôngai,kểcảvuaBảoĐạivàcáccậnthần,ngạcnhiêntrướcsưphảnđốinày.Chúngtađãbịngoạithuộcnhiềulầntrongquákhứ,nhưnglầnnàylàmộtngoại thuộchoàn toànkhác.Từ trướckẻxâmlăngđếnvòvét tàisản, tànpháđấtnướcvàđẩydânchúngvàocảnhcơcực.Lànnàykẻthốngtrịngoạibangmởmangđấtnước,nângcaomứcsốngvàtrítuệcủadânta.áchđôhộcủangườiPháp,vớisựdunhậpcủavănhóavàcácgiátrịphươngTâycòncógiátrịgiảiphóngcủanó.ChínhtừgiaiđoạnnàymàchúngtahoàntoànkhôngcònlệthuộcTrungQuốcvềmặtchínhtrịnữavàcũngcóluônkhảnăngrakhỏiảnhhưởngcủavănhóaTrungHoađáquálỗithời.KhôngnhữngbảovệViệtnamđốivớiTrungQuốc,ngườiPhápcònđủsứcmạnhđểbuộcTrungQuốcchấpnhậnnhữngthỏahiệpcólợichoViệtnam,chẳnghạnnhưhiệpướcvềvịnhBắcPhần.NgườiPhápcònchoViệtnammộtcơhộimởrộngkhônggiansinhhoạt.HọthànhlậpraLiênHiệpĐôngDươnggồmbakỳcủaViệtnam,LàovàCam-bốt.HainướcLàovàCam-bốtvừaquáítdânsovớiViệtnam,lạivừaởmứcđộpháttriểnthấphơnnênĐôngDươngthựcralàViệtnam.Chỉtrongvàithậpniên,phầnlớncáccôngchứccaocấptạihainướcnàyđãlàngườiViệt.ĐiềunghịchlýlàsauthếchiếnII,khingườiPhápbằnglòngtrảđộclậpchocácnướcĐôngDươngnhưngđòiduytrìLiênBangĐôngDươngtrongkhốiLiênHiệpPháp,chínhphủcáchmạngViệtnam,doôngHồChíMinhcầmđầu,đãphảnđốidữdộilàmchohộinghịĐàLạtnăm1946thấtbại.Dĩnhiên,tạiHộiNghịĐàLạt,Phápcònđưanhiềuđòihỏibắtchẹtkhác,thídụnhưđòitáchNamKỳrariêng,nhưngđiềuđángđểýlàchínhphủHồChíMinhđãphảnđốidữdộiLiênBangĐôngDươngmàsaunàyhọđòilậplại.ĐiềunàychứngtỏrằngnhữngngườilàmchínhtrịcủaViệtnamthiếuhẳnviễnkiến.NhiềungườiViệtnamngàyhômnayvẫncòntiếccơhộiđó.Nhưngtiếchaykhôngcũnglàsựđãrồi.VấnđềlàLiênBangĐôngDươngkhôngnênnhắclạinữa.NóchỉgâyngờvựcvàloâuchohainướcLàovàCam-bốtđốivớiViệtnammàthôi.Điềuchúngtacầnmưutìmlàmộthợptácbìnhđẳngtrongtinhthầntươngkínhvớihainướclánggiềngnày.Mộtsựhợptácnhưthếsẽcólợichocảbadântộc.ChínhvìsựthànhcôngcủachínhquyềnthuộcđịaPhápmàtháiđộđốivớinóđãgâychiarẽtrầmtrọnggiữangườiViệtnam.CónhữngngườichochếđộthuộcđịaPháplàhayvànêntiếptụccũngcónhữngngườichorằngđộclậplàcầnthiếtnhưngcầnphảitiếptụchợptácvớingườiPhápđểmởmangdântrívàdânsinhtrướcđã, trongsốnhữngngườinàycóhai trí thức lỗi lạcnhấtđầuthếkỷ20làPhanChuTrinhvàPhạmQuỳnh.SaucùngcũngcónhữngngườichorằngphảiđánhđuổingườiPhápđểchấmdứtcáinhụcbịđôhộvàgiànhlạichủquyềnngaytứckhắc.Cáckhuynhhướngnàythayvìthảoluậnbìnhtĩnhvớinhauđãmạtsátvàkếtánlẫnnhau.Ngườinàygọingườikialàngudốt,ngườikiagọingườinàylàphảnquốcbánnước.Vấnđềthựclàphứctạp.Điềuphứctạphơnnữalàgiữanhữngngườichủtrươnggiànhđộclậpngaytứckhắccũngkhôngcóđồng thuậnCónhữngngườichỉchủ trươnggiànhđộc lập,nhưngcũngcónhữngngườichủtrươngđánhđuổingườiPhápđểthiếtlậpmộtchếđộcộngsản.Vàhaikhuynhhướngnàycũngsẵnsàngtànsátnhau.

ChúngtađãkhôngbiếtrakhỏiáchđôhộcủangườiPhápmộtcáchtốtđẹpbởivìchúngtađãthiếuhẳnmộtđồngthuậndântộc.Đồngthuậndântộckhôngphảilàdễ,nóđòihỏimộttưtưởngquốcgiavànócũngđòihỏinhữngkhuônmặtuytínđểcóthểthuyếtphụcvàquitụmọingườitrênnhữngchọnlựaquantrọng.Nhưngtưtưởngcủachúngtavốnđãrátkém,nếukhôngmuốnnóilàkhôngcógì.TưtưởngKhổngGiáođãsụpđổ,nhưngthờigiantiếpxúcvớiphươngTâyvẫncònquángắnnênchưaxuấthiệnđượcnhữngnhàlýluậnmới.PhanChuTrinhlàmộtnhânvậtđãcóthểgópphầntốtđẹpvàncuộcchuyểnhóa tư tưởngtrọngđạicủađấtnướcta,nhưngtiếc thayôngđãquađờiquásớm,năm1925,lúcmớivừa52tuổi

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Mộtbàihọclịchsử

LýdovẫnthườngđượcviệndẫnđểgiảithíchtạisaochúngtabịngườiPhápthôntínhlà:vìtathiếuvũkhívàkỹthuậttóitân.Chúngtacóvẻhàilòngvớigiảithíchđó,nhưngkhisựthôntínhđódiênramộtcáchquádễdàngthìvũkhíkhônggiảithíchtấtcả.Vũkhíngaycảthêmkỹthuậttổchứcquânđội,cũngkhôngthểgiảithíchthấtbạiquáhổnhụccủata.ĐểđánhthànhHàNộidoNguyễnTriPhươngcóchuẩnbịtrướcđểphòngvệ,ngườiPhápđãchỉcần170quânvàhọhạthànhHàNộitrongnháymắt,bắtsốngNguyễnTriPhương.Lầnthứhai,họđemmộtsốquânđônggấpba,gần500người,nhưng lầnnàyHoàngDiệukhôngkhángcựmà tự tửđểquânPhápchiếmthành.ĐểchiếmHảiDương,quânPhápđãchỉcần15ngườilínhbắnvàiphátsúnglàxong.QuânnhàNguyễnđãkhôngkhángcựchứkhôngphảiđãthuatrận.TạiNinhBìnhchúngtacònnhụcnhãhơnnhiều.Mộtviênthiếuúydẫnbảytênlínhtớithành.TổngđốcNguyễnĐứcTuânvàtoànbộquânsĩViệtnamphảihạkhígiới,quìxuốnghaibênđườngđầuhàng.Trướcđó,JeanDupuis,mộtláibuônvớivàitênlínhđánhthuêdoytuyểndụngđãcóthểlàmmưalàmgiómỗilầnđưatàubuônraBắc.CácquanlạiViệtnamtạiHàNộimỗikhithấytàuDupuistớigầnphảichạytrước,sợybắtvànọcrađánh.NếubảorằngtathuavìkhôngcóvũkhíthìtạisaovàingànquânCờĐencủaLưuVĩnhPhúclạihailầnđánhbạiquânPhápmộtcáchdễdàng,chémđầuviênchỉhuyPháp?MàLưuVĩnhPhúccóđánhlénđâu.TronglầnHenriRivièreraHàNội,cũnglàlầnPhápđemlựclượnghùnghậunhất,trên500người,LưuVĩnhPhúcđemquânđếnsátHàNội,đóngdoanhtrại,gởichiếnthưgọiRivièrerađánh.Cáchđốiđịchnàychẳngcógìlàđộcđáo.HenriRivièređemquânra.QuânCờĐenxôngtớitànsátquânPháp,chémHenriRivière,đembêuđầu.Nămđólànăm1872.Trướcđó,đầuthếkỷ19,giữalúcPháphùngmạnhnhấtvềquânsự,vớihoàngđếNapoléonIlàmbáchủcảchâuÂu,thìnhữngngườinôlệdađentrênđảoHaitinổidậythànhlậpmộtquốcgiađộclậptháchthứcđếquốcPháp.NapoléonIđãcửmộthạmđộihùnghậugồm86chiếnthuyềnvà34.000línhthủy dưới sự chỉ huy của đô đốcLeclerc, em rểNapoléon I, sang chinh phạt.Dưới quyền đô đốcLeclerclà13trungtướngvà27thiếutướng.Đạoquânhùnghậuvàtinhnhuệnàycònmangtheomộtđànchótrậnđượctậpluỵệnđểsănngườidađen.Chúngsửdụngnhữngbiệnphápcựckỳtànbạo,treocổ,nhậnnướcchochết,thảtùnhânchochóănthịt,v.v...Nhưngnhữngngườidađenđơnsơđãchốngtrả,họđãđánhtanđạoquânnàytrongthờigiankhôngđầyhainăm,buộcquânPhápphảiđầuhàng.LúcđótổngsốngườidađentạiHaitichưatớinửatriệungười.ThànhtíchnàythậtnổibậtsovớiViệtnam.Lúcđóchúngtađãcókhoảngxấpxỉmườitriệudân,đãcómộtlịchsửdàivớinhauquákhứchốngngoạixâmvàmởmangbờcõirấtoanhliệt.QuânPhápsangchiếmnướctacũngchỉvàingànngườivớiphươngtiệnthôsơ,mỗilầnraBắchọchỉđemvàitrămlínhdướisựchỉhuycủanhữngsĩquantrungcấp.Vũkhíkỹthuậttổchức,ngaycảsốđôngcũngkhôngphảilàtấtcả.Chúngtathua,vàthuarấtnhụcnhã,chỉvìtinhthầndântộccủachúngtakhôngcòn.MỗilầnquânPháprađánhBắcHà,dânchúng

kéonhauđixemquânTâyvàquânNamđánhnhaunhưnhữngngườibàngquan.CácvuanhàNguyễnđãchỉcoimiềnBắcvàmiềnNamnhưnhữngvùngđấtxaxôi.Cácchínhsáchhàkhắc,giếthạicôngthần,cấmđạođãlàmtanvỡhoàntoànđồngthuậndântộc.NướcViệtnamvàogiaiđoạnđóchỉcònlàmộthưcấuvàvìthếnóđãmấthếtsứctựvệ.Từđóđếnnaychúngtacóxâydựngcholòngyêunướcmạnhhaykhông?Mộtcáchngượcđời,giaiđoạnPhápthuộcđãlàmtăngtrưởngtinhthầnquốcgiavàlòngyêunước.Bayếutốđãđónggópvàosựtăngtrưởngnày.Mộtlàsựhổnhụcvìbịđôhộbởimộtsốítthựcdân,thuộcmộtchủngtộckhácvàđếntừphươngxa,đãgâyramộtphảnứngliênđớigiữanhữngngườicùngchungnòigiốngvàvănhóa.HailàdotiếpxúcvớiphươngTây,chúngtađãtiếpthuđượcýthứcquốcgia,mộtýthứctrướcđóchúngtachỉcómộtcáchmơhồvàngườiphươngTâycũngchỉkhámphátrướcchúngtakhôngbaolâu;tôisẽcòntrởlạivấnđềnàytrongnhữngtrangsắptới.BalàthờiPhápthuộcđãđemlạiphồnvinh,vàdođómộtsinhlựcmớichocộngđồngdântộc.Sứcmạnhmớiđóđãkhiếndântaquậtkhởivùnglêngiànhchủquyền.Đảngcộngsảnđãvậnđộngđượclòngyêunướcđóđểdựavàochiêubàigiảiphóngdântộcmàtranhđấuchochủnghĩacộngsảnvàhọcũngđãgiángmộtđònchítửvàolòngyêunướcvừamớicóđượcmộtsứcmạnh.Lầnđầutiênởnước taxuấthiệnmột lực lượngkhôngkêugọiđoànkếtdân tộcmàkêugọihận thùgiữadân tộc.Tiếnggọiđấutranhgiaicấpvềthựcchấtlàmộttiếnggọinộichiến,mộttiếnggọigiảithểquốcgia,thaythếtinhthầnquốcgiabằngtinhthầngiaicấp.Sauđóchínhsáchtoàntrịcủahọđãbiếnđấtnướcthànhcủariêngmộtđảng-nhưngàytrướcnólàcủariêngmộtdòngvua-vàtrụcxuấtđạikhốidântộckhỏiđịnhmệnhđất nước.Đã thế, đảngcầmquyền lại còn ápdụngvô sốbiệnphápphân loại dânchúngvàphânbiệtđốixử.NhữngđỗvỡvàthấtvọngkéodàiquálâuđãlàmsụpđổlòngyêunướccủangườiViệt.Ngàytrước,chínhsựsuysụpcủatinhthầndântộcđãkhiếnchúngtathuamộtcáchhỗnhụcdướitayngườiPhápchứkhôngphảivìngườiPhápmạnh.Ngàynaycũngchínhsựsuysụptinhthầndântộcđãkhiếnchunglakhôngtựgiảiphóngđượckhỏitayđảngcộngsảnchứkhôngphảivìchếđộcộngsảnmạnh.Cónhữnglúcmànhữngbàihọclịchsửthậtđángsuyngẫm.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Soilạichândung,banétđậmcủađấtnước

Cuốnsáchnàydĩnhiênkhông thểcó thamvọng lốbịch làviết lại lịchsử.Nóđãmờiđộcgiả theodònglịchsửmànghĩlạimộtsốnhânvậtvàsựkiệnvớimộtdụngýkhác.Cáchmàmộtdântộcđánhgiácáctriềuđạivàcácnhânvậtlịchsửnóilênrấtnhiềuvềtâmlýcủadântộcđó.Chínhquacáchchọnlựavàtônvinhcácanhhùngmàmỗidântộcbộclộhontínhcủamình.Mộtmặt,việcluậncôngvàtộitronglịchsửtùythuộcởcácgiátrịmàmỗidântộcđềcaohơnlàởnhững sự kiện đã thực sự xảy ra, và vì thế có thể thay đối với thời gian.Một thí dụ là hoàng đếNapoléonIcủanướcPháp.Napoléonlàmộtthiêntàivềquânsự,đãđánhbạivàchếngựgianhếtchâuÂu.Ôngcũnglàmộtnhânvậthàohoaphongnhã,cósứctruyềncảmkhóbìvàkhôngnhữngchỉđemvinhquangquânsựchonướcPháp,ôngcònlàmraluậtpháp,đặtranhữngđịnhchếquantrọngmànướcPháptớinayvẫncòngìngiữvàtựhào.Thờiđạicủaôngcũngđểlạinhữngcôngtrìnhlớn,vĩđạicảvềtầmvóclẫnmỹthuật.CómộtdạongườiPháptônsùngôngnhưmộtthầntượng,nhưngngàynay,nếuđượchỏi,ítcóngườiPhápnàocònbàytỏsựáimộvớiNapoléon.KhôngphảivìNapoléonđãthayđổimàvìtâmlývàcáchnhìnlịchsửcủangườiPhápđãthayđổi.Mặtkhác,nhữngnhậnđịnhvàđánhgiárõrànglàsailầmmàlạikéodàiquálâucũngtốgiácsựhờihợivàsựthiếuócphêpháncủamộtdântộc.Đặtlạimộtsốvấnđềlịchsửnhưvậycũnglàchấtvấntâmlýtậpthểcủamộtdântộcvàràsoátlạicácgiátrịnềntảng,cácgiátrịđãgópphầnquyếtđịnhtạorasốphậncủadântộcđó.Cácnhàtưtưởnghiện nay đều đồng ý trênmột điểm: tâm lý và các giá trị là tất cả đối vớimột dân tộc; địa lý, tàinguyênthiênnhiênvàngaycảbốicảnhquốctếchỉlàthứyếu.CácdântộcnhưMỹ,Đức,Nhật,dùởhoàncảnhnào,dùcóbịtànpháđếnđâucũngvẫnnhanhchóngphụchồivàvươnlêntrongkhinhiềudântộckhácdùđượcthiênnhiênvàhoàncảnhưuđãitớiđâucũngvẫnthuakém.Mộtdântộcvìthếchỉthayđổiđượcsốphậncủamìnhnếuthayđổitâmlývàcácgiátrị,nghĩalàthayđổivănhóa,thayđổicáchsuynghĩ,hànhđộngvàứngxử.Cuộchànhtrìnhqualịchsửmàcuốnsáchnàymờiđộcgiảcùngđiđãkhôngthoảimái.Tôihiểulànhữngphântíchkhôngkhoannhượngđãlàmphiềnlòngkhôngítđộcgiả.Nhữnggìmàchúngtađãbiếthoặcđãtinlàmộtphầncủachínhchúngta,vàdĩnhiênchúngtacảmthấynhưbịxúcphạmvàbịđảthươngkhicóngườibácbỏ.Tôimongcácđộcgiảđóhiểuchorằngchínhtôiđãrấtđaunhứckhiphảixétlạinhữnggìmàchínhmìnhtrongmộtthờigiandàiđãcholàđúngvàlấylàmnềntảngchonhiềulýluậnkhác.Nhấtlàkhitôiphảilàmviệcđótựmìnhvàmộtmình,trongmộtcuộcxungđộtvớichínhmình.Nhưngđólàviệcphảilàm.Chúngtaphảinhậnđịnhlạilịchsửđểnhậndiệnlạichínhchúngtavàthayđổisốphậncủachúngta.Hoàncảnhbiđátcủachúngtahiệnnaykhôngchophépchúngtathỏamân.Khichúngtanhìnlịchsửcủamìnhmộtcáchkháccũnglàlúcchúngtanghĩvềmìnhmộtcáchkhác,đểtừđóchấpnhậnmộtcáchứngxửkhácvàtiếntớimộttươnglaikhác.Cuộchànhtrìnhnàyđãdẫnchúngtatớilịchsửhiệnđại,nghĩalàphảnlịchsửcònđangdiễnramà

chúngtacòncóthểtácđộng.Phầnlịchsửnàychúngtasẽphảiđềcậpmộtcáchkhác.Nhưngtớiđâychúngtađãcóthểrútramộtvàinhậnđịnhquantrọng.MộtlàđấtnướctađãhìnhthànhnhưmộtphầncủaTrungQuốc,rồidohoàncảnhđịalýmàtáchrờira,nhưngchỉtáchrờivềmặthànhchánhchứkhôngtáchrờivềmặtvănhóa.NhưvậyảnhhưởngcủavănhóaTrungHoatrênchúngtarấtlớn,ngaycảkhichúngtakhôngýthứcđược.KhôngphảilàmộtsựngẫunhiênmàcácvuaquannhàNguyễnvẫncốbámvàoTrungQuốcgiữalúcchínhTrungQuốccũngđangrấtkhốnđốn.CũngkhôngphảilàmộtngẫunhiênmàsaukhiđãbịPhápđôhộvàđãchịuảnhhưởngnặngnềcủaPháp,ViệtnamQuốcDânĐảngmànhữngngườichủxướngđềucóTâyhọc,vẫnchủtrươngrậpkhuônTrungHoaQuốcDânĐảng.CũngkhôngphảilàmộtngẫunhiênmàđảngcộngsảnViệtnamluônlếchthếchchạytheoĐảngcộngsảnTrungQuốc,dùcólúchaibênđãthùghétnhauthậmtệ.Chodùthươngnhauhayghétnhau,cùngmộtvănhóathìvẫncùngmộtcáchhànhđộng.ChúngtacònmuốntiếptụcđitheovàđisaungườiTrungHoanữakhông,haychúngtađãnhìnthấynhữngkhuônmẫukhácvànhững lộ trìnhkhác tốtđẹphơn?Nếukhôngmuốn theomôhìnhTrungQuốcnữathìchúngtacầnmộtcốgắngcởitrói,vượtthoátvàkhaithôngrấttrọngđại.Hailàtrongquátrìnhlịchsửchúngtađãbịngoạithuộcnhiềuhonlàđộclập,chúngtađãchịuđựngquánhiềuchiếntranhvàchỉđượchưởngquáíthoàbình,đãbịchiacắtnhiềuhơnthốngnhất.Đólàmộtlịchsửrấtchậtvậtvàvìthếchúngtalàmộtdântộcbịchấnthươngnặng.Cáchsuynghĩvàhànhđộngcủachúngtachắcchắnlàkhôngbìnhthường.Dođócầnrấtdèdặttrongcácphântíchvàcácdựđoánchínhtrị.Cónhữngsựkiệnđánglẽphảixảyralạikhôngxảyravàcũngcónhữngbiếncốđánglẽkhông thểcó lạivẫncó.Trongnhưng trườnghợpnhư thế,mộtnhậnđịnhbình thường,nghĩa làkhôngkểđếntìnhtrạngbấtbìnhthườngcủadântộcta,rấtdễkhiếnchúngtalýluậngượngép,khenchêmộtcáchsailạcvàgâykhókhănthêmchosựtìmkiếmmộtgiảiphápđúngđắn.Tronghoàncảnhphứctạpvàkhủnghoảngtinhthầnnày,chúngtacầnrấtnhiềubìnhtĩnhvàsángsuốt.Saucùng,tuychúngtacómộtlịchsửdàinhưnglạilàmộtquốcgiamớihìnhthànhxong.Chúngtađãkhôngngừngđónnhậnnhiềuđónggópvềđấtđaivàchủngtộc.Cấutạođịalývànhânvăncủachúngtamớichỉrõrệt từnửasauthếkỷ18.Từđóđếnnaylại làgiaiđoạnđầyrẫynhữngthảmkịchnộichiến,ngoạixâm,ngoạithuộc,chiacắt,xungđộtýthứchệ,v.v...Chúngtalàmộtquốcgiachưaổnvững,cầnđượccũngcố,xâydựngvàgìngiữvới tấtcả thậntrọng,nhất làvàogiữalúcmàýniệmquốcgiađangbịcôngphákhắpnơi trên thếgiới.Nguycơ tan rãcó thực.Trongkhidùmuốnhaykhôngchúngtavẫncầncómộtquốcgiađểlàmkhônggianliênđớichocốgắngxâydựngmộttươnglaichung.Vìnhiềulýdo,màlýdogiảndịnhấtlàkhôngaimuốnhòanhậpvớimộtdântộcnghèokhónhưchúngta.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần2Conđườngđãqua

Mộtchuyểntiếptựnhiên

MộtcuộchànhtrìnhdùvộivãđếnđâuqualịchsửViệtnamcũngkhôngthểbỏquađảngcộngsản.TácđộngcủanóvàolịchsửViệtnamđãvôcùngtolớn.ĐólàphongtràoViệtnamlầnđầutiêntônvinhđếquốcNga(dướimỹtừLiênBangXôviết).Sựthầnphụcnàynghịchlývềnhiềumặt.Ngalànướckhôngnhữngởrấtxanướcta,chưahềcómộtquanhệnàovớinướcta,màlạilànướcdođiềukiệnđịalýrấtítgiaothiệpvớithếgiớibênngoài.NgacótrìnhđộpháttriểnthấphơnhẳncácnướcphươngTây.VănhóaNgadùkhôngtồicũngkhôngsánhđượcvớivănhóaphươngTây.Chọnlựađồngminhvàquanthàykỳlạnàyđếntừmộtchọnlựađộcđáokhác:ĐảngcộngsảnViệtnamcũnglàphongtràonổidậyđầutiênkhônglấyquốcgialàmđốitượngphụcvụ,hơnthếnữamụcđíchsaucùngcủanócònlàgiảithểquốcgiaViệtnam(cũngnhưmọiquốcgiakhác)đểhộinhậpvàomộtthếgiớivôsản.Chủnghĩađãmạnhhơncácquantâmvềđịalý,lịchsửvàvănhóa.Điểmnàycầnđượcnhậnđịnhđúngđắnđểrútmộtsuytưvềđấtnước..ChínhvìkhócóthểtinrằngmộtphongtràokhôngnhắmphụcvụmàcònnhắmgiảithểViệtnammàlạiđượcngườiViệtnamủnghộnênngaycảmộtsốnhữngngườichốngcộngvẫncốbiệnbạchrằngphong tràocộngsản làmộtphong tràoyêunước.Nhưngsựthựckhôngphảinhưthế.Sựlấncấnsởdĩcólàvìchúngtakhôngphânbiệthaikháiniệmkhácnhau:ngườicộngsảnvàđảngcộngsản.Cóvàcónhiềungườicộngsảnyêunước,nhưngĐảngcộngsảnkhôngphảilàmộtđảngyêunước.ĐảngcộngsảnthànhlậplúcbanđầudướidanhxưnglàĐảngCộngSảnĐôngDươngvớivaitròphânbộcủaphongtràocộngsảnquốctế.NónổidậylầnđầuvớitêngọiXôViếtNghệTĩnhvàlácờđỏmangkhẩuhiệuVạnTuếSôNga.Cuộcnổidậynàyhoàntoànchỉdonhữngđộngcơgiaicấp,dướikhẩuhiệutríphúđịahàođàotậngốctrốctậnrễnóchỉnhắmtànsátnhữngngườibịcoilàkẻthùcủagiaicấpvôsản.TrênthựctếđâykhôngphảilàmộtcuộcnổidậyvìViệtnam.Chiêubàidântộcchỉđượcdùngtớisauđó,domộtchọnlựachiếnlượcmàStalinápđặtlênđệtamquốctế:chiếnlượcxâydựngchủnghĩaxãhộitrongtừngquốcgia.NhữngngườicộngsảnViệtnamđầutiênkhôngphảiđãhânhoanđónnhậnmệnhlệnhnày.Họđãchỉtuânhànhnómộtcáchmiễncưỡng.Điềuđãthôithúcnhữngngườicộngsảntrungkiên,đãkhiếnhọcóthểhysinhtínhmạngvàđãđemlạisứcmạnhchođảngcộngsản,vẫnlàlýtưởngquốctếvôsản.ĐảngcộngsảncũngkhiếnViệtnammộtthờiđượccảthếgiớibiếtđếnvànẻphụcnhưmộtdântộcanhhùngbấtkhuấtđãchốngtrảmộtcáchthắnglợivớihaicườngquốclớnMỹvàPháp.NócũnglàphongtràolầnđầutiênđánhbạiHoaKỳ.MỗingườiViệtnam,kểcảnhữngngườichốngcộngvàđãthựcsựđứngtronghàngngũđốiđịchvớiđảngcộngsản,sẽlầmnếuphủnhậnnhữngchiếncôngnày.PhủnhậnchúngcũngnhưngườiAiCậpphủnhậncáckimtựtháphaynhưngườiTrungHoaphủnhậnVạnLýTrườngThành.Đólànhữngcôngtrìnhđượcxâydựngtrênmồhôi,nướcmắtvàxươngmáucủacácdântộcnhưngđồngthờicũnglànhữngdisảncủahọ.Ngượclại,nhữngngườicộngsảncũng

nêntươngđốihóanhữngchiếnthắngđó.Cùnglắmchúngchỉkhiếnchúngtaxuấthiệnnhưlàmộtdântộcgiỏichiếntranhtrongmộtthếgiớingàycàngtônvinhnhữnggiátrịkhácvàtrongđóchỗđứngvàsựvinhnhụccủacácdântộcđượcquyếtđịnhbởinhữngthànhtựuvềvănhóa,khoahọc,kỹthuật,thươngmại.Hơnnữachúngtađãphảitrảgiáquáđắtchonhữngchiếnthắngnày.Chúngtađãkiệtquệhoàntoànvàcònthùghétlẫnnhau,đểrồibếtắctrongsựthuakém.Đảngcộngsảnđãlàmchếtbốntriệungườiquabamươinămchiếntranh(consốsẽcầnđượckhảosátmộtcáchchínhxác)nhưngđãnắmđượcchínhquyềnvàthốngnhấtđấtnước.Họđãthấtbạikhicầmquyền.Cầnnóirõvềsựthấtbạinàyđểtránhngộnhậnchủquan:chếđộcộngsản,saunhữngđậpphálúcbanđầudobảnchấtcáchmạngcủanó,đãlàmnhiềucốgắngxâydựngđúng.NóđãnângcaophầnnàocuộcsốngcủangườidânmặcdầudânsốViệtnamtiếptụctăngnhanh.Nócũngđãthúcđẩynhiềucôngtrìnhnghiêncứucóích,vànócũngdànhchongườidânmộtchỗđứngvàmộtphẩmgiálớnhơnhắncácchếđộquânchủtạiViệtnamtrướcđóNếuchúngtakhôngtựgiớihạntrongcuộctươngtranhquốc-cộngmàcốgắngnhìncảchiềudàicủalịchsửthìchếđộcộngsảnphảiđượccoilàchếđộhaynhấtmàchúngtađãcótừtrướcđếnnaytrongnhữngchếđộđãcaitrịtoànbộViệtnam(khôngkểchếđộViệtnamCộngHòa,mộtcôngthứccanhtânđượcđềrađểđốiđầuvớicôngthứccộngsản,nhưngđãthấtbạisau27nămtồntạivàchưabaogiờkiểmsoátđượctoànbộlãnhthổvàdânsốViệtnam).ĐảngcộngsảnkhôngthấtbạisovớicáctriềuđạiđãcaitrịViệtnamtrướchọ.Nhưnghọđãthấtbạisovới thếgiới.CácvuachúaViệtnamtrướcđây tuykhôngbằnghọngàynay,nhưng lạihơncác lânbanglúcđóvàvìthếViệtnamđãđứngvữngđượcvàbànhtrướngđược.ĐảngcộngsảnhơncácvuachúangàyxưanhưnglạithuakémcácchínhquyềnkháctrênthếgiớingàynaynênViệtnamtụthậu.Trongkhicácquốcgiakháctiếnrấtxasovớiquákhứcủahọ,Việtnamdướichếđộcộngsảnchỉtiếnkháxasovớiquákhứcủamìnhmàthôi.Đólàtấtcảvấnđề.TộichínhcủaĐảngcộngSảnViệtnamlàtộilàmmấtthìgiờcủađấtnước,màtrongthờiđạinàythìgiờlàtấtcả,mấtthìgiờnhiềuquácóthểmấtnướcluôn.Việtnamtrongthậpniên1960vàtrongnửađầuthậpniên1970đãđượccảthếgiớibiếtđếnvànềphụcvìđãlàmmộtviệcphithườnglàdámchốnglạiquốcgiahùngmạnhnhấtthếgiới.Việtnambướcvàothếkỷ21cũngđangđượccảthếgiớibiếtđến,nhưngkhôngnềphụcchútnào,vìđanglàmmộtviệccũngrấtphithườngkháclàtiếptụctheođuổimộtchủnghĩangâyngôđãsụpđổ.Nhưnglàmsaocóthểômlấymộtcáigìđãđỏnáttungtóe?ChếđộcộngsảnViệtnamhiệnnaychẳngphảilàcộngsản.Nóchỉlàmộtphatrộnquáidịcủanhiềuthànhtổcộngsản, tưbản,phát-xít,quânphiệtvàmafia.Trongchiềudàicủa lịchsử,đảngcộngsảnđãcómột thành tíchquan trọng.Họđãthốngnhấtđấtnước.Đólàmộtthànhtíchlớndùnhiềungười,trongđócótôi,tinrằngchúngtacóthểthốngnhấtđấtnướcmộtcáchíttốnkémvàđỗvỡhơn.Họđãchấmdứtvĩnhviễnđượccuộctranhcãi,khôngcònlýdonữanhưngvẫnkhôngchịuchấmdứthẳn,xemtôngiáonàođángđượccoilàquốcgiáo.HọđãdứtkhoátkhẳngđịnhViệtnamlàmộtnhànướcthếquyền.Trongthếgiớingàynay, loại trừđượcảnhhưởngcủacáctôngiáotrongsinhhoạtchínhtrịlàmộtmaymắnlớn.Tuynhiênnhiềungười,trongđócótôi,tinrằngchúngtavẫncóthểlàmđượcviệcnàybằngmộtcốgắngvănhóa,chínhtrịđứngđanmàkhôngphảidùngtớinhữngbiệnphápthôbạo.Vấnđềnênlàmlàđưacáctôngiáorakhỏichínhtrị,đảngcộngsảnđãlàmđiềungượclạilàđemchínhtrịvàotôngiáo.Điềumàđảngcộngsảncốgắnglàm-nhưngkhônglàmđược-làtiêudiệtcáctôngiáo.HọcũngđãthayđổimộtcáchquantrọngtậptínhngườiViệt.Đạođứctruyềnthốngđãbịphásảnhoàntoàn.Biếtbaonhiêungười,kểcảnhữngngườicộngsảnngoancố,đãthanphiềnsựbăng

hoạicủađạođức.Conngườitrởthànhvịkỷ,lưumanh,thôlỗ.Nhưngcuộcchuyểnhóatưtưởngnàykhônghoàntoàntiêucực.Trênítnhấthaiđiểmnórấttíchcực.-Mộtlànóđãtiêudiệtđượcóctônsùngbằngcấp,mộtcănbệnhtâmthầnrấttaihạicủangườiViệt.Khôngphảiđảngcộngsảnnhậnthứcđượcsựtaihạicủatâmlýtrọngbằngcấpvàdụngtâmđánhđổnó.Tráilạichínhvìhọquátrọngbằngcấpmàđãcấpphátbừabãichocácđảngviênnhữnghọcvịtolớn,vớikếtquả làkhiếncácbằngcấp trở thànhnhữngmảnhgiấy lộnkhônghơnkhôngkém.Tìnhtrạngnàyđưađếnhậuquảtốtmàhọkhôngngờlàconngườitừđâysẽchỉđượcđánhgiátheokhảnăng.TừđâyngườiViệtnamsẽphảihọcđểbiết,đểcókhảnăngchứkhônghọcđểgiành lấymộtbằngcấpkhôngcònchứngminhgìnữa.Nóimộtcáchkhác,từđâyngườitasẽphảicóthựchọcthayvìchỉcầnhọcvị.Đâylàmộtcuộccáchmạngvănhóarấtlớn,màvôtìnhđảngcộngsảnđãlàmđược.HailànóđãphầnnàobiếndântộcViệtnamtừmộtdântộctừchương,côngchứcvàlàmcôngthànhmộtdântộcbuônbánvàkinhdoanh.Ngaylúcđitùvềtôiđãchứngkiếncuộcchuyểnhóavĩđạinày.Hìnhnhưnhànàocũngbuônbánmộtcáigì.Mộttủkem,mộtthùngthuốclá,mộtquảytạphóatíhon,mộtquáncà-phêđộtxuấtv.v.Cũngcónhữngngườisuốtngàythángloayhoaychạymốibánthuốctây,hàngvải,đủthứ.Từngànxưachúngtacoithườngvàbàixíchthươngmạivàdođóđãnghèokhó,lạchậuvàthuakém.Chếđộcộngsảnvôtình-hoàntoànvôtìnhvìchủnghĩacủahọkhôngnhữngbàixíchmàcònthùghétthươngmại-đãchữađượcchongườiViệtnamchứngbệnhtâmlýtổtôngtruyệnnày.Tráivớimộtsốngười,tôikhôngquálongạivềsựbănghoạiđạođứchiệnnay.Thậtrachúngtađòihỏigìởconngười?Chúngtamongmuốnnhữngconngườicókhảnăng,chămchỉ,lươngthiệnvànhãnhặn.Tấtcảnhữngđức tínhđómộtsinhhoạtkinh tế thị trườngđúngnghĩa,nhất làhoạtđộngbuônbán,sẽđemlại.Trongmộtsinhhoạtkinhtếthịtrườngthựcsự,khôngcókhảnăng,lườibiếng,giantráthìmấtviệc;cókhảnăng,lươngthiện,chămchỉthìlênchức,lênlương.Buônbánmàgiantrá,thôlỗthìmấtkháchvàphásản.Kinhtếthịtrườngtựdocũngcócáilô-gíchvàcáiđạođứccủanó.Phầnlớnnhữngthóihưtậtxấuđềucóthểkhắcphụcđượctrongvòngmộtthếhệnếuchúngtamauchóngcóđượcmộtnhànướcdânchủpháptrịđúngđắn,tintưởngvàokinhtếthịtrườngvàkhaitháctriệtđểmọiưuđiểmcủanó.MộtthànhquảcũngrấtvôtìnhnhưngvôcùngvĩđạicủachếđộcộngsảnlàđãtạoracộngđồngngườiViệthảingoại.Lúcđiduhọctrongthậpniên1960,tôinỡngàngkhámpháralàViệtnamkhôngcócộngđồnghảingoạinhưcácdântộccùngtầmvóckhác.Đólàmộtthiệthạirấtlớn.Cộngđồnghảingoạilànhữngđầucầuthươngmại,vănhóa,khoahọcvàkỹthuậtrấtquíbáunhưng,điềucònnhiềulầnquíbáuhơn,nócũnglàconmắtcủamộtdântộcđểnhìnvàhiểuthếgiới.Mộtdântộckhôngcócộngđồnghảingoạikhôngkhácgìmộtngườimù.Khôngcócộngđồnghảingoạithìkhôngcógìđángngạcnhiênnếuchúngtathiểncận,mùquáng,hẹphòi,bấtdung,cốchấp,vàsaucùnglạchậu.Tấtcảcácquốcgiamớivươn lêngầnđâyđềuđãnhờsựđónggóp tíchcựccủamộtcộngđồnghảingoạihùngmạnh.ĐảngcộngsảnđãkhôngchủđíchthànhlậpmộtcộngđồngngườiViệthảingoạivìnhìnthấyvaitròcủanó.Họkhôngcómộtviễnkiếnquốcgianào.Chínhsựbạongượccủahọđãlàmchohàngtriệungườiphảiliềuchếtvượtbiềnrađi,vàhọcòncấmcảnmộtcáchđãmanlầnsóngvượtbiên.Saucùngchínhhọcũngđứngratổchứcvượtbiên,nhưngchỉđểlàmtiềnvàtrụcxuấtngườiViệtgốcHoatheomộtquanniệmdântộchẹphòi.Họđãlàmmấtđimộttàinguyênnhânlựcquantrọngcủađấtnước,đươngthờicũngkhiếncộngđồngngườiViệthảingoạikhôngcóđượctiềmnăngđónggópmàđánglẽ

sốlượngcủanóphảiđemlạibởivìphầnlởnngườiHoakhicònởViệtnamlànhữngngườiViệtgốcHoanhưngkhiranướcngoàichỉcònlànhữngngườiMỹ,ngườiPháp,ngườiúcgốcHoa.Tuyvậy,kếtquảvẫncònđó,mộtcộngđồngngườiViệthảingoạigầnbatriệungười,trongđóphânnửasinhratạihảingoạiđãthànhhình.VàđâylàmộttrongnhữngsựkiệnlịchsửvĩđạinhấttừngàylậpquốcMộtlờisaucùngtrướckhisangphầnkhác:chúngtasẽrấtlầmnếucămthùđảngcộngsảnvàchếđộcộngsản.Chếđộcộngsảnlàmộtgiaiđoạnchuyểntiếplô-gíchtừchếđộquânchủKhổngGiáosangmộtchếđộdânchủ.Chủnghĩacộngsản,dùđượcvănbảnhóatạichâuÂu,chỉ làmộtcải tiếncủaKhổngGiáo.Vềbảnchất,cộngsảnvàKhổngGiáochỉlàmột;ýthứchệcộngsảnđãcảitiếnKhổngGiáobằngcáchđemvào,ởmộtmứcđộthấp,mộtsốýniệmmới:luậtphápvànhânquyền,cùngvớimộtkỹthuậttổchứchiệulựchơn.Đólàđiềusẽđượctrìnhbàytrongphầnsau.ởđâytôichỉxinđưarahainhậnđịnh.Mộtlà,lýdochínhkhiếnđảngcộngsảnđãđượchưởngứngvàđãthànhcônglàvìchủnghĩacộngsảnrấtphùhợpvớivănhóaKhổngMạnhmàchúngtađãthấmnhuầnvàtrântrọngtrongsuốtdònglịchsử.Chúngtađãphảiđiquađoạnđườngcộngsảnbởivìđólàmộtgiaiđoạnchuyển tiếp tựnhiên trừkhichúng ta làmmộtbướcnhảyvọtvềvănhóavà tâm lý,nhưngbướcnhảyvọtnàyđãkhôngcó.Hailà,chếđộcộngsản,nhìnnhưmộtgiaiđoạnchuyểntiếptừchếđộquânchủtuyệtđốiđặtnềntảngtrênKhổngGiáosangmộtchếđộdânchủ,đãkéodàibởivìchúngtachịuảnhhưởngcủaKhổngGiáomộtcáchquánặngnề.Chúngtađãphảiđiquađoạnđườngcộngsảnvì,dothiếukémtưtưởng,chúngtađãkhôngdámhoặckhôngmuốnvứtbỏmộtcáchdứtkhoát và nhanh chóngKhổngGiáo để quả quyết chọn lựa dân chủ.Không thiếu những người vừachốngcộngkịchliệtvừađềcaoKhổngGiáonhưmộtđạolýcaođẹpchỉcầncảitiếnđểthíchnghivớithờiđạimớimàkhôngýthứcđượcrằngchủnghĩacộngsảnchínhlàmộtcảitiếnlớncủaKhổngGiáo.KhôngphảilàmộtsựtìnhcờmàphongtràocộngsảnđãthànhcôngởcảbanướctheoKhổngGiáo:TrungQuốc,CaoLyvàViệtnam(tráivớimộtnhậnđịnhhờihợt,NhậtBảnkhôngphảilàmộtnướcKhổngGiáo).Cũngkhôngphải làmộtsự tìnhcờmàba trongbốnnướccộngsảncòn lại lànhữngnhữngnướcthuộcvănhóaKhổngGiáo.Cộngsảnkhôngphảilàmộttaihọatừtrêntrờirơixuống,nótựchínhchúngtamàra.Đólàmộtdisảncủalịchsửmàchúngtaphảinhìnnhậnvàquảnlýđúngđắnđểthoátkhỏi.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Bốnngànnămvănhiến

TrướckhivàoNamnhàtôiởngaydốcCổNgư.TiếptheodốcCổNgưlàđườngCỏNgưnốiliềnđêYênPhụvàvườnBắchThảo.CỗNgưlàmộtconđườngđặcbiệtnhấtHàNội,nónằmgiữahaihồ:hồTâyvàhồTrúcBạch.KhoảnggầngiữađườngCồNgưcòncómộtconđườngkhácnốiđườngCỗNgưvớimộthònđảonhỏ trênHồTây,và trênhònđảonày có chùaTrấnQuốcxây lại từ thờinhàLýnhưngđãcótừthờiTiềnLývàothếkỷ6.ChínhquyềncộngsảnkhôngcótinhthầntôntrọngcácđịadanhnênsaunàyhọđổitênđườngCổNgưthànhđườngThanhNiênchocóvẻcáchmạngvàhiệnđại.CóngườibạnởHàNộinóivớitôiđâylàsángkiếncủachínhôngHồChíMinh.DùchỉsốngởđócóhơnmộtnămthôinhưngđườngCỗNgưđãrấtquenthuộcđốivới tôi, tôihaychạytungtăngtrênconđườngđóvàquentừngxebánhtôm.Nhiềubàbánbánhtômquenbiếttêntôivàthỉnhthoảnggọitôilạichomộtmiềngbánhtôm,mộtphầntưcủamộtcáibánhtrònvàdẹp,đườngkínhchừng8cm.Cửchỉgiảndịnhưngâuyếm.ChùaTrấnQuốcyêntĩnhvàthâmnghiêmđếnđộtôiquenthuộcđườngCổNgưđếnthếmàcũngsợkhôngdámvào,chỉcóhailầnvàochùaTrấnQuốccùngvớingườilớn.Chùakhônglớnlắmnhưngsạchsẽvàđẹp,hồiđótôichưaýthứcđượcgiátrịlịchsửcủasựkiệnchùađãcótừmườimấythếkỷ.BênkiavườnBắchThảo,đibộmộtquãngđườngkhôngxa là tớiChùaMộtCột.Chùanhỏxíu,ởchínhgiữamộthồsencũngnhỏxíu.Nhưtêngọicủanó,chùanằmtrênmộtcộtlớn,chungquanhcộttuatủanhữngxàcongvươnlênnhưnhữngcánhtayđỡchùa.ChùaMộtCộtcũngcótừthờinhàLý,vàokhoảngthếkỷthứ11haythếkỷthứ12,mộtchitiếtmàtôichưabaogiờcốgắngđểnhớ.TrườngtiểuhọccủatôinằmởchùaKimLiên,cũngnằmtrêndêYênPhụ,chiếmhếtmộtmỏmđấtkhárộngphìnhratrênHồTây,kếngaybênlànghoaYênPhụ.LàngYênPhụlàlàngđẹpnhấtmàtôiđãthấy.Cảlàngsốngbằngnghềtrồnghoavànuôicávàng.HàngnămvàodịpTếtcóhộingaysânchùa,dânlàngthiđuatriềnlãmhoavàcá.Thúnhấtlànhữngcuộcchọigàtronghộinày.Nhữngcongàchọioaivệmàuxámtro,màuđennhánh,màuđỏlửavớinhữngcáicỗvừadàivừato,trầntrụivàđỏrựcmộtcáchngạonghễ.Tôimêgàchọitừhồiđó.Códạolớptôihọcởngaytrongchínhtòacủachùa,kếbênbànthờvớimột tượngPhậtngồirất lớn.Vềsaulớptôichuyểnsangmột trongnhữnglớpnằmtronghaidẫynhà trướcchùađốidiệnnhaubênnàyvàbênkiasânchùa,nhườngchỗcho lớpmẫugiáo.Lýdocólẽlàcácthầysợchúngtôi,lớpnhì,đãkhálớnnênhaypháphách,cácembémẫugiáongoanngoãnhơn.ChùaKimLiênkhálớn,nhưngkhôngcònsưsãinênđượcdùnglàmtrườngtiểuhọc.Lúcđóchùalàđình,nghĩalànơihộihọpcủadânlàng,hơnlàchùa.ChùaKimLiênlàchùathânquenvớitôinhấtnhưngcũnglàchùamàtôichưagặptrongmộttàiliệunào.HìnhnhưchùakhônglâuđờibằngchùaTrấnQuốcnhưngcũnglàmộtngôichùarấtcổnếucăncứvàomáivàcáckèocột.Kiếnthứcvềkiếntrúccủatôikhôngphảilàthấpmàlàsốkhông,nhưngđạikháitôithấychùanàocũnggiốngnhau,cũngmáicong,ngóinâu,cộtgỗ,sângạch,nềncaohơnsânvàibậcgạch.HaingườibạntôiđềulàkiếntrúcsưvàđềucónghiêncứunhiềuvềkỹthuậtkiếntrúccủacácchùaViệtnamcóhainhậnđịnhkháchẳnnhau.Mộtanhthìnóiđólàmộtkỹthuậtrấttinhvivàmộttrìnhđộnghệthuật

rấtcao.Mộtanh,tráilại,chêcácchùaViệtnamlàkhôngđadạng,khôngmấythayđổitừđờinàyquađờikhácvàtốgiácsựthiếusángkiếncủangườiViệt;anhnàycũngnóilàkiếntrúccácchùamangnhiềusaiphạmvềkỹthuật.Tuynhiêncóhaiđiểmmàcảhaingườiđấunhìnnhận:mộtlàcácchùaViệtnamlàmộttrongnhữngdisảnphongphúvàđángtựhàocủanướcta,hailàcácditíchlịchsửcủaViệtnamquáítvềsốlượngvàthuakémhẳncácditíchlịchsửtạicácnướcchâuákhác.SovớichâuÂu,cảhaiđềunhìnnhậnchúngtathuakémrấtxa.Dĩnhiênchúng tacònnhiềudi tích lịchsửquíbáukhác.ThànhCỗLoa,đềnHùng,đềnvuaĐinh,chùaPhổMinh,chùaHươngTích,chùaNonNước,thápChàm(tôikhônghiểutạisaomộtsốngườikhôngcoithápChàmlàmộtdi tíchlịchsửcủangườiViệt),cổthànhQuảngTrị,chùaLinhMụ,cổthànhHuế,ThápMười,v.v...Đểchỉkểmộtvàiditíchtrongnhiềuditích.Nhưngphảinóilàsovớidònglịchsửtrênhaingànnămthìnhưthếvẫnlàquáít,vànóichungkhôngđộcđáo.Bốnngànnămvănhiếncủachúngtakhôngđểlạibaonhiêuchứngliệuvậtchất.Năm1986,tôicódịpnóichuyệnvớitinhmụcLươngKimĐịnh.Tôibiếtđếnônglằnđầutiênnăm1968khimộtngườibạnđưachođọcmột số tácphẩmcủaôngvề triết lýViệtNhovàAnVi.Tôikhôngđọchếtmộtcuốnsáchnàocủaôngcả,bởivìđọctớigầnnửacuốnthìcócảmtưởngđãnắmđượcýchonênphầnsauchỉđọc lướtvàđọcchéo.Nhânmộtdịp tôi sangMỹmùa thu1987,KimĐịnh,vìcóđọcmộtsốbàibáocủatôi,tỏýmuốngặptôiđểthảoluận.Lúcđóôngđãnổitiếnglàmộttriếtgia lớncủaViệtnam,nhất là tạihảingoại.Ôngrấtđẹp lão,gươngmặtsáng láng, tháiđộungdung,ngôntừsángsủa,mạchlạcvàcònrấttrángkiệnởtuổi70.ChúngtôithảoluậnkhálâuvềNhoGiáomàKimĐịnhkhẳngđịnhlàcủangườiViệtchứkhôngphảicủangườiTrungHoavàkhôngđượctriểnkhaiđúngđắnchứthựcralàmộttriếtlýrấthoànhảocầnđượcdùnglàmnềntảngxâydựngđấtnướcsaunày.Chúngtôiđiđếnmộtthỏathuậnlàkhôngđồngývớinhau.Cuốicâuchuyện,sangđếnphầntriếtlýAnVicủaôngmàLươngKimĐịnhcoilàmộtthôngđiệpcủatrốngđồng,tôinóivớiKimĐịnhlàcáchtiếpcậnvănhóaViệtnamcủaôngrấtphiêulưubởivìcácditíchlịchsửvàvănhóacủachúngtaquáítỏiđểcóthểlàmộtthôngđiệpsángsủavàchắcchắn.Chúngtaphảisuydiễnrấtnhiềumàsuydiễnthìlúcnàocũngchủquanvàdễsailầm.KimĐịnhgiảnggiảicho tôivềnhữngýnghĩacủa trốngđồngmàôngcho là rõ rệtvàđầyđủ.Thấy tôicóvẻkhông tintưởnglắm,KimĐịnhhỏilại:Thếthìcậuđềnghịcáchtiếpcậnnào?.TôiđáplàphảitiếpcậnbằngconngườiViệtnam,bởivìnềnvănminhViệtnamlàmộtnềnvănminhkhôngcóditíchvậtchất.Tấtcảởtrongconngười,quákhứtồnđọngtrongconngườivàtươnglaicũngchỉlàconngười.nềnvănminhViệtnamchắcchắnlàcóvàđángkểdùcácditíchcủatakhôngvĩđạivàphongphúbằngcácnướclánggiềngTrungHoa,TháiLan,MiếnĐiện,Cam-bốtvàLào.VìthếcáchtiếpcậndúngđểtìmhiểuViệtnamlàtâmlýhọcvàxãhộihọcchứkhôngphảilàkhảocổhọc.Sựkiệnchúngtacónhữngconngườicóthểmauchónghấpthụnhữngkiếnthứcphứctạpvàkhókhănnhất,cóthểthíchnghiítnhấtmộtcáchtươngđốivớinhữngthayđổibốicảnhđộtngộtnhất,cóthểsốngquanhữngthảmkịchghêgớmnhấtlàbằngchứngcủamộtnềnvănminhđặcsắc.Tuynhiênkhốingườitinhnhuệđóđãchỉđitừtaihọanàyđến thảmkịchkhácnhưvậy rõ ràng làhọphải cómột tậtnguyền tập thểnàođó.ConngườiViệtnamlàcảmộtbímậtchưađượckhámphá,nhưngđiềuchắcchắn lànómangmột tiềmnăngrấtlớnchưapháthuyđượcvìmộtsốbếtắctâmlý.Khaithôngđượcbếtắcnàychúngtasẽgiảitỏamộtnguồnnănglượngvôcùnglớnvàsẽvươnlênrấtmãnhliệt.LươngKimĐịnhcũngphânvẫntrướccáchtiếpcậncủatôinhưtôinghihoặctrướccáchtiếpcậncủa

ông.KhôngphảichỉcómộtmàcónhiềucáchtìmhiểunướcViệt.Vàtấtcảđềucómặtđúngvàcómặtyếu.Cáikhócủachúngtalàphảilàmmộtviệcmàtừtrướcchúngtađãkhôngcốgắngđểlàm,nghĩalàtìmhiểuchúngtalàai.TừđótôikhôngcòncơhộiđểgặplạiKimĐịnh.Tôithườnghỏithămvềôngvàvàinămsauđượcbiếtôngđaunặng,chonênkhiđượctinôngquađời,tôikhôngngạcnhiên.HìnhảnhcònlạitrongtôivềKimĐịnhlàmộtconngườirấtđộcđáo.ÔngđượcđàotạotheogiáodụcphươngTây,nhưnglạidùngnnkiếnthứcđólàmdụngcụđểtìmvềnguồngốcdântộc,khámphácáihaycủadântộc,điđếnniềmtựhào-theotôiquáchủquanvềdântộcvàđềxướngmộtđườnglốipháttriểnthuầntúyViệtnam-màtôicholàgượngép.LàmộtlinhmụccônggiáonhưngônglạigầngũivớitriếtlýáĐônghơnlàtriếtlýThiênChúaGiáo.Đứctincônggiáocủaônghìnhnhưchỉrấttươngđối.DùkhôngđánhgiácaolắmnhữngcôngtrìnhnghiêncứucủaKimĐịnh,nhấtlàvềđiểmmàđasốthánphụcông,nghĩalàNhoGiáo,tôivẫndànhchoôngmộtsựcảmmếnđốivớimộtngườiđãtậntụyvớivănhóadântộc.Tronglầngặpgỡduynhấtấy,chúngtôikhácývớinhaunhiềunhưngchúngtôiđồngýlàlịchsửcủachúngtaquásơsàivàthiếusót,disảnvănhọccủachúngtakhôngcóbaonhiêu.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Mộtphépmầu,mộtmaymắnvàmộtbàihọc

Nếucómộtthànhtíchđặcbiệtxuấtsắc,cóthểcoinhưmộtphépmầucủadântộctathìđólàvănhọc.Xinnhấnmạnhcụmtừcủadântộcta.Độcgiảđãđọcquanhữngtrangtrướccủacuốnsáchnàychắckhôngnghĩlàtôitựhàodântộctháiquá,nhiềuvịvìthếcóthểhỏitacógìxuấtsắcvềvănhọc?Quảnhiêntacórấtítlýdođểtựhào.Vềmúachúngtaquảthậtlàkém.TathuahẳnhaidântộclánggiềngtầmvócnhỏhơnlàLàovàCam-bốt,vàcóthểnóilàthuaxamọinướckhác.Trongbộmônnàychúngtađộisổtrongsốcácdântộccólịchsửtươngđốidài.Điêukhắcvàhộihọacũngchỉmớikhởisắcgầnđây,vàođầuthếkỷthứ20,dongườiPhápđemđến.Trướcđây tacórất ít tranhvàkhôngcóbức tranhnàocógiá trị.Tacũngcónhiềuchạmtrỗtrênkèocột,giườngtủvớimụcđíchbằngtrínhưngcóthểnóinhữngchạmtrỗnàyhoàntoànkhôngcómộtgiátrịnghệthuậtnào.Cáctượngtạcvàđúccủatacũngthế,chỉlànhữngbiểutượnggợiýchứkhôngthểcoilànhữngtácphẩmnghệthuật,cáctácgiảlànhữngngườikhéotaychứkhôngphảilànhữngnghệsĩ.Rấtkhóphânbiệtmộtcôngtrìnhnghệthuậtcủatathuộcthếkỷthứ10haythuộcthếkỷ19bởivìkhôngcótiếnbộ.Tấtcảchỉdừnglạiởsựkhéotaytựnhiêncủaconngười.HọcgiảTrầnQuangHải,kếnghiệpchalàhọcgiảTrầnVănKhê,đãdàycôngbiênkhảo,thuthậpgiatàiâmnhạccủachúngtaquacácthờiđại.PhạmDuy,ngườinhạcsĩthiêntàivớilòngyêunướcthiếttha,đãcốgắngvượtbựcđểvừakýâmhóavừaphongphúhóacổnhạcViệtnam.Tấtcảnhữngcốgắngđóđưatớimộtbảngtổngkếtđángbuồn:âmnhạccủatacũngrấtnghèonàn.Nhucầunghệthuậtvàsángtạohầunhưhoàntoànthiếuvắngởdântộcta.Vănhóanghệthuậtcủatachỉlàvănhóanghêthuậtnghỉngơi,nhàndưchứkhôngphảilàvănhóanghệthuậtnhứcnhốivàkhaiphá.Khônggìđángngạcnhiênnếuchúngtakhôngcótácphẩmđánggiá.NóitớivănhóaViệtnamthựcrachỉlànóiđếnthơvăn.VàthơvăncủachúngtachỉxuấthiệntừthờinhàLý,nghĩalàtừthếkỷ11trởđiTrướcđóchúngtacórấtítdấutíchthơvănViệtnam.Cóthểlàdohoàncảnhlịchsử,nhữngthơvăncủangườiViệtđãcótrướcthếkỷ11nhưngđãbịthấtlạc.NhưngcứnhìnvàothànhtíchthơvăncủabốnthếkỷLýTrần,tacóthểkhẳngđịnhlàthơvănViệtnamtrướcđónếucó cũngkhông.Đángkể, cảvềphẩm lẫn lượng.Bốn trămnămđộc lập, dướihai triềuđạimàchúngtacholàhuyhoàngnhấttronglịchsử,chắcchắnthơvănViệtnamđãlàmmộtbướcnhảyvọtvĩđạisovớithờigiantrước.Vậynhìnvàothơvăn.LýTrần ta có thểhìnhdungđược thơvăn trướcđó.Nhữngcông trìnhkhảocứuđã tổngkết đượckhoảnghơnsáutrămbàithơvàvănđủloạitrongbốnthếkỷ.Cứcoilàmộtsốđãbịthấtlạcvàcộngthêmmộtngànbàinữađểđưaconsốnàylênmộtngànsáutrămthì,nóichung,chúngtacũngchỉsángtácđượcmỗinămbốnbài.Cácbàilạithườngthườngrấtngắn,cókhichỉvàicâuthôi.Trungbìnhmỗibàichưatớimộttrămchữ.Nhưvậy,ngaycảnếuướclượngmộtcáchrấtrộngrãithìtrungbìnhtrongbốnthếkỷcựcthịnhđócảnướcđãchỉsángtácđượcmỗingàymộtchữ?Cómộtsựkiệncầnlưuýlàsaukhi tiêudiệtđượcnhàHồ(năm1407),hoàngđếTrungQuốclàMinhThànhTốđãra lệnhchoquânMinhthuthậprồitiêuhủyhaychởvềTrungQuốccáctácphẩmbằngchữNhocủaViệtnam.

Lệnhnàyđãkhôngđượcthihànhnghiêmtúc(tạisao?phảichănglàcácquannhàMinhthấychẳngcógìđángkẻ?)nênMinhThànhTồphảiramộtlệnhthứhaiquởtráchquantướngnhàMinhvàđòiphảithihànhtriệtđề.NhàMinhđãcướpmấtcủachúngtanhữnggìkhôngaibiếtrõ.TrongViệtnamSửlược,TrầnTrọngKimdựavàocácphosửcó trướcnói rằngquânMinhđã lấycủachúng ta24bộsách.Thựctếcóthểlàhơn.Nhưngdựavàonhữnggìcònlạitacóthểkếtluậnlàcũngkhôngcógìđángtiếclắm,ítnhấtvềphẩm.ChúngtahaynóitớicáctácphầmcủaChuVănAn,nhưngdựavàonhữnggìcònsótlạicủaChuVănAnthìcũngcóthểkếtluậnrằngcáctácphẩmcủaôngcũngkhôngcógiátrịđặcbiệtnào.ThơvănViệtnamthựcrachỉkhởisắcdướithờiHậuLêvớicáctácgiảNguyễnTrãi,LêThánhTông,NguyễnBỉnhKhiêm,vàchỉpháttriểnmạnhtừthếkỷ18trởđiđểđạttớicaođiểmvàothếkỷ19dướitriềuNguyễn, với các tác giả lớnnhưLêQuýĐôn,NguyễnGiaThiều,ĐoànThịĐiểm,HồXuânHương,ĐặngTrầnCôn,NguyễnDu,CaoBáQuát,NguyễnHuyTự,PhanHuyChú,NguyễnKhuyến,ChuMạnhTrinh,DươngKhuê...Sựkhởisắcđộtngộtnàycómộtnguyênnhânquantrọng,đólàthắnglợicủachữNômtrênchữHán.Điềucầnlưuýlàtrongmườilămthếkỷđầucủacôngnguyên,ngaycảtrongbốnthếkỷLý-Trần,cácchínhquyền,cácvuachúaViệtnamvàcácsĩphuViệtnamchỉ loquảngbátiếngTrungQuốcchứkhônglopháttriểnngônngữViệtnam.Khôngnhữngkhôngpháttriểnmàcònmiệtthị(nômnalàchamáchqué).ĐiềukhótưởngtượnglàcácchínhquyềnvàthànhphầnkhoabảngViệtnamđãsaymêthựchiệnmộtchínhsáchHánhóađấtnướcmình.Nếuvănhóanướctacòn,vàdođóđấtnướctacòn,làvìhọđãthấtbại?Cônglaogiữnướcnhưvậykhôngphảidocácvuachúa,cácanhhùng,cáccônghầukhanhtướng,cũngkhôngdogiớisĩphumàhoàntoàndonhữngngườinôngdânViệtnam.Điềumầunhiệm làmặcdầubịchàđạpvàmiệt thị,khôngnhữngbởingoạinhânmàcòndochínhthànhphầnđượccoilàưutúcủamình,xãhộiViệtnamvẫngiữđượctiếngnóiriêngcủamình,đểrồidầndầntiếngViệttoànthắngtrênđấtViệt.NgườinôngdânViệtnamđãgiữđượcngônngữcủamìnhvàkhuấtphụcđượcgiơisĩphu?SauđóngườiViệtđãdựavàochữHánđểchếrachữNômmàtạorachữviếtriêngcủamình,âmthầmtubổnó,dầndầnbiếnnóthànhmộtngônngữcógiátrịvănchương.VănthơchữNômbắtđầuxuấthiệnchínhthứcvớibàiVănTếCáSấucủaNguyễnThuyêncuốiđờinhàTrần,vùnglênmạnhmẽvượtquachữHándướithờiLêTrungHưng(Trịnh-Nguyễn)đểchiếmngữtoànbộsânkhấuvănchươngdướitriềuNguyễn,chỉđểlạichochữHánvaitròngônngữbiênkhảo.SựthịnhhànhcủachữNômđãgiúpchotrítuệViệtnampháttriển,đãnângcaotrìnhđộsĩphuViệtnamvàlàmxuấthiệnnhữngtácphẩmdài,thơvăncũngnhưbiênkhảo,bằngchữNômvàbằngcảchữHán.CầnlưuýlàtrongsuốtthờiđộctôncủachữHánchúngtađãchỉcónhữngtácphẩmvụnvặt.Từđóchotớithếkỷ20,tổngkếtvănthơViệtnam,ngoạitrừbàiBìnhNgôĐạiCáo,tấtcảnhữngtácphẩmlớncủachúngtađềubằngchữNôm.KhôngcóchữNômthìchúngtađãkhôngthểcónhữngtácphẩmđểtựhào:ChinhPhụNgâm,truyệnKiều,HoaTiên,NhịĐộMaivànhữngbàithơbàiphúbấthủcủaCaoBáQuát,ChuMạnhTrinh,DươngKhuê,NguyễnKhuyến.VănhọccủatađãchỉcógiátrịsángtạotừkhichuyểnsangchữNôm.MaymắnlàmsaomàvănNôm,tứcvănViệtnam,nởrộlêntrongthếkỷ19.Thửtưởngtượngcáigìsẽxảyravàocuốithếkỷ19,khingườiPhápápđặtáchđôhộlênnướctavàđemtiếngPháplàmngônngữchínhthức,nếulúcđótavẫnchưacómộtvănhọcViệtnamriêngmàvẫnhoàntoàndựavàochữ

Nho?ChúngtasẽkhôngthểcóNamPhongTạpChí,TựLựcVănĐoànvớinhữngtiếpnốicủachúng.ChúngtasẽởvàocùngmộttìnhtrạngbiđátnhưLàovàCam-bốthiệnnay.CácdântộcchâuÂumặcdầubịđếquốcLaMãđôhộvàápđặttiếngLaTinhcũngđãxâydựngđượcngônngữriêngcủahọđểdầndầnthaythếtiếngLaTinh.Họlànhữngdântộctinhanh.Chúngtacũngnhưhọ.NhưngdântộctađãthắngmộtcuộcđấutranhcamgohơnnhiềubởivìchínhnhữngthànhphầnưutúcủađấtnướctađãđónggópphồbiếnchữHánvàngănchặnsựpháttriểncủatiếngViệt.CácdântộcchâuÂuđãchỉđạttớinềnvănhóahuyhoàngcủahọsaukhihọtựgiảithoátkhỏitiếngLaTinhđểdựatrênngônngữcủariêngmình.Cũngtươngtự,ngườiViệtđãchỉđạttớimộtnềnvănhọccógiátrịtừkhidựatrêntiếngViệt.Đólàmộtbàihọccầnđượcghinhớ.Ngônngữlàdụngcụcủatưtưởngvàtiếnbộ,vàmỗiconngườichỉpháthuyđượccaođộkhảnăngsuynghĩvàdiễntảcủamìnhquatiếngmẹđẻ.MộtgiáosưngữhọcngườiPháp,ngườiMỹdùbỏcảcuộcđờiđểhọchỏivàtraudồitiếngViệt cũngkhông thểviết nổi nhữngcâu thơ củaNguyễnDu,CaoBáQuát,TrịnhCôngSơn.Ngượclại,mộtngườiViệtnamdùhọctiếngPháptừlúcmớichàođờivàđậuthạcsĩvănphạmnhưPhạmDuyKhiêmcũngkhôngthểđạttớitrìnhđộcủanhữngnhàvănlớncủaPháp.Vẫncònlạimộtcáigìđó,mộtphầntrămhaymộtphầnngànthôinhưngquyếtđịnhtấtcả,vàphânbiệtmộttácphẩmkiệtxuấtvớimộttácphẩmkhá.Xâydựng,màidũa,hoànthiệnkhôngngừngtiếngViệtlànhiệmvụtrênhếtmọinhiệmvụ.Đólàdụngcụkhôngcókhôngđượccủachúngtađểvươnlên.ChotớinaysựquítrọngtiếngViệtcủachúngtacònởrấtxamứcđộcầncó.Hàngchụcthếkỷkhinhmiệttiếngmẹđẻvẫncònđểlạitrongchúngtanhữngtàndưtồitệ.KhiviếtmộttàiliệubằngtiếngViệt,chúngta(chúngtạởđâyxinhiểulàđasố)cảmthấykhôngcầnloâugìcả,viếtsaocũngđược;tráilại,khiviếtbằngtiếngPháp,tiếngAnh,tatratựđiểnxemcóđúngchínhtảkhông,đắnđokhôngbiếtnêndùngchữnàyhaychữkhác,hỏiýkiếnbạnbè,v.v...ChúngtarấtvôlễvớitiếngViệt.Khôngthiếunhữngnhàbìnhluậnviếtkhôngcóbốcụcvàkhôngracâucú.Câuvăndài lòng thòng,chấmphẩy tùy tiện,mệnhđểchínhvàphụhỗnđộn,chữdùngkhôngchínhxácvàviếtsaichínhtả.Cócảnhữngbàithơmangnhữnglỗingữvựngrấtthôngthường.Chúngtađừngquênngônngữkhôngphảichỉlàdụngcụphátbiểuýkiếnmàcònlàcấutrúccủatưtưởng.Chúngtasuynghĩbằngngônngữtrướckhidiễntảbằngngônngữ.VợchồngônghàngxómcủatôingườiTrungHoa;họởbênPhápđãhơnhaimươinămmàvẫnkhôngnóiđượctiếngPháp.MỗilầncóngườiPhápđếnhỏihọđềuphảicầucứuchúngtôi.Chỉsaunàykhicác conđã lớnvàhọckháhọmớikhôngcầnvợ chúng tôi nữa.Ôngbà ấynóibằng tiếngViệt đểchúng tôi thôngngôn sang tiếngPháp.Nhưnghọkhôngphải là nhữngngườiViệt gốcHoa,mà lànhữngngườiMiêngốcHoa.HọsinhravàlớnlêntạiPhnomPenh.Năm1976họchạytrốnPolPotsangViệtnamvàrờiViệtnamsangPháphainămsau.ThờigianhainămđóđủđểhọnóiđượctiếngViệtvànhớmãitớihaimươinămsaumặcdầukhônghềcốgắnghọctiếngViệt.Tráilại,từkhitớiPháphọđãtheohọcnhiềulớptiếngPhápnhưngsauhaimươinămsốngtrênđấtPhápvẫnkhôngnóiđược.ĐólàvìcấutrúccủatiếngPhápquákhácvớicấutrúccủatiếngTàu,trongkhitiếngViệtvàtiếngTàukhágầnnhau.Vẫncònnhiềungườinghĩrằngtrongthếgiớitoàncầuhóangàynay,khitiếngAnhđãtrởthànhngônngữquốctế,chúngtacầnhoànthiệntiếngAnhtrướcđã,tiếngViệttàmtạmđủdùngthôicũngđược.Nhưthếlàquênrằngchúngtasuynghĩbằngtiếngmẹđẻ,nếuchúngtakhôngnắmthậtvữngtiếngmẹ

đẻthìchúngtasẽsuynghĩkém,tríócsẽkhôngthểpháttriểntớimứctốiđađược.Chúngtasẽthiếumộtcáigìđó,cáimộtphầntrămhaymộtphầnngànquyếtđịnhtấtcảvàphânbiệtcáihơnhẳnvớicáibìnhthường.Vàchúngtasẽvĩnhviễnthuakém.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

KinhnghiệmCaoLy

ChúngtađềubiếtnướcCaoLylànướcnào.Tuynhiênngayviệcgọitênnócũnglàmnhiềungườiphânvân:TriềuTiênhayHànQuốc?Quốchiệucủanướcnàyđãthayđổinhiềulầntronglịchsửvàngaybâygiờcũngkhôngđồngnhất.TừsauthếchiếnIItrênbánđảoCaoLycóhainướcđượcthànhlậpvàxungđộtvớinhau,CộngHòaDânChủNhânDânTriềuTiên tạimiềnBắcvàĐạiHànDânQuốctạimiềnNam.NhưvậymiềnBắctựgọilàTriềuTiêntrongkhimiềnNamlàĐạiHàn.Tuyvậykhi giao thiệp với các nướcTâyPhương họ lại dịch giống nhau và đều dùng chữCaoLy (Korea,Corée).MiềnBắclàCộngHòaDânChủNhânDânCaoLy(DemocraticPeoplesRepubhcofKorea,RépubliqueDémocratiqueétPopulairedeCorée),miềnNamlàCộngHòaCaoLy(RepublicofKorea,RépubliquedeCorée).VậykhicầnnóiđếncảhaimiềncủađấtnướcnàylacóthểtạmdùngchữCaoLy,mộtdanhxưngmàngônngữViệtnamítdùng,vìthườngsửdụngthẳngquốchiệuchínhthứccủahaichếđộ,nghĩalàTriềuTiênhayĐạiHàn.TriềuTiên làquốchiệuđượcTrungQuốcnhìnnhậntừnăm1391;CaoLylà têngọicủanướcnàytrongnămthếkỷtrướcđó;trongkhiHànlàtênmộtconsôngởchínhgiữanước,vàcũnglàtêncủamộtdântộcđãsinhsốngtạimiềnNambánđảoCaoLyvàlànguồngốccủađasốdânCaoLy.Mộtngàynàođó,nếunướcnàyđượcthốngnhấtcórấtnhiềutriểnvọnghọsẽsửdụngtênCaoLy.VảlạinhữngdanhxưngTriềuTiên,ĐạiHànngaytừbâygiờđãkhôngcócôngdụngquốctế.CaoLycómộtlịchsửbìnhthườnghơnnướcta.Đấtnướcnàyđãthànhhìnhdosựsátnhậpvàthốngnhấtnhiềuvươngquốcnhỏtrênbánđảo.Kểtừthếkỷ13lãnhthổcủahọkhôngthayđổinữa,gồmtoànbộbánđảo,ngăncáchvớiTrungQuốcbởiconsôngápLục.NhiềungườiViệtnamkhôngamhiểulịchsửCaoLy,vàdotựáidântộc,thườngchorằngtrướcđâykhônglâunướctacòntiếnbộvàhùngmạnhhơnCaoLy,sựthuakémcủatachỉlàgầnđâymàthôi.Sựthựcrấtkhác.DântộcCaoLytừlâuđãtiếnbộhơntanhiềuvềmọimặt.Họđãđượcđộclậptrongsuốtdònglịchsử.ĐôikhivìsuyyếuhơnnướcTrungHoahọđãphảinhậnvaitròchưhầunhưngvẫngiữđượcnềntựchủ,ítralàtựtrị,tráivớiViệtnambịsátnhậplàmmộtphầncủaTrungQuốctronghơnmộtngànnăm.DisảncủamộtngànnămnôlệnàyvẫncònđểlạitronghồntínhvàtưtưởngcủachúngtanhưngtậtnguyềnmàngườiCaoLy,vìlàmộtdântộcđộclậpkhôngcó.Họcótinhthầndântộccaohơnta,cóócsángtạohơntavàđãtiếntriểnrấtsớm.Nhữngtranhvẽcònlạitrongcácngôimộtừthếkỷ4chứngtỏmột trìnhđộnghệthuậtrấtcao,khôngthuagìngườiTrungHoa.Cũngtạicácngôimộnàytathấycácdấutíchvềquầnáo,kiếntrúc,côngnghiệp,giảitrívàbinhbịrấtđángngạcnhiênvề sự tinhvi.NếungàynaynướcCaoLy, ít nhất phầnphíaNamđượcgọi làĐạiHànDânQuốc,tiếnbộmauchóngcũngnhờhọđượcthừahưởngmộtdisảnvănhóarấtphongphúvàđặcsắc.ĐiềuđặcsắcnhấtlàhọđãcómộtngônngữCaoLyriêng,đãđểlạinhưngbàithơcógiátrịtriếtlý,vănhọcngaytừthếkỷthứ6.NgônngữnàyđượcsángchếrabằngcáchsửdụngnhữngbộchữcủangườiTrungHoa,gầngiốngnhưchúngtađãdựavàochữHánđểchếrachữNôm,nhưngsớmhơn.Ngaytừthếkỷthứ7,ngườiCaoLyđãbiếtkỹthuậtinsách.Chotớinay,theomộtsốnhànghiêncứu,

bảninxưanhấtthếgiớilàbảninmộtcuốnsáchcủangườiCaoLy.Ngaytừthếkỷ7,ngườiCaoLyđãquantâmhọchỏicácmôntoánthiênvăn,yhọc.Năm717họđãlậpracáchọcvịtiếnsĩToán,tiếnsĩYkhoa,tiếnsĩThiênvăn.Trướcđó,năm692họđãcónhữngtiếnsĩLuật.Nếunhìnlạilịchsửcủatathìphảithấytathuahọxalắmvàtừlâurồi.Chođếnđầuthếkỷ20tavẫnchỉcónhữngcửnhântiếnsĩvềvănchươngmàthôi.KinhnghiệmCaoLymàtôimuốnnóitôiởđâylàkinhnghiệmvềngônngữ.NgườiCaoLyrấthiếuhọcvàcầutiến.Từthếkỷthứ10họsaysưahọchỏivănhóaTrungHoa,treogiảithưởngchonhữngaitìmđượcsáchcủaTrungHoa,rồisaochépvàphổbiếntronggiớiưutú.LúcđónướcTrungHoalạimaymắngặpnhữngthờikỳthịnhtrịquasuốtcáctriềuđạiĐường,Tống,Nguyễn,Minh.Vănhọc,triếtlývàchínhtrịcủaTrungHoađềurấtthịnhtrongcáctriềuđạinày.TríthứcCaoLysaymêhọchỏirồidầndầnbỏquêncảngônngữgốccủamình.ChữHánvớithờigianchiếmvaitròcủangônngữchínhthức,áthẳntiếngCaoLy.HậuquảcủaviệctônsùngtiếngTrungHoalàdầndầnCaoLythuakémTrongHoavà suy thoáiđi, bởivì chữHánchỉphổbiến tronggiới thượng lưumà thôi.QuầnchúngCaoLyvẫnchỉsửdụngtiếngCaoLybảnxứ.Vìngônngữnàykhôngđượcpháttriển,trìnhđộvănhóacủaquầnchúngkhôngvươnlênđược.Sauhơnbốnthếkỷbỏrơingônngữcủachínhmìnhđểchạytheomộtngônngữvàmộtvănhóanướcngoài,ngườiCaoLyđãnhậnrasựsútkémcủamình.Đầuthếkỷ15họquaytrởlạipháttriểntiếngCaoLyvàlầnnàyhọlàmmộtphátminhđộcđáo:mộttiếngCaoLymớixuấthiệnvớimộtmẫutựriêng,gom26chữcái,mỗichữcáidiễntảmộtâmriênggiốngnhưcácngônngữphươngTây,nhưngcácmẫutựdĩnhiênlàkhácvớicácmẫutựlatinhABCvìlúcđóCaoLychưabiếttớichâuÂu.CuộccáchmạngvănhóanàyđãgặpnhiềuchốngđốicủagiớisĩphusínhchữHán,nhưngnhờquyếttâmcủachínhquyềnnóđãthànhcôngvànướcCaoLyvươnlênmạnhmẽ.Chotớinay,đâyvẫnlàngônngữchínhthứccủanướcCaoLyvàđãđượcphongphúhóarấtnhiềuđểtrởthànhmộtngônngữđầyđủkhảnăngđểchuyênchởmọikiếnthứcvănhọc,khoahọckỹthuật.Vàođầunăm1998,mộtbàibáocủamộtthânhữuđượcđăngtrêntờCánhéntạiĐứcvàThôngLuậnđãphêphánmộtbàibáokháccủatôi.Tácgiảphêphántôicựcđoantrongcáchnhậnđịnhvănhóavàlịch sửdân tộcvàđưa ranhậnđịnh làhìnhnhưnhữngngườihoạtđộngchính trịViệtnamđềucóchungnhaumộtđiểmlàhaychọnlựatháiđộcựcđoan.ĐềcậptớihaikhuônmặtchínhtrịViệtnamhồiđầuthếkỷ,tácgiảnhậnđịnhPhanBộiChâuđãcựcđoantrongtháiđõthânNhật,mộtchọnlựamànếuthànhcôngvàolúcđósẽlàmộtthảmkịchchodântộcViệtnam;PhanChuTrinhđãquákhíchtrongcốgắngcỗvõdùngchữquốcngữthaychữNhovớihậuquảlàngườiViệtnamđãmấtmátrấtlớnvìbịđoạntuyệtvớivănhóaTrungHoa,vănhóagốccủamình.TácgiảviệndẫntrườnghợpCaoLyđểnóirằngngườiCaoLy,cũngnhưngườiNhật,đãtiếnmạnhnhờtiếptụcsửdụngtiếngHán.Tôichia sẻvớibạnđónhậnđịnhvềPhanBộiChâunhưngkhông thểđồngývề trườnghợpPhanChuTrinhvàchữquốcngữ,nhấtlàvềthídụCaoLy.CaoLyđãsùngáichữHántrongvòngbốnthếkỷnhưngvẫncóngônngữriêngcủahọvàtừnămthếkỷgầnđâyngônngữriênglàngônngữchínhthứcchứkhôngphảichữHán.HọtiếnnhờngônngữriêngchứkhôngphảinhờchữHánmàhọchỉsửdụngnhưmộtngoạingữ.Theochỗtôibiết,trongtiếngCaoLyhiệnnaychỉcókhoảnghaingànchữcógốcchữHánmàthôi,nghĩalàrấtítsovớisựhiệndiệncủachữHántrongtiếngViệt.CácchữHánvaymượnnàycũngđãđượcCaoLyhóa,nghĩalàviếtbằngmẫutựCaoLy,chẳngkhácgìtaviếtchữgốcHánnhưânnhânbằngmẫutựlatinh.Sửdụngngônngữcủariêngmìnhlàmộtbắtbuộcđốivớimọi

dântộcmuốntrườngtồn.Suynghĩvàdiễntảlàhaihànhđộngcơbảnnhấtcủaloàingười.Chúngtasuynghĩvàdiễntảbằngmộtngônngữ,vàchúngtachỉthoảimáivàchỉthànhcôngtốiđatrongngônngữcủachínhmình.Sửdụngmộtngoạingữchúngtasẽbịgiớihạntrongcảsuynghĩlẫndiễnđạt,chúngtasẽthuakém.Đómớichỉlànóivềgiớitríthức.Đốivớicộngđồngdântộcviệcsửdụngngoạingữthayvìquốcngữcònnguyhiểmgấpbội.Quầnchúngchỉcóthểdùngngônngữcủamìnhchứkhôngthểthấuhiểumộtngoạingữ.Bỏrơiquốcngữlàbỏrơiđạibộphậndântộcvàchấpnhậnvĩnhviênsốphậnnhượctiểu,trừtrườnghợpdámthẳngthắnxóabỏvănhóacủamìnhđểchấpnhậnmộtvănhóamới.Nhưngcốgắngxóabỏvănhóacủachínhmìnhnàysẽđòihỏinhiềuthếkỷvàtớinaychưadântộcnàolàmđược.NướcViệtnamcủachúngtađãthửnghiệmtrongmườithếkỷBắcthuộcvàhơnbốnthếkỷđộclậpsauđónhưngđãkhôngthànhcông.ĐấtnướctađangmởravớithếgiớivàogiữalúcmàtiếngAnhđangthờithượng.Chẳngbaolâumộtcuộcthảoluậnlớnsẽdiễnra:nênđầutưtíchcựcvàotiếngAnhđểhộinhậpmauchóngvàosinhhoạtthếgiớihaynêndồnmộtcốgắngvĩđạivàoviệcpháttriểntiếngvàcảitiếntiếngViệt?Nhiềungườilýluậnrằngvới tiếngAnhchúngtasẽhiểuđượccả thếgiớivàngượclạicũngđượccảthếgiớihiểu.TiếngViệtcórấtnhiềutrởngại:tiếngđơnâm,khókếthợpvàbiếnhóađểtạoranhữngtừmới,diễntảnhữngýniệmmới;dấuphứclạp,khódùngtrongtruyềnthôngvàtinhọc;hơnnữalạikhôngđượcthếgiớibiếtđến,đằngnàocũngvẫnphảidùngtiếngAnhtrongcácgiaodịchquốctế.Mặcdầutấtcảnhữngtrởngạirấtlớnvàcóthựcđó,lậptrườngcủatôirấtrõrệt:phảidùngtiếngViệtvàphảiđầutưvàotiếngViệt.Lậptrườngcủatôikhôngxuấtpháttừmộttinhthầnquốcgiamàtừmộtnhậnđịnhthựctiễn:ngườiViệtchỉthànhcôngquatiếngViệtmàthôi.ChúngtasẽkhôngcóhyvọngnàođểcảnướcthôngthạotiếngAnh,màcóthôngthạođinữathìcũngkhôngbaogiờthôngthạođượcbằngngườiAnhhayngườiMỹ.ChúngtasẽhọctiếngAnh,nhưngđósẽchỉlàngônngữgiaodịchvớibênngoài.TiếngViệtsẽvẫnlàngônngữđểhọchỏi,đểsuynghĩ,đểgiáodục,huấnluỵện,đàotạovàtraođổigiữachúngta.Đólàchọnlựaduynhấtcủachúngta.ChúngtađãcókinhnghiệmchữHánvàchữNôm.ChúngtađãchỉthựcsựtiếnbộkhichữNômtrưởngthành.DântộcCaoLycũngđãcómộtkinhnghiệmtươngtựvềngônngữcủahọsaukhiđãsùngáichữHán.CácdântộcchâuÂucũngđãchỉvươnlênnhờbiếtsángtạovàcảitiếntiếngmẹđẻcủahọđểthaythếchotiếngLaTinh.Chúngtacũngcómộtkinhnghiệmngượclạiđầyýnghĩa.TỉnhQuébeccủaCanadagomđạiđasốlàngườigốcPháp,vàhọcóđủđiềukiệnđểpháttriểntiếngPháp,nhưnghọkhôngphảilàmộtphầncủanướcPhápchonênmặcdầucóphươngtiệndồidàovàcóýchímạnhmẽgiữgìntiếngPhấp,họđãkhôngsángtácđượcgìđángkểbằngtiếngPháp.NướcViệtnamtavớiđiềukiệnđịalývànhânvăncótriểnvọngđểtrởthànhmộtnướclớnvàgiàumạnh,nhưngtriểnvọngđósẽchỉđượcthựchiệnvớitiếngViệt.Vậychúngtachỉcómộtchọnlựa:xâydựng,cảitiếnvàphongphúhóatiếngViệt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

ĐoạnTrườngTânThanh

KhiThúcSinhtừbiệtThuýKiềuđểvềquêsaumộtthờigiansaysưaânái,NguyễnDutảcảnhchiataybằnghaicâuthơbấthủ:Ngườilênngựa,kẻchiabàoRừngphongthuđãnhuộmmàuquansan.Kẻrađi,ngườicònbịnrịnnắmáogiữlại,đếnlúcbiệtlymớingỡngàngnhậnralàmùathuđãđếntừlúcnàokhônghay,lávàngđãphủđầylốiđi.Thìrađôiuyênươngđãquásaysưađếnquêncảthờigian.NhưngvầnthơtráctuyệtnhưvậyđầyrẫytrongtruyệnKiều.ThiêntàicủaNguyễnDulàđãvừaviếttruyệnvừasángtácrangônngữđểviết.Vànhữngsánglạongônngữcủaôngquảlàtuyệtvời.NhưngcụmtừcủaôngđãtrởthànhnhữngthànhtốquantrọngcủatiếngViệt.Sắcđẹpnghiêngnướcnghiêngthành,rạchđôisơnhà,hàngthầnlơláo,độitrờiđạpđất,tàitửgiainhân,sởkhanh,v.v...Kiếnthứcvềvănhọccủatôikhôngcóbaonhiêu,nhưngtôicũngđãđọckhánhiềutácgiảlớnbằngtiếngPhápvàtiếngAnhvànhiều truyệnTàu.Tôichưahề thấymộtnhàvănnàosáng tạorangônngữnhiềunhưNguyễnDu.Nhữngvềmộtkhíacạnhkhác,truyệnKiềulạiđemđếnchotôimộttâmsựchuachát.ĐoạnTrườngTânThanhlàtêncủamộttiểuthuyếtvôdanhcủamộttácgiảvôdanhbênTrungQuốc,ThanhTâmTàiNhân.NguyễnDuđãgiữnguyêntêntácphẩmvà,theomộtsốnhànghiêncứuvănhọc,cũnggiữnguyêncảcốttruyện,kểcảnhữngchitiếtngớngẩnnhưhồnmaĐạmTiên,TừHảichếtđứng,ThuýKiềuchếtđisốnglạivàgặpvãiGiácDuyên...Ôngcũnggiữnguyêncáitriếtlýtàimệnhtươngđốbiquanvàrẻtiền.Nóichung,NguyễnDukhôngcócảmhứngvàtưtưởngcủachínhmìnhmàchỉhòanhịp theocảmhứngcủamột tácgiả tầmthườngcủaTrungQuốcvàđi theomạch tư tưởngrất tầmthườngcủangườinày.NguyễnDulàkhuônmặtvănhọclớnnhấtvàcaonhấtcủanướctachotớingàynay,chonênnhưngthiếusótcủaôngcàngđángtủihổchochúngtahơnlànơinhữngtácgiảkhác.HìnhnhưkhôngcócâuthơnàotrongCungOánNgâmKhúcmàlạikhôngcómộtđiểntíchvănhóahaylịchsửTrungHoavàquyếtnhiênkhôngcómộtquichiếuViệtnamnàocả.ChinhPhụNgâmlàtácphẩmhoàntoàncủangườiViệtnam,bảnchữNhocủaĐặngTrầnCôncũngnhưbảnchữNômcủaĐoànThịĐiểm,nhưngđólạilàmộttruyệnTàu,bốicảnhvàcácnhânvậtcủanóđềulàTrungHoa.Tâmhồncủangườichiếnsĩlênđườngđượcdiễntảquahaicâuthơ:SănlâulanrằngtheoGiớiTửTớiManKhêbànsựPhụcBa.NhưngsựPhụcBalàsựgì?ĐólàviệctướngnhàHánMãViện,cótướcPhụcBaTướngQuân,đemquânđánhbạiHaiBàTrưng,dẹpcuộckhởinghĩagiànhđộclậpđầutiêncủaViệtnam,vàđặtáchđôhộmộtngànnămtrênnướcta.MộtsựkiệnnhưvậymàlạigâyhứngkhởitronglònghaidanhsĩxuấtsắcbậcnhấtcủanướctađủchứngtỏcảmhứngcủasĩphuViệtnamvàothờiđóđềuchỉhoàntoànlàvaymượn.

Trongthếkỷ19thơvănViệtnamđãlàmmộtbướcnhảyvọtvĩđạicảvềphẩmlẫnlượng.Bướcnhảyvọtnàyđãđượctiếpnốivàtăngcườngtrongthếkỷ20vớisựbànhtrướngcủachữquốcngữ,thơmớivàtiểuthuyếttheokiểuphươngTây.Cũngtrongthếkỷ20màchúngtabắtđầulàmquenvớivănnghịluậnvàbiênkhảo.Nhưngchúngtavẫnchưacómộttácphẩmnàolớn,cótầmvócquốctế.Cảmhứngvụnvặt,đammêchốclát-disảncủamộtnềnvănhóanhàndư-đãchỉđẻranhữngtácphẩmnhỏ,hoặchọahiếmlắmlàtrungbìnhnhưtrườnghợptruyệnKiều.Chúngtathiếuócsángtạovàthiếusựdàihơi.Tạisao?Khôngphảichúngtathiếutàinăng.NguyễnDu,ĐoànThịĐiểm,HồXuânHương,NguyễnKhuyến,v.v...đềuđángđượccoilànhữngthiêntàicủangônngữ.Khôngphảichúngtathiếuđềtàivàchấtliệu.MườilămthếkỷđấutranhvớithiênnhiênđểkhaimởđồngbằngsôngHòng,đấutranhvớingoạibang,vuaquanvàsĩphuđểgiữgìncăncước.CảmộtcuộcnamtiếnvĩđạikéodàibảythếkỷtrongđónhữngtấmáonâuđãdắtdìunhauvàotớiCàMau.HơnmộttrămnămTrịnh-Nguyễnphântranh,bamươinămtranhhùngNguyễnánh-TâySơn;cuộcxâmlăngcủangườiPhápvàgầnmộtthếkỷPhápthuộcmangtheomộtcuộcđụngđộdữdộichưatừngcógiữahaithếgiớivàhainềnvănhóakháchẳnnhau.Thếrồicuộcchiếnđấugiànhđộclập,cuộccanthiệpcủaHoaKỳ,cuộcchiếntranhNam-Bắckéodàihaimươinăm,nhưngcuộcditảnlịchsửđemngườiBắcvàoNamvàđemngườiViệt trải rộngrakhắp thếgiới,v.v...Biếtbaođổi thaybịhùngtránglệ,biếtbaođaukhổ,mừngvui,tìnhnghĩa,phảntrắc.Tấtcảnhữngđảolộndồndậpđó,nhấtlàtronghơnbốnthếkỷgầnđây,đãcóthểcũngcấpđềtàichonhữngtácphẩmtầmcỡlớnhơnChiếnTranhvàHòaBình,AnhemKaramazov,LesHommesdeBonneVolonté,LesThibault,GonwiththeWind,GrapesofWrath,AFarewell toArms...Chúngtakhôngsángtácđượcvìchúngtathiếutầmnhìnvàcáchnhìnđểthấyđượccáivĩđạingaychungquanhchúngta.Chúngtathiếutưtưởng.Sựthiếutưtưởngcủachúngtalàquárõrệt.Chúngtakhôngcómộtđónggópnàochotưtưởngthếgiớiđãđànhnhưngchúngtacũngkhôngnhậnthứcđượcvềchínhmình.ViệcdunhậpmộtcáchcuồngtínchủnghĩacộngsảnvàoViệtnam,cũngnhưsựkéodàidaidẳngcủanó,vàcủalậptrườngchốngcộng,tốgiácmộtcáchphũphàngsựyếukémvềtưtưởngcủachúngta.HiệntượngKimDungtrongthậpniên1960vàđầuthậpniên1970mớithựclàkỳquái?TruyệnkiếmhiệpcủaKừnDungchỉcógiátrịtươngđươngvớimộtbộtruyệngiảitrínhiđồng,mộtbộtruyệnbằngtranhhaymộtphimhoạthọa.Nókhôngdựatrênmộtsựthựcnào,khôngcómộtgiátrịvănhọcnàomàcũngkhôngchuyênchởmộttưtưởngnào,haymộtnhãnquannàovềcuộcsốngvàthếgiới.Nóchỉcócáikhácvớicácbộsáchkiếmhiệpcổđiềnởchỗnótươngđốihóatấtcả,phatrộnthiệnác,chínhtà.Hìnhnhưnócũngcóthamvọngquacácnhânvậtvàphepháiphảnảnhphầnnàothếtranhhùngtrênthếgiới.Nhưngnótrìnhbàymộtcáchngâyngôhờihợt.Vànhấtlànóhoàntoànkhôngcógiátrịvănhọc.VậymàcảmiềnNamsaymê,ngaycảcáctríthứcđượccoilàlớncũngbỏcôngnghiêncứuvàbànluận.TôicũngcóđọcmộtsốtruyệnnổitiếngnhấtcủaKimDungvớimụcđíchphântíchtâmlýcủatríthứcmiềnNamlúcđó.Thểthựclàtôirấtthấtvọng,thấtvọngvềtruyệnKimDungthìítvìdầusaonócũngcógiátrịgiảitrí,nhưngthấtvọnglớnvềsựthấpkémbiđátcủatríthứcmiềnNamlúcđó.Thiếutưtưởngvàcảmhứngthìdĩnhiêntakhôngthểsángtạomàphảiđivaymượncủanướcngoài.Nhưngcónhữngbộmônnghệ thuật trong đó chúng ta bắt buộc phải sáng tạo, phải có cảm hứng của chínhmình, dựa trênnhữngchấtliệuquanhmình,chẳnghạnnhưhộihọa,điêukhắcvà,ởmộtmứcđộbớtgaygắthơn,camúa.Chúng ta yếu trong những bộmôn này là lẽ dĩ nhiên.Điều đáng buồn là, ngoại trừ thơ văn,

nhữngsángtạoítỏicủachúngtachođếndầuthếkỷ20này,dùlàhộihọa,kiếntrúc,âmnhạc,múa,v.v...dềukhôngdonhữngphầntửsĩphumàdodângian.Điềucũngđángbuồnlàhầuhếtnhữngngườilỗilạcnhấtcủachúngta,nhữngNguyễnTrãi,MạcĐĩnhChi,LêQuýĐôn,NguyễnDu,CaoBáQuát,v.v...Đềunhờđãtừngđisứhayxuấtngoạivàhọchỏiđượcởnướcngoài.Nhưthếphảinóingayrằngnềngiáodụccủachúngtakhôngđàotạorađượcnhântài.CáigìđãgiamhãmtrítuệViệtnam,khôngchonóvượtthoát,sángtạovàbaybổng?Giải thíchđầu tiên làdo lịchsửnước ta,màchúng tađãcùngnhau lượcqua trongcuốnsáchnày.Chúngtakhôngphảilàmộtdântộctựdo.Tronghaingànnămsaucôngnguyên,nghĩalàgầnnhưtrọnchiềudàilịchsửđíchthựccủachúngta,chúngtađãbịngoạithuộchơnmộtngànnăm,chúngtađãphảichịuđựngnhữngcuộcchiếnthảmkhốctrongphầnlớnthờigiancònlại;ưutưphảidànhchosựsốngcònthayvìchosuynghĩvàsángtạo.Cácchếđộtựchủcủatachẳngquacũngchỉlànhữngbạoquyềnbảnxứ.Chúngtakhôngcótựdo.Vàmộtconngườikhôngcótựdothìcũngkhôngthểcóócsángtạo.Giảithíchthứhailàdođịalý.NướctađượcdựnglêntừchâuthổsôngHồng.Cáccôngtrìnhthủylợi,đắpđêngănnước,đàokênhdẫnnướclàchuyệnsinhtửcủaxãhội.Chúngtacầnnhữngchếđộbạongượcápđặtnhữnghysinhtànnhẫnđểchốngcựvớithiênnhiênchosựsốngsótcủatậpthể.Đólàsốphậnnôlệchungtrongquátrìnhhìnhthànhcủamọidântộcsốngquanhnhữngconsônglớn,vớilưulượngthayđổiđộtngột.Sauhàngngànnămbịchàđạpvàhànhhạnhưthế,chúngtahấpthụbảnchấtnôlệcộngthêmvớicuộcsốngnôngdâncơcựcphảivậtlộnvớiđấtđểlấytừđấtramiềngănchotừngngày.Kếtquảlàchúngkhôngbiếtnhìnxavàsángtạo.Cáiđịalýđãnuôitacũngđồngthờiđểlạichochúngtanhữngtìvết.Vậythìđểvươnlênchúngtaphảithắngđượcdisảnlịchsửvàđịalýđó.Cáctiếnbộkỹthuậtđãgiảitỏachúngtakhỏiáchnôlệcủađêđiều.Cònlạilàdisảntâmlýdoquákhứđểlại.Chúngtacầnmộtquyếttâmsốngnhưnhữngconngườitựdovàxâydựngđấtnướctrêntựdo,bởivìchỉcónhữngconngườitựdomớicókhảnăngsángtạo.Lịchsửvàđịalýkhônggiảithíchtấtcả.Cònnhữngyếutốkhácmàchúngtacólẽđãchấpnhậndohoàncảnhlịchsửvàđịalý,nhưngvớithờigianchúngđãđóngmộtvaitròcònquantrọnghơn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Thuakémvànguyênnhân

Cuốithếkỷ19chúngtabịngườiPhápđánhbạivàkhuấtphụcmộtcáchdễdàng.ThấtbạinàyđầyhổnhụcvìnướcPháp lúcđócũngđangchaođảomạnh.Năm1872 lànămquânPhápđánhhạThăngLong,nghĩa làchỉhainămsaukhiPhápđạibại trướcquânĐức,hoàngđếNapoléon III, cháucủaNapoléonI,thuatrận,bịbắtsốngvàđếquốcthứhaicủaPhápsụpđổ.NhưngđạoquânviễnchinhcủaPhápcũngkhôngcóbaonhiêu.CảhailầnhạthànhThăngLonghọđềuchỉcầnvàitrămquân.Cuốithếkỷ20,khinhiềuquốcgiachâuákháccũngởmộttốcđộpháttriểntươngđươngvớichúngtatrongthếkỷtrướcđãtiếnlênmạnhmẽ,sựthuakémcủachúngtasovớiphươngTâyvẫntiếptụctrầmtrọngthêm.Lợitứcbìnhquântrênmỗiđầungườicủatavàonăm2000đượcướclượnglà300USD,nghĩalàchỉxấpxỉbằng1/100củaHoaKỳ,NhậtvàcácnướcTâyÂumàthôi.Tómlạitronghơnmộtthếkỷđổimớituychúngtađãtiếntriểnkhánhiều,nhưngcácnướctiêntiếncòntiếnbộnhanhhơnvàkhoảngcáchgiữahọvàchúngtakhônghẹplạimàcònrộngra,trongkhinhiềunướccũngchậmtiếnnhưchúngtatrướcđâyđãvươnlênmạnhmẽ.Tạisaocósựthuakémđó?Cầnphảigạtđingaynhữngcâutrảlờiquanhco:chúngtakhôngmaymắn,chúngtabịchiếntranhnhiềuquá,cáclãnhtụcủachúngtatồitànquá,v.v...Đókhôngphảilànhữngcâutrảlờithựcsự.Thếtạisaochúngtalạigặptoànnhữngxuixẻo,tạisaolạichiếntranhnhiềuquá,tạisaolạichỉcónhữngngườilãnhđạotồi?Địnhmệnhnàokhiếnchúngtacứ,nhưNguyễnDunói,tìmtoànnhữngngảđoạntrườngmàđi?Khimộtquốcgiathuakémmặcdùnhữngđiềukiệnđịalýkhôngđếnnỗiquábấtlợithìchỉcóthểcóhaigiải thích,một là conngười tồi, hai làvănhóa tồimà thôi.Nhưngcó thực là cóhaigiải thíchkhônghaychỉcómột?Tấtcảcácnhàbáchọcvềnhânchủng,ykhoa,tâmlýđềuđãđồngývớinhauvềmộtkếtluận:chỉcómộtgiốngngườitrênthếgiớinàymàthôivàmọidântộcđềucónhữngkhảnăngnhưnhauhayítragầnnhưnhau.Chỉcónhữngphầntửcựcđoanvàkỳthị,thườngthườngvôhọc,mớiphủnhậnkếtluậnnày.Vớithờigiancàngngàynócàngđượcxácnhận.Cóthểvẫncónhữngngườihồnghivềsựbìnhđẳngkhảnăngtrítuệthựcsựgiữanhữngconngười,coiđólàmộtxácquyếtcótínhcáchtriếthọcvànguyêntắchơnlàmộtsựkiệnkhoahọcvàkháchquannhưngchotớinayhọchưađưarađượcmộtlậpluậngiátrịnào.NhưngngaycảnếuchúngtachấpnhậnđểtạmkhôngbàncãivềsựhồnghiđóthìvấnđềvẫnkhôngđặtrađốivớingườiViệtnam.NgườiViệtnamquatiếpxúcvớivănhóa,khoahọcvàkỹthuậtphươngTâyđãchứngtỏkhảnănghấpthụnhanhchóngbấtcứmộtkiếnthứcnào.HơnhaitriệungườiViệthảingoại,saumộtthờigianthíchnghirấtngắnngủi,đãđạtđượcmộtmứcsốngvàmộttrìnhđộgầntươngđươngvớidântộccácnướctiếpcư.ConngườiViệtnamkhôngtồi.Nguyênnhâncủasựthuakémbiđáthiệnnaynhưvậychỉlàvìvănhóacủachúngtaquátồimàthôi.Vậychúngtaphảithayđổivănhóanếumuốnvươnlên.Màvănhóalàgì?Đólạilàcảmộtcâuhỏiphứclạpcóthểtranhcãivôcùngtận.Nhưngtrongsựsuy

nghĩđểđitìmtiếnbộchung,chúngtacóthểtạmchấpnhậnmộtđịnhnghĩathuhẹp:vănhóacủamộtdântộclàtoànbộnhữngnhậnthứcvànhữnggiátrịđãtạorachodântộcđómộtcáchsuynghĩvàhànhđộng,mộtcáchtiếpcậnvàứngxửvớimôitrườngchungquanh.Đếnđâycầnnhấnmạnh,vànhấnthựcmạnh,mộtđiều.Đólànếuquansátkỹchúngtasẽthấytấtcảmọigiátrị,tốtcũngnhưxấu,đềuhiệndiệntrongmọinềnvănminh,haycũngnhưdở.Điềukhácbiệtlàtầmquantrọngtươngđốicủacácgiátrịtrongmỗinềnvănhóa.Cácnềnvănhóakhácnhaukhôngphảivìchúngchứadựngnhữnggiátrịkhácnhaumàvìchúngdànhchocácgiátrịnhữngtrọnglượngkhácnhau.Vàsựkhácbiệtnàycóthểđưađếnnhữnghậuquảcựckỳlớn.Consêncũngchuyểnđộng,conngựacũngchuyểnđộng,nhưnghaiconvậtnàykhôngchuyểnđộngvớicùngmộtvậntốc.Nhưvậy,trongcuộcthảoluậnvềvănhóa,chúngtađừngnênmấtthìgiờđểbiệnluậnKhổngGiáocũngcócáinày,CôngGiáocũngcócáikia,PhậtGiáocũngcócáinọ,v.v...Khichúngtanóicầnthayđổivănhóa(haycầnlàmmộtcuộccáchmạnhvănhóa)làchúngtamuốnnóicầnthayđổitrọnglượngtươngđốicủacácgiátrịdựatrênkinhnghiệmcủanhữngdântộctiếnbộchứkhôngphảilàcầnnhậpcảnggiátrịnày,loạibỏgiátrịkia.KhôngphảilàmộttìnhcờmàViệtnamvàTrungQuốccóthânphậngầngiốngnhau.Cảhainướcđềuchịunhữngthảmkịchlớn,đềuvướngmắcvớimộtchủnghĩađãbịđàothải,đềuthuakémbiđáttrongkhinhữngngườidâncủacảhainướclậpnghiệptạinướcngoàiđềukháthànhcông.CũngkhôngphảilàmộtsựtìnhcờmàĐảngcộngSảnViệtnamluônluônlẽođẽochạytheoĐảngcộngsảnTrungQuốcnhưcácvuachúanhàNguyễnlẽođẽochạytheotriềuThanh.Cùngmộtvănhóađưatớicùngmộtcáchsuynghĩvàhànhđộng,vàcuốicùngđưatớinhữngchọnlựagiốngnhau.ViệtnamcùngmộtvănhóavớiTrungQuốc,nghĩalàcùngđềcaomộtsốgiátrịvàcùngxemthườngmộtsốgiátrịkhác,bởivìđãbịlệthuộcTrungQuốctronghơnmộtngànnămvàđãcốgắngrậpkhuôntheoTrungQuốctronggianmộtngànnămsauđó.Ngàynay,trướchoàncảnhbiđátcủađấtnước,nhiềungườiđãthaothứcđặtvấnđềlàmthếnàođểđưađấtnướcđilên.Đạiđasốnhữngphátbiểunàythuộchailoại.Loạithứnhấtphântíchnhữngsailầmhoặctốgiácnhữngđãtâmtrongquákhứđãđưađếntìnhtrạnghiệnnay.Loạithứhaiquaylưnglạivớiquákhứvàhướngvềtươnglai,gồmnhữngđềnghịvềkếhoạchvàkinhtế,đôikhidựatrênnhữngthốngkêđượcsưutậpkhácôngphu.Tôichocảhaicáchtiếpcậnnàyđềukhôngđúng.Nếuvẫngiữnguyênmộtvănhóacũthìdùkhônglàmsailầmnàyngườitacũngsẽlàmsailầmkhác.Còncáckếhoạchkinhtếtàichánhthìtôihoàntoàndịứng.Khôngphảivì ta thựchiệnkếhoạchkinhtếnàythayvìkếhoạchkinhtếkhácmàđấtnướctasẽkháhơn.Nhữngchuyêngianghĩnhưvậykhônghiểugìvềkinhtếvàtạorachongườikhácnhữngảotưởngsailầm.Họkhôngđónggópmàcònđánhlạchướngnhữngsuytưkhỏinguyênnhânchínhcủamọiđaukhổcủachúngtahiệnnay.Chúngtađãnhưngàynaybởivìchúngtađãcómộtvănhóatồitệ.Chúngtachỉvươnlênđượcnếuýthứcđượcrằngvănhóacủatatồi,cầnphảithaythếbằngmộtvănhóakhác.Ngaycảnếuchỉgiớihạntrongpháttriểnkinhtếmàthôithìcũngcầnýthứcrằngpháttriểnkinhtếchủyếuvẫnchỉlàmộtvấnđềtâmlývàvănhóa.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

KhổngGiáovàKhổngTử

ĐọcxongnhữngdòngtrướcđộcgiảđãcóthểđoánlàtôisắpđặtvấnđềNhoGiáo.VănhóatruyềnthốngcủatalàvănhóaNhoGiáo.NóirằngvănhóacủatacầnđượcxétlạicónghĩalàchúngtaphảinhậnđịnhlạiNhoGiáo.NhiềuđộcgiảcóTâyhọc,nhấtlànhữngđộcgiảtrẻ,cóthểsẽphảnứng:tạisaolạicầnđặtvấnđềNhoGiáo?VănhóacủachúngtangàynayđâucònlàvănhóaNhoGiáonữa,ngườiViệtnamđãthôihọcchữnhovàtưtưởngNhoGiáotừgầnmộtthếkỷnayrồi.TôicóbiếtTứThư,NgũKinhlàgìđâu?v.v...Xincácbạnbìnhtĩnh.VănhóacủachúngtavẫnlàvănhóaNhoGiáo.Từgiãmộtnềnvănhóakhôngdễđâu;nóđòihỏimộtcốgắngtànbạođốivớichínhmình,điềumàchotớinaychúngtavẫntừchốikhônglàm.Kiếnthứccủachúngtacóthểđãđổimớirấtnhiềunhưngvănhóakhôngphảichỉlàkiếnthức.Vàvănhóacủachúngtachưathayđổibaonhiêu.Mộtnếpsốngmàchúngtađãtheotrongmấyngànnămkhôngdềgìchúngtacóthểđoạntuyệttrongvòngmộtthếkỷ,nhấtlàtrongsuốtthếkỷđóchúngtalạirấtítđặtvấnđềtriếtlývàtâmlý.Chúngtavẫngiữhồntínhcũvànóichungchỉtiếpthunhữnghiểubiếtmớimộtcáchthựcdụng,đểsửdụngchúngvớitâmlýcósẵnnghĩalàtâmlýNhoGiáo.Đólànóivềnhữngngườicóhọcthức,cònđốivớiđạiđasốquầnchúngthìlâmlýNhoGiáolạicòntồntạimạnhhơn.Vănhoávàtâmlýchủyếunằmtrongnếpsống,vàmộtnếpsốngcócáchlưutruyềnriêngcủanó,quasinh hoạt gia đình, qua hành động, cử chỉ, thái độ và những cái nhìn của chamẹ và người chungquanh,quanhữnggươnganhhùng, liệt sĩ,vĩnhânmàchúng ta tiếp thu tạihọcđường,quanhữngchuyệnquyềnbàkểchocháu,côgiáokểchohọctròởngayđầuđời.Vănhóalàtoànbộnhữngýniệmvàgiátrịmàchúngtađãđượcgiáodụcđểcoilàđúngvàdođóquyếtđịnhcáchsuynghĩ,hànhđộngvàứngxửcủachúngta.Kiếnthứcchỉlàbềmặtcủavănhóa,lànhữngdụngcụđểthểhiệnmộtvănhóa.Vănhóakhôngđếnvớichúngtabằnglýtríđểchúngtacóthểbiệnluận,chọnlọcvàphảnbác.Nóđếnmộtcáchkínđáovàvôtình;nónằmtrongvôthứccủachúngta,nóxâmnhậptâmhồnchúngta,trởthànhbảnnăngcủachúngta.Nókhốngchếvàchỉhuychúngtamàchúngtakhôngýthứcđượcnêncàngkhócưỡnglại.Nólàmộtphầncủachínhchúngtanênchúngtachỉcóthểxétlạinónếudámrakhỏimìnhđểchốnglạichínhmình.Dođóvănhóavàtâmlýcósứcsốngcựckỳdaidẳng.ChúngtavẫntiếptụcđượcđàotạotheoNhoGiáongaycảnếuchúngtakhôngýthứcđượcnhưvậy.NhoGiáovẫncònhiệndiệnrấtmạnhmẽtrongxãhộiViệtnamvàtrongconngườiViệtnam.Bởivậychúngtaphảitìmhiểunóđểbiếtchúngtalàai.NhoGiáothườngđượcgọilàKhổngGiáo.Mặcdầucáchgọinàykhôngđúngnhưngvớithờigiannóđãthànhchínhthức.TừkhicótraođổigiữaphươngĐôngvàphươngTâythìdanhxưngKhổngGiáođã thay thế hẳn danh xưngNhoGiáo, vì người phương Tây chỉ biết đến danh xưngKhổngGiáo(Confucianism)màthôi.TrướckhibànvềKhổngGiáocầnđặtrangoàivòngtráchnhiệmmộtnhânvật:ôngKhổngKhâu.ÔngnàythườngđượcgọimộtcáchtônkínhlàKhôngPhuTửhayKhổngTử.NgườiáĐông,nhấtlàngườiTrungQuốcvàngườiViệtnam,gọiônglàĐứcKhổng,coiôngnhưmột

vịthánh,thánhtổcủamộttôngiáo.KhôngthiếunhữngtácphẩmnóiđếnĐạoKhổng.KhổngKhâusinhnăm551trướcTâylịchvàmấtnăm479trướcTâylịch,nghĩalàngaychínhgiữamộtthờiđạidài500năm(722-221trướcTâylịch)màlịchsửgọilàthờiXuânThuChiếnQuốc.LúcđóTrungQuốcđãcógầnbốnngànnămlịchsửrồi.TheosửTrungQuốcthìvịvuađầutiênlàPhụcHi(4480-4365trướcTâylịch)đãđặtratámquẻbóitoánđểdòýtrờiđất,quỉthần.Niênđạicóthểkhôngđượcchínhxác,nhưngsựkiệnnàychứngtỏrằngngaytừmộtthờiđạirấtxaxưa,khihầunhưcảnhânloạicònrấtbánkhaithìxãhộiTrungQuốcđãtiếnhóađếnmứcnhữngbănkhoănsiêuhìnhđãxuấthiện.Từquátrìnhlịchsửrấtdàiđóđãhìnhthànhmộtsinhhoạtvănhóavàchínhtrịcónềnnếp:NhoGiáo.ThờiđạicủaKhổngTửlàthờiXuânThuChiếnQuốc,cũnglàthờinhàChu,mộttriềuđạikéodàihơn900năm,từthếkỷ12đếnthếkỷ3trướcTâylịch.NửađầunhàChurấtổnđịnh,nhưngtừnửasauthếlựccủachínhquyềntrungươngsuyyếuđi,đếnđộphảidờiđôvềphươngĐôngđểtránhgiặc.Cácnướcchưhầukhôngcònthầnphụctrungươngnữa,mặcsứctranhgiànhvàthôntínhlẫnnhau.KhổngTửsinhsốngtrongnửasaunày.LúcđóNhoGiáođãthànhhìnhtừrấtlâurồi.NhoGiáolàmộthệthốnggiáodụcvàđàotạonhữngngườiphụcvụchocácvuachúa,vuanhàChucũngnhưcácvuachưhầu.ChữNhotrongtiếngTrungQuốcgồmmộtchữNhân,cónghĩalàngười,bêncạnhmộtchữNhucónghĩalàcầnthiết.Nhưvậynhocónghĩalàngườicầnthiếtđểgiúpcácvuachúatrịnước.CầnhiểurõnhưvậyđểđừngngộnhậncoiNhoGiáolàmộttriếtlý.NhoGiáochỉlàsựgiảngdạynhữngđứctínhvàkiếnthứcphảicóđểđượcchọnralàmquan;nóitheongônngữngàynay,đólàmộtchươngtrìnhđàotạocôngchức.KhôngphảiaitheohọcđạoNhocũngđềuđượclàmquan.VàothờinhàChuvàtrướcđó,nhữngngườiđượcchọnđểralàmquanđượcgọilàsĩvàđượcđặtdướiquyềnquảnlýcủamộtquantưđồ;họđượchuấnluỵệnsáunghề:lễ(cácnghithức),nhạc,xạ(võvàbancung),ngự(điềukhiềnxe,ngựa),thư(ghichéptàiliệu)vàsổ(bóitoán).Nếulấyhìnhảnhthờinaythìsĩlànhữnghọcviêncủamộttrườngquốcgiahànhchính.XãhộiTrungQuốctừngàylậpquốcđếnrấtlâusaukhiKhổngTửrađờivàmấtđi,cầnnhấnmạnhlàrấtlâusaukhiKhổngTửmất,đượcchialàmbagiaicấpvươnghầu,quântửvàtiểunhân.Sựphânchianàythuầntúydựavàochỗđứngtrongxãhộichứkhôngmangmộtnộidungđạođứcnào.Vươnghầulànhữngquítộcgiàucó,cóđấtđaivànôngnô.Tiềunhân,còngọilàdân,lànhưngnôngnôbầncùngsốngdướisựthốngtrịcủagiaicấpquítộc,dĩnhiêngiaicấptiểunhânchiếmtuyệtđạiđasốtrongxãhội.Quântửlàgiaicấptrunggiangiúpgiaicấpquítộcthốngtrịgiaicấptiểunhân.PhầnlớnnhânsinhquancủaKhổngKhâuđượcghichéplạitrongsáchLuậnNgữ.KhổngKhâulàmcôngviệcđàotạoracácquântử,ôngvạchramộtngườiquântửkiểumẫu.ThườngthườngnhữnglờigiáohuấncủaKhổngKhâucóhaivế:Ngườiquântửthì...cònkẻtiểunhânthì....KhổngTửkhôngtiếtkiệmlờiđềcaongườiquântửvàcũngkhôngtiếclờimạtsátđámtiểunhân.Ôngđứnghẳnvềphíacácvuachúa.TronglịchsửTrungHoavàthếgiớichưacóaicótháiđộkhinhbỉđốivớiquầnchúngbằngông.ĐiềurấtđángngạcnhiênlàtuyệtđạiđasốnhữngngườibànluậnvềKhổngGiáokhônghiểuýnghĩacủanhữngtừngữquântửvàtiểunhânởvàothờiđạicủaKhổngKhâu(vàrấtlâusaukhiôngđãquađời)nênhọthườnghaycoisĩvàquântửlànhữnggiátrịtinhthần,biểutượngcủamộtnhâncách,mộtđạođứcvàhọhayđồnghóasĩvàquântửvớisựcaothượng.Thựcranhochỉlànhữngngườihọcđểralàmquan,sĩlànhữngnhođượctuyềnchọnđểđượchuấnluỵệnthànhquan,quântửlàmộtgiai

cấp,giaicấpcủakẻsĩ,nhưngkẻlàmtaysaichocácvuachúađểthốngtrịquầnchúng.Còntiểunhânchỉcónghĩalàquầnchúngmàthôi.Cóthểvớithờigianýnghĩacủanhữngdanhtừtiểunhân,quântửđãbiếnđổi,nhưngởvàothờiđạicủaKhổngKhâuvàrấtlâusaukhiôngđãquađờiđóchỉlànhữngthànhphầnxãhội.Giaicấpquântử,haysĩ,dođâumàcó?Đócóthểlànhữngngườitronggiaicấptiểunhânmaymắnđượccácvuachúatindùng,nângđỡrồinhờchứcvụmàđạttớisựhiểubiếthơnquầnchúng.Đócũngcóthểlànhữngquítộcsasút,haynhữngngườithuatrậnđượckẻchiếnthắngdùnglàmtaychân.KhổngTửlàmộtsĩ.ÔnglàconcủamộtvịquannhỏnướcLỗtênlàThúcLươngNgột.Năm19tuổiôngđượcbổnhiệmvàochứcvụmộtquanthuthuế,rồisauđóđượccửtrôngcoiđànsúcvậtdùngvàoviệccúngtế.Vàothờiđạiđó,cúngtếtrờiđấtquỉthầnlàmộtviệcquantrọnghàngđầu.TheosửsáchthìKhổngTửsaymêviệccúngtếngaytừhồicònthơấuchonênthạoviệccúngtếrấtsớm;ngaykhiôngcòntrẻđãcónhữnggiađìnhgởicontheoônghọcnghềcúng.NhưvậynghềchínhcủaKhổngTửlànghèthầycúng.Hainghềthuthuếvàthàycúngđãcóảnhhưởngquyếtđịnhlêncátínhcủaông.Trongsuốtcuộcđời,KhổngKhâurấttrọngsựchínhxácvàcácnghithức,ôngtinvàonhữngsựhuyềnbímàkhôngbaogiờthắcmắc.Rấtxuấtsắctrongcúngtế,KhổngKhâuđượcvuanướcLỗgởivềkinhđônhàChuđểhọchỏithêmvềlễnghi.NhờcuộcduhọcđómàôngrấtđượckínhtrọngkhitrởvềnướcLỗ.Cầnnhấnmạnhlàvàothờiđócúnglàviệcquantrọngnhất.Cáctriềuđìnhcóhailoạiquan,loạiquanChúcloviệccúngtếvàloạiquanSửloviệcloviệcthườngngày;nhưngquanChúccaohơnquanSửvìcúngtếđượccoilàcaonhất.Tuyvậy,vuanướcLỗvẫnkhôngtindùngông.Mãitớinăm51tuổi,mộttuổirấtcaovàothờiđó,KhổngTửmớiđượcbổnhiệmvàochứcTrungĐôTểvàsauđóthăngdầntớichứctướngquốc,chứcvụđứngđầucácquan.TheosáchsửthìôngtrịnướcrấtnghiêmminhvàđãđemlạiổnđịnhvàphồnthịnhchonướcLỗ.Nhưngchỉmộtnămsaukhinhậnchứctướngquốc,ôngtừchứcvìmộtlýdorấtnhỏmọn:vuanướcLỗđãkhôngchiaphầnthịtchoôngtrongbuổitếGiao.Từđóôngbắtđầumộtcuộchànhtrìnhvấtvảdài11nămquanhiềunướcđểxinlàmquan,nhưngôngkhôngđượcvuanàodùngcả.KhiôngchánnảntrởvềnướcLỗthìđã68tuổi,ôngbỏmộnglàmquanvàtậptrungcốgắngđểviếtsách.Trongviệcbiênsoạnsách,KhổngKhâuhoàntoànkhôngsángtácgìcảmàchỉghichépnhữnggìđãcósẵn.Ôngnói:Tachỉthuậtlạimàkhôngsángtác,tatinvàthíchnhữnggìcủađờixưa(thuậtnhibấttác,tínnhihiếucổ).ĐókhôngphảilàmộtcâunóikhiêmtốnnhưtacóthểnghĩmàlàcảmộttínchỉcủaKhổngKhâu.Ôngcoinhữngtriếtlývàhiểubiếtcủangườixưalàđầyđủvàhoànchỉnh,đờisaucứthếmàtheokhôngđượcsửađổi,thêmbớtgìcả.KhổngKhâuchéplạinămcuốnsáchđượcgọilàNgũKinh,KinhDịch(bóitoán),KinhThư(văntừcủacácvuaquan),KinhThi(cácbàithơvàcácbàihát),KinhLễ(cácnghithứcvềcúngtếvàhộihọptrongtriềuđình)vàKinhNhạc.NgoàiraKhổngKhâucònsoạnrabộsáchXuânThu,cũngđượcgọilàkinh,chủyếukểchuyệnvềcácvuachúanướcLỗ.Cáccuốnkinhnàyđềuđãbịthấtlạc.ĐếnkhinhàHántrọngnhohọcmớichotìmlạinhưngkhôngđượcbaonhiêu.Cácđệ tửhậubốicủaKhổngTửthêmbớtvàorấtnhiều, tạo thànhnămcuốnsáchgọi làNgũKinh:KinhDịch,KinhThư,KinhLễ,KinhThivàKinhXuânThu.RiêngKinhNhạcchỉcònlạimộtchươngđượcchovàoKinhLễ.CácnhosĩđờisaucònviếtrabốncuốnsáchkháclàĐạiHọc,TrungDung,LuậnNgữvàMạnhTử.Bốncuốnsáchnày,đượcgọichunglàTứThưĐạiHọc(dongườihọctròcủaKhổngTửlàTăngTửviết)vàTrungDung(dongườihọctròcủaTăngTửlàKhổngCấpviết)thậtrachỉlàmộtsốchươngđã

cótrongKinh,LuậnNgữ(doTăngTửvàcácmônđệsoạn)ghichéplạinhữnglờidạycủaKhổngTử;MạnhTửlàcuốnsáchdoMạnhTử,tênthậtlàMạnhKha,sinhrahơnmộttrămnămsaungàyKhổngTửmất,vàcácmônđệcủaông,chéplạinhữnglờinóicủaMạnhTử.TứThưvàNgũKinhđượccoinhưnhữngcuốnsáchcănbảncủaNhoGiáo,trongđóLuậnNgữquantrọnghơncả.KhổngGiáo,hayđúnghơnlàNhoGiáo,đãđượcnhiềuđónggópcủanhiềunhosĩquanhiềuthờiđại.Trongnhưngnhosĩnày,ngườinổitiếngnhấtlàMạnhTử;tênMạnhTửđượcghépliềnvớiKhổngTử,KhổngGiáovìthếcònđượcgọilàđạoKhổngMạnh.SauMạnhTửkhoảngnửathếkỷcònmộtnhosĩrấtxuấtsắckháclàTuânTử.TuânTửvừacókhảnănglýluậnxuấtchúnglạivừacóócphêphán,ôngbàibáctinhthầnthủcựucủanhữngngườiđitrướcđảphásựmêtínvàothầnlinh,đềcaovaitròcủagiáodục.TuânTửrấtphóngkhoáng,đirấtsâuvàotâmlýconngườivàphântíchkhácặnkẽvềsựhiểubiết.ÔnglàmộttriếtgiathựcsựvàlẽrađãphảimởđườngchoNhoGiáođổimớivàtiếnlên.Tiếcrằngôngbịcảmộtkhốinhosĩđôngđảochêbai,cácvuachúadĩnhiêncũngkhôngchấpnhậnsựphóngkhoángcủaôngnênTuânTửkhôngđượccoilàthánhhiềnvàtưtưởngcủaôngkhôngđượcđềcao.SauthờiĐôngChuLiệtQuốc,nhữngđónggópquantrọngnhấtchoNhoGiáolàcủaĐồngTrọngThưvàDươngHùngdướithờinhàHán(202-220trướcTâylịch);VươngThôngvàothờinhàTùy(581-618),HànDũvàothờinhàĐường(618-906);VươngAnThạch,ChuĐônDi,TrươngTái,TrìnhHạo,ChuDivàothờinhàTống(960-1280);VươngDươngMinhđờinhàMinh(1368-1648).NhữngđónggópđóđãkhiếncáchọcgiảbốirốikhibànvềNhoGiáovàthườngđặtcâuhỏiNhoGiáonào?HánNho,ĐườngNho,TốngNhohayMinhNho?.Tuynhiên,cácthayđổinàychỉlànhữngthayđổivềcáchdiễnđạtvàápdụngmàkhôngthayđổibảnchấtvàtinhthầncủaNhoGiáo.NhoGiáovẫnlàmộthệthốngýthứctôntrọngchếđộquânchủcựcquyền,bảothủvàbấtdung.ĐốivớiNhoGiáo,KhổngTửkhôngsángtácgìcả.ĐónggópcủaôngkhôngđángkểsovớiMạnhTửvàcũngkémhẳncácdanhnhosaunày.Ôngđãchỉchéplạicácsáchcũvàhơnnữacácsáchcủaôngđềuđãthấtlạc.NhưvậykhiphêphántưtưởngKhổngGiáo,dùđểbênhvựchaylênán,dùđểkhenhaychê,cầnphảitáchrờinókhỏinhânvậtKhổngKhâu.Vềmặttưtưởng,nênnhấnmạnhlàvềmặttưtưởng,ônglàmộtngườivôcan.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

SựnghiệpvànhâncáchcủaKhổngTử

KhổngTửtuykhôngcóđónggópquantrọngnàovềmặttưtưởngnhưnglạicóảnhhưởnglớntrênsựphát triển củaNhoGiáo, vì thếmà người ta đã gọiNhoGiáo làKhổngGiáo.Một cách gián tiếpKhổngTửđãgópphầnquyếtđịnhlàmchotưtưởngNhoGiáobếtắcvàkhôngđổimớiđượcvớithờigian.Đếnlượtnó,NhoGiáođãkhiếncácxãhộiáĐôngthuộcvănhóaTrungHoadẫmchântạichỗtronghơnhaingànnăm.TôicóviếtmộtbàibáophêphánKhổngGiáovàđãnhậnđượcmộtsốphảnứng,tánthànhcómàphảnđốicũngcó.Cácvịphảnđốithườngtráchtôimộtđiềulàđemýthứcthờinayđểphêphánngườixưa,nghĩalàđặtlầmbốicảnh.Thựcrachínhcácvịnàylàmlẫnlớnvềthờigian,họđembốicảnhtâmlývàxãhộicủathếkỷ19đểbànluậnvềKhổngTử.Dùvaitròthựcsựcủaôngthếnào,KhổngTửđãđượccoilàvịthánh,mộtvịthầycủamuônđời(vạnthếsưbiểu);cungcáchcủaôngvànhữnglờiôngnóiđượclấylàmmẫumựclậpthânchonhiềudântộcáĐông,trongđócóViệtnam,nênchúngtacầnhiểuông.TrướchếtlàđónggópcủaôngđốivớiNhoGiáo.Đónggópnàyrấtlớn,KhổngTửlàngườiđầutiênghichéplạimộtcáchcôngphuvàtoànbộnhữngkiếnthứccủaNhoGiáo.NhờôngmàngườiđươngthờicóđượcmộtcáinhìntổngquátvềNhoGiáovàcóthểhọchỏiNhoGiáomộtcáchdễdànghơnhẳnlúctrước.TuyvậyôngkhôngđónggópgìchotưtưởngNhoGiáo,đồnghóaôngvớiNhoGiáocũngsailầmnhưcoimộtgiáosưtoáncócôngbiênsoạnmộtsốsáchgiáokhoatoánlàmộtnhàtoánhọc.TạisaoKhổngTửlạiđượctônvinhnhưmộtvịthánh?KhôngphảiđợiđếnkhiHánCaoTổ(tứcLưuBang)sangnướcLỗlễmộKhổngTử,hayHánVũĐếđưaNhoGiáolênlàmquốcgiáoKhổngTửmớiđượctônvinh.TrướcđóđãcóvõsốsĩtửsùngbáiKhổngTử.PhảihìnhdungbốicảnhthờiđómớihiểuđượcsựsùngbáiKhổngTửvàđónggóptolớnchoxãhộicủaông.KhổngTửlưulạckhắpnơi,khôngđượcvuachúanàodùngphảiquayvềcốhươnglànướcLỗđểmởtrườngdạyhọc.NhờuytínKhổngTửđãmởđượctrườngtưđầutiêntạiTrungQuốcvàđólàbiếncốvôcùngquantrọng.Trướcđóviệcđàotạokẻsĩlàcủatriềuđìnhvàchỉcónhữngngườiđượcchọnlàmsĩmớiđượchuấn luỵệnđể ra làmquanmà thôi,nhưng làm thếnàođểcó thể trở thànhsĩnếukhông phải đã sẵn là con quan như chínhKhổng Tử?Đám tiểu nhân, hay quần chúng, không cóphươngtiệnnàođểtiếnthâncảtrừranhữngcơhộicựckỳmaymắnđượccácvuachúađoáihoàitới.ChínhnhờKhổngTửmàquầnchúngcóđượcmộtphươngtiệnđểthăngtiếnquagiáodục.Đâylàmộtcuộccáchmạngvănhóalớn,thayđổihẳntươngquanxãhội,tạoramộtquanhệlưuthônggiữahaigiaicấpquântửvàtiểunhân.ởvàothờiđạicủaKhổngTử,sốphậnđámtiểunhânchỉlàsựđầyđọamàthôi.KhổngTửđãtạoragầnbangànmônđồ,giúphọrakhỏisựđầyđọađó,họmangơnôngvàthờônglàlẽtựnhiên.Đếnlượthọcũngmởtrườngdạyhọcvàcũngtruyềnbásựtônthờsưtổcủamình,vìthếmàKhổngTửtrởthànhsưtổcủamọinhosĩ.CũngcầnnhạnđịnhrằngchỉsaukhiKhổngTửmởtrườngnhovàsĩmớiđồngnhất.Trướcôngnholànhữngngườihọc,sĩlànhữngnhođượcchọnđểđượchuấnluỵện.TừKhổngTửtrởđiaimuốnhọccũngđượcvàcũngcóthểđượcbổnhiệmralàm

quan.KhổngTửđãsátnhậpđượchaithànhphầnnhovàsĩvà,cầnnhắclạimộtlầnnữacônglaotolớnnàycủaKhổngTử,ôngcũngđãgiảmbớtsựngăncáchkhekhắtgiữahaigiaicấpquântửvàtiểunhân.SựnghiệplớnnhấtcủaKhổngTửnhưvậylàvềmặtxãhội.ÔngđãgópphầnquantrọngtrongthayđổisinhhoạtchínhtrịTrungQuốc.Nhưngphảinói,đâylàmộtđónggóprấtvôtình,KhổngTửkhônghềmuốnxóabỏsựngăncáchgiữahaigiaicấpquântửvàtiểunhân.Trongnhưnglờigiáohuấnhọctrò,ôngphânbiệtrõquântửvàtiểunhân,nhưcáiđúngvàcáisai,nhưánhsángvàbóngtối,sựcaothượngvàsựhènhạ,cáiđẹpvàcáixấu.TiểunhândướimắtKhổngTửlàhạngngườikhôngđángđượcbấtcứmộtquantâmnào,haybấtcứmộtsựnểnangnào.Ôngtừngnói:Hìnhphạtkhôngđượcdùngchoquanlớn,lễnghikhôngđượcdùngđốivớiđámthứdân(hìnhbấtthướngđạiphu,lễbấtháthứdân).KhổngTửđãđónggópkhaiphóngquầnchúngkhitạoratrườngtư,nhưngđólàđiềuhoàntoànngoàiýmuốncủaông.MộtcáchtươngtựtacũngcóthểsosánhcôngtrạngvôtìnhcủaKhổngTửvớimộtsốsựkiệntíchcựcmàđảngcộngsảnvôtìnhtạora.Họkhắcnghiệtquákhiếnhàngtriệungườibỏtrốnranướcngoài,nhờđómàViệtnamcómộtcộngđồnghảingoạiđángkểtừsaungày30-4-1975.ĐâylàmộtsựkiệnrấtquantrọngvàrấtcólợichoViệtnam,nhưngkhôngphảidođảngcộngsảnchủýtạora,tráilạihọđãhếtsứccấmcảnmàkhôngđược.Đảngcộngsảncựclựcbàixíchvàcấmđoánthươngmại,nhưngnhữngkhókhănmàchínhsáchcủahọtạorasaungày30-4-1975đãbuộcmọingườiphảixoaysởđểsống,kếtquảlàhầuhếtmọigiađìnhViệtnamđềuphảibuônbánmộtcáigìđó.NgườiViệtnamvìthếđãbỏđượcphầnnàotâmlýlàmcôngănlươngvàchuyểnsangtâmlýbuônbánkinhdoanh.Đâycũnglàmộtchuyểnbiếntâmlýrấtđángmừngnhưngkhôngdochủý.KhổngTửxuấtthânlàmộtquanlạithuthuếvàmộtthàycúng.Cảhainghềnàyđềutậpchoôngthóiquencâunệthủtụcvàhìnhthức.NhấtlànghềcúngtếmàkhôngnhữngchỉhànhnghềKhổngTửcònsaymêtừhồithơấu.SuốtđờiKhổngTửkhôngthayđổitừcáchăn,cáchmặc,cáchđiđứng,cáchcưxử,lúcnàoôngcũngcâunệvàquiước.SáchLuậnNgữmôtảkhárõrệtvềông:đồănphảinấuthậtchín,mónănphảiđúngmùa,phânlượngrauvàthịtkhôngthayđổi,chỉcórượulàônguốngkhôngđolường,dùkhôngkhinàosay,đidựtiệcthìkínhcẩnđứnglênkhiđồănđượcđemra,nhưngkhinhậnquàtặngcủabằnghữuthìchỉnghiêngmìnhchàonếulàquàđểdùngchocúngtế;vềyphụcthìtừchốimộtsốmàusắc,quầnáomùađôngvàmùahècókiểuriêng, lễphục thìcánhtaymặtphảidàihơncánhtaytrái,quầnáongủphảidàihơnquầnáobanngàynửathước;nằmnghiêng,khôngnóilúcnằm,khôngngồitrênmộtchiếcchiếutrảikhôngngayngắn,ngồitrênxethìngồithẳngkhôngnhìnvềđàngsau; không nói nhanh và không dùng ngón tay để chỉmột vật gì. Trong triều đình cung cách củaKhổngTửthayđổitùyngười.Đốivớicácquancấpdướithìcứngcỏi,đốivớicácquancấpcaothìuyểnchuyển.Khiđưakháchvàoyếtkiếnthìtỏtháiđộbốirối,rồichắptayvàquaysangkháchsauđódangtaymàgiớithiệuvớivua.Saubuổiyếtkiếnkhikháchravềthìhôlên:Kháchkhôngquaylạinữa.Khiđisứgặpvuanướckhácthì tỏvẻâncần,kinhsợ.Tómlại, tấtcảđềutheomộtnghi thứcđượcquiđịnhmộtcáchrấtchitiếttừtrước.Đólàchândungcủamộtconngườicựckỳquiước,hoàntoànkhôngtùycơứngbiếnvàkhôngsángtạo.KhổngTửđượccoilàmộtngườicốđứclớn.Chữđứcvàothờiđạiđóphảiđượchiểulàlàmđúngnghilễchứkhôngphảilàcólòngtốt.KhôngthấycósáchnàoghichépKhổngTửgiúpđỡngườinghèokhổhaygặpkhókhăn,hoạnnạn.Tuyvậyôngdạyhọctrònêncưxửtrungthực,giữtínnghĩavớibằng

hữu,phảiphụngdươngchamẹ,giúpngườigiàsốngyênổn,yêutrẻthơ.Tấtcảnhữngđứctínhđóđềuđángquícảnhưngcũngchỉlànhữngđứctínhthôngthườngđãđượcnhìnnhậntừlâu.KhổngTửđãsốngvàtruyềnbámộtcuộcsốnglươngthiệntheotiêuchuẩnlúcđó,ônglàmộtngườiđứngđắnnhưngbảorằngôngcóđứclớnthìkhôngđúng.Ôngkhôngcólòngthươngbaolavớicảnhânloại,hayướcvọngcứuđời,cứungườinhưPhậtThíchCa,Giê-suKi-tô,GandhihayMẹTeresa.Haynhưhàngngànhàngtriệungườikhácquacácthờiđạilặnlộivàochốnsỏiđá,rừngsâuđemsựgiúpđỡvàniềmanủitớichonhữngngườixấusố.Haynhưbaongườitrênkhắpthếgiớitrongthờinaychịugiamcầmtùtộiđểtranhđấuchoquyềnlàmngười.KhổngTửlàmộtnhàgiáođứngđắnvàcótài,thếthôi.Vìôngđãcócônggiáodụcnhiềuđệtử,giúphọrakhỏisốphậnhầmhiunênhọbiếtơnvàtônkínhông.Vìchủnghĩathủcựuvàtônquâncủaôngcólợichocácchếdộquânchủmàcácvuachúavềsauđãtônônglênlàmthánhđểlàmmẫumựcchomọingười,nhưngđóchỉlàvìmộtmụcđíchchínhtrị.KhổngTửcóthựcsựlàmộtngườicólòngnhânđạokhông?Chắcchắnlàkhông.Ôngmạtsátnhữngngườithứdânkhốnkhổmộtcáchthôbạo.Kẻtiểunhânđốivớiôngchỉlàđốitượngđểkhinhbỉvàchàđạpmặcdầuhọkhôngcó tộigìngoài tộiđãkhôngmay sinh ravàogiai cấpcùngkhổ.NhiềungườibiệnhộchoKhổngTử,nóirằngquântửvàtiểunhânlànhữnggiátrịđạođức.Nóinhưvậylàđembốicảnhthếkỷ19đểápđặtvàothờiđạiXuânThuChiếnQuốccủaKhổngTửvàhoàntoànsai:Nhưđãnói,vàogiaiđoạnđóquântửvàtiểunhânchỉlàhaithànhphầnxãhộiphânchiatheotươngquanquyềnlựcvàkinhtếmàthôi.ChínhbảnthânKhổngTửkhôngcoiquântửvàtiểunhânlànhữngtiêuchuẩnđạođứcôngtừngnóitrongLuậnNgữ.Ngườiquântửmàcóđạothìyêungười,đứatiểunhânmàcóđạothìdễsai(quântửhọcđạotácáinhân,tiểunhânhọcđạotạcđisửgiả)hoặcquântửcódũngmàkhôngcónghiãthìlàmloạn,tiểunhâncódũngmàkhôngcónghĩathìđiăntrộm(quântửhữudũngnhivônghĩavi loạn, tiểunhânhữudũngnhivônghĩaviđạo).SaunàychínhnhờnhữnggiáohuấncủaKhổngTửmàquântửđượccoilàđồngnghĩavớisựcaothượngvàtiểunhânđượccoilàđồngnghĩavớisựhènhạ.Đóchẳngquachỉlàsựxấcxượcmiệtthịnhữngngườiyếukém,cũngnhưsaunàyngườicộngsảnthóamạnhữngngườikhôngđồngchínhkiếnvớihọlàphảnđộng,phảnquốc,v.v...ĐiềukhácgiữacộngsảnvàKhổngGiáolàđảngcộngsảnđãmiệtthịnhữngđốithủtranhgiànhquyềnlựcvớihọ,trongkhiKhổngTửvàcácnhosĩđãmiệtthịnhữngngườicùngkhổkhônghềvàcũngkhôngdámchốnglạihọ.Đóchỉlàmộtsựtànnhẫnthuầntúy.Cònmộtđiểmkhácchưa thấyhọcgiảnàođặt rakhibànvề lòngnhâncủaKhổngTử.Ông làmộtchuyênviêncaocấpvềcúngtếvàrấtsaymêcúngtế,sửchéprằnghễchỗnàocótếlễlàđixemrấtchămchú.Chắcchắnlàchínhôngcũngcửhànhnhiềubuổitanglễchocácvuachúavàcácnhàquyềnquí.Vàothờiđócótụcchônsốngngườitrongcácđámtangquítộcđểđưađihầuhạngườichếttrongthếgiớibênkia.MãiđếnđờiTầnThủyHoàng(thốngnhấtvàlàmhoàngđếTrungHoanăm221đếnnăm210trướcTâylịch)tụclệdãmanấymớibịcấm.ChắcchắnlàKhổngTửđãchứngkiếnnhiềuvụchônsốngngườivàchínhôngđãcửhànhnhiềubuổilễnhưvậynhưngKhổngTửkhôngnhữngkhôngxúcđộngmàcònchorằngnghilễcủangườixưađểlạilàhoàntoànđúngkhôngcógìcầnsửađổi.VềđiểmnàyTầnThủyHoàngcònnhânđạohơnông.TàitrícủaKhổngTửrasao?ôngcóvẻkhátựtinvềhọcvấncủamình,ôngtừngnói:Bảotalàthánhthìtakhôngdám,nhưngtalàmviệcthánhkhôngbiếtchán,dạyngườikhôngbiếtmỏi(nhượcthánhdùnhântắcngôkhởicảm,ứcvichibấtyếm,hốinhânbấtquyền),hoặctakhôngphảisinhrađãbiết,nhờthíchviệcngàyxưa,cóhọcmàđược.KhổngTửcòntintưởnghơnvềtàitrịnướccủamình,ôngnói:

Vuanàomàdùngtathìchỉmộtnămđãkhá,banămlàthànhcông.Sựtựtinnàyđãkhôngđượcthựctếxácnhận.KhổngTửlàmquanlớntạinướcLỗtrongsáunăm,từchứcTrungĐôTểlênđếnĐạiTưKhấurồisaunàyNhiếpTướngSựnhưngkhôngthấynướcLỗgiàumạnhđượcbaonhiêu.ÔnglàmNhiếpChínhSự(tướngquốc)đượcmộtnămthìtừquanvàđilưulạc.LýdokhiếnôngtừquanlàvìvuanướcLỗkhôngchiaphầnthịtchoôngtronglễGiao.Lýdonàythựclànhỏmọnvàlàmchocácnhosĩđờisaurấtphiềnlòng.Chỉvìmiếngthịtmàbỏchứctướngquốcthìcònthểthốnggì,còngìlàchí lớntrịquốc,bìnhthiênhạnữa.Vìvậyhọcốtìnhbiệnluậnrằngđóchỉ làcáicớ, lýdothựcsựkhiếnKhổngTửbỏđi làvìKhổngTử thấyvuakhôngcònbiếtgiữ lễnghĩanữa.Nhưngđóchỉ lànhữnggiảthuyếtđượcđưarađểbiệnhộchocáiđứccủaKhổngTửchứkhôngdựavàocăncứnào.NgườitachỉkểđượcnhữngchuyệnvuanướcLỗsaymêxemđámvũnữnướcTesangmúahát,bỏviệcbangàykhôngnghịtriều,nhưngKhổngTửđãtừnglàmquanchonướcLỗsáunămrồi,saođếnbâygiờmớibỏđi.Vảlại,theoLuậnNgữthìchínhKhổngTửcũngrấtsaymêđànhát.SangnướcTềhọcđànbatháng,khôngbiếtđếnmiếngthịt(vănthiềutamnguyệtbấttrinhụcvị).LậpluậnchorằngKhổngTửtừquanbỏđivìvuanướcLỗsaymêvũnữcàngkhôngđúngvìsaukhibỏLỗsangVệ,KhổngTửlạibịlaitiếngvềmộtvụnữsắc.TheosáchchépthìvuanướcVệcóngườivợlàNamTử,rấtđẹpvàcũngrấtdâmđãng.KhổngTửmuốnđượclàmquannướcVệnênphảivàoyếtkiếnnàngnàyvàcònđi theoxedungoạn,vì thếđãbịdư luận lúcđóchêcười.KhổngTửcũngkhông trọngnguyêntắcnhưngườitavẫnđềcaoông,bởivìtrênbướcđườngbônbatìmchủ,cólúcôngđịnhđitheophòmộtphảnthầnlàPhấtBật.BịhọctròlàTửLộchấtvấn,ôngbiệnbạchrằngngườitrongsạchthìdẫucóvàochỗđentốicũngvẫntrongsạch.Thậtlàngụybiện.TạisaoKhổngTửlưulạckhắpnơitrênmườinămtrờixinlàmquanmàkhôngvuachúanàodùng?Đólàvìônghoàntoànlỗithời.LúcđónhàChuđãmạtvậnlắmrồi,chẳngcònuytínnàonữa.Cácchưhầudùmuốnhaykhôngcũngphảitựquyếtvàtrongthựctếmọivuachưhầuđềumơướclàmminhchủ,nhưngKhổngTửđiđâucũngđềcaonhàChu.Ôngnói:ViệclễnhạcvàchinhphạtphảidoThiênTử(tứcnhàChu)khởixướng,cácvuachưhầumàđặtlễnhạcvàchinhphạtlàvôđạo(ThiênhạhữuđạotắclễnhạcchinhphạttựThiênTửxuất;thiênhạvôđạotắclễnhạcchinhphạttựchưhầuxuất).Muốnđiphòngười tamàlạibàibácngười tanhưvậythìaidùng?KhổngTửcũngchủtrươngtậptrungmọiquyềnlựcvàotayvua,truấtbỏquyềnthamgiachínhtrịcủacácđạithần(Thiênhạhữuđạo,tắcchínhbấttạiđạithần).Mộtnhãnquanchínhtrịnhưvậykhôngnhữngđãrấthủlậuvàthiểncậnmàcònlàmcácquanđại thầnbấtbình.KhôngcógìđángngạcnhiênkhihọkhuyêncácvuađừngnêndùngKhổngTử.Vảlạinếukiếnthứcvàtàidạyhọccủaôngđượcmọingườiđươngthờinhìnnhậnthìngượclạithànhtíchtrịnướccủaôngchưađượcbảođảm.VớimộtlậptrườngtônChutuyệtđốinhưvậytạisaoKhổngTửkhôngđếnthẳngkinhđônhàChukhôngxanướcLỗbaonhiêuxinviệcmàlạicứdaidẳngxinphòcácchưhầukhôngcònphụcnhàChunữa?LýdolàvìtriềuđìnhnhàChulúcđórấtnghèo.NhưngKhổngTửvừabỏrơinhàChuvàchạytheocácchưhầulạivừađòihọphụctùngnhàChu!KhổngTửcũngvôlýnhưngườigiữamùahèchínhmìnhcũngcởitrầnnhưnglạihôhàomọingườinênmặcđồthậtấm.KhổngTửcótâmhồnnghĩahiệpkhông?Câuhỏinàyhìnhnhưchưaaiđặtra,vàđócũnglàmộtsựkiệnđánglưuý.Ôngthấynướcnàothịnhthìtìmđếnxinlàmquan,thấynướcnàokhókhănthìbỏđi,ôngkhôngphảilàngườiđểđươngđầuvớithửtháchvàvượtquatrởngại.Quanniệmlậpthâncủaôngchỉgiảndịlàcầuanvàcầuvinh.Ôngnói:Nướclâmnguythìkhôngnênvào,

nướcbịloạnthìkhôngnênở,lúcthiênhạcóđạolýthìtaxuấthiện,lúckhôngcóthìtalênởẩn(nguybằngbấtnhập,loạnbằngbấtcư,thiênhạhữuđạotáckiến,thiênhạvôđạotắcẩn).KhổngTửxứngđángđượctônlàmôngtổcủatịnạnkinhtế.Cáitriếtlýởẩn,tránhkhókhănvàgiannguycủaông,vềbảnchấtlàmộttháiđộthấphèn,đãtrởthànhmộtthứđạolýchonhosĩvềsau.Tạinướctavàocuốithếky19đầuthếkỷ20cóôngNguyễnKhuyếnđángđượccoilàtiêubiểuchocáiđạolýtồitànnày.NguyễnKhuyếnlànhosĩdanhgiánhấtthờiđó,ôngđậuđầucảbakỳthihương,thihộivàthiđìnhnênđượcgọilàTamNguyên.LúcđótamấtnướcvềtayngườiPháp,NguyễnKhuyếnlàmgì?Ôngrútvềởẩnđểngâmvịnh, thỉnh thoảngcũng làmvàibài thơchâmbiếmvuaquanvàxãhội thờiPhápthuộc.Vớimộttháiđộtrốntránhtráchnhiệmnhưvậy,NguyễnKhuyếnvẫnđượccatụngnhưmộtnhànhođầytiếttháo.ChỗđúngcủaKhổngTửtrongtưtưởngcầnđượcnhậnđịnhnhưthếnào?XãhộiTrungQuốcchođếnđờiKhổngTửđãtiếnhóarấtnhiềucảvềmặtkỹthuậtlẫntưtưởng.ĐếnđờiXuânThuthìcácvấnđềxãhộiđãtrởnênrấtphứctạp,chếđộtậpquyềnsơsàivẫncótừtrướcđếnđờinhàChukhôngcònhợpthờinữa.TổchứcchínhtrịTrungQuốclúcđóđãđếnlúccầnphảixétlại.Mộtkhuynhhướngtảnquyềntựnhiêndầndầnxuấthiện,vàbởivìnhàChukhôngcảitiếngìcảđểphùhợpvớitìnhthếmớinêndầndầnmấtquyềnlựcvàảnhhưởng.Chỉcóhaiconđường,mộtlàchấpnhậnsựtảnquyềnđóvàtìmramộtgiảiphápmớiđểphốihợpcácchưhầu;hailàtổchứclạibộmáycaitrịtrungươngđểnócóđủsứcmạnhđèbẹpcácchưhầuvàcaitrịmộtđấtnướcđãtrởthànhrộnglớn,đôngdânhơnvàphứctạphơn.KhổngTửđãhoàntoànkhôngnhìnthấyđiềuđó,ôngchủtrươngphụchồilạiquyềnhànhnhàChuvớiynguyênlềthóicũ.Chonênônghoàntoànlạcđiệuvàlỗithời.Nhậnthứcchínhtrịcủaôngthựclàkémcỏi.Vềmặttưtưởng,cáctiếnbộtíchlũytừhơnbốnngànnămđãlêntớicaođiểm.ThờiXuânThuChiếnQuốc là thời cực thịnh tư tưởngTrungQuốc.Ngay saukhiKhổngTửquađời, đoạncuối của thờiXuânThuChiếnQuốcđãxuấthiệncảmộtphongtràokhaiphátưtưởngrộngkhắp,vớitầmvóclớnhơnnhiềulầngiaiđoạnhoàngkimcủatưtưởngHyLạp.CácnhàtưtưởngxuấthiệnsauKhổngTửnhưTuânTử,MặcTử,HànPhi,CôngTônLong,v,v...ĐãvượtrấtxaKhổngTử.TưtưởngTrungHoachođếnthờiXuânThuChiếnQuốcvẫnchỉlàNhoGiáo.ChínhsựtrưởngthànhcủaNhoGiáođãlàmnởrộtưtưởngcủathờiĐôngChuLiệtQuốc.Tưtưởng,nhấtlàtưtưởngchínhtrịTrungQuốctrảiquamộtthờikỳxétlạilộnglẫyvàđầyhứahẹn.Tiếcrằngnóđãkhựnglạisauđóvì tronghaichiềuhướngchuyểnbiếnchínhtrị,đẩymạnhtảnquyềnhoặctăngcườngsứcmạnhtậptrung,khuynhhướngthứhaiđãthắng.NhoGiáođượcphụchồivàTrungQuốcđãdẫmchântạichỗtừđó.KhổngTửkémxa,rấtxa,cácnhàtưtưởngsauông,nhưngphảinhìnnhậnrằngôngđãcóđónggópquantrọngchogiaiđoạncựcthịnhcủatưtưởngTrungHoavàocuốithờiXuânThuChiếnQuốc.Nhờtrườngtưcủaông,ôngđãđàotạorahàngngànsĩtửvàđếnlượthọđãđàotạoravôsốsĩtửkhác.CácnhàtríthứclỗilạcsaunàydùvượtxaKhổngTửvàbàibácKhổngTửcũngđềulànhữnghậubốitinhthầncủaKhổngTử.Mộtlầnnữatanhìnthấyvaitròkhaiphóngcủagiáodục.Cònvềsau,việcphụchồiNhoGiáocũngnhưviệctônthờKhổngTửlàmthánhnhânmâumựcmuônđờihoàntoànkhôngdotráchnhiệmcủaKhổngTử.ĐóchỉlàdoýđồcủacácchếđộquânquyềndùngNhoGiáovàKhổngTửđểcũngcốnềntảngcủahọ.Ôngchỉlànạnnhâncủamộtkhaithácchínhtrị.KhổngTửlàmộtnhàgiáocótàivàmộtnhàbiênsoạnsáchcótài.Ôngnghèovềtìnhcảm,kémvềtư

tưởngvànhậnthứcxãhội.ToànbộquanđiểmchínhtrịvàtriếthọccủaôngđềulỗithờingaycảvàolúcđóNhưngôngnghĩnhưthếvàphátbiểunhưthế,đólàquyềncủaông,ôngkhôngthểtiênđoánđượcnhữnglạmdụngvềsau.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

DisảnXuânThuChiếnQuốc

CóthểnóilịchsửcủanướctathựcsựbắtđầuvàothờiXuânThuChiếnQuốc.GiaiđoạnnàytươngứngvớithờicácvuaHùngmởnước.TheohuyềnsửthìnguồngốccủachúngtacũngbắtđầutừvuaThầnNôngbênTrungQuốc.Huyềnsửchỉcómộtmứcđộchínhxácrấttươngđốinhưng ít nhất nó nói lênmột sự kiện, đó là ngườiViệt namvàngườiTrungHoa có cùngmột cộinguồn.Chắcchắn làcũngđãcónhữngngười tiềnsửsinhsống trênđấtnước ta từ trướcvàđãhòanhập với người di dân từ phươngBắc xuống vào giai đoạn này, họ đông đảo hơn nhưng thành tốphươngBắclàchếngự.NgàynayhầuhếtcáchọcủachúngtacũnglànhữnghọTrungQuốc.NhưvậygiaiđoạntừXuânThuChiếnQuốctrởvềtrướccóthểcoilàlịchsửchungcủacảhaidântộctrướckhihaiquốcgiariêngbiệtđượchìnhthành.NhưngchúngtacũngchỉmớiđượcđộclậpkhôngđượcbaolâuthìlạibịsátnhậpvàoTrungQuốctronghơnmộtngànnăm.Hơnnữa,mộtquốcgiakhôngphảichỉlàlãnhthổvàconngườimàcònlàmộtnềnvănhóa,màvănhóacủatathìchủyếulàvănhóaKhổngMạnhđãđượctổnghợptronggiaiđoạnnày.NếuthờiXuânThuChiếnQuốckếtthúcmộtcáchkhácđi,nghĩalànókhôngkếtthúcvớimộtchếđộquânchủchuyênchínhtậptrung,vàvớiKhổngGiáođượclấylàmquốcgiáođộctôn,thìsốphậnvàlịchsửcủanướctađãkháchẳn.TưtưởngTrungQuốchìnhthànhmộtcáchthựcnghiệmvớithờigian,đếnthờiXuânThuChiếnQuốcnóđạttớimộtmứcđộtrưởngthànhvừađòihỏimộtcốgắnghệthốnghóavừachophépnhữngkhaiphálớnkhác.NềnvănminhTrungQuốclúcđónhưmộtcâyđãđủlớnvàđếnlúctrổhoa.Cảmộtphongtràotưtưởngrộlênnhưhoanởmùaxuân.Cácsáchcònlưugiữđược,nhấtlàbộtruyệnĐôngChuLiệtQuốc,mô tảmộtkhôngkhí tưngbừngkhaiphá tư tưởng.Cónhữngnhàhàophúnuôicảtrăm,ngànthựckháchchỉđểbiệnluậntìmrachânlývềvũtrụ,xãhộivàconngười.Cũngcóhàngtrăm,hàngngànbiệnsĩđikhắpcácnướcchưhầuđềnghịvớicácvuachúacáclýthuyếttrịnước.Khíthếcủaphongtràotưtưởngnàythậtlàmạnhmẽvànhưngthànhlựucủanólạicànglớnhơn.CóthểnóitấtcảnhữngtriếtlývàhọcthuyếtcủaTrưngQuốcđềuxuấthiệntronggiaiđoạnnày.Vàcũngcóthểnóilàmọikháiniệmtriếtlývàchínhtrịđềuđãđượcđềcậptớivàđẩykháxa.NgàynaynóitớitưtưởngthờiXuânThuChiếnQuốcngườitathườnghaynhắctớiLãoTử,MặcTử,TuânTử,MạnhTử,HànPhi,CôngTônLong,v.v...nhưngthựcracáctriếtgiavàlýthuyếtgianàykhôngphảilàđơnđộc,họchỉlànhữngphátngônviêncònđượcnhớlạicủacáctrườngpháitưtưởng.Thờiđóchưacósựtranhgiànhtácquyềnvềtưtưởng.TrườngpháiLãoTửchẳnghạnđãđưaracảmộttriếtthuyếtvềvũtrụmàngaycảtrongthờiđạikhoahọcngàynayngườitacũngkhôngthểđánhgiálàngâyngô.CóthểcoinhữngkhaiphácủaMặcTửtrongthuyếtkiêmáinhưlànhữngviênđáđầutiênchomộtchủnghĩadânchủxãhộinhânbản.MặcTử,TuânTửvàHànPhikhởixướngrachủtrươngnhànướcpháptrị.Kiêmáivàpháptrịnếuđượcphốihợpvàpháttriểnchắcchắndẫntớidânchủ.CôngTônLongđirấtxavềlô-gíchtrừutượng,phântíchrấtsâuvềnguyênủyvàhậuquả(trứngcólông)vềsựvậtvàcáchnhìnsựvật(ngựatrắngkhông

phảilàngựa).Nhưngcảmộtrừnghoađócuốicùngđãkhôngkếttrái,hayđềukếttráinhưngtráiđãkhôngchínđượcđểsinhranhữnghạtgiốngchosựsốngtiếptục.Tạisao?Câutrảlờiđầutiênlà,tráivớivănminhphươngTây,thờiXuânThuChiếnQuốcđãcónhữngtiếnbộvềtưtưởngmàkhôngcótiếnbộvềkhoahọcthuầntúy.HọđãcónhữngSocratenhưngkhôngcóđượcnhữngArchimède.Triết lýkhôngcó sựchuyênchởcủakhoahọckỹ thuật thìkhôngbaybổng lênđượcvàkhôngănrễđượcvàoxãhội.Giải thíchnhưvậycũngtạmổn,nhưngchínhsựthiếuvắngkhoahọcthuầntúycũngcầnđượcgiảithích.TrungQuốcđượcthànhlậptrênlưuvựccủahaiconsônglớn,sôngHoàngHàvàsôngDươngTử.CảhaiconsôngnàyđềulànhữngdòngsôngdũngmãnhđemphùsavàsựsungtúclạichocáinôiđầutiêncủaTrungQuốc,nhưngđồngthờicũnglàmộtđedọakinhniênchosựtồnvongcủaconngười.Tớimùalũdòngsôngcóthểtrànbờbiếnruộngđồngthànhbiểncả,cuốnđicủacảivàsinhmạng.Trongđiềukiệnnhưthế,ưutiênthườngtrựcnếukhôngmuốnnóiduynhấtcủatậpthểlàchốnglạinước.Cácvịvuađầu tiêncủaTrungHoađều lànhữngngườicócôngtrị thủy.VuaThuầnnhườngngôichovuaVũvìôngVũcócôngđắpđêngănnướclụt.Mọixãhộihìnhthànhbêncạnhnhưngdòngsônglớnvớilưulượngthayđổiđộtngộtđềucầnnhữngvịvuacóuyquyềntuyệtđốiđểápđặtnhữngcốgắngtậpthểghêgớm.Khôngphảilàmộtsựtìnhcờmàtấtcảcácchếđộđượcxâydựngbêncạnhnhữngconsônglớnđềulànhữngxãhộicựckỳchuyênchế,dùlàởTrungHoa,Việtnam,Cam-bốt,ấnĐộ,Ethiopia,hayAiCập...nềntảngcủacácxãhộicổxưanày làmộtkhếướcbạoquyềnbất thànhvănnhưngrất rõ rệtgiữangườichủ tểvàdânchúng.Ngườichủtểphảiápđặtnhữngđòihỏithậtdãman,đôikhihysinhcảmộtphầndânchúng,đểđắpvàbảovệđêđiều,nhưngngượclạichínhnhờnhữnghysinhkinhkhủngđómàcộngđồngtồntạiđượcthayvìbịnướccuốnđi.Cácnạnnhâncóthểnguyềnrủabạochúa,nhưngconcháuhọlạimangơnbạochúavìđãbảođảmchohọmùamàngvàcuộcsống.Dầndầnsựtànbạođượcchấpnhậnnhưmộtđịnhluật.KhổngTửthừahưởngdisảntinhthầncủahệthốngxãhộiđặttrênkhếướcbạoquyềnđó.Điềuđặcbiệtnơiông là thayvìnhìnkhếướcbạoquânđónhưmộtcái tệcần thiếtông lại thấynó toànthiện,toànmỹ.KhổngGiáochủyếulàcốgắngđểchínhđánghóabạoquyềnvànângsựchấpnhậnkiếpsốngnôlệlênhàngmộtđạođứctuyệtđối.KhổngTửsốngtrongmộtgiaiđoạnchuyểntiếpquantrọng.Vớithờigianuyquyềncủabạochúabịsuygiảmvìhailýdo,mộtlàđêđiềutươngđốiđãổnvững,côngtácchủyếuchỉcònlàgiữgìnvàtubổ,vaitròcủabạochúakhôngcòncầnthiếtnhưtrướcnữa;hailàxãhộingàycàngpháttriển,mứcsốngcaohơn,dânsốđônghơn,cácnhucầumớixuấthiện,nhiềutiểuchủđịaphươngxuấthiệnvàtrởthànhmạnh.Tớimộtmứcđộchínmuồinàođónhậnthứcvềxãhộivàcáchtổchứcxãhộicầnđượcxétlại.ĐólàhiệntượngđãxảyradướitriềuđạinhàChu.CácsửgiavẫnthườngnhậnđịnhlànhàChusuyvìđểmấtuyquyềnthiêntử,thựcralàvìxãhộiđãtiếnhóavàđòihỏimộthệthốngchínhtrịkhác.NhàChukhôngcònuyquyềntrấnápcácchưhầunữathìtấtnhiêncácchưhầucạnhtranhvàcấuxélẫnnhau.ýhệđộctônquânquyềnkhôngcònhợpthờinữathìtấtnhiênxuấthiệnnhữngsuytưmới.ThờiĐôngChuLiệtQuốcchính làkhúcquanh lịchsửvĩđạiđó.Nhưng tậpquánchính trịchuyênchínhđãkéodàigầnbốnngànnămvàđãănrễvàotâmlýconngườinêncácthamvọngchuyênchếdĩnhiêncònrấtmạnhvàcòncóchỗdựatâmlýmạnh.Phảicómộtphépmầughêgớmcácxãhộithiết

lậpbêncácdòng sông lớnmới lộtxácvàbiếnđổiđược.Nhưngphépmầuđóđãkhôngxảy ra tạiTrungQuốccũngnhưnóđãkhôngxảyra tạimọinướckhác.Ngườidânđãđượcđiềukiệnhóađểchấpnhậnsựtànbạovànhưthếkhimộtchếđộtànbạocáochungnóchỉnhườngchỗchomộtchếđộtànbạokhácthíchnghihơnvớithờiđạimới.GiữahaichuyềnhướngbắtbuộcphảicóchochếđộnhàChu,một là chấmdứtkhếướcbạoquyền, chính thứchóa sự tảnquyềnvànới rộng tựdochodânchúng,hailà,ngượclại,tăngcườngtớicựcđiểmbạolựccủatrungươngđểkhuấtphụccácchưhầuvàđậptanmọiýđồchốngđối;cuốicùngTrungQuốcđãtheoconđườngthứhai.NhàChuđãchấmdứtnhườngchỗchonhàTầnvớimộtbộmáycaitrịlớnhơnvàmạnhhơn.TừnhàTầntrởđi,mộthệthốngchínhtrịkhác,hệthốngquânchủtậpquyềnvàtuyệtđốidựatrênbạolựckhôngcầnthiếtđãrađờithaythếchohệthốngchínhtrịquânchủdựatrênbạolựccầnthiếttrướcđó.ởđâycũngcầnmởmộtdấungoặcđểnóivềmộtsựkiệnrấtđángchúý.Sởdĩ,trongcácchưhầu,nhàTầnđãmạnhlênđểtiêudiệtcácchưhầukhácvàgomthâuthiênhạlàvìđãápdụnglýthuyếtcủaHànPhi,chủtrươngxiếtchặtvềchínhtrịnhưngcởimởvềkinhtế.Cáigọilàkinhtếthịtrườngtheođịnhhướngxãhộichủnghĩangàynaycũngkhôngkhácgìvềnộidung,nóchỉlàmộtsựápdụnglạimộtlýthuyếtđãđượcđưaracáchđây22thếkỷ.NhàTầnđãchỉtồntạiđượcvàichụcnămbởivìchínhsáchđộctàichínhtrịcởimởkinhtếđãmauchóngtíchlũymâuthuẫnvàđãsụpđổ.Đâylàmộtbàihọc,lịchsửhìnhnhưđangdiễnlại.NhàHánsaukhiđãtiêudiệtnhàTầnđãxiếtlạiluônvềkinhtế,đemKhổngGiáolàmquốcgiáođộctôn,cấmđoánmọiýđồxétlại.TừđóchếđộchínhtrịTrungQuốckhôngcònthayđổinữavàTrungQuốcdẫmchântạichóhơnhaimươithếkỷ.Cácxãhộinôngnghiệphìnhthànhbêncácdòngsônglớnđềumangmộttậtnguyềnchungcủacácnềnvănminhphùsalàtưtưởngvàsángkiếnbịthuichột.Phảihàngngànnămmớiđắpxongnhữngconđêlớnvớinhữngchịuđựngghêgớm.Cuộcsốngđầyđọavàgắnchặtvớiđấtđóđãnhồinặnranhữngconngườichỉquanhnămvấtvảvớiđấtđểkiếmmiếngăn,dầndầnsựthủcựuvàthiểncậnbiếnthànhmộtbảnchất,khôngbiếtnghĩvàkhôngdámnghĩ.Chúngtalàmộtdântộcnhưthế.CảlịchsửlậpquốccủatađãchỉlàlịchsửconđêsôngHồngHà.Tahệlụyvớidòngsônghơnmọidântộckhác,đếnnỗigọiquốcgialànước.Quốcgiacủatachỉquanhquẩnlàđấtnước,núisông,sơnhà.Chúngtacòntậtnguyềnhơnmọidântộcphùsakhác.Trítuệcủatathuichộtmộtcáchthêthảm.NgườiTrungQuốccònbiếtxétlạivàđổimới,dùchỉlàmộtcáchvụnvặt,KhổngGiáocủahọquacáctriềuđạiHán,Đường,Tống,Nguyễn,Minh,Thanh;ngườiViệtnamchúng ta thì hoàn toàn không.NgườiTrungQuốc cònbiết dùng lịch phươngTây ngay từ đời nhàMinh;tathìtớicuốithếkỷ19vẫnbámchặtlịchcũthayđổiđãchỉđếndosựápdặtcủangườiPhápkhitađãmấtchủquyền.Tacómộtbờbiểndàivàđẹp,mởthênhthangramộtđạidươnghiềnhòanhưngtavẫnchỉsốngđờinàyquađờikhácvớiđấtnhưmộtdântộclụcđịa.Đốivớicácdântộckhác,tựdo,dânchủ(haynhânquyềncũngthếvìđóchỉlànhữnggốcnhìnkhácnhaucủacùngmộtsựkiệnlàconngườiđượcquítrọng,đượcpháthuyhếtkhảnăngcủamình,đượccóýkiếnvàsángkiến)làmộtphươngthứctổchứcxãhội;đốivớichúngtanócònlàmộtliềuthuốctrịbệnhtê liệt trínão.Chúngta làmộtbệnhnhânmàtựdolà liềuthuốcchữa.Chúngtaphảiuốngthuốctựdonếumuốnlànhbệnhđểtranhđuavớithếgiới.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Đạolýthánhhiền

NhữngngườibênhvựcKhổngGiáothườnggắnliềnKhổngGiáovớiđạođức.BàibácKhổngGiáobịcoi làbàibácđạođức,nghĩa làvôđạo.Trongmột cuộcbút chiếnvớiPhạmQuỳnh,ôngPhanKếBính,mộttríthứcxuấtchúngvàcũngcóTâyhọc,đãcócôngđónggópnhiềuchovănhóaViệtnamvàcótênđườngởSàiGònvàHàNội,đãviếtmộtcâuchắcnịch:ĐạolýlàđạolýKhổngMạnhNhưvậyphảichăngcácdântộckhôngbiếttớiKhổngMạnhlànhữngdântộckhôngcóđạođức?KhổngGiáođềcaomộtsốgiátrịmàconngườiphảicốgắngđểđạtđược.NhưngnếutahỏicácnhànghiêncứuKhổngGiáonhữnggiátrịđólàgìthìcácvịnàysẽrấtbốirối.Cóvịbảolàtrung,hiếu,nhân,nghĩa,lễ,trí,tín,cũngcóvịbảođólànhân,trí,dũng,văn,cóvịlạithêmtrực(ngaythẳng),tri(hiểubiết),đạo,cung,kinh,dung(dễchấpnhậnngườikhác).ĐọcLuậnNgữvàsáchcủacácdanhnhokháccònphảithêm:đạt,mẫn,tôn,trọng,thuận.NhưvậyđủthấyđạolýKhổngGiáodùđãxuấthiệnvàngựtrịtừcảhàngnghìnnămvẫncònrấtmậpmờ.Cácgiá trị thườngđượcnhắc tơi là trung,hiếu,nhân,nghĩa, lễ, trí, tín.Cácgiá trịnàyđãđượccảithiệndầndầnvớithờigianvàđivàoquầnchúng.Lúcbanđầuchúngchỉlànhữnggiátrịdànhchongườiquântử,tứcngườilàmquanhayhọcđểlàmquan,vàcóýnghĩađặcbiệtcủachúng.LuânlýKhổngGiáothườngđượctómgọntrongtamcương,ngũthường.Tamcươnglàbabổnphậncủakẻsĩ: trungvớivua,hiếuvớichamẹ, thủychungvớivợ.Tamcươngkhôngđượcrõrànglắm.Cũngcónhữnghọcgiảcoitamcươnglàquân,sư,phụnghĩalàbổnphậnđốivớivua,vớithầyvàvớicha.Ngũthườngthìvẫnđượccoilànhân,nghĩa,lễ,trí,tín.KhổngGiáovềsauđượcbồtúcbởimộtloạtgiátrịdànhchophụnữ,đólàtamtòng,tứđức.Tamtònglàbasựphụctùngmàngườiđànbàphảituânthủ:lúccòncongáithìphảiphụctùngcha,lấychồngthìphảiphụctùngchồng,chồngchếtthìphảiphụctùngcon(tạigiatòngphụ,xuấtgiátòngphu,phutửtòngtử).Tứđứclàbốnđứctínhngườiđànbàphảirènluỵện,đólàcông(khéotay),dung(nhansắc),ngôn(ănnói)vàhạnh(hạnhkiểm).Thêmvàođólạicómộtgiátrịđặcbiệtchongườiđànbà:chữtrinh.Nếuhiểuhiếulàkínhtrọngvàtậntụyvớichamẹ,nhânlàyêuthươngngười,lễlàkínhtrọngngườikháctrongmọigiaodịch,tínlàgiữlờihứavàtôntrọngmọicamkết,trílàcốgắngđểđạttớisựhiểubiếtrộngthìdĩnhiênđólànhữnggiátrịcủamọixãhộivàmọinềnvănminhchứkhôngphảicủariêngKhổngGiáo.Nếumuốnnói tới cácgiá trị củaKhổngGiáo thìphảinói tới cácgiá trị chỉ có trongKhổngGiáohayđượcđặcbiệtnhấnmạnhvàđềcaotrongKhổngGiáomàthôi.NhưngtrướckhibànvềnộidungcủaKhổngGiáotaphảinhậnđịnhmộtđiểmrấtquantrọng,đólàKhổngGiáodứtkhoátkhôngphảilàmộtđạolý.NgônngữViệtnamvàTrungQuốcthườnghaylẫnlộnvềkháiniệmnêncóthểnhưngđiềusauđâykhôngđượcsựnhấttrícủanhiềuđộcgiả,nhưngvấnđềlàcóthực.Triếthọcphânbiệtđạolýhayđạođức(éthique,ethic)vàluânlý(morale,moral).Đạolýlànhưnggiátrịcócănbảntriếthọc,đượcphântíchrõràng,đượcbiệnluậnđếnnơiđếnchốnvàsaucùngđượcchấpnhậnnhưlàkếtquảcủamộtcốgắngsuytư.Luânlý,tráilại,chỉlànhữngđiềuđược

ápđặtvàtrởthànhthóiquenvàquiluậttrongmộtxãhội.KhôngthểcoiviệcngườiDoTháicấmănthịtheohaythịtnhữngconvậtmàmóngchânsẻra,cấmăncákhôngcóvẩylàmộtđạolýđược.Đóchỉlàmộtluânlý,nghĩalàmộtquiluậtđượcluânchuyềntừthếhệnàysangthếhệkhácmàthôi.KhổngTửvàcácmônđệkhônghềphântích,biệnluậnmàchỉphánracácmệnhlệnhmàthôi,nênKhổngGiáokhôngphảilàmộtđạolýmàchỉlàmộtluânlýmàthôi.VềnộidungcácgiátrịKhổngGiáothìsao?Trướchết,hệthốnggiátrịápđặtchophụnữrấtmọirợvàvônhânđạo.Nóhạgiángườiphụnữxuốnghàngmộtnôlệvàmộtvậtdụng.Trí tuệvànhâncáchcủangườiđànbàkhôngđượckểđến.Công,dung,ngôn,hạnhlàgì?Côngchỉlàtàithêuthùa,maymặc,nấubếp,nghĩalàtàihầuhạ,phụcdịch.Dungkhôngphảilàsắcđẹpmàlàcấmkhôngđượclàmđẹpvìnhưthếlàlòeloẹt,lẳnglơ.Ngônlàănnốiphảiedè,càngnóiítcàngtốt.CònHạnhchỉlàsựchămchỉphụctùng,phụctùngchamẹ,rồiphụctùngchồng,rồiphụctùngcảcontraimình.ấylàchưakểtronggiađìnhcònphảiphụctùngcảchúbác,anhchị.Nếulàmộtngườicongáiúttronggiađìnhnghèothìđịavịcủamộtphụnữchẳngcòngì.Rồilạicócáichữtrinhcựckỳđểucáng.Mộtngườiphụnữđãcóquanhệtìnhdụcvớiaibịcoi làmấtthân,cótìvết,mấthếtgiátrị.Khôngphảichỉcóphụnữbìnhthườngmàngaycảcáccôngchúacũngkhôngthoátkhỏisựkhốngchếtàntệcủachữtrinh.ởViệtnamcóchuyệnChửĐồngTử.Anhchàngnàynghèokhổ,khôngcónỗicáikhố,mộthômmộtcôcôngchúavôtìnhquaymàntắmngaychỗanhtatrầntruồngnằmchuidướicát.Đếnkhidộinướcthìlộraanhta.Côcôngchúachỉlỡnhìnthấyanhtatrầntruồngmàcoinhưbịmấttrinh,đànhphảicướianhtalàmchồngchophảiđạo?VănhọcTrungQuốccũngkhôngthiếunhữngcâuchuyệncáccôgáivìvôtìnhđụngchạmphảimộtngườiđànôngmàphảicoinhưđãmấttrinh,đànhphảilấyngườiđólàmchồng.Chữtrinhlàmộtsángtạodãmancủađànôngđểnôlệhóaphụnữvàcoiphụnữnhưmộtđồchơiđộcquyềncủahọ.NgàynaychúngtađềuđồngýrằngquanniệmcủaKhổngGiáovềngườiphụnữlàrấtlạchậu.Nhưngchúngtađãthựcsựvấtbỏnóchưa?Tôichưachắc,quántínhcủachúngtavẫncònnặnglắm.Cáitâmlýchồngchúavợtôivẫncònhiệndiệnrấtmạnh,ngaytrongcảcácgiađìnhtríthứcsinhsốngtạicácnướctântiếnphươngTây.Ngườivợdùlàbácsĩ,kỹsư,giáosưđạihọcvẫnlànạnnhâncủamộtsựphâncôngquáigởlàlochuyệnbếpnúc,phụcdịchtronggiađìnhtrongkhiđứcôngchồngungdunghưởngthụ.NgườichồngViệtnamlàmộttrongnhữngngườichồngthôbỉnhấtthếgiới.Tôicólầnnóichuyệnvớimộthọcgiả,giáosưđạihọc.Ôngtalolắngvìcongáiđãlớnvàhọcchungvớinhiềubạntrai.Mốilocủaôngtalàcongáisẽgiaoduvớibạntrai.Tôinóigiaodulàchuyệndĩnhiênchẳngcógìđángsợ,ôngấytrảlờirằngtraigáibâygiờnótựdolắm,nócứbắttaynhaumộtcáchtựnhiên,cókhicònhônnhaukhigặpgỡhoặcchiatay.Tôihỏithìđãsao?.Vàôngtanỗiđóa:Nóhônmá,rồicóngàynósẽhônmôi,rồinósẽlàmtình!.Đốivớiôngtahìnhnhưnếucongáiôngtacóbồvàhônmôimộtchàngtrainào,nhấtlàlạilàmtìnhthìkhôngkhácgìtrờisập.Nhưngngượclại,nếuđứacontraiôngtacũnglàmnhữngđiềuấythìlạirấtbìnhthường.ĐólàmộttríthứcuyênbácđãsốngtạiPhápgần40năm.ChữtrungvàchữhiếuđượcđịnhnghĩatừđờinhàTốngmộtcáchrõrệtnhưthếnày:Vuabảophảichếtmàkhôngchịuchếtlàbấttrung,chabảophảichếtmàkhôngchếtlàbấthiếu(quânxửthầntử,thầnbấttửbấttrung,phụxửtửvong,tửbấtvongbấthiếu).TrongLuậnNgữ,KhổngTửđịnhnghĩachữhiếunhưsau:chacònsốngthìphảitheoýcha,chamấtthìtheoviệcchalàm,banămkhôngđượcsửađổinhữnggìchađặtra(phụtạiquankỳchí,phụmộtquankỳhành,tamniênvôcảiưphụchi

đạo),chamẹcólầmlỗicangiánkhôngđượccũngkhôngđượclàmtráiý,đaulòngcũngkhôngđượcgiận(sựphụmẫucốgián,kiếnchíbất tòng,hữukínhbấtvi, laonhibấtoán);chamẹcònsốngthìkhôngđượcđixa(phụmẫutại,bấtviễndu).CũngcầnlưuýlàchữhiếucủaKhổngGiáochủyếulàhiếuvớichamàthôi,ngườimẹrấtítđượcđềcậptới.SựkínhmếnngườimẹởtrongcácxãhộithuộcvănhóaTrungHoacóthểđượcnhìnnhưlàmộtphảnứngdângiantrướcsựtànnhẫncủaKhổngGiáođốivớiphụnữ.ChữhiếucủaKhổngTửkhôngnhữngbệnhhoạnmàcònbấtlương.KhổngTửbànluậnvớiDiệpCôngvềsựngaythẳng(trựccũnglàmộtgiátrịcủaKhổngGiáo).DiệpCôngnóirằngngườingaythẳngnếuchamìnhđiăntrộmcũngphảitốgiác,KhổngTửphảnđốinóirằngđạolàmconthìdùchacóđiăntrộmcũngphảibênh,nhưthếmớilàtrực.ĐólànhữnglờivàngngọccủađứcthánhKhổng?Vềsaucácnhosĩcũngkhônglàmchotrungvàhiếulànhmạnhhơn,tráilạichỉthêmvàonhữngđiềuxằngbậy,thídụnhư,hiếuđượcđịnhnghĩaphảicócontrai.Cóbatộibấthiếu,tộinặngnhấtlàkhôngcócontrai(bấthiếuhữutam,vôhậuchiđại),trungđượcđịnhnghĩachỉđượcthờmộtchủmàthôi.Vềchữnhân,KhổngTửđịnhnghĩamộtcáchrấtlăngnhăng.NhanHồihỏiôngvềnhân,KhổngTửđápđólàcácđứctínhcung(kínhcẩn),khoan(khoandung),mẫn(thôngminh),huệ(maymắn).NhưvậythìnhânkhôngphảilàmộtgiátrịriêngmàchỉlàtổnghợpnămgiátrịkháccủaKhổngGiáo.Việccoimẫnvàhuệlànhữngthànhtốcủanhâncũngđángngạcnhiên.KhiPhầnTrìhỏithìôngđápnhâncónghĩa làyêungười;đây là lầnduynhấtmàKhổngTửđịnhnghĩakháiniệmnhânmộtcáchgầnđúng.KhiTrọngCunghỏithìôngđápnhânlàrakhỏicửaphảinhưgặpthượngkhách,saidânthìphảiuynghinhưtếlễlớn,mìnhkhôngmuốnđiềugìthìđừnglàmchongườikhác(xuấtmônnhưkiếnđạitân,sửdânnhưthừađạitế,kỷsởbấtdụcvậtthiưnhân);ởđâynhânchỉgiảndịlàsựđúngđắn.TrongLuậnNgữ,KhổngTửcònđưaramộtđịnhnghĩakhácvềnhân:ngườitríthìthíchnước,ngườinhânthìthíchnúi,ngườitríthìđộngcònngườinhânthìtĩnh(trígiảnhạothủy,nhângiảnhạosơn,trígiảđộng,nhân giả tĩnh).Định nghĩa quái đản này tuy vậy cũng nói lên nhân sinh quan củaKhổngTử, ôngkhôngcólýtưởnggiúpđời,nhâncủaônglàtĩnh,nghĩalàbấtđộng,chứkhôngphảixôngphavàokhókhănđểgiúpngười.Điềunàyphùhợpvớiđạolậpthânmàôngđãdạyngườiquântử:nướcnguythìkhôngnênđến,nướcloạnthìkhôngnênở,xãhộilànhmạnhthìralàmquan,xãhộikhônglànhmạnhthì rút về ở ẩn.Như vậy chữ nhân củaKhổngTử dứt khoát không phải là chữ nhânmà chúng tathườnghiểu.KhổngTửđượctônthờnênđờisauđãcốtìnhđemcáilòngtốtcủamìnhmàhiểunhữngđiềuôngnóiKhổngTửđặcbiệtbốirốikhinóivềnhânvìcánhânôngkhôngcólòngnhânđạo,ôngmạtsátthậmtệnhữngngườidâncùngkhổvàchắcchắnlàôngđãtừngchủtrìnhiềubuổilễchônsốngnhữngngườivôtộitrongnhữngđámtangcủanhữnggiađìnhquítộc.NhânnóivềchữnhâncũngnêndừnglạigiâylátđểbànvềmộtchủnghĩachínhtrịcótênlànhântrịcủaKhổngGiáo.Đạiđasốnhữngngườibànvềnhântrịthườngchođólàmộtchủnghĩanhânbản,lấysựquítrọngconngườilàmcănbản.Điềunàyhoàntoànsai.ýniệmnhânđượcđịnhnghĩamộtcáchmơhồnhưđoạntrênkhôngthểlànềntảngchomộtthểchếchínhtrịnào.Chữnhântrongnhântrịchỉcónghĩalàcánhânmàthôi,nhântrịvìvậycónghĩalàđểchomộtngườicaitrịmộtcáchtùytiện,đốingượclạivớipháptrịcónghĩalàcaitrịtheoluậtpháp.Nhântrịchỉgiảndịlàđộctàicánhântuyệtđối;màvềbảnchấtthìmọichếđộđộctàituyệtđốiđềudãmanvônhânđạocảnênthuyếtnhântrịcũngphảiđượcxếpvàoloạichủthuyếtdãman.PhanChuTrinhđãphântíchkhárõràngvềđiểmnày.ChữHán,nhấtlàkhiđọctheolốiViệt,cónhiềuchữcùngâmmàkhácnghĩachonêncónhữngtrường

hợpngộnghĩnhlàngườiViệthiểusaihẳn.Tôitừngđượcngherấtnhiềungườiviệndẫncâuquântửhợpquan,tiểunhânhợpđảngđểtừchốithamgiavàocáctổchứcchínhtrị.Đốivớihọtổchứcchínhtrịlàđảngvànhưvậynhữngngườiquântửcaothượngnhưhọkhôngthèmgianhập,đạolýKhổngMạnhđãdạynhưvậy.ThựclàoanchoKhôngMạnhquá.Chữđảngởcâunàykhôngcónghĩalàđảngchínhtrịmàcónghĩalàxómlàng.Quântửhợpquan,tiểunhânhợpđảngcónghĩalàngườicódanhphận(quântử)thìcóthểkếthợpvớinhau(hợpquần)còndânchúng(tiểunhân)thìchỉsốngchungvớinhautrongxóm,nghĩalàkhônggiaoduvàkếthợprộngrãi.Chữlễ,củaKhổngGiáocũnglàmộtsựhiểulầm.ĐọcKinhLễvàLuậnNgữthìrấtrõrànglàlễchỉlànghithứcvàhìnhthứcmàthôi,thídụnhưtếtrờithìphảimặcáonào,gặpvuathìquìnhưthếnào,lạybaonhiêulạy,lúctiếpchỉcủavuathìphảicócũngcáchnào,gặpquanlớnphảicótháiđộnào,gặpquannhỏthìrasao,v.v...KhổngTửkhiđưakháchvàogặpvuathìgiangtaycúiđầugiớithiệu,rồicungkínhđứngđợi,đếnlúckháchquayrathìhôlênkháchkhôngquaylạinữa.ĐólàlễcủaKhổngGiáo,nókhôngcónghĩalàsựđốixửlịchsự,bặtthiệptrongxãhộiđốivớimọingười.VềlễchínhKhổngTửđãnóimộtcâukinhkhủng:lễkhôngkểđếnbọnthứdân(lễbấtháthứdân).Vềlễphép,phảinốirằngngườiáĐôngrấtvôlễ,nhấtlànhữngdântộcchịuảnhhưởngKhổngGiáo.NgườiphươngTâyđiquamặtmộtaiđềuxinlỗi,nhậncủaaimónđồnàođềucámơn,gặpnhauchúctụngnhaungàyvui,đithìnhườngbướcchophụnữ...Ngaycảgiữacácđốithủvớinhau,họcũngtỏratrangnhã.WellingtonđánhbạiNapoléon I, nhưngkhiNapoléonbị cầm tùvà chết trênđảoSainteHélèneôngcũngtớiđónghiêngmìnhkínhcẩn.Ngượclại,cáctướngTrungHoaratrậnthìchửinhau,bắtđượcđịchthìđốixửtàntệ.QuanVânTrườngđượccoilàbậcthánh,nhưngkhiLưuBịgiớithiệuđứaconnuôilàLưuPhongthìhỏiLưuBịngaytrướcmặtLưuPhong:Anhđãcóconrồi,nuôigiốngcontổvònàylàmgì?;bắtđượctướngđịchlàVuCấmthìnói:Taogiếtmàycũngnhưgiếtgiốngchóngựathôi.TậpquánáĐôngđốivớikẻtrên,kẻthắngthìkhúmnúm,đốivớikẻdưới,kẻbạithìthôlỗ.Đókhôngphảilàlễhiểutheonghĩađúngvàđẹpcủanó.Gầnđâycóphongtràokêugọitáilậpphươngchâmtiênhọclềhậuhọcvăn.Nhữngngườichủtrươngnhưvậyhoặccódụngýthốngtrịhoặckhônghiểuýnghĩathựcsựcủatônchỉnày.Tiênhọclễhậuhọcvănchỉcónghĩalàtrướchếthọcnghithứcvàhìnhthức,họclạy,họcquìvàcúiđầu,nóichunglàcúngtế,rồisauđómớihọctớikiếnthức.Tiênhọclễhậuhọcvănchỉcónghĩalàtrướchọccúngrồisaumớihọcchữ.Cũngphảihiểurằng,lễvànhạctrongKhổngGiáolànhữngdụngcụthốngtrị,mụcđíchcủachúnglàlấynghithứcvàâmthanhđểtrấnáptinhthầnvàkhuấtphục.NhiềuđộcgiảtớiđâysẽphêphántôilàdựavàokinhsáchđểlênánKhổngGiáo,trongkhiKhổngGiáođượcthểhiệnmộtcáchkháctrongcuộcsống.Cácvịcólý,luânlýKhổngGiáotrongđờisốnghangngàykhôngđếnnỗinhưvậy.Tạisao?ĐólàvìKhổngGiáolàmộthệthốnggiátrịkhekhất,máymócvàvônhânđạođượccácvuachúađemápđặtvàocuộcsống.Ngườidânđànhphảichấpnhậnvàvìkhôngthểchấpnhậnnguyênvẹnnó,ngườidânđãphảnứnglạibằngcáchthayđổinộidungcủanóđểbớtđiphầnnàosựkhekhắt.DođómàKhổngGiáođãphầnnàođượcnhânbảnhóa.Chữtrungthìhọkhôngđổiđược,nhưngchữhiếuđãđượchiểulàsựquítrọngvàsănsócchamẹ.Lễđượchiểulàcáchđốixửđẹpđẽgiữangườivàngười,nhâncũngmangmàusắccủatìnhthương.NhàvănBáDươngcủaTrungQuốc,trongmộtloạtbàitạpvănđượctậptrungtrongmộtcuốnsách

nhanđềNgườiTrungQuốcXấuXí(SửulậuđíchTrungQuốcnhân),gọivănhóaKhổngGiáolàmộthũtươngđặcsệt.Tôi thấycáchgọinàykhôngđúnghẳn.Tươngchỉlàmbởimộtchấtchínhlàđậu,ngâmvàomuốiđểchorãravàphânhóalâungàymàthành.KhổngGiáocóđủthứ,nàolàkinhsợquỉthần,tuyệtđốiphụctùngnhàvua,rồilạiđếncáchănởgiữavợchồng,chacon,thầytrò,cáchhọchỏi,tuthân,v.v...Vậtchấtcũngcó,tinhthầncũngcó,siêuhìnhcũngcó,luânlýcũngcómàchínhtrịcũngcó.Nóichunglàđủthứđượcphatrộnlộnxộnlâungàyvớinhau,thâmnhậpvàonhauvàbiếnchấtlẫnnhau.Phảicoiđólàmộthũmắmthậpcẩm,thịtcó,cácó,tômcó,màraucũngcó.Mỗingườinếmnóimộtcáchriêng,người thìbảo là thịt,người thìnói làcá,người lạinói là tôm.Aicũngđúngcảmàcũngchẳngaiđúngcả.ChonêncóngườinóiNhoGiáolàhệthốngchínhtrị,cóngườinóiđólàmộttriết lý và cũng cóngười coi nó là đạo lý.Điềuquan trọngđối với chúng ta là những tập tínhmàKhổngGiáođãtạoratrongnếpsốngdângian.Trướchếtlàócthủcựu.Tônchỉthuậtnhibấttác,chỉlậplạimàkhôngsángtạo,đãđượccácvuachúaápđặtnhưmộtmệnhlệnhtuyệtđối.VớithờigiannóthànhmộtđạolývàlàmtêliệtcảtrínãocácdântộctheovănhóaTrungHoa,nhấtlàTrungQuốcvàViệtnam.Chúngtakhôngnhữngkhôngtìmcáimớimàcònthùghétcáimới.Thứhai làócbấtdung,độcquyềnlẽphải.CácvuachúaápđặtđịavịđộctôncủaKhổngGiáo,rồidùngbọnnônhomạtsátmọitưtưởngkhácbiệtnhândanhchínhnghĩavệđạo.Dầndầnchúngtabỏmấtcảkhảnăngđốithoại.Chúngtakhôngthểthảoluậnvớinhaumộtcáchbìnhtĩnhvàtươngkính,hễkhácýkiếnlàphảidùngnhữnglờilẽhậnthù,hằnhọc,làthấycầnphảitiêudiệtnhau.Chúngtacoitranhluậncónghĩalàhạbệngườitrướcmặt,làmchohắnmấtuytínvàbịlênánnếuđược.Tôicóthểlàmchứngvềtinhthầnvệđạo,nàybằngkinhnghiệmcánhân.Tôicóviếtmộtsốbàibáotrìnhbàymộtsốýkiếncánhânvàđãnhậnđượcmộtloạtbàiphảnbác.Cónhữngbàirấtcaynghiệt,nhưngcáctácgiảkhôngphảnbácđượcgìcảvìhọchỉtậptrungcốgắngđểkhiếnđộcgiảghéttôithayvìtranhluậnýkiến!Thứbalàsựsùngbáingườixưamộtcáchbệnhhoạn,hậuquảtổnghợpcủasựsùngbáiquỉthầnvàchữhiếuđượcđẩyquáxa.Yêuquíngườixưalàmộttìnhcảmtốtvìđólàcộinguồncủata.Tổtiênđãkhổsởvàvấtvảđểlạichochúngtamộtdisản,disảnđódùnhiềuhayítchúngtacũnglàngườithừakếvàthụhưởng.Nếukhôngcódisảnđóthìngàynaychúngtavẫncònănlôngởlỗ.Nhưngcáibệnhhoạnlàởchỗtatinngườixưalàđúngvàlấyhọlàmmẫumực.Chúngtakhôngdámtinrằngthếgiớicàngngàycàngtiến,chúngtahiểubiếtnhiềuvàthôngminhhơnchaông,cũngnhưconcháuchúngtasẽthôngminhvàhiểubiếthơnchúngta.Thứtưlàlô-gíchbạolực.Nhiềungườisẽphảnđốivàviệndầnvôsốcâunóirấthòabìnhvàkhoandung.NhưngquảthựcphảinóinềntảngcủaxãhộiKhổngGiáolàbạolực.Vuakhôngbaogiờcólỗithìlàmsaomàthaythếnhữnghônquân,bạochúa?ĐạolýKhổngMạnhkhôngchophépchốnglạivua,chonênchỉcónhưngkẻbấtchấpđạolýnổiloạngiếtvuamớithayđổiđượctìnhthế.Kẻấynếuthuathìbịcoilàgiặc,làphản,làvôđạo,nhưngnếumaymắnthắngđượcthìcácnhosĩsẽquìxuốngthầnphụcvàgiảithíchlàmệnhtrờiđãđổi.Mọithayđổichínhquyềnđềuphảidiễnraquabạolựcvàđổvỡchứkhôngthểdiễnramộtcáchhòabình.ĐảngcộngsảnViệtnamkhichủtrươngchốngdiễnbiếnhòabìnhđãchỉlậplạimộttâmlýbạolựcđãsẵncótrongvănhóaKhổngGiáo.DĩnhiênthươngtậtnặngnềnhấttrongtâmlýTrungQuốcvàViệtnamvẫnlàtâmlýtôiđòi,nhẫnnhụctrướcđộctàichuyênchế.Nhưđãnói,chúngtathừahưởngtâmlýđótừnềnvănhóaphùsa.KhổngTửchịuảnh

hưởngnặngnềcủatâmlýđó,đưanólênhàngmộtđạolý.ĐếnlượtKhổngTửcũngđượctônlênhàngthánhnhânvàmộtmẫumực.Mấychục thếkỷchuyênchếcủaquânquyềnvềmặtchính trịvàcủaKhổngGiáovềmặttưtưởngđãbiếntâmlýchấpnhậnbạoquyềnthànhmộtbảnnăng;tacóthểlànạnnhâncủamộtchếđộchuyênchínhvàchốnglạichuyênchínhấy,nhưngnếuthànhcôngtasẽápđặtmộtthứchuyênchínhkhác.Tachưadứtkhoátđượctưtưởngbởivì,dodisảnKhổngGiáo,tavẫncònmangmầmđộctàichuyênchínhngaytronglòngmình.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

ViệtNho

TôikhôngdùnghaichữViệtNhocùngmộtnghĩavớilinhmụcKimĐịnh.TheolinhmụcKimĐịnhthìđạoNhonguyênlàđạocủangườiViệt,ngườiTrungQuốcchỉđãhọcđượccủangườiViệtdođócoiđạoNholàđạocủangườiTrungQuốclàmộtsailầm.Cónhiềulýdokhiếntôikhôngchiasẻquanđiểmđó.ởđâytôidùngchữViệtNhođểchỉKhổngGiáotạiViệtnam,nghĩalàKhổngGiáodunhậptừbênTrungQuốcsang,đượctiếpthuvàthểhiệntạiViệtnam.NhữngaiđãbốirốikhiđặtvấnđềNhonào,HánNho,ĐườngNho,TốngNho,MinhNhohayThanhNhosẽcònphảibốirốinữavìcòncóthêmViệtNho,cũngkháccácthứNhokia.KhácvớiKhổngGiáoTrungQuốc,KhổngGiáoViệtnamkhôngxuấthiệnmộtcáchtựnhiênvàdầndầnchínmuồivớithờigian.Nóđãđượchệthốngcaitrịđemđếnvàápđặtnhưmộtdụngcụcaitrị.TriệuĐàchiếmđượcnướcÂuLạccủaThụcAnDươngVương,sátnhậpvàovớihaitỉnhQuảngĐôngvàQuảngTâymàlậpranướcNamViệtvàocuốiđờinhàTàn,đầuđờinhàHánvàđemKhổngGiáo, tức làhệ thốngcai trịcủahai tỉnhQuảngĐôngvàQuảngTây,vàoViệtnam.SaukhinhàTriệubịdiệtthìViệtnamtrởthànhmộtphầnđấtchiếmđóngcủaTrungQuốc.Khônghềthấysửsáchghi lạimộtcốgắngkhaimởnàovềmặtvănhóa.NhưthếphảihiểurằngKhổngGiáotrongnhữngthếkỷđầusaukhiđượcdunhậpvàoViệtnamchỉthuầntúylàvănhóacủakẻchiếmđóngvàcùnglắmlàcủamộtsốnhữngngườicódanhphậnhợptácvớichínhquyềnmàthôi.PhảimãitớithờiTamQuốc,thếkỷthứ3sauTâylịchmớicóNhâmDiênvàSĩNhiếpmởmangviệchọc.Trướcđó,thờiĐôngHán,sáchsửcóghibangườilàLýTiến,LýCầmvàTrươngTrọngđậukhoahiếu liêm,nhưng rất có thể làhọđậu từbênTàu rồiđượccử sang làmquanhoặcchínhhọlàconquancaitrịngườiTàu.Nóichung,dânbảnxứkhôngđượchuấnluỵệnKhổngGiáo.Nhưvậy phải nhận diện hai yếu tố:Một là trong bốn thế kỷ đầu củaBắc thuộc ngườiTrungHoakhôngcóýđịnhgiáodụcđểđồnghóangườiViệtthànhngườiTrungHoa,họsangViệtnamđểthốngtrịvàkhaithácmàthôi,vàKhổngGiáochỉthểhiệnquabộmáythốngtrị.HailàkhiKhổngGiáobắtđầuđượcphổbiếntạiViệtnamthìcáihàoquangcủamùaxuântưtưởngXuânThuChiếnQuốcđãquarồi.KhổngGiáođãthànhHánNho,tứclàthứNhoGiáođãxuốngcấp,đãbịtướcbỏhếtmọitinhhoacủacácMặcTử,TuânTử,HànPhi...ĐểchỉcònlàmộtthứNhoGiáothuichột.CảhaiyếutốđềuquantrọngkhinhậnđịnhvềNhoGiáoởViệtnam.ChínhsáchngudâncủangườiTrungQuốcrấtrõrệt.TronghơnmộtngànnămđôhộkhôngcódấutíchlăngmiếunàocủaKhổngGiáocả.MãitớiđờinhàLýkhinướctađãđộclập,cácvuaViệtnammớibắtđầuxâyVănMiếuthờChuCông,KhổngTửvà72mônđệcủaKhổngTử.NhohọcmớibắtđầuthựcsựpháttriểntừđóđếnkhinhàMinhdiệtđượcnhàHồ,vuaMinhThànhTổralệnhchocácquancaitrịphảitịchthuvàtiêuhủytấtcảnhữngcuốnsáchbằngchữNhocủangườiViệtnam.ítlâusauhìnhnhưthấylệnhnàykhôngđượcthihànhtriệtđể,MinhThànhTổlạixuốngchỉnhắclạimộtlầnnữa.NhàMinhtịchthusáchchữNhomàkhôngtịchthusáchchữNômvìhọnghĩrằngNhoGiáolàtinhhoacủahọ,họsợngườiViệthọcchữNhosẽtrởnênhùngmạnhvàthànhmốinguychohọ.SửnướctahaycóthóiquenchorằngngườiTrungQuốccốgắngđồnghóađểsátnhậpViệtnam,nhưng

xéttheonhữngviệchọlàmthìchỉthấyhọmuốnthốngtrịViệtnamđểvơvétmàthôichứkhôngmuốnngườiViệtnamtrởthànhgiốngnhưngườiTàu.SựbànhtrướngcủaTrungQuốccóchỗnghịchlýlàchínhngườiTrungQuốchìnhnhưkhôngmuốnbànhtrướng,họxâyVạnLýTrườngThànhđểngănchặncácsắcdânphíaBắc.NhữngmởmangđấtđaiquantrọngcủaTrungQuốcnhưsátnhậpnướcKim,MôngCỗvàMãnChâuđềudochínhnhững sắcdânnàychinhphụcđượcvà sátphạtTrungQuốcrồivìdânsốítmàbịđồnghóa.CólẽnướctacònđếnngàynaylàvìchúngtachưahềthắngvàthốngtrịTrungQuốc.Tómlại,NhoGiáoViệtnamlàthứNhoGiáocấpthấpđượcngườiViệtnamtiếpthumộtcáchmuộnmàngvàsùngbáimàkhôngcóđónggópnào.CốgắngHánhóaViệtnamquantrọngnhấtđãdiễnradướihaitriềuđạiLý,Trầnrồitiếptụcdướimọitriềuđạikếtiếp.TríthứcViệtnamthườnghaylênánâmmưuđồnghóacủaTrungQuốc,nhưngnếuhọbìnhtĩnhmànhìnvàolịchsửnướctahọsẽthấycốgắngđồnghóatrướchếtđếntừcácvuachúaViệtnam.Cũngmaylàcốgắngnàykhôngthànhcông,nhữngngườiViệtnamcũngchịuảnhhưởngnặngnềcủaKhổngGiáodướidạngsơđẳngvàcằncỗinhất.ChínhvìvậymàvănhóacủaViệtnamthấpkémvàbấtdunghơnTrungQuốc.NhoGiáođãchỉpháttriểnsaumộtthờigianrấtdàitrongđóPhạtGiáođượctựdobànhtrướng.NhờảnhhưởngcủaPhậtGiáomàmớiđầuNhoGiáodướithờiLýcóphầnnhânbảnhơnTrungQuốc.ChỉtừthờiHậuLêtrởđikhiPhậtGiáođãsuyvị,ViệtnammớitheohẳnmộthệthốngchínhtrịNhoGiáokhácnghiệt.MộtsốtácgiảhaynóitớimộtđặctínhcủavănhóaViệtnamlàtamgiáođồngnguyên,ýnóisựsốngchunghàihòagiữaPhậtGiáo,NhoGiáovàLãoGiáo.NhưngtamgiáođồngnguyênlàmộtcụmtừcủaTrungQuốcrấtvônghĩavàcũngrấtsaitrongbốicảnhViệtnam.PhậtGiáođãpháttriểntrướcNhoGiáorấtlâu,NhoGiáopháttriểnđượckhôngbaolâuthìquayrahạbệPhậtGiáongay,khônglàmgìcósựchungsốnghàihòa.CònảnhhưởngcủađạoLãotạiViệtnamthìkhôngđángkể,ngườiViệthìnhnhưkhônghiểugìvềtriếtlýLãoTử,chỉtiếpthumộtvàiyếutốhờihợtvàmauchónghộinhậpchúngvàonhữngmêtínđồngbóng.Mộtyếu tốquan trọngkháccủavănhóaViệtnamlàđặc tínhvănhóaphùsarấtmãnh liệt.HuyềnthoạiLạcLongQuânvàÂuCơđểratrămcon,mộtnửatheomẹlênnúi,mộtnửatheochaxuốngbiểnlàở thờiXuânThuChiếnQuốc.Tạisao lạixuốngbiển?Có lẽphảihiểu làxuốngvùngđồngbằngsôngHồng,lúcđócònngậpnướcsôngvàomùalũ,nhưvậylàlúcđóconđêsôngHồngchưacóvàmớichỉđượcđắplênsauđó.ĐêsôngHồngchỉbắtđầuđáplênsớmnhấtlàdướithờinhàTriệuvàđượccácquancaitrịngườiTàuđốcthúcxâydựngtiếp.Hiệntượngnàycótầmquantrọngđặcbiệt.NgườiTrungQuốcđãphảimấtbabốnngànnămđểồnđịnhviệcđêđiềutrênhaiconsôngHoàngHàvàDươngTử.Chúngtacólẽlànềnvănminhphùsamuộnnhất.Tổtiêntavốnđãítngườimàlạiphảithựchiệntrongkhoảngthờigianmộtngànnămcôngviệcmàcácdântộckhácđãthựchiệntrongba,bốnngànnăm,sựtànbạomàhọphảichịuđựngđãgấpbabốnlần.Mọixãhộiphùsađềuchậtvậtvàhệlụynặngnềvớinướcvàđất,nhưngtổtiêntachắcchắnđãkhổcựcvớinướcvàđấthơnnhiều,họđãphảitrảnhữnggiávôcùngđắtchoviệchìnhthànhđồngbằngsôngHồng,đếnnỗinướcvàđấtlàtấtcảđốivớihọ.Quốcgianàothànhlậptrênlưuvựccủanhữngconsônglớncũngđềumangnặngdấuấncủanềnvănminhphùsa:cầncù,nhẫnnại,nhưngthủcựu, thiếusángkiếnvàthiếuócmạohiểm.Chúngtacònmangnặngđặctínhvănminhphùsahơnnhữngxãhộikhác,nhữngưuvàkhuyếtđiểmđócònhiện

diệnmạnhmẽhơntrongtâmlývàvănhóacủachúngta.Mộtnétđậmkháclàchúngtalàmộtdântộbịnôlệquálâu.ChúngtanôlệngườiTrungQuốchơnmườithếkỷ.CácchếđộđộclậpsauđócũngđãrậpkhuôntheoguồngmáythốngtrịcủangườiTrungQuốc.Việtnamtuycóđộclậpnhưngthânphậncủangườitrongnướckhôngthayđổilàbao.Niềmanủiduynhất,vàkhôngphảikhôngcótầmquantrọng,làđượcthấycácvuaquancũnggiốngmìnhvànóicùngngônngữvớimình.MộtcáchtrớtrêucólẽthờiPhápthuộclạilàthờidântađượctựdosuynghĩvàphátbiểunhất,ngoạitrừmộtkhoảngthờigianngắnngủitạimiềnNamViệtnam.Lịchsửchậtvậtđóđãđểlạinhữngdấuấnrấtđậmtrongvănhóa,trongcáchsuynghĩvàhànhđộngcủachúngta.Bảnchấtnôlệvẫnchưarờihẳnchúngta.Nóiranhưvậycóthểlàmphiềnlòngmộtsốđộcgiả,chínhtôicũngrấtphiềnlòng,nhưngdisảncủatathếnàothìtaphảinhậnthếấy.Tacầnbiếtmìnhlàaiđểbiếtmìnhcóthểlàmgìvàphảilàmgì.Vảlạitakhôngnênquanniệmđấtnướcchỉlàlịchsửvàđịalý.Đấtnướctrướchếtlàmộtdựántươnglaichung.Nếutừnhữngdisảnkhôngmấythuậnlợinàymàtaxâydựngđượcđấtnướcđángtựhàothìcuộcsốngcủachúngtalạicàngcóýnghĩa.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Mặtthậtcủaai?

ÔngBùiTínsinhratrongmộtgiađìnhNhoGiáotruyềnthống.ThânsinhônglàBùiBằngĐoàn,làmthượngthư(bộtrưởng)trongtriềuđìnhHuế.Cáchmạngtháng8bùngralúccậuBùiĐườngấm,saunàyđổi tên làBùiTín,mớivừa19 tuổi.ÔngBùiBằngĐoàn,nổi tiếng thanh liêmvàhọcgiỏi, trởthànhchủtịchquốchộiđầutiêncủachếđộViệtnamDânChủCộngHòa,mộtchứcvụhữudanhvôthực.ÔngBùiBằngĐoànchỉởđóđểđemlạichochínhphủHồChíMinhmộtbộmặttrithứcvàđoànkếtdântộc.ÔngBùiBằngĐoànthamgiachínhquyềnViệtMinhvìsợhơnlàvìnhiệttình.ÔngPhạmQuỳnh,thủtướngNamTriều,đãbịgiết,nhưnhiềuquanchứctriềuđìnhHuếkhác.NhưngnếuôngBùiBằngĐoànchỉtheoViệtMinhvìsợthìcậuấmBùiTínlạitheovìlýtưởng.Cậuhăngsay theocáchmạngmùathu,đibộđội, thamdựnhiều trậnđánh, từngbị thươngvàsaucùngđượcsửdụngngaytrongsởtrưởngcủacậu,nghềviếtbáo.BùiTíntrởthànhđạitáphótổngbiêntậptờNhânDân, cơquan trungươngcủađảngcộng sảnViệt nam.Chứcvụnày rất lớn, bởivì tuyêntruyềnlàcôngtáctrọngyếuhàngđầucủachínhquyềncộngsản.TờNhânDânquan trọnghơnnhiều sovớimộtbộ,nóđược tổchứcnhưmộtchínhphủ trongmộtchínhphủ,vớitấtcảcácbantươngứngvớicácbộ:banquốcphòng,banquốctế,bannôngnghiệp,bancôngnghiệp,banvănhóa,xãhội,v.v...VịthếcủaBùiTíncaohơnmộtthứtrưởng,vaitròcủaôngđặcbiệtquantrọng.BùiTínlàthànhviêncủapháiđoàncộngsảntronghộinghịbốnbêntạiTânSơnNhất.DomộtsựtìnhcờBùiTíncũnglàngườiđạidiệnchophecộngsảnnhậnsựđầuhàngcủatướngDươngVănMinhsángngày30-4-1975.Nhưngnăm1990,trongmộtchuyếncôngdusangPhápBùiTínlấyquyếtđịnhxintịnạnchínhtrị.TừđóBùiTínđãviếtrấtnhiềubàibáo,trảlờinhiềucuộcphỏngvấn,tốgiácchếđộcộngsảnvàvậnđộngchodânchủđanguyên.BùiTíncũngviếtmộtsốsáchthuậtlạinhữnggìmàôngđãthấytrongmộtcươngvịđặcbiệtthuậnlợiđểquansátchếđộcộngsảntừbêntrong.TrongcuốnMặtThật,cuốnsáchgâysôinổinhấtcủaông,BùiTínmôtảchiếndịchcảicáchruộngđấtđượcchínhphủHồChíMinhphátđộngnăm1955,trongđóhàngngàn,hàngvạnngườibịgiếtoan.BùiTínkể:CáccốvấnTrungQuốcngồiưỡnbụngra,đểchânlênbànuốngrượuMaoDài,vừanhổnướcbọtồnào,vừadạydỗcáchọctròdễbảoTrườngChinh(tổngbíthưđảngcộngsản),HoàngQuốcViệt(ủyviênbộchínhtrị,sauđólàchủtịchMặtTrậnTổQuốc),vv.Vềcảicáchđiềnđịa.HọralệnhgiếtbàNguyễnThịNăm,ngườiđãtừngủnghộViệtMinhtừnăm1937,đãtừngchechởvànuôidưỡngchínhcácôngTrườngChinh,HoàngQuốcViệtvàcóconđanglàmchínhủytrungđoàn.ÔngHồChíMinhđượctinlalênlàkhôngthểgiếtmộtphụnữ,mộtânnhâncáchmạng,mộtngườimẹcủamộtanhhùngquânđội.NhưngcáccốvấnTrungQuốcbảolàđãquátrễ,mọiviệcđãchuẩnbịxong.ÔngHồChíMinhimmồm,vàbàNămbịbắn.PhongcáchcủaôngHoChíMinhlàthế.CòncácôngTrườngChinh,HoàngQuốcViệtthìkhôngbiếtphảigọilàhạngngườigì.ÔngPhạmVănĐồngthấycácbộtrưởng,thứtrưởngcủamìnhbịvuoan,bị

thanhtrừng,bịbỏtù,khôngdámlêntiếngbênhvựcSaukhinghỉhưudùđãngoàitámmươituổi,ôngcòncốbámlấyhưvịcốvấnđểgiữlợilộc.ÔngLêĐứcThọlàmộtconngườinhamhiểm,dùngđủmọithủđoạnnhơbẩnvàđộcácđểtriệthạcácđồngchícũcủaông.ÔngLêDuẩnlàmộtthứếchngồiđáygiếng,vừathiểncận,vừalỗmãng,vừatựcaotựđại.CácôngtướngNguyễnChíThanh,ChuHuyMân,LêĐứcAnh,ĐoànKhuê,LêKhảPhiêu,v.v...đềuthiếuvănhóa,nôngcạnvàcựcđoanRiêngôngNguyễnChíThanhthìcònhènnhát,lúcbịmậtthámPhápbắtđãkhainhiềubímậtgâythiệthạinặngchođảngrồiđổtộichongườiđồngchícùngbịbắtvớimìnhlàĐặngXuânThiềulàmôngnàybịtrùdậphơnbamươinămchođếnlúcvềhưu.CònôngĐỗMười?ônglàthợsửakhóa,nhậnthứcchínhtrịsơsàivàlạimắcbệnhtâmthần,banđêmleolêncâybàngngồingấtngư.NgòibútBùiTínmôtảcáclãnhtụcộngsảnmộtcáchtànnhẫn.TànnhẫnvìBùiTínchỉkểlạimàkhôngphêphán.TaynghềbốnmươinămcầmbútcủaBùiTínlàởchỗđó.MặtThậtlàmộtcuốnsáchhay,mộttàiliệulịchsửthànhcôngvềdiễnđạtvàcógiátrịvănhọc.Mộtcuốnsáchcằnđọc.TônThấtThiệntrongmộtláthưchotôinóirằngđọcxongôngphảikinhphục(kinhkhôngcódấusắc)tácgiả.Nhưngnếunhưvậythìphảiđặtramộtsốcâuhỏi.Tạisaonhữngconngườinhưvậylạicóthểkhuấtphụcđượccảmộtdân tộc?Tại saohàngngàn,hàngvạn trí thức lỗi lạcđãphục tùnghọmộtcáchngoanngoãn,vàcònhếtlờitângbốchọ,làmbiếtbaonhiêungườikháctưởnghọlànhữngthầntượngvàchạytheohọ?ChínhBùiTín,tácgiảcuốnMặtThật,trongbaonhiêunămlàmđạitá-nhàvăn-nhàbáocũngđãtôsonđiểmphấnmộtcáchđắclựcchocáichếđộmàngàynayôngmuốnlộttrầnbộmặtthật.Khônglẽtrongcảmấychụcnămtrườngnhữngtríthứcxuấtsắcnhưthếlạikhôngnhậnrathựcchấttồitệcủanhữngngườilãnhđạocộngsản?Tạisaohọđãtựlừadốilươngtâmmìnhvàđónggóplườnggạtcảmộtdântộc?Ngườitríthứccộngsảnkhôngthểtrảlờiđượcnhữngcâuhỏigaygắtđó,nhưnghọcóthểhỏingượclạinhữngngườichấtvấnhọnhữngcâuhỏikhôngkémnhứcnhối.Bởivìđasố-dùkhôngphảilàtấtcả những trí thức không cộng sản cũng đã phục tùng những công cụ chẳng ra gì của ngoại bang.NhữngtríthứcquốcgiacũngđãđemhếttâmhuyếthôhàobiếtbaonhiêuthanhniênbỏmìnhchomộtlýtưởngdânchủkhônghềlàmbậntâmôngDiệm,ôngNhu,haychomộtchínhnghĩaquốcgiakhônghềcótrongđầuóccácôngBigMinh,NguyễnKhánh,NguyễnVănThiệu.Nhiềutríthứckhácđãtựđặtmìnhrangoàilềlịchsử,tựcắtbỏkhỏisốphậnđấtnước,đàonhiệmvàcầuan.Cuốicùngđấtnướcnhưngàyhômnay,sautấtcảnhữnggìđãxảyra.VaitròcủangườitríthứcViệtnam-cộngsảnvàkhôngcộngsản-thậtlàbẽbàng.CôngbìnhmànóicũngcónhữngtríthứcViệtnamkhônglàmtaysaichomộtbèlũhaymộtchếđộgiantránàomàvẫnphấnđấu,vẫncốhiệndiệntrongcuộcvậnhànhcủalịchsử.Nhưnghọđãthấtbại.TríthứcViệtnamđãthấtbạihoàntoàn.Đỗlỗichonhau,luậntộinhauchỉlàđểxemaitồihơnai,cóíchlợigì?Hơnnữa,lênánvàkếttộinhaucònsaivìnóichungtríthứcViệtnamlươngthiện,yêunướcvàcũngđãhysinhnhiều.Cómộtcáigìđóvượtkhỏilô-gíchbìnhthườngmàtacầnnhậndiệnđểđừngbuộctộilẫnnhaumộtcáchbấtcôngvàvôích.CólẽchúngtaphảitìmgiảithíchchosựphásảnnàytronglýlịchvàtronggiaphảcủangườitríthứcViệtnamchúngta.TríthứcViệtnamngàynaylàhậuthâncủagiaicấpsĩphungàytrước.Mốiliênhệphụ-tửvẫncònrấtthắmthiết.KẻsĩvẫncònlàmẫumựccủarấtnhiềutríthứcViệtnam.Ngàynayngườitavẫncòntựhàolàcótưcáchcủakẻsĩ,ngườitavẫncònkhennhaulàcótháiđộcủakẻsĩ.

Nhưngkẻsĩlàgìnếukhôngphảilàmộtmẫungườitồihèn,vongthân?Chúngtavẫncònlàkẻsĩ,vàvì thếvẫncònmangcái tậtnguyềnnàycủakẻsĩ.Vấnđềlànhưthế.Ngườitacóthểhấpthụmauchóngnhữngkiếnthứcvànhữngkỹthuậtmới,nhưngtừbỏmộttậpquánvàmộttâmtínhđãđượcnhàonặnquanhiềuthếhệ,đãănrễvàoconngườivàđãbiếnthànhmộtbảnnăng,làmộtđiềukhógấpnhiềulần.Hãythửlấymộtthídụvềtrọnglượngcủatậpquán.-TạisaongườiNhậtlạiláixebêntaytrái?HọcóbịngườiAnhđôhộbaogiờđâu?LýdochỉgiảndịlàcáchiệpsĩNhậtquenđibêntráicáchànhlangđểcóthểnhanhchóngrútgươmbằngtaymặt!NhoGiáokhôngtạorakẻsĩđểlàmmộtconngườitựdo,dễchịutráchnhiệmtrướcxãhộivàđểlãnhđạoxãhộimàchỉtạorakẻsĩđểlàmdụngcụchomộtguồngmáyvàlàmthủhạchocácvuachúa.Trongsuốtdònglịchsử,kẻsĩTrungHoavàViệtnamđềuchỉbiếtsốngvớisốphậntôitớ.Sĩlàmộtnghề,nghềđihọcvànghềlàmquan.Trướcsaulànghềquì.Quìtrướcmặtthàyđểhọcvớiướcvọngthànhđạtđểđượcquìtrướccácvuachúa.Nếuquìlàtháiđộcủakẻsĩthìchờđợilàtriếtlýcủakẻsĩ.Thờigiantrưởngthànhcủakẻsiđượcgọilàthờichưagặp(lúcvịngộhốitàngnóibongtất),gặpmộtchủđểthờ.Kẻsĩkhôngkhởixướngramộtsựnghiệpnàomàchỉchờđợiđểđượclàmbàytôichomộtminhchủnênhậuquảtấtnhiênlàkẻsĩphảichấpnhậnluậtchơisẵncócủakẻđãlàmnênsựnghiệp,đem trí tuệcủamìnhminhhọachoýcủachủ.Và luật chơicủachủ rấtkhắcnghiệt.Cácvuachúamuốndùnghọthìdùng,muốncáchchứcđuổiđi,muốncăngnọcrađánh,muốnthiếnhọnhưthiếnheothiếngà,muốngiếthọthìgiết,muốngiếtcảnhàhọcũngđược,kẻsĩcamchịuhết.Thânphậnkẻsĩchẳngcógìvinh,đóchỉlàthânphậncủamộttôitớ,mộtdụngcụthuộcquyềnsửdụngvàvứtbỏtuỳtiệncủacácvuachúa.Cáibảnchấtdụngcụvàtôitớấyngaycảnhữngkẻsĩlỗilạcnhấtcũngkhôngtrútbỏđược.Điềukinhngạclàtronghàngchụcthếkỷkẻsĩđãcóthểchấpnhậnmộtkhuônmẫuđầyđọavàhạnhụcmìnhnhưthế,đểrồicuốicùngsựphụctùngvôđiềukiệntrởthànhmộtbảnnăngvàmộtgiátrị.KhổngMinhtàibanhưthếmàgặpthờinhiễunhươngcũngchỉbiếtngồitronglềucỏđểchờmộtminhchúa.NguyễnTrãilàmộtkẻsĩsiêuviệtcảvềvănlẫnvõ,lạicócảchíkhíhơnngười,LêLợilàmộtphúnôngcụcmịch.TạisaolạiLêLợiviquân,NguyễnTrãivithần?TấnthảmkịchcònlớnhơnởchỗLêLợikhôngcóđủtrítuệđểviếtracâuđó,chínhNguyễnTrãiđãsángtácracâuđó.CaoBáQuátlàmộtkẻsĩưuviệtvàngangngược,dámnổiloạnchốnglạinhàNguyễn.NhưngCaoBáQuátkhônglãnhdạocuộcnổidậymàchỉphòLêDuyCự.GiảthửcuộcnổidậythànhcôngthìcũngchỉđểđưađếnkếtquảLêDuyCựviquân,CaoBáQuátvithần.Ngaycảkhikẻsĩchốnglạimộtôngchủthìcũngchỉđểhyvọngđượcphòmộtôngchủkhác,họkhôngsinhrađểlàmchủ.CaoBáQuátthấtbại,bịchặtđầuvàtruditamtộc.NguyễnTrãithànhcông,đểcũngchỉđượccáivinhdựquìgốitrướcLêLợi,rồicũngbịchặtđầuvàtruditamtộc.TronglịchsửTrungHoa,nhữngkẻlàmnênnghiệpđếvương,dùlàLưuBang,HạngVõ,LýThếDân,TriệuKhuôngDận,ThànhCátTưHãn,ChuNguyễnChươngđềukhôngphảilàkẻsĩ.Họlàhàophú,làcáctayanhchị,hayvốnthuộcdòngdõibávương.(TàoTháolàmộtngoạilệ,nhưngTàoTháobịkẻsĩchốibỏvàlênánlàgianthần).TronglịchsửViệtnam,nhữngkẻgiànhđượcngôivua,dùlàLýCôngUẩn,TrầnThủĐộ,LêLợi,MạcĐăngDung,TrịnhKiểm,NguyễnHoàng,NguyễnNhạc,NguyễnHuệ,Nguyễnánhđều làquítộc,võtướnghaycáctayanhchịchứkhôngphảilàkẻsĩ.(HồQuíLylàmộtngoạilệ,nhưngHồQuíLyhànhđộngnhưvậyvìtựcoimìnhlàngườiHoahơnlàngườiViệtnêncoithườngnềnếpViệtnam;

chiếmđượcngôivua,HồQuíLyđãlậptứcđổitênnướclàĐạiNgutheotêncốquốccủamình).MộtthựctếthêthảmnhưvậychứngtỏkhuônmẫuKhổngNhođãthahóakẻsĩtớimứcnào.Mộtthựctếbi thảmkháclàtấtcảnhữngtiếnbộvềtưtưởngcủaTrungHoađãchỉcótrướckhiKhổngGiáođượcđưalênhàngmộtquốcgiáo.HơnhaingànnămngựtrịcủakhuônmẫuKhổngGiáođãlàmtêliệthẳn óc sáng tạo. Các hậu quả vẫn còn thấy được: nhiều nước châu á, nhờ không chịu ảnh hưởngKhổngGiáomộtcáchquánặngnề,ngàynayđãrấtpháttriển,nhữngngườichâuávẫnhầunhưvắngmặttrongcácgiảiNobel,họvẫnthuaxangườiphươngTâyvềócsángtạotrongmọiđịahạt.TrongxãhộiKhổngNho,kẻsĩkhônghộinhậpvàoxãhội.Lúchànvikẻsĩsốngquangày,đợicơhộilàmquan.Lúcđượclàmquankẻsĩtrởthànhnhưngtaysaikhôngđiềukiệnchocácvuachúađểthốngtrịquầnchúng.Kẻsĩđượcvuachúaxếphàngđầutrênnông,công,thương,nhưngthựcrakẻsĩbịloạikhỏixãhội.Mộtđiềurấtđángchúýlàtrongxãhộitangàyxưakẻsĩhoàntoànvắngmặttrongcácchứcquyềnđịaphươngxuấtpháttừdângiannhưchánhtổngvàlýtrưởng,nhữngchứcvụđãcóthểlànhữngbànđạpđểtiếnlênquyềnlựcquốcgia.Kẻsĩkhôngcóhậuthuẫnquầnchúngvìsốngngoàilềxãhội.Kẻsĩcũngkhôngcótàisảnvìkhôngbiếtvàcũngkhôngmuốnkinhdoanhbuônbán,khôngnhữngthếkẻsĩcònđượcgiáodụcvànhồinặnđểkhinhthườngvàthùghéthoạtđộngkinhdoanh,buônbán.Phithươngbấtphú,kẻsĩkhôngcóđộclậpvềkinhtếchonêncũngkhôngcóthểcótựchủvềchínhtrị.TạisaolạiNguyễnTrãivithần?Bởivìkhôngmuốnvihànhcũngkhôngđược.NguyễnTrãikhôngcóthủtúcvàcũngkhôngcótàisảnđểphấtcờkhởinghĩa.KẻsĩtrongkhuônmẫuKhổngNho làmẫu người lệ thuộc vào vua chúa và cuối cùng chịu ơn vua chúa.Quyền lực quốc gia chỉtruyềntaygiữamộtbênlàcácvuachúavàmộtbênlàđámanhhùngáovải,khôngngườikhôngchịuơnvuachúavàdođódámtháchthứcvuachúa.Tìnhtrạngvongthânkéodàitừđờinàysangđờikhácđãkhiếnkẻsĩmấthẳnlòngtựtin.Tuybềngoàicókhikẻsĩhuênhhoangcógiangsơnthìsĩđãcótên,từChuHánvốnsĩnàylàquí(NguyễnCôngTrứ),nhưngtrongthâmtâmkẻsĩkhôngtinởmìnhvàcũngkhôngtinởcảgiaicấpsĩcủamình;dođókẻsĩkhôngnhữngkhôngdámcóýđịnhdựngnghiệpmàcònkhôngsẵnsànggiúpmộtkẻsĩkhácdựngnghiệp.Kẻsĩphảilàmbầytôi,nếutừchốisốphậntôitớvàdámmơướclàmvua,kẻsĩđãviphạmđạolýcủagiaicấpmìnhvàbịlênánlàgianthần,thoánnghịch,phảntặc.NguyễnHữuChỉnhcoithườngvuaLêchúaTrịnhbấtlựcvàmuốnnắmquyềnthìđãsao,màngườitalênánônglàgianhùngvàhảhêkhiôngbịbốnngựaxéxác?CósửgianàođủkháchquanđểnhậnđịnhrằngchínhhànhđộngvàoNamliênkếtvớiTâySơncủaChỉnhđãmởđầuchotiếntrìnhthốngnhấtđấtnước?LuânlýNhoGiáobắtngườicóhọckhôngđượclàmchủmàchỉđượclàmtôichomộtôngchủnàođó,vàtệhơnnữaphảilàmtôisuốtđờichomộtchủbởivìtôitrungkhôngthờhaichúa.KẻsĩtrongquanniệmNhoGiáolàmộtkẻnôlệchứkhôngphảilàmộtconngườitựdo.Dobảnnăngvàđịavịxãhội,kẻsĩkhôngdámvàkhôngthể,vàdođókhiếpphụcnhữngkẻdámvàcóthể.BàiBìnhNgôĐạiCáohùngtrángvìNguyễnTrãiviếtchoLêLợichứkhôngviếtchomình,vìlúcviếtNguyễnTrảiđãtựđặtmìnhvàođịavịcủaLêLợi,tưởngtượngmìnhlàvua(Trẫmđây,núiLamSơndấynghĩa...,mộtmảnhnhungydựngnênnghiệplớn...).Toinóinhiềuvềkẻsĩnhưvậybởivìcáitâmlýkẻsĩvẫncònhiệndiệnrấtmạnhtrongtiềmthứccủachúngta.Disảnnặngnềnhấtlàtriếtlýởẩn,tránhhiểmnguyvàchờthời.TâmlýnàyngựtrịtrongđầuóchầuhếtmọitríthứcViệtnam.Nócũngngựtrịngaycảtrongđầuócnhữngngườicóýchínhấtdámhoạtđộngchínhtrị.ởcácvịnàynóthểhiệnqualốilàmchínhtrịnhânsĩ.Nhưngngườitríthứctựcholàmìnhcómộtgiátrịnàođó-cókhichỉlàdomộtsựtựđánh

giámìnhrấtchủquan-thườngkhôngchịuthamgiatạodựngramộtlựclượngchínhtrịnàovàcũngkhông lên tiếngbênhvựcmột lập trườngnào,ngaycảkhihọ thấy làđúng.Họchỉmuốn lànhữngnhânsĩđứngngoàicác tổchứcvàcáccuộc tranhcãigaygođểvừakhỏi tốncôngsứcvừakhỏibịcháy.Họtinrằngmộtkhihọđãlànhânsĩthìdùainắmđượcchínhquyềncũngvẫncầnhọ.Đólàmộttínhtoánmàhọcholàsángsuốtvàquảthựclàmộtchọnlựasángsuốtkhingườitachỉcóthamvọnglàmcôngcụ.Chínhcáitháiđộnhânsĩnày,hậuthâncủatâmlýkẻsĩngàyxưađãkhiếncáctổchứcđốilậpdânchủhiệnnaykhôngđượchưởngứngvàkhôngmạnhlênđượctrongmộtgiaiđoạnđầythửtháchnhưgiaiđoạnchúngtađangsống.Mộtdisảnkháclàsựthiếuquyếttâm.TríthứcViệtnamcónhiềungườikhôngthiếuýkiếnnhưngcáiquántínhkhôngdámvàkhôngthểthừahưởngtừtâmlýkẻsĩdohàngngànnămuốnnắnnàyvẫncònquámanhkhiếnhọdodựbấtquyết,sẵnsàngthỏahiệpvànhượngbộtrướcnhữnggiảiphápthôbạotráingượcvớinguyệnướccủamình,rồisaucùngđánhmấtchínhmình.Nhiềutrí thứccònthựcsựngưỡngmộnhữngtayanhchịbởivìhọngưỡngmộcáiliều,cáibạomàhọkhôngcóđược.Họbịhớphồntrướcnhữngngườicóbảnnăngmạnhvàdámlàm,bởivìđólàmộtphầncủachínhhọmàhọđãmấtđivàvẫntiếc.Mẫungườikẻsĩkhôngphảichỉcòntồntạimàcònđangcócơđượchồisinh.Cácchếđộđộctàitạichâuá,trongđócóTrungQuốcvàViệtnam,đangdụngtâmthiếtlậpmộtthứKhổngGiáoMớilàmchỗdựachocácchếđộđộctàingàynay,nhưKhổngGiáoCũđãtừnglàmnềntảngchocácchếđộquânchủchuyênchếngàyxưa.Mộtâmmưuthahóatríthứcmớiđangxuấthiện.Vàlầnnàykẻsĩcómộtcáitêngọimới:chuyênviên.NgaytronglúcnàyđangcónhiềutríthứcViệtnamchủtrươnghãythôilàmchínhtrị,tạmchấpnhậnchếđộnày,hợptácvớinótrêncácmặtchuyênmôn.Họhyvọngsẽdầndầndânchủhóađượcchếđộ.Nhưngnếukẻsĩngàytrướctronghơnhaingànnămkhôngthayđổiđượcchếđộquânchủthìtríthứcchuyênviênngàynaydùcóbảnlĩnhhơnvàcóbốicảnhthuậnlợihơncũngkhôngthểthayđổiđượcchếđộđộctàinàytrongmộthaithểhệ,nếuhọchỉlànhữngchuyênviên.Hãycoichừnglịchsửlậplại.TạisaochủnghĩacộngsảnbịphủnhậntạiTâyÂu,nơiđãkhaisinhranó,màlạithànhcôngtạiTrungHoa,ViệtnamvàTriềuTiên?Tạisao,ngoạitrừhònđảoCubanhỏbé,chếđộcộngsảnchỉtồntạiđượctrênbanướcnày?LýdochínhlàvìchủnghĩacộngsảnđãxuấthiệnhồiđầuthếkỷnàynhưlàmộtthứKhổngGiáoMới.CógìkhácgiữaKhổngGiáovàchủnghĩaMácLênin?Cũngđặtnềntảngtrênbạolực,cũngđộctàitoàntrị,cũnggiáođiều,cũngđộctôn,cũngnhântrịnghĩalàcaitrịmộtcáchtùytiệnbấtchấpluậtpháp,cũngbưngbít,cũngcấmđoántưtưởng,cũngbàixíchcáctôngiáo,cũngtriệthạkinhdoanh,cùngđềcaosựnghèokhóđểcaitrịbằngsựnghèokhổ.Cảhaiđềulànhữnghệthốngnửatôngiáo,nửachínhtrị.Cảhaiđềuđưađếnbếtắcvàcảhaiđềucócùngmộtbiệnhộsaukhiđãthấtbại:khôngphảilýthuyếtsaimàlàápdụngsai.ChỉcầnlấyMarxvàAnghenđạtvàođịavịcủaKhổngTửvàMạnhTử,lấycáccuốnTưBảnLuận,LêninToànTậpthaychoTứThưvàNgũKinh,lấyTrungươngĐảngthaychoTriềuĐình,đemcácđảngviênthaychođámquântửlàđâulạivàođó.KhổngGiáođãdọnđườngchocácchếđộcộngsản.ChỉcóđiểmmớilàchủnghĩacộngsảntângbốcquầnchúngvôsảnmàKhổngGiáomạtsát,dùchỉlàmộtsựtângbốcgiảdối.NếutrướcđâyKhổngGiáođãdọnđườngchocácchếđộcộngsảnthìngàynaynhữngtồnđọngcủatưtưởngKhổngGiáođanggiúpcácchếđộnàykéodài.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Giếthạicôngthần

Cómột sựkiệngầnnhưmộtđịnh luật trong lịch sửViệtnam lànhữngngườidựngnênđếnghiệpthườnghaygiếthạicôngthầnsaukhiđãthànhcông.Tạisao?Câutrảlờigầnnhưtựđộnglànhữngngườiđógianxảo,bộibạc.Xétchocùngthìcâutrảlờinàykhôngđúng.Nhữngngườiđãcókhảnăngquitụnhântài,khiếnhọtậntụyvànằmgainếmmật,vàosinhratửvớimìnhtấtnhiênphảicónhữngđứctínhđặcbiệt.Họphảilànhữngngườicókhảnăngthuhút,chinhphụclòngtinvàsựtrungthànhbằngcáchchứngtỏtàinăngvàđứcđộ.Trừmộtvàingoạilệrấthọahiếm,họphảilànhữngngườikhátốtvàthủychung.Ngàynaymộtngườithamgiamộttổchứcchínhtrịchỉkếtbạnvớilãnhtụmàthôi,nếuthấtvọngcóthểbỏrađi,nhưngngàyxưathìkháchẳn.Lãnhtụkhôngnhữngphảilàngườilãnhđạomàcònlàminhchủ,mộtchúacôngcóquyềntrêntínhmạngcủathuộchạ.Cácnhântàingàyxưavìvậychọnchúarấtthậntrọng,họhỏihanvềminhchủ,tớiyếtkiếnminhchủ,quansáttừngtháiđộ,cửchỉ,lờiăntiếngnói,cókhixemtướngrồimớiquyếtđịnhvìđólàquyếtđịnhvôcùngquantrọngđốivớihọ.Họkhócóthểlầmđược.Muốnđượchọthờthườngphảilàngườicóđứclớn.Trongvôsốnhữngngườiphấtcờkhởinghĩachỉcómộtngườithànhcôngthìngườiđóphảilàngườicóbảnlãnhphithường,màbảnlãnhlớnnhấtlàquitụ,điềuđộng,chinhphụclòngtin.Khómàcóthểgiảdốiđượcbởivìkhôngthểđánhlừamộtsốngườiđôngđảotrongsuốtmộtthờigiandàitranhđấucamgo.Vậymàôngvuanàothànhcôngdựngđượcnghiệpđếcũnggiếthạicôngthầncả.Nhưthếviệcgiếthạicôngthầnphảicómộtgiảithíchkháchơnlàsựbộibạc.Giảithíchđólàsựgiếthạicôngthầnlàcầnthiếttronglô-gíchKhổngGiáo.KhổngGiáocoiquyềncủavualàquyềnthiêngliêngcủatrờicho.Quầnthầnphảiphụctùngvôđiềukiện,cóchếtcũngkhôngđượcthắcmắc.Đãlàquyềnthiêngliêngthìtrờibanchoai,ngườiđóđược.Đãlàkẻsĩ,nghĩalàđãtừbỏmọiýđịnhlàmchủđểchỉnuôigiấcmộnglàmtôichomộtminhchủ,thìdĩnhiênphảitựcoilàmìnhkhôngcómệnhtrờiđórồi.Hạnhphúccủakẻsĩchỉlàđượcvàochốncũngđình,thấymặtlongnhan,đượcchútchứcvịvàhầuhạmộtngườiđượctrờitraothiênmệnh.Nhưngnhữngkẻsĩgiúpmộtanhhùnglậpnghiệpđếthìlạikhác.Họđãđượcgặpmộtngườidựngnghiệp,nghĩalàcòncómệnhtrờihơnhẳnnhữngôngvuakhác.Họđãchiacơmsẻáo,chenvaisátcánhvớikẻanhhùngđó.Họđãchứngkiếnnhữngsựloâu,hốthoảng,nhữngsailầmvànhátsợcủangườianhhùngđó.Họđãchứngkiếntậnmắtvàđầyđủmộtcuộclậpnghiệpđếvươngvàđãkhámphárarằngcuộcdựngnghiệpnàychẳngcógì là thần thánhcả.Họkhôngcòn lànhưngkẻ sĩ chânchínhnữa.Nhữngcôngthầnđãgiúpvuadựngnghiệpcũngphảilànhữngngườirấtđởmlược,họdễnhậnralàôngvuaanhhùngnhấtcũngkhôngkháchọbaonhiêu.Họđãnhìnthấybíquyếtdựngnghiệp,họđãnhậnrasựtươngđóicủathuyếtthiênmệnhvàbiếtđâuhọđãthấychínhhọcũngcóthểlàmvua.Vìthếhọphảichết.Kẻđếvươngthựcracũngkhôngcóchọnlựa.Tấtcảcănbảnquyềnlựccủaôngtadựatrênsựchínhđángcủathiênmệnh,ôngtakhôngthểdungtúngnhữngkẻkhôngcòntintưởngtuyệtđốiởsựhuyền

bíđónữavàlạicókhảnăngngangtầmvớiôngta.Đókhôngphảichỉlàmốinguymấtngôivuamàcònlàmóinguymấtmạngvàtuyệtgiốngbởivìtronghệthốngquânchủchuyênchế,thiênmệnhđãđượctraochoôngtarồithìchỉcócáichếtmớicóthểtướcđoạt,vànhổcỏthìphảinhỏtậngốc.Nhữngcôngthầncókhảnăngđểdọangôibáuhaylàmmấtđitínhthiêngliêngcủanóvìvậyphảibịtiêudiệt.Nhưngnhữngcôngthầntrungthànhtuyệtđốicũngkhôngthểdungtúngđược,bởivìhọđểdọatrậttựcủachếđộquânchủtuyệtđốitrongđóquầnthầnkhônghơnnhữngconvậttrướcmặtnhàvua,vuamuốnnọcrađánh,muốnthiếntùyý.Nhữngkhaiquốccôngthầnkhôngcònlànhữngkẻsĩchânchínhnữavìhọđãquáquenvớivua,đốixửvớihọnhưvậykhôngkhỏimangtiếngtệbạc,màkhôngđốixửnhưvậythìkhôngcònkỷcươngtriềuđình.Họlànhữngcáigaiphảinhổđểtrậttựvuatôiđượctrởlạibìnhthường.Mốiliênhệvuatôi,cốtcáncủatưtưởngchínhtrịKhổngGiáo,đưatớihaihậuquả.Mộtlà,kẻsĩ,tinhhoacủaxãhội,mấthếtnhâncách,xãhộivìthếlẫnquẩntrongsựthuichộtvàhènkém.Hailà,cáccuộckhủnghoảngxãhộirấtkhócólốithoát.Kẻsĩchânchínhkhôngphảilàngườikhởinghiệp.Triếtlýcủahọlàlúckhókhănthìlánhmặt.Chỉcómộtsốrấtítcóchíkhíđểthamgiatranhđấutrongthờilyloạnmàthôi.Nhữngkẻnàyphảichọnminhchủthậtkỹ.Trướchếtminhchủphảilàngườicóchânmạngđếvương,nếukhôngthìtheoôngtachỉuổngmạngmàthôi,sauđóminhchủlạiphảilàngườithậttrunghậu,nếukhôngthìkhithànhcôngmạngmìnhcũngtoimạngvềtayôngta.LịchsửTrungQuốckhôngthiếunhữngchuyệnnhữngngườigiúpchủdựngnghiệp,lúcthànhcôngthìvộivãcaobayxachạy.Kếtquảlàítainhậpcuộc,nhữngloạnlạcthườngkéodàirấtlâu,nhữngkẻcógandạdấnthânđãrất ítmàtrongsốnày,nhữngngười tìmđượcminhchủlạicàngkhó.Vànhữngngườidámđứnglênkhởixướngthìlạikhôngthểkếthợpđượcvớinhau,bởivìkhôngaidámnhườngngôiminhchủchongườikhác,nhườngngôiminhchủlànhườngtấtcảchứkhôngcóthoảhiệpnào.Vớithờigianchọnđúngchúamàthờtrởthànhmộtloâulàmtêliệtnhữngkẻsĩhiếmhoicóýđịnhcứuđời.Trongđasốtrườnghợpđưahọtrởlạisựthụđộngcốhữu.Ngàynaytriết lýthiênmệnhcủaKhổngGiáođãđivàoquákhứ,ítaicòntincónhưngkẻcóthiênmạngđếvươngnữa.Nhưngcáitâmlýchọnminhchủvẫncòntồntại,vàbởivìnólàmộttâmlý,nónấpkín trong thâmsâucủachúng ta,nóchiphốihànhđộngcủachúng tamộtcáchbímậtđếnnỗichínhchúngtakhôngthấy.Haicâuchuyệnsauđâychứngtỏcáitâmlýmàtatưởngnhưđãhoàntoànbiếnmấtthựcravẫncònlảngvảngđâuđây.Tôikểrachỉđểđộcgiảthấyrằngđoạntuyệtvớimộtvănhóalàmộtđiềurấtkhó.Cáchđâykhônglâu,mộtlãnhtụcủamộttổchứcchínhtrịcólúcgâyđượctiếngvangđãcónhãýđếnthămtôi.Tôihỏianhlýdonàocóthểkhiếnmộtngườithamgiatổchứccủaanh.Anhđắnđorồitrảlờibởivìngườitangưỡngmộmộtlãnhtụnhưanh.Đólàmộtthanhniênhoàntoànđượcđàotạotạimộtnướctântiến.TôicũngbiếthaingườikhoabảngkhácđượcđàotạotạiphươngTây.Khôngnhữngchỉcóbằngcấplớnmàhọcònthựcsựcókhảnăngvàbảnlãnhlớn,tôirấtngưỡngmộhọ.Câuchuyệncủahọlạicóliênquantớichínhtôi.Chúngtôiđãsátcánhcùngnhautranhđấuchodânchủtrongmộtthờigian.Cócốgắngdàihơinàomàkhôngcólúcđemtớisựmệtmỏivànghihoặc?Mộthômtôiđượchọmờiđiăntốicùngvớimộtngườilạmặtmàsaunàytôiđượcbiếtlàmộtnhàtướngsốnổitiếng.Chúngtôinóichuyệnvuivẻ,nhàtướngsốkiađặtnhiềucâuhỏivềtôi.ítlâusaucảhaibạntôituyênbốngưnghoạt

động.Mãivềsautôimớihiểulàtấtcảdobữacơmtốiđó.Họđãnhờnhàtướngsốkiachobiếtvềtôivàkếtluậncủavịnàylàtôikhôngcótướngcủamộtminhchủ.Tôirấtbuồnvìmấthaibạnđồnghànhhiếmcó,nhưngtôirấtkínhtrọnghọ,họlànhữngtríthứchiếmhoicòncóýđịnhdấnthân,vàthựcsựđãvấtvảvớitôitrongmộtthờigian.TôichỉgiậncáitâmlýkẻsĩcủaKhổngGiáokhôngchịucúthẳnkhỏitâmhồnngườiViệt.Tôicũngkhônggiậnôngthàytướngkiavìthựcraôngtanóiđúng:thờinàylàmgìcònminhchủ,chỉcónhữngkẻkhùngmớinuôimộnglàmminhchủmàthôi.Tôichỉmuốngópphầnnhỏbécủamìnhchothắnglợidânchủmàthôi.Vậymàcũnggiantruân.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Anhkhôngbiếtgìvềcộngsản

ChươngMặtThậtCủaAi?màquívịvừađọcphầnlớnlấytừmộtbàibáocùngđểtựamàtôiđãgởiđăngbáoNgàyNay(Houston,HoaKỳ).Bàibáonàyđãgâychotôikhánhiềuvấnđề.TrướchếtlàngaytrongnộibộnhómThôngLuận.MớiđầutôiđịnhđăngbáoThôngLuận,tôikhôngngờgặpphảinhữngphảnứngrấtmạnhcủanhữngngườibạnmàtôiđưađọctrước.HọsợmộtbàibáonhưthếsẽđemlạichonhómThôngLuậnnhưngthùghétmới.ThấyrằngnếuđăngbáoThôngLuậncóthểsẽgâysứtmẻđángtiếc,tôigởiđăngbáoNgàynay,rồilạigặpmộtvấnđềkhác.Mộtanhbạnđọcxong,nỗigiậnnóirằngmộtbàiđặcsắcnhưvậysaokhôngđăngbáomìnhmàlạiđemđăngbáokhác.BàiđăngtrênbáoNgàyNaycũnglàmtôivấtvả.Mộtloạtbàiphảnbácdữdộiđượctungrangaysauđó.MộtvịởHouston,màsaunàytôiđượcbiếtlàcókiếnthứckhoahọc,chorằngbàiđólàmộtxúcphạmlớnđốivớitổtiên;NguyễnGiaKiểnglàtácgiảbàiđóthìlàchínhphạm,nhưngbáoNgàyNayđãđăngbàiđóthìcũnglàtòngphạm.(chínhphạmvàđồngphạmlànhữngtiếngđượcdùngtrongbài).Nếucóquyền,chắcchắncácvịnàyđãlôicổtôiratòavàtặngchovàicuốnlịchrồi.Cảtácgiảbàiđảkíchnàylẫntờbáođăngnóđềuđangnỗlựctranhđấulênáncộngsảnchuyênchínhgiáođiều,chàđạptựdongônluậnvàbáochí.MộtnhânsĩnhânđọcbàibáocủatôitrênNgàyNay,cảmhứngviếtmộtbàigópý,vớitựađểlàNgheQuì,đónggópthêmmộtsốýkiếncánhânđồngthờiphêphánmộtsốnhânvật.Thếlàtôilạilãnhmộtbàiđánhkhác,màlầnnàyđánhoanvìnhữngýkiếnlàmtácgiảbàiđánhnàynỗigiậnkhôngphảilàcủatôimàlàcủavịnhânsĩkia.Quágiận,tácgiảlôicảthânthếtôiraphêphánvàkếtluậntôilàhạngngườivôliêmsỉ.Cũngmaylúcđótôicóchútthờigiờrảnhrỗinênđãgởinguyênvănbàicủamìnhchotácgiả.Ôngnàytỏrarấtđứngđắnvìsauđó,khiđãbiếtcósựhiểulầm,ôngviếtchotôimộtláthưngắnvớilờilẽthânthiệnvàchođăngmộtbàicảichínhtrênngaytờbáođãđăngbàiđánhtôi.Đólàlầnduynhấttôithấymộtngườiđánhoanmộtngườikhácđãgiảioanchongườiđó.Bìnhthườngthôiđánhcũnglàphúclắmrồi.MộtlầnchúngtôigặpmộtsựcốtrongmộtbuổihọpCâuLạcBộThânHữuThôngLuận.BìnhthườngthìnhữngbuổihọpcủaCâuLạcbộlàsựgặpgỡthânthiệncủanhữngngườicócảmtìnhvớinhaudùcùnghaykhông cùng chínhkiến.Khi thành lập, chính tôi đềnghị đặt tên làCâuLạcBộĐộcGiảThôngLuậnnhưngđềnghịcủatôibịphảnbác,mộtvịđãđềnghịthayĐộcGiảbằngThânHữuvớilậpluậnrằngaimuốnlàđộcgiảchẳngđược,nhưngmuốngặpnhauthảoluậnthìphảicótinhthầnthânhữu,thânhữukhôngcónghĩalàđồngýmàchỉlàtháiđộthânthiện,tươngkính.TôivẫnthấyhaichữThânHữucóvẻgiớihạnquá.Biểuquyết,vàtôithua.KếtquảlàCâuLạcBộThânHữuThôngLuậnrađờivớimụcđíchlàlâulâugặpnhaumộtlầnđểthảoluậntrongtinhthầnkhôngcóýkiếnnàocấmnêura,khôngcóđềtàinàocấmbànđến.Trớtrêuthayhômxảyravụlộnxộnđó,thuyếttrìnhviênlạichínhlàngườiđềnghịthayđộcgiảbằngthânhữu.Việcôngđượcchọnđểdẫnnhậpbuổigặpgỡđóđãđượcquyếtđịnhtừmấythángtrước,nhưngtrongkhoảngthờigianđóôngtrởthànhtổngthưkýcủamộttổchứcmới,tuyvừathànhlập

nhưngcósứcmạnhvìchỉlàmặtngoàicủamộttổchứcđãcótừlâuvàcórấtnhiềuphươngtiện.Chứcvụmớiđóđãkhiếnôngkhôngcònthânhữuvớichúngtôinữavàôngđemđếncảmộtlựclượnghùnghậu.BuổihọpbiếnthànhmộttòaánnhândânxửnhómThôngLuận.Lựclượngnàynhaonhaolên,bấtchấpchủtọa,muốnnóilànói,nóigìcũngđượcvìhọsẵnsàngẩuđảvàhìnhnhưchỉđợicơhộiđểẩuđả.Chúngtôicốnhịnnhụcchoqua.Rồibuổihọpcũngxong,nhưngmộtthanhniênxấnlạiphíatôi,chỉtayvàomặttôimànói:Anhlàđồngâythơấutrĩ,anhkhônghiểugìvềcộngsảncả.Tôibiếtlúcđókhôngphảilàlúcđểthảoluậnvớianhta.Tôicũngkhônggiậnanhta,từđầubuổihọptôinhậnxétanhtalàmộttrongnhữngngườiônhòanhấtcủalựclượngnày.Dángdấpanhtacũngkhátríthức,đôimắtthôngminhvàhiềnlành.Vảlạianhtacũngkhákhoandungđốivớichúngtôi:chúngtôichỉngâythơấutrĩvàkhôngbiếtgìvềcộngsảnchứkhôngphảilànhữngtênphảnbội,nhữngtaysaicộngsảnnhưcácbạnanhtanóisangsảngtrongsuốtbuổihọp.Anhtatrạcđộbamươituổi.à,nếutôicóthểngâythơấutrĩđượcthìdiễmphúcbiếtbaonhiêu?Tiếcquá,lúcđótôiđãgầnnămmươituổirồimàchưalàmđượcgìrahồn,cuộcđờicũngchẳngcógìvui,đãnhiềuthấtvọngvàmấtmát.Muốnngâythơcũngkhôngđượcnữa.Khôngbiếtgìvềcộngsản?Tôibiếtkhôngnhiềunhưngcũngbiếtchútđỉnh.Lớnlênởvùngquêdocộngsảnkiềmsoát,chabỏtrốn,chúbácbịgiết,mẹdắtrahầutòaánnhândântừthờinămtuổi.Lớnlênchốngcộngtừthờisinhviên,chốngcộngtronghàngngũViệtnamCộngHòa,đitùcộngsản,làmviênchứccộngsản, làmdâncộngsản, sốngngoàivòngpháp luậtdướichếđộcộngsản, rồi rahảingoạichốngcộngsản.Cóthểnóitôilàmộttrongnhữngngườicócơhộiquansátcộngsảndướimọigốcnhìnvàcọsátvớicộngsảntrênnhiềucươngvị.Anhthanhniênkiachắccóthânnhânbịđitùcảitạo,giađìnhcóthểđãbịtịchthutàisảnvàđãgianlaotìmcáchvượtbiên,nhưthếlàđủđểanhấynghĩmìnhbiếtrõcộngsảnđủtưcáchđểcoinhữngngườikhôngcoicộngsảnnhưquỉma,thểdữlàkhôngbiếtgìvềcộngsản.Tháiđộcủaanhtakhônglàmtôingạcnhiênchútnào,bởiđólàtháiđộtựnhiêncủaconngườitrongvănhóaKhổngMạnh,mộtvănhóađượclưutruyềnquacuộcsống,từđờinàyquađờikháctrảimấynghìnnăm,màngườitatiếpthumộtcáchtựnhiênvàvôtình.VănhóaKhổngMạnhlàthứvănhóaxácquyết,bấtcầnchứngminh.ÔngKhổngKhâu,ôngMạnhKhavàtấtcảcácdanhnhoquacácthờiđạichỉkhẳngđịnhmộtcáchchắcnịch thôichứcóbaogiờcầnchứngminhcáigìđâu.ÔngKhổngKhâunóingườicóhiếu thì chachếtbanămkhôngđược thayđổinếp sốnggiađìnhdochađể lại,ngườingaythẳngthìchacóđiăntrộmcũngphảibaoche,nhưngôngkhônghềbậntâmgiảithíchtạisao.Cácôngthánhhiềnkếtiếpnóirằngđãlàđànbàđứchạnhthìphảiphụctòngcảcha,lẫnchồng,lẫnconcũngcócầnbiệnluậngìđâu.Vănhóacủachúngtalàcái.Vănhóatrongđómìnhcứnémbừachânlýcủamìnhvàomặtngườikhácmàkhôngcầnsuynghĩxemđócóphảilànhữngchânlýthựckhông.VănhóaKhổngMạnhlàvănhóaphủnhậnkiếnthức.Ngườitakhôngcầnnghiêncứu,tìmhiểu,miễnlàcứthấyphảiđạolàcóthểtựtinvàtựhàođượcrồi.TấtcảcáccuốnTứThư,NgũKinhnếugộpchunglạitấtcảvàinthànhmộtcuốnsáchthìcũngchỉvàitrămtrangthôi,nghĩalàchỉbằngmộtnửacuốnsáchmàcácvịđangcầmtrongtaythôi.Mộtngườibìnhthườngcóthểhọcmộttuầnlễlàxong,thếmàcácsĩtửcứnhaiđinhailạitrongmấyngànnămthìhỏikiếnthứccócáigìđángkể?ÔngPhầnKhôilàmộtnhànhoxuấtchúng,ôngđihọcchữquốcngữtớitrìnhđộtiểuhọcvàquảquyếtlàđãhọchỏiđượcnhiềuhơnhẳnsovớithờikỳhọcchữnho.Vớithờigian,cảmộtxãhộihọcthóiquennóivà

làmmàkhôngcầnmộtkiếnthứcnàocả.Tháiđộnàytạoramộtniềmtinthầmkínrằngmọingườinhưnhau,chẳngaibiếtgìhơnai.Ngườitacóthểnóivớibấtcứaianhkhôngbiếtgìcả,bởivì thựcratrongtiềmthứcngườitađangnóivềchínhmình.Khôngnhữngkhôngtrọngkiếnthức,màngườitacònbàibácviệcmởmangkiếnthức,bởivìvănhóaKhổngMạnhchốnglạiđiềumới,nghĩalàchốnglạisựtìmhiểu.KhổngTửnói:Bỏcôngrahọcđiềulạchỉcóhại(Cônghồdịđoan,tưhạiđãdĩ).Nhữnglờivàngngọcđótrảiđờinàyquađờikháctạoratâmlýcoiđiềukháclạlàxấulàdở,làsai.TrongngônngữTrungQuốcmàtadunhập,chữdị,nghĩalàkhác,đồngnghĩavớixằngbậy.Dịđoantheonghĩachiếttựcủanóchỉcónghĩalàđiềulạthôi,nhưngtậpquánvàthờigianđãbiếnnóthànhnhảmnhí.Lậpdị,quáidị,dịnghị,dịhợmđềumangnghĩaxấucả.VềđiểmnàyđôikhitôithấyvuilònglàngườiViệtnamcòngiữđượcchữkhácvớinghĩakháchquan.Khôngnhữngbàibácđiềumới,vănhóaKhổngMạnhcònhungbạovớiđiềumới.KhổngTửlênlàmtướngquốcnướcLỗthìlậptứcgiếtthiếuchínhMão.ChẳngthấyôngMãocótộicụthểnàongoàitộicótàibiệnluậnvàlunglạcngườikhác.Nhữngailênánđảngcộngsảnđànápnhữngngườiphátbiểuýkiếnngượclạivớiđảngnênsuynghĩlạichuyệnnày.Nhosĩtheogươngbậcvạnthếsưbiểưnàyđãđểxướnglêncảmộtbổnphậnđạođức:vệđạo.VệđạolàchủtrươngbảovệtoànbộcácgiátrịKhổngGiáobằngcáchđánhphágaygắtvàtiêudiệtbằngbạolựcnhữngkẻdámđirangoàikhuônmẫucósẵn.KhổngKhâuvàcácmônđệ,hậubốicủaông,cũngkhuyếnkhíchsự tìmtòi,khảocứunhưngvớiđiềukiệnlàđóchỉlànhữngtìmtòiphảiđạo,vớimụcđíchminhhọanhữngýđãcósẵn,tươngtựnhưđảngcộngsảnkêugọisángtạovớiđiềukiệnlàsángtạotrongđườnglốidođảngvạchra,trongkhuônkhổchủnghĩaMác-LêninvàtưtưởngHồChíMinh.CáichủtrươngvệđạođóđãlàmthuichộtcảtrítuệáĐôngvàđãdẫnrapháptrườngvôsốnhữngngườicótrítuệ,đánglẽđãcóthểcốnghiếnnhữngđónggópquíbáu.Tôikhôngthùghétnhữngngườiđãđảkíchtôimộtcáchgaygắt,đòilênán,đòiphảicótháiđộ,đòihànhhung(kểcảđảthươngthựcsự)bởivìđóchỉlàdisảnvănhóacủacáitâmlývệđạođãmọcrễvàotâmhồnchúngtangaycảkhichúngtakhôngýthứcđược.Viếtmộtcuốnsáchhayvềdânchủkhôngkhóbằngkhôngnổigiậnkhicóngườiphátbiểungượcýminhvìmộtđằnglàkiếnthức,mộtđằnglàtâmlý.Kiếnthứcdễtiếpthuvàcũngdễthayđổi;tâmlý,tráilại,làcáimàchúngtakhôngýthứcđượcvàdođókhôngcảnhgiác.NhữngphảnứnggiậndữđốivớimộtsốbàiviếtvềvănhóavàlịchsửcủatôicònxuấtpháttừmộtdisảnkháccủaKhổngGiáo,đólàtâmlýtônsùngngườixưa.Quítrọngtổtiênlàmộttìnhcảmtựnhiênvàcũnglàmộtphầncủatríthôngminhcủaloàingười.Nóchophéploàingườinốidàicuộcsốngtrítuệcủamìnhtớimộtthờixaxưa,hiểuđượccuộchànhtrìnhđãdẫntớingàyhômnay,vàcũngýthứcđượcnhữngđiềunênlàmchotươnglai.Lòngquítrọngngườixưabiếncuộcsốngthànhliêntụcvàvĩnhcửu,sinhvàtửchỉlànhưngchốcláttrongcuộcsốngliêntụcvàkhôngngừngbiếnđồicủaloàingười.Quansátviệclàmcủangườixưatarútrađượcnhữngkinhnghiệmđểxâydựngngàymai,tahọcđượcnhữngcáiđúngcủahọ,vatarútnhiềukinhnghiệmquíbáuhơnởnhữngsai lầmcủahọ.NhưngsựtônsùngngườixưacủaKhổngGiáokhôngphảinhưvậy.Nólàmộtsựtônsùngbệnhhoạn,coingườixưalàhơnngàynay,coingườixưalàhoàntoànđúng,chúngtachỉcằnlậplạilàđủ.KhổngTửchủtrươngcứhọcngườixưalàbiếtviệcngàynay(ôncốtritân).NhanUyênhỏiôngvềviệctrịnước,KhổngTửtrảlời:CứtheolịchnhàHạ,độimũnhàChu,dùngnhạccủavuaThuấn,Cácnhosĩsaunàycònđềcaohơnnữacáitinhthầnsùngbáivàbắtchướctổtiênđó,vàngườiđượcđềcaolàmmẫumựchơncảlạichínhlàKhổngTử.Ngaycảnhữngcâunóirấttầmthường,vàtầmbậy,củaông

nhưchaconphảigiấu tộichonhau,nước loạn thìchớở lạicũngđượcđưa lênhàngđạo lý.ChínhKhổngTửkhinóinhữngcâunàycũngkhôngthểngờrằngcóngàychúngsẽđượccoilànhưngkhuônvàngthướcngọc.Ôngthủcựuvàkêugọithủcựu,nhưngđóchỉlànhữngýkiếnthôi,chínhcáctriềuđạivềsaumớibiếnnhưngýkiếncủaôngthànhchânlýbấtdibấtdịch.CánhânKhổngTửnhiềulầndạyđệtửkhôngnênphònhữngvuachúabấtnghĩa,nhưngchínhôngcũnghailầnđịnhlàmgianhânchonhữngkẻphảnbội.NhưvậyKhổngTửtuythủcựunhưngkhôngcứngchácnhưngườitatưởng.Nhưđãnói,khiphêphánKhổngGiáo,takhôngnênquitráchhếtchoKhổngTử.MặcTử,nhàtưtưởngvĩđạinhấtcủaTrungQuốc,đãnhiềulầnlênántâmlýrậpkhuôntheongườitrước.NếuMặcTử,thayvìKhổngTử,đượclấylàmmẫumựcthìTrungQuốcđãkhôngthuakémnhưngàynay.MặcTửcólý:nếutấtcảmọithếhệđềulấynhữngthếhệtrướclàmmẫumựcthìxãhộivẫncònnhưthờiPhụcHy,ThầnNông,nghĩalàvẫncònănlôngởlỗ.TinhthầntônsùngvàrậpkhuôntheongườixưahìnhnhưvẫncònnặnglàmtrongtâmlýtríthứcViệtnam.MộtngườibạncủatôicóhaibằngcấpkhoahọcrấtcaotạiMỹvàPháp,cólầngiảngchotôivềsựcaosiêuhuyềnbívàtínhkhoahọccủakhoatửvi.Tôihỏianhtatạisaoanhkhôngthấycáinhảmnhícủatửvi,chỉcónămyếutốthôi:giờsinh,ngàysinh,thángsinh,nămsinh,nam,nữmàsuyratới108sao,nghĩalàchỉcónămphươngtrìnhbậcnhấtmàcótới108ẩnsốthìhoặclàhệthốngphươngtrìnhđókhôngcógiảiđápchínhxác,hoặclàthựcrachỉcónămẩnsốmàthôi,103ẩnsốcònlạitựđộngsuyratừnămẩnsốchính,nghĩalàvấtđicũngđược.Vậythìkhoatửvisaingaytừđầu,nóchỉlàmộtbàitoánngâyngôdosựkiệntrítuệchưađượcmởmangmàcó.Anhtacựlại:Tửvikhôngphảilàtoán?.Tôicònbiếtnóigìđây?Toáncó làgìđâu,ngoại trừ làmộtcách lý luậnđúng?Nếubảocónhữngcáikhôngcầnđúngthìcòngìđểbàn?Tứcquá,tôibảoanhtathửlấysốtửvicủatôixemsao.Anhtabènbấmđốtngóntayvàquảnhiêntôithấychỉcónămsao,tôikhôngnhớsaonào,làphảicăncứvàonămdữkiệnbanđầumàthôi,nhữngsaokháccứtựnhiêntheonămsaonàymàđịnhvị trí,nhưnganhtavẫnkhôngchịuthua,anhtakếtluậnlàtôikhônghiểuđượccáikiếnthứccaosiêucủangườixưa.Trìnhđộtoánhọccủaanhtacaohơntôinhiều,nhưnganhtakhôngthấyđượccáisailầmrànhrànhrađóvìanhtađãsẵncóđịnhkiếnlàngườixưacólýrồi.MộtanhbạnkháccũngtốtnghiệpkỹsưtạiMỹvàtrướcđónổitiếnglàhọcsinhtútàixuấtsắcnhấtcủatrườngChuVănAn,lậnđậntìmcáchvượtbiênsaunăm1975.ChúngtôigặpnhausaukhiđitùcảitạovềvàcùngcóýđịnhlàtrốnkhỏiViệtnam.Mỗilầntínhchuyệnvượtbiênanhđềuxembóidịch.AnhtagiảithíchvớitôilàbóidịchrấtđúngbởivìnódoChuVănVươngchếra.TôinóiChuVănVươnglàtổnhàChu,sốngvàothếkỷ12trướcTâylịch,lúcloàingườicònrấtmanrợ,cógìlàthôngthái,chẳngquađólàniềmtinngâythơvàoquỉthầncủamọidântộcbánkhai.AnhtatiếcchotôikhônghiểuđượccáihuyềnbícủaKinhDịch,bởivìthờiđóconngườicòntrongsángvàcòngiaocảmđượcvớithầnlinh.ĐiềunghịchlýlàđãmấylầnanhấyrađisaukhitrúngmộtquẻtốtvàlầnnàocũngbỏcủachạylấyngườihoặcbịcônganbắttróiphảichuộcmạngnhưnganhấyvẫntiếptụctinKinhDịch.Cảhaianhbạntôitrênđâylúcbìnhthườngđềulànhữngngườirấtsángsuốtvàchínhxác,nhưngmỗikhigặpquyếtđịnhkhókhănvớimộtxácsuấtrủirolớnhọlạiquayvềvớinhữngtínngưỡngcỗlậubởivìsựtônsùngcổnhânđượctruyềntừđờinàyquađờikhácvẫncònmaiphụctrongtríóchọ.Đólàchuyệnxa,nhưngcònchuyệngầnhơn?TôiđượcđọckhôngbiếtbaonhiêutuyêncáobuộctộilẫnnhaugiữacácphepháitrongcácđảngĐạiViệtvàViệtnamQuốcDânĐảng.Phenọlênánphekialà

phảnbộiđườnglốicủacáccốđảngtrưởng,phenàocũngtựhàolàtuyệtđốitrungthànhvớiđườnglốicủacácngài.Sựtheođúngđườnglốidongườiđitrướcvạchrahìnhnhưđượccoilàmộttiêuchuẩnđểquyếtđịnhaiđúngaisai,aichínhaità.CáitiêuchuẩnkỳcụcnàycólẽchỉcóởTrungQuốcvàViệtnam.Haidântộcnàycoisựkiệnkhônglàmđúngnhưngườixưalàxúcphạmđếnngườixưa.Trongcácnướccộngsản,TrungQuốcvàViệtnamcũnglàhainướcchốngxétlạimộtcáchgaygắtnhất.Đólàdisảncủatinhthầnbấttác,vôcảimàKhổngGiáođềcao.NênnhớrằngKhổngTửcoinhưbổnphậncủangườiconcóhiếulàkhôngsửađổigìhếtnềnnếpcủachatrongvòngítnhấtbanămsaukhichađãmất,nghĩalànếumãimãikhôngsửađổigìthìcònhiếuhơn.Trongthếgiớithayđổidồndậpnày,màsứcmạnh,chỗđứngvàsựvinhnhụccủacácdântộcđượcquyếtđịnhbởiýkiếnvàsángkiến,bởivậntốccủađổimới,nếucómộttâmlýmàchúngtaphảikhẩncấptừbỏthìđóchínhlàtâmlýthủcựu.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Ưuđạobấtưubần?

Nhưtôiđãtrìnhbày,khiphêphánKhổngGiáokhôngnênđồnghóanóvớiôngKhổngKhâu,càngkhôngnênđổhếttráchnhiệmchoông.ÔngkhôngchíthánhchínhânnhưôngTrầnTrọngKimviếttrongcuốnNhoGiáo,nhữngcũnglàngườitốt,ôngmởtrườngtưđầutiênvàtạoramộtcơhộitiếnthânquantrọngchotànglớpthứdân.Thếcũnglàmộtngườicócônglớnvớiđờirồi.Ôngdạyhọctrònhiềuđiềuvềluânlýthựctiễn.Xéttheobốicảnhthờiđạicủaông,trongnhữngđiềuôngnóicónhữngđiềukháđúng,nhữngđiềuhơisaivànhữngđiềurấtsai.Đólàlẽtựnhiên,khôngcóhọcgiả,triếtgianàochỉphátbiểunhữngđiềuhoàntoànđúng.Socrate,Platon,Aristotecũngvậythôi,họcónhữngýkiếnthậtsángnhưngcũngcónhữngnhậnđịnhsailầm,thiếusót.Bổnphậncủanhữngngườiđisaulàgiữlại,bổtúcvàkhaitriểnnhữngđónggópđúng,bỏđinhữngsailầmvà,dĩnhiên,khôngngừngthêmvàonhữngkhámphámới.VănhóaKhổngGiáotrởthànhđộchạikhôngphảivìnósaingaytừđầumàvìnóđãkhôngbiếtđổimới.NóđãkhaitháctriệtđểhaitínhxấucủaKhổngTửlàtinhthầnthủcựu,bàibácđiềumớilạ,vàtinh thầnbấtdung(thídụnhưviệcgiết thiếuchínhMãochỉvìôngMãocó tàibiện luậnvàkhôngđồngývớiKhổngTử).KhôngnhữngthếnócònbópméotưtưởngcủachínhKhổngTử.Mộtthídụcủasựxuyêntạcđólàtinhthầnanbầnlạcđạo,nghĩalàcamphậnnghèomàvuivớiđạođức.TinhthầnnàytheocácnhosĩlấytừmộtcâutrongLuậnNgữ.ngườiquântửchỉlogiữđạolýchứkhônglonghèo(quântửưuđạobấtưubần).NhưngKhổngTửnàođâucóýđịnhnóinhưthế.Ôngnóinguyênvănnhưthếnày:Ngườiquântửmưutìmhọcđạochứkhôngmưutìmmiếngăn.Làmruộngcókhimấtmùacũngđói,cònhọcđạo thìcó lộc.Ngườiquân tửchỉcần lohọcchogiỏichứđừngsợnghèo(Quântửmưuđạobấtmưuthực.Canhdã,nỗitạikỳtrunghĩ.Họcdã,lộctạikỳtrunghĩ.QuânTửưuđạobấtưubần).Đóchỉlàmộtlờikhuyênthựcdụngmàthôi,cónghĩalàcứlohọcđirồisẽđược làmquan và sẽ có ăn.Nên nhớ rằngmục đích của việc học đạo chỉ là để được làmquan. ýKhổngTửquacâunóinàyhoàn toànkhôngphải làsựchấpnhậnnghèokhổmiễn làsốnghợpđạođức.(CầnhiểuchữđạocủaKhổngTửđồngnghĩavớinghề,nghĩalàhọcthi,thư,lễ,nhạcchothạođểralàmquanchứkhôngphảilàđạođứcnhưtahiểu).ChínhKhổngTửcũngrấthamphúquí,ôngtừngnóiphúquímàcầuđượcthìdùphảilàmkẻcầmroiđánhxengựatacũngnhận(phúquínhikhảcầudã,tuychấptiênchisĩ,ngôdiệcvichi).KhổngTửlươngthiệnnhưngkhôngphảivìthếmàôngđềcaosựnghèokhổ.Ôngđãđikhắpnơicầuđượclàmquan,cólúcsẵnsànglàmgianhânchonhữngkẻgiàucóphảntrắc.Nhânsinhquancủaôngrấtthựcdụng:cầuíchlợichomìnhvàsốnglươngthiện.Đólàmộtnhânsinhquanrấtkhiêmtốnvềmặtđạođức.TừđờinhàHán,luânlýcủaKhổngGiáobịbópméođiđểbiếnthànhmộtthứluânlýnôngnghiệplạchậu.LưuBang,tứcHánCaoTổ,saukhidiệtđượcTầnvàSở,thốngnhấtthiênhạ,nhậnđịnhrằngmốinguychodònghọmìnhlànhữngkẻgiàucóvàgandạ.Ôngbènxóabỏthươngnghiệpvàchỉgiữlạinôngnghiệp.Việcphânchiaxãhộirabốngiaicấpsĩ,nông,công,thươngbắtđầutừđó.NếuchỉxétvềmụcđíchduytrìquyềnhànhthìnhàHánhoàntoàncólý.Nghenôngchânlấmlấybùn,đượcmùa

thìno,mấtmùathìđói,khôngthểnàogiàulớnđược,giatàichỉlàruộngđất,cóbaonhiêutriềuđìnhthấyrõhết.Vảlại,ngườinôngdânởyênmộtchỗ,kiếnthứchạnhẹpmàđởmlượccũngkhôngcóbaonhiêu.Tráilại,ngườibuônbángiaodunhiều,hiểubiếtrộngrãi,lạiquenđươngđầuvớirủirothànhragandạ(cóganlàmgiàu).Nghềbuônbánlạidẽphátđạt,cóthểđưatớinhữngtàisảnrấtlớn,kínđáovàdễdichuyển.Nhữngthươngnhângiàucónàylạikhônglàmquanănlộcvuavàdođókhôngmangơnvuanhưlớpnhosĩ,họcóthểlànhữngđedọalớnchocácvuachúa.ChínhvìthếmànhàHándẹpbỏthươngnghiệp,vàkhithươngnghiệpđãbịxóabỏ,sựtraođổihànghóakhôngcònnữathìcôngnghiệpchỉcònlàmộtnghềphụcủanghềnông,làmranhữngnhuyếuphẩmchoxómlàngmàthôi.DướiđờinhàHán,thươngnhânkhôngnhữngbịtrùdậpthôbạomàcònbịmiệtthịnhưnhữngkẻxấuxa,đángkhinhbỉ.Cáctriềuđạivềsaucólúcnớilỏngchothươngnghiệpđôichútnhưngrờilạixiếtlạingay.Triềuđạinàocũngcoithươngnghiệplàmốinguyvàđềurasứctrùdậpvàmiệtthị.CuốicùngvớithờigianmộtgiátrịmớiđãđượcthêmvàoKhổngGiáo,đólàtâmlýkhinhbỉnghebuônbán.Phảicôngbìnhmànói,tâmlýnàyhoàntoànkhôngcótrongđầuócKhổngTử.CảKhổngTửlẫncácmônđệcủaôngđầukhôngbaogiờbàixíchthươngnghiệp,cũngnhưMarxkhôngbaogiờtưởngtượngcóviệckiểmduyệtbáochíhaynhữngchiếndịchtẩynão,nhữngtrạitùcảitạotưtưởngcủacácchếđộcộngsảnsaunày.Thươngnghiệplàđộngcơtiếnhóacủamọixãhội.Nóvừalàsựchấpnhậnrủirochođổimớivừalàsựgiaolưucủangười,củakiếnthức,ýkiếnvàsángkiến.Nócũnglàsựgiàucó.Thươngnghiệpđốivớixãhộicũngnhưmáuđốivớicơthề,nólàyếutốtốicầnthiếtchomọisinhhoạtkhác,dùlànôngnghiệp,cộngnghiệphayvănhóaxãhội.Cóthươngnghiệpmớicótiếnbộ.Khôngcóthươngnghiệpthìxãhộitêliệtvàdẫmchântạichỗ,kểcảvềvậtchấtlấntinhthần,làlẽtựnhiên.TrongnhữngyếutốđộchạicủaKhổngGiáo,yếutốđộchạinhất trênhẳnmọiyếutốkhácchínhlàsự thùghét thươngnghiệp,màvềviệcnàythìKhổngTửhoàntoànvôcan.NólàmộtphátminhcủaHánNhovàđượcduytrìvìcầnthiếtchosựồnvữngcủacácchếđộquânchủchuyênchế.Khôngphảilàmộtsựtìnhcờmàcáctiếnbộlớncủanhânloạiđãphátsinhtừcácthịtrấnbuônbánvàtưtưởngdânchủcũngnhưcácchếđộdânchủđầutiênđãnảysinhtừđó.CũngkhôngphảilàmộtsựtìnhcờmàHoaKỳ,mộtquốcgia tạp chủng, khởihành từ sốkhôngnhững cómẫu số chung làbusiness, đámauchóng trởthànhsiêucườngsốmộtcủathếgiới.Nhưđãnói,ViệtnamvừahìnhthànhthìđãtiếpthuKhổngGiáotừđờinhàHán,nghĩalàkhiKhổnghọcđãbị tồi tệhóadosự thêmvàonhiềuyếu tốđộchại, trongđóđộchạinhất là tâm lý thùghétthươngnghiệp.Suốtdònglịchsử,chúngtađãchỉbiếtcótâmlýnày,khôngnhưngườiTrungHoaítrađãcómộtthờiXuânThuChiếnQuốctrongđócảmộtrừnghoatưtưởngnởrộvàthươngnghiệppháttriểnmạnh.ChínhvìthếmàvănhóacủatathấpkémhơnvănhóaTrungQuốc.Chínhvìthếmàchúngtadởvềbuônbánhơntấtcảmọiquốcgiacócùngmộtchiềudàilịchsử.Nhưmộtngườimùlòaquenvớibóngtối,ViệtnamcũngnhưTrungQuốc,nhưnghơncảtrungQuốc,đãthíchnghivớisựnghèokhổvàtìmanủingaytrongsựnghèokhổ.Anbầnlạcđạolàmộttriếtlývàmộtthứthuốcanthầnrungủtrítuệta.Đánglẽchỉnêncoisựnghèokhổlàmộttìnhtrạngđángbuồncầnchấmdứt, chúng ta coinónhưmột sựvinhquang.Đáng lẽ chỉ nêncoi ngườinghèo lànhữngngườikhôngmaycầnđượcgiúpđỡ,talạicoihọlànhữngngườitrongsạchđángtônvinh.Tâmlýnàylạilàtâmlýcủakẻsĩ,nghĩalàthànhphầntinhnhuệnhất,hiểubiếtnhất.NếuthùghétthươngmạilàdisảnđộchạinhấtcủaKhổngGiáothìnócũnglàdisảnnặngnềnhấtcủa

ngườiViệt,ngaytronglúcnày.Thếhệ của tôi, nhữngngười vàođại học trong thậpniên1960, hoàn toànbị tâm lý trọng sĩ khinhthươngchếngự.Ướcmơcủachúngtôichỉlàđậucửnhân,tiếnsĩ,bácsĩ,kỹsưđểđượclàmgiáosưgiámđốc.Chamẹchúngtôicũngchúctụngvàmơướcchochúngtôitươnglaiđó.Tâmlýcủachúngtôihoàntoànlàtâmlýkẻsĩ,nghĩalàtâmlýlàmquanhoặclàmcôngănlương,dùchúngtôichẳnghềhọcTứThư,NgũKinhbaogiờ.Cáitâmlýđó,chúngtôiđãtiếpthutừsinhhoạtgiađìnhvàxãhội.Vàchúngtôicũngđãđượcgiáodụcngaytạitrườnghọctheotâmlýđó.Nhưngmẫungườimàchúngtôiđược khuyến khích dề noi gương chỉ là những danh tướng, danh thần, những nhà nho liêm chính,nhữngnhàthơ,nhàvăn,hoàntoànkhôngcómộtdoanhnhânnào.Ngaycảnhữngdanhnhânngoạiquốcchúngtôibiếtđếncũngchỉlànhữngôngvua,ôngtướng,haycácnhàbáchọc,cácnhàchínhtrịvà cácnhàvăn lớnchứhoàn toànkhôngcómộtdoanhnhânnào.Doanhnhân làmộtgiốngngườikhôngragì.Chúng tôiđã lớn lênvớimộthệ thốnggiá trịnhư thế.Chúngtôiđượcđào tạođể làmnhữngconngườisốngngoàilềxãhộihay,nếumaymắnhơn,sốngtrênxãhộichứkhônghộinhậpvàsốngtrongxãhội.ởvàothếhệcủatôi,vàmộtphầnnàođóngaybâygiờtạiViệtnam,họchếttútàilàđãthuộcthànhphầntinhnhuệcủaxãhội.Tôimaymắnthuộcvàothànhphầntinhnhuệnhấtcủathànhphầntinhnhuệđó.BạnbèquenbiếtcủatôicóvàitrămngườiđượcđiduhọctạichâuÂu,HoaKỳ,úc,NewZealandvàNhật.Tấtcảđềuthôngminhtuấntú,tấtcảđềuđãthànhcôngtheotiêuchuẩnViệtnam,nghĩalàngàynaychúngtôiđềucóvănphòngluậtsư,phòngmạchbácsĩ,nhasĩ,làmgiáosưhaykỹsư,vớimộtcuộcsốngtươngđốithoảimái,nhưngdoanhnhânthìchỉcómộtvàingười.Mộtsốkỹsư,chuyênviênnayđãngoàinămmươituổi,lươngquácaosovớiyêucầucủaxínghiệpđanghòihộploâubịchonghỉviệc,cónhữngngườiđãmấtviệc.Nếukhốisinhlựcvàtrítuệđóđượcdồnvàokinhdoanhthìđấtnướcđãkháhơnbiếtbaonhiêu,vàngaycảcuộcsốngcủamỗichúngtôicũngkháhơnnhiều.Hơnnữanghềlàmcông,haynghềcánhân,đãkhôngchochúngtôinhữngcơhộiđểtiếpxúcvàhọchỏi,cũngkhôngđặtchúngtôitrướcnhữngtráchnhiệmquantrọng;kếtquảlàgiờđây,vàogiaiđoạngầnchótcủasựnghiệp,chúngtôikhôngnhữngchỉbìnhthườngvềvậtchấtmàcònkémcỏicảtrongtầmvócvàsựhiểubiết.Thếhệchúngtôiđãthừahưởngmộthệthốnggiátrịđộchạivàđãtruyềnlạinọcđộcchothếhệsau.Tôichưanhận thấymộtchuyểnbiến tâmlýđángkểnào tronggiới trẻViệtnam.Phần lớncácconcháucủacácbạntôiđềuhướngvềnhữngngànhhọcthuầntúykýthuật,vàkhihọcóhọcvềdoanhthươngthìcũngchỉvớitâmlýcôngnhânmàthôi.Tôitiếpxúcvớinhiềuthanhniênvàlúcnàocũnghỏihọdựđịnhthếnàochotươnglai,họsẽlàmgìởtuổibốnmươi.Chotớinaynhữngcâutrảlờicủahọcũngkhôngkhácbaonhiêusovớithếhệchúngtôi.Việtnamvẫncònchờđợimộtchuyểnbiếntâmlýlớn,dùđãtrảiquanhiềuxáotrộnkhốcliệt.Đólàtôichỉgặpmộtthànhphầnthanhniênmaymắncócơhộiđểtiếpxúcvớithếgiớitiếnbộbênngoài,nhữngngườilớnlêntạihảingoại,hoặcnhữngthànhphầnưutúđượcgởiranướcngoàilàmnghiêncứusinhhaythựctậpsinh.NhữngthanhniênởViệtnamsangcònchotôihaytâmlýcủathanhniêntrongnướccòntrìtrệhơnhọvềmặtkinhdoanh.Tìnhtrạngnàychothấyảnhhưởngcủamộtnềnvănhóadaidẳngtớimứcnào.ChúngtavẫncònlànhữngđứacontinhthầncủaKhổngGiáoViệtnammộtthứKhổngGiáođặcbiệttămtối.CáivănhóaKhổngGiáođóđãlàmthuichộtcảmộtdântộc.Nókhiếnchúngtadịứngthươngnghiệpđãđành,nhưngnócũnggâyramộtmặccảmthấpkémngaycả trongmộtsốhiếmhoidámkinh doanh buôn bán.Một ngườiViệt namhãnh diện vớimột đứa con tốt nghiệp đại học và lãnh

lươngvừađủsốnghơnlàmộtđứaconbánphởvớilợitứcgấpbốn,nămlần.Mộtthươnggiagiàucócũngthíchgảcongáichomộttiếnsĩhơnlàmộtthươnggiatrẻ,vàcũngrấthàilòngnếutấtcảcácconmìnhtrởthànhbácsĩ,kỹsưvàbỏnghềbuôn.Họkhôngthểtrởthànhnhữngthươnggialớnđượcbởivìhọkhônghãnhdiệnvềnghềnghiệpcủahọ,vàhọkhônghãnhdiệnvềnghềnghiệpcủahọvìthànhphầnxã hội của họ bị khinh khi.NgônngữViệt namkhông thiếu nhữngdanh từ thóamạđối vớingườibuônbán:tênláibuôn,bọnconbuôn,bọnhàngtômhàngcá,v.v:..Sựkhinhbịnàyđưatớimộthậuquảthựcsựlànhữngngườibuônbánnhỏbịcocụmlạithànhnhữngnhómcôlập,hờngiậnvớiphầncònlạicủaxãhội,rồicũngmấtđisựtựtrọngvàcưxửmộtcáchrấtthôlỗtráingượcvớitinhthầnphảicócủathươngnghiệp.Kếtquảlàcảnghềbuônbánlẫnviệcbuônbánđềukhôngvươnlênđược.VănhóaKhổngGiáoViệtnamtạoranhữngthànhkiếnrấtsailầmvàbấtcôngđốivớicácthươnggia.SaukhiđậuxongtútàiItôiđượcmộtthươnggiagiàucómướndạykèmcôcongáivừalênđệtứ,tứclớp9bâygiờ.Nhữngthànhkiếnsailầmđãkhiếntôihìnhdungôngtalàmộtconngườivôhọcchỉsốngvìđồngtiền,vàchắclàgiảdốivàgianlận.Tôikhámpháramìnhngudốt.Haiôngbàvấtvảsuốtngày,họchỉvềnhàvàokhoảng9,10giờtối.Họbặtthiệp,hiềnlànhvàrấthiểubiết.TôinhậnrabàấythôngminhhơnhẳncácbàmẹViệtnamkhácvàôngấycókiếnthứccaohơnvàrộnghơnhẳnnhữnggiáosưcủatôi.Ôngbàấyhìnhnhưchưahọchếtbậctrunghọc,nhưnghọđãđạttớitrìnhđộhiểubiếtcaonhờhọchỏitrongcuộcsóng,bằngsựgiaotiếptrongxãhộivàbằngsuytưcánhân.Cuộcgặpgỡkéodàihơnmộtnămnàyđãlàmộtmaymắnlớnchotôi.Tôiđượcmộtsốtiềnthùlaokhálớn,đủsốngchomìnhmàcòngiúpđỡđượccảgiađình;nhưngtôicònđượccảmộtsựtỉnhngộ.Saukhiđiduhọcvề,tôilàmtạiNgânHàngViệtnamThươngTínrồisangBộKinhTếvàlạicódịpgặp gỡ nhiều doanh nhân khác.Ngay khi vềViệt nam tôi đã được nghe nhiều huyền thoại về cácdoanhnhânngườiHoa,nhữngLýLongThân,HuỳnhTrù,TrầnThành,TrươngĐôngLương,v.v...Họđượcmôtảlànhữngngườigiàusụ,cóbiệttàilàmratiềnmặcdầudốtnáttớiđộkýtênmìnhcònruntay.Sựhiểungầmởđàngsaulàhọgiàucónhờkhônvạt,láucá,mánhmung.ĐiềuđángđểýlàthànhkiếnkhôngtốtđốivớicácdoanhnhângốcHoanàykhôngphảichỉcótrongdânchúngvàbáochí,màcònhiệndiệnngaycảtronggiớichuyênviêntàichánh,đánglẽraphảiđượcgiácngộvềkinhdoanh.Hoàncảnhđãchotôicơhộigặpgỡvớinhữngngườinày,vàtôinhậnrahọlànhưngconngười rất thôngminhvàngay thẳng.Khôngnhững thế,họcòncókiến thức rộng rãivềnhữngvấnđềchínhtrị,vănhóavàxãhội.TrongbuổilễkhánhthanhmộtnhàmáycánsắtmớicủacôngtyVicasa,LýLongThân,chủtịchcôngty,sắpxếpđểtôingồingaybêncạnhông,buổitiệcđãkéodàihơnthườnglệvìsaucàphêLýLongThâncòntròchuyệnvớitôihơnhaigiờnữa.LýLongThânkhôngcầngìtôicả,ôngấychỉnóichuyệnvìgặpngườihợpýmàthôi.ÔngấykểchotôinhữngcuộcgặpgỡvànhưngcâuchuyệngiữaôngấyvớicáccấplãnhđạoViệtnamCộngHòavàđặcbiệtlàbuổigặpgỡmộttuầntrướcđóvớiđạisứMỹGrahamMartin.LýLongThânhiểubiếtnguycơđốivớiViệtnamCộngHòahơnlàcáccấplãnhđạoViệtnammàtôithườnggặp.NếuNguyễnVănThiệuthựcsựdùngLýLongThânlàmcốvấnnhưnhiềulờiđồnđạithìcóthểViệtnamCộngHòađãmaymắnhơn.TâmlýbàibácthươngnghiệpvàtônvinhsựthanhbạchtạorachongườiViệtnammộtquanhệbệnhhoạnvàtộilỗiđốivớitiềnbạc.Chúngtađềubiếtquyềnlựccủađồngtiền,câutụcngữcótiềnmuatiêncũngđượckhôngphảimớicó.Haichữnóiláiđầutiênlàtiềnđâucũngkhôngmới.Chúngtađều

cầntiềnvàmuốncótiềnnhưngchúngtakhôngđámcôngkhaikiếmtiền,chúngtađượcgiáodụcđểcoikiếmtiềnnhưlàmộtsựvẩnđụcvàchúngtacốlàmravẻkhinhthườngsựgiàucóvàhãnhdiệnvớicảnhthanhbần.Chúngtamuốnmàkhôngdám,chúngtaaoướcvàgiấugiếmnhưmộttiểuthưconnhàgiagiáobềngoàiđềcaotiếthạnhdùtrongphòngvắngnhiềuđêmcũngtrằntrọcmơướcnhữnggiâyphúthoanlạccủamộtcôgáiphálệ.Cảmộtxãhộisốngtrongsựgiảdối.Tâmlýnàytạoracảmộttruyềnthốngthamnhũng.Thànhphầntinhnhuệđuanhauđilàmquanthayvìlàmgiàu.Mặtkhác,cácôngquanthờixưavàcácquanchứcnhànướcngàynaykhôngthểsốngvớiđồnglươngchậthẹpchonênphảidựavàoquàcáp,hayphảinhắmmắtđểcácbàvợăntiềnthaymìnhđểgiữđượcmộtmứcsốngđànghoàng.(Hìnhnhưngàynayđãtiếnbộhơn,cácquanchứcthẳngthắnđòitiềnhốilộchứkhôngcầnquamộttrunggiannàocả).ChốngthamnhũngởViệtnamrấtkhóvìchúngtacócảmộtvănhóathamnhũngdotruyềnthốngđểlại.VănhóathanhbầncủaKhổngGiáocũngđãđemlạichochúngtanhữngtaihọavềchínhtrị.ÔngHồChíMinhvàôngNgôĐìnhDiệmđềuđượckính trọngvì họ tỏ ra là nhữngngười thanh liêm.Họkhôngcóvợ,vàđiềuđóhìnhnhưkéotheohệluậnlàhọtrongsạch,thanhliêm.Họđượctínnhiệmvềđứcchứkhôngphảivì tàivà thựcsựcảhaiđềukhôngcókhảnăng,cảhaiđều thiếubản lĩnh,đềukhôngnhìnthấynhữngvấnđềvànhữnggiảiphápchođấtnước,nhưnghọđãđượcvănhóavàtâmlýViệtnamđặtvàovịtríquyếtđịnhvậnmệnhcủađấtnướctrongmộtgiaiđoạntrọngđại.ÔngHồChíMinhđượctônsùnghơnôngNgôĐìnhDiệmvìđóngkịchkhéohơn,ôngxuấthiệnnhưmộtnhànhokhổhạnh,sốngsuốtđờivàtấtcảchodântộc,trongkhithựcraônglàmộtngườihamthụhưởnghơnhắnmứctrungbình.Cảhaiông,dùđãđượcngoạibangnângđỡhayđặtđể,cũngđãlàsảnphầmcủavănhóaKhổngGiáo.HaiôngkhôngchiếmđộcquyềnsânkhấuchínhtrịViệtnamnhưnglànhữngnhânvậttiêubiểunhất.Nhữngngườilãnhđạochínhtrịkhác,khikhônghoàntoàndongoạibangchọnlựa,cũnggiànhđượcđịavịvìnhữnglýdothuầntúythuộcđức.Họđượctiếnglànhữngngười,hoặcthanhliêm,hoặccantrường,hoặccócôngvìđãvàotùrakhám,chứhoàntoànkhôngphảivìhọđượcnhìnnhậnlàcókhảnănglàmchođấtnướcgiàucóhơn.Kếtquả:bốntriệungườichếtvàmộtGDP300đôlamỗinămchomỗiđầungười.VănhóaKhổngGiáocònđểlạichochúngtamộtdisảnkháclàsựvôlễquáđáng.MớiđâytôiđượcđọctrênmộttờbáotrongnướcmộtbàicủanhàvănTrầnMạnhHảođảkíchmộtnhàvănkhácvừađượcgiảithưởngvănhọc.TrướcđâytôiđãđượcbiếtđếnTrầnMạnhHảoquatácphẩmLyThânvàcócảmtìnhvớiông.Saunàytôilạiđượcnghenhữngdưluậnkhôngtốtvềtưcáchcủaôngtừnhữngngườimàtôikínhtrọngvềkiếnthứcvànhâncách.TôivẫncònphânvânvàbàibáocủaTrầnMạnhHảomộtphầnnàođãgiảitỏachotôisựphânvânđó.TrầnMạnhHảođảkíchđoạncủatácphẩmthuậtlạichuyệnvuaHàmNghibịPhápbắt.TrầnMạnhHảohoàntoànkhôngdựavàomộttàiliệunàocả,nhưngcảmthấycóthểthẳngthắnbácbỏchuyệncủatácgiảkia.Tạisao?Chỉgiảndịlàtạicáchxưnghô.TácphẩmkiathuậtlạinhữnglờiđốiđápcủaviêncôngsứPhápgọivuaHàmNghilàngài,lànhàvua,v.v...NhưthếlàđủđểTrầnMạnhHảoquảquyếtlàtácgiảđóđãbịađặttrắngtrợnbởivìcókhinàomột người chiến thắng lại nói vớimột tù nhân với lời lẽ cung kính như vậy.TrầnMạnhHảokhônghiểurằngđólàcáchđốixửrấttựnhiênvàrấtbìnhthườngcủangườiphươngTây,bởivìTrầnMạnhHảothuộcvănhóaViệt-Trung,trongđósựlỗmãnglàmộtthônglệ.NhữngaiđọctruyệnTàuvàtruyệnđãsửViệtnamđềuđãquáquenvớingônngữxỉvảvàthóamạkẻthù,nhấtlàkẻthùsacơthấtthế(trongcáctruyệnTàutôichỉthấythờiTamQuốccóTàoTháovàTônQuyềnlàđôikhiđối

đápnhãnhặnvớingườichiếnbại).MộtchitiếtkháctrongbàicủaTrầnMạnhHảolàlờilẽcủanórấtgaygắt.ĐócũnglàđặctínhchungcủaphầnlớnnhữngbàitranhluậngiữangườiViệtnamthuộcmọithếhệ.Hìnhnhưchúngtacảmthấycóbồnphậnphảinổigiậnkhikhôngđáng.NhưngsựlỗmãngkhôngphảilàmộtnétđặctrưngcủariêngvănhóaKhổngMạnh,màlàcủamọinềnvănhóatrongđóthươngmạithiếuvắng.Thươngmạikhiếnngườitagặpgỡnhiều,tiếpxúcrộngvàtrởthànhlịchsự.Thươngmạicũngbắtbuộcngườitatìmlờilẽtrangnhãđểthuyếtphụckháchhàng.Thươngmạicũngbắtbuộcngườitatìmhiểukháchhàng,đặtmìnhvàođịavịkháchhàngđểcốkhámphákháchhàngmuốngìvàsauđóđểchinhphụccảmtìnhcủakhách,đểkháchmuahànghóahaydịchvụcầndùngnơimìnhthayvìnơimộtnhàcũngcấpkhác.Nhữngngườicóchútkinhnghiệmvềthươngmạiđềuhiểurằngmuốnnhưthếthìchỉcómộtcáchlàphảirấtlươngthiện,rấtlễđộvàquímếnkháchhàngmộtcáchthựcsự.Cảmtìnhvàkhảtínlàhaivốnquínhấtcủamộtdoanhnhân.Thiếuhaiđứctínhđóthìtốthơnhếtlàđừngđivàothươngnghiệp,cùnglắmchỉthànhcôngnhỏvàtạmbợmàthôi.Chínhvìthếmàcácdântộcbuônbáncũnglànhữngdântộckhảáinhất.ĐọcmộtsốbàiphêphánvănhóaKhổngGiáocủatôimộtsốthânhữuthườngbàytỏsựlongạilànếukhôngcònKhổngGiáoliệuchúngtacómấtluôncáclễgiáocỗtruyềncủamìnhkhông?Xincácbạnyêntâm.Trướchết,chỉ10cácbạnkhôngbỏđượcsớmthôi,từgiãmộtnềnvănhóakhólắm.Sauđó,chúngtasẽlễđộhơnchứkhôngmấtlễđộđâu.Mộtcáchkhôngchủýnhưngcóthực,vănhóaKhổngGiáo,vìloạibỏthươngmại,đãkhiếnconngườitrởnênvôlễ.CónhữngthânhữukháclạibiệnluậnrằngkhôngnênbàixíchKhổngGiáovìchínhnhờKhổngGiáomàViệtnamvàTrungQuốcđãđượcổnđịnh tronghơnhaingànnăm.Nhưngổnđịnhnào?ổnđịnh trongsựdậmchân tạichỗ, trongsựnghèokhổ,kìmkẹpvà thuakém,cóphải làmộtổnđịnhđángmongmuốnkhông?Chúng tađã làchúngtangàyhômnaychínhvìchúngtađãlànạnnhâncủasựổnđịnhđó.Màthựcracóổnđịnhgìđâu.LịchsửTrungHoavàViệtnam,nhấtlàViệtnamtronghaimươithếkỷKhổngGiáochođếnthếkỷ19đãđấmmáuhơnlịchsửcủamọidântộckhác,vớiđànápthườngtrựcvànỗiloạntriềnmiên,khikhôngcóchiếntranhvớingoạibang.CácbạnthửđọclạithậtkỹlịchsửnướctaxemtrướckhingườiPhápđến,chúng tacóbaonhiêunămchiến tranh?Cácbạnsẽkhámphá raconsố thậtkinhkhủngvàcácbạncũngsẽthấyrằngconsốnhữngnămchiếnđấuchốngngoạixâmchỉchiếmmộttỷlệkhôngđángkể.VănhóaKhổngGiáodotínhbấtdungvàvônhânđạocủanóđặtxãhộitrongtìnhthếthùđịchthườngtrực.Cáimàchúngtagọilàsựổnđịnhthựcrachỉlàsựtrìtrệ.Truyềnthốngnàocũngcósứcmạnhquántínhcủanó.Truyềnthốngcàngdàiquánlựccàngcao.Khôngcógìđángngạcnhiênnếukhiphảitừgiãmộttậpquánchúngtacảmthấymộtmấtmátlớn,bởivìcáclậpquánnằmtrongvôthứccủachúngtavàgắnbóvớicơthểcủachúngta.Sựnghèokhổkhôngphảichỉlàmộttìnhtrangmàlàcảmộthệthốngcócảđạođức,triếtlý,sựthỏamãnvàniềmhãnhdiệncủanó.Thoátrakhỏisựnghèokhổkhôngphảilàdễbởivìchínhnhữngngườinghèocảmthấynếpsốngcủahọlàđúngđắn,khôngcógìphải thayđổi.Cũngthế,nhữnglậpquántệhạiđếnđâuvẫncócáitiệnnghigớmghiếc,nhưngcóthực,củachúng.NhữngngườichốngđốihủtụcbóchânphụnữcủaTrungHoakhôngaikháchơnlàchínhcácphụnữTrungHoa.NhưngngườilúcbanđầuphảnđốimạnhnhấtchiếcáodàiduyênđánghiệnnaycủaphụnữViệtnamkhôngaikháchơnlàchínhcácphụnữViệtnam.CũngnhữngphụnữViệtnamvàTrungHoakhảkínhđãbảovệmộtcáchnồngnhiệtnhấttamtòng,tứđức-vàchữ,trinhgớmghiếc-đãđầyđọahọtronghàngchụcthếkỷ.

ĐọclịchsửViệtnam,cómộttrangmàchúngtakhôngthểđọcmàkhôngnhỏlệ.Lầnđầutiêntronglịchsửnướctađãcóhàngchụcngànngườidânrấtbìnhthường,chọnlựađitớitrướcđaophủthayvìtừbỏ lòngtincủamình.ĐólànhữngngườiCôngGiáodầutiêncủaViệtnam,nạnnhâncủachínhsáchcấmđạodướitriềuNguyễn.Dùchiasẻhaykhôngtintínngưỡngcủahọ,mọingườiViệtnamđềucóthểhãnhdiệnvềsựdũngcảmđó.Đốiđầuvớihọ,nhữngngườihưởngứngchínhsáchcấmđạovàxảthânđiđánhcáchọđạolàai?ĐólànhữngngườiVănThân,CầnVương,nhữngngườicũngđángquínhấtcủadântộc,nghĩrằngmìnhđanghysinhbảovệđấtnướccủachaôngchốnglạimộtcuộcxâmlăngmớivàmộttàthuyếtmới.Nếuchúngta,thayvìlàmộtxãhộinôngnghiệpkhépkín,làmộtdântộccótruyềnthốngthươngmạivàtraođổithìphảnứngcủachúngtachắcchắnsẽkhôngnhưthế.Điềumàchúngtađangcầnlàmộtsựmạnhbạođoạntuyệtvớimộttâmlýlỗithờivàdámđổimới,dámtừbỏđườngxưalốicũ,dámmuốnđi tớinhữngchântrờimới, tìmnhữngthànhcôngthật lớn.Cácbạncóthểhỏitôi,nóilungbungnhưvậycóíchlợigìkhông,cóđềnghịcụthểgìkhông?Cómộtđềnghịnhỏrấtdễlàm,mànếucácbạncùnglàmtôibảođảmlàchỉtrongvòngmộtthếhệđấtnướcsẽrấtkhá.Đềnghịđónhưthếnày:khimộtđứatrẻrachàođờicácbạnhãyhônvàchúcnó:Consẽlàdoanhnhân,connhé?.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Tổquốccủakẻsĩ

CómộtđiềuđángđểtangạcnhiênvàsuynghĩlàtạisaomộtnướclớnnhưTrungQuốclạithườngbịđánhbại rất dễdàng?Cácnước thờiXuânThuChiếnQuốcphảixây tườngngănchặncác sắc tộcphươngBắcthayvìchinhphụchọ.TầnThủyHoàngbinhhùngtướngmạnhnhưthế,gồmthâucảlụcquốcmàsaukhithốngnhấtTrungQuốccũngkhônglàmgìhơnlàtiếptụcxâyVạnLýTrườngThànhngănchặnthayvìtiếncông.Nhưthếthìcáisứcmạnhđócũngđángđặtmộtdấuhỏilớn.NgườiMôngCổởthếkỷ12chắckhôngtớimộttriệudânmàđánhchiếmđượcTrungQuốc.TrướcđónhàTốngcũngđãbịnướcKimnhỏbéởphíaĐôngBắckhuấtphục.NgườiMôngCổchiếmTrungQuốclậpranhàNguyễnmàkhônggặpchốngđối.NhàNguyễnsụpđổsauhơnmộtthếkỷthốngtrịTrungQuốckhôngphảidomộtcuộckhángchiếnquốcgianàomàchỉvìquanlạiMôngCổvềsauthamtàndồndân chúng tới tình trạng không chống lại cũng chết đói. Giặc giã nổi lên khắp nơi, Chu NguyênChương,sángtổnhàMinh,làthủlãnhmộttrongnhữngnhómnổidậyđó.ChuNguyênChươnggiànhđượcngôibáchủphầnlớnlàvìôngtakhôngchốngquânNguyên, trái lạiôngtađểchocácnhómkhácđánhnhauvớiquânNguyênchođếnkhikiệtquệrồiđộtkíchtiêudiệthọ.ChuNguyênChươngkhôngcómụcđíchđánhđuổiquânNguyêngiànhlạiđộclậpchoTrungQuốcmàchỉlolậpnghiệpđếchomình,ôngkhôngđặtvấnđềdântộc.Dướimắtôngta,quânNguyênhaycácnhómkhácđềulànhữngđốithủnhưnhau.ThắnglợicủaChuNguyênChương.khôngphảilàthắnglợicủamộtcuộcchiếntranhgiảiphóng,màchỉlàthắnglợicủamộtthủlãnhthamvọngnhấtvàkhônlỏinhấttrongmộtthờimàTrungQuốcphânlán.NgườiTrungQuốcchốnglạitriềuNguyênmộtcáchbấtđắcdĩvìbịứchiếpquáchứkhôngphảivìtinhthầndântộc.Bathếkỷsau,TrungQuốc,dướitriềuMinhlạibịnướcMãnChâunhỏbếthôntính,vàlầnnàymọinhómchốngđốiđầubịtiêudiệt.CuộcnổiloạnlớnnhấtdoHồngTúToànlãnhđạođãbịchínhnhữngnhosĩTrungQuốcphụcvụnhàThanhđánhbại.NhàThanhđãchỉsụpđổ trướcsứccôngphácủaphươngTâyvàtrướctràolưudânchủ.Xét trongdònglịchsử thì tinh thầndân tộccủangườiTrungQuốcrấtyếu,nếukhôngmuốnnói làkhôngcó.KẻnàomạnhnhấttrongsốnhữngcườnghàolãnhchúakẻđólàmchủTrungQuốc,bấtluậnôngtalàngườiHoahaykhông.Năm1778,khinướcAnhđãchinhphụcđượcấnĐộ,toànquyềnAnhtạiấncửmộtcộngsựviênlàChapmansangđiềunghiênvềtìnhhìnhViệtnam.LúcđóanhemTâySơnđãdiệtđượcchúaNguyễn,thanhthếkinhđộngcảnước.TámnămsauTâySơndiệtTrịnhdễnhưtrởbàntay.ChapmanđithamquankhắpnơivàđượcanhemTâySơntiếpđónâncầnnêncódịpnhìnthấyrõlựclượngcủacácphe,đặcbiệtlàpheTâySơnmạnhnhấtlúcđó.ChapmanphúctrìnhchotoànquyềnAnhtạiấnĐộnhưsau:quânđộicủaNguyễnNhạckhôngđángkể,giátrịquânsựrấtkém.TôicóthểnóichắcchắnlàđộmộttrămngườicókỷluậtsẽđánhbạitoànbộquânlựccủaôngtaCáigì đãkhiếnChapmanđánhgiá lực lượngTâySơn thấpquánhưvậy.Khôngphải chỉ là sự tintưởngvàovũkhícônghiệuhơn,vảlạiChapmanchỉnóitớikỷluật.Nhữngngườinôlệdađennổilên

tạiHaitiđãđánhtancảmộtquânlựchùnghậucủaNapoléonIquânđộiAnhtinhnhuệnhưvậymàcũngđãbịtiêudiệttoànbộmộtlữđoàntrướcmộtsốbộlạcNamPhichỉtrongmộttrậnđánh.Vũkhíkhôngquyếtđịnhtấtcảnhưtacóthểnghĩ.Sựyếukémcủamộtquânđộichủyếulàvìnóthiếulýdođểchiếnđấu,vàvìthếthiếutổchứcvàgắnbó.Mộtthếkỷsau,ngườiPhápđỗbộvàoViệtnamvàcũngđánhbạiquânViệtnamdễdàng.TạimiềnNam,PhanThanhGiảntựvẫnthayvìchốnglại,đểquânPhápchiếmbatỉnhmiềnTâykhôngtốnmộtviêndạn.PhanThanhGiảnđãtuântiếtthìchắcchắnkhôngphảilàngườithiếudũngcảm,ôngđãchỉthấytìnhhìnhtuyệtvọngmàthôi.TạimiềnBắc,vàitrămquânPhápđãcóthểhailầnđánhbạiquânViệtnamtrongchớpmắt.CảNguyễnTriPhươnglẫnHoàngDiệuđềulànhữngtướngcóthừadũngcảmnhưnghọkhônglàmgìđượcbởivìquânđộinhàNguyễntuyđôngnhưngkhôngcósứcmạnh.ĐểchiếmcáctỉnhmiềnBắccókhiPhápchỉcầnmườingườilínhbắnvàiphátsúngthịuylàtổngđốcbỏchạyhoặctựtrốirahàng.NếubảorằngđólàdovũkhítốitânthìtạisaovàingànquânCờĐencủaLưuVĩnhPhúclạiđánhbạiđượcquânPháp?Lýdothựcsựlàvìchúngtathiếutinhthầnquốcgiadântộc.Vàmộtkhiđãthiếutinhthầnquốcgiadântộcthìsứcmạnhcủaquânđộichỉdựatrênquyếttâmvàbảnlãnhcủangườithủlãnh.KhichúngtacónhữngthủlãnhgiỏinhưdướithờiLý,TrầnhaytrongcuộckhơinghĩacủaLêLợithìtacósứcmạnh,khitakhôngcótướnggiỏithìquânđộitakhôngcógiátrị.CáctriềuđạiTrungHoavàViệtnamcóthểsuysụprấtnhanhchóngvìmộtôngvuadởbởivìvualàtấtcả.ýniệmquốcgiadântộckhôngcó,dođókhôngcómộtsứcmạnhquốcgiađộclậpvớinhàvua.Cáilô-gíchvềsứcmạnhtạiTrungQuốcvàViệtnamrấtgiảndị:mộtngười,nhờbảnlãnhhayđịavị,quitụquanhmìnhmộtđộingũnhỏ,rồidùngđộingũđóđểkhốngchếdânchúng,bắtdânchúngphảiphụctùngmìnhvàchiếnđấuchomìnhchứkhôngdựatrênmộtýchíchung.Chínhvìthếmọilựclượngcóthểthayđổirấtmauchóngtùytheongườithủlĩnh.Trongmộtbàibáotôicóphátbiểurằngýniệmquốcgiadântộcrấtmớiđốivớichúngta,cáccụmtừyêunướchayáiquốchoàntoànkhôngcótrongngônngữViệtnamtrướcthếkỷ20.Nhậnđịnhnàyđãbịmộtsốngườiphảnđối,họquảquyếtsẽtìmđượcbằngcớngượclại.Gầnbốnnămđãtrôiquavẫnchưaaitìmđược.Cóthểsaunàycóvịsẽtìmthấytrongmộttàiliệunàođó,nhưngmộtthídụhiếmhoicũngsẽkhôngphảnbácđượcnhậnxétcủatôilàtinhthầnquốcgiacủachúngtachỉmớixuấthiệntrongthếkỷnày.Cácquântướngvàsĩtửcủatatrướcđâychỉbiếtcóvuachứkhôngbiếttớinước.TạisaotôidámquảquyếtnhưvậymặcdùchưađọchếtcáctàiliệuvàtácphẩmViệtnam?Đólàvìkháiniệmnướcnhưlàmột thựcthểkhácvớivua,củachungmọingườivàmọingườicóbổnphậnphụcvụvàbảovệ,chưacó.Mànướcđãkhôngcóthì làmgìcóchuyệnyêunước.VănhóaKhổngGiáo,độctôntrênđấtnướctachotớithếkỷ20,khôngnhìnnhậnsựhiệnhữucủaquốcgia.Đólàmộtđiềuchắcchắn.KhiKhổngTửdạycácsĩtửnướcnguythìđừngtới,nướcloạnthìđừngở,nướccóđạothìraralàmquan,nướcvôđạothìtaởẩnrõràngôngkhôngnhìnnhậnbấtcứmộtbổnphậnnàođốivớinướccả,ôngchỉcoinướclàcủamộtchủ,kẻsĩthấyphụcvụôngchủđócólợithìlàmkhôngcólợithìthôi.CáitriếtlýởẩnmàKhổngTửnhắcđinhắclạirấtnhiềulầntrongLuậnNgữvàsaunàyđãtrởthànhcảmộtđạosốngcủanhosĩ,làgìnếukhôngphảilàsựphủnhậnquốcgiavàsựkhướctừmọinhiệmvụđốivớicộngđồng?Tháiđộcủakẻsĩrấtrõrệt:chỉmưulợichomìnhvàsốngtrungthànhvớinghềsĩ,nghĩalànghềđihọcvàlàmquancủamình.Phảinóirằngcácnhosĩrấtcóđạolýnghềnghiệp.Họ

trungthànhtuyệtđốivớingườichủđãdùnghọvàdùđượclàmquanhaythấtnghiệphọvẫnhãnhdiệnvớinghềcủamìnhvàtôntrọngnhữnggiátrịcủanó.Nhữngnhànhokhôngcótổquốc,họchỉbiếttớicáctổnghề,nghĩalàcácthánhhiềncủahọ,vàngườichủtuyểndụnghọ,nghĩalànhàvua.Quốcgialàmộtýniệmtrừutượngcầnđượcnuôidưỡngbởinhữngngườicóvănhóa,nhưngtrongxãhộiKhổngGiáonhữngngườicóvănhóaduynhấtlàcácnhosĩlạikhôngnhìnnhậnquốcgia,nhưthếthìkhôngthểcóquốcgiatheoýnghĩamộtthựcthểriêngbiệtđược.TrongxãhộiKhổngGiáo,nướcchỉlàvùngđấtthuộcquyềnsởhữucủanhàvuamàthôi,nhữngconngườisốngtrênvùngđấtđóchỉlànhữngnôlệcủavua,vuamuốncắtđấtnhườngdânchoaitùyý.BàithơNamQuốcSơnHàcủaLýThườngKiệtmàchúngtacoilàmộtbàithơyêunướccũngchỉnhắclạiquanniệmđó:NamquốcsơnhàNamđếcư(núisôngnướcNamlàcủavuanướcNam).CáigươngKhổngTửđihếtnướcnàysangnướckhácđểxinlàmquan(cólúcôngđịnhvượtbiểnsangphòvuaCaoLy)đãchứngminhrõràngkẻsĩkhôngcótổquốc.VảlạichođếnkhingườiphươngTâysangchinhphụcvấnđềquốctịchkhônghềđặtra;aisốngởđâuthìlàdâncủaôngvuanơiđó,cóthểlàmquanchoôngvuađó,nhưngnếuđinướckháccũngcóthểlàmquanvàtuyệtđốitrungthànhvớimộtôngvuakhác,ngaycảnếuphảicầmquânđiđánhnướccũ.NgũTửTưđờichiếnquốcbịtráchlàrướcvoivềdàymảtổbởivìtổtiênôngvàchínhôngđãlàmquannướcSởmàsaunàyônglạidẫnquânNgôvềdàyxéolăngmiếunướcSở.Sẽkhôngaitráchôngnếutrướcđótổtiênôngvàchínhôngchỉ là thườngdânnướcSở.Trong lịchsửTrungHoa,không thiếunhữngngườinướcnàysang làmtướngquốcnướckhác.TronglịchsửViệtnam,ĐàngTrong(miềnNam)vàĐàngNgoài(miềnBắc)đượccoilàhainướcriêngbiệt,NguyễnNhạcvàvuaLêHiểnTôngkhiđốiđápvớinhaugọilãnhthổcủanhaulàquíquốcmộtcáchrấttựnhiên.KhiquânThanhsangViệtnamnăm1789,đểrồibịNguyễnHuệđánhbại,dânBắcHàthấygầngũivớiquânThanhhơnlàquânTâySờnvàcầumongchoquânThanhthắng.Dĩnhiêncuộcchungđụngtronghàngngànnămphải làmnảy sinh ramột tìnhcảmcộngđồng,nhưngnóchỉ là tìnhcảmcủanhữngngườicùngchungvàcùngchịumộtsốphận(bầuơithươnglấybícùngtuyrằngkhácgiốngnhưngchungmộtgiàn),nócònởrấtdướiđiềumàtacóthểgọilàtinhthầnquốcgiadântộchaylòngyêunước.Điềuđódễhiểu,kẻsĩ,nhữngkẻcònđượchưởngmộtvinhquangnàođócủachếđộchínhtrị,đãkhôngcótổquốcthìngườidân,nhữngngườinôlệ,lạicàngkhôngcólýdogìđểcótổquốc.Nướclàvua,màvualàcáigôngcùm.Khôngcótộinhânnàoyêugôngcùmcả.Nhữngkẻkhôngcógìthìcũngkhôngcóbổnphậnnào.KhingườiMôngCổ,MãnThanhvànhữngnướcphươngTâyxâmchiếmTrungQuốc,họđãkhôngđụngđộvớinhândânTrungQuốc,màchỉđụngđộvớicấcvuanhàTống,nhàMinh,nhàThanh.KhingườiPhápsangchinhphụcViệtnam,họđãkhôngđụngđộvớidântộcViệtnammàchỉđụngđộvớicácvuanhàNguyễn.Chínhvì thếmàhọđã thắng lợidễdàng.ýniệmquốcgiadântộcđãrađờimộtcáchchậmchạptạiphươngTâycùngvớisựtăngtrưởngcủatựdovàsựhìnhthànhcủaxãhộidânsự.Ngườidâncótựdohơnvàlàmchủcuộcsóngcủamìnhhơnnênđãbắtđầucảmthấymìnhcómộtchỗđứngnàođótrongxãhội,rồidầndầncảmthấygắnbóvàcóbổnphậnvớicộngđồngtrongđómìnhđangsống.Càngcóchỗđứnghọcàngđòihỏimộtchỗđứnglớnhơn.ýniệmquốcgiadân tộcnảysinhnhư thếvàngàymộtmạnh,càngmạnhnócàngđẩy lùiquyềnlựccủacácvuachúa.Sauvàithếkỷthainghén,sựthànhlậpmộtnướccộnghòatạiHòaLan,sựhìnhthànhcủaHoaKỳvàcuộccáchmạngPhápđãchínhthứckhaisinhýniệmquốcgia.Đólàýniệmđấtnướccủamọingườithayvìlàcủamộtdònghọ.Ngườidânlàmchủđấtnướcvàvìthếyêu

nướcvàcóbổnphậnvớiđấtnước.ýniệmquốcgiadântộcrađờivớicaovọngtậndụngtinhthầntráchnhiệm, sinh lực, ý kiếnvà sángkiến củamọi người.Niềm tin nền tảng củanó là những conngườitựdomạnhhơnvàcốnghiếnnhiềuhơnlànhữngconngườinôlệ,xãhộicủanhữngconngườitựdomạnhhơnlàmộttậpthểnôlệ.Mộtguồngmáynhànướcmớirađờivàcósứcmạnhhơnhẳnbởivìđượcsựhỗtrợcủamoingười.Khiđichinhphụcthếgiới,sứcmạnhchínhcủacácnướcphươngTâylàbộmáynhànướchiệnđạichứkhôngphảilàvũkhíhiệnđại.Nhưthếphảihiểurằngýniệmquốcgiadântộcliênhệmậtthiếtvớidânchủvàtựdo.Khôngcódânchủvàtựdothìkhôngthểcóquốcgia,haycùnglắmchỉcóquốcgiaởdạngbòsátthấpkém.TạiViệtnam,mộtcáchnghịchlý,tinhthầnquốcgiađãxuấthiệndướithờiPhápthuộcdobayếutố:1.NgườiPhápgiáodục trí thứcViệtnam theovănhóacủahọ, trongđó tinh thầnquốcgia làmộtthànhtốquantrọng;2.Vai tròcủavuanhàNguyễn trở thànhmờnhạt,họkhôngcòn làchủđấtnướcnữa,đấtnước trởthànhmộttàisảnchungcủamọingườiViệtđangbịngườinướcngoàichiếmđoạt;và3.ChínhsáchphânbiệtđóixửxấcxượccủangườiPhápkhiếnngườiViệtnamýthứcđượcrằngmìnhlàmộtkhốidântộccùngmộttổtiênvàcùngchiasẻmộtsựtủinhục.Cùngvớithếkỷ20bắtđầuxuấthiệnmộtsốtríthứcđượcgọilàcácnhàáiquốc.Trongtuyệtđạiđasố,nếukhôngmuốnnóilàlấtcảcácnhàáiquốcnàyđềukêugọicanhtân,bỏcũtheomới.Trongmộtbàibáo(Mộtcáchnhìncuộcchiến,ThôngLuậnsố82,tháng05/95),tôicóviếtrằnglòngyêunướccủangườiViệtnamcóthểchỉlàmộtngộnhận.Nhiềuvịđãxúcđộngvàlêntiếngphảnđối.Tôihiểutìnhcảmcủacácvịđóvàtôirấtkínhtrọngtìnhcảmđó,tôikhôngmonggìhơnlàmìnhđãnhậnđịnhsai.Nhưngquảlàchúngtađãngộnhận.Chúngtangộnhậnkhinóirằngýthứcquốcgiadântộcđãcótừlâutrongkhithựcranóchỉlàmộtkháiniệmmớixuấthiệntừthếkỷ20,nghĩalàcònrấtnontrẻsovớichiềudàilịchsửcủata.ChúngtangộnhậnkhinghĩrằnglòngyêunướccủangườiViệtrấtcaotrongkhithựcranórấtthấp.ChínhvìnóthấpmàkhingườiPhápxâmchiếmnướctađãchỉcómộtthiểusốtríthứcthựcsựdấnthânđấutranhvìnướccònđạiđasốvẫnđứngngoàicuộc,vàtháiđộđứngngoàicuộcđócủanhữngNguyễnKhuyến,ChuMạnhTrinh,DươngKhuê,TảnDà,TrầnTếXương,v.v...hoàntoànkhôngkhiếnhọbịchêtrách.Chínhvìnó thấpmàmộtsốnhỏngườiPhápđãcó thểcai trịđượccảkhốingườiViệt,dùngchínhngườiViệtđểthốngtrịngườiViệt.ĐặcbiệtlàtronggiaiđoạnthếchiếnII,mộtnắmnhỏngườiPhápđãthuatrậnvàđãmấtnướcvẫnthốngtrịđượcViệtnammộtcáchtànbạo.TôitìnhcờsinhratrongmộtgiađìnhViệtnamQuốcDânĐảng.GiáodụcgiađìnhđãkhiếntôithùghétvàkhinhbỉmộtcáchthậmtệnhữngngườihợptácvớiPháp;tôicoihọlàđồhènhạ,lưumanh.Lớnlên,tôiđượctiếpxúcvớinhiềungườinhưthế,tôinhậnrahọlànhữngngườicũnglươngthiệnvàtửtếnhưnhữngngườiđấutranhcáchmạng,chỉcómộtđiềulàhọkhôngcóýthứcdântộcđủmạnhđểchấpnhậnchịugiankhổhayhysinhquyềnlợi.CàngtrưởngthànhtôicàngthấykhôngnêntráchhọbởivìdùđãhấpthụnhiềukiếnthứcmớicủaphươngTây,vềmặttâmtínhhọvẫnthuộchệvănhóaKhổngGiáo,mộtvănhóavôtổquốc.CũngchínhvìlòngyêunướccủangườiViệtnamkhôngmạnhmàđảngcộngsảnđãthắnglợi.Vềbảnchất,phongtràocộngsảnkhôngnhữngvôtổquốcmàcònchốngtổquốc,nólàmộtphongtràothếgiới,nhắmthăngtiếngiaicấpvôsảntrêntoànthếgiới.Nếukhôngquálạmdụngbạolựcchủnghĩacộngsảncóthểlàmộtchủnghĩacaoquí,dùchỉlàmộtảotưởng,nhưngphongtràocộngsảnkhông

phảilàmộtphongtràoyêunước.Khẩuhiệucủanólàngườivôsảnkhôngcótổquốc.Tiếnggọiđấutranhgiaicấp,trongkhuônkhổcủamộtnước,làmộtlờikêugọinộichiến.PhongtràoxôViếtNghệTĩnh,cáinôicủađảngcộngsảnViệtnam,nổilênvớilờitunghô:vạntuếSôNgavàtiếngthét:tríphúđịahào,đàotậngốc,trốctậnrễhoàntoànkhôngphảilàmộtphongtràodântộc.NhưngngườicầmđầuđảngcộngsảnvànhữngđảngviêntrungkiênnhấtkhôngphảilànhữngngườiyêunướcmàchỉlànhữngngườicộngsảnCóthểđasốnhữngngườitheođảngcộngsảnđãtheovìlòngyêunước,nhưngkhinhậnđịnhbảnchấtcủamộttổchứctanênxéttheochủtrương,đườnglốicủanóvàlýtưởngcủanhữngngườicầmđầunóchứkhôngnêndựatrênnhữngngườiđitheo.Hoàncảnhđấtnướcsaungày30-4-1975đãkhiếntôicódịptiếpxúcvớivôsốngườicộngsảnthuộcđủmọicấpbậcvàtôiđãcóthểkiểmchứngmộtđiều:tronghàngngũcộngsản,mộtngườicóthểnóimộtcáchquảquyếtrằngquốcgiachỉlàmộtýniệmvớvẩnlạchậucầnvấtbỏmàvẫnkhônghềbịtrởngạitrongviệcthăngtiến,tráilạinếuanhtadámnóichủnghĩacộngsảnchỉlàmộtchủnghĩatồitệchắcchắnanhtasẽlâmnguy,cóthểmấtmạngluôn.Bằngcớrằngđảngcộngsảnkhôngphảilàmộttổchứcyêunướccũngcóthểtìmthấytrongcácchínhsáchliêntụccủahọ.Suốt30nămchiếntranh,tôichưabaogiờghinhậnmộtquantâmthựcsựnàocủahọtrướcnhữngđỗvỡkinhkhủngvềtinhthần,vậtchấtvànhânmạngchođấtnước.HọcóthểtiêudiệtthẳngtaynhữngngườiViệtnam,yêunướchaykhông,khôngđồngquanđiểmvớihọ,cókhihọsẵnsàngtiêudiệtcảmộtsốthànhphầndântộc.Trongcuộccảicáchruộngđất1955-1956,họchủ trương tiêudiệt toànbộgiaicấpđịachủ. (Chínhsáchnày,vìnhưnghậuquảtaihạicủanó,sauđóđượccoilàmộtsailầmnhưngkhôngbịcoilàmộttội,nhữngngườicầmđầuvàphátđộngnóchỉbịkiểmđiểm).Sự thùghét lẫnnhauvàácđộcđốivớinhaucủangườiViệtnam làđiềukhôngai có thểchối cãi,nhưngđểcốbàochữacholòngyêunướcnóichungcủangườiViệt,lạicómộtnhậnđịnhgiảmkhinh:chúngtayêunước,nhưngkhôngyêunhau.Nhưvậyyêunướclàgì?Đấtnướclàlãnhthổ,làlịchsử,làconngườivàlàmộtdựántươnglaichung.Trongcácyếutốđó,conngườicótầmquantrọngvượthẳn.Đấtnước,lịchsửđềulàcủangười,dựántươnglaicũnglàcủangười.NếuđồnghóanướcViệtvớingườiViệtthìcũngkhôngsai(vàtrênthựctếđãcónhữnghọcgiảđồnghóaquốcgiavàdântộc).MàngườiViệtkhôngphảilàmộtýniệmtrừutượngmàlàtừngngườivàmọingười.Khôngyêunhaulàkhôngyêunước.Chấm.Nếumứcđộquốcgiaquácaođểtacóthểnhậnđịnhmộtcáchrõrệtthìhãylấythídụkhuônkhổgiadình.Tacóthểcoimộtngườilàyêugiađìnhđượckhông,khingườiđólúcnàocũngsẵnsàngđốtnhà,đậpphá,ẩuđảvàsáthạimọianhchịemkhôngvừaýmình?Nếuanhtatựnghĩanhtalàngườiyêugiađìnhthìanhtachỉlàngườiđiên.Vànếucóaicoianhtalàngườiyêugiađìnhthìngườiđócũngnênghéthămmộtbácsĩtâmthần.NếuphảinhậnđịnhmộtcáchthựcvắntắtđạihộiVIIIcủaDângCộngSảnViệtnam,tháng6-1996,thìtacóthểnóiđólàmộtđạihộichốngtổquốc.Đảngcộngsản,saunhiềuthấtbạithêthảm,nhấtlàkhikhốicộngsảntanvỡ,đãđổimớivềkinhtếthịtrườngvàđờisốngmộtphầndânchúngđãđượccảithiện;sinhhoạtđấtnướcbắtđầukhởisắc,nhưngvịtríđộctônvàđộcquyềncủahọbịlunglay.Họbènlấyquyếtđịnhchặnđứngđàpháttriểnđểcũngcốlạiquyềnlựccủahọmặcdầubiếtrõlàmnhưvậyđấtnướcsẽbị thiệthạinặng.ĐạihộiVIII làbiếncốtrongđómộtđảngcầmquyềncốtìnhlấyquyếtđịnhcóhạichođấtnướcvìquyềnlợicủariêngmình.Tuyvậycũngkhôngnênquákhekhắtđốivớinhữngngườilãnhđạocộngsản.ThựcrahọcũngkhôngkhácvớiđasốngườiViệt.

YêunướctạiViệtnamlàmộtngoạilệchứkhôngphảilàmộtthônglệ.ChúngtalàmộtdântộcđượcnhàonặntrongsuốtdònglịchsửbằngvănhóaKhổngGiáo,mộtvănhóavôtổquốc,lòngyêunướccủa ta yếu kém là lẽ dĩ nhiên.Chúng ta chớ nên nghĩ rằngmình đã ra khỏi văn hóaKhổngGiáo.ChúngtavẫncònchịuảnhhưởngKhổngGiáomộtcáchnặngnềlắm,ngaycảkhichúngtakhôngýthứcđượcvàkhôngnhìnnhậnnhưvậy.Cứlấythídụtriếtlýởẩn,xemrarấtxalạđốivớitrí thứcngàynay.Cóthểmộtngườikhoabảngthờinaysẽphảnđối:tôicóbiếttriếtlýởẩnlàcáiquáigìđau,anhchỉnóilẩmcẩm,nhưngchínhanhtađangtheotriếtlýởẩnvà,tuykhôngnóira,rấttánthànhtriếtlýđó.ÔngHoàngXuânHãnlàmộtthídụrấtđiểnhình.Ôngcókiếnthứcuyênbáctrênrấtnhiềulãnhvựcvàcóđạođứccánhân rấtcao.Ông theođúng triết lýKhổngGiáonước loạnkhôngở,nướcnhiễunhươngthìởẩn.Mặcdầulàmộtnhânvậtrấtcóuytínvàđãcóthểđónggópthayđổisốphậnđấtnước,ôngđãchọnbỏnướcrađivàogiữalúcđấtnướcđangchuyểnđộnglớn.ÔngsangPhápởẩnchotớilúcquađời.ÔngHãnlàmộtngườisángsuốtvàlươngthiện,ônghiểurõhậuquảcủachọnlựanày.TrongmộtbàiphỏngvấnmàtôiđượcđọctrêntờbáoBulledingue(mộttờbáotiếngPháp,nayđãđìnhbản,rấtcógiátrịcủamộtnhómtríthứcViệtnamtạipháptừngủnghộđảngcộngsản),ôngtrảlờivềtươnglaicủacộngđồngngườiViệthảingoạinhưsau:TôisợrằngrồicũngnhưngườiViệttạiTrungQuốc,thếhệđầuthathiếtvớiđấtnước,thếhệsaukhôngcònnóithạotiếngViệtnữavàthếhệthứbaquênlàmìnhcógốcViệt.ÔngHoàngXuânHãndưbiếtvềlâuvềdàirađilàtừbỏđấtnước,nhưngvẫnrađibởivìởẩnlàcảmộtđạolýcaothượngđốivớingườiViệtnamvàôngHãndùđãduhọcphươngTâyvàđậunhữngbằngcấpcaonhấtvẫnlàngườiViệtnam.KhiôngHãnquađời, trí thứcViệtnamtrongnướccũngnhưngoàinướcđồngloạtlêntiếngcangợiôngnhưmộtngườimẫumực,khôngthấyaibàytỏsựphiềnlòngrằngmộtngườilỗilạcnhưôngđánglẽphảicómộtchọnlựatíchcựchơnđốivớiđấtnước.ThếhệtrướcđãcatụngNguyễnKhuyến,thếhệsaucatụngHoàngXuânHãn.NhữngNguyễnKhuyếncủathếhệtrướcđãrấtđôngđảo,nhữngHoàngXuânHãncủathếhệsaucònđôngđảohơn,ngaycảvềtỷlệ.Xemra,dùđãkinhquanhiềubiếncốtrọngđại,tâmlýngườiViệtvánchưa thayđổibaonhiêu, tránhgiannguyvàởẩnvẫncòn làmộtnhânsinhquan rấtphảiđạo.NgườiViệtnamvẫncònchưamấtgốc,họvẫncòn lànhữngngườiViệtnamchânchính,nghĩa làkhôngyêunước,hoặcchỉyêunướcmộtcáchkhôngtốnkém.Đọctớiđâyxinđộcgiảđừngnghĩrằngtôicómộtdụngýmỉamainào.Tôi thựcsựquí trọngnhữngngườinhưNguyễnKhuyếnvàHoàngXuânHãn.Họcaothượngthựcsự,nhưnghọlàsảnphẩmcủamộtnềnvănhóacamchịuvàẩndật,họđãsốngphùhợpvớinềnvănhóađóvàhọlànhữngmẫungườicaoquícủanềnvănhóađó.Tôiquenbiết,hoặcđượcbiết,khánhiềutríthứcViệtnamtrongnước.Tấtcảđềuđồngýchếđộhiệnnaylàtồidởvàđộchại,tấtcảđềumongnóchấmdứtcàngsớmcànghay,nhưngchỉmộtsốrấtnhỏchấpnhậnrủirođứnglênđòidânchủ,tuyệtđạiđasốcònlạichỉlosốngvàtồntại.Vàđểtồntạihọphảichấpnhậnthỏahiệpvớichếdộ,hợptácvớinó,vànhưthếgiúpnótiếptụctồntại,điềumàhọhoàntoànkhôngmuốn.Mànhữngđặcânmàhọđượchưởngcólolớngìchocam,chúngchỉlànhữngchứcphóvụtrưởng,ủyviênhộiđồngnhândântỉnh,v.v...,vớilươngvàphụcấpkhôngquá200đô-lamỗitháng.Haymộtcửahàngnhỏcủavợcon,haykhảnăngđượcxuấtbảnvàitậptruyệnngắnvôhại,hayđượcvẽvàbánvàibứctranhkiếmsống,đượcxuấtngoạivàinămmộtlần.Hoặcchỉgiảndị làcuốnsỗlươnghưuhaichụcđô-lamỗitháng.Hoặcgiảndịhơnnữalàkhỏibịphiềnhà.Tấtcảđềuhiểunhữngânhuệđóchẳngcógìđángkể,tấtcảđềutinrằngnếuchếđộnàychấmdứtthìkhôngnhữngđất

nướcsẽkháhơnnhiềumàchínhbảnthânhọcũngkháhơnhẳn.Nhưnghọkhôngchấpnhậnmộthysinh,dù là tạm thờivànhỏbé,nàocảbởivì lòngyêunước,nghĩa là sựgắnbóvà tinh thần tráchnhiệmvớicộngđồngdântộc,củahọkhôngđủmạnh.Mỗingườicócáchriêngđểluồnláchvàtồntại.Tấtcảđềukhôn,khôngaichịudạicả.Kếtquảtổnghợplàđấtnướcvẫntiếptụcquằnquạitrongđộctàivàlạchậu.Mộtdântộcgồmtoànnhữngngườikhônlàmộtdântộcrấtđầnđộn.Chỉcóthểcoilàyêunướcnhữngngườisẵnsàngchấpnhậnmộtsựdạidộtnàođóchođấtnước.Trongcuộcxungđộtdàivàđẫmmáuvừaqua,yêunướcđãlàmộtkhẩuhiệuđượcmọiphepháisửdụngđểgiànhgiậthậuthuẫn.Hômãihoặcnghemãi,khẩuhiệuđótrởthànhmộtsựkhủngbốtinhthầnrồichúngtađãghinhậnnótrongtiềmthứcnhưmộtngônngữbắtbuộc.Nhưngchúngtacườngđiệuvàdối trá, chúng tađeomặtnạvàsửdụngngônngữcủa lưỡigỗvớinhau,khixưngmình làngườiyêunước.VàchúngtasailầmlớnkhinghĩrằngđasốngườiViệtnamyêunước.Chỉcầnbìnhtĩnhquansátsựthờơbaotrùmchungquanhchúngtađểnhậnđượcmộtcảichínhdứtkhoát.NgườiViệtnamrấtkhóyêunước.TrongvònghơnhaingànnămchúngtađượcnhàonặnbởivănhóaKhổngGiáo,mộtvănhóavongthân,vịkyvàphủnhậnđấtnước.TừgầnmộtnửathếkỷnaychúngtabịápđặtvănhóacộngsảnkhôngkhácvớiKhổngGiáobaonhiêuvềbảnchất.Cảhaiđềulànhữngvănhóakỳthị,đặtnềntảngtrênmộtgiaicấpchứkhôngphảitrêntinhthầndântộc.MộtkẻsĩViệtnamngàyxưagắnbóvớimộtkẻsĩTrungHoahơnlàmộtthứdânViệtnam.MộtbầncốnôngViệtnamgầnđâyđượcnhoisọđểcoimọingườivôsảnthếgiớilàanhemvàcoingườitưsảnViệtnamlàkẻthù.Đãthế,ngườitacònnhândanhtổquốcđểphạmtộiác,đểhạsáthàngngànhàngvạnnạnnhânvôtội.Nhữngnạnnhânbịghéptộiphảnquốctrongđạiđasốlạichínhlànhữngngườiyêunướchiếmhoi.Người tacòncưỡngđoạt tổquốcvàcốgắnghòa tannó trongmộtchủnghĩa(yêunước làyêuchủnghĩaxãhội).KhôngcógìđángngạcnhiênnếuđasốngườiViệtchọnlựađứngngoàimọihệlụyvớiđấtnước.Quốcgiachỉmạnhnếulàđấtnướccủanhữngconngười tựdo, tậndụngđượchếtsinh lực, thi thốđượcmọitàinăng,pháthuyđượcmọiýkiếnvàsángkiếncủamình.Nhưngquốcgiacũngkhôngthểmạnhnếukhôngcólòngyêunước,cũngnhưmộtgiađìnhkhôngthểcóhạnhphúcnếukhôngcótìnhyêu.Thuậnvợ thuận chồng tát biềnĐông cũng cạnkhông ai ngờvựcmãnh lựcghêgớmcủa tìnhyêu,chúngtacầnýthứcrằnglòngyêunướccũngcómãnhlựctươngtựtrongviệcxâydựngmộttươnglaichungchodântộc.Chúngtarấtcầnmộtsứcbậtcủalòngyêunước.Nhưngchúngtacũngcầnýthứcrằnglòngyêunướccủachúngtarấtnonyếuvàtậtnguyềncầnđượcđiềutrịvàgâydựng,chứkhôngphảimộtvốnđãsẵndồidàođểsửdụngvàlạmdụng.Lòngyêunướcấy,nhữngngườidânchủphảixâydựngrachứkhôngthểmongchờgìởchếđộđộctàinày.Mọichếđộchuyênchế,dùlàchếđộquânchủngàyxưahaychếđộđộctàicộngsảnngàynay,đềucóchungmộtchủtrươnglàtiêudiệtmọiýthứccộngđồngvàmọiliênhệgắnbótrongxãhộiđểcóthểthốngtrịmộtđámđôngcôđơn.Họkhôngcầnngườidânyêunước,họchỉcầnngườidânkhuấtphục.Họkhôngcầnngườidânyêuhọ,họchỉcầnngườidânđừngyêunhau.ýniệmquốcgiadântộcdodânchủmàcó,chỉcódânchủmớicóthểgiúptagâydựngvàpháthuynó.CuộcđấutranhchodânchủcũnglàcuộcđấutranhnhằmđemlạichongườiViệtlýdođểyêunước.Nhữngngườidânchủphảikhẳngđịnhdựánxâydựngmộtnhànướckhiêmtốnphụcvụthayvìkhốngchếxãhộidânsự,đặtmìnhdướingườidânthayvìtrênngườidân,mộtnhànướctốithiểuđểnhường

khônggiantốiđachosinhlực,ýkiếnvàsángkiếncủacôngdân.Vàhọcũngcầnkhẳngđịnh:ngườidânkhôngcóbổnphậnphảiyêunước;chínhnhànướcvà thànhphầnưu túcủađấtnước,nghĩa làthànhphầntríthức,phảilàmchođấtnướctrởthànhđángyêu.Đấtnướckhôngđượchạchhỏingườidânđãlàmgìchomình,tráilạiphảitựhỏimìnhđãcóíchlợigìchongườidân.-Cólẽchínhvàolúclòngyêunướckhôngcònlàmộtcưỡngbáchnữamàchúngtasẽcóđượclòngyêunướcthựcsự,hayítranhậndiệnđượcnhữngngườithựcsựyêunước,vànhờđócóthểkếtnghĩavớinhauđểcùngnhauđưađấtnướcrakhỏibếtắc.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Mộtchândungtránglệcủakẻsĩ

NóitớiKhổngGiáothìphảinóingaytớikẻsĩ.MụcđíchduynhấtcủaKhổngGiáolàđàotạorakẻsĩ.Kẻsĩđượccoilàmộtlýtưởngmàmọingườiphảihướngtới.Bứcchândungkẻsĩ,nhưmộtmẫungườivongthânvàvịkỷ,đượcmôtảtrongnhữngtrangtrướcphảichănglàquáđáng?Nhiềungười,trongđócócảnhữngthânhữuquímếncủatôi,đãhơnmộtlầnphátbiểurằngnhậnđịnhcủatôivềkẻsĩquacácbàibáođãđượcđănglàsailệch.Vậythìtôixinnhườnglờichomộtkẻsĩchânchínhviếtvềchínhkẻsĩ.ĐólàNguyễnCôngTrứquabàiKẻSĩcủaông.KẻsĩkhôngthểcómộtđạidiệnnàohoànhảohơnNguyễnCôngTrứ.Ôngtrảiquatấtcảtiếntrìnhhọctập,sốngvàhànhđộngcủamộtkẻsĩlýtưởng.Ôngcũnglàmộtmẫumựcthànhcôngcủakẻsĩ.Cảvănnghiệplẫnvõnghiệpcủaôngítaibìkịp,ôngcũngrấtdũngcảmvàthanhliêm.Điềulàmngườitaquímếnônghơnnữalàônglạiphóngkhoángvàđầynghệsĩtính.ÔnglàmộttrongnhữngkẻsĩlỗilạcnhấtvàđángkínhphụcnhấttronglịchsửViệtnam.NguyễnCôngTrứtrảiquamộtthờithanhniênlậnđận,ôngđậuGiảiNguyễn(thủkhoakỳthihương)nămđã43tuổi.Sựmuộnmàngnàykhôngphảidoôngkhôngthànhcôngtrongcácbàithimàvìquantrường thấygiỏi quá sợông thànhkiêu căngnênđánh rớt ôngđể tập choông tínhkhiêmnhường.NguyễnCôngTrứmấthơnhaimươinămcườngtrángnhấtcủađờiminhvìchữkhiêmcủakẻsĩôngtheođúngphươngchâmvữnglòngtin,chămhọc,kiêntrì,cảithiệntrìnhđộnhohọc(độctín,háohọc,thủtử,thiệnđạo)tronglúcchưagặpthời.Sauđóôngthiđậurồilàmquanvàlàmtướngmộtcáchthậtxuấtsắc,thănglênnhữngchứcvụrấtcao,đánhNamdẹpBắclậpnhữngchiếncôngthậtlẫylừng.ÔngcũngđãđemdânđidinhđiềnlậpranhiềuhuyệntrùphútạitỉnhTháiBình.NguyễnCôngTrứrấthàilòngvềsựnghiệpcủamình,ôngtựthuậtnhưsau:Khithủkhoa,khithamtán,khitổngđốcĐôngGồmthaolượcđãnêntayngấtngưởngLúcbìnhTâycờđạitướng...Hoạnlộcủaôngkhánhiềugiantruân.Cólúcôngbịgièmlàcóýlàmphản,cólúcôngbịcáchchứctuộtxuốnglàmlính,nhưngNguyễnCôngTrứvẫnkiêntrìbàytỏtàinăngvàlòngtrungnghĩavàrồilạivươnlên.Ôngvềhưusaubamươinămhoạtđộngmãnhliệt.Nhưngmặcdầucôngviệcdồndậpôngvẫnđểlạimộtvănnghiệptolớnvềcảphẩmlẫnlượng.Tácgiảđãđặcsắcnhưvậy,bàiKẻSĩcũngđặcsắckhôngkém.Nótómgọnmộtcáchđẹpđẽtấtcảnhânsinhquancủakẻsĩ.Nólạiđượcviếtbằngmộtthểvănđặcbiệt,thểhátnói.Đólàloạithơđượcsángtáctronglúchátcôđầu,lúckẻsĩphóngkhoángnhất.Cáigìquáđẹpthìkhóđúng,cóthểbứcchândungkẻsĩcủaNguyễnCôngTrứkhôngtrungthựcvìđãđượclộnglẫyhóaquáđáng.KẻsĩmàNguyễnCôngTrứmôtảlàkẻsĩtránglệnhất.TôicóhỏimộtsốhọcgiảvàđượcbiếtlàTrungQuốckhôngcóbàithơhaybàivănnàomôtảkẻsĩđẹpđẽvàhùngtránghơnbàiKẻSĩsauđâycủaNguyễnCôngTrứ,màtôichéplạinguyênvănvàđánhsốtừngcâuđểchúgiải.1.Tướchữungũsĩcưkỳliệt

2.Dânhữutứsĩvichitiên3.Cógiangsơnthìsĩđãcótên4.TừChu,Hánvốnsĩnàylàquí5.Miềnhươngđảngđãkhenrằnghiếunghị6.Đạolậpthânphảigiữlấycươngthường7.Khíhạonhiênchíđại,chícương8.Sochínhkhíđãđầytrongtrờiđất9.Lúcvịngộhốitàngnơibồngtất10.HiêuhiêunhiênđiếuVị,canhSằn11.XebồluândầuchưagặpThangVăn12.Phùthếgiáomộtvàicâuthanhnghị13.Cầmchínhđạođểtịchtà,cựbí14.Hồicuồnglannhichướngbáchxuyên15.Rồngmâykhigặphộiưaduyên16.Đemquáchcảsởtồnlàmsởdụng17.Tronglăngmiếuratàilươngđống18.NgoàibiênthùyrạchmũiCanTương19.Làmsaochobáchthếlưuphương20.Trướclàsĩsaulàkhanhtướng21.Kinhluânkhởitâmthượngbinhgiáptànghungtrung22.Vũtrụchigiangiaiphậnsự23.Namnhiđáothửthịhàohùng24.Nhànưócyênmàsĩđượcthungdung25.BấygiờsĩsẽtìmôngHoàngThạch26.Dămbachútiểuđồnglếchthếch27.Tiêudaonơicùngcốcthâmsơn28.Nàoxe,nàongựa,nàođịch,nàođờn29.Đồthíchchíchấtđầytrongmộttúi30.Mặcaihỏimặcaikhônghỏitới31.Nhắmcuộcđờimàngẫmkẻtrọcthanh32.Nàynày,sĩmớihoàndanh.BàithơnàydùngkhánhiềuchữHánnêncólẽmộtsốđộcgiảcầnvàigiảithích.Haicâu(1)và(2)nóirằngtrongnămtướcquan(công,hầu,bá,tử,nam),kẻsĩđềucómặtvàtrongbốngiaicấpxãhội(sĩ,nông,công,thương),kẻsĩđứngđầu.Thậtlàhãnhdiệnđượclàmkẻsĩ.Trongcâu(4),ChuvàHánlàhaitriềuđạilớncủaTrungQuốcgầnsátnhau,từthếkỷ12trướcTâylịchtớithếkỷ3sauTâylịch.Haicâu(5)và(6):ởxómlàng(lưỡngđảng),kẻsĩđãđượctônkínhlàngườicólýluận(hiếunghị)nênphảisốngđúngtamcương(quân,sư,phụhaybổnphậnđốivớivua,vớichamẹvàvớithầydạyhọc)vàngũthường(nhân,nghĩa,lễ,trí,tín).Haicâu(7)và(8):Bảnchấtcủakẻsĩ(khíhạonhiên)rấtlớnvàrấtvững(chíđại,chícương),tinhthần(chínhkhí)củakẻsĩđầytrờiđất.

Haicâu(9)và(10):Khichưagặp(lúcvịngộ)đượcminhchúathìởyên(hốitàng)tronglềucỏ(bồngtất)nghèonàn,cứthanhthảnmàvuichơibằngcáchcâucátrênsôngVị(điếuVị)haytrồngtrọttrênđấtSằn(canhSẵn).ĐầuđờinhàChu,KhươngTửNhangồicâucátrênsôngVịđợiminhchúatớinămđãngoài80 tuổimớiđượcChuVănVươngđemxeđếnđónvề làmquan.Trướcđómộtnhânvậthuyềnbí khác củaTrungQuốc, làm ruộngở đất Sằn chođếnkhi đượcminh chúa tới đón.Tất cảnhữnghoạtđộngcâucá,trồngtrọtnàykhôngcómụcđíchsảnxuất(ChươngTửNhacâucábằnglưỡicâuthẳng)màchỉcómụcđíchchờthờimàthôi.Haicâu(11)và(12):DùchưagặpđượccácminhchúanhưvuaThang,vuaVănđemxecóquấncỏvàobánh(bờluân)choêmtớiđónvề,vẫngiữđạonhobằngcáchnóilênnhữnglờiđúng(thanhnghị).Bacâu(13),(14)và(15):Giữvữngchínhđạo,tứcKhổngGiáo,đểtiêudiệtnhữngtàthuyết(tịchtà),chốnglạinhữngkhókhăncủacuộcsống(cựbi).Quyếttâmquayngượclạisóngdữ(hồicuồnglan)ngănnướccủacảtrămconsông.Nămcâutừ(16)đến(20):Khiđãđượcralàmquan(kẻsĩđượclàmquancũngsungsướngnhưrồnggặpmây)thìđemlếtcảtàimìnhcó(sởtồn)rasửdụng.Trongtriềuđình(lăngmiếulàmộcácvua,thườngchônởngaytriềuđình,kẻsĩcoilàmộtdiễmphúcđượcnhìnmộcácvuatrước)thìtrổtàilàmquan (tài lươngđống),ngoài trậnmạcbiên thùy thìvunggươmbáu (CanvàTương làmột cặpvợchồngthờixưaởTrungQuốclàmnghềluỵệnkiếmvàđãhysinhvìkiếmbáu).Làmthếnàođểcảtrămthếhệvềsaubiếtđếntiếngthơm(báchthếlưuphương)mớihay.Trướclàlàmđẹphìnhảnhkẻsĩ,saulàlàmquanlớn(khanhtướng).Bacâu(21),(22)và(23)tómlượcthếnàolàmộtngườitraianhhùng:phảicókiếnthứctrịnước(kinhluân)ởsẵntrongđầu(tâmtrương)vàphảichứasẵntàicầmbinhởtrongbụng(binhgiáptànghungtrung).Khắpnơiđềulàphạmvihoạtđộng(vũtrụchigiangiaiphậnsự).Làmtrainhưthếmớiđúnglàanhhùnghàokiệt.Nhữngcâucuốinóirằngkhiđãlàmtrònphậnsựthìkẻsĩlạirútvềởẩnngaodudanhlamthắngcảnh,hưởngthểđànhátvàkhôngmàngđếnxãhộinữa.Nhưthếlàkẻsĩhoàntấtmộtcuộcđờiđẹp(hoàndanh).Chúngtathấygìquacáichândunglẫmliệtcủakẻsĩnày?TrướchếtnóbộclộmộttháiđộthuầnphụcvănhóatuyệtđốivớiTrungQuốc.Mọiđiểntích,mọiđịadanh,triềuđạiđềulàcủaTrungQuốccả.ýniệmquốcgiadântộchoàntoànvắngmặt,tổquốccủakẻsĩlàTrungQuốc,đúngralàKhổngGiáoTrungQuốc.Sauđólàtâmlýtôitớ.Kẻsĩchỉchờđểđượclàmtôitớchomộtôngchủ,chứhoàntoànkhôngcóýchíxâydựngmộtsựnghiệpcủariêngmìnhtrongmọihoàncảnh.Khôngđượcmộtminhchúadùnglàmtôitớkẻsĩsẵnsàngđểphíuổngđờimình.Cảđờikẻsĩchỉsốngvớigiácmộngđượclàmtôitớ.Đúnglàmộttháiđộvongthântuyệtđối.Suốtcuộcđờihoặckhôngmaythìởẩncamchịucuộcsốngnghèonàntronglềucỏ,hoặcmaythìlàmbầytôichomộtôngvua,sauđóvuichơi.Hoàntoànkhôngthấycómộttráchnhiệmnàođốivớicộngđồngcả.Cuộcsốnghoàntoànvịkỷ.Vàdĩnhiênchỉcóngườicontraimớiđángkể,phụnữkhôngthểlàkẻsĩvìthếkhôngđángđếmxỉatới.TôiđãđềcậpđếnNguyễnTrãivàlầnnàylạiđềcậptớiNguyễnCôngTrứ.Tôihoàntoànkhôngdámmaimỉahaivịtiềnbốinày.Tôirấtkínhtrọnghọ,bởivìhọlàtinhhoacủalịchsửViệtnam,lànhữngngườiđãcócônglớnvớiđấtnướcvàcũnglànhữngngườimàchúngtacóthểtựhào.Điềucầnlênán

làcáivănhóaKhổngGiáotồitệđãthahóacảnhữngconngườilỗilạcnhưthế.RiêngđốivớiNguyễnTrãi,ôngđãcócônglớngiànhlạiđộclậpchoViệtnamtừtayquânMinh,ôngcũnglàtácgiảBìnhNgôĐạiCáo,ángvănnghịluậnchínhtrịđầutiêncủaViệtnamđồngthờicũnglàmộtbảntuyênngônđộclậphùngtráng,nhưngôngđãchếttứctưởivàcảhọbịgiếthại.ThủphạmlàainếukhôngphảilàchếđộquânquyềndựatrênKhổngGiáo,làcáigiátrịtamcươngđộchạicủaKhổngGiáo?NguyễnTrãi,NguyễnCôngTrứvàvôsốkẻsĩlỗilạckhácnếuthithốđượchếttàinăngvàsángkiếncủamìnhthìcònvĩđạigấptrămlầnvàcòncốnghiếnchođấtnướcnhữngthànhquảtolớngấptrămlần.Nhưnghọlàkẻsĩvàđãphảichấpnhậncuộcsốngvongthâncủakẻsĩ.Tâmlýkẻsĩvẫncònhiệndiệnmạnhlắmtrongchúngta.Khôngthiếunhữngngườirấtđángquítrọnghiệnnayaoướcđượcsốngnhưkẻsĩhayhãnhdiệnđãsốngnhưkẻsĩ.NguyễnXuânTụ,ngườibạnquímếncủatôi,lấytênlàHàSĩPhu,cóthểcónghĩalàsĩphuBắcHà,cũngcónghĩacủamộtcâuhỏicònai làkẻsĩngàynayhaythếnàolàsĩphudosự thiếuchínhxáccủatiếngTrungQuốcvà tiếngViệt.ÔngTụtrântrọngkẻsĩlắm,cũngnhưnhàvănHoàngTiến,ngườiđãviếtkhángthưtráchchínhquyềncộngsảnđốixửtệbạcvớitríthứcmàôngcoilànhữngkẻsĩcủathờinay.Tôithìchỉthấykẻsĩlàmộtbóngmatiềutụyvàvongthâncầnphảitốngcổmộtcáchtứckhắcvàkhôngnềnangrakhỏitrítuệvà tâmhồncủachúng ta,nếuchúng tamuốnmột tầmvóckhácchođờimìnhvàmột tương laikhácchođấtnước.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần3Vìđâunênnỗi?

Chuyệncổtích

Tớiđâycólẽmộtsốđộcgiảđãcảmthấymệtmỏivàchánnảnvớinhữngbiệnluậnvềlịchsửvàtưtưởng,nhiềuvịchắcđãmuốngấpcuốnsáchnàylạivàcấtđi.Vậyđểquívịgiảikhuâychốclátvàlấylạicanđảmđểđọctiếp,tôixinkểmộtvàicâuchuyệncồtích.Nhữngcâuchuyệnnàyđềungắnvìtôichỉbiếtmộtcáchsơsài.ChuyệnthứnhấtlàPhùĐổngThiênVương,còngọilàThánhGióng,cólẽvìGiónglàtênnômcủalàngPhùĐổngchăng?Điềunàycóthểkiểmchứngkhádễdàngnhưngtôivẫnkhôngcóthìgiờđểlàm.Hiệnnayhàngnăm,tạilàngPhùĐổng,huyệnTiênDu,tỉnhVĩnhPhúvẫncóngàyhộilớnvềsựtíchThánhGióng.TụctruyềnrằngvàođờivuaHùngVươngthứ6,nướcta,thờibấygiờgọilàVănLang,bịgiặcÂnđánhphá(khôngtàiliệusửnàochobiếtgiặcÂnlàgiặcnào),vuachođiraotruyềntrongnướctìmngườitàirađánhgiặc.LúcđótạilàngPhùĐổng,cómộtđứabéđãbatuổimàvẫnchưabiếtnói,chỉnằmmộtchỗ,nghetiếngloatruyềnbỗngnhiênngồidậy,vươnmìnhthànhmộtthanhniêncaomộttrượng,rồitheosứgiảvềcầuvua,xinđúcmộtcâyrồisắtvàmộtconngựasắt.Đượccấproi,ngựa,chàngthanhniênliềnnhảylênyên.Ngựasắtbỗngnhiêncửđộngđược.Chàngthanhniênphingựaratrậnđánhtanquângiặc.ĐếnnúiSócSơnthìgiặctanhếtvàchàngthanhniêncũngvềtrờimấttích.DânchúngtưởngnhớtônlàmPhùĐổngThiênVương,hoặcThánhGióng.Đâylàchuyệncổtíchmàlúccònnhỏtôithíchnhấtbởivìnóvừalàchuyệncủamộtđứabé,vừalàchuyệnkiếmhiệpvàcũngvừalàchuyệnthầnthoại.Chuyệnthứhai làchuyệnChửĐồngTử.VàođờivuaHùngVương16,ChửĐồngTửlàmột thiếuniênmồcôimẹsốngvớichabằngnghềbắtcátrênsông.Haichaconnghèođếnđộchỉcómộtcáikhốphảichianhaumàmặc.Cácbạntrẻcólẽkhôngbiếtcáikhốlàgì.Tôituykhônggiàlắmnhưnghồicòntrẻởnhàquêcũngđãđượcnhìnthấynhữngngườimặckhố(ngônngữnôngthôngọilàđóngkhốthayvìmặckhố).Nógầngiốngnhưmộtquầnxi-líp,nghĩalàrấtítvải,tácdụngduynhấtcủanóchỉlàđểchehậumônvàbộphậnsinhdục.Mộthôm,giữalúcchađangđóngkhố,ChửĐồngTửđangtrầntruồngbênbờsôngthìmộtcôngchúađượclínhhầukiệutới.ChửĐồngTửhốthoảngkhôngbiếttrốnđâubènchuiđạixuốngbãicát,lấycátphủlênmình.Khôngbiếtanhtathởcáchnàonhưnganhtatựchônkhákín,côngchúacũngnhưlínhđềukhôngthấy.Sựtìnhcờđãkhiếncôngchúachọnngaychỗanhtavùimìnhđểquâyphòngtắm.Côngchúacứthoảimáimúcnướcgộilênmình,chođếnlúcgiậtmìnhnhậnramộtchàngtraicườngtránglõathểngaydướichânmìnhbởivìtronglúcxốinướccôđãlàmtrôidilớpcátphủtrênthânChửĐồngTử.Thếlàmộtđôitraigáitrầntruồnggặpnhautrongmộtphòngkín.CôngchúanhưthếđãbịcoinhưmấttrinhtiếtvớiChửĐồngTử,nhàvuachỉcòncáchchohaingườikếthôn,vàChửĐồngTửtrởthànhphòmã.Câuchuyệnnàyrấtvui,bởivìnóvừalàmộtchuyệntìnhvừalàmộtcâuchuyệncủasựmaymắn,mộtchàngtraiđánhcánghèokhổtìnhcờlấyđượccôngchúa.ChuyệnthứbalàchuyệnLưuBình-DươngLễ.Đâyvừalàmộtcâuchuyệnvềtìnhbạn,vừalàcâuchuyệnlậpthân.KhôngbiếtcâuchuyệnxẩyraởbênTàuhaytạinướctanhưnghìnhnhưngườiViệtnamnàocũngbiết.LưuBìnhvàDươngLễlàđôibạnthânthiết.SaumộtkỳthiDươngLễđỗ,đượcralàmquanvàsống

phúquí,trongkhiLưuBìnhthirớt.LưuBìnhđếnthămbạnvàbịDươngLễsailínhcầmroiđánhđuổimộtcáchkhinhbỉ.Tứcquá,LưuBìnhvềnhàquyếtchíhọcchođậuđểrửanhục.ĐanglúctúngthiếuthìbỗngnhiênLưuBìnhgặpđượcmộtcôgáixinhđẹpvàcótàisản,bằnglònglấyLưuBìnhvànuôiLưuBìnhănhọc.Hạnhphúclàmconngườitrởthànhthôngminhvàchuyêncần,khóasauLưuBìnhđỗcaovàtrởthànhquyềnquí.LúcđóLưuBìnhmớimờiDươngLễtớinhàmìnhđểchứngkiếnsựgiàusangcủamình,vớidụngýlàmchoDươngLễphảixấuhổvìsựbộibạcngàyxưa.NhưngcuộcgặpgỡnàychỉlàdịpđểLưuBìnhkhámphárarằngvợmìnhthựcralàmộttìthiếpcủaDươngLễ,đượcgởitớiđểgiúpLưuBìnhănhọc.DươngLễđãgiúpbạnmộtcáchkhônngoan,vừalàmnhụcbạnđểkíchthíchýchí,vừagiúpphươngtiệnđểbạnhọcthànhcông.Câuchuyệnnàyđẹpvàcógiá trịgiáodụcnêntôiđượcnghekểkhánhiềulầnvàlầnnàocũngthíchthúlắngnghedùđãthuộclòng.Chuyệnthứtưlàmộtchuyệnđãsử.ĐólàcâuchuyệnThịLộ,còngọilàchuyệnrắnbáothùvàliênhệđếncáichếtbithảmcủaNguyễnTrãi,mộtkhaiquốccôngthầncócôngphòLêLợiđánhđuổiquânMinhgiànhđộclậpchonướctavàcũnglànhàtưtưởngchínhtrịlớncủanướcta.Saukhigiúpvualấylạiđượcđấtnước,NguyễnTrãiđượcphongđứngđầutrămquan,rờisauđócáoquanvềquê.Khivềhưu,NguyễnTrãiralệnhchogianhândọnsạchkhuvườnbấylâubịbỏhoangnênđầybụirậmvàcỏđại.Đêmtrướcngàykhởisự,NguyễnTrãinằmmơthấymộtconrắnbiếtnóitớixinônghoãnlạiviệcdọnvườnvìnómớisinhconnhỏnênchưathểđingaychỗkhácđược.Cholàchuyệnmộngmịvớvẩn,NguyễnTrãikhôngđểýtớivàcũngchẳngnóivớiai.Ngàyhômsaugianhândọnvườnvàtrìnhvớiôngđã thấymộtổrắn,họđãgiếtđượcbàyrắnconnhưngrắnmẹchạythoát,họchỉchặtđượcmộtkhúcđuôi.TốihômđóNguyễnTrãiđangnằmđọcsáchthìmộtgiọtmáutừnócnhànhỏxuốngngaycuốnsáchthấmbatrang.Đólàmáucủaconrắnmẹđãleolênnócnhà.ítlâusauNguyễnTrãigặpThịLộ,mộtcôgáitrẻvừaxinhđẹpvừagiỏithơvăn,ôngbènlấylàmthiếpvàrấtchiềuchuộng.Mộthôm,vuaLê(đâylàLêTháiTông,concủaLêLợitứcLêTháiTổ)duhànhqua đấy bèn ghé thămNguyễnTrãi và ngủ đêm tại nhà ông. ThấyThị Lộ xinh đẹp, vua bèn bảoNguyễnTrãiđểThịLộngủvớimình.Đêmhômđó,khôngbiếtvuasaysưahoanlạcvớiThịLộthếnàomàchết,NguyễnTrãibịbuộctộigiếtvuavàbịgiếtcùngvớicảhọhàngbađời.LúcđóngườitamớihiểuThịLộchínhlàhồnmacủarắnmẹhiệnhìnhlàmgáiđểbáothùNguyễnTrãi,vàgiọtmáuthấmbatranggiấylàđiềmbáotrướcNguyễnTrãisẽbịtruditamtộc.Câuchuyệnnàytuythươngtâm,nhưngcósứchấpdẫnđặcbiệt.Nólykỳvàmaquái,hơnnữanólạilàchuyệnvềrắn,convậtvừakinhdịvừaquyếnrũ.Bâygiờ,cácbạnđãđượcgiảikhuâyrồitôixinthưamộtđiều.Đólànhữngcâuchuyệnbềngoàirấtvôhại,vàđôikhicòncótínhgiáodục,cũngcóthểchuyênchởnhữnggiátrịrấtđộchại.Càngđộchạihơnnửakhichúnglànhữngcâuchuyệnbàkểchocháu,vìchúngtatiếpthumộtcáchngâythơ,vôtìnhvàkhôngcảnhgiác.Nhữngcâuchuyệnnhưthếtiếpthuởtuổithơngâyđãlànhữngdấuấnđầutiêntrongtrítuệvàkhiếnchúngtachấpnhậnmộtcáchthụđộng,khôngbàncãinhữnggiátrịthựcracótácdụngquantrọngđốivớixãhộivàconngười.Cảbốncâuchuyệnnàykhôngvôtưnhưchúngtatưởng,chúngđềucótácdụngtruyềnbánhữnggiátrịcũngcốchomộttrậttựcósẵn:quyềnlựctuyệtđốicủavua,lýtưởngnôdịchcủakẻsĩ,vàthânphậnthấpkémcủaphụnữ.PhùĐổnglàmộtvịthầnchứkhôngphảilàmộtconngười.Sinhrađượcbanămmàvẫnnằmim,rồivươnvaimộtcáimàcaođếnmộttrượng,rồicưỡingựasắt,mộtmìnhđánhtangiặc,rồilênnúivềtrời.

Mộtvịthầnnhưvậymàcũngphòvuathìchắcchắnvuaphảilàtrời,vàđãlàtrờithìdĩnhiênquyềnlựccủavuaphải tuyệtđối.ChuyệnThánhGiónglàmộtcâuchuyệnbịađặt,cóthểdựatrênmộtsựkiệncóthựcnhưngrấtkhác,trongmụcđíchđặtnềntảngchochếđộquânchủchuyênchế.Ngàynaytrongnướcđangcómộtkhuynhhướngkhai thác chuyệnThánhGióngchomộtmụcđíchchính trịđúngđắn,lấygươngThánhGióngcaothượngsaukhidẹpxonggiặcđãbỏđiđểnhắcnhởđảngcộngsảnvàphêphántháiđộlìlợmkhưkhưgiữalấyquyềnlựccủahọ.Tôirấtngờvựctácdụngcủacuộcvậnđộngnày.VínhữngchiếncôngcủađảngcộngsảnvớiThánhGiónglànhìnnhậnrằngnhữngcuộcchiếnmàđángcộng sảnkhởixướngvàđiềuđộngcóchínhnghĩavàcó íchchodân tộc.Điềunàykhônghiểnnhiên,nhưngkhôngphảilàđiềutôimuốnbàn.Điềutôimuốnbànlàsựthiếusứcthuyếtphụccủalậpluận.Tạisaolạiphảibỏrađisaukhiđãlậpcông?Tạisaokhôngởlạitiếptụcgiúpnước?Thựcrachúngtakhôngcóquyềnđòiđảngcộngsảnphảirađichúngtachỉđòihọrađikhikhôngcònđượcnhândânchấpnhậnnữa.Chỉcócuộcbầucửtựdomớichothấynhândâncònmuốnhọởlạihaykhông.Tạisaomộtcôngchúa,chỉvìvôtìnhnhìnthấymộtthanhniênkhỏathânmàlạicóthểbịcoilàmấttiếthạnh?Mộtcôngchúamàcònnhưvậythìmộtcôgáiconnhàthứdânrasao?Sốphậnngườiphụnữsaomàrẻrúngthế!CâuchuyệnChửĐồngTửkhôngvôtư,nócómụcđíchcũngcốsựthốngtrịcủanamgiớitrênnữgiới,đồngthờinócũngcómụcđíchtônvinhquânquyền.Lấycôngchúađượccoilàdiễmphúclớnnhấtcủađờingười.Bấtluậncôngchúatuổitácnhansắc,đứchạnhrasao.TrẻemViệtnambịđầuđộcnặngđếnnỗikhôngcóđứanàođặtcâuhỏithếChửĐôngTửcóbằnglònglấycôngchúakhông?.Câuchuyệnkhôngphảichỉcómụcđíchgiảitrí,nócòncódụngýgiáodục.NgườivợcủaLưuBìnhsaunàysẽtiếptụclàvợLưuBìnhhaysẽvềvớichồngcũlàDươngLễ.ởvớiLưuBìnhthìsẽkhôngcònđượcquítrọngvìđãquatayDươngLễ,nghĩalàđãôuếrồi,màvềvớiDươngLễcũngkhôngxongbởivìcũngđãchungsốngvớiLưuBình.Thânphậntìthiếplầmlũilàlốithoáthợpđạolýduynhấtchocô.ởcươngvịtìthiếp,côcóthểbịtraođổimộtcáchrấtphảiđạonhưmộtvậtdùng.Cáichữtrinhmàđànôngbắtđànbàphảitôntrọngnhưtínhmạngchínhhọlạichàđạplênmộtcách thảnnhiên.NhưngchuyệnLưuBình-DươngLễkhôngphải làchuyện traigáimà làchuyệnquantrường.Nóchothấymộngđờiduynhấtcủathanhniênlàthiđỗđểlàmquan.Khônglàmquan thìkhông làgìcả,cònhễ làmquan thìcó tấtcả,nhàcaocửa rộng, thê thiếpđầyđàn.Cái lýtưởngmàđứatrẻđượcnhồisọngaylúcrachàođờilàcốhọcđểlàmquan,làtrongsáchcógáiđẹp.Sáchthánhhiềnthậtlàcaoquí!CâuchuyệnLưuBình-DươngLễcònchứađựngcảmộtquanniệmvềcôngquyền,đólàquanniệmchứcquyềnthayvìchứctrách.Chứcvụlàmộtđịavịchophépthụhưởngchứkhôngphảilàmộttráchnhiệm.LưuBìnhcũngnhưDươngLêchỉmớiđậuxongvàralàmquanđãlậptứctrởthànhgiàusang,phúquí.Đằngsaucâuchuyệncómụcđíchgiáodụcđólàcảmộtvănhóathamnhũng.CònchuyệnThịLộ?CâuchuyệnnàychắcchắnlàmộtsựbịađặtcủatriềuđìnhnhàLêđểdùngsựhuyềnbíchạytộiácmanrợtànsátcảbahọmộtkhaiquốccôngthần.NhưngnócũngcótácdụngbìnhthườnghóabảnchấtthôbạocủavănhóaKhổngGiáo.ThịLộlàphụnữvàđãlàphụnữthìnhânphẩmcủabàkhôngđángkể.BàlàthiếpcủaNguyễnTrãi,nhưngvuamuốnthỏamãnnhụcdụcbàcũngphảituântheo.Cáichữtiếttrinhđượcđềcaonhưđạolýtuyệtđốicủaphụnữcũngphảidừnglạitrướcđòihỏicủanhàvua:ởđâyngườiđànbàcònbịvívớirắnđộc.Thậtlàtànnhẫn,ngườiphụnữViệtnamkhôngnhữngchỉbịchàđạp,khinhbỉmàcònbịthùghét.

CònNguyễnTrãi?VịđệnhấtcôngthầnnàytừngnằmgainếmmậtcạnhLêLợi,bốcủaLêTháiTông,cũngphảinộpngườiyêucủamìnhchomộtthằngbébằngtuổiconmìnhhànhlạcngaytạinhàmình,khôngchừngcònphảilạytạơnmưamócvàdọngiườngchiếuchonó.Vàkhikhôngmayvuavìquáđêmêmàchếtthìbịkếttộivàbịgiếtcảbahọ.Vualàtrời,quầnthầnkhônglàgìcả.Mộtôngquan,nghĩalàmộtkẻsĩmaymắnthànhđạt,dùtàigiỏitớiđâuđinữa,dùchứcphẩmcaotớiđâuđinữacũngkhônghơngìmộtconvậttrướcmặtvua,vuamuốnnọcrađánhvàichụctrượng,muốnthiến,muốngiếtbỏtùyý.Vàmuốngiếtsạchcảchamẹ,anhem,concháucũngđượcluôn.Vậymàlàmquanvẫnlàgiấcmơcủakẻsĩ!Nhữngđứatrẻđượcnuôidưỡngbằngnhữngcâuchuyệnnhưthếlàmsaolớnlêngiữđượcphẩmcách,làmsaotránhkhỏitâmlývongthân?Vănhóacủamộtdântộclà toànbộnhữnggiá trịđãđượcchấpnhậnvàtạoracáchsuynghĩ,hànhđộngvàứngxửcủadântộcđó.Khinhậnđịnhvềvănhóacánhâncủamình,chúngta thườngmắcphảimộtsailầmrấtlònlàđồnghóavănhóavớikiếnthức,trongkhikiếnthứcchỉlàmộtphầnkhôngquantrọngcủavănhóa.Chúngtacóthểcónhữngkiếnthứcrấtsâusắcvềyhọc,điệntử,độngnhiệthọc,kếtoánvàcảtriếtlýnữa,nhưngvănhóacủachúngta,nghĩalàcáchsống,suynghĩ,hànhđộngvàứngxửcủachúngtavẫntheomộthệthốnggiátrịcósẵnnàođó.Vàvănhóacócáchlưutruyềncủanó.Mộtsốgiátrịbanđầu,nảysinhdomộtbốicảnhxãhộiđặcthùhayđượckẻcầmquyềnápđặt tạo ramộtnếpsinhhoạtxãhội.Đến lượtnó,nếpsinhhoạtđó,vớinhữngthểhiệnvậtchấtvàtâmtính,điềukiệnhóaconngười,đểrồiconngườitruyềnlạichonhauquacácthếhệ.Chúngtatiếpthumộtvănhóalúcmớichàođờikhitrítuệcònnonnớtchưacókhảnăngtựvệ,chúngtachấpnhậnnhữnggiátrịcủavănhóađónhưnhữngsựhiềnnhiênkhôngcầnbàncãi,bởivìnhữnggiátrịđókhôngđếnvớichúngtabằnglýluận.Chúngđếnvớichúngtaquakiếntrúccủalàngxã,phốphường,bềrộngcủanhữngconđường,hìnhdạngcủacănnhà,kíchthướccủacáicửasổ.Chúngđếnvớichúngtaquasinhhoạtgiađìnhvàbằnghữu.Chúngcũngđếnvớichúngtaquanhữngcâuchuyệnbàkểchocháu,côgiáokểchohọctrò.Nóichung,chúngthườngđếnmộtcáchgiántiếpvàgiấumặtkhiếnchúngtachấpnhậnmộtcáchvôtình,chứkhôngđếnmộtcáchtrựctiếpvàlộdiệnđểchúngtacóthểnhậnđịnhvàchọnlựa.ChínhvìthếmàmộtsốngườiViệtnamcóthểkhônghềnhìnthấymộtlầntrongđờicuốnLuậnNgữvàkhôngbiếtgìvềsửTrungHoamàvẫnthuộcvănhóaKhổngGiáovàvẫn làsảnphẩmtinh thằncủaĐôngChuLiệtQuốc.Mộtcách tương tựmộtngườichâuÂudùchưatừngnghenóitớiSocrate,PlalonvàchưađọcmộtchuyệnthầnthoạiHyLạpnào,vẫnbịảnhhưởngnặngnềcủavănhóaHyLạpvàvẫnlàđứacontinhthầncủaUlysse.Rấtcóthểlàcónhữngbạnđọctrẻkhônghềbiếttớimộtchuyệnnàotrongcảbốncâuchuyệncồtíchmàtôivừakề,nhưngkhôngnhiều thì ít,vànhiềuchứkhôngít,cácbạnvẫnchịuảnhhưởngcủanhữnggiá trịmàchúngchuyênchở,bởivì cácgiá trì ấyđãđượcmôi trường sinh sốngvànhữngngườiđã tiếp thuchúngtrướctruyềnlạichocácbạn.Tôithườngđượcnghenhiềuvịphânvânnếubỏvănhóatruyềnthốngthìchúngtacònlạigì,chúngtacómấtmátlớnhaykhông.Xinquívịyênlòng,quívịdùmuốncũngkhôngbỏđượcđâu.Chínhtôi,mộtngườiphêphángaygắtKhổngGiáo,tôivánlàmộtsảnphẩmcủaKhổngGiáo.Mộtvănhóacốsứcsóngdaidẳngkhótưởngtượngnỗicủanó.Nếuthayđổimộtnềnvánhóalàviệcdễdàngthìbộmặtthếgiớiđãkháchẳn,đãkhôngcónhữngquốcgiacólợitứcbìnhquântrênmỗiđầungườilớngấpmộttrămlầnnhiềuquốcgiakhác.Vănhóaquyếtđịnhtổchứcxãhội,vàtổchứcxãhộiquyếtđịnhchỗđứngvàsựhơnkémcủacácdântộc.Chếđộcộngsảnkhôngphảilàmộtsựngẫunhiêncủalịchsử.Nóthànhcôngvàtồntạiđượcmà

khônggặpsựchốngtrảđánglẽphảicóbởivìnóchỉlàsựkếttinhcủanhưnggiátrịnềntảngcủaxãhộita.Tôisinhsốngbằngnghềkỹsưcốvấn.Nghềnghiệpcủatôithườngchotôicơhộiđểthậmđịnhgiátrịcủacáchệthốngquảntrịbằngtinhọc.Kinhnghiệmchothấychỉcóhainguyênnhânđưatớimộthệthốngtinhọcdở:mộtlàmáy(hardware)dở,hailàcácchươngtrình(software)đượcđặtvàomáydở.Cũngthế,khimộtquốcgialạchậuvàthuakémthìchỉcóhaigiảthuyết:mộtlàconngườitồi,hailàvănhóatồi.Nhưngconngườicủatakhôngtồi,chúngtakháthôngminhvàchúngtacũngrấtchămlàm.Vậythìcáigìkhiếnchúngtakhôngvươnlênđượcnếukhôngphảilàvìvănhóacủatađộchại?Muốnvươnlênchúngtaphảithayđổivănhóa,nghĩalàcácgiátrịnềntảng.Nhưngđâylạilàmộtviệcrấtgianlaovì,xinnhắclạimộtlầnnữa,vănhóacósứcsốngrấtdaidẳng.Nếuquảquyếtvàdứtkhoátthìcũngchưachắcgìsau50nămnữachúngtađãthayđổiđược.Nếulạicònlưỡnglựtiếcnuốithìkhôngbiếtđếnbaogiờ.Thếkỷ20đốivớichúngtađãlàmộtthếkỷcủacanhtân,nhưngchúngtachưađiđếnđâutrênlộtrìnhcanhtân,bởivìchúngtatuyđãthấyđượcsựlạchậucủacácgiátrịcũnhưnglạikhôngmuốnchấpnhậnnhữnggiátrímới.Cáigốccủachúngtadởnhưngchúngtalạisợmấtgốc.Chúngtanhưngườirađinhưngkhôngbiếtđiđâu,chonênchúngtakhôngthểđixa.Thếgiớiđangnhỏlạivàcácdântộcđangđếngầnnhau.KhôngcónhữnggiátrịphươngĐôngvànhữnggiátrịphươngTây,chỉcónhưnggiátrịtốtvànhưnggiátrịcóhại.Nhữnggiátrịtốtlàhòabình,tựdo,dânchủ,bìnhđẳng,nhânquyền,nhànướcpháptrị,đốithoại,hợplác,lợinhuận,liênđớivàmôitrường.NhữnggiátrịđóđãtạorasứcmạnhcủacácnướcphươngTây.ChúngkhôngphảilànhữnggiátrịcủaphươngTâymàlànhữnggiátrịphổcậpcủaloàingười,cósẵntrongmọidântộcvàmọinềnvănminh,nhưngchỉgầnđâymớicómộtsốítdântộctriệtđểpháthuychúngvàtrởthànhgiàumạnhhơnhẳnphầncònlạicủathếgiới.Đếnđâytôixinkhẩnkhoảnthưavớiđộcgiảđôilờithathiết.TấtcảngườiViệtchúngta,dùởtronghayngoàinước,dùởlứatuổinàovẫncònbịnhiễmđộcrấtnặngnềvìnềnvănhóaKhổngMạnhđượcdunhậpvàonướctavớicáinộidungcòntồitệhơnnguyênbảncủanótạiTrungQuốc.Xinchớvộinghĩrằngtưtưởngcủachúngtađãhoàntoànđổimới.Cáidisảnvănhóahaingànnămđóvẫnkhốngchếchúngta.Chúngtaphảiýthứcđiềuđóthìmớicóhyvọngrũbỏđượcnóđểbaybỏngvàtiếnxa.Mộtbệnhnhânkhôngbiếtmìnhmắcbệnhthìkhôngthểchữabệnh.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Mườitriệunămđánhđu

Tôikhôngphảilàmộtnhàkhảocổhaymộtnhànhânchủnghọc.Kiếnthứccủatôivềnguồngốcconngườichỉrấtsơsài.Mộtvàihiểubiếtcủatôivềvấnđềnàycóđượcdomộtsựtìnhcờ.TôicóhaiconnhỏvàhàngnămvàomùahèchọnđinghỉtạithịxãMentontrênbờbiểnĐịaTrungHảimiềnNamnướcPháp,giápranhvớinướcý.ThịxãMentonnàylàmộtthànhphốrấtdễthương,nóngsuốtmùahè,rấtítkhicómưa.Trongsuốtsáumùahèliêntiếp,tôichưabaogiờbịmộttrậnmưanàotronglúcnghỉhè,cónghĩalàđượctắmbiểnmỗingày.Đólàmộtđiềurấtquantrọng.Ngàyhèngắnngủi,mấtngàynàolàuổngngàyđó.Mentonlạicómộtvũngbiểnrấttốt,kíngióvàhầunhưkhôngcósóng,cáccontôicóthểbơilộiantoànHaidứarấtthíchMentonvàhàngnămcứđếngầnthángbảylàchúngnônứcrạorựcchờđợiđiMenton.Mentonlàmộtthànhphốdànhchotrẻconvàngườigià.Thanhniênrất ítđếnđâyvìkhôngnhộnnhịpnhưcácbờbiểnkhác,SaintTropez,SaintMaxime,Nice,Canneschẳnghạn.NhưngcáiduyêncủaMentoncũnglàởchỗđó.Thànhphốyêntĩnh,khangtrangvàlịchduyệt.Dânởđâyphầnlớnlàngườigiàucóđãvềhưu,họlịchsựvàhòanhã.NhưngMentoncòncómộtđặcđiểmkhácmà tôi rất thích.Mentoncónhiều lịch sử.ChungquanhMentoncónhiềuhangđộngmangvếttíchconngườitừvàichụcngànnăm(tạinướctanhữngdấuvếtvề sự sống của con người không quámười ngàn năm). Đi về hướng Bắcmột chút cóVallée desMerveillestrongđóngườitacònthấynhữngváchđácóchạmtrổnhữngtranhvẽthôsơcủaconngườicáchđâycảchụcngànnăm.Mỗilằnđứngtrướcnhữngchạmtrồtôiđềucómộtxúccảmlớn,tưởngchừngnhưnhữngconngườiđócònđâuđâyngaygầnsátvớimình.ởMentonngườitacũngđàođượcmộthàicốtmộtngườiđãchếtcáchđâytrênmườingànnămnhưngcònnguyênvẹn.Đâyquảlàmộtkỳquan.Xácngườinàyrấtđẹp.Đólàmộtngườiđànôngcaođộ1,80mét,mộtchiềucaophithườngvàothờiđạiđó,khichiềucaotrungbìnhcủaconngườichỉvàokhoảng1,40mét.Khôngbiếthồiđókỹthuậtướpxácđãcaođếnmứcnào,haychỉdomộtsựtìnhcờ,nhưngxáccònnguyênvẹn,cònnguyêncảdathịtdùđãkhôlại.Xácnằmcongqueo,hìnhnhưlàdocáchbốtríchôncấtthờiđạiđó,đầuđộimũlàmbằngnhữngvỏócnhỏxiênthànhtừngchuỗi,cáimũcũngcònnguyênvẹn.Xácnàyđượcđặtngaychínhgiữaviệnbảotàngtiềnsử,mộtkiêuhãnhcủathànhphốMenton.Trongviệnbảotàngnàycórấtnhiềudụngcụvàditíchtừvàitrămngànnăm,vànhiềucảnhsinhhoạtđượccácnhàkhảocổdựnglạigiúpíchchonhữngngườithườngnhưtôihiểungườixưađãsốngnhưthếnào.Trêntườnglạicócảnhữngbảnchỉdẫntómlượcvềdiễnbiếncủatráiđấtkểtừngàykhaithiênlậpđịa.Đặcsắchơn,cómộtphòngchiếuphimtânkỳvớiđủmọiloạiphimtàiliệucótínhgiáodục.Kháchvàothămviệnbảotàngchỉcầnbấmmộtcáinútvàobêncạnhtênmộtphimlàsauđóđượcbìnhthảnngồixemnhữngphimtàiliệuvềnguồngốcconngười.NămnàotớiMentontôicũngvàothămviệnbảotàngtrêndướimườilầnvàsaysưaxemnhữngphimảnhđó.Cónhữngphimđãxemmấychụclầnvẫnchưabiếtchán.Quanhữngphimảnhđóvànhữngdấutíchcủaviệnbảotàngtôiđượcbiếtlàkhoảngmườilămtriệu

nămtrướcđãxuấthiệncácloàikhỉlớn,thủytocủaloàingười.Nhưngsauđó,trongmườitriệunămngườitakhôngcòntìmthấymộtvếttíchnàovềsựsốngcủacácloàikhỉnàycả.Cáigìđãxảyra?Cóthểchẳngcógìlàđặcbiệtcảcácloàikhỉvẫnsốngvàtiếptụctiếnhóanhữngngườitađãkhôngtìmravếttích.Cũngcầnphảinóilàcácdấutíchchấmpháđượcrấtrờirạc,sựmấtdấutíchcóthểchỉlàtìnhcờ.Nhưngtừnămtriệunămgầnđây,ngườitalạitìmthấydấutíchcủamộtsốloàikhỉlớn,vàlầnnàyvớimộtthayđổinhỏ:bàntaycủamộtloàitrongcácloạiđãnhânđãdàira,bốnngóntaytrướcnhôrađằngtrướctrongkhingóntaycáithụtvềphíasau.Tạisao?Khôngcóaicóthểgiảithíchmộtcáchrõràng.Rấtcóthểlà,dođiềukiệnsinhsống,cónhữngloàikhỉđãtìmđượclácâyvàtráicâyngaysátmặtđấtvàtiếptụcbòđikiếmăn,nhưngcũngcónhữngloàikhỉđãphảiđucâythườngxuyên,vàkếtquảcủamườitriệunămđánhđuđólàhìnhdạngbàntaythayđổi.Sựthayđổitìnhcờvànhỏbénàyđãcóhậuquảvôcùnglớnlàtạoragiốngngườivàthếgiớiconngười.Dosựsắpxếpbàntaymớimàlầnnàykhibàntaynắmlại,ngóntaycáitrởthànhđốidiệnvớibốnngónkiatạoramộtsứcnắmchắcvàmạnhhơnhẳnsovớimộtbàntaymàcảnămngónđềuởgầncùngmộtmức.Sứcnắmnàytạoramộtkhảnăngmới:conngườicóthểdùngđụngcụvàdầndầnbiếtdùngdụngcụ,rồivớithờigianbiếttìmcáchcảitiếndụngcụ.Sựsuynghĩbắtđầu,từđókhốiócmởmangra.Hơnnữa,cólẽcũngdomườitriệunămđánhđumàconngườithẳngra,dầndầnbiếtđứng,biếtđi.Haibàntayđượcgiảitỏa,khôngcầnphảidùngchoviệcdichuyềnnữa,đểdùnghoàntoànvàoviệcsửđụngdụngcụ.Tríóclạicàngmởmang.Vàsauđó,cáchđáykhoảnghaitriệurưỡinăm,giốngngườithựcsựxuấthiện.Cácnhàbáchọcvềkhảocổước lượngconngườixuấthiệncáchđâykhoảngba triệuhayhai triệurưỡinămtạichâuPhi,vàolúcđãbiếtchếtạonhữngdụngcụđầutiênbằngđá,rồitừchâuPhimàtỏarachâuÂuvàchâuá.Giảthuyếtvềnguồngốcconngườinày-dầusaocũngchỉlàmộtgiảthuyếtdùnóđượctấtcảmọinhàbáchọcchấpnhận-nhắnnhủchúngta,tấtcảloàingười,cầncómộttháiđộkhiêmtốn.Chỉnhờmộtbiếnđổirấtchitiếtvàrấtvôtìnhcủacấutrúcbàntaymàcóloàingườivănminh.Nếukhông,cólẽchúngtavẫnchỉlàloàikhỉlomkhomháilámàăntrongrừngnúi.Nếukhông,chúngtacũngđãchẳngcócáctínngưỡng,thượngđế,máyđiệntử,xehơi,máybay,nhữngtưtưởnglớnvàIntemet.Đồngthờinócũngchotamộtnhậnđịnh:mộtbiếncốrấtnhỏbévàtìnhcờlúcbanđầucóthểcókhảnăngvớithờigiandántớinhữngthayđổithậtvĩđại.Nhưchúngtasẽthấytrongnhữngtrangsau,lịchsửcủasựpháttriểncủanhữngnềnvănminhrấthuyhoàngcũngkhởiđầubằngnhữngsựkiệnrấttìnhcờ.Đoạnnày làmộtdẫnnhậpcómụcđíchchuẩnbị tinh thầnchomộtcuộc thảo luậnchi tiếtvềhiệntượngpháttriển,đặcbiệtlàpháttriểnkinhtế,ởnhưngtrangsau.Nhưngngaybâygiờtacóthểlàmmộtcontínhnhẩm.Loàingườixuấthiệncáchđâybatriệunăm,nềnvănminhcôngnghiệpmớixuấthiệntừkhoảng300nămnaytạimộtvàinước.Nhưvậynếuđemsosánhcảquátrìnhtiếntriểnbatriệunămcủaloàingườivớimộtnămthìhiệntượngpháttriểnchỉmớibắtđầuvàohỏi23giờ59phútngày31tháng12,phútcuốicùngcủanăm.PháttriểnnhưvậylàmộthiệntượngrấtmớivàcũngchỉgiớihạntrongmộtsổquốcgianhỏdomộtvàiyếutốmàdântộcViệtnam,cũngnhưmọidântộccònlạchậuvàđangaoướcpháttriển,cầnnhìnrõđểchụpbắt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Mườitriệunămđánhđu

Ngàynaykhinóiloàingườitừgiốngkhỉmàrachúngtakhôngcònxúcphạmtớitínngưỡngnàocả.Sựkiệnnàyđãđượcchứngminhrõràngtớimứckhôngaicóthểphủnhận.Cáctôngiáotinởmộtthượngđếtạoratrờiđấtvàconngười,haytinởmộtvòngluânhồihuyềnbí,khôngcònphảnbáclậpluậnloàingườitừgiốngkhỉmàranữamàchỉcốthuyếtphụcđểcáctínđồhiểukinhsáchmộtcáchtượngtrưngthayvìmộtcáchtừchương.Dầusaođinữathìchínhsựtiếnhóatừloàikhỉlênloàingườicũnglàmộtphépmàumởcửachomọisuyluận.Mộtcáchthựctiễnchúngtacóthểcoithủytổcủaloàingườilàconkhỉđầutiên(đúnghơnphảigọilàcụkhỉđầutiên)nghĩraviệcđậphaihònđávàonhauđểđẽothànhdụngcụ.Cửđộngnàyđãkhaisinhraloàingườibởivìchínhvàogiâyphútđóconkhỉđóbiếnthànhngườivàdầndầngiúpnhữngconkhỉchungquanhthànhnhưngconngườiđầutiên.Từđóloàingườiđãbướcnhiềubướctiếnvĩđại,đãbiếtdùnglửa,biếtchănnuôi,trồngtrọt,đắpđêngănnước,chếtạovậtdụngbằngkimloại,khámphárabánhxe,thuyềnbè,đặcbiệtlàbiếtphátminhvàsửdụngngônngữđểtraođổi.Nhữngkhámpháđóđãcảithiệnmộtcáchtrọngđạiđờisốngconngườivàđãgiúpchotổchứccủaxãhộiconngườidầndầnhìnhthành.Nhưngđókhôngphảilànhữngtiếnbộcóchủý.Đóchỉlàmộtsựgặpgơtìnhcờgiữamộttrítuệsơsinhvàcuộcsốnghằngngày.Mộthiệntượngtựnhiên-lửacháydosấmsét,nhữngtráicâytrònlăntrênmặtđất,nhữngthâncâynổitrênsông,v.v...rồimộtlúcnàođómộtánhsángvụtlóelêntrongđầuócđơnsơ,conngườibiếtlặplạiđiềumìnhđãthấynhiềulầnvàđemứngdụngchocuộcsống.Đólàgiaiđoạnmàtrítuệmộcmạcchưaýthứcđượcsựhiệnhữucủachínhmình.Nhữngtiếnbộ,vìlàsựgặpgỡtìnhcờvàmầunhiệmcủarấtnhiềuyếutố,đãchỉđếnmộtcáchvôcùngchậmchạp.Thídụ,từngàymàvịthủytổcủaloàingườixuấthiện,loàingườiđãphảichờđợigầnhaitriệunămmớitìmralửa.NhờbiếtdùnglửađểsưởiấmloàingườimớidámrờibỏchâuPhinóngấmđểlấntrànquachâuávàchâuÂu.Conngườiđãsănthúvàlượmtráicâyănngaytừkhichưathànhconngườinhưngphảiđợimãiđếncáchđâykhoảng20.000nămmớibắtđầubiếtchănnuôivàtrồngtrọt.Tacóthểcoigiaiđoạnđầutiêncủaloàingườinhưlàmộtbóngđêmmênhmôngvàdàyđặc,conngườisờsoạngtiếntớicókhirơivàovựcthẳm,cókhiđụngđầuvàođá,nhiềukhidigiậtlùi.Phảisaubatriệunămngườibộhànhmỏngmanhnhưngngoancốđómớimaymắntìmđượcvùngcóánhsáng.Đóthựcsựlàmộtphépmầukhôngaigiảithíchnỗi.Nếubảođólàmầunhiệmcủatạohóathìcũngkhôngphảilàkhôngcólýdo.Giaiđoạnđầutiênnàythựcrađãkéodàiquá99%lịchsửloàingười.Chỉnhnhờchănnuôivàtrồngtrọtmàxãhộiloàingườiđãthayđổilớnvềmặttổchứcvàcáctiếnbộđãđếnvớimộtnhịpđộhơnhẳn.Lầnnàytrítuệýthứcđượcmình,conngườisuynghĩvàbiếtmìnhsuynghĩ,conngườiđộngnãotìmcáchchinhphụcthiênnhiên,cảithiệnđờisốngcủamìnhvàcảithiệnliênhệgiữacácthànhphầntrongxãhộimộtcáchcóchủý.Tronggiaiđoạnthứhainày,loàingườiđãphátminhracácmôhìnhtổchứcxãhộivàcũngđãđặtnhữngviênđáđầutiênchohầuhếtcácbộmôncủakiếnthức:triếthọc,chínhtrịhọc,vậtlý,toán,cỏkhí,ykhoa,kinhtế,luậtpháp,v.v...

Nhữngxãhộixuấthiệnđầutiênlẽdĩnhiênđềulànhữngxãhộinôngnghiệpvớinhữngđặctínhkhácnhautheomôitrườngthiênnhiên.Tuynhiênvớithờigianhaikiểumẫuxãhộichínhđãtrởthànhápđảo.Kiểumẫuthứnhấtlàmộtxãhộitảncanhdànhmộttrọnglượngđángkểchochănnuôivàngưnghiệp,vàtrongđóviệctrồngtrọtkhôngtậptrungvàomộtloạicâylươngthực.Cácxãhộinày,hìnhthànhtạichâuÂu,đãrấtchậtvậtlúcbanđầu,nghĩalàtronggầnhếtdònglịchsửkểtừngàythànhhình.Dânsốkhôngtăngtrưởngmạnhvìluônluônthiếuthựcphẩm.(ChâuÂuđãchỉtạmgiảiquyếtđượcnạnđóitừ thếkỷ17nhờcâyngôđemtừchâuMỹvề)chínhsựsốngcòncũng làmộtcông trìnhphấnđấuthườngngàyđểcảithiệnkỹthuậtnuôitrồngvàtraođổicáchànghóagiữacáccụmsảnxuấtnhỏvàđadạng.Cácxãhộiđadạngnàykhôngkhuyếnkhíchsựrađờicủanhữngcơcấuquyềnlựclớn,tráilạithuậnlợichotựdocánhânvàsựtồntạicủanhữngcộngđồngnhỏtrongđóbạolựcvàsựkhốngchếkhôngphảilànétđậmnhất,bởivìbạolựcchủyếulàsảnphẩmcủasựbấtlựctrongviệcđiềuhànhđúngđắnmộttậpthểlớn.Saubuổiđầuchậtvật,chínhmôhìnhnàyđãvươnlênchinhphụcvàchếngựtoànthếgiớivàthúcđẫythếgiớiđinhữngbướcthựcnhanhchóng.KiểumấuthứhailàcácxãhộiphùsatạichâuávàTrungĐông,thànhlậptrênlưuvựcnhữngconsônglớn,nặngvềtrồngngũcốc.Cácxãhộinàysốngnhờdòngsôngvàlệ thuộcdòngsông.Dòngsôngtrướchếtđemlạihoamàu-lúagạovàtômcá-dồidào.Chínhnhờthếmàcácxãhộiphùsađãmauchóngđạttớimứcđộtạmđủvềthựcphẩmvàvượthẳncácxãhộithuộckiểumẫuthứnhấtvềmọimặt.NgàynaykhôngthiếunhữngngườiTrungĐôngnhắclạirằngkhithànhphốBabylonerựcánhsángvớinhững lâuđàinguynga thì toànchâuÂuvẫncònchìmđắmtrongsựmanmọi.CũngkhôngthiếungườichâuánhắclạirằngngườiTrungHoađãbiếtxemthiênvănvàlàmralịchtừrấtlâutrướckhingườichâuÂukhámpháchữviết.Nhưngnếudòngsôngđemlạihoamàuvàsựsốngthìnócũngthườngxuyênđểdọacuốnđicảhoamàulẫncuộcsống.Conngườiphảithườngxuyênđắpđêngănnướclũ;côngtrìnhnàyđòihỏinhữngcốgắngrấttolớncủatoànthểxãhội,nếucầnnóđòihỏihysinhcảmộtphầncủacộngđồngđểcuộcsốngcóthểtiếptụcvớiphầncònlại.Cácxãhộiphùsacầnmộtbạoquyềnđểápđặtnhữnghysinhrấtphithường.Dầndầnnềntảngcủacácxãhộinàychínhlàmộtkhếướcbạoquyền,trongđómộtbạochúacónhiệmvụápđặtnhữnghysinhmàquầnchúngphảiphụctùngmộtcáchkhôngbàncãi.Đólàcáigiáphảitrảđểxãhộicóthểtiếptục.Bạoquyềnđượcchínhđánghóa.Nhữngngườibịhysinhcóthểnguyềnrủabạochúanhưngconcháuhọsẽcảmơnbạochúa.Dầndầnchínhnhữngngườibịhysinhcũngkhôngcònnguyềnrủabạochúanữa,họchấpnhậncáichếtnhưmộtđịnhmệnh.Bạoquânđượcbìnhthườnghóa.Cũngtươngtựnhưdòngnước,cácbạoquânmộtmặtbảođảmsựtồntạicủacácxãhộiphùsa,mộtmặttiêudiệttựdovàsángkiếnvàtróibuộcchúngtạichỗ.Cácxãhộiphùsatiếnrấtmauchóngđếnmộtmứcđộvănminhkhácao,rồiđứnglạiởđó.Chúnggầnnhưtrưởngthànhngaysaukhithànhhìnhrồikhôngtiếnhóanữa.Trướckhithảoluậnthêmvềhaikiểumẫuxãhộichínhnày,xinmởmộtdấungoặcđểnóivềmộtvàikiềumẫuxãhộikhác.TrênbờĐịaTrungHải,tạithànhphốTyrvàvùngphụcậnthuộcnướcLebanonhiệnnay,mộtsắcdânđãtìmramộtnếpsốngđộcđáongaytừhơnsáungànnămvềtrước:đólànềnvănminhhànghảivàthươngmại.Tráivớicuộcsốngtrêntráiđất,nếpsốngnàyđòihỏimộtsựcanđảmrấtlớn,cóthểlàquálớnđốivớinhữngconngườicònchưanắmđượchếtnhữngbímậtcủathiên

nhiên.Giữatrờinướcvàsónggió,conngườichỉcòntrôngcậyvàosựkhônngoanvàliềulĩnhcủachínhmình.SắcdânPhéniciennàyđãlànhưngconngườiđầutiêndámchinhphụcbiểncả.ĐểhìnhdungsựdũngcảmcủahọnênnhậnđịnhcáchứngxửcủangườiáĐông,nhấtlàViệtnam,trongnhiềungànnămđãđứngbênbờbiểnnhìnTháiBìnhDươngvớiconmắtkínhsợ.NhưngngườiPhénicienkhôngphảichỉphátminhrangànhhànghải,họcònphátminhracảsựbuônbán,yếutốcốtlõicủagiànmạnh.ChínhnhờsựkhônngoanvàliềulĩnhcủakẻđibiểnvàbuônbánmàsắcdânPhénicienítỏiđãmauchóngchếngựđượccảvùngĐịaTrungHải.NhưngcólẽvìnhữngcốgắngđãquálớnđốivớihọmàngườiPhénicienđãgụcngã.Họđãdámchinhphụcbiểncảnhưngsựliềulĩnhtrongbấttrắcvàbaolađãkhiếnhọthờnhiềuthầnlinh,trongđócóthầnBaal-Hammon,vịthầnđộchạinhấtđãđưahọtớitiêudiệt.MỗigiađìnhphảiđemchặtđầuđểcúngchoHammonđứacontraiđầutiênvừađủ12tuổiđểđềnđáp lạinhữngchiến thắngvàânhuệcủaHammon.Nhữnghysinhgớmghiếccho thầnHammondầndầnkhiếnhọthiếuchiếnsĩtrongkhiniềmtinởthầnHammonlạithườngthôithúchọgâychiến.CuốicùnghọbịngườiLaMãtiêudiệtsaukhiđãhấpthụđượcnhữngkiếnthứchànghảicủahọ.TrêncáccaonguyênhoangvutạimiềnBắcchâuá,MôngCổvàTânCương,đãhìnhthànhnhữngxãhộidumụcdựa trênbộ tộc,bạo lựcvàđẳngcấp.Cácxãhộinàyđãphát triểnkhámạnhdưới thờiTrungCỗnhưngngàynaykiềumẫuxãhộinàykểnhưđãbịtiêudiệt.CóthểnóikhẩusúngmàngườiphươngTâychếtạorađãbanchếtnềnvănminhcaonguyênnày.KhẩusúngcủangườiphươngTâyvànhấtlànhữngconvitrùngmàhọđemtớicũngđãtiêudiệtnhữngnềnvănminhgầngiốngnhưnềnvănminhnàytạichâuMỹ,từthếkỷ16.NgoạitrừnămnướcdatrắngởphíaBắc,lụcđịachâuPhi,cáinôicủanhânloại,đãlạcvàomộtlốiđihoàntoànkhác,đólàphủnhậnmọitìnhcảmcóthểcógiữangườivớingười.Cácbộlạchoàntoànđượcxâydựngtrênhuyếtthống.Chếđộnôlệrađờicùngvớitríthôngminhvàkhiếntríthôngminhkhôngpháttriểnđược.Ngoàiquanhệhuyếtthống,liênhệgiữacáccánhânvàcácbộlạchoàntoàndựatrênsứcmạnh.Nhữngnôlệbịđánhđập,giếtbỏ,muabán,vàsaunàyxuấtnhậpcảngnhưthểvậtvàđồvật.LụcđịachâuPhihoặckhôngcókháiniệmvềgiốngngườihoặckhôngchokháiniệmnàymộttầmquantrọngnào.ChínhvìthếmàchâuPhiđãdừnglạiởsựdãman.NếucốdịptôisẽcòntrởlạivấnđềchâuPhitrongphầnsaucủacuốnsáchnày.Nhưngởđâytacóthểtạmrútramộtquansát:cácxãhộidànhchocánhânsựkínhtrọnglớnnhấtcũnglànhữngxãhộidễtiếnlênnhất.ChâuPhiđãkhinhmiệtconngườimộtcáchtuyệtđốinênchâuPhicũnglạchậumộtcáchtuyệtđối.Trướckhitiếpxúcvớithếgiớibênngoài,khócóthểnóilụcđịachâuPhiDaĐencómộtnềnvănminh.Trởlạivớihaikiểumẫuxãhộichính,tacóthểnóitronggầnnhưcùngmộtthờiđiểm,hainềnvănminhĐôngvàTâyđãđạttớicaođiểmtươngđương,châuÂuvớiHyLạp,châuávớiTrungQuốccủathờiXuân Thu. Cùngmột trình độ nhưng hai hướng đi khác nhau. PhươngTây đãmòmẫm theohướngtựdo,mạohiểmvàsángkiếntrongkhiphươngĐônglạcvàongõcụtcủatựmãnvàthủcựu.NềnvănminhHyLạplàmộtđiểmkhởihànhtrongkhinềnvănminhThươngChulàmộtđiểmtậncùng.Saugầnhai ngànnăm, từ thếkỷ15 trởđi, tuy tươngquan lực lượngkhông thayđổi nhưngphươngTâytìmthấyhướngđiđếnnềnvănminhhiệnđạitrongkhiphươngĐôngvẫnchỉnhìnthấychỗngồicũ.PhươngTâybắtđầuchuyểnđộngvàbỏxaphươngĐông.Tôixinlỗiđãlàmmấtthìgiờcủađộcgiảquamộttómlượcthôvụngvềlịchsửloàingười,mộtđiềumàmộtlầnnữatôixinnhắclạilàtôikhôngcókiếnthứcnàođángnói.Mụcđíchcủaphầntrênchỉlà

đểđộcgiảghinhậnhaiđiều.Mộtlà,chođếnmộtngàyrấtgầnđây,nghĩalàtronghầunhưtấtcảlịchsửcủathểgiới,tấtcảmọitiếnbộđềuđãđếnmộtcáchrấttìnhcờ.Domộtsựtìnhcờmàbàntaymộtvàigiốngkhỉđầutiênđãbiếnđổi,domộtsựtìnhcờmàmộtconkhỉđầutiênđãđẽođáthànhdụngcụ;dotìnhcờmàcólửa,cócácnghềchănnuôi,trồngtrọt,cóthuyềnbè.CũngdosựtìnhcờcủađiềukiệnthiênnhiênmàcácxãhộiphùsađãchọnsựbấtđộngtrongkhicácxãhộichâuÂuđãđượcxôđẩytớihướngđicủatựdovàtiếnbộ.Chúngtacóthểlấylàmtiếcchonguồngốccủachúngtanhưngkhôngcólýdogìđểphảihổthẹn.Mặtkháccũngkhôngcólýdogìđểcảmthấycóbổnphậnphảigắnbóvớitruyềnthống.Truyềnthốngchỉlàkếtquảtìnhcờcủanhữngsờsoạngtrongbóngđêmdàyđặc.NgườiphươngTâycũngsờsoạngtrongbóngđêmnhưchúngta;họchỉđãmaymắnmàtìmđượclốithoáiraánhsáng.Chínhtừlúcnày,khimọidântộcđãcóthểnhìnraconđườngphảiđi,sựvinhnhụcmớiđặtra.Cáivinhlàởchỗnhìnthấy,cáinhụclàởchỗkhôngnhìnthấyhaynhìnthấymàkhôngdámđivào.Cácdântộcthôngminhlàcácdântộcbiếtmauchóngnhìnravàbướclênlốiđicủatiếnbộ.Cácdântộcđầnđộnlàcácdântộctựbịtmắtđểngoancốtrongbếtắc.Hailà,nhữnghơnkémgiữaphươngTâyvàphầncònlạicủathếgiớichỉlàmộthiệntượngrấtgầnđâythôi,khoảngba,bốntrămnămvừaqua.Batrămnămtrongbatriệunămchỉlàmộtvàigiâytrongmộtngày.Nếucóđôikhichúngtacảmthấytủinhụcthìchúngtacũngnêntựanủirằngđóchỉlàmộthiệntượngnhấtthờivàcóthểchấmdứtrấtmauchóng.NhậtBảnđãchochúngtamộtbằngcớ.Tôixinphépđượcnhấnmạnh:kinhnghiệmsống,họchỏivàlàmviệcvớingườiphươngTâyđãchotôi tin chắc chắn là con người phương Tây không hơn con người phương Đông. Sở dĩ các nướcphươngTâypháttriểnvàgiàumạnhhơncácnướckháclàvìxãhộicủahọđượcxâyđựngtrênnhữnggiátrịđúngmàhọtìnhcờđượcđẩytớigầnvàsauđónhờcốgắngmàđạttới.Họđãtìmralốiđirakhỏisựnghèokhóvàdẫntớisựphồnvinh,tạisaochúngtakhôngnhanhchóngchọnlựalốiđiđó?Cầnchấmdứtmộtkịchbảnđã lặp lạiquánhiều lầnvà trở thànhnhàmchán:phươngTâyđi trước,phươngĐôngchạytheosauvàlàmnhữngcốgắngphithườngđểbắtkịp.ĐếnkhiphươngĐôngtưởngsắpquamặtđượcphươngTâythìphươngTâylạitìmramộtkhámphámới,laovútvềphíatrướcvàbỏphươngĐônglạiđàngsau.Cứnhưthếmàtiếpdiễn.LầnduynhấtmàphươngĐôngtưởngrằngmìnhđãđitrướcphươngTâylàkhimộtsốnướcphươngĐôngđitheochủnghĩacộngsản,tưởngrằngmìnhđãtìmracáchtổchứcxãhộitươnglaicủanhânloạiđểrồivỡmộngnhậnrarằngđóchỉlàmộtảotưởngđẫmmáu.Lýdocủasựthuakémdaidẳngnàylàmộtkhácbiệtvềvănhóa.VănhóaphươngTây tôn trọng cá nhânvà do đó phát triển được tối đa ý kiến và sángkiến, trongkhi các vănhóaphươngĐôngđềucoithườngconngườivàlàmthuichộttrítuệ.ĐiềumàphươngĐôngphảihọchỏitrướchếtcủaphươngTâylạilàđiềuhọcốphủnhận:chủnghĩacánhântựdo.Vảlạimọitháiđộthủcựuxétchocùngđềungâyngô.Tiếnbộlàgìnếukhôngphảilàsựtừbỏkhôngngừngnếpsốngcũvàkhámphákhôngngừngnhữngnẻođườngmới?Nếunhữngngườitiềnsửcùngkhưkhưgiữnguyênvănhóacủahọchắcchắnngàynayloàingườivẫnchỉlànhữngbộlạcănthịtlẫnnhau.Nhânnóichuyệnănthịtngười,cáchđâykhônglâulắm,vàocuốitháng11-1998,tôiđượcxemmộtphimtàiliệuvềmộthònđảotrongquầnđảoNamDương(Indonesia).Trênđảocómộtsốbộlạclàmnhàtrêncâyvàănthịtngười.Ngàynayhọđãkhátiếnbộ,đãbiếtmặcquầnáocủacáctổchứctừthiệncấpchonhưngvẫncòngiaochiếngiữacácbộlạcvàănthịttùbinh.Viênlãnhchúabộlạcgiảithích

việcănthịttùbinhlàchínhđáng,bởivìnóthểhiệnýchítiêudiệttộiácvàcáctùbinhlàbiểutượngcủatộiác.Viênlãnhchúanàychắcchắncoiviệcănthịtngườilàmộtvănhóacầnphảigìngiữ.CũngnhưcácdântộcthuộcvănminhTrungHoacoicáiáchtamtòngquànglênđầuphụnữlàmộttruyềnthốngtốtđẹp.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Cáituổidạikhờ

TuổihaimươítuổicủakhôngngờTuổihaimươituổicủadạikhờNguyễnChíThiệnTrongthậpniên1960,tạichâuÂu,vànhấtlàlạiPháp,nởrộlênmộtphongtràonghiêncứupháttriểnkinhtế.Cócảmộttrườngđạihọcchỉchuyêngiảngdạyvềpháttriểnkinhtế,nhưthểpháttriểnkinhtếphải được coi là một khoa học riêng. Trường này tên là Institut detudes de DéveloppementEconomiqueétSocial(IEDEhayViệnNghiênCứuPhátTriểnKinhTếvàXãHội).Nhiềubạntôiđãtốtnghiệptạitrườngnày.Nhưngdùhọctrườngnàyhaykhôngthìmọingườiđềubịlôicuốnvàocáccuộctranhluậnvềpháttriểnkinhtế.Thờitranglúcđólàcốgắngđộngnãođểtìmranhưngkếhoạchvàmôthứckinhtếcókhảnăngpháttriểnmộtnướclạchậu.Cácmôthứcđượcđặcbiệtquítrọng,nhấtlànếuchúnglạiđượctrìnhbàybằngnhữngphươngtrìnhtoánhọcphứctạpvớinhữngdấuhiệudẫysố,viphân,tíchphân,luỹthừa,v.v...VôsốcácmôthứcđãđượcphátminhratrongcácquáncàphêParisbởinhữngứngcửviêngiảiNobelkinhtếkhôngquabấtcứmộtkinhnghiệmthựctiễnnào.Kinhnghiệmlúcđógầnnhưbịphủnhận,vìmộtlýdorấthùnghồnlàngườitacoinhữnggìhọchỏiđượctrongcácnướctưbảnlàkhôngthểápdụngchocácnướcchưamởmang.HầuhếtcácnướcchâuPhivàchâuMỹLaTinhđãlànhữngnạnnhânđauđớncủanhữnglýthuyết thànhhìnhtronggiaiđoạnnày.ĐặcbiệtnướcAlgeriađãtiêuhaohếtcảtàinguyênvềdầukhíchohailýthuyếtthờithượngcủagiaiđoạnđó:thuyếtlệthuộcvàthuyếtcáckỹnghệkỹnghệhóa.Nhưmọithanhniêncóchúttâmhuyết,tôicũngđãtốnnhiềuthìgiờvàcôngsứcchonhữnglýthuyếtđó,đểrồinhậnrasựtrốngrỗngcủachúngvàsựkhờkhạocủachínhmình.Thanôi,cáituổiđạikhờ!Nhữngmô thứcphát triểnkinh tếcó thể rấtkhácnhauvềgócnhìn,về lý luận,vềcác thôngsốvàphươngtrình,nhưngchúngđềucómộtđặcđiểmchung:chúngđềusai.Lýdođầutiênlàkhôngthểcócôngthứcgiảiquyếtđượcsựnghèokhổ.Vấnđềchỉgiảndịnhưvậythôisao?Làmsaocóthểcoinhữngsựkiệnthựctếnhưlànhữngthôngsốcủatoánhọc?Môthứctoánhọcnàohộinhậpđượcnhữngđứctínhnhưchuyêncầnhaylườibiếng, thựcthàhaygiandối, tráchnhiệmhaypháhoại?Vàcònvấnđềthamnhũng?Dĩnhiêncáclýthuyếtgiavềpháttriểnkhônggiảiđápđượcnhữngcâuhỏiđóvà tácphẩmcủahọnóichung, thayvì lànhững lý thuyếtvềphát triểnphầnlớnchỉlànhữngphântíchhiệntượngkhôngpháttriển,kèmtheonhữngcáotrạnggaygắtđóivớicácnướctưbảnpháttriểnvàcáccôngtyđaquốcgiabịcoinhưlànguyênnhâncủasựnghèokhổtạicácnướcchưapháttriển.Lýthuyếtthựcdânmớiđượcrađờitronggiaiđoạnnày.Nócóthểtómtắtnhưsau:cácnướctưbảnsaukhiđãthấychínhsáchchiếmđóngvàthốngtrịkhôngápdụngđượcnữabènchuyểnquaýđồthốngtrịkinhtế,dùngviệntrợvàcáccôngtyđaquốcgialàmvũkhí.Tinhthầnchủđạocủanólàcácnướctưbảnvàpháttriểncódụngýácđộcmuốngiữcácnướcchưamởmangtrongtìnhtrạnglạchậuđểcóthểtiếptụcthốngtrị.Cáclýthuyếtgiacốquênđilàsựnghèokhổđãcótừmuônkiếptrướcvàchínhnhờtiếpxúcvớicácnướcpháttriểnmàcácnướclạchậuđãbớtlạchậu.

Lýdothứhai,trầmtrọnghơnnhiều,làhọđãnhầmđốitượngnghiêncứu.Điềucầnphântíchvànhậnđịnhlàhiệntượngpháttriểnchứkhôngphảilàhiệntượngkhôngpháttriển,bởivìkhôngpháttriểnlàtìnhtrạngchungcủacảthếgiớitừhồikhaithiênlậpđịađếngiờ,cógìlàlạđâu.Pháttriểntrênquimôquốcgialàmộthiệntượngrấtmớivàcũngchỉgiớihạnởmộtsốrấtítquốcgiamàthôi.NóxuấthiệntạinướcHòaLannhỏxíukhoảnghơn400nămvềtrước,rồinonmộtthếkỷsauđótạiAnhvàHoaKỳ,cácnướcTâyÂukhácđãchỉbiếtđếnhiệntượngpháttriểnsauđó.NhiềucụgiàngườiPhápvẫncònnhớrấtrõnhữngngàyđóilạnh.Cácthốngkêchothấychođếncuốithếkỷtrước,quáphânnửatrẻemcácnướcTâyÂuchếttrướctuổidậythì.Cácnướctiếnbộnhấtcũngchỉmớithựcsựkhắcphụcđượcsựđóikhổkhoảngchừngmộtthếkỷnaythôi,trongkhiđốivớibaphầntưcủanhânloạiđóikhổvẫncònlàngườiđồnghànhcổhưu.Điềulạchínhlàhiệntượngpháttriển.Tạisaomộtsốquốcgiabỗngdưngtrởthànhgiàucóvàphồnvinh,vượthẳnphầncònlạicủathếgiới?Đómớilàcâuhỏiđángđặtravàcầnphảitrảlời.Cáclýthuyếtgiavềpháttriểnkhitậptrungphântíchhiệntượngkhôngpháttriểnkhôngnhữngchỉlàmđốitượngmàcònsaivềphươngpháp:córấtnhiềulýdođểkhôngpháttriển,nhưngchỉcórấtítlýdođểcópháttriển,cũngnhưcómuônvàncáchđểgiảisaimộtbàitoánnhưngthườngthìchỉcómộtcáchđểgiảiđúng,vàchínhcáchđómớicầnkhámphá.Điềurấtđángngạcnhiên,vàphảiđượccoilàmộtmaymắnlớn, làởtấtcảmọinơihiệntượngphát triểnluônluôncócùngmộtgiải thích.Cuộcphiêudutrítuệcủathậpniên1960đãsảnxuấtravôsốlýthuyếtvềpháttriểnmàtôixintómlượcsauđâymộtvàimẫuhàngchínhvàđãcóhậuquảđángkểcònsótlạitrongtrínhớđểđộcgiảtiêukhiển.Lýthuyếtlệthuộc(théoriedeladépendance),theođócácnướctưbảntiêntiếnchỉchuyểngiaochocácnướcchưamởmangnhữngkỹthuậtsơđẳng,thuộckhâudưới.Cáctrungtâmnghiêncứuvẫnnằmtạimẫuquốc,cáckỹthuậthiệnđạinhấtcũngchỉđượcápdụngtạimẫuquốc,cácchinhánhtạicácnướclạchậuchỉlàmcôngviệcítgiátrịthặngdưnhưchùibóng,lắprắp,đóngthùng,vv..Hậuquảlàhọbịkiềmgiữtrongthếlệthuộcthườngtrực.Đâylàcảmộtphươngthứcphâncônglaođộngquốctếtrongđó các quốc gia chưamởmanghy sinh thị trường tiêu thụ của chínhmìnhđể chỉ được traonhữngcôngtácthấpkém.Lýthuyếtnàyquênhẳnrằngcáccôngtyđaquốcgiakhôngcótổquốcmàchỉcólợinhuận.MộtcôngtyMỹsẽquyếtđịnhđầutưtạiBombaythayvìDetroitnếuđầutưtạiBombayđemlạimộtlợinhuận1%caohơnmàcũngkhôngrủirohơn.Họthiếtlậpnhữngnhàmáytântiếnởmộtnướckhôngphảivìđólànướchọhaynướccócùngchủngtộcvàvănhóavớihọmàchỉvìởđócónhâncônggiỏivàgiárẻ,thuếnhẹvàxãhộiổnvững,nóichunglàcólợinhuậncaovàrủirothấp.Cáclýthuyếtgiacũngquênrằngđiềumàcácnướcthiếumởmangcầnhọcnhấtkhôngphảilàkỹthuậtmàlàtâmlý,tổchứcvàphươngpháplàmviệc,nhữngđiềumàchínhsựtiếpxúcvớicáccôngtylớncóthểđemlại.Lýthuyếtngâyngônàysởdĩrấtthờithượngtrongthậpniên1960vìnóchốngtưbản,đặcbiệtlàchốngMỹ,vàdođóphùhợpvớitâmlýkhuynhtảcủađasốtríthứclúcđó.Lýthuyếtcáckỹnghệkỹnghệhóa(théoriedesindustriesindustrialisantes),theođócácđầutưkhôngcótácdụngkíchthíchpháttriểnnhưnhau.Cùngmộtkhoảntiềnđầutưvàohaingànhkhácnhausẽcóhậuquảkhácnhautrênsinhhoạtkinhtế.Cónhữngngànhtrongkhipháttriểncũngkíchthíchsựpháttriểncủanhiềungànhkhác,nóikhácđichúngcótácdụngkỹnghệhóa.Ngượclạicũngcónhữngđầutưkhôngcó,hoặcchỉcórấtít,tácdụngthúcđẩyđốivớicáchoạtđộngkinhtếkhác.Dođó,theolýthuyếtnày,cácnướcthiếumởmangnêntậptrungcốgắngvàonhữngkỹnghệcótácđụngkỹnghệhóamạnh.Đâylàmộtthídụđiểnhìnhcủamộtquansátdúngdẫntớimộtkếtluậnsai,tươngtựnhư

thấyngườiđeokínhđọcsáchrồikếtluậnđeokínhcólợichosựđọcsách.Lýthuyếtnàycóítnhấthaisailầm.Sailầmthứnhấtlànóquênrằngngườiđầutư,dùlàngườibảnxứhayngườingoạiquốc,phảiđầutưđểcólợinhuậnchứkhôngđầutưvìnhàmáylậpracótácdụngkỹnghệhoá.Đólàcôngviệccủanhànước.Nhưngnhànướccũngphảiđầutưlàmsaochocólợinhuận,nếukhôngsẽphảitàitrợbằngngânsáchvànhưthếvừaphảiđánhthuếnặnghơnđốivớicáchoạtđộngkhácvừaphảigiảmbớtnhữngchitiêutốicầnthiếtnhưgiáodụcvàsứckhỏe.Sailầmthứhai,ngớngẩnhơnnhiềuvàrấttaihại,làchorằngkỹnghệnặngmớilàkỹnghệkỹnghệhóa,trongkhithựctếtrái~ngượchẳn,kỳnghệtiêudùngthúcdẩykỹnghệnặngchứkhôngphảikỹnghệnặngthúcđẩykỹnghệnhẹ.Nhucầusảnxuấtvậtdụngbằngsắtthépđẻranhucầucónhàmáyluyệnkim,chứkhôngphảikỹnghệluyệnkimđẻranhucầusảnxuấtvậtdụngbằngsắtthép.Lýthuyếtnàylàmộtphósảncủalýthuyếtlệthuộc.Lýthuyếtvềsựtrậtkhớp(théoriedeladésarticulation),theođócáccônglynướcngoàigâyxáotrộntrongcácxãhộitruyềnthốngvìnótạoramộtlớpngườimới,làmviệcchocáccôngtynướcngoài,hưởngmứclươngcaohơn,cónếpsốngkhác,vănhóacaovàcáchsuynghĩkhác,hậuquảlàlàmmấtđisựđồngbộtrongxãhội,mặtkhácchúngcũnglàmgiatănghốphâncáchgiàunghèovàgâycăngthẳngtrongxãhội.Đâycũnglàmộtlýthuyếtcựckỳngớngẩnbởivìphúclợilớnnhấtcủasựtiếpxúcvớicácnướctântiếnchínhlàbẻgãycáisựđồngbộđãlànguyênnhâncủasựlạchậuvàđemlạimộtvănhóamới,mộtcáchsuynghĩmới,mộtcáchlàmviệcmới.Chácchắnlàcósựxáotrộn,nhưngđâylàmộtxáotrộnphảicóvàcóích.Vấnđềlàphảiquảnlýsựxáotrộnđó,làmsaochocáchsuynghĩvàlàmviệcmớiđượcphổbiếnnhanhchóngđểxãhộithaydađổithịt,chứkhôngphảilàđểngănchặn.Lýthuyếtvềcácmôhìnhhướngnộivàhưóngngoại(modèlesendogènesétmodèlesexogènes),theođócóhaicôngthứcchínhđểpháttriển,mộtlàcốgắngsảnxuấtranhữnghànghóađểthaythếhàngnhậpcảng(substitutionsdes importations) theomôhìnhhướngnội,hai làdồnhếtsứcđểxuấtcảngthậtnhiềutheomôhìnhhướngngoại.Rấtítnhàlýthuyếtnàođặtvấnđềlợinhuận(sảnxuấthàngthaythếhàngnhậpcảngcótốnkémhơnnhậpcảnghaykhông?xuấtcảnglờihaylỗ?v.v...).Khicóđặtravấnđềlợinhuậnthìcáclýthuyếtgialạihoàntoànđồngýlàphảichịulỗtronggiaiđoạnđầu,nhưngkhôngnóigiaiđoạnđầucóthểkéodàibaolâuvàmộtnướcnghèokhổcóthểtiếptụcchịuđựngmãisựthualỗnàymàkhôngsụpđổhaykhông.Lýthuyếtnàyquảlàsảnphẩmcủacáclýthuyếtgiacốtìmkhoáilạctrongviệcxâydựngranhữnglýthuyếtphùphiếmrồicốgượngépchúngvàothựctại.Cứnhưlàmộtnhànướckhôngmấttrícóthểnhândanhchủtrươnghướngnộiđểcấmcảnmộthoạtđộngxuấtnhậpcảngđangphồnthịnh,hayngượclạinhândanhmôhìnhhướngngoạiđểtrùdậpmộtsinhhoạtnộiđịacầnthiếtĐiềulạlùngnhưngcóthậtlàlýthuyếtnàyđãđượcđemthửnghiệm.Lýdolàchiếntranhlạnhgiữahaikhốitưbảnvàcộngsảnđãđưarấtnhiềuphầntửvôhọclêncầmquyền.Nóichungtấtcảnhưnglýthuyếtnàyđềucócùngbađặctính:hoàntoànkhôngkểđếnvaitròcủathịtrường,coipháttriểnkinhtếchủyếulàmộtvấnđềkỹthuậtcóthểgiảiquyếtđượcbằngmộtkếhoạch,vàđềcaovaitròquyếtđịnhgầnnhưduynhấtcủachínhquyền.Cáctrởngạivềtâmlývàvănhóachỉđượcđềcậpđếnmộtcáchqualoa,cólệ.NhữnglýthuyếtnàyđãcổvõchocácchếđộđộctàiduyýchívàđưatớisựphásảncủađạiđasốcácnướccộngsảnchâuPhivàchâuMỹLaTinh.Điềuđángngạcnhiêncủagiaiđoạnnàylàcácnướcchâuákhôngcộngsảnđãkhôngbịảnhhưởngcủanhữnglýluậnnày,nhấtlàđãkhôngbịảnhhưởngtaihạicủalýthuyếtlệthuộc.Họđãnồngnhiệttranhthủđầutưquốctếvàđãbắtchướcmộtcáchgiảndịcáchlàmviệccủacácnướcđãpháttriển.Họ

cũngcốgắngxuấtcảngthậtnhiềunhưngkhôngphảilàvìhọchọnmôhìnhpháttriểnhướngngoạimàchỉvìxuấtcảngcólờivàhọcũngcầnngoạitệđểnhậpcảngnguyênliệuvàtrangthiếtbị.Họsảnxuấttấtcảnhữnggìcólợidùlàđểxuấtcảnghayđểtiêuthụtrongthịtrườngnộidịa.Nhờthếhọđãkhôngbịphásảntrongthậpniên1970nhưcácnướcchậmtiếnkhác,khôngnhữngthếhọcòntiếnlênchođếnmùahè1997,khilâmvàokhủnghoảngvìthamnhũngchồngchất,vaynợbừabãivàđầucơđiênđạivàonhàđất.NgàynaytrườngIEDESkhôngcònnữa,mônpháttriểnkinhtếcũngkhôngcònđượcgiảngdạynhưmộtbộmônriêngnữa.Ngườitatrởlạivớinhữngnhậnđịnhmàcácnhànghiêncứuđứngđắnđãnóitừrấtlâu:pháttriểnkhôngphảilàmộtvấnđềkinhtếmàlàmộtvấnđềvănhóaxãhội.Vìđâuđãcópháttriển?Rấtmaylàsựquansátcácnướcđãcấtcánhbaybỗngtừlạchậutớiphồnvinhchophépchúngtarútranhữngkếtluậnrấtrõrệt,rõrệtđếnnỗiphảingạcnhiênlàtạisaongườitađãkhôngnhậnrangaylậptức.Tôisẽmờiđộcgiảcùngquansátnhữngkinhnghiệmpháttriểnđầutiênvànhữngnướcmớipháttriểngầnđây.ởđâyxinhãytạmnóimộtcáchcôđọng,cácđộcgiảcònphânvânsẽnhìnrõhơnkhiđọctiếpnhữngtrangsau.Pháttriểnđãnảysinhtạimộtsốquốcgiakhi,domộtsựtinhcờcủahoàncảnhlịchsử,bộmáychínhquyềntrởthànhvắngmặthaygầnnhưvắngmặt,quầnchúngđượcmộtkhônggiantựdohơnhẳnvàvìthếđãtổchứccuộcsốngcộngđồngtrêncănbảnđồngthuậnvàtươngkính.Hoặcvìkhôngmuốnhoặcvìkhôngđượcphép,họđãkhôngtìmkiếmuyquyềnđểkhốngchếlẫnnhaumàchỉthiđuanhaulàmgiàutrongmộtluậtchơicôngbình.NhậnxétnàyđúngvớiHòaLan,cáinôipháttriểncủanhânloại,đúngvớinướcAnh,càngđúngvớinướcMỹvàcũngđúngcảvớinướcNhật,nếutanhìnlịchsửnướcNhậtmộtcáchđúngđắn.Pháttriểnđãđếnsaukhixãhộitrởthànhtựdovàdânchủ.Ngàynaychúngtacóthểliệtkênhữngyếutốcầnthiếtchopháttriển:-mộtchếđộtựdo,dânchủvàđanguyên;-mộtnhànướcnhẹnhườngkhônggiantốiđachoxãhộidânsự,choýkiếnvàsángkiếncánhân,-mộtsinhhoạtkinhtếthịtrườngbảođảmcạnhtranhcôngbằng;-mộtxãhộitinhđộngvàbìnhđẳng,khôngbịtróibuộcbởinhữngthànhkiến,khôngbịngăncáchbởinhữnggiaicấphaynhữngđạigiađình;-mộttâmlýtônvinhkinhdoanhvàbuônbán;-mộttinhthầnquốcgia(haycộngđồng)mạnh;-mộtxãhộitrongđóthôngtinđượctựdo,cáckinhnghiệmvàkiếnthứcđượctruyềnbánhanhchóngvàdễdàng.Tấtcảđềulànhữngyếutốvôhình.Tưbảnvànguyênliệuchỉlànhữngyếutốphụ.Nóichung,pháttriểnlàmộtvấnđềtâmlývàvănhóa.Cónhữngtâmlýkíchthíchpháttriểnvàcũngcónhữngtâmlýngăncảnpháttriển.Cónhữngnềnvănhóacólợichopháttriểnvàcũngcónhữngnềnvănhóacấmcảnsựpháttriển.Chínhvìthếmàmộtnướckhôngpháttriểnkhônggiốngnhưmộtnướcgiàumạnhtrướckhipháttriển.Cónhữngquốcgiapháttriểnnhanh,cónhưngquốcgiapháttriểnchậmvàcũngcónhữngquốcgiakhôngthểpháttriểnnếukhôngtháogỡđượcmộtsốtắcnghẽntâmlý.Chínhvìthếmàpháttriểnđãchỉxuấthiệntạimộtsốítquốcgiamàthôi.Pháttriểnrấtdễmàlạirấtkhó.Rấtdễvìkhôngđòihỏimộtlýthuyếtphứctạphaymộtkếhoạchcaosiêunàocả.Rấtkhóvìđòi

hỏimộttâmlývàmộtvănhóamới.Màthayđổitâmlývàvănhóalàđiềukhónhất.Cóainhậnlàtâmlýcủamìnhtồiđâu?Vàcódântộcnàonhậnvănhóacủamìnhlàkémdâu,trừralàmộtdântộcđãrấttiếnhóa?Chínhvìkhóthayđổitâmlývàvănhóamàcónhữngdântộcrấtphồnvinhvànhữngdântộcvôcùngcơcực,mặcdùmọinhàbáchọcđềuđồngýrằngmọiconngườithuộcmọichủngtộcđềucónhữngkhảnăngngangnhauvìđềucómộtkhốiócnặngtrungbình1.600gam.Chúngtakhócóthểtừbỏmộtvănhóabởivìnólàmộtphầncủachínhchúngta.Vậythìcáigìcóthểgiúpchúngtathayđổivănhóa?ChúngtacầnmộthiếnphápquiđịnhrõlàtrênđấtnướcViệtnamkhôngcóýkiếnnàocấmnêuravàcũngkhôngcóđềtàinàocấmbànđến,nhờthếchúngtamởtungcửachonhữngphêpháncácgiátrịtruyềnthốngvàlàmchochúngmấtđitínhthiêngliêngkhôngthểbàncãi.Chúngtacũngcầnmộtchínhsáchcổvõchotựdodướimọihìnhthức:tựdosuynghĩvàphátbiểu,tựdochọnlựalốisống,kểcảtựdocơthề,bởivìchínhnhờthayđổicáchsốngmàtacóthểthayđổicáchcáchsuynghĩ.Nhờthayđổicáchsốngvàcáchsuynghĩmàtacóthểlàmquenvớinhưnggiátrịmớivàdầndầnthấychúngchấpnhậnđược.Tôithườngđượcnghehaiquanđiểm,mỗilầnnghelàmỗilầnđầunhói.Mộtlậpluậnchorằngvănhóacủachúngtarấtcaosiêu.NếuquảthậtvănhóacủatacaosiêunhưthếthìtạisaochúngtalạithuakémthêthảmnhưngàynayvàtạisaongaycảnhưngcôngtrìnhnghiêncứuvănhóaphươngĐôngcógiátrịnhấtcũnglàdongườiphươngTây?Vànếuquảthậtvănhóacủachúngtacaosiêunhưthếthìtạisaonólạikhôngcómộtsứcthuhútnàođốivớituổitrẻ,tạisaothanhthiếuniênViệtnamhảingoạilớnlênlạithànhMỹcon,Phápcon,Đứccontrongmộtthờigiankỷlục?Càngkhưkhưômlấymộtvănhóađộchại,chúngtacàngngụplặntrongsựthấpkém.Lậpluậnthứhai,màtôithườngđượcnghetừmiệngnhữngngườicóhọcvịcaovềkinhtế(vàvìthếkhiếntôivữngtinrằngpháttriểnkinhtếkhôngthểphóthácchocấckinhtếgia,cũngnhưchiếntranhkhôngthểphóthácchocáctướnglãnh),làchúngtacầnpháttriểntrướcđãrồihãynóiđếndânchủvàtựdo.Vấnđềlàchúngtakhôngthểcópháttriểnnếukhôngcódânchủvàtựdo.Nhưngđâylạilàmộtđiềukhôngnằmtrongchương trìnhhuấn luyệncủacácnhàkinh tế thuần túy.Nếu trongcuộc thảoluậnvềpháttriểncácnhàkinhtếkhiêmtốnhơnmộtchútvàcácnhàtưtưởngtíchcựchơnmộtchútnữathìmaymắnbiếtbao!

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

vàánhsángbừnglên

(Hànhhươngvềcộinguồncủapháttriểnvàphồnvinh)Vượtlênlênmọiđammêchínhtrị,thảmkịchcủachúngtangàynaylàmộtsựtụthậuđầyhổnhụcchomọingườiViệtnamdùthuộcquákhứnàohaytheokhuynhhướngnào.Mọicuộcđấutranhchínhtrịđềulàvônghĩanếukhôngnhắmmụcđíchsaucùnglàđưađấtnướctiếnlênvàcũngvônghĩanếukhôngbiếtconđườngnàosẽđưađấtnướcđilên.Điềuchúngtacầnnhắclạimộtlầnnữalàhiệnnay,trênthềmthếkỷ21vàthiênniênkỷthứba,pháttriểnlàmộthiệntượngrấtmớivàchỉgiớihạntrongmộtsốrấtítquốcgia,nhờmộtsốđiềukiệnrấtđặcbiệtmàtacầnquansát.Tôixinmờiđộcgiảlàmmộtcuộcdulịchthămviếngmộtsốnước,nơihiệntượngpháttriểnđãxuấthiệntrướctiênvàmộtcáchngoạnmục.Đâylàmộtcuộcthămviếngcóhướngdẫn,rấtnhanhchóngvàcóchủđích.Chúngrasẽchỉquansátnhưnggìgiúpchúngtatrảlờicâuhỏitạisaohọđãpháttriển?.Cuộcthamquannàytuyvộivãnhưngvẫnthậtthà,khônggiấugiếm.Nhữnggìkhôngđượcquansátsẽkhôngphảnbáckếtluậnmàchúngtasẽrútra.Đâylàmộtcuộchànhhươngvềcộinguồncủahiệntượngpháttriểnđểtìmhiểu.Chúngtasẽthànhcôngnếuvàomộtlúcnàođóánhsángbỗngdưngbừnglênvàchúngtavuimừngthốtlên:Hiểurồi,thìrathế!.HiệntượngpháttriểntrênquimôquốcgiađãxuấthiệnhầunhưcùngmộtlúctạichâuÂuvàHoaKỳ.Châuâuđitrướcmộtchútvàpháttriểnnhanhchónghơntronggiaiđoạnđầu.NóilàchâuÂunhưngthựcra,nếumuốnchínhxáchơn,phảinóilàHòaLanvàAnh,cácnướckhácđãchỉbị,hayđược,lôikéotheo.Mộtcáchvắntắt,cóthểnóithếkỷ17đãlàthếkỷHòaLan,thếkỷ18làthếkỷAnh,từthếkỷ19HoaKỳlênngôibáchủhoàncầu.Cũngtừnửasauthếkỷ19,NhậtBảnvươnlênmạnhmẽdùchưabaogiờđạttớisứcmạnhcủaHoaKỳ.Viếttớiđâytôisợbịmộtsốhọcgiảchêlàquásơsài,vìthựcrahiệntượngpháttriểnvốnđãcótừtrướcvớicácthànhphốbuônbán.Venice(ý)ngaytừthếkỷ12đãđạttớimộtsứcmạnhkinhtế,chínhtrịvàcảvềquânsựrấthuyhoàng.Antwerpen(Bỉ)từthếkỷ15đãtrởthànhtrungtâmthươngmạisốmộtcủathếgiới.NhiềuthịtrấnkháctrongvùngbiểnBalticbănggiá,mộtĐịaTrungHảicủaBắcÂu,cũngđãtrởnênrấtphồnthịnhtrongcùngmộtthờiđiểm.Nhưngtấtcảnhữngthànhtựungoạnmụcnày,ngaycảtrườnghợpVenice,chỉlànhữngốcđảophồnvinhcôlập.Điềutôimuốnnhậnđịnhởđâylàhiệntượngpháttriểnlênquimôquốcgia.Sẽlàmộtsựlốbịch,cóthểnóilàmộtsựxúcphạmđốivớitrítuệ,nếumuốntómtắtlịchsửpháttriểncủaHòaLan,Anh,HoaKỳvàNhậtBảntrongmộtvàitranggiấy.Mụcđíchởđâylàtìmracáigìđãlàmnảysinhrapháttriểnvàsauđóđãduytrìđượcđàpháttriển.Xinnóirangayrằngkếtluậnsẽchẳngcógìthựcsựđộcđáo.Điềuquantrọnglàsauđóchúngtathựcsựtin.Vàniềmtinlàtấtcả,nósẽtránhchochúngtanhữnghoangmang,bốirốivàlạclốitrongnhữngbiệnluậnmônglung.Chúngtađangrấtcầnniềmtinđó.Bâygiờ,xinmờiđộcgiảkhởihành.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

HòaLan:cáigìđãxảyra?

Chotớigiữathếkỷ16,quyềnlựctạichâuÂutậptrungvềphíaNam,vớiTâyBanNhalàmbáchủ.ĐếquốccủaCharlesQuint,trongđóTâyBanNhavượttrộinhất,baophủgầnhếtchâuÂuvàcảmiềnđấtrộnglớnvừakhámphára,nghĩalàchâuMỹ.Nhưngđộtnhiênvàogiữathếkỷ16,năm1568,châuÂurungđộngvìcuộcnổidậytạiHòaLan.Càngngạcnhiênhơnnữavìđấtnướcnhỏbénàyđãkhángcựthắnglợi trướcsứcmạnhcủaquânlựcTâyBanNhahùnghậutronghơnbốnmươinăm,trongmộtcuộcchiếnđượcmệnhdanhlàchiếntranhchotựdo,buộcTâyBanNhaphảingừngchiến,chấpnhậnthựctếcủasựlykhaivàsauđókýthỏaướcDenHaagchínhthứcnhìnnhậnNướcCộngHòaHòaLan.TừđóHòaLan,vớikhôngđầymườitriệudân,tiếptụctiếnlênmạnhmẽ,trởthànhsiêucườngsốmộtcủathếgiớitrongthếkỷ17.Cáigìđãxảyra?Montesquieu(1681-1755), thủytổcủalý thuyết tamquyềnphânlậpvà lý thuyếtnhữngbất lợi tiênkhởi,nhậnđịnhrằngngườiBắcÂuđãbịthiênnhiênngượcđãinênphảiphấnđấuđểtiếnlên,vàđểtiếnlêncầntựdo,trongkhicácdântộcNamÂuvìđượcthiênnhiênưuđãinênkhôngcầnphấnđấuvàdođódểchấpnhậncuộcsốngnôlệ.MaxWeber(1864-1920),dựavàothànhtựucủaHòaLan,vàcủaAnhvàMỹsauđó,chorằngpháttriển làdoảnhhưởngcủađạoTinLànhnăngđộngvàcởimởhơnđạoCôngGiáo.Đixahơnnữa,WeberchorằngchủnghĩatưbảnlàmộtsảnphẩmcủađạoTinLành.KarlMarx,thiêntàitrongnghệthuậtlấyýkiếncủangườikháclàmkhámphácủamìnhbằngcáchnóingượclại,chorằngchínhchủnghĩatưbảnđãkhaisinhrađạoTinLành.Quanhquẫnvẫnchỉlàmộtý:cómộtliênhệmậtthiếtgiữamộttôngiáo(TinLành)vàpháttriển.Phảinghĩgìvềnhữnggiảithíchnày?Dĩnhiêndântộcnàocũngchịuảnhhưởngnặngnềcủađiềukiệnđịalý,nhưnglýthuyếtnhữngkhókhăntiênkhởirấtkhóđứngvững.Nếubảorằngnhờbị thiênnhiênngượcđãimànhiềudân tộcđãphảiphấnđấu,rồinhờđótiếnlênthìrấtkhógiảithíchtạisaonướcMỹ,vớitàinguyênbaolavàđiềukiện sinh sốngdễdãi, đãvươn lênmạnhmẽ?Ngược lại,một sốdân tộckhácnhưMali,Ethiopia,Bangladeshlạchậucùngcựcvàbịcoi là tuyệtvọngchínhvì thiếutàinguyênthiênnhiên.Cácgiảithíchcủanhữngnhànghiêncứuvềđiềukiệnthiênnhiênthườngrấtmâuthuẫn.Cókhicùngmộtsựkiệnđượcsửdụngchohaigiảithíchhoàntoàntráingượcnhau:cólúchọnóirằngnướcAnhđãtrởthànhhùngmạnhnhờthanđávàsắt,cókhihọlạilýluậnrằngnướcNhậtđãpháttriểnvìngườiNhậtbắtbuộcphảisảnxuấtnhiềuđểxuấtcảnglấyngoạitệmuanguyênliệuvànhiênliệu.Lýthuyếtnhữngkhókhăntiênkhởiđộcđáoởchỗnóvừangượcđờivừahùnghồn,nhưngkhôngđúng.Tàinguyênthiênnhiênchắcchắnlàcóảnhhưởng,vàdĩnhiênvềlâuvềdàicóảnhhưởngtốt,nhưngkhôngthểgiảithíchtấtcả.Khíhậucũngthườngđượcviệndẫnnhưmộtlýdogiảithíchsựpháttriển,dựavàonhậnxétchunglàcácnướckhíhậulạnhthườngpháttriểnhơncácnướcnhiệtđới.NhưngNgavàMôngCổ(chưanóidânEsquimo?)cùngcókhíhậurấtlạnhmàtạisaokhôngpháttriển

Cònlýdotôngiáo?Chắcchắnlàcácdântộctheomộttínngưỡngtiêucựccoicuộcđờikhôngđángsốngvàkhôngđángcảithiện,nhưấnĐộvàTâyTạng,sẽrấtkhórakhỏicảnhnghèokhổnếukhôngthayđổitâmlý,vìmộtlýdodễhiểulàhọkhôngcoinghèokhổlàmộttaihọa.NhưngbảorằngđólàdoảnhhưởngcủađạoTinLànhthìphảitrảlờithếnàovềsựtrỗidậyngoạnmụccủaNhặtBản?Chắcchắnphảicómộtlýdocănbảnhơntrongkhinhưnglýdokhácnhưtàinguyênthiênnhiên,khíhậu,tôngiáochỉlànhữngbiểuhiệnngoàimặt.Từthếkỷ15,trungtâmquyềnlựctạichâuÂudờivềmiềnNam,cácvùngphíaBắcchungquanhHòaLanítđượcquantâmtới.Đólạilàvùngđấtthấp,sìnhlấyvàgiálạnh,cảnhtríchẳngcógìlàhùngvĩ,thànhquáchlâuđàicũngkhóxâydựng.Cácvùngnàyởtrongmộttìnhtrạngđặcbiệt:mộtmặthọnằmdướiquyềnlựccủacáctriềuđìnhlớnvàkhôngthểlậpramộtchínhquyềnmạnhcủamìnhmàkhôngsợbúarìu,mặtkhácvìgầnnhưbịbỏquênnênhọphảitựtổchứcsinhhoạtriêngcủamình.Côngthứcduynhấtvàbắtbuộclàcốgắngùmrađồngthuậnđểsốngyênvớinhau,tránhmọixungđộtcóthểlôikéosựcanthiệpcủatriềuđìnhTâyBanNha.Mộtxãhộitựdodânchủdầndầnthànhhìnhvớimộtchínhquyềnrấtgiảndị,ngườicaitrịHòaLankhôngphảilàmộtôngvua,cũngkhôngphảilàmộtlãnhchúamàchỉđượcgọilàmộtđạithườngtrúvìôngcưngụvàlàmviệcởtòanhàđượcdựngrađểgiảiquyếtcácvấnđềhànhchínhtốicầnthiết.NhưngngườiHòaLancũngkhôngthểcóvinhquangđượclàmvương,làmtướng,họchỉcònmộtlýtưởnglàlàmgiàu.MộtthanhniênHòaLanlớnlênkhôngthểnuôimộnggìkháchơnlàkinhdoanhbuônbánthànhcông.Mộtxãhộimớidàndànthànhhình.Chínhcáixãhộitựdodânchủnày,vớimộtguồngmáychínhquyềnthậtnhẹvàthuhẹpnhườngkhônggiantốiđachocánhân,vàtrongđómọicánhântheođuổilýtưởng làmgiàu,đã thúcđẩysángkiếnvàcốgắngvà tạonênsựphồnvinhcủaHòaLan.Vàonăm1551,khihoàngđếCharlesQuintphongchodònghọBourguignon12quậnđấtthấpphíaBắc(gồmHòaLanvàBỉngàynay),vùngđấtnàyđóngthuếchotriềuđìnhTâyBanNhamộtsốtiềngấpbảylầnlợinhuậnquantrọngđemvềtừtoànchâuMỹ.HòaLanđãphồnvinhhơnhẳnTâyBanNha.Mườibảynămsau,họnổidậytuyênbốrũbỏáchthốngtrịcủamẫuquốc.SứcmạnhkinhtếvàquyếttâmsốngtựdođãkhiếnhọđẫylùiđượcđạobinhhùnghậucủaTâyBanNha.TráivớinhậnxétcủaMaxWteber,khôngphảiđạoTinLànhđãtạorasựphồnvinhcủavùngđấtthấpbaogồmHòaLanvàBỉ,bởivìphầnlớncủacảivẫnnằmtrongtaynhữngnhàkinhdoanhtheođạoCôngGiáo.ởmộtkhíacạnhnàođó,có thểnóingườiCôngGiáocònnăngđộnghơncảngườiTinLành tronggiaiđoạnđầu.Nhưngdầndầndo sựbáchhạiđạoTinLành tạiPháp,ý,TâyBanNha,nhữngngườiTinLànhđãdicưtớiBỉvànhấtlàHòaLanđểtịnạn.HọlàmộtđónggópquantrọngchosựphồnvinhcủaHòaLan,nhưnghọkhôngphảilàyếutốquyếtđịnhnhất.Đónggópquyếtđịnhnhấtlànhữngnghệnhân,thợkhéo,thươnggiadicưtớiHòaLanđểtránhnhữngchínhquyềnđộctàikhắcnghiệt.KhôngkhítựdodânchủtạiHòaLanđãgiúphọlàmgiàuchomìnhvàchoquêhươngmới.Descartes(1596-1650),nhàtoánhọcvàtưtưởnglớnbậcnhấtcủanướcPhápvàothờiđạicủaông,nămnàocũngphảitớiHòaLansốngvàithángđểlấyhứngsángtáctrongkhôngkhítựdo,dùônglàngườiCôngGiáo.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Anh:mộtdântộcbántiệm

NướcAnh,từsaukhivuaJohnLackLand(JeanSansTerre)kýĐạiHiếnChương(MagnaCarta)năm1215nhìnnhậnnhữngquyềntựdolớnchogiớiquítộc,đãkhôngcònlàmộtnềnquânchủtuyệtđốitrungươngtậpquyềnnữa.Sựápbứcvẫncònnhưnglànhữngápbứccủacáclãnhchúađịaphươngkhôngđủmạnh,phảidựavàodânchúng,dođócầnngườidânvàphảitươngđốinểnangngườidân.ĐặcđiểmcủaĐạiHiếnChươnglànóđịnhchếhóađốithoạichínhtrị,buộcnhàvuaphảithamkhảovớimộtnghịviên.Nócũngnhìnnhậncảquyềnnổiloạnchốngbạoquyền.CuộccáchmạngcủaOliverCromwell(1599-1658),năm1649giángmộtđònchítửvàocảquyềnlựclẫndanhgiácủatriềuđìnhLondon(vuaCharlesIbịhànhquyếtvàmộtthểchếcộnghòangắnngủiđượcthànhlập).Năm1688,saumộtcuộccáchmạngngắn,cácnguyêntắctựdodânchủđượcchínhthứcbanhành,mởđầumộtgiaiđoạnpháttriểnhuyhoàng.Sựhiệndiệncủachínhquyềntừđótrởnêngiớihạnvàngaycảcácgiátrịcũngthayđổi.Làmquantướngtrongtriềuđìnhkhôngvinhquanghơnlàlàmnhữngphúnông,phúthương.Phảinóingayrằngnhữngthayđổingoạnmụcnàycórễtừrấtlâuđời.ThóiquensinhsốngtrongbốicảnhphóngkhoángđãđemlạichongườiAnh,kểcảquítộc,mộttâmlýrấtkhácsovớilụcđịachâuÂu.Họkhôngkhinhthườngnhữnghoạtđộngsảnxuất(cócảmộthuântướcđượcmangdanhhiệuhuântướccủcảivìtrởthànhgiàucónhờsảnxuấtvàcỗvõchocủcảiđường).Cuộcsốnghảiđảođãđemlạichohọmộttâmlýđặcbiệt,phiêulưumạohiểmnhưnglạikhôngmàngnhữngđanhgiáphùphiếmcủaquyềnlực.Vảlại,cũngtươngtựnhưtrườnghợpHòaLan,họvừađượccácđếquốchùngmạnhởlụcđịabỏquên,vừakhôngthểxưnghùngxưngbáđểtránhbúarìu.Saunàyvàothếkỷ18trởđikhihọđãtựnhậnramìnhđãquámạnhvàđichinhphụcthếgiớilàmộtchuyệnkhác.NétđặcthùcủanướcAnhtừtrướcthếkỷ17,khihiệntượngpháttriểnbắtđầuxuấthiệnmộtcáchrõrệt,làmộtkhôngkhícởimở,phóngkhoángvàtựdo.NướcAnhđãlànướcdânchủđầutiêntrênthếgiới,trướcrấtlâusovớicácnướckhác.Tạisao?Đólàcâuhỏirấtphứctạpmàmộtcuốnsáchvàitrămtrangcũngkhôngthểtrảlờimộtcáchđầyđủ,nhưnglýdochủyếucólẽlàđịalý.Đốivớichúngtangàynay,Anhlàmộtđảonhỏvềdiệntích,nhưngchotớithếkỷ16đólàmộtlãnhthổbaolađốivớikhoảng3hay4triệudân.Cuộcsốngtảnmáctrênmộtlãnhthồphìnhiêuđồngđềuđókhôngchophéprađờimột chínhquyền trungươngmạnh.Cuộc sốnghải đảobiệt lập cũngkhông làmnảy sinh ranhững thamvọngquyền lựcđiên cuồng.Thêmvàođó, những conngười sốngvới biển cảvàdámtháchthứcbiểncảcũngkhôngdễchấpnhậncuộcsốngphụctùngtuyệtđốicủanhữngkẻnôlệ.Cuộcsốngthủythủcũngđãđemlạichohọtậpquányêuthíchbuônbán.NapoléonIcólầnnhậnđịnhmộtcáchkhôngmấynểnangrằngngườiAnhlàmộtdântộcbántiệm(ùnpeupledeboutiquiers).Ôngđãlầm,ngườiAnhkhôngchỉbántiệm,họlànhữngthươnggiacóviễnkiếnrấtsớm.Ngaytừthếkỷ15,họđãthànhlậpnhiềucôngtybuônbáncótầmvóclớn.Mộttrongnhữngcôngtyđómangmộttênđầy ý nghĩa Đồng Đội Của Những Nhà Mạo Hiểm Thương Mại Luân Đôn (Fellowship of theMerchantAdventurersofLondon).Cầnghinhậnmạohiểmnhưngcũngcầnghinhậnđồngđội.NgườiAnhcómộtđặcđiểmlàrấtthíchnhữngkếthợpngoàichínhquyền,nhữngkếthợpcủanhững

ngườicùngtheođuổimộtmụcđíchvàcùngchấpnhậnmộtluậtchơi.ChínhhọđãphátminhracácClub,màhầuhếtmọingônngữkhácđemdùngvàchúngtaphiênâmlàCâuLạcbộ.XãhộidânsựtạiAnhxuấthiệnrấtsớmvàpháttriểnrấtnhanh,rấtmạnh.Chođếnnay,thamgiacáchộiđoànvàCâuLạcbộvẫnlàmộtnétđặcthùcủangườiAnh.Tấtcảnhữngyếutốđóđềulàđặctínhcủamộtsinhhoạtdânchủ.NgườiAnhgieohạtgiốngdânchủmộtcáchvôtình,rấtlâutrướckhihọcótưtưởngdânchủ.Vàhọcũngđềucótưtưởngdânchủrấtsớm.Vàidẫnchứng:Mộtnhàtưtưởng,DudleyNorth,viếtnăm1691:Hòabình,cốgắngvàtựdo,chứkhôngbấtcứmộtlýdonàokhác,đemlạithươngmạivàgiàucóvàvai tròcủaluậtpháplàđảmbảohòabình,cônglývàkhuyếnkhíchcáccôngnghệbằngcáchtônvinhchúng.Vàinămsau,năm1699,CharlesDavenant(1656-1714),dânbiểuAnh,viết:Tựdovàphồnvinhđicùngvớinhautaytrongtay?Lýdonàođãkhiếnmộtdântộcvàitriệudântrênmộthònđảovàothếkỷ16trởthànhbáchủhoàncầuhaithếkỷsauđó?Câutrảlờiởđâyrấtlàhiểnnhiên:mộtchếđộtựdodânchủ,nhànướcnhẹ,mộtxãhộidânsựnăngđộngvàlòngyêuthíchthươngmại.Nhưngđiềucầnđượcđặcbiệtchúýởđâylàbốicảnhtựdođãxuấthiệnrấtlâutrướckhisựgiàucólódạng.Nhữnghạtgiốngcủatựdodânchủđâmmộng,thànhcây,rồitrổhoakếttrái.Tráicâyởđâylàsứcmạnhvàsựphồnvinh.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

HoaKỳ:

đấtnướccủanhữngconngườitựdovàdũngcảm

ChâuMỹđãđượckhámpháratừnăm1492vàhầunhưngaysauđócácchínhquyềnTâyBanNhavàBồĐàoNharacôngkhaiphávàkhaithác.Sựkhaithácnàyđãrấtthànhcông,nếutakhôngnghĩđếnchínhsáchdiệtchủngcủanhữngđoànconquistadorsđầutiên.ChâuMỹđượccoinhưmộtkhocủavôtận.NgàynaynếuđượchỏivềnướcPeru,đasốchúngtasẽchỉbiếtmangmángrằngđólàmộtnướcởNamMỹ,cómộtôngtổngthốngngườiNhậttênlàFujinorigìđó,khônglớnlắm,khônggiàulắmvàkhá lộnxộn.Hơigiản lượcnhưngmàđúng.Vậymàcho tới thếkỷ19,Peruđồngnghĩavới thiênđườnghạgiới.Trong tiếngPháp, thànhngữ trouver lePérou (tìm thấynướcPeru)vẫnđượccoi làđồngnghĩavớimaymắnvàđạtướcmơ.SựkhaithácchâuMỹtiếntiếnmạnhngaysaukhámphácủaColumbus,nhưngchỉgiớihạnởvùngchâuMỹLaTinhthuộcTâyBanNhavàBồĐàoNha.VùngđấtphíaBắcthuộcHoaKỳvàCanadahiệnnayvẫnbịbỏhoang.AnhvàPhápcạnhtranhnhaukhaiphávùngđấtnàynhưngcảhainướcđềugặpnhiềuvấnđềnộibộ,vàlạicònbậnchốngnhaunữa,nênkhôngđặcbiệtchúýđếnchâuMỹ.Việcdidânvàkhẩnhoangvùngđấtnàykhôngnằmtrongmộtchínhsáchquốcgianàomàdosángkiếncủanhữngcôngtytưnhân.Từngđoànngườilẻtẻtrênnhữngcontàumongmanhkéonhautớiđó.TrongtuyệtđạibộphậnhọlànhữngngườibịphânbiệtđốixửnênphảirađichứkhôngphảivìPháphayAnh thiếuđất.NướcPhápvào thếkỷ16 tuy lànướcđôngdânhạngnhì thếgiới (sauTrungQuốcnhưngtrướcấnĐộ)nhưngchỉcókhoảng20triệudânmàthôi.NướcAnhlúcđókhôngcótới4triệudân.Nhữngngườirađiđềulàthànhphầnnghèokhổvàbịhắthủi,phầnlớnlàngườiAnh;nướcPháptrongsuốttiếntrìnhdidânchỉgởiquaQuébecsáungànngườivàmộtsốíthơntớiLouisiana.Chotớingày9tháng6năm1620,khicontàuMaynowercậpbến,vớimộttrămngườididân,trêncảlãnhthổHoaKỳbao lachỉcókhoảnghaingànngườida trắng.Nhữngngườididân tớiđâykhôngsốngdướimộtchínhquyềnnào,họítquáđểtriềuđìnhAnhchúý,nhữngngườichủbỏtiềnchohọvượtđạidươngthìởquáxavàcũngchỉquantâmlấylạivốncộngthêmlờicủasốtiềnđầutưbỏra,cònlạithìđểmặchọmuốnlàmgìthìlàm.Khoảng40ngườitrêntàuMayflowerrủnhauđilậpnghiệptại Provincetown, trong bangMassachussetts. Đến nơi họ thảo chung với nhau một kết ước sốngchung,KếtTócMayflower(TheMayflowerCompact).Khôngbiếthọcóýthứcđượckhông,nhưngnhữngconngườithôsơvàmỏngmanhđó(phânnửađãchếttrongmùađônggiálạnhđầutiên)đãlàmmộttrongnhữnghànhđộngsángtạovĩđạinhấttronglịchsửloàingười.Đólàtuyênngônthànhlậpmộtxãhộitựdo,dânchủvàpháptrị:[]Chúngtôithỏathuậnthànhlậpvớinhaumộttậpthể.[]Mỗikhithấycầnthiếtchophúclợichung,chúngtôisẽlàmravàbanhànhcácluậtlệđúngđắnvàđồngđềuchotấtcả,vàchúngtôisẽtuânphụcnhưngluậtlệđó.TinhthầnMayflowerđãmauchóngtrởthànhtinhthầnnềntảngcủaxãhộiHoaKỳ.HoaKỳcómộtđặcđiểmnổibật:đólàquốcgiangaytừlúcthainghénđãkhônghềbiếtmộtchếđộnàokhácngoàitự

dovàdânchủ.Đóquảlàđấtnướccủanhữngconngườitựdo(landofthefrees).Năm1776,khituyênbốđộclập,dùđãtiếnbộrấtnhiều,họmớichỉcóhaitriệurưỡidânnghèođói,trìnhđộvănhóathấp,phầnlớnkhôngbiếtđọcbiếtviếtvàhơnnữarấtxalạvớinhau.Dânchủvàtựdođãdầndầnđemđếnsựgắnbó,ýthứcquốcgia,sángkiếnvàsứcmạnh.TânquốcgiaHoaKỳđãlôicuốnnhữngngườiyêuchuộngtựdodânchủtạichâuÂu.Lòngtinvàotươnglaiđãchohọmộttỷlệsinhđẻcao.Mộtthếkỷsau,năm1890,họlàquốcgiatiếnbộnhấtvàhùngmạnhnhấtthếgiớivới63triệudân.Bướcvàothếkỷ21vàthiênniênkỷthứba,họlàsiêucườngđộcnhấtcủathếgiớivớigần300triệudân.Thếkỷ21sẽcòn là thếkỷHoaKỳ,sựhơnhẳnsẽcòngia tăng lênchứkhônggiảmđi trongnhiều thậpniên.TrườnghợpHoaKỳchứngtỏtựdovàdânchủkhôngđòihỏimộttrìnhđộvănhóahaykinhtếnào,tráilạicònlàlýdothúcđẩypháttriểnkinhtếvàvănhóa.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

NhậtBản:tựdotráhìnhvàdânchủgiấumặt

NgườiViệtnamsùngbáisựhọcmộtcáchquáđángvàlệchlạcnênbấtcứmộtđiềugì,dùsaitớiđâu,màđãđượcnhồisọởtrườnghọccùngtrởthànhmộtchânlýrấtkhólaychuyển.MộttrongnhữngsailầmlớnmàhầunhưmọingườiViệtnam,bấtluậncóbằngcấpnào,cũngtinmộtcáchchắcnịchlànhờvuaMinhTrịsángsuốtbiếtcanhtânkịpthờimànướcNhậtđãtrởthànhtântiếnvàhùngmạnh.TôiđãgặpkhôngbiếtbaonhiêutríthứctiếcrằngcácvuaMinhMạng,TựĐứcđãkhôngđượcnhưMinhTrị,nếukhôngViệtnamchắcđãkhôngthuaNhậtBản.SựthựcMinhTrịkhônghơngìTựĐức,vànướcNhậtđãkhôngtiếnlênnhờMinhTrị.Khôngnhữngthế,còncóthểnóichínhMinhTrịđãbẻgãy,hayđúnghơnđãlàdụngcụđểgiúpđámquânphiệtbẻgãyđàtiếnhàihòacủaNhậtBảnvềtươnglai.CuốilộtrìnhMinhTrịlàmộtcuộcchiếntựhủy,haitráibomnguyêntửvàmộtphầnquantrọngcủalãnhthổbịmất.MinhTrịlênngôinăm1867,lúcmới14tuổi.Phảimêtíndịđoanmớicóthểtinmộtcậubébằngấytuổivàđượcnuôinấngtronghoàngcũngcóthểcócảmộtdựáncanhtânđấtnước.ThựcraMinhTrị lênngôivàođúng lúcquyềnbínhnướcNhật rối loạnhoàn toàn,cácsứquân liênkếtvớinhau lậtđổvàchấmdứt chếđộchúacông (shogun)được thiết lập từ thếkỷ12 theomộtmôhìnhtươngđươngnhưvuaLêchúaTrịnhtạinướcta.LúcđónướcNhậtđãtiếpxúcvớiphươngTâytừhơnbathếkỷ,từnăm1543,nghĩalàcùngmộtlúcvớiViệtnam.VàothờiđiểmMinhTrị lênngôi,nướcNhậtđã thayđổirấtnhiềurồi,kháchẳnvớiViệtnam.Câuchuyệnsauđâyđủnói lênmứcđộphát triểncủanướcNhật trướckhingườiphươngTâyđến.MộtngườiBồĐàoNha,tênlàPinto,đếnnướcNhậtvàokhoảngcuốithếkỷ16đemtheomộtcâysúng.ÔngtakhoehiệulựccủacâysúnghơnhẳnnhữngthanhkiếmcủacáchiệpsĩNhật,rồichomượn.Vàithángsau,khiôngtarađi,ngườiNhậtđãchếrađược500khẩusúnggiốnghệtnhưvậy.HainămsautrêntoànnướcNhậtcótới300.000khẩusúngPinto.KỹnăngcủangườiNhậtđãtiếntớimộttrìnhđộrấtcaongaytừthếkỷ16.Cáctàiliệucủanướcta,cũngnhưphầnlớncáctàiliệuphiếndiệncủaphươngTâymàtasaodịchlại,đánhdấusựmởcửacủaNhậtvềphươngTâytừnăm1853(tứcmườibốnnămtrướckhiMinhTrịlênngôi)khiphóđềđốc(comodore)PerrychỉhuymộtđoànchiếnhạmMỹtiếnvàocảngĐôngKinhđưatốihậuthưbuộcNhậtmởcửakhẩuchotàubèphươngTây,vàNhậtnhượngbộ.Thựcra,mộtcáchkhôngchínhthức,NhậtđãmởcửachophươngTâyvàđãtiếpthurấtnhiềukỹthuậtvàphươngphápphươngTâytừbathếkỷtrướcrồi.NgườiNhậtđãquenvớiphươngTâyvàđãđủtiếnhóađểhiểusứcmạnhcủaphươngTây.Họnhượngbộvìhiểubiếtchứkhôngphảivìnhátsợ.HọđãquensửdụnglịchphươngTâytừlâu,chonênnăm1873họbỏhẳnlịchTàuđểchỉdùnglịchTây.Họcũngđãmởnhữngtrườnghọcvềykhoavàkhoahọccơbảntừthậpniên1720,nổitiếngnhấtlàTrườngHòaLan(ngườiNhậtquảnhiênbiếtchọnthày?).Năm1744,họxâymộtđàiquansátthiênvănvớihaikínhviễnvọnglớn.Từnăm1810,họtổchứccảmộtcơquanchuyênmôndịchsáchkhoahọckỹthuậtphươngTây.Ngày7tháng1năm1870,đúngbanămsaukhiMinhTrịlênngôi,bứcđiệntínđầutiênđượcđánhđitừTokyo.

NướcNhậtđãrấttiếnbộkhingườiphươngTâyđến.ChínhnhờtiếnbộmàhọđãnhậnthứcđượcsựhơnhẳncủaphươngTâyvàđãhấpthụrấtmauchóngcáckỹthuậtphươngTây.Tạisao?Đólànhờmộtsựkiệnngoàichủđíchcủamọingười.XãhộiNhậtdocáclãnhchúathốngtrịdựatrêngiaicấphiệpsĩ.Cáclãnhchúavàcáchiệpsĩcựckỳkiêucăngkhôngthèmhòatrộnvớidânchúngmàđểmặcquầnchúngtựtổchứclấycuộcsốngcủamình,miễnlànộpđủthuế.Trongtìnhtrạngấy,quầnchúngNhậttuyởsátnhưngthựcralạisốngrấtxagiaicấpthốngtrị.Họkhôngthểtổchứcthànhchínhquyềnnếukhôngmuốnlãnhbúarìuvàhọphảitìmcáchsinhsốngvớinhautrongđồngthuậnđểtránhnhữngcanthiệpcủabọnhiệpsĩ.Mộtcáchtiệmtiếnvàthầmlặng,mộtsinhhoạt tựdođãhìnhthànhgiữaquầnchúngvớinhau,dướisựgiámsáttừxacủacáclãnhchúa.ĐólàlýdokhiếnxãhộiNhậtđãpháttriển,rồichínhsựpháttriểnnàyđãtạoraáplựcbuộcgiớicầmquyềnNhậtnhượngbộdầndần.ởđây,Nhậtcũngkhôngphảilàmộtngoạilệ.Nhậtcũngđãpháttriểnnhờtựdodânchủ,dùlàtựdotráhình,dânchủgiấumặt.KhônghiểuđượcđiềunàylàkhônghiểuphépmầuNhậtBản,mộtphépmầuđãbắtđầutừtrướckhingườiphươngTâytớivàđãgiatăngvậntócsauđó.MinhTrịsaukhilênngôiđãchỉlàmộtbiểutượnggiúpchođámquânphiệttiêudiệtdầntựdodânchủvàđưaNhậtBảnđếnbếtắc.Nhữngnămcuốicủa triềuđạiMinhTrịcòn lànhữngnămđen tốichonướcNhật:bành trướngquânsự,chiếmĐàiLoanvàCaoLy,đànápđẫmmáuởtrongnước.KhiMinhTrịchết,năm1912,chếđộNhậttrởthànhmộtchếđộđộctàiquânphiệtthuầntúyvớihậuquảmàchúngtađãthấy.SauthếchiếnII,Nhậtbạitrận,phảiđầuhàngkhôngđiềukiện,chấpnhậnmộthiếnpháptựdodoHoaKỳápđặtvàgiámsát,vànướcNhậtlạivươnlên.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhữngxãhộiphồnvinhkhác

Đếnđâychúngtađãxongmộtcuộchànhtrìnhquanhữngkinhnghiệmpháttriển.ChúngtađãdừngchânngắnngủitạicácchặngđườngHòaLan,Anh,MỹvàNhật.Cuộchànhtrìnhvộivãnàyđãkhôngchophépchúngtadừnglạiởmộtsốphépmầutạimộtsốquốcgiakhác.NhưThụySĩ,quốcgianhỏbévàbịquênlãngtrongnhiềuthếkỷ,khôngcóbờbiển,khôngtàinguyênthiênnhiên, lại thêmnúinontrùngđiệp,vậymàđã trở thànhquốcgiagiàucónhất thếgiới.TrongnhiềuthếkỷThụySĩđãlàvùngđấtkhôngnướcnàodòmngó,nóđãthànhđấtdungthâncủangườiĐức,ngườiPháp,ngườiýmuốnxalánhbạolựcvàsựbấtdung.NgườiThụySĩđãxâydựngvớinhaumộtxãhộitựdodânchủtheophươngchâmdĩhòaviquí.Vàhọđãtìmđượchạnhphúc.ĐặcđiểmcủaThụySĩmàmọingườiđấubiếtlàcómộtchếđộdânchủđixanhấttrongmọichếđộdânchủ:dânchủ trực tiếpởmộtsốđịaphương.Haynhư trườnghợpcủacácnướcBắcÂu,ĐanMạchvàThụyĐiển(chotớigầnđâyThụyĐiểnlànướccólợitứcbìnhquântrênmồiđầungườicaonhấtchâuÂu).Cácquốcgiaxaxôibănggiávàítngườinàycũngởtrongthếchẳngaiđểýđếnhọvàhọcũngchẳngdámvênhváotháchthứcvớiai.Họtổchứcvớinhaumộtxãhộiđồngthuậnvàkhiêmnhường,tôntrọngtựdovàsángkiếncủamỗingười.Vàhọđãlànhữngquốcgiapháttriểnđầutiên;nhưphầnđầubàinàyđãnói,vùngbiểnBalticđãpháttriểnrấtsớm.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Cùngmộthiệntượng

Điềungạcnhiênvàlýthểlàdướinhưngbềngoàicóvẻrấtkhácnhaucùngmộthiệntượngđãđượclặplại.Hiệntượngdiễnranhưsau:mộtcộngđồngquốcgiavàomộtlúcnàođó,domộttìnhcờđịalýhaylịchsử,rơivàomộthoàncảnhđặcbiệt,quyềnlựckhốngchếkhôngquan tâmtớihọvàđểmặchọsốngvớinhau.Mộttổchứcxãhộimớiđãdầndầnhìnhthànhvớibốnđặctính:mộtlàvìkhôngcóchọnlựanàokháchọđãtổchứcvớinhaumộtchínhquyềntốithiểu,thậmchíkhôngchínhthức,vàsinhsốngvớinhautheoquiluậttựnhiêncủathịtrường;hailàdokhôngthểcóthamvọngquyềnlực,mọingườitậptrungcốgắnglàmgiàu;balàdochínhquyềnkhôngcanthiệpvàođờisốnghàngngày,ngườidânđượchưởngmộtmứcđộtựdolớn,dođópháthuytốiđasángkiến;bốnlàthươngmạiđượcưachuộngvàtônvinh.Yếutốthứtưthựcrachỉlàmộthậuquảcủayếutốthứhaivànhấtlàthứba.Đãchủtâmlàmgiàuvàlạiđượctựdopháthuysángkiếnthìchắcchắnconngườitrởthànhmạohiểm,thíchtraođổivàbuônbán.Chínhquyềnnhẹ,tựdovàdânchủ,kinhtếthịtrường,hammêlàmgiàu,trọngthươngmạivàcởimởvớithếgiớibênngoàilànhữngyếutốđemtớisựgiàucó.Nhữngyếutốđólànguyênnhânthựcsựcủapháttriển,chodùchúngxuấtpháttronghoàncảnhnào.Chúngtacóthểcoiđólàmộtđịnhluậtđúngtrongmọitrườnghọp.Ngaycảcácthịtrấnthươngmạiđãpháttriểnsớmnhấtcũngkhôngphảilàngoạilệ.Kiếnthứccủatôirấtnhiềugiớihạn,nhưngnhưngkinhnghiệmpháttriểnmàtôicódịpnghiêncứu,vàtôicócảmtưởngkhôngbỏsóttrườnghợpquantrọngnào,chotôimộtnhậnxétlàtrongchiềusâumọipháttriểntrênphạmviquốcgiađềucócùngmộtnguyênnhân,dùbềngoàichúngcóthểbộclộdướimộtlýdođặcbiệt:tôngiáo,khíhậu,tàinguyênthiênnhiên,v.v...Điềuđánglưuýlàthựcranhiềuchếđộđộctàihoặcthiếudânchủcũngđãnhậnrađiềunày.Đólàlýdokhiếnhọchophéplậpranhữngkhuchếxuất,vùngkinhtếđặcbiệt,v.v...màđặctínhlàởđótựdođượcthảlỏng,cácthủtụcđượcgiảmnhẹ,sựhiệndiệncủachínhquyềnbớtlộliễu.Cácvùngnàyđềuđã thànhcôngvàkhiếnnhiềukinh tếgiacoichúngnhưmộtgiảipháp.Nhưngđâychỉ làmộtbiệnphápnửachừng.Nếucáckhuchếxuấtcólợi,tạisaokhôngmởrộngchocảnước?Nétđậmnhấtcầnghinhớsaunhữngdòngnàylà,mộtmặt,xãhộitựdodânchủkíchthíchcốgắngvàchophépconngườipháthuytốiđakhảnăngcủamình,vàmặtkhác,tựdodânchủkhôngđòihỏimộtđiềukiệnnào,nóphùhợpvớimọixãhộivàmọitrìnhđộ.Cácdântộcvươnlênđầutiênđãtìnhcờđạttớitựdovàdânchủtrongtrườnghợpđặcbiệt.Ngàynay,đãhiểuđượcphúclợicủatựdovàdânchủ,chúngtacóthểcốýtạodựngtựdovàdânchủđểvươnlên.Kếtluậntrênđâycóphảilàhiểnnhiênquáđếnđộnhạtnhẽokhông?Nếuđượcnhưvậythìcòngìhơn,nhưngđiềuđángbuồnlàkhông.Tôiđãquánhiềulầnđượcnghetừmiệngnhưngvịkhoabảngcao,kểcảnhữngvịtựcoivàđượccoilànhữngchuyênviênkinhtế,kểcảmộtsốngườihoạtđộngchínhtrịdướidanhnghĩadânchủ,nóitớimộttrìnhđộdântrítốithiểuđểcódânchủ,haytựdoquátrớn,dânchủquátrớn,haydânchủtựdocónguycơdẫntớivôtrậttựvàhỗnloạnv.v...Nhữnglúcđótôichuachátnhớtớilờinóicủamộtôngthầytôi:Cóbằngcấpchưaphảilàcókiếnthứcvàthựchọc.

Trướckhichấmdứtbàinày,tôithấycầnthêmhaichúthích.Mộtlà,nhữngdòngtrêncóthểkhiếnđộcgiảnghĩtôiphảnbácMaxWeber.Sựthựclàkhông,Weberlàmộttrongnhữngnhàlýluậnvềkinhtếvàxãhộimàtôingưỡngmộnhất.Nhữngđónggópcủaôngthậtlàtolớn.NếunhìnmặttrăngthayvìchỉnhìnngóntaychỉmặttrăngthìtathấyWebernóiđúng.ĐạoTinLànhchỉlàngóntaymàthôi,điềumàWeberthựcsựkhámphárachochúngtalàtầmquantrọngquyếtđịnhcủavănhóa.Chínhvìthếmàcácquốcgiatựdodânchủnhưnhauđãcónhữngnhịpđộpháttriểnkhácnhauvìvănhóakhácnhau.Pháttriển,kểcảpháttriểnkinhtế,chủyếulàdotâmlýconngười,màtâmlýconngườilàsảnphẩmcủavănhóa.ởthờiđạimàWebernghiêncứu,thờiđạicủacácthếkỷ16,17và18,tôngiáolàyếutốápđảocủavănhóa.VănhóaTinLànhcởimở,phóngkhoảng,lấyđốithoạilàmcănbảnthaychogiáođiều,khuônphép.Đólàmộtvănhóatựdo.ĐạoTinLànhđãđemlạiphồnvinh(khôngaicóthểchốicãilàcácdântộctheođạoTinLànhtiếnbộhơnhẳncácdântộctheocáctôngiáokhác)vìnóchuyênchởvănhóatựdovàđối thoại.Nhưngchúngtacũngcó thểđạt tớimộtvănhóa tựdo, lấychínhtựdo,dânchủvàđanguyênlàmnhữnggiátrịcănbản,màkhôngcầncỗxeTinLành.Hailà,nhưngbiệnluậntrênđâycómộtchỗyếulàđãgánghéptựdovàdânchủ,trongkhicáckinhnghiệmchỉchứngtỏtựdođãđóngvaitròquyếtđịnh.Cácnướcpháttriểnđầutiênđãbắtđầupháttriểnngaytừkhichưahẳncódânchủ,nếuhiểudânchủlàthểchếchínhtrị trongđónhữngngườicầmquyềnđượcdânchúngtựdobầuratrongmộtnhiệmkỳgiớihạnnhấtđịnh.Trongmộtphầnkháctôisẽtrởlạivaitròcủadânchủ.ởđâychỉxinnóimộtcáchvắntắt:quảthựctựdomớicầnthiếtvàmớilàcứucánh,nhưngdânchủlàyếutốcầnthiếtđểđảmbảotựdo,đểđàpháttriểncóthểtiếptụcthayvìbịgãyđổgiữađường.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhữngthídụphảnbác?

Tựdo,dânchủđitrướcvàtạorapháttriểnkinhtếchưaphảilàmộtniềmtinphổcập.Chotớinayvẫncómộtsốkháđôngngườichorằngpháttriểnkinhtếtạoradânchủ,vớihệluậnlàcácdântộcđangchịuáchđộctàihãycứtạmgácnhữngđòihỏivềtựdodânchủđểtậptrungcốgắngpháttriểnkinhtế,sauđóchínhpháttriểnkinhtếsẽmanglạitựdodânchủ.ĐâylàmộtlýluậnrấttiệnnghichocácchếđộđộctàinhưViệtnam;khôngcógìngạcnhiênnếuhọsửdụngnó.Điềuđángtiếclànhiềungườikhaokháttựdodânchủcũnghoàinghivàkhôngthểphảnbácluậnđiệukinhtếđitrướcchínhtrịmộtcáchthựcdứtkhoát.Nhữngphânvânvềtươngquangiữadânchủvàpháttriểncóítnhấtbanguyênnhân.Mộtlà,trênthựctếpháttriểnkinhtếcũngthúcđẩydânchủvàtựdovìthếmàchúngtadễlẫnlộnhậuquảvớinguyênnhân.Hailàdochínhhiệulựcnhanhchóngcủatựdodânchủ:nólậptứcđưađếntiếnbộvềmặtkinhtế,dođómộtsốngườikhôngnhậnracáigìtrướccáigìsau.Balà,vìnhiềulýdo,trongđólýdoquantrọngnhấtlàsựkhángcựcủanhữngngườilãnhđạokhôngchịutừbỏlậptứcnhữngđặcquyềnđặclợi,dânchủvàtựdokhôngtớitoànbộcùngmộtlúcmàthườngtớitừngđợtmột,dướisứcépcủathựctạixãhộitheotừngmứcđộpháttriểnngườiquansátthiếuchămchúkhóthấyđượcrằngởmỗigiaiđoạnmộtmứcđộdânchủtựdolớnhơnđãchophépmộtmứcđộpháttriểnlớnhơn.Trongcuộckhángcựlồnglộnđểcốgiữnguyênquyềnlựccủahọ,cácchếđộđộctàidùngđủmọilậpluận,nhiềukhidựavàonhữnggiảithíchgiantrácủachínhhiệntượngpháttriểntạicácquốcgiađangdânchủhóa.NhữngkinhnghiệmthườngđượcviệndẫnđểphảnbácnhữngđòihỏidânchủvànhânquyềnlàtrườnghợpcủanhữngnướcđượcmệnhdanhlàcácconrồngchâuánhưĐàiLoan,NamHàn,MãLai,TháiLan,Singapore, IndonesiavàBrunei,vàđóikhingaycảHồngKông.Cácchếđộđộc tàichâuá,nhấtlàViệtnam,thườngcăncứvàođóđểnóirằngcóthểpháttriểnmàkhôngcầndânchủvàchínhpháttriểnkinhtếsẽđemlạidânchủ.Sựthựcnhưthếnào?Chúngtalạithửlàmmộtvòngkhảosát.Cần loạibỏngay trườnghợpHồngKông.Đó làmộtnhượngđịacủanướcAnhcho tớingày30-6-1997.Một toànquyềnngườiAnhđạidiệnchonướcAnh,giao toànbộviệcquản lýđời sónghàngngàychomộtguồngmáyhànhchínhngườiHồngKông.Vịtoànquyềnkhôngởđóđểápđặtmộtáchthốngtrị,vaitròcủaônglàđảmbảocácquyềntựdotheoquanniệmcủanướcAnh.TrongnhữngnămcuốicùngtrướckhitraotrảHồngKôngchoBắcKinh,toànquyềnChrisPattencònxuấthiệnnhưmộtngườiluậtsưcủatựdo,dânchủvànhânquyềntạichâuá.Ôngbịnhiềuchếđộchâuáđảkíchnhưmộtnhânvậtgiáođiềunhânquyền.DướisựgiámsátvàbảovệcủanướcAnh,HồngKônglàmộtmẫumựcthànhcôngcủakhuônmẫudânchủtưbảnphươngTây.HồngKôngkhôngnhữngkhôngchứngminhrằngcóthểpháttriểnmàkhôngcầndânchủ,tráilạinócònlàbằngchứngđầutiêntạichâuávềphépmầudânchủtưbản.Cũngphải loạibỏtrườnghợpcủaBrunei trongcuộcthảoluậnvềtươngquangiữadânchủvàpháttriển.Đúnglàvươngquốcnhỏbénàykhôngcódânchủ,chếđộcủanólàmộtchếđộquânchủtuyệt

đốimặcdầuvậynóvẫncómộtmứcsốngrấtcao.NhữngtrướchếtBruneichỉgiàuchứkhôngpháttriển.Bruneilàmộtquốcgiagiàucólạchậu.Hãycứnhìntrongnhữngphimtàiliệunhữngrácrưởitrôilềnhbềnhvàngậpngụadướichânnhữnglàngcấttrêncọccaobênmésông,mébiển.Bruneicũngkhôngphảilàmộtquốcgiamàchỉlàmộtgiếngdầu.260.000dânsốngtrênmộtdiệntíchnhỏxíuchưađầy6.000km2, trongđóquábaphầntưlàrừnghoang.BruneikhôngmuốnđộclậpmàđãbịnướcAnhbắtphảiđộclậpvàđãtựanủibằngcáchxâymộthoàngcungtốnkém350triệuUSD,tốnkémnàynếuđemchiachodânsốthìmỗingườiphảiđónggóp1500USD.MuốnhìnhdungsựhoangphínàyphảitưởngtượngnướcMỹbỏra350tỷUSDđểxâytòaBạchốc.SựgiàucócủaBruneikhôngdoconngườilàmramàđãphuntừlòngđấtlên.Conngườiởđâykhôngcầnlàmgìcả,cũngkhôngphảiđóngmộtloạithuếnào,màđượcchucấptấtcảmộtcáchdồidào.Chắcchắnhọcóthểchấpnhậnbỏquadânchủvàtựdovớigiánày.Nhưngthựcralàhọcũngkhôngmấtgìcả.Họsốngquásungtúcvàkhôngcầntranhđấuđòihỏibấtcứgì,dođókhôngcóýđịnhchốnglạinhàvua,vàngượclạinhàvuacũngkhôngcầnkiểmsoáthọ.Nhàvuacũngkhôngcầncấmđoánhọđiđâuvìđiđâuhọcũngkhôngsungtúcnhưởchínhnướchọ.CũngkhôngcómộtquốcgianàongăncảnnhữngdukháchBruneitớinướchọđể tiêuxài.Kếtquả làdosựsung túccựckỳngườiBruneicó tấtcảmọiquyền tựdo, trừquyềntựdotraigáihônnhaungoàiđườngdophongtụcHồiGiáo.Bruneivẫnthiếumởmang.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Singapore:mộtthịtrưởngxuấtsắc

Singaporecũnglàmộttrườnghợprấthihữu.Nólàmộtthànhphốthươngcảnghơnlàmộtquốcgiavàcũngkhôngphảilàmộtthànhphốlớn,vớimộtdiệntích639km2vàmộtdânsốchưađầybatriệu.NhưngSingaporekhôngphải làmộtngoại lệđốivớiqui luật tựdodânchủtạoraphát triển.Đượcthành lập từ đầu thế kỷ19bởimột ngườiAnh, bắt đầu từmột làngđánh cá với khoảngmột trămngười, Singapore chưa hề biết tớimột tổ chức xã hội nào khác hơn là khuônmẫu tự do dân chủphươngTây.Singapoređượchoàn toàn tự trị dưới sựgiámsát củangườiAnh tương tựnhưHồngKôngtừ1959vàtrởthànhmộtnướcđộclậptừ1965.Chínhquyềnnằmtrongtaymộtquốchộixuấtpháttừbầucửtựdovàquốchộichỉđịnhmộtthủtướng.ChắcchắnSingaporekhôngphảilàmộtchếđộdânchủgươngmẫu.ĐảngNhânDânHànhĐồng,cầmquyềntừngàyđộclập,đãsửdụngnhữngbiệnphápkhôngmấylươngthiệnđểtiếptụcnắmchínhquyền,chẳnghạnnhưtrợcấpchonhữngkhunàobầuchođảngcầmquyền.Nhưngcácđảngđốilậpkhôngbịcấm,ngườiđốilậpkhôngbịbỏtù,báochíkhông làđộcquyềncủanhànước.Đảngcầmquyềndùngcácbiệnphápbất chínhđể thắngcửnhưngkhôngcấmđốilậpứngcửvàkhônggianlậnkếtquảcáccuộcbầucử.Singaporecũnglàmộtnướccóluậtlệkhákhekhắt,nhưngvớimộtdiệntíchquánhỏvàmộtmậtđộdânsố5.000ngườitrênmộtcâysốvuông,đócólẽlàcáigiáphảitrảđểgiữgìntrậttựanninh.Vảlạiluậtpháptuykhekhắtnhưnglạiđượcápdụngmộtcáchđứngđánchotấtcảmọingười.VàdẫusaonhucầudânchủcũngkhôngđặtrachomộtthànhphốnhỏnhưSingaporemộtcáchgaygắtnhưđốivớimộtquốcgialớn.Dânchủchủyếu làphương thức sinhhoạtchomộtnướccó tầmvócđángkể,phảiđươngđầuvớinhữngchọnlựalớnvàphảicaitrịmộtdânsốđôngđảovớinhưngđiềukiệnsinhhoạt,nhữngưutưvànguyệnướckhácnhau.Singaporekhôngcónhưngvấnnạnđó.Chứcnăngcủanó rất ro rệtvì conngườiởđâykhôngcómụcđíchnàokháchơnlàlàmgiàu;điềumàhọmongmuốnlàđượctựdosinhsốngvàlàmăn,vàhọđãđạtđược.Nhucầudânchủchỉlàthứyếu.Trongnhữngnămgầnđây,cựuthủtướngLýQuangDiệu,ngườiđãcócôngdẫndắtSingaporetronghơnbamươinămtrênconđườngđitớiphồnvinh,đãlêntiếngnhiềulầnđềcaonhữnggiátrịchâuávớimộtgiọngđiệubàibácchungchungcácgiátrịcủaphươngTây.Vìtựdo,dânchủvànhânquyềnđượccoilànhữnggiátrịcủaphươngTâynênnhữngphátbiểucủahọLýđượchiểulàkhôngthuậnchotựdo,dânchủvànhânquyền.NhàcầmquyềncộngsảnViệtnamđãlậptứctônôngLýlàmbậcthầy(trênthựctếhọđãmờiônglàmcốvấn,đểrồicólúcbịôngmắnglàkhôngchịucảitổkịpthời).NhưngđốivớiSingapore,chúngtakhôngnênquênhaisựkiệnrấtcơbản:Mộtlà,dùSingaporecóphồnvinhđếnđâuđinữanócũngchỉlàmộtthànhphốtrungbìnhvàdùôngLýQuangDiệucóthànhcôngđếnđâuđinữaôngcũngchỉcókinhnghiệmcủamộtviênthịtrưởng.ÔngcóthểlấykinhnghiệmcủamìnhđểlàmcốvấnchomộtthànhphốthươngcảngnhưSàiGòn,ĐàNẵng,HảiPhòngnhưngôngkhôngthểdạybảomộtquốcgiavớinhữngvấnđềmàôngchưabaogiờbiếttới.Hailà,cómộtcáigìrấtkhôihàitrongnhữnggiátrịcủachâuá,màLýQuangDiệuđềcaokhiđãvề

hưu.Hơn tấtcảmọiquốcgiavàhơncảHồngKông,Singapore lànướcchâuábịTâyphươnghóanặngnhất.MọingườiSingapoređềuthạotiếngAnhvàđasốkhôngviếtthạotiếngTàu.TậptínhcủangườiSingaporelàtậptínhbuônbán,tôngiáocủaSingaporelàcủacảivậtchất,cáiKhổngGiáomàôngLýđềcaochỉlàmộtthứKhổngGiáođô-la.Trongsuốtcuộcđờihoạtđộngcủaông,LýQuangDiệuđãdồnmọicógắngđểbắtchướcphươngTâytốiđa.Chỉđếnkhivềgià,ôngmớibàytỏmộtsựlưuluyếnmuộnmàngvớinguồngốcTrungHoacủaông.Đóchẳngqualàtâmlýlárụngvềcộithôngthườngcủaconngười.Ngườitacóthểhiểuôngnhưngkhôngthểlấynhữnglờinóicủaônglàmtiềnmặt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

MãLai:dânchủngaytừkhithànhlập

MãLaicũngkhôngkhácSingaporebaonhiêuvềquanhệvớiphươngTây.ĐócũnglàmộtquốcgiahoàntoàndongườiphươngTâythànhlậpra,lãnhthổchỉmớitạmổnđịnhtừnăm1963:Lịchsửcủaquốcgianày,vớimộtdiệntích330.000km2(đúngbằngViệtnam)nhưngchỉcókhoảng20triệudân,chỉthựcsựbắtđầutừthếkỷ16.Trướcđó,trongnhữngthếkỷđầucủacôngnguyênbánđảoMãLaichỉ làmộtvùngrừngnúihoangvuvớimộtsố rấtnhỏ thổdân,và là trạmdừngchâncủacácđoànthuyềnbuôntừphươngBắc,phầnlớntừấnĐộ,tớiSumatra.NhữngngườiBumiputra,tựcoilàchủnhâncủađấtMãLai,chỉbắtđầuđếntừSumatratừthếkỷthứVIII.DấuvếtchínhtrịđầutiênđượcghinhậnlàmộtvươngquốcnhỏđượcthànhlậpởphíaNambánđảođầuthếkỷ15.KhimộtsốngườiBồĐàoNhađếnchinhphụcmỏmMalaccanăm1511,họchỉgặpmộtsựkhángcựrấtyếuớtcủanhữngbộlạcrấtlẻtẻ.NgườiBồĐàoNhađãđónggóplàmchosinhhoạtthươngmạipháttriểnmauchóng.Hơnmộtthếkỷsau,năm1641,MãLailạiđượcmaymắnkhác:ngườiHòaLan,mộtdântộcrấtsánglạovàgiàuóckinhdoanh,hấtcẳngngườiBồĐàoNhavàchiếmlấyMãLai.SựthịnhvượnglạicànggiatăngdướisựcaitrịcủangườiHòaLan,nhưngnócũngbắtđầucámdỗmộtđếquốcmớivừaquamặtHòaLanvềsứcmạnh:nướcAnh.Năm1795HòaLanphảinhườngbánđảoMãLaivàvùngBắcBorneochoAnhđểrútvềcốthủquầnđảoIndonesiaSựkhácbiệtrấtlớngiữahaiđếquốcthựcdânlớnnhấttrong,thếkỷ19,AnhvàPháp,làởchỗngườiPhápcốgắngphávỡmọigiềngmốiquốcgiacósẵnđểdễthốngtrị,trongkhingườiAnhcốthànhlậpranhữngquốcgiangaycảởnhữngnơikhôngcóquốcgiađểcónhữngđốitáckinhdoanh.TrongsuốtmộtthếkỷhọđãtạodựngranướcMãLaibằngcáchkếthợpnhữngcộngđồngrấtkháckhautrênbánđảo.HọthànhlậpraLiênBangMãLainăm1891,mởrộngdầndầnlãnhthổvàquyềntựquảncủangườiđịaphương,rồitrảđộclậpchoMãLainăm1957,saukhiđãkýkếtmộthiệpướcquânsự.CũngchínhngườiAnhnăm1963đãsápnhậpvùngđấtphíaBắcđảoBorneovàoLiênBangMãLai.SựnhắclạivắntắtlịchsửMãLainàychothấynóhoàntoànđượctạodựnglêndongườiphươngTây,chonêntinhthầnnềntảngcủanókhôngthểkhácphươngTây,nghĩalàtựdovàdânchủ.Quốcgiatânlậpnàygồm55%ngườiBumiputranóitiếngMãLai(tiếngnóichungcủanhiềusắcdânthuộcquầnđảoIndonesianơihọxuấtphát),hơn30%ngườigốcTrungHoavànon10%ngườigốcấnĐộ.NgườiTrungHoatuyíthơnvềdânsốnhưnglạihơnhẳnngườiBumiputravềkiếnthứcvàtàisản.Vớimộtcấutạonhânchủngnhưvậy,MãLaikhôngthểtồntạidướimộtchếđộđộctài.Nóđãtồntạiđượcnhờmộtthỏathuận:ngườiHoanhườngnhịnngườiBumiputra,vàngườiBumiputrachấpnhậnngườiHoa.CũngcầnlưuýmộtđặcđiểmcủangườiHoaởMãLai:họlànhữngngườithíchbuônbánlàmgiàuhơnlàthíchquyềnlựcchínhtrị.TrongthờigianthếchiếnII,hầunhưđãchỉcómộtnhómnhỏcộngsảngốcHoakhángchiếnchốnglạiquânchiếmđóngNhật.Tháng8-1945khiNhậtđầuhàng,họđãnắmđượcchínhquyềntạiMãLainhưngđãhạkhígiớikhingườiAnhtrởlạivìtựthấykhôngđủsứcmạnhvàhậuthuẫnquầnchúngđểchốnglại.NgườiAnhvì thếđãlấylạiđượcquyềnlựcmộtcáchkhôngtốnkémvàtiếptụctạodựngraLiênBangMãLai.Vềsaunày,khiĐảngcộngSảnMãLaiphát

độngkhángchiếntrởlại,họcũngchỉquitụđược,ởlúcmạnhnhất,khôngđầybảyngànngười,chuyếulàngườiHoa,vàdầndầntànlụiđi.Tậptínhhiếuhòa,chămlàmgiàuvàkhônghamquyềnlựccủangườigốcHoalàbíquyếtcủasựpháttriểncủaMãLaisaunày,đồngthờicũnglàlýdokhiếnchoMãLaitiếptụcđứngvững.Gầnđây,nhữnglờituyêntruyềnchốngcácgiátrịphươngTây,hàmýchốngdânchủvànhânquyền,củathủtướngMahathirBinMohamadđãlàmnhữngngườidânchủViệtnamkhóchịuvàchínhquyềncộngsảnViệtnamkhoáichí,nhưngtacầnphảihiểuràngđóchỉlànhữnglờituyênbốdùngchonhucầu tiêu thụnộiđịamà thôi.Sự thựckhôngphảinhưvậy.MãLaingay từngày thành lậpđãđượchưởngkhôngkhítựdodướisựgiámsátcủangườiAnh.Từkhicóđộclậpnólàmộtnướcdânchủ(chếđộchínhtrịcủaMãLailàquânchủlậphiếnnhưngrấtítaibiếtđếnvuaMãLai).Nềndânchủđókhônghoànchỉnhdođiềukiệndântrí,nhưngcótấtcảmọiyếutốcốtlõicủadânchủ:tựdongônluận,tựdokếthợp,tựdobầucửvàứngcử.Cácchínhđảngđượchoạtđộngtựdo,cáccuộcbầucửdiễnramộtcáchđúnghạnkỳvàlươngthiệntừngàyđộclập.MãLaihoàntoànkhôngphảilàmộtchếđộđộctài.LuậtphápMãLaicónhiềukhekhắtnhưngdomộtquốchộidâncửbiểuquyếtra.NhữngdiễnvănbảothủcủaMahathirchỉcómụcđíchtuyểncử: toànbộgiới lãnhđạoMãLai,kểcảMahathir,đềuthuộcgiaicấptrưởnggiảthànhthịTâyphươnghóa100%,nênluônluônlosợbịmộtđảngbảothủmịdânnổilênđánhbại.MahathirbàixíchphươngTâychỉđểtỏramìnhvẫnlàMãLai,vẫntruyềnthốngvàkhôngmấtgốc.MãLaihoàntoànkhôngphảilàbằngchứngchorằngmộtquốcgiacóthểpháttriểnmàkhôngcầntựdodânchủ.Ngượclại,hoàntoànngượclại,đólàbằngchứngrằngdânchủvàtựdođãcókhảnăngbiếnmộtquốcgiatânlập,vớidântríthấpvàchủngtộcphứctạpthànhmộttrongnhữngquốcgiagiàumạnhnhấtvùngĐôngNamá.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

ĐạiHànDânQuốc:

sựthànhcôngcủanhữngchếđộđộctàisángsuốt?

MộtngộnhậnkháccủangườiViệtnamlàtrườnghợpNamCaoLy(tênchínhthứclàĐạiHànDânQuốc).Quốcgianhỏbénày,vớidiệntích98.500km2,chưabằngmộtphầnbaViệtnam,vàdânsố47triệu,trongvòngbathậpniênđãvươnlêntừđịavịmộtnướcnghèovàbịchiếntranhtànpháthànhcườngquốckinhtếthứ11củathếgiới.Trongvònghơnbamươinăm,từ1960đến1993,NamCaoLyđượccáctướnglãnhcaitrịchonêndướimắtthếgiớiđólàmộtnướcđộctàiquânphiệt.ThànhcôngngoạnmụccủaNamCaoLyvìthếđãđượcnhiềutậpđoànđộctài,đặcbiệtlàchínhquyềncộngsảnViệtnam,lấylàmbằngcớlàmộtchếđộđộctàisángsuốtcókhảnăngpháttriểnkinhtếhiệulựchơnlàmộtchếđộdânchủ.Sựthựcnhưthếnào?CáctướnglãnhthaynhaulênlàmtổngthốngNamCaoLychắcchắnkhôngphảilànhữngngườiyêuchuộngdânchủvànhânquyền.PakChungHee(PhácChínhHy)đãbắtcócvàđịnhthủtiêulãnhtụđối lậpKimDaeJung (KimĐạiTrung), tướngChunDooHwan (ToànĐầuHoán)đã tàn sáthàngtrămsinhviêntạiKwangju.Họlànhữngtayvõbiền,vàchínhtìnhtrạngcăngthẳngdosựhiệndiệncủamộtchínhquyềnquânphiệthungdữtạiBắcHànđãdưahọlêncầmquyền.NhưngvấnđềlàhọkhôngápđặtđượcchếđộđộctàiNamCaoLyvẫnlàmộtnướcdânchủ,vớiđầyđủnhưngyếutốcơbảncủamộtchếđộdânchủ:tựdongônluận, tựdokếthợp,tựdobầucửvàứngcử.Trênthựctế,nhữngcuộcbầucửtạiNamCaoLyđãrấtsôinỗivớinhưngkếtquảrấtkhítkhao.SyngManRhee(LýThừaVãn)bịlậtđổnăm1960bởinhữngcuộcxuốngđườngrầmrộphảnđốibầucửgianlận.TướngPakChungHeechỉhơnđốithủDjangMyonkhôngđầy1%trongcuộcbầucửtổngthốngnăm1963.Dothànhcôngngoạnmụcvềkinhtế,ôngđắccửvẻvangnăm1967(87%),nhưngbốnnămsauđó,năm1971,chỉthắngkhítkhaođốithủKimDaeJung(54%/46%).MộtgiaiđoạnsôiđộngdiễnrasauđókhiPakChungHee,dựavàohậuthuẫnmàquầnchúngdànhchoôngta,sửađổihiếnphápđểtiếptụcnắmchínhquyền.DùbảnhiếnphápmớiđãđượcdânchúngNamCaoLyủnghộmạnhmẽ(73%quatrưngcầudâný),tríthứcvàsinhviênđãtỏrasángsuốtvàdũngcảm,họnhìnthấymộtâmmưuthiếtlậpchếđộđộctàimịdânvàđãchốngđốimãnhliệt.ChunDooHwan,cầmquyềnsaukhiPakChungHeebịámsát,đắccửvới90%sốphiếucủamộtĐạiHộiQuốcDânThốngNhấtĐấtNướcnăm1982đãchốngtrảhungbạonhữngtranhđấucủasinhviêntríthức,nhưngcàngngàycuộcđấutranhcàngđượcquầnchúnghiểuvàủnghộđưatớinhữngcuộcbiểutìnhkhổnglồ.ChunDooHwanphảinhượngbộvàchấpnhậnrútlui,tướngRohTaeWoo(LưTháiNgu)chấpnhậntrởlạicáchbầutổngthốngtheophổthôngđầuphiếuvàchỉthắngcửvới36%trongcuộcbầucửnăm1987nhờsựchiarẽcủađốilậpdânchủmàtổngsốphiếucủahaiứngcửviên,KimDaeJungvàKimYongSam,cộnglạilà55%.Lựclượngdânchủngàycàngmạnhlên,buộcđảngcầmquyềnphảilàmmộtthỏahiệpkỳlạvớiđảngcủacựuứngcửviêntổngthốngKimYongSam(KimĐồngTam)theođóhaiđảnghợpnhất,vớiKimYongSamlàmchủtịchvàlàứngcửviêntổngthống.Năm1992,KimYongSamđắccửtổngthốngtrongmộtcuộcbầucửlươngthiện.Cuốinăm1997KimDaeJungđánhbạiứngcửviênđảng

cầmquyềnvàđắccửtổngthống.Cáccuộcbầucửquốchộicũngdiễnramộtcáchđềuđặnvàlươngthiệntừ1963,trongđóđảngcầmquyềnchưabaogiờđượcđasốtuyệtđối.Nhưvậy,NamCaoLyđãlàmộtnướcdânchủtừthậpniên1960.Chotớiđầuthậpniên1990đóchưaphảilàmộtnềndânchủhoànhảo,nhưngvẫnlàmộtnềndânchủthựcsự,mộtlầnnữanếuhiểudânchủlàmộtchếđộbảođảmtựdongônluận,tựdohộihọp,tựdokếthợp,tựdobầucửvàứngcử.ĐiềukhácvớiMãLailàtạiNamCaoLycáctướnglãnhcầmquyềnđãchủtrươngápđặtchếđộđộctàivàtríthứcNamCaoLyđãphảitranhđấucamgođểđánhbạihọvàbảovệdânchủ.ThậtlàsaikhinóirằngNamCaoLyđãpháttriểnmạnhmẽtronghơnbamươinămdướichếđộđộctàiquânphiệt.CàngbấtlươngkhilấytrườnghợpNamCaoLyđểlậpluậnrằngcóthểpháttriểnmàkhôngcầncódânchủ.Không,NamCaoLyđãchỉbắtđầupháttriểnsaukhiloạibỏchếđộđộctàiSyngManRhee,vàtừđóđãtiếnlênnhờdânchủvàtựdo.SựthựclàNamCaoLyđãvươnlênnhờtríthứccủanóđãsángsuốtvàdũngcảmđểbảovệdânchủvàdođóduytrìđượcđàpháttriển.Khôngnhữngkhôngphảilàmộtngoạilệ,trườnghợpNamCaoLycònchứngtỏphảidânchủhóamớicóthểpháttriểnvàdânchủphảiđitrướcpháttriển.CũngđừngnênquênrằngđiềunổibậtnhấtvàđángchúýnhấtlàCaoLyđãbịchiacắtlàmhai,miềnBắc(CộngHòaNhânDânTriềuTiên)theochếđộđộctàicộngsảntrongkhimiềnNam(ĐạiHànDânQuốc)theochếđộdânchủtưbản,miềnNamtưbảnđãtrởthànhmộtcườngquốctrongkhimiềnBắcsuysụpvàđóinặng.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

TháiLan:mãiđến1992

TháiLanchỉđượcbiếttớinhưmộtconrồnghayconcọptươnglaitrongvàinămtrướccuộckhủnghoảngtàichánhchâuákhởiđầutừtháng7-1997tạichínhBangkok.TháiLankhôngphảilàmộtmẫumựcthànhcôngvềkinhtếvàvìthếvềcơbảnkhôngchứngminhđiềugìrõrệt.ĐiềuđángnóilàTháiLanđãphảithànhcônghơn.QuốcgianàymaymắnnhấtĐôngNamá,cólịchsửkhálâuđờivàkhôngbịngoạithuộc,ngoạitrừthờigianngắnngủibịNhậtchiếmđóngnhưngkhônggâyđỗvở.TháiLanđãkhángcựmộtcáchrấthìnhthứctrongvòngvàigiờrồiđầuhàngvàsauđócũngchỉbịNhậtchiếmđóngmộtcáchhìnhthứcchođếnkhiNhậtđầuhàng.TháiLancũngmaymắncómộthìnhthứcdânchủthậtsớm,ngaytừ1932khimộtcuộcđảochánhbuộcvuaTháichấpnhậnchếđộquânchủlậphiến,nhườngthựcquyềnchomộtchínhphủxuấtpháttừmộtquốchộidodânbầu.VớisựchuyểnhóamauchóngvàbìnhổnlâudàinhưvậyđánglẽTháiLanphảilànướcpháttriểnbậcnhấtchâuá,nhấtlàTháiLancóđấtrộng,vịtríkháthuậnlợivàtàinguyênkháphongphú.Nhưngsựthựcđãkhôngdiễnranhưvậy,vìcóbềngoàinhưngcũngcòncóbềtrong.Màbềtronglàgì?Đó là các tập đoàn tướng lãnh đã thay nhau cầmquyền dướimột chế độ dân chủ trong hình thứcnhưngđộctàiquânphiệttrongnộidung.LịchsửcậnđạicủaTháiLancóthểtómtắtnhưthếnày:khimộtnhómtướnglãnhcảmthấyđủsứcmạnh,họđảochínhlậtđổđámtướnglãnhđangcầmquyềnvànhómtướnglãnhbịhấtcẳngquayralàmthươngmạihoặccạođầuđituchờcơhộitrởlạicầmquyền.Nhưngcuộcđảochánhkhôngđổmáukếtiếpnhautrướcsựdửngdưngthụđộngcủaquầnchúng.Tìnhtrạngnàyđãchỉthậtsựchấmdứttháng9-1992,khilậpđoànquânphiệtphảinhượngbộ,saukhiđãđànápđẫmmáumàkhôngdẹpđược,nhữngcuộcxuốngđườngrầmrộđòidânchủ.ChếđộđộctàiquânphiệtTháiLanđãkéodàisuốtsáumươinămbởivìnódựatrênmộtliênminhrấtvữngchắcgiữaquânphiệt, tàiphiệtvànhàvua,nghĩa làmột liênminhvừacóbạolực,vừacó tiền lạivừacótínhchínhđángdolịchsửvàtruyềnthống.ChưakểlànócòncómộtđồngminhgiántiếplàPhậtGiáoTiểuThừa,mộttôngiáonhânnhụcvàthụđộng.NếutrườnghợpTháiLancóchứngminhđiềugìthìđólàdânchủkhôngdopháttriểnkinhtếmanglại.Trongsuốtthờigiansáumươinăm,mặcdùmứcđộtăngtrưởngkhôngcaonhưngsinhhoạtkinhtếxãhộicũngđãthayđổirấtnhiều.Tuynhiên,cuộcđấutranhgiànhdânchủđãchỉdosinhviênchủđộng,mà sinhviên thìkhông thuộcmột thànhphầnkinh tếnào, còngiađìnhhọ thìhầuhết thuộcthànhphầnquânphiệthoặctàiphiệt,nghĩalànhữngthànhphầnđượcưuđãivàđánglẽphảigắnbóvớichếđộ.Ngườitakhôngghinhậnmộtcuộcđấutranhcóđộngcơkinhtếnàotrongsuốtthờigiannày.Cácsinhviênđãchỉxuốngđườngvìnhữnglýtưởngtựdo,dânchủ,nhânduyêndoảnhhưởngcủavănhóavàtruyềnthông.Mọicuộcbiểutìnhcủasinhviênđềubịđànápthẳngtay,mỗilầnvàichụcsinhviên thiệtmạng, trongkhinhữngcuộcđảochánhquânsự rất ítkhicóngườichếthaybịthương.MùaXuân1992,saumộtcuộcbầucửgiandối, lực lượngsinhviênxuốngđườngđãmạnhgấpbội

nhưnglầntrước,khôngphảivìcơcấukinhtếđãthayđổimàvìsựsụpđổcủabứctườngBáLinhvàkhốicộngsảnđãđẩythếgiớivàokỷnguyêndânchủ.Khíthếđấutranhchodânchủđạtmộtcườngđộchưatừngcó,trongkhitậpđoànquânphiệtTháivừalunglaynhưmọitậpđoànđộctàitrênthếgiới,vừamấtlýcớcầmquyềnđểchốngnguycơcộngsản.ChếđộquânphiệtTháicáochung.Vềmặtkinhtế,TháiLanđãchỉpháttriểnchậmchạpchotớigiữathậpniên1960,sauđóTháiLan,nhờvịtríhậucầnchođoànquânHoaKỳtạiViệtnam,đãnhậnđượcmộtkhoảnviệntrợlớnvàkinhtếđãcóphầnkhởisắc,tuyvậyTháiLancũngvẫncònthuaxanướclánggiềngMãLai.Phảichờđợiđếnsau1992khichếđộquânphiệtchấmdứt,kinhtếTháiLanmớithựcsựcấtcánh.TừđótrởđingườitamớibắtđầunóitớiTháiLannhưconrồngmới.Cuộckhủnghoảngtàichánhậptới,đưaTháiLantrởlạivớimộtthamvọngkhiêmnhườnghơn.Mùahè1998,đúngmộtnămsaucuộckhủnghoảng,tôicódịptrởlạithămviếngTháiLanvànhậnxétmộtcáchrấtkhácvớinhiềungười.Tôithấyđólàmộtquốcgiadânchủ,vớisinhhoạtkinhtếđangđượclànhmạnhhóavàmộttâmlýkinhdoanhrấtrõrệt.Tráivớinhiềungười,tôilạcquanchoTháiLansaunàyhơnlàtrướcmùahè1997.ĐiềucầnchúýlàTháiLanđãpháttriểnmạnhsaukhidânchủhóa,vàtừđókhôngcònnhữngxungđộtđẫmmáunhưtrướcnữa.TrườnghợpTháiLannhưvậycũngkhôngphảilàmộtngoạilệcủaquiluậtdânchủđitrướcvàkéotheopháttriển.Hơnnữanócònbẻgãymộtlýcớquenthuộccủacáctậpđoànđộctàilàdânchủđưatớihỗnloạn.ChínhdânchủđãtránhchoTháiLanmộtthảmkịch.Thửtưởngtượngcáigìsẽxảyravàomùahènăm1997,khimộtcáchrấtđộtngộtkinhtếgầnnhưsụpđổhoàntoàn,nếuchếđộvẫnlàđộctàiquânphiệt?Chắcchắnsẽcóbạoloạnvàđổmáulớn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Philíppin:sựbịpbợmcủaMarcos

Chođếnnăm1521,khiMagellan,mộtnhàmạohiểmngườiTâyBanNhađặtchânđến,Phi-líp-pinlàmộtquanđảokhôngtênkhôngtuổivớihơn7.000đảovàhàngtrămbộlạcnhỏ.QuốcgiatânlậpnàyđãhoàntoàndongườiTâyBanNhatạodựngra,têncủanócũngđượcđặttheotênvịvuaTâyBanNhađươngthời.NhưthếPhi-líp-pinđãđượcTâyphươnghóangaytừthờithànhlập.Trướcđókhônghềcómộtdấutíchđángkểnàocủanềnvănminhchâuá,dùlàPhậtGiáo,KhổngGiáo,HồiGiáohayấnĐộGiáo.HiệnnaytôngiáochínhcủaPhi-líp-pinlàCôngGiáo,dongườiTâyBanNhamangtới,vớitrên60%dânchúng.Tuylàmộtquốcgiarấtmới,nhưngnhờảnhhưởngcủavănhóaphươngTây,Phi-líp-pinlạilàmộttrongnhữngdântộccótinhthầnquốcgiađầutiêntạichâuá,trongkhiViệtnamvàTrungQuốcchỉcótinhthầntrungquân.Cácphongtràođòiđộclậpđãxuấthiệnngaytừthếkỷ18vàđượcnuôidưỡngbởinhữngtưtưởngcủacácnhàvăn.Năm1896,mộtphongtràodântộcđượcủnghộrộngrãiđãtuyênbốđộclập.HainămsauTâyBanNhabốirốiphảinhượngbộtrướcáplựccủaHoaKỳsaukhibịđạibạitrongmộtcuộchảichiếnvàđãchấpnhậnbánlạitoànbộquầnđảoPhi-líp-pinchoHoaKỳvớigiátượngtrưng20triệuUSD.HoaKỳkhôngcótruyềnthốngthựcdânvàcũngkhôngcầnđấtđaimàchỉtìmkiếmcácđầucầuthươngmại,nênđãlậptứcchuẩnbịtrảđộclậpchoquốcgiatânlậpnày.TuyvậymộtnửathếkỷtiếpxúcvớiHoaKỳvẫnkhônglaychuyểnđượcbathếkỷrưỡidoTâyBanNhanhàonặn.NềnvănminhphươngTâymàPhi-líp-pintiếpnhậnvẫnlànềnvănminhTâyBanNhavớinhữngnhượcđiểmcủanó:thiếutinhthầntráchnhiệmvàđốithoại,tậptínhgiáođiềuvàưabạolực.CóthểnóiPhi-líp-pinđãtiếpthuvănhóaphươngTâyởdạngkémnhất.Tuychỉcómộtchếđộdânchủxôbồ,Phi-líp-pinvẫntiếptụcpháttriểnmộtcáchtươngđốikhảquancầnnhấnmạnhtĩnhtừtươngđối-từngàyđượcđộclập,năm1946.TìnhhìnhPhi-líp-pinđãxấuđitừ1965khiFerdinandMarcos,vớisựhỗtrợcủagiaicấpgiàucó,đãđắccửtổngthống.MarcosđãkhéodùngmọithủđoạnmịdânnhưtôvẽthànhtíchchốngNhậttrongthếchiếnII, tạochomìnhhìnhảnhmộtanhhùngvõnghệcaocường,dũng lượchơnngười,cóvợtừnglàhoahậu,đểthuhútquầnchúng.Đểkéodàivôhạnđịnhthờigiantạichứcthayvìhainhiệmkỳbốnnămnhưhiếnphápquiđịnh,Marcosbanhành lệnhgiớinghiêmnăm1971, rồiquân luậtnăm1972.NhữngnămcuốitràocủaMarcosđãlànhữngnămcựckỳđentốichoPhi-líp-pin:loạnquânHồiGiáo,loạnquâncộngsản,cướpbóc,đànáp,thủtiêuvàbiểutìnhbạođộngv.v...trongmộtbốicảnhthamnhũngcựckỳtrắngtrợn;kinhtếPhi-líp-pinhoàntoànsuysụpvànợnướcngoàichồngchất.HoaKỳvàcácđịnhchếtiềntệquốctếthấykhôngcòntiếptụcủnghộMarcosđượcnữa,cácáplựccàngngàycàngtăngcaođòiMarcostừchức,giớigiàucócũngcảmthấyquyềnlợicủahọkhôngcònđiđôivớichếđộMarcosnữa.GiọtnướclàmtrànlylàcuộcámsátlãnhtụđốilậpBenignoAquinotrêncửachiếcmáybayđưaôngtừMỹvềnước.Chốngđốibùnglêndữđội,buộcMarcosphảichấpnhậnbầucửlạiquốchộinăm1984đúnghạnkỳhiếnđịnh.ĐốilậpdânchủtuykhônggiànhđượcđasốnhưngđãthắnglớntạiManilla.ĐâylàtiếngchuôngbáohiểungàytàncủachếđộMarcosvìtrướcđó,nhữngcuộcđầuphiếuvàtrưngcầudânýluônluônđemlạichoôngtagầnnhưtoànbộsốghếtrongquốchội

vànhữngđasố80%,90%.Lúngtúngtrướcáplựctrongnướccũngnhưngoàinước,Marcoschơibạotổchứcbầucửtổngthốngnăm1986trướchạnđịnhmộtnăm.TínhtoáncủaMarcoslàbuộcđốilậpphảitranhcửvàolúcchưakịpchuẩnbị.MarcosđãcólývìquảnhiênôngtađãthắngbàquảphụCoryAquinotrên500.000phiếu.Nhưngđốilậpdânchủđãdựavàohậuthuẫncủatríthứcvàhỗtrợquốctế,nhấtlàcủaHoaKỳ,đãtựtuyênbốbừalàthắngcửvàphủnhậnkếtquảcủacuộcbầucửmàhọcholàgianlận,dùsaunàycáctàiliệuchứngtỏMarcosđãthựcsựthắngcử.QuânđộivàgiớitàiphiệtbỏrơiMarcos,ôngtađàothoátkhỏiPhi-líp-pinvàchếttrongcảnhlưuvong.Từđódânchủđượctáilập,sinhhoạtchínhtrịvàkinhtếdầndầntrởlạibìnhthường,hòabìnhcũngdầndầnđượcvãnhòi.TừđóPhi-líp-pintiếnnhữngbướcđềuđặnvàchắcchắntrênđườngpháttriểnvớimộtmứcđộtăngtrưởngrấtkhảquan,vàmaymắnhơn,khôngbịtácđộngnặngnềcủacuộckhủnghoảngchâuámùahè1997.NhiềunhàbìnhluậnbắtđầunóitớimộtphépmầuPhi-líp-pin.NhữngđiềukhôngmaychongườiPhi-líp-pinlàhọđãkhôngbiếtrútkinhnghiệmcủabàihọcMarcosvàvẫnduytrìchếđộtổngthống,mộtchếđộrấtdễđưađếnlạmquyềntrongnhữngnềndânchủnontrẻ.Sauhainhiệmkỳtổngthốngbìnhthường,năm1998mộttàitửkịchảnhlàJosephEstradađắccửtổngthốngvàlợidụngchứcquyềnđểthamnhũngvàănchơitráctáng,gâynhiềuthiệthạilớnvềvậtchấtcũngnhưtinhthầnchoPhi-líp-pin.TuynhiêndânchủđãđượcthiếtlậpvàngườidânPhi-líp-pinnhiềulắmcũngchỉphảichịuđựngviêntổngthốngtồinàytrongmộtnhiệmkỳ.NhưnggìđãxảyratạiPhi-líp-pinchứngtỏrõrệthaiđiểm:Mộtlà,tráingượchẳnvớiluậnđiểmcủaMarcos,dânchủđãkhôngđemlạihỗnloạn,nóđemlạihòabìnhvàtrậttự.Tráilại,chínhchếđộđộctàiđãđemđếnhỗnloạnvàsuýtnữađẩyPhi-líp-pinxuốngvựcthẳm.Hailà,dânchủđãđemlạipháttriểnvàmộtlầnnữadânchủđãđitrướcpháttriển.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Inđonesia:sựrađờivộivãcủamộtnướclớn

NướcđuynhấtcóthểcoilàđộctàitrongkhốiASEANchotớigầnđâylàIndonesia.NhưngIndonesiacũnglànướclạchậunhấttrongsáunướcthànhviênkỳcựucủakhốiASEAN,vớilợitứcbìnhquântrênmỗiđầungườilà800USDmỗinăm.CầnlưuýlàconsốbiđátnàydầusaocũngcaogấpbalầnlợitứccủangườiViệtnam.Mộtnướcđộctàiquânphiệtrồibịnghèokhólạchậuthìcógìđángnói?IndonesiacùnglắmchỉchứngminhmộtchếđộđộctàiquânphiệtkhôngđếnnỗitaihạibằngmộtchếđộcộngsảnnhưtạiViệtnam.Nếucógìcầnghichú,nhưngngoàikhuônkhổcủacuộcthảoluậnngắnnàymàmụcđíchlàtìmratươngquangiữadânchủvàpháttriển,thìđólàthựcrachếđộquânphiệttạiIndonesiakhôngđếnnỗiđộctàinhưngườitatưởng.NgaytrongthờigianbịHòaLanđôhộ,cácđảngpháichínhtrịvẫnđượcphépthànhlậpvàhoạtđộngnhưnghọquáyếuđể có thểđểdọaguồngmáycai trị củaHòaLan.Sau thế chiến II, dưới chếđộSukamo,cácchínhđảngcòngặpthờicơthuậntiệnhơn,đặcbiệtđảngcộngsảnpháttriểnmạnhnhất.Vàonăm1965,trướckhiâmmưuđảochánhthấtbạivàbịtiêudiệt,đảngcộngsảnIndonesiađãcótớibatriệuđảngviênvàhaimươitriệuđoànviên.Từnăm1965trởđiquânđộikhốngchếchínhtrườngIndonesianhưngcũngkhôngcấmđoáncácđảngđốilập;báochívẫncònđượchưởngmộtmựcđộđộclậptươngđối.NhưngkhókhăncủaIndonesiathựcralànhữngkhókhăncủamộtquốcgiađangthànhlậpmộtcáchvội vã, dựa trên bạo lực và bất chấp đồng thuận.Cho tới khi ngườiHòaLan đến, vào thế kỷ 16,Indonesia hoàn toàn không có đặc tính nào củamột quốc gia,mà là cảmột thế giới phức tạp vớikhoảng17.000hònđảo lớnnhỏ, trải rộng5.000kmtừĐôngsangTâyvà2.000kmtừBắcxuống:Nam,vớihàngtrămsắcdânvàthổngữ.Vôsốvươngquốckhôngtênkhôngtuổiđượcthànhlậprồibịtiêudiệt.Mộtcuộckiểmkêkhôngđầyđủnăm1939cho thấy trênquầnđảo Indonesiacòncó269vươngquốchoàntoànđộclậpvớinhau.ánhsángleolétcủavănminhđãchỉdừnglạitạihaihònđảoSumatravàJava;càngvềphíaĐôngsựbánkhaicànggiatăng.Mặcdầuđãtiếnbộkhánhiềunhờtiếpxúcvớithếgiớibênngoài,phầnlớncácbộlạctrêncácđảophíaĐôngvẫncònởtrongtìnhtrạngtiềnsử,mộtsốvẫncònănthịtngười,chiếntranhgiữacácbộlạckhôngcầnmộtlýdonàocảvìlàmộttậpquán.ViệcthànhlậpnướcIndonesiavớilãnhthổhiệnnaytrênthựctếchỉlàtraochođảoJavatráchnhiệmkhaihóacácđảomiềnĐông:Borneo,IrianJaya,Sulawesi,v.v...,mộttráchnhiệmhoàntoànvượtquákhảnăngcủađảoJavanghèonànvàlạchậu.HoaKỳđãphảnđốiviệcthànhlậpnàyvàđềucólý.ĐánglẽđãphảiđặtcácđảonàydướiquyềnsởhữucủaLiênHiệpQuốcvàsauđóLiênHiệpQuốcủynhiệmchocácquốcgiatiêntiếnvàgiàumạnhkhaiphá.Vớisựthànhlậpduyýchínhưvậy,đảoJavakhôngcócáchgìđểgiữsựgắnbógiữacácđảongoạitrừquânlực,chonênviệcquânđộinắm chính quyền có thể coi như cái giámà Indonesia đã phải trả cho tham vọng thành lập nhanhchóngmộtnướclớn.ĐiềuđánglưuýlàquânđộiIndonesiadongườiHòaLanthànhlậpravàchịuảnhhưởngcủatinhthầnHòaLan,mộttinhthầnkhôngquânphiệtchútnào,dođóquânđộiIndonesiarất

hợphiến,họkhôngtrựctiếpnắmchínhquyềnmàluônđứngsaumộtchínhquyềndânsự.Quânđộicũngtôntrọngchínhquyềndânsựđó,chỉcanthiệptrongnhữngtrườnghợpđặcbiệtnghiêmtrọng.HậuquảlàvẫncómộtmứcđộtựdodânchủtươngđốivàquânđộimộtphầnnàođócònxuấthiệnnhưmộtbảođảmchodânchủtrướcnhữngthamvọngchuyênchínhcủađảngcộngsảnvàcủacáclựclượngHồiGiáosauđó.NếumuốnnhậndiệntươngquangiữadânchủvàpháttriểnthìcólẽnênnhìnvàosựthayđổinhanhchóngcủađảoJava,trungtâmquyềnlựccủaIndonesia.Nhờmộtsinhhoạtítnhiềudânchủ,hònđảobánkhainàyđãtớimộtmứcđộpháttriểnkhảquan,caohơncảTrungQuốc,mộtnướcđitrướchọcảngànnămvới tài nguyênvànhân lựchơnhẳn.NếukhôngmanggánhnặngkhaiphácácđảophíaĐôngchắcchắnđảoJavacònmởmanghơnnhiều.Indonesia,mặcdầukhởihànhrấtsauTrungQuốcvớinhữngđiềukiệnkhókhănhơnnhiều,đãpháttriểnhơnTrungQuốcvìđãmởcửatiếpnhậncácgiátrịtựdovàdânchủtrongkhiTrungQuốcđãchỉchọnmộtthứchếđộKhổngGiáohiệnđạihóa,nghĩalàcộngsản.Tháng5-1998,chếđộđộc tàiquânphiệtSuhartosụpđổsaugầnmộtnămchaođảovìcuộckhủnghoảngtàichínhchâuá.Mộtnămsau,mộtcuộctổngtuyểncửđãđemlạithắnglợichocáclựclượngđối lập dân chủ. Cuộc chuyển hóa về dân chủ của Indonesia sẽ không dễ đàng bởi vì tình hìnhIndonesiaquáphứctạpvàvìchínhcáclựclượngdânchủcũngchưađủtrưởngthành.Nhưngdùgặpkhókhănthếnàođinữa,Indonesiacùngđãkháhơntrướcvàchắcchắnsẽvươnlên,trừtrườnghợpcácthếlựcquânphiệtmộtlầnnữaphảncôngbẻgãytiếntrìnhdânchủhóa.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

ĐàiLoan:từmộtchiếnkhutớimộtquốcgia

TrườnghợpduynhấttạichâuácóvẻnhưchứngminhrằngcóthểpháttriểnmàkhôngcầndânchủlàĐàiLoan.Cànnhấnmạnhlàcóvẻvìđóchỉlàmộtcáinhìnphiếndiện.Quảthựctừnăm1949,khiđámtànquâncủaTưởngGiớiThạchchạyrađảoĐàiLoanvàthiếtlậptạiđómộtquốcgialykhaivớiHoaLục,ĐàiLoanđãchỉcónhưngchínhquyềnxuấtpháttừTrungHoaQuốcDânĐảng.HaichaconTưởngGiớiThạchvàTưởngKinhQuốckếtiếpnhaulàmtổngthốngtronggầnbốnmươinămchotớinăm1988.Quân luậtđược thihànhcho tới1987.Mặcdầuvậy,kinh tếĐàiLoanvẫn tiếp tụcpháttriểnmộtcáchmạnhmẽvàhiệnnayĐàiLoanđãtrởthànhmộtnướcdânchủvớimộtsứcsốnggầntươngđươngvớiTâyÂu,vớimộtnềnkinhtếlànhmạnhhơnhẳn:thấtnghiệphầunhưkhôngcó,dựtrữngoạitệtínhtrênmỗiđầungườicaohơnhẳnmọiquốcgiatrênthếgiới.TrườnghợpĐàiLoanđãđượcmộtsốngườiviệndẫnđểbảovệlậptrườngchorằngcóthểbỏquadânchủ,tậptrungmọisứclựcxâydựngkinhtếrồipháttriểnkinhtếsẽđemđếndânchủ.Sựthựcnhưthếnào?ĐảoĐàiLoanchotớithếkỷthứVIIIgầnnhưhoangvu,vớimộtsốítthổdângốcMãLai(điềunàychothấycácsắcdângốcMãLaitừngànxưađãtrảirộngkhắpĐôngá).DầndầnngườididântừhaitỉnhQuảngĐôngvàPhúcKiếnđãkhiếnngườigốcHoatrởthànhđasố,nhưngnhữngngườigốcHoanàycoihọlàngườiĐàiLoanhơnlàngườiTrungHoa.Từcuốithếkỷ15đảonàyđãbịngườiTâyBanNha,rồiHòalanchiếmđóngvàkhaithác.Giữathếkỷ17,saunhữngđợtdidânlớntừHoaLục,ĐàiLoantrởthànhmộtvươngquốcđộclập,rồibịnhàThanhchinhphụcvàsápnhậpthànhmộttỉnhcủaTrungQuốc.Năm1895,nhàThanhthuatrậnphảinhườngđảonàychoNhật.LưuVĩnhPhúc,viênchủtướngtàibacủaquânCờĐentừngtậnlựcgiúpViệtnamchốngPháp,đãcùngvớitổngđốcĐàiLoanDươngTinhTùngtuyênbốthànhlậpnướcCộngHòaĐàiLoan.NướccộnghòađầutiênlạichâuánàyđãbịquânNhậtđánhbậtkhỏiĐàiBắctrongvòngmộttuầnlễ,dùLưuVĩnhPhúcvẫncònkhángcựtạimiềnNamgầnmườinămnữa.SauthếchiếnII,ĐàiLoan,vớikhoảng10triệudân,đượctraotrảlạichoTrungQuốc.BướcngoặtlớncủaĐàiLoanxảyranăm1949khiTưởngGiớiThạchbỏlụcđịađemgầnhaitriệungườigồmgiađình,đảngviênvàquânđộiQuốcDânĐảngsangđây.TrongnhữngthậpniênđầuĐàiLoankhôngphảilàmộtquốcgiamàlàmộtchiếnkhu.LựclượngQuốcDânĐảngditảnsangđâytựcoilàmộtchínhphủHoaLụcditản,vớiđầyđủquốchội,chínhphủvàquânđội;họvántiếptụctựnhậnlàchínhquyềncủatoànthểTrungQuốcvàchỉcoiĐàiLoanlàmộttỉnh.Quichếchiếnkhulàmộtthựctế.Chiếntranhvẫntiếptụcxảyratạieobiển,cạnhcáchònđảoKimMôn,MãTổ,TrầnThành:BênngoàithìHạmđội7củaMỹtúctrực.CầnhiểurõtìnhtrạngnàykhinhậnđịnhvềvấnđềdânchủtạiĐàiLoan.Dânchủlàmộtphươngthứcsinhhoạtquốcgiachophépđạttớimộtđồngthụânđượcchấpnhậngiữacáckhuynhhướngkhácnhaudùkhông thỏamãnmọingười.Nhưng tạiĐàiLoanvấnđềđồng thuậnkhôngđặt ra.NhữngngườiQuốcDânĐảngsangđâyhoàntoànđồngývớinhautrênhầunhưtấtcảvàrấtđoànkếttrongmộtmụctiêuchunglàchốnglạiHoaLục,dướisựlãnhđạocủaTưởngGiớiThạchmàhọcoilàmộtlãnhtụanh

minh.Vấnđềdânchủthựcsựchỉđặtravàithậpniênsauđó,khinhữngngườibảnđịaĐàiLoanđãtiếnlênvềkinhtếvàvănhóa,vàđòihỏitổchứcĐàiLoannhưmộtquốcgia.Trongnhữngthậpniênđầu,đoànngườiditảntừHoaLụcsanghơnhẳndânbảnđịavềmọimặt.HọlàtậphợptinhnhuệnhấtcủaTrungQuốc,đồngthờihọcũngmangtheonhữngtàisảnrấtlớn.Cóthểnóivàonăm1949đạibộphậnchấtxámvàtưbảnTrungQuốcđãtảncưquaĐàiLoanlàmsinhhoạtkinhtếvàmứcsốngĐàiLoangiatăngmauchóng,cảithiệnmộtcáchngoạnmụcmứcsốngcủanhữngngườibảnđịaĐàiLoan.ĐốilậpvớiQuốcDânĐảngtrênđảoĐàiLoancũngkhôngcóvìcácthànhphầncộngsảnđãbịtiêudiệthoàntoànmộtnămtrướccuộcditản,vàonăm1948,khicáccuộcbạođộngxuốngđườngbịđànáp trongmộtbiểnmáu,vớihơnmườingànngườibịhànhquyết trongvàingày,phầnđônglàđảngviêncộngsản.SựsángsuốtcủachínhquyềnQuốcDânĐảnglàđãhiểungayrằnghọsẽphảibiếnĐàiLoanthànhmộtquốcgiathậtsự.Họđãnỗlựcnângcaomứcsốngvàtrìnhđộvănhóangườiđịaphương,màđạiđasốcógốcTrungHoa,đểhộinhậpngườiđịaphươngvàosinhhoạtchínhtrị.Mứcsốngvàtrìnhđộvănhóacàngtiếntriểnhọcàngnớirộngtựdovàdânchủ,vàluônluônđitrướcyêucầu.TrườnghợpĐàiLoanvềthựcchấtlàmộtcốgắngxâydựngmộtquốcgiavàmộtchếđộdânchủtừmộtchiếnkhu.ĐiềumàthếgiớiđangchứngkiếnlàsựrađờicủamộtquốcgiathậtsựtạiĐàiLoan.ThấtbạimauchóngcủaQuốcDânĐảngtạiHoaLụccũngnhưhàoquangcủachếđộcộngsảnvàlãnhtụMaoTrạchĐôngsauđóđãkhiếndưluậnthếgiớimiệtthịtậpđoànTưởngGiớiThạchnhưmộttậpđoànbấtlựcvàthamnhũng,nhưngngàynaychúngtađãcóbướclùicầnthiếtđểnhìnlạilịchsửcậnđạiTrungQuốc.TưởngGiớiThạchvàbộthammưucủaôngkhôngtồidởnhưngườitatưởng.ChínhdisảnTrungQuốcdonhàThanhđểlạimớilàtồitàn.Kinhtếlụnbại,đấtnướcphântándướinhữngsứquânthamtànvàxâuxénhau.TưởngGiớiThạchđãphảicóbảnlãnhlắmmớithốngnhấtđượcTrungQuốc,nhưngôngđãthấtbạitrướcMaoTrạchĐôngvìthửtháchmàchínhquyềncủaôngtựđặtchomìnhquálớn:đólàxâydựngmộtTrungQuốctheomôhìnhdânchủphươngTây,điềumàngườiTrungQuốckhônghiểuvàdođókhôngchiasẻ.Cuộctươngtranhquốc-cộngtạiTrungQuốccũngnhưtạiViệtnamchủyếulàmộtcuộcxungđộtgiữahaimôhìnhxãhộiđượcđềnghịđểthaythếýthứchệNhoGiáođãlỗithờivàsụpđổ.MộtbênlàmôhìnhdânchủkiểuphươngTâyvàmộtbênlàmôhìnhcộngsản.Vềbảnchất,chủnghĩacộngsảnlàmộtthứKhổngGiáocảitiếnkhágầngũivớixãhộiNhoGiáo:cũngđặtnềntảngtrênmộtchủnghĩanửachínhtrịnửatôngiáo,cũnggiáođiềuđộctôn,cũngtậptrungtuyệtđối,cũngkhốngchếtưtưởng,cũngbópnghẹtxãhộidânsựvàđèbẹpcánhân,cũngcấmđoánthươngmạivàsựgiàucó,nhưngquantâmtớiquầnchúnghơnvàcótổchứctinhvihơn.ChínhvìthếmàchủnghĩacộngsảndễhiểuđốivớingườidâncácnướcthuộcvănhóaKhổngGiáovàđãđượcủnghộ.NgượclạimôhìnhdânchủphươngTâyđòihỏimộtđoạntuyệtvănhóaquálớnnênđãkhôngđượchưởngứng.TưởngGiớiThạchđãthuavìxãhộiTrungHoasauhơnhaingànnămNhoGiáochưachínmuồichothayđổi,chứkhôngphảivìôngtakémMaoTrạchĐông.GiờnàychắckhôngcònaingờvựclànếuTưởngGiớiThạchthắng,thayvìMaoTrạchĐông,thìTrungQuốcđãkháhơnrấtnhiềusovớihiệnnay.KhôngthựchiệnđượccuộccanhtântheomôhìnhphươngTâytrênđấtnướcTrungQuốcbaolavàphânrã,pheQuốcDânĐảngđãthựchiệnnótrênkhuônkhổhạnhẹpcủaĐàiLoanvàhọđãthànhcông.ĐiềucầnchúýlàtạiĐàiLoanchínhquyềnQuốcDânĐảngđãluônluônchủđộng,nớirộngtựdomộtbướctrướckhinhữngthayđổivềkinhtếxãhộiđòihỏi.ChínhvìvậymàĐàiLoanđãổnvững

vàliêntụctiếnlên.Ngaytừ1969,chínhquyềnQuốcDânĐảngđãtổchứcnhữngcuộcbầucửbổtúccácdânbiểuđịaphươngvàoquốchội,cácquyềntựdophátbiểuvàhộihọpđãđượcthừanhận.Năm1986,cácchínhđảngđượcphépthànhlậpvàtranhcử.Năm1987,quânluậtđượcbãibỏhẳn.Từ1991mọiđạoluậtcủathờikỳquânluậtđềuđượcbãibỏ,ĐàiLoantrởthànhmộtnướcdânchủthậtsự,vàcũnglànướcdânchủnhấtchâuá,ngoạitrừNhậtBản.ĐasốnhữngcấplãnhđạotốicaocủaĐàiLoanhiệnnaylàngườiđịaphương.SựthànhcôngcủaQuốcDânĐảngchínhlàởchỗhọđãbiếtthăngtiếnngườiđịaphươngvàsauđótựhộinhậpvàovớingườiđịaphương.Trongcuộcbầucửquốchộihoàntoàntựdovàlươngthiệnnăm1998họđãthắnglớn.Họđãthấtbạitrongcuộcbầucửtổngthốngnăm2000vìchiarẽchứkhôngphảivìkhôngđượccửtritínnhiệm.Trongcuộckhủnghoảngkinhtếchâuábắtđầutừmùahè1997,ĐàiLoanđãlànướcítbịthiệthạinhất,bởivìnólàquốcgiadânchủvàlànhmạnhnhấttrongnhữngnướcvừavươnlên.Không,ĐàiLoankhôngphảilàmộtngoạilệcủaquiluậtdânchủđitrướcvàtạorapháttriển.Đóchỉlàquốcgiarađờitrongmộttrườnghợpđặcbiệt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

ChâuMỹLaTinh:mộtthếkỷrưỡitrongbóngđêm

Vòngdulịchvộivãmộtsốnướcchâuátrênđâyđãchứngminh,nếucầnphảilặplạimộtlầnnữa,làdânchủ,tựdovànhânquyềnkhônghềđưađếnhỗnloạnmàtráilạicònđemtớihòabìnhvàổnvững,khônghềcảntrởmàcòntạoravàthúcđẩypháttriểnkinhtế.Vìvấnđềchủyếucủachúngtalànhậndiệnliênhệmậtthiếtgiữadânchủvàpháttriểnnêncólẽchúngtasẽcònthiếusótnếukhôngnhìnqua,dùchỉlàmộtcáchsơlượccácnướcchâuMỹLaTinh.Cácquốcgiagiàutàinguyênthiênnhiênnàyđãđượcđộclậptừđầuthếkỷ19,nghĩalàgầnhaithếkỷnay,nhưng tronghơnmột thếkỷrưỡiđãquằnquại trongnghèokhóvàbạo loạn.Vìsao?Đó làvìngaytừkhiđượcđộclập,họđãphảichịudựngnhữngchếđộđộctàivớinhữngngườihùngoaiphonglẫmliệt,tàibaxuấtsắc,ngựtrịtronghàngmấychụcnăm.Ngườihùngnàocuốicùngcũngđãcócônglớnlàlàmchođấtnướckiệtquệvàphânrã.CácnướcchâuMỹLaTinhđãchỉvươnlênbắtđầutừthậpniên1980khidứtkhoátchuyểnhóavềdânchủ.Mộtlầnnữaquiluậtdânchủđitrướcvàtạorapháttriểnđượcứngnghiệm.Mộtngoạilệ:nướcChile.NhưngđâykhôngphảilàngoạilệcủaquiluậtdânchủđitrướcvàtạorapháttriểnmàlạilàngoạilệcủachâuMỹLaTinh.ChileđãlànướcchâuMỹLaTinhduynhấtchọnconđườngdânchủrấtsớm.Và,trùnghợplàmsao,ChilecũnglànướcpháttriểnhơnhẳnmọinướcchâuMỹLaTinhkhác.Trongcuộclượcduyệtnàychúngtađãbỏquabốnnướcchâuá:MiếnĐiện,Lào,KampucheavàViệtnam.Cógìcầnnhậnđịnhvềtrườnghợpbốnnướcnày?Có,vàcóhaiđiềumàkhôngaicóthểchốicãi:mộtlàcảbốnnướcnàyđềuđãphảichịuđựngtừlâucácchếđộđộctàiđồngthờicảbốnđềulànhữngnướcnghèokhóvàtụthậunhấttrongvùng;hailà,cảbốnnướcđềuđađạtđượcmộtsốtiếnbộtrongnhưngnămgầnđâysaukhiđãchấpnhậnnớirộngmộtphầnnàotựdo.ChúthíchthêmvềtrườnghợpChileVàolúctôiđangviếtnhữngdòngnày,thếgiớiđangsôinổivìcựutổngthốngChileAugustoPinochetbịgiữlạitạiAnhvàcóthểbịdẫnđộsangTâyBanNhađểbịxétxửvềtộiácđốivớiloàingười.CácthủtụckéodàivàsaucùngPinochetđượcphépvềnướcvìđãgiàyếu.ChếđộPinochetkhiếnngười tadễđồnghóaChilevớichếđộđộc tài.ThựcraPinochetchỉ làmộtngoặcđơnngắntronglịchsửChile.Chileđãcómộtchếđộdânchủlưỡngđảngngaytừnăm1823.Sauđóthỉnhthoảngvẫncónhữngngườihùngthiếtlậpnhữngchếđộđộctàinhưngdânchủvẩnđượcmauchóngvãnhồi.Chilecũnglàmộtnướccóhiếnphápổnđịnh.Hiếnphápnăm1823đượcápdụngtới1925,vàsau1925mộthiếnphápdânchủkhácđượcbanhànhvàkéodàitới1973.Năm1969,mộtngườicộngsản,ôngSalvađorAllenđe,đắccửtổngthốngmộtcáchkhókhăn.Bảntínhcựcđoanvànóngnảy,SalvadorAllendeđãmuốnmauchóngbiếnChilethànhmộtnướccộngsảnvàtỏrachốngMỹkịchliệt.Trongmộtthờigianngắn,kinhtếChilehoàntoànsuysụp,cáccôngtyngoạiquốcrútrahoặcchuẩnbịrútra.Bấtmãntăngcao,dânchúngxuốngđườngbiểutìnhphảnđốiliêntục.Allendecònlàmmộtphiêulưunguyhiểmkháclàthànhlậpcácđoànvõtrangriêngcủamình.CơquanlìnhbáoMỹ,CIA,mộtmặtráoriếtthúcđẩychínhphủMỹvàcáccôngtyMỹtẩychayChile,mặtkhácxúi

giụcquânđộivàcácđảngcánhhữu lậtđổAllende.Năm1973,quốchộiChile,địnhchếđãchungquyếtbầuraAllendesaukhicuộcbầucửtổngthốngquaphổthôngđầuphiếukhôngđemlạikếtquảngãngũbiểuquyếtcoiAllendekhôngcònlàtổngthốnghợpphápnữa.Quânđội,dướiquyềntướngPinochet,coiquyếtđịnhnàynhưmộtlệnhtruấtphếvàtiếnđánhdinhtổngthống,Allendebịgiếtchết.Vềmặtthuầntúypháplý,cuộcđảochánhcủaPinochetkhôngphảihoàntoànphipháp.Pinochetchỉtrởthànhbấthợpphápsaukhiôngtanắmđượcchínhquyền,giảitánquốchộivàthihànhchínhsáchkhủngbố.Pinochetđã lãnhđạoChilevớibàntaysắt,đànáp thôbạocácphầntửcộngsảnvà thâncộng, thủ tiêuhơn3.000người.NhưngchínhPinochet cũngchuẩnbịđểvãnhồidầndầndânchủ.Năm1988,saumộtcuộctrưngcầudânýtrongđóôngthấtbại,Pinochetnhườngquyềnchomộtchínhquyềndânsự,nhưngvẫngiữquânđộivàđãchỉchấpnhậntừbỏquânđộisaukhiđãđòiđượclàmthượngnghịsĩsuốtđờiđểhưởngquichếbấtkhảxâmphạm.Chếđộđộc tàicủaPinochetkéodài tổngcộng17năm, tuynhiên trongmườinămvềsaucácđảngkhôngcộngsảnvẫnđược tựdohoạtđộng.Trong lịch sửgầnhai trămnămcủanềndânchủChilekhoảngthờigianđộctàicủaPinochettươngđốingắn.ViệcPinochetbịdưluậnthếgiớivàđasốnhândânChilelênánlàbằngchứngrằngnhânloạiđãvănminhhơn.NếucứucánhcóthểbiệnminhchophươngtiệnthìchắcchắnPinochetkhôngthểbịlênán.Ôngtađãsửdụngnhữngbiệnphápbạongượcnhưngđãđạtđượccứucánhtốtđẹplàngănchặnâmmưuthiếtlậpmộtchếdộchuyênchính,ổnđịnhđượcxãhội,pháttriểnđượcđấtnướcvàsaucùngxâydựngđượcdânchủ.Nhưngngàynaydânchủđãđủtrưởngthànhđểkếtáncảnhữngkẻđãphụcvụnóbằngnhưngbiệnphápthôbạo.NhữngtậpđoànđộctàikhôngbằngPinochet,nghĩalàkhôngnhữngđãthôbạomàcònlàmchođấtnướckiệtquệđi,càngđángbịlênánmộtcáchquảquyếthơn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhữnglậpluậnphảnbác?

Cácchếđộđộctàikhôngphảichỉđãviệndẫnnhữngthídụcụthểđểlậpluậnrằngdânchủkhôngcólợichocốgắngpháttriển.Họcũngđãđiềuđộngnhữnghọcgiả,kểcảnhữnghọcgiảcótêntuổi,đểxâydựngcảmộthọcthuyết.Tronghầuhếtmọitrườnghợpuytíncủacáchọcgiảnàychínhlànhờhọđãđượccácchếđộđộctàiđềcao.Tuyvậy,cũngcónhữnghọcgiảvôtư,thựcsựtinrằngdânchủmâuthuẫnvớipháttriển.Trongmộtphầnsautôisẽtrìnhbàylýdotạisaonhữngngườirấtuyênthâmvàxuấtsắccũngcóthểsailầmlớntrênnhữngvấnđềthựcrakhágiảndị.Lýthuyếtvềmâuthuẫngiữadânchủvàpháttriểncólúcđãrấtthờithượng,đếnnỗiphầnđôngcáchọcgiảbênhvựcdânchủcũngchỉdámbiệnhộrằngdânchủkhôngcóhạigìchopháttriển.Tôixintómtắtsauđâytoànbộnhữnglậpluậncủaphechủtrươngdânchủkhôngcólợichopháttriển.Côngviệcnàyđãlàmmấtkhánhiềuthờigiờ,nhưngđólàviệcphải làmđểgiảiquyếtmột lầnchotấtcảnhữnglấncấnvềquanhệgiữadânchủvàpháttriển.Nóimộtcáchtổngquát,phephảnbácdânchủđưarabalậpluậncùngvớinhữngnghiêncứuthốngkêvềcácnướcđangpháttriển.Lậpluậnthứnhấtlàcácchínhquyềndânchủ,vìlệthuộcvàoláphiếucủacửtri,khôngdámthựchiệnchínhsáchthắtlưngbuộcbụngđểápđặttiếtkiệmdùngchođầutư.Làmnhưthếhọsẽbịcửtritrừngphạttronglầnbầucửtới.Cácchínhquyềndânchủvìvậybắtbuộcphải,mộtmặt,dànhmộtphầnlớnngânsáchchocácvấnđềxãhộithayvìtậptrungtàinguyênchopháttriểnvà,mặtkhác,nângđỡcáckỹnghệtiêudùngthayvìđặtưutiênvàonhữngkỹnghệnềntảngchopháttriển(đâylàmộtđiệpkhúccủalýthuyếtnhữngkỳnghệkỳnghệhóa).Lậpluậnthứhailàthếgiớicạnhtranhgaygắthiệnnay(hiệnnayởđâycónghĩalàcácthậpniên1960và1970vànhữngnămđầucủathậpniên1980)khácxabốicảnhcủacácthếkỷtrướckhinhữngquốcgiaTâyÂuđầutiênđãvươnlên.Pháttriểnngàycàngtrởnênphứctạp.Nhànướcdođósẽphảicanthiệpmộtcáchthườngxuyênvàtíchcựcđểchỉhuycốgắngpháttriển.Vìvậynhànướccầnphảinắmthậtnhiềuquyềnlực,nếucầnphảiđộctài.Nhiềuhọcgiảcònbổtúcthêmbằngmộtlậpluậnkhác:giaiđoạnđộctàichỉlàmộtgiaiđoạnchuyểntiếpcómụcđíchtạptrungmọicốgắngxâydựngquốcgiavàpháttriểnkinhtế,sauđódânchủsẽđếnmộtcáchtựnhiên.Cácvịnàykhôngnóirõgiaiđoạnquáđộnàycóthểkéodàibaolâu,cũngnhưhìnhthứcdânchủnàosẽđếnsauđóvàđếnnhưthếnào.Lậpluậnthứbalàmộtlậpluậnthuầntúychínhtrị.Nócóthểtómlượcnhưsau:cácnướcchưamởmangcũnglànhữngnướcmàcácđịnhchếchínhtrị(luậtpháp,chínhphủ,quốchội,cáctòaán,vv.)cònmớivàyếu;mộtchếđộdânchủtrongbốicảnhnàysẽđặtcácđịnhchếchínhtrịdướiáplựcquámạnhcủacácđòihỏimâuthuẫntừxãhộidânsự(tôngiáo,địaphương,nghiệpđoàn,hộiđoàn)Dođócácnướcchưamởmangcầnmộtchínhquyềnthậtmạnh,nghĩalàđộctài,đểbảođảmsựổnvữngcầnthiếtchopháttriển.Cáctácphẩmvàbàiviếtcủatrườngpháichốngdânchủnhândanhpháttriểnrấtdồidàovềsốlượngtrongsuốtbathậpniên1960,1970và1980.Thuầntúylýthuyếtcũngcó,phốihợplýluậnvớiquansátcụthểcũngcó.Khócóthểthốngkêđượcsốtấngiấyđãđượcdùngchoviệcinấn,nhưngtấtcảđều

chỉxoayquanhbalậpluậntrênđây.Songsongvớicuộctranhluậnlýthuyết,nhiềuhọcgiảđãthựchiệnnhữngcôngtrìnhkhảosátrấtcôngphu trênnhiềuquốcgia.RobertMarchcôngbốnăm1979một thốngkêvềphát triển trên98nướctrongthờigian15năm,từ1955đến1970.DirkBergSchlossercôngbốnăm1984mộtcôngtrìnhkhảocứuvề các nước châuPhi;DwightKinh khảo sát sáu nước châu á trong thập niên 1970;YousseffCohenkhảosátmộtsốnướcchâuMỹLaTinhtrongcùngthờikỳ;G.WilliamDickkhảosátcáckếtquảthốngkêcủa72quốcgiatrongthờigiantừ1959đến1968.Đólàchỉkểmộtvàitrongsốrấtnhiềucôngtrìnhkhảosátquimô.Cácnghiêncứuvềtừngquốcgiamộtthìkhôngthểđếmnổibởivìcácchếđộđộctàituychủtrươngthắllưngbuộcbụngđốivớiquầnchúngdướiquyềncaitrịcủahọ,nhưnglạirấtrộngrãiđốivớinhữngcôngtrìnhnghiêncứucótácdụngđềcaohọ.Bêncạnhnhữngnghiêncứutheođơnđặthàng,hoặctheomệnhlệnh,cũngcónhữngnhànghiêncứuđứngđắnthựcsựmuốntìmratrongkinhnghiệmcụthểmộtliênhệgiữadânchủvàpháttriển.Mộttrongnhữngkhảosátcụthể(casestudy)hayđượcviệndẫnnhấtđểchứngminhdânchủkhôngcólợichopháttriển,haynóimộtcáchkhácđộctàicólợichopháttriển,làkhảosátsosánhgiữaấnĐộvàTrungQuốc,haiquốcgiađôngdânnhấtthếgiớivàđãchọnhaiconđườngkháchẳnnhautừmộtnửathếkỷnay.ấnĐộđatrởthànhmộtnướcdânchủtừ1947trongkhi,ngượclại,TrungQuốcđãchọnchếđộcộngsảnchuyênchínhtừ1949.TheomọikhảosátnướcTrungHoađộctàiđãthắngnướcấnĐộdânchủtrêntấtcảmọiđịahạtkinhté,dùlàcôngnghiệphaynôngnghiệp,chứngminhmộtcáchhùnghònsựhơnhẳnvềmặtkinhtếcủamộtchếđộđộctàisovớimộtchếđộdânchủ.Tấtcảnhữnglýluậnvàkhảosátcụthểđóđãchophépmộtsốngườidõngdạckhẳngđịnh:dânchủhaypháttriểngiữahaicáiđóphảichọnmột.Tớiđây,chúngtacóthểbắtđầukhảosátcáclýluậnphảnbácdânchủ.Trướchếtlàmộtvàinhậnxéttổngquát:-Cáclậpluậnnàyđềudựatrênmộtđịnhđểđượccoilàmộtsựthựchiểnnhiênkhôngcầnchứngminhlàsựcanthiệpmạnhcủacácchínhquyềnvàosinhhoạtkinhtếlàmộtđiềuphảilàmvànênlàm.Sựhiềnnhiênnàyhiệnnaykhôngcònhiểnnhiênchútnào.Cùng lắmvai tròcủanhànước tronghoạtđộngkinhtếlàmộtđềtàithảoluận;đốivớiđasốcácnhànghiêncứunhànướccàngítcanthiệpcànghay.Các lập luậnnàynhìnphát triểnkinh tếnhưmộtvấnđề thuần túykỹ thuật,có thểgiảiquyếtbằngnhững chương trìnhvàkếhoạch.Cácyếu tố tâm lývàvănhóahoàn toànvắngmặt.Tệnạn thamnhũngcũngkhôngđượckểđến.Cáchọcgiảkhôngcoithamnhũnglàyếutốquantrọng,hoặccoinólàmộttệnạnnẩynởvàtáchạinhưnhautrongmọichếđộchínhtrị.Ngàynaycáchnhìnnàyđãbịbácbỏ.Kinhnghiệmđãđưacácnhàquansátđếnmộtđồngthuận:pháttriểnkhôngphảilàmộtvấnđềkỹthuậtmàchủyếulàmộtvấnđềtâmlývàvănhóa.Mặtkháccũngkhôngcònaiphủnhậnquanhệgiữachếđộchínhtrịvàmứcđộthamnhũng.Cáclậpluậnnàyđầucoi làphát triểnđồngnghĩavớipháttriểncôngnghiệp.Dịchvụvàthươngmạihầunhưkhôngđóngvaitrònàohaychỉcóvaitròrấtthứyếu.Quanđiểmnàyngàynayđãtrởthànhhoàntoànlạchậu,saukhiđãbịthựctếphảnbácmộtcáchphũphàng.Chínhvìdựatrênnhữngtiềnđềđãbịbácbỏmàngàynaycáclậpluậnnàykhôngcònđượcnhắctớinữavàcáclýthuyếtgiamộtthờivangbóngbênhvựcchúngcũngđãchìmvàoquênlãng.Tuyvậymộtlầnchotấtcả,chúngtahãyphântíchnhữnglýluậnnày,bởivìđiềuđángtiếclàtríthứcViệtnam

chúngtađầutưrất ítvàotưtưởng,dođónhữngđiềucóthểrấtcũvẫncònlàmớivớinhiềungườiViệt,kểcảmộtsốchuyêngiakinhtế.Lậpluậnthứnhất(cácchínhquyềndânchủthườngphảiđặtquánặngcácvấnđềnhânsinhvàhysinhnhữngđầutưcơbảncótácdụngđẩymạnhpháttriển)chắcchắnphảikhiếnđộcgiảcócảmgiácngờngợnhưđãgặpởđâurồi.Quảđúngnhưvậy,đằngsaulậpluậnnàylàlýthuyếtvềcáckỹnghệkỹnghệhóađãlàmphásảnnhiềuquốcgia,thídụnhưAlgeria.Trongmộtdịptrướcchúngtađãđềcậpđếnlýthuyếtnày.Nếuquảthựccácchínhquyềndânchủđầutưnhiềuchosứckhỏevàgiáodục,chútrọngthỏamãnnhữngđòihỏicấpbáchcủadânchúngvàđặttrọngtâmvàocáckỹnghệtiêudùngthìhaybiếtbao.Saubaonhiêunămbịlôicuốnvàonhữnglýluậncaosiêuvềpháttriển,cácquốcgiađãkhámphárarằngđầutưvàogiáodụcvàsứckhỏelàđầutưcóhiệunăngkinhtếcaonhất.Tiêuthụ,vàđặcbiệtlàtiêuthụtrongthịtrườngnộiđịa,cũngđãđượcnhìnnhậnnhưyếutốcốtlõicủahoạtđộngkinhtế.Đầutưvàokỹnghệtiêudùng,trướchếtlànhữngkỹnghệsảnxuấtnhuyếuphẩm,cũnglàđầutưcótácdụngkíchthíchkinhtếlớnnhất.Ngượclại,đầutưvàonhữngkỹnghệnặngsảnxuấthàngtrămngàntấnthépmàcáckỹnghệtiêudùngchưađòihỏichỉlàphíphạm.Cũngthế,xâydựngnhữnghạtầngcơsởchưathựcsựcầnthiếtcũnglàmộtphíphạmkhác,phíphạmtrongphítổnxâydựng,phíphạmliêntụctrongphítổnbảotrì,rồicuốicùngcũngvẫnhưhỏngvìkhôngđượcsưdụng.Nềntảngcủakinh tế thị trườngmàngàynaykhôngcònnướcnàochốicãivẫn là... thị trường.Phảisảnxuấtnhữnggìthị trườngchờđợi.Cóthểtiênliệunhữngnhucầucủathị trườngchonămnămhaymườinămsáptới,hayxahơnnữanếucóthể,nhưngkhôngthểbắtthịtrườngphảitiêuthụnhưngsảnphẩmmànókhôngcần,nếukhôngmuốnbịđánhthứckhỏigiấcmơduyýchímộtcáchtànnhẫn.Trênthựctế,điềuđángtiếclàcácchếđộdânchủđãkhônghànhđộngnhưcáclýthuyếtgiaphêphán.Trongphầnlớncácnướcdânchủ,giớichủnhânthườnghaydựavàonhưngkẽhởcủaluậtphápvàthểyếucủagiớicôngnhân,nhấtlàtạinhữngnướccótỷlệthấtnghiệpcao,đểgiữlươngbổngởmứcđộthấp.Họchènépcôngnhântrongmụcđíchđạttớitỷlệlợinhuậncaonhấtvớihyvọngtáiđầutưvàoviệcbànhtrướngxínghiệpmàkhôngýthứcđượcsựcầnthiếtphảigiatăngsứcmuacủaquầnchúng.Đâylàmộtcáinhìnthiểncậnmànhànướccầnđiềuchỉnhvìlợiíchcủagiaicấpcôngnhânvàvìchínhlợiíchcủagiaicấpchủnhân.Trongnhiềutrườnghợp,nhưtạiấnĐộ,lớpngườigiàucócònsửdụngtàisảntíchlũyđượcchonhữngxahoaphisảnxuất.Tómlạiđầutưvàoytế,giáodụcvànângcaomức tiêu thụcủaquầnchúngkhôngnhữngkhông taihạimàcòn làđiềunên làmvàphải làm.Mộttrongnhữngkhámpháquantrọngnhấtcủahaithậpniêncuốicủathếkỷ20làkhôngnhữngpháttriểncóthểmàhơnthếnữacònphảiđisongsongvớicảithiệndânsinh.Lậpluậnthứhai(vềsựcầnthiếtphảigiatăngmứcđộcanthiệpcủanhànướcvìbốicảnhcạnhtranhngàycàngmạnhvàhoạtđộngkinhtếngàycàngphứctạp,vàdođócầnmộtnhànướcmạnh,nghĩalàmộtnhànướcđộctài)chưabaogiờlàmộtlậpluậnnghiêmchỉnh.Nóluônluônchỉlàmộtxácquyếtsuôngdựatrêndẫnchứnglàsựthànhcôngcủacácnướccộngsản.Từkhicácchếđộcộngsảnsụpđổ,vàthếgiớinhìnrõnhữngthànhtựutolớncủacácchếđôcộngsảnđềuchỉlàbịpbợm,lậpluậnnàyđãmấthếtnộidung.Dĩnhiên trongmộtnướcchưaphát triểnnhànướcbắtbuộcphải trọng tàimộtcáchkhókhăngiữanhữngđòihỏimâuthuẫn,vàchínhđángnhưnhau,vớimộtngânsáchhạnhẹp,đặcbiệt làtrongkếhoạchxâydựngcơsởhạtầng(đườngsá,hảicảng,phitrường,hệthốngviễnthông,v.v...)vànhưthếcầnphảimạnh.Nhưngthếnàolàmộtnhànướcmạnh?Nhànướcmạnhkhôngcónghĩalànhànước

độctài,cónhiềucônganvànhàtù.Ngượclại.Sứcmạnhcủanhànước,hiểutheonghĩasứcmạnhđểpháttriểnđấtnước,chủyếudựatrênhậuthuẫncủadânchúng.Sứcmạnhnàycácnhànướcđộctàikhôngcó,chúngdùngbạolựcđểthốngtrịdânchúngvàgặpsựchốngđốicủadânchúng.Sựchốngđốicóthểthụđộng,khôngcótổchứcnhưngtổngkếtlạicũngvẫnđủsứcđểlàmhỏngmọikếhoạchcủanhànước.Trongthựctế,trongnhữngquốcgiacótầmvóclớn,cáckếhoạchcủanhữngtậpđoànthống trịmùquáng tựcoimìnhđủ thôngminhđểsuynghĩ thaychohàngchục triệungười,vàxấcxượcápđặtsựsuynghĩđólênmọingười,chỉcóthểlàngớngẩn.Cácchínhquyềnđộctàicóthểthừasứcđểbỏtùnhữngngườiđòidânchủ,họcũngcóthểthừasứcđểngănchặnsựhìnhthànhcủanhữngtổchứcđốilập,nhưngkhôngbaogiờđủphươngtiệnđểkiểmsoátmọihànhđộngcủamọingườivàcuốicùngkhôngbaogiờquảntrịđượcxãhộimộtcáchđúngnghĩa,ngaycảvềtrậttựanninh.(Tớiđâytôixinphépđộcgiảmởmộtngoặcđơnvềsựchốngđốithụđộngcủadânchúng.Vợtôilàmviệcchomộthộitừthiện,hộiMăngNon.HộinàymởnhữnglớpdạytiếngViệttạiParisvàdùnghọcphíthuđược,cùngvớisựđónggópcủacáchộiviên,đểxâytrườnghọctạinhữngvùngnghèokhổởViệtnam.Hộicũngcấpnhiềuhọcbổngmỗinămvàkhuyếnkhíchthânhữunhậnlàmconnuôimộtsốhọcsinhmồcôi.Trongcáchồsơxinhọcbỗnghayxinđượcnhậnlàmconnuôi,córấtnhiềuhọcsinhcóchamẹbịđiệngiậtchết.Tôitìmhiểuvàđượcbiếtnguyênnhân:đólàcôngtrìnhđườngdẫnđiệncaothế500KVABắc-NammàôngthủtướngVõVănKiệtchủtrươngvàđônđốc.CôngtrìnhnàylàmộttrongnhữngkếhoạchlớnnhấtcủanhànướcViệtnamtrongthậpniên1990vàlàcảmộtkỳquancủasựngudốtmàchỉcómộtchếđộrấtđộcđoánmớiápđặtđược.TạisaolạidẫnđiệntừBắcvàoNam?MiềnBắckhôngthựcsựthừađiệnmàchỉtạmthờithừađiệnvìchưapháttriển.Tảiđiệnđicảngàncâysốcũngphảichịunhữngmấtmáttolớntrênđườngdẫn.ĐâylàmộtkếhoạchduyýchínhằmđặtmiềnNamtrongthếlệthuộcmiềnBắcvềnănglượngđểdễkiểmsoát.Côngtrìnhnàymớiđầudựtrùtốnkém500triệuđôla,sauđiềuchỉnhlạiởmứcđộ800triệuđôla,nhưngvẫnkhôngđủ.Saukhôngđiềuchỉnhnữamàcứlàmtới,theotâmlýlỡphónglaothìphảitheolao.Nóđãlàmộtphíphạmlớnnhưngnócòntạoravôsốthảmkịchvềnhânmạng.Dânchúngùanhaucắtdâyđiệnđểbánlàmđồngvụn.Tôiđọctrênbáotrongnướccólầntrongvòngmộttuầnlễđườngdâybịcắttrênhaingànđoạn.Sốngườiđicắtdâybịđiệngiậtchếtkhôngbiếtbaonhiêumàkể.Mộtsốkhác,cólẽcũngđôngđảokhôngkém,bịđiệngiậtchếtvìđụngphảidâyđiệnrớtxuốngđường).Vềlậpluậnthứhainàycũngnênlưuýmộtlýdomàcáclýthuyếtgiabênhvựcnóđưara:cầnmộtnhànướcđộctàibởivìtìnhthếmớiđòihỏinhưthế,bốicảnhthếgiớihiệnnaykhácvớibốicảnhthếgiớitrongcácthếkỷ17,18và19khicácquốcgiapháttriểnđầutiênxuấthiện.MộtcáchgiántiếphọnhìnnhậnHoaKỳvàcácnướcTâyÂuđãpháttriểnnhờcótựdovàdânchủ,mộtđiềumàhọkhôngnhìnnhậnkhitranhcãivềchínhcácnướcnày.Rõrànglàmộtcáchtranhcãikhônglươngthiện.Lậpluậnthứba(vềnhucầucằncóổnđịnhxãhộiđểpháttriểnvàdođócầnmộtchếđộđộctài)thìđúnglàănngangnóingược,đổitrắngthayđen.Đồngý,vàđồngýmộttrămphầntrăm,làphảicóổnđịnhxãhội đểphát triển, nhưng các chếđộđộc tài cóđảmbảoổnđịnhxãhội không?Hoàn toànkhông?Chếđộđộctàichophépngườicầmquyềnthayđổiluậtphápvàlấycácquyếtđịnhmộtcáchrấttùytiện.Naychophép,maicấmđoán.Đólàchưakểngườicầmquyềnkhôngcầntôntrọngnhữngluậtphápmàmìnhbanhành,khikhônggiảithíchchúngmộtcáchtùytiện.Trongmộtbốicảnhbấpbênhkhôngtiênliệuđượcnhưvậy,aicóthểyêntríđểlàmnhữngdựánđầutư?(PhươngchâmcủangườikinhdoanhtạiViệtnamhiệnnaylàbakhông:khônglàmlớn,khônglàmlộvàkhônglàmlâu)

Ngượclại, trongmộtnướcdânchủ,hiếnphápvàluậtpháplàkếtquảcủanhữngtranhcãisâurộngtrongđómọiýkiếnđầuđượctrìnhbàytrướckhiđượcbiểuquyếtmộtcáchlươngthiệnchonênphảnánhmọinguyệnvọngvàdođókhóthayđổi.Luậtchơivìvậyrõràngvàmọingườicóthểtiênliệuđượctươnglai.Sựgiantrácủalậpluậnnàylàđồnghóaổnđịnhxãhộivớisựkéodàicủacácchínhquyền,haiđiềukhôngnhữngkhácnhaumàcònmâuthuẫnvớinhau.ổnđịnhthựcsựlàluậtphápđượctôntrọngvàkhôngthayđổimộtcáchbấtngờ,điềumàchỉcónhữngchếđộdânchủpháptrịmớibảođảmđược.Mộtđiềurấtcũ,quácũ,nhưngcũngcầnđượcnhắclạivìquáquantrọng:cácchếđộđộctàiđểrathamnhũng.Độcquyềnđưađếnlạmquyềnvàlạmquyềnđưađếnthamnhũng,đólàmộtquiluậtbắtbuộc.Thamnhũnglàgìnếukhôngphảilàlợidụngcôngquyềncholợiíchcánhân?Càngnhiềuquyềnthìcàngdễthamnhũng.Chonêncácchếđộđộctàidùquyếttâmchốngthamnhũngđếnđâuđinữacũngbấtlực,thamnhũngchỉtănglênchứkhônggiảmđinhưtađãthấytrongtrườnghợpViệtnam.Muốngiảmthamnhũngthìtrướchếtphảigiảmquyềnlựcnhànước,muốnchốngthamnhũngthìtrướchếtphảitôntrọngquyềntựdotốgiácvàphảitáchbộmáytưphápkhỏisựkiểmsoátcủachínhquyền,tómlạiphảicódânchủ.Cóthểnóithamnhũnglà90%trởngạicủapháttriển.Bấtcứmộtlýthuyếtpháttriểnnàokhôngkểđếnsựtáchạicủathamnhũngđềuchỉlàlýthuyếtsuông.Cònnhữngkhảosátcụthể?Mộtcáchvắntắt,chúngđềuvôgiátrị.Nguyênnhânđầutiênlàchínhsựmơhồcủaviệcphânloạicácnướcdânchủvàđộctài.Phầnlớncáckhảo sát nàyđầuđược thựchiện trước thậpniên1980.Cho tới thậpniên 1980, các nướckémmởmangthayđổichếđộthườngxuyên,mộtchếđộquânphiệtbếtắcphảinhườngchỗchomộtchếđộdâncử,rồisauđómộtđạitálạiđảochínhtáilậpchếđộđộctài.Cóthểthànhtíchcủamộtnướcđượccoilàdânchủthựcrachỉlàdisảncủamộtchếđộđộctài,vàngượclại.Sauđólàsựngắnngủicủathờigiankhảosát.Thờigiannàythườngchỉlànămhaymườinăm,trongkhimứcdộpháttriểnlàthànhquảcủacảmộtquátrìnhdài.Cuốicùnglàsựthiếuchínhxáccủachínhnhưngsốliệu.Nếucácchếđộdânchủthườngkhálươngthiệntrongnhữngsốliệuthìngượclạitrongcácchếđộđộctàicácsốliệurấtđángngờvực.ĐộcgiảmuốnýthứcđượcđiềunàyhãythửtìmđọccáctàiliệucủaBắcTriềuTiên,củaViệtnam,haycácchếđộđộctàichâuPhiđểcómộtkháiniệm.Cáigìcũngđẹp,cũngtốt,cũngvượtchỉtiêu.Khổmộtnỗilàcácnhànghiêncứu,ngaycảcácchuyênviêncủanhữngđịnhchếrấtnghiêmchỉnhnhưNgânHàngThếGiớivàQuỹTiềnTệQuốcTế,cũngbắtbuộcphảisửdụngnhữngthốngkêchínhthứcvìkhôngcódữkiệnnàokhác.Nhưngđiềulýthúnhấtlànếunhữngkhảosátđầutiênđưatớinhữngkếtluậncólợichocácchếđộđộctàithìcàngvềsaucácnhànghiêncứu,saukhiđãvậtlộnvớinhữngsốliệumàchínhhọcũngphảinhìnnhận làkhôngchínhxác,càngkết luận làdânchủkhôngcóhạigìchophát triển, trongnhiềutrườnghợphọcònthấydânchủcótácdụngtốtchopháttriển.Chấm,vàchấmhết.Saucùng,nênnghĩthếnàovềsựsosánhgiữaTrungQuốcvàấnĐộ?Mớithoạtnhìnsựsosánhnàycógiátrị:cảhainướcđềulànhữngquốcgialớn,tầmvóccủachúngchophépđạicươnghóacácquansát;haiquốcgiađãchọnlựamộtcáchquảquyếthaihướngđikhácnhau,ấnĐộchọndânchủtrongkhiTrungQuốcđitheochếđộđộctàicộngsản;thờigianquansátcũngkhádài,gầnmộtnửathếkỷ.Tuynhiêngiátrịcủasựsosánhchỉdừnglạiởđó.Chúngtacũng

gặpphảisựsailệchcủanhữngdữkiện.NếucácsốliệucủaấnĐộcóthểcoilàtươngđốikhảtínthìngược lạinhững số liệucủaTrungQuốc rấtkhó tin.ChẳnghạnnhưnôngnghiệpcủaTrungQuốcđượcghinhậnlàđãtăngtrưởngtrungbình3,1%môinămtừ1950đến1980trongkhinôngnghiệpcủaấnĐộchỉtăngtrưởng2,3%mỗinăm.Sựthựcmàmọingườiđấunhìnnhậnlàtrongthờigiannày,quacácgiaiđoạnbướcnhảyvọtrồicáchmạngvănhóa,nôngnghiệpcủaTrungQuốcsuysụphoàntoàn,làmgần50triệungườichếtđói.CungtrongthờigianđókhôngaiphủnhậnrằngấnĐộđãtiếntừđịavịmộtnướcthiếuđóiquanhnămtớitìnhtrạngtựtúcvềlươngthựcvàthựcphầm.Nhữngsốliệunhưvậykhiếnsựsosánhkhôngđứngđắnchútnào.Nhưngđókhôngphảilàlýdochínhkhiếntaphảnbácsựsosánh.LýdochínhlàmộtngườiquansátđứngđắnkhôngthểnghĩđếnviệcsosánhấnĐộvàTrungQuốc.Lịchsửvàvănhóacủahainướcquákhácnhau.NếucăncứvàoviệcTrungQuốctheochếđộđộctàiđãpháttriểnnhanhhơnấnĐộtheochếđộdânchủđểrồikếtluậndânchủkhôngcólợichopháttriểnbằngđộctàithìcũngngâyngônhưthấyconbòlớnhơnconchórồikếtluậnlànhữngcon vật có sừng lớn hơn những con vật không có sừng. ấnĐộ cho tới khi người phươngTây đếnkhôngphảilàmộtquốcgiamàlàcảmộtthếgiớihỗntạpvớinhữngtậpquánvàtriếtlýhủlậu;xãhộiphânhóathànhvôsốđẳngcấpkỳthịlẫnnhau;cáctriếtlýkhôngtìmcáchcảithiệncuộcsốngmàcoicuộcđờinhưmộtbểkhổvôphươngcứuchữa;conngườitìmhạnhphúctrongnhữngsuytưsiêuhình,tìmkhoáilạctrongviệcnằmtrênbànđinhnhọnhoặcthỏisáochorắnhổmúa.TráilạiTrungQuốclàmộtxãhộithựctiễn,đềcaocốgắngđểgiảiquyếtnhữngnhucầuvậtchất.TrướcđâykhôngainghĩtớiviệcsosánhấnĐộvớiTrungQuốc,nếungàynayngườitasosánhhainướcthìcũngvìấnĐộđãtiếnlên,vàtiếnlênnhờdânchủ.Tôikhôngphảnbácnhữngkhảocứusosánh,vớiđiềukiệnlàphảisosánhnhữngcáicóthểsosánh.Muốnsosánhhiệunăngkinhtếcủadânchủvàđộctàithìphảisosánhtìnhtrạngcủacùngmộtnướctrướcvàsaukhithayđổitừmộtchếđộcđộctàisangmộtchếđộdânchủ,haysangmộtchếđộtuychưaphảilàdânchủnhưngvớimộtmứcđộtựdolớnhơn.Hoặcngượclạitừmộtchếđộdânchủ,haytươngđốicởimở,sangmộtchếđộđộctài.NhưthếphảisosánhĐạiHànDânQuốctrướcvàsauLýThừaVãn,Phi-líp-pintrướcvàsaukhichếđộMarcosbịlậtđổ,TháiLantrướcvàsaunăm1992,từngnướcchâuMỹLaTinhhaytừngnướcĐôngÂutrướcvàsaucuộcchuyểnhóavềdânchủ.HoặccũngcóthểsosánhcácchếđộkhácnhaucủacùngmộtdântộcnhưhaimiềnNamvàBắcViệtnamtrướcnăm1975,NamvàBắcCaoLy,ĐàiLoanvàHoaLục.Nhưngsosánhnàykhôngchophépbấtcứngờvựcnào:dânchủhơnhẳnđộctàivềmặtkinhtế.Nhưngcuộcthảoluậnnàycóthểkhiếncâychekhuấtrừng.Kinhtếkhôngphảilàtấtcả.Hạnhphúccủamộtdântộckhôngphảichỉlàlợitứctrungbìnhtrênmỗiđầungười,càngkhôngphảilàtỷlệtăngtrưởng5hay10%mỗinăm.Cònnhưngđiềucaohơn,vàcaohơnnhiều.Đó làphẩmgiá, làquyềnđượcnóivàlàmđiềuminhmuốn,làquyềnđượcsốngmàkhôngsợbịbắtgiamvôcớ,đượcpháttriểnkhảnăngcủamìnhmàkhôngcầnđútlót,vàđượcthamdựvàonhữngquyếtđịnhquantrọngchocộngđồng.Nhữngđiềunàychỉcómộtchếđộdânchủcóthểđemlại.Cáctậpđoànđộctàiviệnlýcớpháttriểnkinhtếđểhysinhtựdo.Lậptrườngnàytựnóđãkhóchấpnhận,điềucònkhóchấpnhậnhơnlàvìchàđạptựdovàlàmthuichộtócsángtạohọcũngngănchặnluôncảpháttriểnkinhtế.Hobiệnluậnlàcầnhysinhhômnaychongàymainhưngthựcrahọhysinhhômnaychỉđểhủyhoạingàymai.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhữngđịnhluậtchomộtxãhộipháttriển?

Cáiđầuquảnhiênnhanhhơnđôichânvàhơncảmáybayphản lực.Quamộtvài chục tranggiấy,chúngtađãduhànhngượcthờigian,lênđếnthờitiềnsửrờilạixuôidòngvềđếnhiệntại,saukhiđãthămviếngnhữngcáinôiđầutiêncủapháttriểntạichâuÂuvàHoaKỳ,rồicácnướcvừapháttriểntạichâuávàchâuMỹLaTinh.Chúngtađãnhậnđịnhvàcũngđãkhảosátcảnhữnglậpluậntráingược.Đếnđâychúngtacóthểrútranhữngkếtluận.Nếuchúngtatựsosánhvớimộtnhàkhoahọcrútranhữngđịnhluậtsaukhiđãquansátcácthínghiệm,chúngtacũngcóthểrútramộtsốđịnhluậtchomộtxãhộimuốnpháttriểnhaymuốntiếptụcpháttriển.Dĩnhiên,vớitháiđộkhiêmtốnphảicó,bởivìcácđịnhluậttrongkhoahọcnhânvănkhôngchínhxácnhưnhữngđịnhluậttrongkhoahọcvậtlý,chúngluônluônđòihỏimộtứngdụngsángtạophùhợpvớimôitrường.Địnhluật1:Tấtcảmọithànhtốcơbảncủapháttriểnđềuvôhình,nằmtrongconngườivàxãhội.Pháttriểnchủyếulàmộtvấnđềtâmlývàvănhóa.Địnhluật2:Dânchủlànguyênnhântạorapháttriểnvàcũnglàmôitrườngcủapháttriển.Mứcđộdânchủquyếtđịnhgiớihạn tốiđacủaphát triển.Dânchủcàngcaokhảnăngphát triểncàngcao.Khôngcódânchủquáđáng.Địnhluật3:Pháttriểnđòihỏimộtđồngthuậndântộctrongmộtdựántươnglaichung,phùhợpvớiquyềnlợicủamỗicánhân.Hiếnphápvàluậtphápthểhiệnđồngthuậnxâydựngmộttươnglaichungđóvàvìthếđượcổnvữngvàđượccoinhưnềntảngduynhấtcủatổchứcxãhội.Địnhluật4:Pháttriểnđòihỏikinhtếphảiđượctựdovậnhànhtheoquiluậttựnhiêncủathịtrườngthayvìbịgòbótrongmộtkếhoạch.Chínhquyềnphảitránhcanthiệpvàđặtranhưngcưỡngchếmâuthuẫnvớiquiluậtcủathịtrường.Địnhluật5:Cácthủtụchànhchánhphảiđượcgiảmtớimứctốithiểucầnthiết.Chínhquyềntốtnhấtlàchínhquyềnnhẹnhất,nhườngkhônggiantốiđachoxãhộidânsự,cánhân,ýkiếnvàsángkiến.Địnhluật6:Pháttriểnlànhmạnhđòihỏihủybỏmọiđặcquyềnđặclợi,mọithếlựcngoàiquiđịnhluậtpháp,mọithànhkiếnvàgiáođiều,mọiphânbiệtvàngăncách.Địnhluật7:Tựdolàtâmhồn,độngcơvàsứcmạnhcủaxãhội.Trongmộtxãhộimuốnpháttriểnmạnhkhôngthểcónhưngýkiếncấmnêuravàcũngkhôngthểcóđềtàicấmbànđến.Địnhluật8:Bạolựcphảibịtuyệtđốilênánvàhoàntoànxóabỏnhưmộtphươngthứcứngxử.Mọimâuthuẫntrongxãhộiphảiđượcgiảiquyếtquađốithoạivàthỏahiệp.Địnhluật9:Vậntốcpháttriểntỷlệthuậnvớichỗđứngdànhchothươngmại.Thươngmạicàngđượcưathíchvàquítrọng,xãhộipháttriểncàngnhanhchóng:Thươngmạiphảiđượccoilàđộngcơcủamọitiếnbộkhoahọc,kỹthuật,vănhóa,đạođức.Địnhluật10:Mọiluậtvàquiđịnhphảiphùhợpvớitrìnhđộhiểubiếtcủadânchúngvàliênlụcthíchnghivớibốicảnhxãhội,nhưngluônluônphảigiảndị,dễhiểu,dễtuânthủchomọingườivàđượcápdụngtriệtđể.

Mườiđịnhluậttrênđâythựcralànhữngđịnhluậtcănbản.Chúngtađãbỏquanhữngyếutốkháctuyrấtquantrọngnhưngtựnhiênsẽđượckhámphárakhinhữngđịnhluậtcănbảnđãđượcthỏamãn,nhưsứckhỏe,giáodục,truyềnthông,hạnchếdânsố,bảovệmôitrường,v.v...Sựliệtkêgiảnlượcnàydĩnhiêncầnmộtsốghichúbổtúc:Địnhluật1làmộtkhámphámới.Chotớimộtngàykhágầnđâycácnhànghiêncứu,khigiảithíchhiệntượngpháttriển,đềuđềcaovaitròcủanhữngyếutốvậtchấtnhưtàinguyênthiênnhiên,khíhậu,vịtríđịalý.MaxWeberlàmộttrongnhữngnhàtưtưởnghiếmhoiđềcaovaitròcủatâmlývàvănhóa,nhưngônglạitậptrunglýluậnvàochâuÂuvàdànhchođạoTinLànhmộtvaitròchủyếu.TưtưởngcủaôngvìvậykhócótiếngvọngnơicácxãhộikhôngtheoThiênChúaGiáo.Chỉchotớimộtngàyrấtgầnđây,nhờsựquansátcủacácnhàngoạigiao,cácchuyênviêntrongcácchươngtrìnhhợptácpháttriểnvàcácpháiviêncủacáctổchứcthiệnnguyện,ngườitamớiýthứcđượcrằngsựtụthậuvàtrìtrệlàdomộtcấutrúctâmlýkhôngthíchhợp.Mộtquốcgiakhôngthểpháttriểnnếuquyềnlựcthayvìđượccoilàmộttráchnhiệmlạiđượcnhìnnhưmộtphầnthưởng,nếudanhgiátrongxãhộilàlàmquanthayvìkinhdoanh,nếutâmlýquầnchúnglàmộtngườilàmquancảhọphảiđượcnhờ,nếusựgiàucóbịthùghét,nếuhoạtđộngkinhtếđượcnhìnnhưmộtcuộcchơivớitổngsổlàsốkhông,ngườinàygiàu tấtnhiênkẻkhácphảinghèo,vì thếkinhdoanhđồngnghĩavớibóc lột.Muốnpháttriểnmộtxãhội,phảitừbỏtâmlýcũđãtạorasựlạchậuvàđềcaonhữnggiátrịtiếnbộ:hòabình,tựdo,dânchủ,nhânquyền,nhànướcpháptrị,đốithoại,hợptácvàlợinhuận.Cầnnhấnmạnhgiátrịlợinhuận.Địnhluật2làkếtluậncănbảnnhấtrútratừsựquansátcácnướcđãpháttriểnđầutiênvàcácnướcmớipháttriểngầnđâysaucuộcdulịchthamquancủachúngtatrongnhưngbàitrước.Điềuđặcbiệtcầnghinhậnlàđịnhluậtnàykhôngcómộtngoạilệnàonếutanhìntrongchiềusâuthayvìmộtcáchphiếndiện.Địnhluật3gầnnhưlàmộthệluậncủađịnhluật2,nhưngnhấnmạnhtầmquantrọngcủakhảnăngđộngviênquầnchúng.Đồngthuậnlàđiềukiệnđểlòngyêunướccóthểđóngđượcvaitròkếthợpvàthôithúccủanó.Địnhluậtnàygiảithíchtạisaocácchếđộphát-xítquânphiệttạiĐức,ývàNhậttrướcthếchiếnIIđãđạtđượcnhữngtiếnbộđángkểtrướckhisụpđổtrongmáulửa.Đólàvìdohoàncảnhlịchsử,cácdântộcnàyđãcómộtđồngthuậnlớnvàđãđượcđộngviêntrongmộtcốgắngchung,dùchỉlàđồngthuậnmêmuộitrênmộtýđồbáquyềnnướclớn.Sauđóchínhvìkhôngcódânchủmàcácnướcnàytíchlũymâuthuẫnvàbịđẩyvàochiếntranhtựhủy.ởđâycũngcầnhiểurõnhữngđịnhnghĩakhácnhaucủaổnđịnh.ổnđịnhcólợivàcầnthiếtchopháttriểnlàổnđịnhtrongsinhhoạtxãhội,nghĩalàhiếnphápvàluậtpháp,khôngbịthayđổitùytiệntheoýmuốncủangườicầmquyền.Đóhoàn toànkhôngphải làsựổnđịnhđượchiểunhưlàsựkhôngthayđổingườicầmquyền.TừsauthếchiếnII,Nhậtvàýlàhaiquốcgiathayđổichínhphủrấtthườngxuyên,trungbìnhmộtchínhphủchỉkéodàixấpxỉmộtnăm,màvẫnpháttriểnmạnhbởivìluậtchơi,nghĩalàhiếnphápvàluậtphápkhôngthayđổi.Tráilại,cácnướcđộctài,vớinhữngchínhquyềnkéodàinhiềuthậpniên,lạirấttụthậu.Tạisao?Bởivì,nhưđãđượctrìnhbàytrongbàitrướcnhưngnhắclạimộtlầnnửatưởngkhôngphảilàvôích,chếđộđộctàichophépngườicầmquyềnthayđổiluậtchơimộtcáchtùytiện,tạoraxáotrộnvàbấtổnthườngtrựcchosinhhoạtcủaxãhội.Địnhluật4cũnghiểnnhiênnhưđịnhluật2,nhưngcólúcđãbịchekhuấtbởinhữngtrìnhbàydốitrá.Cácchếđộphát-xítĐức,ývàNhậttrướctácchiếnIIvànhấtlàcácchếđộcộngsản,bằngnhữnggiấugiếmvàthốngkêbịpbợm,đãlàmchonhiềungườitưởnglàcóthểpháttriểnbằngnhữngkếhoạch

duyýchí,bấtchấpcácquiluậtcủathịtrường.Sựsụpđổcủaphongtràocộngsảnđãchỉlàsựtáilậplạimộtchânlývốnđãcótừlâu.Địnhluật5tậphợphainhậnthứccơbản:mộtlàchínhýkiếnvàsángkiến,chứkhôngphảinguyênnhânnàokhác,làmchokinhtếtăngtrưởng,màmuốnýkiếnvàsángkiếnnảynởthìxãhộidânsựvàcáccánhânphảiđượcgiảiphóngkhỏimọigòbó;hailàcácthủtụcrườmràvừangăncảnsángkiếnvừađềrathamnhũng,bệnhungthưcủahoạtđộngkinhtế.Thamnhũnglàgìnếukhôngphảilàsựlạmdụngcôngquyềncholợiíchcánhân?Muốntránhthamnhũngthìtrướchếtphảigiớihạnvaitròcủachínhquyền.Cũngphảinhậnxétrằngthủtụcđẻrathủtụcbởivìnótạoranhữngcôngchứcsốngnhờthủtụcvàcốgắngtạorathêmcàngnhiềuthủtụccàngtốtđểcũngcốđịavị.Mặtkhác,chínhquyềnômđồmquánhiềusẽkhônglàmtrònđượcnhữngnhiệmvụtốicầnthiếtcủamộtchínhquyền,nghĩalàbảovệtrậttựanninh,trọngtàiđúngđắnnhữngmâuthuẫnvàtranhtụngtrongxãhội,thihànhđúngđắnluậtpháp,gìngiữliênđớixãhội,quảnlýđúngđắntiềntệ.Mộtxãhộiđượccaitrịquánhiềucũnglàmộtxãhộikhôngđượccaitrịđầyđủ.Địnhluật6nóilênsựcầnthiếtcủamộtđoạntuyệtvănhóavàtâmlý.Mỗiquốcgiacónhữnglýdokhácnhauđểbịtrìtrệ.Lýdocóthểlànhữngđặcquyềndànhchomộtgiaicấp,mộttậpđoànhaymộtsốgiađình,thànhphầnđượcưuđãinàydựavàođịavịápđảocủamìnhđểkiềmgiữthànhphầncònlạicủaxãhộitrongsựnghèokhổngõhầugiữnguyênvaitròthốngtrịcủamình.Haylàmộtsốngườivànghềđượctônvinhquáđáng,ngượclạimộtloạingườivànghềbịkhinhbịvàloạitrừ,xãhộibịchiacắtthànhnhữngtậpthểmâuthuẫnvớinhau,pháhoạilẫnnhauvàtriệttiêulẫnnhau;sựlưuthôngbịtắcnghẽn,xãhộiởtrongmộttìnhtrạngnộichiếnthườngtrực.MộtthídụtrongcácxãhộitheovănhóaKhổngGiáolàlâmlýtrọngvănkhinhnghề,mộttâmlýtừchốisựgiàumạnh.Mộtthídụkhác,cũngtrongcácxãhộinày,làtâmlýtrọngnamkhinhnữ,chàđạpvàloạitrừkhỏihoạtđộngxãhộimộtnửatàinguyênnhânlực.Đoạntuyệtvănhóarấtkhó,nhưchúngtađãnhậnxéttrongnhiềutrangtrước,nhưngđólàđiềukiệntiênquyếtđểcóthểpháttriển.Nhiềungườichấtvấn:xãhộitađặtnềntảngtrênnhữnggiátrịKhổngGiáo,nếubỏđichúngtacònlạigì?Phảitrảlờidứtkhoát:chẳngthàkhôngcógìcònhơnlàcóthuốcđộc.Ngườiphárừnghoanglàmđấtcanhtáckhôngthểtựhỏi:khuđấtnàychỉcócâyhoangnếupháhếtthìcònlạigì?Trướchếtphảiđốnhếtcâydạitrướckhilàmđấtvàtrồngcâyăntrái.Đìnhluật7nóilênmộtniềmtinrấtnềntảng:tựdocókhảnăngsửachữanhữngkhuyếttậtcủachínhnó.Nếutrongnhấtthờitựdoquátrớncóthểđểranhữnghậuquảxấuthìsauđóchínhcáitựdoquátrớnđósẽxóabỏnhữnghậuquảxấunày.Đâylàniềmtinvàotrí tuệcủaconngười.Địnhluậtnàycũnglàmộtđồngminhcủađịnhluật6.Tựdophátbiểutuyệtđốilàvũkhítiêudiệtmọithànhkiếnlệchlạc,mọingăncách,mọiđặcquyềnđặclơi.Đócũnglàvùkhíhiệulựcnhấtđểchốngthamnhũng.TạisaonướcMỹđãvươnlêntừmộtvùngđấthoangthànhsiêucườngsốmộtcủathếgiới.Mộttrongnhưng lýdo làhiếnphápMỹkhôngnhữngkhẳngđịnh tựdophátbiểumàcòncấmquốchộibiểuquyếtbấtcứmộtđạoluậtnàogiớihạntựdophátbiểu,dùvớiđasốnào.Đễcóthểcómộtđoạntuyệtvănhóavàtâmlýnhưđịnhluật6đòihỏichúngtakhôngthểchỉchấpnhậntựdo,màcònphảicoitựdonhưmộtquốcgiáovàkhuyếnkhíchtựdodướimọihìnhthứcnhưtựdosuynghĩ,phátbiểu,chọnlựa, thụhưởng,kểcả tựdocơthể.Tựdocơthểđặcbiệtquantrọngbởivìkhicơthểđãđượcgiảiphóngthìrấtnhiềuthànhkiếncũngtiêutanvàcáchsuynghĩsẽthayđổi.Cáctríthứccanhtâncủatađầuthếkỷ20đãrấtđúngkhihọkêugọicắttócngắn,độngtácgiảndịnàyđãcóảnhhưởngtâmlý

quyếtđịnh.Đìnhluật8làtuyêncáocủamộtxãhộinhânbảnvàmộtnềnvănminhmới.Bạolựcphảibịlênánngaytrongýniệmchứkhôngphảichỉtrongthựctế.Dùkhôngdùngbạolựcthựcsựđinữathìkhảnăngsửdụngbạolựchayýnghĩbạolựccũnglàmchoconngườicóthểthùghétnhauvìbấtđồngýkiếnhaymâuthuẫnquyềnlợi.Loạitrừhẳnbạolựcngaytrongýniệmsẽkhiếnmọingườikhôngcònchọnlựanàokhácngoàiđốithoạitươngkínhđểđiđếnthỏahiệpvànhưthếkhôngnhữngbảođảmhòabìnhtrongxãhộimàcònđemlạihòabìnhtrongtâmhồnmọingười.Địnhluật9cầnđượcđặcbiệtchúývìnólàsựthựcđãbịcácquyềnlựcchínhtrịcốtìnhxuyêntạcvàcheđậy.Thươngmạiluônlàđộngcơcủamọitiếnbộ.XãhộiHyLạpnguyênthủycoithươngmạilàhoạtđộngcaoquínhất,họđặtgiaicấpkỹsưvàthợthủcôngdướigiaicấpthươngnhân.Dùlàmộtphânbiệtgiaicấpkhôngchínhđáng,quanniệmnàycũngbàytỏmộtsựđánhgiácócănbản:thươngnhânlànhữngconngườicóbảnlãnhnhất,giaothiệpnhiều,hiểubiếtrộng,nhiềusángkiếnvàdámchấpnhậnrủiro.NgườiáĐôngtừlâucũngđãnhậnđịnhphithươngbấtphú(khônglàmthươngmạithìkhôngthểgiàucó).Từchốithươngmạinhưvậychínhlàtừchốisựgiàumạnh.Cácchếđộđộctàitoàntrịđềusợthươngnhânvìthếchàđạpthươngnhânđểtriệttiêumộtmốiđểdọachoquyềnlựccủachúng.Mộtmặtchúngdùngbạolựcđànáp,mặtkhácchúngdùngđộcquyềnngônluậnđểphỉbángthươngnhânnhưlàhạngngườigiantráthamlam.Vớithờigianchúngđãthànhcôngtạoramộtthànhkiếnthùghétđốivớihoạtđộngkinhdoanhlàmgiàu.NhoGiáotừđờinhàHánbắtđầubàixíchvàcấmđoánthươngmại.Cácchếđộcộngsảntrongthếkỷ20cũngcócùngmộtchọnlựa.CácxãhộiKhổngGiáongàyxưavàcộngsảngầnđâytrìtrệlàvìthế.Nguyênnhânsâuxacủachínhsáchbàibácthươngmạilàmộttriếtlýchínhtrị:ưutưgìngiữchínhquyềnđượcđặttrênsựgiàumạnhcủaxãhội.Cácchếđộđộctàitoàntrịkhôngcầnquốcgiagiàumạnh,tráilạichúngcầndânchúngnghèokhóvàngudốtđểcóthểtiếptụcthốngtrị.Thươngmạiđòihỏivàlàmpháttriểnnhiềuđứctínhtốt.Ngườilàmthươngmạiphảihiểunhucầucủaxãhộivàvìthếphảicốgắngtìmhiểuxãhội.Ngườilàmthươngmạisốngbằngchữtínnênphảithựcthà,nếukhôngmuốnbịtẩychayvàphásản.Ngườilàmthươngmạicầnkháchhàngnênphảithựcsựquítrọngngườikhácvìkhôngcósựgiảdốinàocóthểkéodài.Ngườilàmthươngmạiphảitỏradễmếnđểtranhthủkháchhàngchonênngônngữvàtháiđộphảitrangnhã.ởmộtchươngtrướcchúngta đã nói rằng chính vì thươngmại không phát triểnmà con người trong các xã hội KhổngGiáothườngrấtthôlỗ.Thựctếchothấycáctiếnbộđầutiên,kểcảdânchủ,đãxuấthiệntạicáctrungtâmthươngmại.CácthídụpháttriểnđầutiêntạiHòaLan,AnhvàMỹcũngđãchứngtỏvaitròquyếtđịnhcủathươngmại.Địnhluật10vàmộtnhậnđịnhthựctiễn.Xãhộipháttriểnchỉcóthểlàxãhộidânchủpháptrị.Nhưngmuốnluậtphápđượctôntrọng,trướchếtluậtphápphảiđượcmọingườithấuhiểu.Khôngthểlấymộtđạoluật,dùhaytớiđâu,củamộtnướcđãpháttriểnvàcóhoạtđộngkinhtếphứctạpđểápđặtvàomộtnướcmàđasốdânchúngchưađọcthôngviếtthạovàhoạtđộngkinhtếchủyếulàtraođổitrựctiếphaybuônbánlặtvặt,haysảnxuấttrênquimôgiađình.Luậtphápphảiphùhợpvớitrìnhđộhiểubiếttrungbìnhcủaxãhội.Luật phápkhônghoàn chỉnhnhưngápdụngđược cònhơn luật pháphoàn chỉnhnhữngngườidânkhông hiểu nổi và do đó không thể tuân thủ.Luật pháp phải được xây dựngmột cách liên tục vàtrưởngthànhcùngvớisựpháttriểncủaquốcgia.Nhưngởđâyphảiđặcbiệtcảnhgiáctrướcmộtsự

giantrákhác.Đólàgiớihạntựdovàdânchủviệncớdântríchưacao.Ngượclại,vàngượchẳnlại,chínhtronghoàncảnhdântríchưacaovàhoạtđộngkinhtếchưaphứctạp, luậtphápphải ítgòbóhơn,ítgiớihạnhơn.Sựgiantrácủacácchếđộđộctàiđậpvàomắtmọingười:chúngnhằmđànáptrướchếtnhữngngườicótrìnhđộcao,chúngdồnnhữngcốgắngrấttốnkémđểkiểmsoáttưtưởng,trongkhiđểmặcchocáctệđoanxãhộihoànhhành.Cácxãhộiđộctàikhắcnghiệtthườngrấthỗnloạnvàvôkỷluật:trộmcướp,mãidâm,buônlậu,phónguế,pháhủymôitrường,đánhcábằngchấtnỗv.v...hầunhưkhôngbịkiểmsoátvì lýdodễhiểulàcáctệnạnnàykhôngđedọatậpđoàncầmquyền.Mườiđịnhluậtvềpháttriểntrênđâycóthểtómgọntrongbốnchữ:dânchủđanguyên.Trongmộtxãhộidânchủđanguyêntấtnhiênmọingườiphảiđượctôntrọng,đượctựdokếthợp,bầucửvàứngcử.Chínhquyềnnhưthếsẽxuấtpháttừdânchúngvàđượcdânchúngủnghộ.Trongmộtxãhộidânchủđanguyêntấtnhiênmọiýkiến,dùmớimẻvàcóvẻngượcđờiđếnđâucũngvẫnđượcquyềnphátbiểu.Tinhthầnđanguyên,nghĩalàtinhthầntôntrọngmọikhácbiệt,cóhệluậntựnhiênlàngườitakhôngđượcdùngbạolựcđểtiêudiệtngườikhácýkiếnvàquyềnlợivớimình,màphảitìmcáchsốngchungquađốithoạivàthỏahiệp.Đãkhôngtiêudiệtvàđànáplẫnnhauthìcốgắngtựnhiênlàtìmđồng thuận.Đã tôn trọngmọingười,dù thuộc thànhphầnxãhộinàovàkhuynhhướngnào, thì tấtnhiênkhôngthểcónhữngđặcquyềnđặclợi,thànhkiếnvàngăncách;haynếucócũngsẽbịxóabỏvớithờigian.Saucùng,mộtxãhộidânchủđanguyên,saukhicácthànhkiếnvàđặcquyềnđãđượchủybỏ,chắcchắnsẽkhámpháravaitròchủđạocủathươngmạivìđólàmộtsựthựchiềnnhiên,mọingườiđềucóthểthấymộtcáchdễdàngvànhanhchóng.Tớiđâycólẽcũngnêncómộtnhậnđịnhtổnghợpvàđúckếtvềhiệntượngpháttriểnkinhtế:tăngtrưởngkinh tế,nguyênnhâncủaphát triển,xảy rakhixãhộihộiđủbayếu tố: (1)nhiềungười lạcquanvàmuốnkinhdoanh,(2)họcóthểkinhdoanhvà(3)họcóphươngtiệnđểkinhdoanh.Đểlạcquanvàmuốnkinhdoanh,họcầnmộtbốicảnhtâmlýthuậnlợi:hoạtđộngkinhdoanhđượcxãhộiquítrọng,ýkiếnvàsángkiếnđượcđềcao,sựchấpnhậnrủirođượcđềcaovàdĩnhiênlòngtintrongkinhdoanhsẽthànhcông.Đểcóthểkinhdoanh,doanhnhâncầntrậttựanninh,cầnđượctựdohoạtđộngvàđượcluậtphápbảovệvàluậtphápkhôngthayđổimộtcáchtùytiện.Họcũngkhôngthểbịtróibuộcbởiquánhiềuquiđịnh,khôngbịgòbótrongmộtkếhoạchquốcgiacứngnhắc,vànhấtlàkhôngbịsáchnhiễubởitệthamnhũng,mộtcănbệnhtrầmkhacủamọichếđộđộctài.Phươngtiệnkinhdoanhkhôngphảichỉlàvốn.Trướchếtlàmộtnguồnnhânlựccóphẩmchất,hạtầngcơsởvàcácphươngtiệngiaothôngvàtruyềnthôngtốt,mộthệthốngngânhàngđắclựckhicầnvốnluânchuyển.Vốnđầutưchỉlàmộttrongnhữngphươngtiệnvàcũngkhôngphảilàphươngtiệnquantrọngnhất.Tưbảncótríkhônvàlô-gíchriêngcủanó,ởđâukinhdoanhcólợivốnsẽtựnótìmđến.Yếutốquantrọngnhấtvẫnlànhữngconngườicầnmẫnvàcókỹnăng.Cảbayếutốnềntảngtrênđâychotăngtrưởngkinhtế,vàpháttriểnkinhtếsauđó,mộtlầnnữanhắcnhởchúngtamộtchânlý:pháttriểnhaytrìtrệchủyếulàmộtvấnđềtâmlývàvănhóa.Chúngtacầnthayđổivănhóa,nghĩalàthayđổixãhộivàconngườiđểcóthểpháttriển.Mộtlời trướckhichấmdứt.Nhữngquiluậtpháttriểntrênđâycóthểlàmchomộtsốđộcgiảphânvân:phảichăngchúngtatiếntớimộtxãhộidođồngtiềnngựtrị?SựphânvâncàngdaydứtđốivớitâmhồnáĐông,vànhấtlàViệtnam,từngànxưađãcoisựthanhbảnnhưmộtgiátrịcaoquí.Nhưng

thựcramộtxãhộipháttriểnvàtựdokhôngphảichỉđemlạisựgiàucó;nócònđemlạiphẩmgiáchoconngười,đemlạisựsángtạotrongmọiđịahạt.TôikhôngbiếtmộttriếtgiaphươngTâynàođóđãnói:Đồngtiềnlàmộtđầytớtốtnhưnglàmộtchủnhânxấu.Câunóinàyđượcrấtnhiềungườicoilàcao siêunhưng thực ranóchỉ làmộtnhậnxét củamộtngười thiếuhiểubiết.Đông tiềnchắcchắnkhôngphảilàôngchủtốtbởivìnókhôngcólươngtâmvàtìnhcảm,nhưngnócũngkhôngthểlàmộtđầytớ.Nóquámạnhvàkiêuhãnh.Nếubịcoilàmộtđầytớ,nósẽphảnứngthẳngtayvàlàmchúngtađauđớn.Đồngtiền,hayđúnghơntàisản,khiđãđạttớimộttầmvócnàođó,cócuộcsốngriêngcủanóvàcũngcólô-gíchriêngcủanó;chúngtaphảithảoluậnvàthỏahiệpvớinóchứkhôngthểcoinónhưmộtvậtdụng.Nócầnđượcđốixửnhưmộtngườibạnvàmộtngườiđồngđộichứkhôngphảimộtchủnhânhaymộtđầytớ.Nókhôngthốngtrịmàcũngkhôngkhuấtphục.Vảlại,ngaycảsựthốngtrịcủađồngtiền,dùkhôngphảilàlýtưởng,cũngvẫndễchịuhơnlàsựchuyênchếcủađứchạnh.Đồngtiềnlàtiệnnghi,làtựdovàlàđiềuaicũngcóthểhiểuvàchấpnhận,trongkhiđứchạnhthườngchủquanvàthayđổitheongười,haylớpngười,cóquyềnquyếtđịnhcáigìlàđứchạnh,cáigìlàtráivớiđứchạnh.Đứchạnhcóthểlàmộtnhàtùvôhìnhnhưngrấtnghiệtngã.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Kinhbangtếthế

Ngàynay,khibànvềtìnhhìnhđấtnước,ngườitasẽrấtmaymắnnếuđượccoilàmộtchuyênviênkinhtế.Tâmlýquầnchúng,kểcảđasốtríthức,dànhchocácnhàkinhtếmộtsựnểtrọngđặcbiệt,nhưthểlàchỉcóhọmớithựcsựcóthẩmquyềnđểnóivềtươnglaiđấtnước.Tháiđộnàyxuấtpháttừýthứccàngngàycàngmạnhrằngvấnđềcơbảncủachúngtalàpháttriểnkinhtếýthứcnàyrấtđúng,chỉcókếtluậnrútratừđó,nghĩalàđềcaonhữngngườiđượccoilàkinhtếgia,mớisai.Hỏicácnhàkinhtếlàmthếnàođểpháttriểnđấtnướccũnggiốngnhưhỏimộtônghàngthịtcáchnuôiheo.Họkhôngbiết.Cáigìlàmchokinhtếpháttriển?Đólànhờmộtkỹsưphátminhramộtcáimáymớinàođóhaymộtphươngthứcsảnxuấtnàođólàmchosốlượngsảnphẩmtănglênvớicùngmộtvốnđầutưvàcùngmộtsốcôngnhân.Đólànhờmộtnhàkinhdoanhsaunhiềuquansátvàsuynghĩđãnhìnramộtyêucầumớicủathịtrườngrồitạoramộtcơsởkinhdoanh,tuyểndụngmộtsốnhâncôngmới,vừakiếmđượcmộttàisảnchomình,vừagiảiquyếtsinhkếchonhiềugiađình,vừakíchthíchmộtsốhoạtđộngkinhtếkhác.Đólànhờmộtnhàkinhdoanhkýđượcmộthợpđồngxuấtcảngvớinướcngoài.Đólànhờmộtdoanhnhânhợptácvớimộtnhàsángchếlậpramộtsốcơsởsảnxuấtmộtsảnphẩmmới,thỏamãnmộtcáchtốtđẹphơnnhucầucủangườitiêuthụ,v.v...Tấtcảnhữngyếutốđóthườngchẳngcómấy liênhệvớimônkinh tếhọc.Độcgiả có thểphảnbác rằngnhững thídụ trênchỉ lànhữngtrườnghợpcánhân,lẻtẻtrongkhichúngtađangnóivềkinhtếtrênquimôquốcgia.Xinthưarằngkinhtếquốcgiakhônggìkháchơnlàtổngsốnhữngtrườnghợpcụthểđó.Sángkiến,sảnphẩmmới,kỹthuậtmới,phươngphápmới,thịtrườngmới,vàtínhmạohiểmkinhdoanhlàmchokinhtếpháttriển.Tuyệtđaiđasốnhưngchuyênviênkinhtếlàmviệctrênnhữngvấnđềrấtgiớihạn:nhữngbiếnthiêntrong số lượng tiêu thụ của loại sản phẩm; nhưng biến thiên về giá và số lượng sản xuất củamộtnguyênliệu;nhữngchuyểnbiếncủamộtngànhđặcbiệtvànhữngnguyênnhântạoracácchuyểnbiếnđó;nhữngthayđổitrongcáchtiêuxàicủaquầnchúng;trọnglượngtươngđốicủadầukhítronggiáthànhcửamộtloạimặthàng;trọnglượngtươngđốicủacácthànhphầnxãhộitrongtổngsảnlượngquốcgia;biếnthiêncủamứclươngtrungbìnhtrongmộtthờigiannàođócủamộtkhuvựcnàođó;sựphânphốilợitứcgiữacácthànhphầnxãhội,v.v...Tấtcảnhữngcôngviệcnàyđòihỏimộtsựhiểubiếtlườngtậnvềđốitượngnghiêncứu,nhữngquansátrấtchitiếtvàđôikhinhữngdụngcụtoánhọckháphứctạp,đặcbiệtlàvềmônthốngkê.Tuyvậychúngtathườngchỉcoilàkinhtếgianhữngngườihiểubiết,hoặctỏrahiểubiết,vềhoạtđộngkinhtếtổnghợpcủacảquốcgianhưtổngsảnlượngquốcgia,khốilượngtiềntệlưuhành,tỷlệlạmphát,thấtnghiệp,tươngquangiữacáckhuvựccấpmột,cấphai,cấpba,giữacácngànhhoạtđộngv.v....,nóimộtcáchkhácvềmônkinhtếchínhtrị(economicshayéconomiepolitique),trongkhinhữnghiểubiếtnàyvừaítlạivừadễ.Kinhnghiệmcủatôituychẳngbaonhiêunhưngcũngđủđểchophéptôikhẳngđịnhvềmônkinhtếchínhtrịnórấtdễ.Mộtngườibìnhthườngvớitrìnhđộtútài,hơnmộtchútnữacànghay,nếutựtinvà

quyếttâmcóthểnắmvữngnhữngkiếnthứccơbảncủamônkinhtếchínhtrịtrongvòngmộtnăm,dĩnhiênvớiđiềukiệnlàcóđượcsáchtốthoặcthầytốt.Mộtsốđộcgiảđọcđếnđâycóthểgiẫynẩylên:Tênnàyxấcxượcdốtnátnênnóibậy.Lờiphêphánnàylạicàngcócơsởbởivìkinhnghiệmđãchothấykhôngthiếunhữngngườirấtthôngminh,cóhọcvịrấtcao,đãtừngbỏranhiềunămnghiêncứuvàđãgiữnhữngchứcvụrấtquantrọngvẫncóthểtuyênbốnhữngđiềurấtsaivềkinhtế.Nếumônkinhtếchínhtrịchỉgiảndịvàdễdàngnhưvậythìtạisaonhữngngườirấtgiỏilạicóthểcónhữngnhậnđịnhrấtsai?Quảthựcchínhtôicũngđãchứngkiếnnhiềutrườnghợpnhưvậy.Mộtthídụ,tôiđãhailầnđượcnghehaivịtiếnsĩkinhtế,mộttạiPhápvàmộttạiMỹ,nóirằngthamnhũngcũnglàmộtyếutốkíchthíchcầnthiếtchopháttriểnkinhtế.VịtiếnsĩtạiMỹthìtôikhôngrõlắmnhưngvịởParisthìtôibiếtkhárõ,cóhọcvịthựcsựvàđanggiữmộtchứcvụquantrọngtrongmộtcơquannghiêncứurấtlớnvàđầyuytín.Vềphíacácnhânvậtquốctếtôicũngđãtừngđượcnghenhữngvịcóuytínvàchứcquyềnrấtcaophátbiểunhữngđiềurấtsai,saimộtcáchlốlăng.Màkhôngphảidotôi,mộtcáchchủquancoinhữngphátbiểunàylàsai,nhiềuchuyêngiarấtcóthẩmquyềnkhácđãchứngtỏsựsailạccủachúngmộtcáchrõrệtnhưhaicộngvớihailàbốn.Tạisaonhữngngườirấtgiỏilạicóthểnghĩvànóinhữngđiềurấtsainhưvậy?Theotôicóbanguyênnhânchính.Một lànhữngkiến thứccơbản thường rất tẻnhạthay ítquyến rũbởi thếnhiềungườithôngminhcoichúnglàthiênnhiên,rờikhôngchịuđầutưthờigiờnắmchothậtvững,màcónắmthậtvữngthìnhữngkiếnthứcđómớinhậptâmvàtrởthànhphảnxạtronglýluận.Khôngphảiaihọcthứccácđịnhlýđềucóthểgiảiđượcnhữngbàitoán,chỉcónhữngngườiđãnhậptâmnhữngđịnhlýđómớisửdụngchúngmộtcáchtựnhiên.Nhiềungườihọckinhtếvộivãtiếnngayvàonhữngchủđểsôiđộng,cóthểgâyđượcsựchúývàthánphục.Đólàthóithườngcủanhữngngườinghĩmìnhgiỏi,khiếnhọđôikhihụthẫng.Điềutaihạilàdođịavịcủahọ,nhữngđiềuhọnóidễđượctin,gâyrathànhkiếnsaichonhiềungườikhác.Cuốicùngmộtvấnđềđánglẽgiảndịtrởthànhphứctạp.Khôngthiếugì những người học võ không đủ kiên nhẫn chịumất thì giờ để tập đứng tấn, luyện hô hấp và dichuyển,màmuốnhọcngaynhữngbàiquyền,nhữngthếđánhngoạnmục.Khôngthiếunhữngnhàvăn,nhàthơkhôngchịumấtthìgiờtìmhiểungữphápvàngữvựngmàđãvộivãsángtácvàxuấtbảntácphẩm.Hailàmọilýluậnkinhtếđềuphảidựatrênnhữngsựkiệnthựctế,mànhữngsựkiệnnàythườngđòihỏirấtnhiềuthìgiờđểtìmkiếmvàcònđòihỏimộtthìgiờlớnhơnnữađểthấuhiểu,chonênnhữngngườithôngminhnhấtcũngrấtdễtưởngrằngmìnhđãthấuhiểu,rồiđưaranhữngkếtluậnvộivãvàsailạc.Balàbảntínhconngười,dùthuộcchủngtộchayvănhóanào,thườngrấtítkhimấtthìgiờđểkiểmđiểmnhữngkiến thứcvàniềm tin củamìnhđể tìmxemcógìmâu thuẫnkhông, chonênmột conngườirấtthôngtháivẫncóthểcùngmộtlúctinởnhữngsựkiệnhoàntoàntráingượcnhau.TháiđộbaphảinàyhìnhnhưđặcbiệttrầmtrọngnơingườiáĐôngnóichungvàngườiViệtnamnóiriêng.Mộtthídụlàquanđiểmtamgiáođồngnguyêncủachúngta,vánthườngđượcviệndẫnđểchứngminhvàtựhào, rằngngườiViệtnamrấtbaodungvàđã tổnghợpđượcmộtcáchđẹpđẽbadòng tư tưởngKhổng,Phật,Lão.Thếnàolàđồngnguyên?NếuhiểulàcùngnguồngốcđịalýthìchắcchắnsaivìPhậtGiáoxuấtpháttừấnĐộtrongkhiLãoGiáovàKhổngGiáoxuấtpháttừTrungHoa.NếuhiểulàcùngmộttháiđộthìcũngsaivìchọnlựacơbảncủaKhổngGiáochỉthựctiễnlàlàmquanlại,chọn

lựacủaLãoGiáolàkhôngtìmkiếmbấtcứgì,trongkhichọnlựaPhậtGiáolàtìmgiảithoátcánhânchonhữngđaukhổcủacuộcsống.Ngườitacóthểkínhtrọngcảbanhưngkhôngthểnghĩrằngcóthểtheocảbacùngmộtlúcvàcàngkhôngthểcoichúnglàđồngnguyênđược.MộtthídụđộngtrờikháclàchủtrươngkinhtếthịtrườngtheođịnhhướngMác-Lênin.Làmsaocóthểmâuthuẫnđếnnhưthếđược,chủnghĩaMácLêninlàgìnếukhôngphảilàsựphủnhậnmộtcáchthùghétthịtrường?Nếumỗingườichúngtathỉnhthoảngbỏthờigiờkiểmđiểmnhữnghiểubiếtcủamìnhvàcốgắngtìmranhưngmâuthuẫngiữanhữnghiểubiếtđóthìhaybiếtbao.Đếnđây,tôiđãnóimônglunglắmrồi,xinđivàomộtsốvấnđềcụthể.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Huyềnthoạikếhoạch

Vấnđềđầutiênlàkếhoạchkinhtế.Tôivẫnthườngđượchỏi:Cácanhcókếhoạchgìđểpháttriểnkinhtế.NgườiViệtnamchúngta,miềnNamcũngnhưmiềnBắc,cộngsảncũngnhưchốngcộng,rấtcoitrọngkếhoạch.ChínhquyềnmiềnNamngàytrướccócảmộtBộKếHoạch.ChínhquyềnmiềnBắcngàytrước(vàViệtnamngàynay)cómộtphóthủtướngđặctráchkếhoạchđứngđầungànhkinhtế,chỉgầnđâykếhoạchmớihơixuốnggiá,chỉcònlạimộtBộKếhoạchvàĐầutưmàthôi.Phảinóithẳngtôirấtdịứngvớikếhoạch.Lýdolàvìtôitintưởngvàokinhtếthịtrường,màkinhtếthịtrườnglàgìnếukhôngphải làđểchothị trườngquyếtđịnhgiácảcũngnhưsốlượngcủatừngsảnphẩm?Làmsaocóthểvừatinởkinhtếthịtrường-nghĩalàđểchotưnhântheoquansátthịtrườngtựquyếtđịnhlàmgì,làmtớiđâu,vàvớigiánào-lạivừaquyếtđịnhlàtrongnămnămtớiphảisảnxuấtbaonhiêuquầnáo,baonhiêuxegắnmáy?Cùnglắmchúngtachỉcóthểtiênliệuđểbiếtsẽphảithíchnghinhưthếnào.Cùnglắmnhànướcchỉcóthểcónhữngkếhoạchxâydựnghạtầngcơsở.Giữahaiđiều,kếhoạchvàkinhtếthịtrường,phảichọnmột.Cácnướctưbảnpháttriểnkhôngcóbộkếhoạch.NướcPhápchotớiđầuthậpniên1980vẫncònCaoủyKếhoạch,giờđâykhôngthấyainóiđếnnữa,CaoủyKếhoạchvẫncòn,nhưngvaitròchủyếucủanólàphânphốinhữngcơsởvậtchấtmànóđứngtênlàmchủquản, trướckhibiếnmất.Ngườicộngsản, trướcđây,có lẽ ítmâu thuẫnhơnngườikhôngcộngsảnởđiểmnàyvìhọphủnhậntựdokinhdoanhvàtin,hayítnhấttuyênbốlàtin,ởkếhoạch.Nhưnggiờđâykhihọcũngđãtin,vàcólẽlàtinthực,ởkinhtếthịtrườngthìhọcũngphảichọnlựa.Mộtmâuthuẫnkhổnglồkháccủachínhquyềncộngsảnlà,mộtmặttinrằngkếhoạchlàcốtlõicủakinhtếvàkinhtếrấtphứctạp,mộtmặtlạichỉđặtvàođịavịlãnhđạokếhoạchvàkinhtếnhữngngườihoàntoànkhôngcómộtkhảnăngchuyênmônnàovềkinhtếvàcũngchưahềquenbiếtvớinhữngvấnđềkinhtế.ChẳnghạnnhưnhàthơTốHưuđượcđưalênlàmphóthủtướngđặctráchkếhoạchkinhtế,rồiđếnôngVõVănKiệt,mộtvịtướngcôngansuốtcuộcđờihoạiđộngchỉlotổchứctuyêntruyền,bắtcóc,ámsát.SauôngKiệtlàôngPhanVănKhải,mộtngười,theonhữngngườitừnghọcvàlàmviệcvớiông,tuycóđượcgởisangduhọcLiênxôvàinămnhưngvìvốntiếngvănhóavàngoạingữquáyếunênchẳnghọcđượcgìvàphầnlớnsựnghiệplàlàmphụtángoanngoãnchoôngKiệt.Nhữngnhàkinhtếthựcsựphảicócanđảmnóithẳng,mỗikhiđượchỏi,làchúngtakhôngthểcókếhoạchkinhtếnếuchúngtathựcsựchọnkinhtếthịtrường,nghĩalànếuchúngtathôngminh.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Laissez-faire?

Nhưngchúngtacócầnmộtchínhsáchkinhtếkhông?Tôilạicóthểbịcoilàkhiêukhíchnếutrảlờithựcracũngkhôngcầnlắm.Nhưngquảthựclànhưthế.Nhữngbiệnphápmàchúngtathườnggọilàkinhtếnhưđàotạochuyênmôn,gởisinhviênranướcngoàithựctập,khuyếnkhíchhayhạnchếtíndụng,mởmangđườnggiaothông,xâydựngthươngcảng,nhàkho,v.v...thựcraphảixuấtpháttừnhucầuthịtrườngvàmộtphầnlớncũngphảidotưnhânlàmchứkhôngdonhànướctựýquyếtđịnhvàthựchiệnmộtmình.Trongmộtsinhhoạtkinhtếthịtrường,thôngthườngnhànướcchỉcóthểnghiêncứu,tiênliệuvàthôngtinchodoanhnhânđểhọcóthểquyếtđịnhđúng.Nhưngnhữngđiềunàycáccôngtytưcũngcóthểlàmđược,vàthườngnênđểhọlàmvìhọlàmđúnghơn.Mộtkhiđãchấpnhậnkinhtếthịtrường,nhànướcchỉcònrấtítviệcphảilàmvìmọichọnlựađềugiảndịvàrõrệt,hầunhưbắtbuộc:phảikhuyếnkhíchsảnxuất,nộithương,ngoạithương;phảigiảndịhóacôngviệccủadoanhnhân,phảicóthôngtinkinhtếchínhxácvàkịpthời;phảicốgắngtrảiđềuhoạtđộngkinhtếtrênkhắplãnhthổthayvìtậptrungvàomộtsốđịaphương,v.v...Chẳngcầngìmộtchínhsáchkinh tế, tấtcảnhữngviệcđóđềuhiểnnhiênphải làmvàphải làm tốiđa.Làmthếnào làmộtchuyệnkhác,nhưngkhôngcònlànhữngvấnđềkinhtếnữa.Nếucómộtbíquyếtthìđóchỉlàbíquyếtmàaicũngbiết,đólàphảiđốithoạithườngxuyênvàđầyđủvớidoanhnhân,đểbiếtnhữngyêucầuvàkhókhăncủahọ.Vànhànướccànglàmítchừngnàocàngtốtchừngấy.AdamSmithtừngđượccoi,cólẽhơioan,làsángtổcủatrườngpháicứđểhọlàm(laissez-faire),nghĩalàcứđểcáctácnhânkinhtếtựtìmlấycáchlàmviệcrồiđâusẽcóđó,sẽcómộtbàntayvôhìnhanbàitấtcảmộtcáchtốtđẹp.KhôngnênhiểuSmithmộtcáchquákhích,cứđểhọlàmkhôngcónghĩalàcứđểnóchếthaycứđểmặcchúngnótànsátnhau.Đóchỉlàmộtcáchđểnóirằngcáctácviênkinhtếquacọsátvàtraođổithườngngày,mỗingườitheođuổimụcđíchlợinhuậnriêngcủamình,dầndầnsẽđiđếnmộtthăngbằngtrongđómọingườiđềucóphầnvàđềuđónggópchopháttriểncủaxãhội;nhànướcnêngiớihạnởmứctốithiểunhữngcanthiệpcủamình,nhấtlàkhôngnênápđặtnhữngkếhoạchvàmụctiêu.Nhưthếkhôngcónghĩalàvaitròcủanhànướckhôngquantrọng.Tráilạinhànướccóvaitròrấtquantrọngtrongviệcquyếtđịnhthăngbằngđósẽnhưthếnào.Sẽlàmộtthăngbằngrừngrútrongđókẻmạnhđềbẹpkẻyếuhaylàmộtthăngbằngvănminhvànhânbản.Sẽlàmộtthăngbằngởmứcđộthấphaycao.Nhưngđâykhôngphảilàmộtvấnđềthuầntúykinhtế,màlàmộtvấnđềvănhóavàchínhtrị.Vaitròchínhcủanhànướclàvaitròcủamộttrọngtài,bảođảmphápluật,trậttựvàanninh,diệttrừthamnhũngvàtạonhữngquanhệngoạigiaotốtđẹpđồngthờithôngtinchínhxácvềsinhhoạtkinhtếthếgiớiđểgiúpdoanhnhântìmthịtrườngvàtránhnhữngsailầmtaihại.Muốngiúpdoanhnhântìmthịtrườngxuấtcảngthìphảibổnhiệmởcáctòađạisứnhữngtùyviênthươngmạicókhảnăngnhất,nhưngđókhôngphảilàmộtvấnđềkinhtếmàchỉlàvấnđềlàmviệcđứngđắn,khôngthamnhũng,khôngpheđảng.Kinhtếpháttriểnlàdonhữngtiếnbộvềkhoahọcvàkỹthuậtlàmgiatăngnăngsuất,nhưnggiatăngnăngsuấtlàmộtvấnđềcủacácchuyênviêntrongcácxínghiệp.

Kinhtếcũngpháttriểnnhờtìmđượccácthị trườngmớihoặccải thiệncácthị trườngcósẵn, trongcũngnhưngoàinước.Nhưng trongmộtnềnkinh tế thị trườngcốgắngnày làcủacáccông tychứkhôngphảicủanhànước.Vaitròcủanhànướctronghoạtđộngkinhtếlàtạođiềukiệnđểdoanhnhânhoạtđộngdễdàngvàbảođảmcạnhtranhcôngbằng.Chỉcóthể.Chấm,vàchấmhết.Nhữngđiềumàchúngtathườngcoilànằmtrongmộtchínhsáchkinhtếthườngthườnglànhữngviệcchớnên làm, thídụnhưnângđỡmộtngànhnày,hạnchếmộtngànhkhác,chonhậpcảngmột loạihàngnày,cấmnhậpcảngmộtmặthàngkháchayđánhthuếnặngmộtsốmặthàng.Nhưngcanthiệpđólàmlệchlạcđiquiluậtthịtrườngvàtạoranhữnghậuquảtaihạigấpnhiềulầnlợiíchtrướcmắtmàthườngngườitachỉkhámphárasaukhiđãquátrễ.Tạisao?Bởivìkhôngaicóthểnắmvữngđượchếtnhữngliênhệđanxenchằngchịtcủamộtthịtrườngvớihàngchụctriệuđốitác,mọitínhtoánđềchỉcóthểlàgiảnđơnvàdođóđềusai.Việckhuyếnkhíchpháttriểncácvùngnghèokhóthựcracũngkhôngnằmtrongmộtchínhsáchkinhtế.Giảiphápcũngrấthiểnnhiên:mởmangđườnggiaothôngvàviễnthôngvàtảnquyềntốiđađểdoanhnhâncóthểgiảiquyếtmọivấnđềthủtụcvàhànhchánhngay tạichỗ.Lúcđókhôngcầnkhuyếnkhíchdoanhnhâncũngsẽ tìmđếnnhữngvùngnhàđất rẻ,nhânlựcrẻvàdồidào,thịtrườngchưađượccũngứngđúngmức.Nhưngnếukếhoạchkhôngnêncó,chínhsáchcũngkhôngcầnthiếtthìvẫncònlạivấnđềquảnlýkinhtế.ởđâyvấnđềcũngkhágiảndịvàtronglôgíchthịtrườngcácgiảiphápcũngkháhiểnnhiên.Vaitròquảnlýkinhtếcủanhànướcthựcrakhôngcógìphứctạp.Trướchếtcầncóluậtlệkinhdoanhđúngđắnvàgiảndị.Đâycólẽlàđiềukhónhấtvềmặtchuyênmôn.Cầnđốithoạithườngtrựcvớidoanhnhânvàcácnghiệpđoànđểhiểubiếtcácvấnđềđặtrachocácxínghiệpvàcácngànhnghề;cầnhiểubiếtluậtlệvàthôngtụcthươngmạiquốctế.Luậtphápmộtmặtphảithíchnghithườngtrựcvớithựctếnhưngmặtkháccũngkhôngđượcthayđổiquáđộtngột,đặtdoanhnhântrướcnhữngbấtngờbốirối.Luậtcũngphảiđượcmọingười thấuhiểuvàhiểunhưnhau.Xétchocùngthìcáchđểlàmluậthaynhấtvẫnlàthảoluậntựdo.Đócũnglàcáchđểmọingườibiếtđếnluậtvàhiểuluật.Vấnđềsauđólàápdụngluậtphápmộtcáchcôngminh,điềunàycầnnhữngluậtsưvànhữngthẩmpháncókhảnăngvàmộtbômáytưphápkhôngthamnhũng,nhưngđâykhôngphảilàmộtvấnđềkinhtế,màlàmộtvấnđềchínhtrịvàđàotạo.Vấnđềquantrọngthựcsự làquảnlý tiền tệ,nhưngởđâykinhnghiệmđãchứngtỏrằnggiảiphápcũngkháhiểnnhiên,chỉcầnápdụngđúngđắn:-Khôngnênápđặtmộthốisuấtcốđịnhchođồngtiền,tráilạinênthảnỗihốisuấtđểnóthíchnghihàngngàyvớithựctế,vànhưthếtránhđượcnhữngđầucơtrênhốisuất;Kiểmsoátlãisuấtcănbản(lãisuấtchiếtkhấu)đểgiữcholạmphátđừngquácaovàcũngđừngquáthấp,đâuđóởmứctừ3tới5%đốivớimộtnướcnhưViệtnam.Tìmramộttỷlệlạmphátthíchhợplàmộtđiềurấtkhó,chỉcóthểlàmđượcsaumộtthờigiandòdẫm,mộtkhiđãtìmđượcrồicanhchừngnó,nếumứclạmphátlêncaohơnmứcthíchhợpthìtănglãisuấtchiếtkhấu,nếumứclạmphátxuốngdướimứcthíchhợpthìgiảmlãisuấtchiếtkhấu.Quảnlýtiềntệkhôngphứctạpnhưngphảidòdẫmmộtcáchthậntrọng.Trênthựctếkhuynhhướngchungcủathếgiớilàkhôngtraoquyềnpháthànhtiềnvàquảnlýlãisuấtchonhànướcmàtraochomộtngânhàngtrungươngvớimộtthốngđốcvàmộthộiđồngquảntrịdochínhphủbổnhiệmnhưnghoạtđộngđộclập,haygầnnhưđộclập,vớichínhquyền.Nhưvậytráchnhiệmquảnlýkinhtếcủanhànướcthựcracàngngàycàngnhẹđi.Vấnđềkhókhănnhất,vàcũnghoàntoànthuộcquyềncủachính

quyền, làquyếtđịnhmức thuếcho từngkhoản lợi tức (lươngbổng, lãixínghiệp, lờichứngkhoán,v.v...)vàchotừngngành, từngmặthàng.ởđâycũngcómộttrườngpháiđòigiảndịhóathuếbằngcáchđánhmộtthuếsuấtgộpchotấtcả(flat tax).Cóthểđâychỉlàmộtsựgiảndịhóaquáđángvàkhôngthựctiễnnhưngítnhấtnócũngchứngtỏcómộtchiềuhướnggiảmthiểuvaitròquảnlýkinhtếcủanhànước.Chínhsáchthuếtùythuộctrướchếtởtriếtlýchínhtrị.Thuếlàphươngtiệnđểnhànướcthựchiệnnhữngnhiệmvụcơbảncủamình:bảovệlãnhthổ,anninhquốcgia,cônglý,giáodục,ytế,vànhấtlàliênđớixãhội.Mứcthuếcaothìdoanhnhânsẽchánnản,khôngphấnkhởiđầutưnữavàhoạtđộngkinhtếsẽsuygiảmkéotheosựsuygiảmcủatổngsảnlượngquốcgiavàmứcsống.Ngượclại,thuếkhôngđủ(thếnàolàđủlàmộtvấnđềkhác)thìnhànướcsẽkhônglàmtrònđượcnhiệmvụcủamình,nhấtlànhiệmvụcứutrợvàliênđới,xãhộisẽcăngthẳngvàhỗnloạn,trậttựtrịankhôngđượcbảođảm,giáodụcvàđàotạosẽxuốngcấpvớihậuquảsaucùnglàchínhhoạtđộngkinhtếcũngsẽsuysụp.ởđâycũngthế,khôngcómộtlýthuyếtnàocả,phảidòdẫmvàrútkinhnghiệmmàthôivàchỉcóthểthayđổimộtcáchrấtchậmchạpvàthậntrọng.Vấnđềxemracóvẻphứctạp,nhưngthựcrakhôngphứctạpvìviệctănghaygiảmthuếthườngthườngchỉởmứcđộmộthaymộtnửaphầntrăm.Tómlại,quảnlýkinhtếlàtráchnhiệmthựcsựvàcầnthiếtcủanhànước,nhưngkhôngphảilàkhó.Cóthểnóimộtnhànướcchỉbảođảmđượcluậtpháp, trật tựanninhvànhất làkhôngthamnhũngcũngđãrấttốtrồi.Tuynhiêncómộtvấnđềquantrọngliênquanđếntriếtlýchínhtrịlàcónêntáchrờitráchnhiệmliênđới.xãhộivàhoạtđộngcủacácxínghiệphaykhông.Nóimộtcáchkhác,cónênbuộccácxínghiệpphảitrựctiếpđảmnhiệmmộtphầncôngtácliênđớixãhộinhưquiđịnhmộtsốngàyhuấnluyệnnhấtđịnh trongnăm, tôn trọngmột số ngàynghỉ lớn (nhưnămhay sáu tuần lễ tại châuÂu), trả lươngnhữngngàynghỉbệnh,chịumộtsốràngbuộctrongviệcsathảiv.v...haykhông?Mọixãhộivănminhđềuphảiđặcbiệtquantâmđếnliênđớixãhội.Xãhộivănminhkhôngthểtừchốichongườiquèmộtcặpnạng.Khôngmộtưu tưphát triểnnàocó thểbiệnminhchosựbỏ rơinhữngngườinghèokhó,thươngtật.Giúpđỡnhữngngườiyếuđuốihoặcthiếumaymắnđểhọvươnlênđónggópchosựphậnvinhchung,khôngnhữngchỉlàmộtphảnxạnhânbảnmàcònlàmộthànhđộngthôngminhcủacộngđồngquốcgia.Dĩnhiênlàcácxínghiệpphảithamgiavàocôngtácliênđớixãhội,nhưngthamgianhưthếnàovàđếnmộtmứcđộnàotùythuộcởtriết lýchínhtrị.Quanniệmcủatôi làphảitáchrờihainhiệmvụ.Liênđớixãhộilàtráchnhiệmcủanhànước,bỏnphậncủacáccôngtylàsảnxuấtthựcnhiềuvàtìmlợinhuận tốiđa;khôngnênbắtcácxínghiệpphảiđảmnhậnmộtnhiệmvụkhôngnằmtrongchứcnăngtựnhiêncủanó.Điềunàycónghĩalàcácquiđịnhvềtráchnhiệmcủacáccôngtyphảithựcsựlàtốithiểu,phầncònlạilàthỏathuậngiữaxínghiệpvàcôngnhântheotừngtrườnghợp.Nhànướcchỉbảođảmsựthựchiệnđứngđắncủahợpđồng.Liênđớixãhộisẽdonhànướcthựchiệnvớisựhợptáccủacáctổchứcthiệnnguyệnthuộcxãhộidânsự.Vànhànướcđảmnhiệmchứcnăngliênđớixãhộicủamìnhquathuế.Nếuthấycầntăngthêmcáctrợcấpxãhội,nhànướcsẽtăngthuế,ngượclại,nếuthấynhucầubớtcăngthẳngnhànướccóthểgiảmthuế.Vànhànướcsẽphảicónhữngsángkiếnđểđộngviênxãhộidânsựđónggópvàthamgiavàocáccôngtácliênđớixãhội.Tớiđây,đểchấmdứtvớihuyênthoạivềsựphứctạpvàcaosiêucủakinhtế,xinthêmvàighichúvềlạmphátvàthấtnghiệp:Cácvấnđềquảnlýkinhtếcóthểrấtnhứcnhốinhưngđềugiảndịvềmặtlýthuyết.Riênghaivấnđềlạmphátvàthấtnghiệpthườnghaygâymộtsốngộnhận,cácngộnhậnnày

lạithườngđượccácnhàkinhtếkhuếchđạiratrongmụcđíchlàmchomìnhcóvẻthôngtháihơn.Hậuquảlàquầnchúnghoangmangvànghĩrằngđólànhữngvấnđềrấtphứctạp.Khẩuhiệuthôngthườnglàchốnglạmphát,nhưngchốnglạmphátkhôngcónghĩalàđemtỷlệlạmphátxuốngsốkhông.ởmộtmứcđộthấp,lạmphátkhôngnhữngcólợimàcòncầnthiết.Thídụ,mộtmặt,nhiềukhicầngiảmlươngcôngnhântrongmộtsốngànhnghềđangsuythoáikhôngcònkhảnăngsửdụngsố lượngnhâncôngmàchúngđangsửdụngnữađể thúcđẩycáccôngnhân tựcốgắngdichuyểnsangnhữnghoạtđộngkhácđangphát triển,cónhưthếsinhhoạtkinh tếmớinăngđộngvàkhôngngừng thích nghi với tiến hóa, có như thế kinh tếmới lànhmạnh.Nhưng,mặt khác, các xínghiệpkhôngthểcắtgiảmlươngmàkhônggâybấtmãnvàxáotrộn.Giảipháp,cầnthiếtvìlýdotâmlý,làvẫntănglươngmàthựcsựlàgiảm.ởmộtmứclạmphát5%,xínghiệp(vàcảnhànước)cóthểtănglươngchocôngnhân(haycôngchức)2%.Thựctếlàlươngđãgiảm3%vàcôngnhânthấyrõđiềuđó,nhưngsẽkhôngphảnứnggiậndữ.Khẩuhiệuthôngthườngcũnglàtoàndụng,nghĩalàmọingườiđềucócôngănviệclàm,nhưngmộttỷlệthấtnghiệpquáthấpkhôngcầnphảiởsốkhông,cũnglàmchocáchoạtđộngkinhtếmấtđisựcogiãn,vàđưatớibếtắcvìmộtmặtcảntrởsựpháttriểncủacácngànhcầncôngnhân,mộtmặtđưatớitănglươngvàlạmphát,chưakểlàcònkhôngkíchthíchsựhọchỏivàcầutiến.Vảlạimộttỷlệthấtnghiệpthấp,ởmức4%hay5%,hoàntoàncóthểquảnlýđượctrongmộtquốcgiađãdựtrùcácbiệnphápliênđớixãhội.Vậyphảinóimộtcáchbộctrựclàquốcgianàocũngcầnduytrìmộtmứclạmphátvừađúngvàmộttỷlệthấtnghiệpthíchnghi.Vấndềkhólàlàmthếnàođểđịnhratỷlệlạmphátvừađúngvàtỷlệthấtnghiệpthíchnghi.Đâycũngkhôngphảilàmộtvấnđềlýthuyếtmàchỉlàkếtquảcủamộtsựquansáttrongmộtthờigiandài.Haitỷlệnàythayđổitheotừngquốcgia,vàtrongmỗiquốcgiatheotừngthờikỳ.Saukhiđãtìmracáctỷlệnày,đụngcụchínhđểgiữlạmphátvàthấtnghiệpởđólàlãisuấtcơbản.Mộtcáchgiảndị,trừkhicónhữngbiếncốđặcbiệt,khilãisuấtcơbảnđượchạthấpthìtíndụngvàđầutưsẽgiatăng,kéotheosựtăngtrưởngcủasảnlượngquốcgiavàsốcôngănviệclàm,nghĩalàsẽlàmgiảmtỷlệthấtnghiệp,nhưngđươngthờicũnglàmgiatăngtỷlệlạmphát.Ngượclại,khilãisuấtcơbảntănglênthìtíndụngvàđầutưsẽgiảm,lạmphátsẽgiảmnhưnghoạtđộngkinhtếcũnggiảmvàthấtnghiệpsẽtăng.Nhànước,hoặcngânhàngtrungương,phảihếtsứcthậntrọngtrongviệcgiảmlãisuấtmặcdầunócótácdụngkíchthíchcáchoạtđộngkinhtếvìkinhnghiệmởmọinướcchothấychốnglạmphátlàmộtviệcrấttốnkém,tốnkémgấpbộilợiíchcóđượcvàolúchạlãisuấtđểkíchthíchtăngtrưởng.Cầnlưuýmộtsựkiệnmàchínhquyềntạicácnướcpháttriểnnàocũngbiếtnhưngkhôngnhìnnhận:tỷlệ lạmphát thayđổichậmhơnsovới tỷ lệ thấtnghiệp.Dođócácngânhàngtrungươngthườngquansáttỷlệthấtnghiệpđểcóthểhànhđộngnhanhchóng.Khicảmthấytỷlệthấtnghiệpxuốngquáthấpsovớitỷlệthấtnghiệptốiưuhọgiatănglãisuấtđểnângsốngườithấtnghiệplên.Dĩnhiênmụcđíchtốtlàđểtrảlạichokinhtếmứcđộcogiãncầnthiếtvàtránhlạmphát,nhưngthựctếlàhọđãcăncứvàotỷlệthấtnghiệpđểcanhchừnglạmphátvàcốtìnhgiatăngmứcđộthấtnghiệpkhithấynóxuốngquáthấp.Điềunàyhọlàmvàphảilàmnhưngkhôngbaogiờdámcôngkhainhìnnhậnvìđốivớicôngchúngnóquáphũphàng.Họbiệnbạchloanhquanh.Hậuquảlàcuộcthảoluậnvềkinhtếcàngtrởthànhkhóhiểu.Nhưngcuộctranhcãivềkinhtếtrongcácnướcdânchủthườnghayrấtsôinổivìchúngđụngchạmtớitúitiềncủamọingười,vàdođóđượcchămchútheodõi,chúngcũngrácrốivìphảidunghòanhữngquyềnlợimâuthuẫn,nhưngkhôngphảivìchúngthựcsựcaosiêuvàphức

tạp.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Quốcgia,dântộc

Trênnhữngkháiniệmrấtcơbảnvềchínhtrịhầunhưchúngtakhôngcócùngmộtngônngữ.Thảoluậnchính trị làđiềukhámớiđốivớingườiViệt,nếu thêmvàođóchúng ta lạikhôngđồngý trênnhữngkháiniệmnhưquốcgia,dântộc,nhànước,v.v...thìcuộcthảoluậnlạicàngkhókhăn.Điềunàythựcrakhôngđángngạcnhiênlắmvìítnhấthailydo.Lýdođầutiênlàdochínhsựphứctạpcủanhữngkháiniệmchínhtrịcơbản,đólànhữngphátminhrấtphứctạpcủatrítuệmàchotớinayvẫnchưacóđồngthuậndứtkhoát.LýdothứhailàdocáchtiếpcậncủangườiViệtnam(đúngralàcủangườiTrungHoamàngườiViệtbắtchước)đốivớicáckháiniệmchínhtrịđếntừphươngTây.Cáchtiếpcậnnàylàlấymộttừngữđược coi là tươngđươngcủangônngữTrungHoađểdịchmột từngữcủaphươngTây, trongkhinhữngtừngữtươngđươngđócóthểchẳngtươngđươngchútnàovìchứađựnghaikháiniệmkhácnhau,cókhicònngượchẳnvớinhau.Cáchtiếpcậnnàyđưađếnngộnhậncảtrongcáccuộcthảoluậnlẫntrongcáchsuynghĩ.Mộtvàithídụ:Càngngàytôicàngđượcđọcnhiềubàicủacácvịrấtuyênthâm,trongđótừngữdântộcđượckèmtheotrongngoặcđơnchữnation.CácvịnàymuốnnhấnmạnhdântộccónghĩalànationtrongtiếngPhápvàtiếngAnh.Khiviếtdântộc(nation),chắcchắntácgiảrấttintưởngvềsựhiểubiếtcủamìnhvàsợngườiđọckhônghiểu.Tuynhiêncũngnhữngvịnày,cókhitrongcùngmộtbài,lạidịchpeuple,haypeople,cũnglàdântộc,trongkhitrongtiếngPháppeuplevànationlàhaikháiniệmkhácnhau.Tôicũngđãtừnggặpnhiềuvịdịchtừképnation-state(hayétat-nation)làquốcgiadântộc.Tôitưởngtượngrasựbốirốicủanhữngđộcgiảcóđôichútkiếnthứcchínhtrị.CụmtừquốcgiadântộctrongtiếngViệttừtrướcđếnnayvẫnchỉlàcáchviếttắtcủaquốcgiavàdântộc.Tranhđấuvìquốcgiadântộccónghĩalàtranhđấuchoquốcgiavàdântộc.Mỗingônngữcónhữngđặctínhriêng,mộttrongnhữngđặctínhcủatiếngViệtlàhaytiếtkiệmchữvà.Chúngtahaynóianhemhọhàngthayvìanhemvàhọhàng.Tinhthầnquốcgiadântộccónghĩalàtinhthầnquốcgiavàdântộc.Từképnation-state (hayétat-nation)cómộtýnghĩahoàn toànkhác.Chúng ta sẽcòn trở lại trongđoạnsau.Ngộnghĩnhhơnnữa,nhiềuvịcònchiếttựnhữngdanhtừchínhtrịtheochữHán.Chẳnghạnnhưnhiềuvịgiảithíchdanhtừphápluậtbằngcáchgiảinghĩapháplàgì,luậtlàgì,v.v...trongkhikháiniệmphápluậtcủaphươngTâyvàcủaTrungHoa rấtkhácnhau,và tácgiảđangnóivề luậtpháp theonghĩathôngdụngđốivớimọingườihômnay,nghĩalàtheoquanniệmphươngTây,dođókhôngthểchiếttựtheochữHán.Chúngtađãkhôngquenvớilýluậnchínhtrịmàlạihiểukhácnhaunhữngkháiniệmcơbảnthìlàmsaohiểuđượcnhau?Nhưvậychúngtacầnđồngývớinhautrênýnghĩacủamộtsốtừngữtrướckhimuốnđồngývớinhauvềlậptrường.Cóthểsaukhiđãđồngývớinhauvềtừngữ,chúngtasẽkhámphárarằngchúngtakhôngcógìkhácbiệt.Tôisắpliềulĩnhđềnghịmộtsốđịnhnghĩachomộtsốtừngữcầnthiếtchocáccuộcthảoluậnchính

trị.Liềulĩnh,bởivìquốcgia,dântộc,nhànước,chủquyền,v.v... lànhữngýniệmtuythườnggặpnhưnglạirấtphứctạp.Đãcóhàngtrămcuốnsáchtrongđócónhưngcuốndầycảngàntrangđềcậptớinhữngkháiniệmnàymàvẫnchưasángtỏ.Nhữngđềnghịsauđâychỉcóthểlàsơsài.Tôicũngtựgiớihạntrongcáinhìncủamộtngườidânchủ,nhưngđiềunàycólẽcũngkhôngthựcsựlàmộtgiớihạnnếutahiểurằngcáinhìndânchủlàcáinhìnchungcủacảthếgiớihiệnnay.ĐộcgiảsẽlưuýlàtôidùngnhiềuquichiếubằngtiếngPháphơnlàtiếngAnh.LýdolàcácdântộcAnhvàMỹnặngđầuócthựcnghiệm,khôngmấtthìgiờđểđịnhnghĩanhữngýniệmphứctạpvềmặtlýthuyết.Họcũngkhôngcóyêucầu,bởivìgầnnhưhọkhôngcótranhluậnchínhtrịthựcsự.Họđãchấpnhậnngaytừđầuchủnghĩacánhântựdo,vớicáihệluậntấtyếucủanólàdânchủthịtrường,vàkhôngbaogiờphảiđặtlạinhữngvấnđềtriếtlýchínhtrịvàchủnghĩa.Đólànhữngdântộcmaymắn,nhưngcũngvìthếmàtưtưởngchínhtrịcủahọkhôngphongphúbằngPháp,đấtnướccủacáccuộccáchmạngvàxungđộtýthứchệ.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Quốcgia

Trướchếtlàquốcgia,danhtừViệtnamđểdịchchữnation,cảtrongtiếngPháplẫntiếngAnh.QuốcgialàmộtkháiniệmrấttrừutượngđượcphátminhratrongcuộccáchmạngPhápđểbaogồmmộtlãnhthổ,mộtchínhquyền,mộtdisảnvănhóatrongđóthôngthườngngônngữlàchính,mộtlịchsửvàmộttậpthểnhưngconngườichấpnhậnlịchsửđóvàdisảnvănhóađó,chịusựchiphốicủachínhquyềnđóvàcùngxâydựngvớinhaumộtlươnglaichung.Điềukhóhiểutrongđịnhnghĩanàylàphầnlớncácthànhtốcủaquốcgialạikhôngchắcchắn.QuốcgiaHoaKỳchẳnghạnđãrađờivàolúchầunhưchưacólịchsửvớinhiềudisảnvănhóakhácnhau.Lãnhthổcóthểbịchiếmđóng,chínhquyềncóthểbịlưuvonghoặctạmthờitanrã,ngônngữcóthểkhôngphảichỉcómột,vv.màquốcgiavẫncóhoặcvẫncòn.Ngoạitrừdântộcvàýđịnhchiasẻmộttươnglaichunghìnhnhưkhôngcóthànhtốnàotuyệtđốiphảicó,mặcdầunếucócũngcóthểlàmrõhơnsựhiệnhữucủaquốcgia.Mộtthànhtốmạnh,thídụnhưdisảnvănhóa,cóthểbùlạichosựyếukém,hoặcngaycảvắngmặt,củamộthaynhiềuthànhtốkhácNgườitacóthểđịnhnghĩamộtquốcgiabìnhthườngnhưnglạigậpbốirối lớntrongnhữngtrườnghợpđặcbiệt.Quốcgiatrướchếtlàmộtkháiniệmtinhthầnvàtìnhcảm,trongđónguyệnướcchiasẻmộttươnglaichungcótầmquantrọngquyếtđịnh.Mộtquốcgiatrongđómọingườikhôngtheođuổimộtdựántươnglaichung,vìcónộichiếnhayvìquốcgiabịđặtdướiquyềnđịnhđoạttùytiệncủamộtsốngườitrongkhiđasốdânchúngkhôngcótiếngnóitrongnhữngquyếtđịnhlớn,khôngcònlàmộtquốcgiađúngnghĩa.Đồngnghĩavớiquốcgialànước,đấtnước,nonsônghaytổquốcđượcdùngtùytrườnghợp.Nướcđượcdùngkhitamuốnnhấnmạnhđếnyếutốđịalý.VềnướccónghĩalàvềlãnhthổViệtnam.Nướccũngđượcdùngkhimuốnđềcậpđếnquốcgiamộtcáchgiảndị.TươngđươngvớinướctrongtiếngPháp làpays, trong tiếngAnh làcountry.Đấtnướcđượcdùngđểchỉquốcgiamộtcách tìnhcảm.Nonsôngcàngtìnhcảmhơnvìbénhỏvàgầngũihơn,cũngnhưsơnhà,sôngnúi.Tổquốccũngtìnhcảmnhưđấtnước,nonsông,nhưngnhấnmạnhhơnvềlịchsửvàdisảnvănhóa.Chínhvìnógợilạilịchsửvàtổtiên,màtổquốccótínhthiêngliênghơn,vàdođócũngxacáchhơnđấtnước.Tổquốc,dođó,chỉnêndùngtrongnhữngtrườnghợpđặcbiệttrangtrọng.(Dùngtổquốcđểđạttênchomộttổchứcchínhtrị,nhấtlàmộttổchứcbùnhìnnhưMặtTrậnTổQuốc,làmộtsựthôbỉ).

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhànước

Đikèmvớiquốcgialànhànước,danhtừcủatiếngViệttươngđươngvớitừétatcủatiếngPháphaystatecủatiếngAnh.Chắckhôngkhỏicónhữngđộcgiảxuatayphảnbác:Tầmbậy,quốclànước,gialànhà,quốcgialànhànước.Xinchớnóngnảy,chúngtađangnóitiếngViệt,vàkhôngphảitiếngViệtnàocũngphảirậpkhuôntheochữHán.Máybaytrựcthăngkhôngđồngnghĩavớimáybaylênthẳngvìcónhữngmáybaylênthẳngkhôngphảilàtrựcthăng.Trựcthănglàloạimáybaylênthẳngvàcóquạt trênnóc.NgườiViệtnamtahiểukhárõ thếnào lànhànước.Đó là toànbộguồngmáychínhquyền:lậppháp,tưphápvàhànhpháp.Nóimộtcáchgiảndịđólàquốchội,cáctòaán,chínhphủvàcáccơquanthuộcquyềnđiềukhiềncủachínhphủ.Nếu định nghĩa vật chất của nhà nước khá giản dị thì ý nghĩa và vai trò của nó lại rất phức tạp.GeorgesBurdeau,mộttrongnhữnghọcgiảnổitiếngcủanướcPhápvềcácđịnhchếchínhtrị,từngnóirằngnhànướclàphátminhphứctạpnhấtcủaloàingườitừngàykhaithiênlậpđịa.Nhậnđịnhnàykhôngphảilàquáđáng.Đặctínhnổibậtcủanhànướclànhànướclàthựcthểduynhấttrongquốcgiacóquyềnápđặtmộtcưỡngchếthânxáctrênconngười.Nhưngđâylàmộtđặctínhchứkhôngphảilàmộtđịnhnghĩa.Nhànước(état,State)đảmnhiệmvaitròđạidiệntoànquyềnvàđuynhấtchoquốcgia.Thếgiớichỉbiếtđếnquốcgiaquanhànước.Đốivớiquốctế,nhànướclàquốcgia.Chínhvìthếmàmộtsốnướcđãtựgiớithiệumìnhlàétathaystate.TrướcđâychúngtađãcóQuốcGiaViệtnam,đượcdịchralàétatduVietnam,hayStateofViệtnam.HiệnnaycóétatdIsraelhayStateofIsrael,sắptới có étatPalestinienhayPalestinianState, có thểdịch làQuốcGiaDoThái,QuốcGiaPalestine,nhưng thực ra làNhàNướcDoThái,NhàNướcPalestine.LýdokhiếncácquốcgianàyhayxưngmìnhlàétathayStatethayvìnationlàvìýniệmnationvừaphứctạpvừatìnhcảmmàlạithiếusựxácnhậnrõrệtvàmạnhmẽlàcómộtguồngmáychínhquyềntựchủ.NếusauhiệpướcHạLongnăm1948,ôngBảoĐạithayvìdùngcụmtừQuốcGiaViệtnamđãdùngcụmtừNhàNướcViệtnamđểdịchcụmtừétatduVietnammàôngđãthỏathuậnvớinướcPhápthìchúngtađãtránhđượcsựlấncấnnày.Mộtchứcnăngkháccủanhànướclàcótoànquyền,theoluậtđịnh,trênkhắplãnhthổ.Mộtquốcgiachỉcó thểcómộtnhànước.Trong trườnghợpcủacácnước theo thềchế liênbằngphảihiểu rằngquyềnhànhcủacácchínhquyềntiểubanglàquyềnđượcchínhquyềnliênbangchuyềnnhượng.NhànướcHoaKỳlàchínhquyềnliênbang.TrongtrườnghợpnướcMỹ,chúngtalạigặpmộtsựlẫnlộndolịchsửđểlạilàcácbangcũngđượcgọilàstate,nhưngđókhôngphảilànhữngnhànướccũngkhôngphảilànhữngquốcgia.NgườiĐứcchỉgọicácbanglàcáclander(vùng).Mộtdanhtừkhácđánglẽđãcóthểdùngđểthaythếchonhànướclàchínhquyền.TrongtiếngViệt,thóiquenchođếnnaylàchínhquyềnthườngđượcdùngđểchỉbộmáyhànhpháp,đôikhibaogồmcảcáctòaán.Thựcrachínhquyềnvànhànướcchỉlàmột.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Nhànước-quốcgia

Sựlẫn lộngiữanhànướcvàquốcgia,docáchchuyểnngữétat,haystate, thànhquốcgiađãkhiếnnhiềutácgiảbốirốitrướccụmtừétat-nation(haynation-state).Bốirốilàvìétatđãdịchlàquốcgianếunationcũnglàquốcgiathìkhônglẽcụmtừnation-statelàquốcgia-quốcgiahaysao?Đềtháogỡbốirốinày,cácvịdịchnationlàdântộc,nhưvậycụmtừnation-stalesẽlàquốcgiadântộc.Thếlàxong?Nhưngthựcrađâychỉlàtránhngãxeđạpđểrồibịrớtmáybayvìcụmtừquốcgiadântộchoàntoànchẳngcómộtliênhệnàovớination-state.Nếunhìnvàonộidungvàtìmcáchdiễntảnộidungthayvìchỉtìmcáchgiảiquyếtvấnđềthuậtngữchúngtasẽthoảimáihơnnhiều.Nation-state(état-nation)cónghĩagì?Đâylàmộtcụmtừchỉmớixuấthiệntrongngônngữchínhtrịgầnđâymàthôi,từkhikhuynhhướngtoàncầuhóaxuấthiệnđòixétlạiquyềnhạncủacácnhànướcđểđiđếnmộtthếgiớiđồngđiềuhơn,vớimộtluậtphápquốctếvàtrongđómộtsốquyềnhànhcủacácnhànướcđượcchuyểngiaochocácđịnhchếcaohơn,hoặcquốctếnhưLiênHiệpQuốc,hoặckhuvựckiểuLiênHiệpChâuÂu.Trongchiềusâuđâylàmộtsựxétlạikháiniệmquốcgiavớinhậnđịnhrằngquốcgiakhôngphảilàđơnvịcaonhấtđốivớimộtconngười,màphảiđượcđặtdướimộtsốđịnhchếquốctế.Khuynhhướngnàygặpphảnứngcủamộtsốquốcgiamuốngiữtốiđabảnthểvàquyềntựquyết.Cụmtừnation-state,hayétat-nation,trongđóstate,hayétat,làdanhtừvànationđóngvaitròtính từ,xuấthiệnđểchỉcácnhànướcmuốngiữnguyênýnghĩaquốcgiacủamình.Nóimộtcáchkhác, đó là nhữngnhànướcđộc lập, nhưngnhànướcgiữ tối đa chủquyền.Nhưvậydịch cụm từnation-state,hayEtat-nation,khôngcógìkhó.Tacóthểdịchlànhànướcđộclập,nhànướctựchủ,nhànước toànquyền, hoặcnhànước - quốcgia, ba cụm từnàyhoàn toànđồngnghĩa.Nhưngdứtkhoátkhôngphảilàquốcgiadântộc.Nhưngnhànướcđầutiênrađờiđãlànhữngnhànước-quốcgia.Nhưngtừnửasauthếkỷ19trởđiđãbùngramộtcuộctranhcãisôinỗivềcácýniệmquốcgiavànhànước.KarlMarxtỏrađặcbiệttíchcựctrongcuộctranhluậnnày.Mộttrongnhữngsailầmcơbảncủachủnghĩacộngsảnlàđãkhôngđánhgiáđúngvaitròcủacácnhànước-quốcgia.Sựtậptrungquyềnlựctrêntoànthếgiớikhôngnhữnglàđiềukhôngthểthựchiệnđượcmàcònlàđiềukhôngnênthựchiện vì nặng nề và trói buộc.Ngay cả những nước lớn cũng còn phải tản quyền thành nhưng địaphươngtựquảnvớimộtchínhquyềntrungươnglàmcôngtácđiềuhợp.Thếgiớiđạiđồngtronglươnglaisẽlàthếgiớicủasựphốihợpgiữanhữngquốcgiachungsốngvàhợptácvớinhau,cùngchiasẻvớinhaumộtsốgiátrịphổcậpvàcùngchấpnhậnmộtsốquiướcchungchứkhôngphảithếgiớitrongđócácquốcgiabịxóabỏ.Sựrađờicủanhữngnhànước-quốcgiathaythếchonhữngnhànướcquânchủđãlàlàmộtbiếncốtrọngđạithúcđẫytiếnbộ.Cácnhànước-quốcgiađầutiênđãhìnhthànhtạiphươngTâyvàđãđemlạichocácdântộcphươngTâymộtsứcmạnhhơnhẳn.ýniệmquốcgia,nhưmột thựcthểcủachúngthayvìcủamộtngườihaymộtnhómngười,đãđộngviênđượcsinhlựcvàsángkiếncủamọingườivàđãkhaisinhratổchứcnhànướchiệnđại.Khiđichinhphụcthếgiớivàothếkỷ18và19,sứcmạnhchínhcủangườiphươngTâykhôngphảilàvũkhívàkỹthuậthiệnđạimàlàtổchứcnhànướchiệnđạiphụcvụchomộtquốcgiađượcquanniệmnhưlà

không gian liên đới củamột tập thể người có nhiều điểm chung và cùng xây dựngmột tương laichung.Quanniệmnàykhiếnquốcgiavừacóíchvừacầnthiết,nócũngđemlạichonhànướcsựchínhđángvà,dođó,sứcmạnh.Mộtchúthích.Cũngnhưtấtcảmọiýniệmmới,ýniệmquốcgiađãkhôngtránhkhỏinhữngtậtbệnhtrong quá trình hình thành và trưởng thành; mà tật bệnh độc hại nhất là chủ nghĩa quốc gia(nationalisme),coiquốcgianhưlàcứucánhduynhấtvàkhônggiantráchnhiệmduynhất.Chủnghĩaquốcgiađồnghóasựthùghétcácdântộckhácvớisựquímếndântộcmình.Nólẫnlộntinhthầnbàingoạivớilòngyêunước,nólàmộtquanniệmhẹphồivềdântộc.Nhưngtậtbệnhnàyngàycàngđượcnhậndiệnvàđiềutrị,vàmộtkhiđãđượcđiềutrịxong,ýniệmquốcgiasẽlấylạiđượcýnghĩathựcsựcủanó,sẽđẹphơn,mạnhhơnchứkhôngyếuđi.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Dântộc

Còndântộc?ChođếnnaymọingườiViệtnamcókiến thứcTâyhọcđềuđãđồngýdântộc tươngđươngvớitừpeuplecủatiếngPhápvàpeoplecủatiếngAnh.Dânluônluônphảilàngườivàchỉcóthểlàngười.Chưathấyaiđặtlạicáchdịchnày.Vấnđềlàmộtsốhọcgiảcũngdùngtiếngdântộcđểdịchchữnation.CáchdịchnàychắcchắnlàsaivìtrongtiếngPhápnationvàpeuplelàhaiýniệmrấtkhácnhauvềmặtlýthuyết(trongtiếngAnh,sựkhácbiệtgiữapeoplevànationkhôngrõrệtbằng).Chúngtađềuhiểudântộclàtiếngdùngđểchỉtoànbộnhữngconngườicủamộtquốcgia,nghĩalànhữngngườichấpnhậnđảmnhiệmcùngnhaumộtdisảnvàchiasẻvớinhaumộttươnglaichung.Mặc dầu sự hiện diện của chữ tộc, dân tộc khôngmangmột nội dung huyết thống chủng tộc nào.Trongnhữngyếutốcấutạocủaquốcgia(lãnhthổ,nhànước,lịchsử,disảnvănhóa,dântộcvàdựántươnglaichung)chắcchắndântộclàyếutốhữuhìnhquantrọngnhất(cũngnhưdựántươnglailàyếutốvôhìnhquantrọngnhất),nhưngkhôngphảilàtấtcả.Đồnghóadântộcvớiquốcgiacóthểlàgầnđúngvềmặtsinhhoạtthườngngàynhưngrấtsaivềmặtlýthuyếtnhưtasẽtrởlạitrongphầnsau,khiđềcậpđếnchủquyền.Cầnlưuýlàdântộc,cũngnhưpeuple,khôngphảichỉlànhữngcôngdânhiệncó,màcòncóýnghĩavượtthờigian,ngượcvềquákhứvànốidàivềtươnglai,đểchỉchungnhữngconngườiđã,đangvàsẽthuộcvềquốcgia.KhitanóiđếncuộcNamtiếncủadântộcViệtnamthìdântộclàđểchỉchungmộtkhốingườitừthếkỷ12đếnthếkỷ18.Mộtdanhtừtươngđươngvớidântộclànhândân.Chođếnnaynhândânvẫnđượcdùngđểchỉdântộc trong trườnghợp tamuốnnhấnmạnh tớinhữngngườiđangsống.Đôikhinhândâncũngđượcdùngkèmvớimộtđịadanhđểchỉtậpthểnhữngngườidântrongmộtvùng.ChẳnghạnnhưnhândânTháiBình.ĐâycóthểcoilàmộtsựphongphúcủatiếngViệt,nhưngvềnộidungdântộcvànhândânkhôngkhácnhau.Dânvàdânchúngdùngđểchỉmọingườihaytoànbộnhữngconngườisốngdướisựquảnlýcủamộtnhànước.Quầnchúngchỉcónghĩagiảndịlàkhốiđôngngười,thườngđượcdùngđểđốilạivớimộtthiểusốchọnlọc.CầnlưuýmộtsựcẩuthảcủachếđộcộngsảnViệtnamlàhọdùngcảdanhtừdântộcđểchỉcácsắctộc,nhưdântộcKinhdântộcTày,dântộcDao,v.v...đểrồiđiđếnnhậnxétlúngtúngdântộcViệtnamgồmnhiềudântộc,trongkhitrongnhiềutrườnghợphọlạiquảquyếtdântộcViệtnamlàmột.Sựcẩuthảcònđểramộtquáithaivềngônngữ:ngườidântộc,đượcdùngđểchỉnhữngngườithuộcmộttrongnhữngsắctộcítngười.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Chủquyền

Cònchủquyền(souveraineté)?Nhưđãnói,kháiniệmquốcgia(nation),dùđãhiệnhữubàngbạctừlâudosựsốngchungcủanhữngconngườitrêncùngmộtlãnhthổvàchiasẻcùngmộtsốphận,chỉđượcchínhthứcphátminhratrongcáchmạngPháp1789vìnhucầutrảlờicâuhỏichủquyền,tứcquyềncaonhấtvàbaotrùm,thuộcvềaimộtkhichếđộquânchủđãbịlậtđổ?TrướcđóJean-JacquesRousseau,thủytổđíchthựccủachủnghĩacộngsản,chủtrươngrằngchủquyềnthuộcvềdântộc,haynhândân.Mớithoạtnghe,lậptrườngnàycóvẻhợplýnhưngđemrathựchiệnngườitanhậnralànóđưađếnnhữnghậuquảnguyhiểm.Nếunhândânlàmchủthìhệluậntấtnhiênlàphảilàmthếnàođểnhândântrựctiếpcầmquyền.Nếukhốinhândânquáđôngthìnhândânsẽchỉđịnhra,bằngcáchnàyhaycáchkhác,nhữngđạibiểuthaymặtchomình,nhưngtheotriết lýnhândânlàmchủmỗiđạibiểunàyphảihoàntoànlàmviệc theomệnhlệnhcủangườidântrongđơnvịđãchỉđịnhmìnhvàcóthểbịthayđổibấtcứlúcnào.Nhiềunhàtư tưởng trongcáchmạngPhápđãnhìn thấymốinguycủa triết lýchính trịnày.Trướchết làquầnchúngkhôngđủtrìnhđộđểquyếtđịnhnhữngvấnđềkhókhănvàphứctạp,kếđólàcơquanquyềnlựcsẽxungđộtvàlêliệtvìnhữngđòihỏiíchkỷcủađịaphương,saucùngvànguyhiểmnhấtlànếucómộtđảngmịdânhaykhủngbố,hayvừamịdânvừakhủngbố,nàođókhốngchếđượcquầnchúngthìhọsẽnhândanhnhândânnắmtấtcảquyềnhành,biếncácđạibiểuthànhnhữngcontin,vàđưađếnđộctàitoàntrị;ngườidânsẽmấttấtcảmọiquyền,cóthểkểcảquyềnsống.Từđónẩyramộtcuộc tranh cãi, và tranh đấu, sôi nổi giữa một phe quá khích chủ trương chủ quyền dân tộc(souverainetépopulaire)vàmộtpheônhòachủtrươngchủquyềnquốcgia(souveraineténationale).Hậuduệcủaphechủtrươngchủquyềnnhândânkhôngaikháchơnlàcácđảngcộngsảnvàphát-xít,trongkhihậuduệcủaphechủtrươngchủquyềnquốcgialàcácchếđộdânchủ.Theoquanđiểmcủatrườngpháidânchủthìnhândânkhônglàmchủ,chủquyềnthuộcvềmộtcáigìđócaohơncảnhândân,baogồmcảlãnhthổ,lịchsử,disảnvănhóa,chínhquyền,dântộcvàdựántươnglaichung.Điềunàycónghĩalàngaycảnếutấtcảmọingườiđồngý,họvẫnkhôngcótoànquyềntrênđấtnước.Khốitoàndânnàyvẫnphảitôntrọngmộtsốnguyêntắc.Cáccửtriởmỗiđơnvịkhôngbầurađạibiểucủađơnvịmình,màchỉđượctraotráchnhiệmchọnlựamộttrongnhữngđạibiểuchoquốcgia.Mộtkhiđãđượcbầu,ngườiđạibiểulàcủaquốcgia,khôngnhậnmệnhlệnhcủacửtritrongđơnvịmàđượchoàntoànhànhđộngtheosựsuynghĩcủamình,cáccửtritrongđơnvịkhôngcóquyềnbãinhiệmđạibiểutrongsuốtnhiệmkỳ.Nhữngnhàtưtưởngdânchủchorằngphươngthứcnày,mộtmặt,bảođảmchocôngviệcchungđượcquảnlýmộtcáchthôngminhvà,mặtkhác,tránhđượcnguycơchủquyềnbịmộtđảngchiếmđoạt.Trênthựctế,ngườiđạibiểumuốnđượcđơnvịmìnhtiếptụctínnhiệmcũngphảilắngnghevàthỏamãnnguyệnvọngcủacáccửtri,ngườidânvẫnlàmchủ,nhưngmộtcáchtươngđổivàgiántiếp.Triếtlýchủquyềnquốcgiacònmộthệluậnkhác,tuylýthuyếtnhưngrấtquantrọng,lànhànước(chínhphủvàquốchội)tuyxuấtpháttừmộtđasốvẫnkhôngthểtựcoilàcóthểhoàntoànđịnhđoạtmộtcáchtùytiện.Dođócácthiểusốvẫnphảiđượctôntrọng.

Ngượclại,đốivớiphecộngsản,quốcgiachỉlàmộtphátminhcủagiaicấptưsảnnhằmchiếmđoạtquyềnlàmchủcủaquầnchúngvôsâncholiênminhtưsản-tríthức.Mộtlầnnữa,cầnnháclạiquốcgialàmộtýniệmtrừutượngđượcphedânchủphátminhđểgiảiquyếtbàitoándânchủ.Đếnđây,xinlưuýbốnđiều:Mộtlàkháiniệmquốcgiađãnảysinhcùngvớikháiniệmdânchủ,hồisaumộtchútthìđúnghơn.Trongmộtbàibáotôiđãviếtnhưvậyvàđãbịnhiềuphảnbác,nhưngquảthựclànhưthế.Cácvươngquốctrướcđây,kểcảViệtnam,khôngphảilànhữngquốcgiathựcsự,lãnhthổkhôngrõrệt,ngườidânkhôngchiasẻmộtdựántươnglaichungnàocảmàchỉchịuđựngáchthốngtrịđượcápđặtbằngbạo lực.Cácvươngquốcđócó thể làbướcđầuđểxâydựngmộtquốcgiachứchưaphải lànhữngquốcgia.Hailàcầnlưuýsựhụthẫngcủathóiquenchiếttự.Chođếnnaychúngtavẫnhiểudânchủmộtcáchgiảndịlàdânlàmchủ.Cũngđúngthôi,nhưngkhôngđúnghẳn.Vềlýthuyết,cácchếđộdânchủđãrađờidosựphủnhậnchủquyềndântộcđểthaythếbằngchủquyềnquốcgia,nóimộtcáchkhác,theotriếtlýdânchủthìdânkhônglàmchủ,quốcgiamớilàchủ;dânlàthànhphầnchủyếucủaquốcgia,thaymặtquốcgiađểchọnlựaphươngthứctổchứcxãhộivàchỉđịnhnhữngngườicầmquyền,nhưngkhôngphảilàquốcgia.Quốcgialàmộtsángtạocủatrí tuệcaohơndântộc.Quốcgialàmộtkháiniệmtinhthầnvàtìnhcảm.Balàcuộctranhluậngiữahaitrườngpháichủquyềndântộc(cộngsảnvàphát-xít)vàchủquyềnquốcgia(dânchủ)hiệnnaytuyđãngãngũtrênthếgiới(vớisựtoànthắngcủaphedânchủ)màvẫncòndaidẳngởViệtnam.Chúngtacóthểlưuýsựphủnhậnkháiniệmquốcgiacủamọichếđộcộngsản,kểcảchếđộcộngsảnViệtnam.Họchỉsửdụngtừngữdântộc,haynhândân,hayquốcdân,trongngônngữchínhtrị:MặtTrậnDânTộcGiảiPhóngMiềnNam,kinhtếquốcdân,quânđộinhândân,côngannhândân,hộiđồngnhândân,ủybannhândân.Từquốcgiamớichỉđượcdùnggầnđâyvàchỉcónghĩađịalý,tươngđươngvớitoànlãnhthổ,nhưgiảibóngđáquốcgia.Nhữngngườidânchủcầnlưuýđiểmnàytrongcuộcvậnđộngtư tưởnghiệnnay.Lấncấntừngữcó thểđưađếnbốirối tronglýluận.Đảngcộngsảnđã thống trị trongmộtnửa thếkỷ tạimiềnBắcvàmộtphần tư thếkỷ trêncảnước,disảnngônngữcủahọchắcchắnlàđángkẻ,điềuquantrọnglàphảibiếtmìnhđangnóivềcáigì.BốnlàchếđộcộngsảnViệtnamcònđónggópthêmchosựhỗnloạnngônngữbằngkhẩuhiệudânlàmchủ,đảnglãnhđạo,nhànướcquảnlý.Thựcra,trongcácchếđộcộngsản,nhànướcthựcsựchínhlàbộmáyđảng.Nhànướcnàyđứngtrênquốcgiavàđứngngoàiphápluậtmànóbanhành,trongkhinhànướcchínhthứcchỉlàcôngcụcủabộmáyđảng.Táchrờiđảngvànhànướclàthayđổihẳnbảnchấtcủachếđộ.Chínhvì thếmàchủtrươngtáchrờiđảngvànhànướccó lúcđượcnêurađãmauchóngbịbópnghẹt.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Quốcgia,nhànướcvàdânchủ

Nhưđịnhnghĩatrênđâythìquốcgialàtrênhết.Nhànướctuylàđạidiệntoànquyềnnhưngcũngchỉlàcôngcụcủaquốcgiavớisứmệnhphụcvụquốcgia.Nhưvậydứtkhoátnhànướcphảiởtrongvàởdướiquốcgia.Nhưngđâychỉlàlýluậntrọngtinhthầndânchủ.Trênthựctétùyởbảnchấtcủanhànướcmànócaohơnhaythấphơnquốcgia.Trongcácchếđộquânchủchuyênchínhtrướcđây,chỉcóchínhquyềncủavuavànhữngthầndânsốngtrênđấtcủavuachứkhôngcóquốcgiađúngnghĩa.Nhànướclàtấtcảvàtấtcảnhànướcquivàovua.Trongcácchếđộđộctài,nhànướcđịnhđoạtmộtcáchtùytiện.Nhànướcbanhànhluậtlệnhưnglạikhôngbịràngbuộcbởichínhcácluậtlệđó.Vaitròcủangườidânhoặcbịphủnhận(nhưtrongcácchếđộđộctàiquânphiệt),hoặcbịthoánđoạt(nhưtrongcácchếđộcộngsản).Khônglàmgìcósựchiasẻtựnguyệnmộttươnglaichung,chỉcómộtướcvọngchunglàtựdovàdânchủ,nhưngđólàmộtdựántươnglaichungbịcấmđoán.Nhànướckhốngchếvàởtrênquốcgia.Quốcgia,nếucó,cũngchỉởtìnhtrạngthoithóp.ĐiềucầnlưuýlàngaytrongcácchếđộđượccoilàdânchủchânchínhnhưnướcPháp,tươngquangiữanhànướcvàquốcgiacũngchưarõrệt.CácnhàtưtưởngchínhtrịPhápvẫncònđangđồngýtrênmộtđiểmquantrọng,vàtrầmtrọng,làvấnđềcủanướcPhápvẫncònlàgiảmnhẹnhànướcxuốngchonganghàngvớiquốcgia(réductiondelétatàlaNation).NhànướcPhápvẫnchưathựcsựdânchủ,bởivìnóvẫncònquánặng,quálớn,quátậptrungvàbởivìquyềnhànhcủatổngthốngPhápvẫncònquáápđảo.Chếđộtổngthốngcộngvớinhànướctậptrungđưađếnmộtchếđộcóthểgọilàquânchủcộnghòa,trongđónhànướcởtrênquốcgiavàápđảoquốcgia.KếtluậnnàycủacácnhàtưtưởngPhápthựcđángsuyngẫm.Dânchủthựcsựchỉđếnkhinhànướcởtrongvàởdướiquốcgiavớisứmạngphụcvụquốcgia,cóvaitròtạođiềukiệnlýtưởngnhấtđểmọingườichiasẻ,hưởngứngvàcùngnhauxâydựngmộttươnglaichung.Nóphảinhẹ,phảitảnquyền,phảikínhtrọngmọingườivàliêntụcmưutìmđồngthuậncủamọingười.Nóimộtcáchkhác,nóphảiđanguyên.Dânchủthựcsựlàdânchủđanguyên.Đólàchếđộtươnglaicủaloàingườitiếnbộ.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Đấtnướcta

Tấtcảphầntrênchỉlàmộtsựghichépvớiđôichútchủquan,chẳnghạnnhưsựnhấnmạnhtrêntầmquantrọngcủamộtdựántươnglaichungtrongđịnhnghĩaquốcgia.Mongcácvịhọcgiảchâmchướcchovềmộtsựtómlượcquáđángtrênnhữngkháiniệmtưchúngvốnđãrấttếnhịmàlạicònbịngônngữchínhtrịthôngthườnglàmmờtốithêm.Saulờicáolỗithànhthựcđó,tôicũngxinđượccómộtýkiếncánhânvềđấtnướcmình.Sựphátminhrakháiniệmquốcgia(vànhànướchiệnđạidựatrênđồngthuậndântộcmànóđikèm)đãlàphátminhtrọngđạinhấttừxưađếnnaycủaloàingười.Nóđãđượcquanniệmnhưlàmộtkhônggianliênđớicủamộtcốgắngchung.NóđãtạorasứcmạnhcủacácnướcphươngTây.Nhưngngàynaycácquốcgiatiêntiếnđãđạtđếnmộtmứcđộpháttriểnởđósựcầnthiếtcủaquốcgiakhôngcònlàtuyệtđốinữa.Họđangxétlạiýniệmquốcgiatrongýđịnhđimộtbướctiếnxahơnnửa.Những khái niệmquốc gia đã rất cần thiết và có ích chomột giai đoạn phát triển.Thảmkịch củachúngtalàchúngtacònđangởmộtgiaiđoạnpháttriểnrấtcầnquốcgia,nhưngchúngtachưahìnhthànhnổimộtquốcgiavàolúcýniệmnàyđãsắpsửabịvượtqua.Nhưvậychúngtavừaphảixâydựngmộtquốcgiavừaphảiđúnghẹnvớitràolưutiếnbộcủathếgiới.CôngviệcđãkhólạicàngkhóhơnvìphảinóingườiViệtchúngtacórấtítsuytưvềquốcgiavàdântộc.Chúngtacólẽlàdântộcduynhấttrênthếgiớinàygọiquốcgialànước.Đốivớichúngta,quốcgiavánchỉgiảndịlànước,làđấtnước,làsôngnúi,quanhquẩnvẫnlàđấtvànước,nhữngyếutốhoàntoànvậtchấtvàđịalý.Điềunàytốgiácrõrệtsựthiếuvắngcủamộttưtưởngchínhtrịvàmộtsuytưvềquốcgia.Dođótinhthầndântộcvàlòngyêunướccủachúngtadĩnhiênlàrấtyếu.Chínhvìlòngyêunướccủachúngtaquáyếumàchúngtavầnchưahìnhthànhđượcmộtlựclượngdântộcdânchủcótầmvócđểchấpnhậntháchđốcủamộtđảngcầmquyềnđãđưađấtnướctừđỗvỡnàyđếnthảmkịchkhác.Đừngchạytrốnsựthực,cóhiểuđượcbệnhcủamìnhmớicóhyvọnglànhbệnh.NgườiViệtnamchúngtarấtcầnmộtquốcgia,nhưlàmộtkhônggianliênđớicủamộtcốgắngchung,đểnhờđócùngnhauvươnlêntớimộtcuộcsốngphồnvinhvàđángtựhào.Vàtrongthếkỷ21,vớinhânquyềnvàdânchủđượccoinhưnhữnggiátrịcơbảnvàphổcập,sẽchỉtồntạiđượcnhữngquốcgiakhôngnhữngđượcđịnhnghĩanhưmộtkhônggianliênđới,mộttìnhcảmvàmộtlươnglaichung,màcònphảithànhcôngtrongviệcđemlạiphúclợivàniềmtựhàochongườidân.Nóimộtcáchkhác,nhữngquốcgiathựcsựdânchủ,đanguyênvàđượcquảnlýmộtcáchthôngminh.Cácquốcgiakhácsẽtanvỡ.Hiệnnaychúngtachỉcómộtchếđôđộctài,quảnlýđấtnướcmộtcáchtồidở,vớimộtdựántươnglaimànhànướcápđặtnhưngbịtoàndânkhướctừlàxâydựngchủnghĩaxãhội.Sựtồnvongcủađấtnướctađangbịđedọanặngnề,khôngphảivìmộtngoạibangnàodòmngóxâmchiếmmàvìbịtụthậunhụcnhãgiữatràolưutiếnbộmãnhliệtcủathếgiớivàvì,hơnthếnữa,dướimắtngườidân,quốcgialàmộtgánhnặngchứkhôngphảimộtchỗdựa.Chúngtaphảicódânchủvàphảicódânchủthậtmauchóng;đấutranhchodânchủlàtêngọimớicủa

cuộcđấutranhgiữnước.Chúngtaphảitiếnvàphảitiếnnhanh,nghĩalàphảivượtlêntrênmọihậnthù,chiarẽvàngờvựcđểđộngviênđượcmọikhốióc,mọitráitimvàmọibàntayViệtnamtrongmộtcốgắngchung;hòagiảivàhòahợpdântộclàtiếngkêucứukhẩncấpcủatổquốclâmnguy.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Vàivấnđềvềdânchủ

Trongnhữngtrangtrước,khibànvềpháttriểncũngnhưvềnhữngkháiniệmquốcgia,dântộc,chúngtađãđềcậptớidânchủ.Dântộctađãlànạnnhâncủasựthiếuvắngdânchủnhưnglạichưathựcsựýthứcđượcsựcầnthiếtcủanó.Điềuđángngạcnhiênlàítaingạcnhiênvềsựnghịchlýnày,kểcảđasốtríthức.CầnnhấnmạnhtrạngtừthựcsựvìquảnhiênđạiđasốngườiViệt,nếukhôngmuốnnóilàtấtcả,muốncódânchủ,nhưngđóchỉlàmộtýmuốnbàngbạcthôi.Nếuđemdânchủchokhôngthìchúngtavuivẻchấpnhận,nhưngnếuphảitrảmộtgiánàođóthìrấtítngườisẵnsàng,dùcáigiáđóvàothờiđiểmnàychỉrấtvừaphải.Chúngtachưacódânchủvìchúngtachưathựcsựtintưởngvàosựcầnthiếtcủanó.Chúngtachưathấynóquantrọngchođờisốngcủachínhchúngta.Nếuchúngtathựcsựmuôndânchủchúngtasẽcódânchủ.Khingồiviếtnhữngdòngnày,vàocuốinăm2000,tôiphảinhìnnhậnmộtđiều:chếđộcộngsảnhiệnnaydướiconmắtcủamộtquansátviênquốctếkháchquankhôngphảilàmộtchếđộhungbạo.Độctài,ngoancố,lìlợm,giantráthìđúng,nhưngđànápđốilậpdânchủmộtcáchhungbạothìkhông.TừthángGiêng1996đếnnay,họđãchỉbắtgiammộttríthứcđối lập,NguyễnThanhGiang trongvònghai tháng,quảnchếvàsáchnhiễubốnngười,HàSĩPhu,BùiMinhQuốc,TiêuDaoBảoCựvàMaiTháiLĩnh, và cắt điện thoại củakhoảnghaimươingười.Theo tiêuchuẩnquốc tếđókhôngphải làmộtchính sáchđànápdãman.Sựdãmanđãcótrướcđây:chỉvìphátbiểulậptrườngcủamìnhmàĐoànViếtHoạt,NguyễnĐanQuế,NguyễnĐìnhHuy,LêCôngMinh,ĐinhThếVinh,TuệSỹ,LêMạnhTháivàhàngtrămngườikhácđãbịxửnhữngbảnánrấtnặngnề,chungthân,haimươinămtù,v.v...NhiềungườidânchủkhácnhưPhạmQuangCảnh,TrầnThanhĐình,v.v...đãbịxử tửNhưngngàynaysựhungbạođãgiảmrấtnhiều.Chếđộcộngsảnđãnhượngbộtrướcdưluậnthếgiớihayhọđãchỉnhậnralàphongtràodânchủkhôngnguyhiểm?Đócònlàmộtcâuhỏi,nhưngthựctếlàhiệnnayphongtràodânchủyếuvìnóthựcsựyếuchứkhôngphảivìbịđànápthẳngtay,vànóyếuvìýthứcdânchủcủachúngtakhôngmạnh.ýthứcvềdânchủcủangườiViệtnamyếukémlàmộtđiềukhôngthểchóicãi.Tôirủmộttríthứcrấtcótrìnhđộvàthiệnchíthamgiavậnđộngdânchủvàđượctrảlờilàanhkhôngthíchchínhtrị,anhchỉdồnhếtcốgắngđểtranhđấuchonhânquyền.Trongcáchsuynghĩcủaanh,tranhđấuchonhânquyềnlàđiềutrongsạch,gầnnhưmộtcôngtáctừthiện,trongkhiđấutranhchodânchủlàlàmchínhtrịvớitấtcảnhữngphứctạpvàxấuxanhưthủđoạn,lòngtham,v.v...Mộttríthứctừtrongnướcranóivớitôirằngngườitrongnước(ýanhtamuốnnóitríthứctrongnước)chỉquantâmtớinhữngvấnđềcụthểnhưcôngănviệclàmthôi,còndânchủthìítainghĩtớivìkhôngthựctiễn.Vậyvấnđềdầutiêncầnđượcđặtralàdânchủlàgì?Tôixinđưamộtđịnhnghĩangắngọn,hiểuđượcchomọingườivàcũngđượcmọingườichấpnhận,dùcáchọcgiảuyênthâmcóthểnghilàchưađầyđủ:dânchủlàmộtcáchtổchứcxãhội,nóikhácđimộtchếđộchínhtrị, trongđócácquyềntựdongônluậnvàbáochí,tựdothànhlậpvàgianhậpcáctổchức,tựdobầucửvàứngcửđượctôntrọng.Tấtcảtựdonày,vànhiềuquyềntựdokhácnữa,đượcquiđịnhrôràngtrongbảnTuyênNgônQuốcTếnhânQuyềnnăm1948(vàđượcLiênHiệpQuốcđưavàohiếnchương).NhưvậybảnTuyênNgôn

QuốcTếnhânQuyềncũnglàbảnTuyênNgônQuốcTếDânChủ.Phânbiệtnhânquyềnvàdânchủlàsai.Nhânquyềnvàdânchủchỉlàhaicáchnhìncủacùngmộtvấnđề.Nhânquyềnlàdânchủdướigốcnhìncánhân,dânchủlànhânquyềndướigốcnhìnquốcgia.Đãlàmộtcáchtổchứcthìvềphươngdiệntriếtlýdânchủchỉlàmộtphươngtiệnchứkhôngphảilàcứucánh.Cứucánhlàlàmthếnàođểconngườingàymộttựdohơnvàsungtúchơn.Nóimộtcáchhuỵchtoẹtthìcứucánhlàvừacótựdovừacótiền.Nếucómộtphươngthứcnàokhácchophépđạttớimộtmứcđộtựdolớnhơnvàmộtmứcsốngsungmãnlớnhơnthìtakhôngbắtbuộcphảichọndânchủ.Nhưngdânchủlàkếtquảcủakinhnghiệmnhiềungànnămdòdẫmcủaloàingười.Churchillđãnóimộtcâuchâmbiếmbấthủrằngdânchủlàchếđộchínhtrịdởnhất,trừkhitasosánhnóvớimọichếđộchínhtrịđãđượcbiếttới.Chotớinaydânchủđãlàchếđộchínhtrịduynhấtđemlạitựdovàhạnhphúc,vậythìcũnglàmộtchọnlựabắtbuộcgiữanhưngchếđộchínhtrịđãđượcthửnghiệm.Mộtđiềubắtbuộcphảicómàtachưacócũngphảiđượccoinhưmộtmụcđíchgiaiđoạntrướckhinhìnxahơn.ởthờiđiểmnàychúngtacóquyềntiếptụcsuynghĩvềnhữngphươngthứckháchayhơndânchủđể làmchothếgiớigiàuđẹpvà tựdohơnnhưngchúngtakhôngthểchấpnhậntháiđộtừkhướcdânchủ,nhấtlàđểngoancốduytrìmộtchếđộđãđượcthửnghiệmvàđãthấtbại.Nhậnđịnhdânchủchỉlàmộtphươngtiện,haymộtmụctiêugiaiđoạn,làcầnthiếtchochínhcốgắngxâydựngdânchủ.Nếutacoitựdo(vàcáihệquảđãđượcchứngminhcủanólàphồnvinh)mớilàcứucánhthìchínhquyềntrướchếtphảilàmộtchínhquyềntốithiểuđã.Chínhquyềndânchủ,nghĩalàchínhquyềntốt,cũngkhôngbằngkhôngcóchínhquyềnnếukhôngthựcsựcầnthiết.Mộtchínhquyềndùxuấtpháttừnhữngcuộcbầucửtựdovàlươngthiệnnhưngnếucanthiệpvàotấtcảmọiđịahạt,quiđịnhquánhiềuvàđảmnhiệmquánhiềusinhhoạtcũnglàmộtchínhquyềnkềnhcànggâytrởngạichongườidân.ýthứcrõràngrằngtựdomớilàcứucánhchúngtasẽhiểurằngchínhquyềntốtnhấtlàchínhquyềnnhẹnhấtvànguyêntắctiênquyếtcủamộtnhànướclànhữnggìngườidâncóthểlàmđượcnhànướcsẽkhônglàm.Cũngcầnýthứcrằngnềntảngcủatựdolàsựhiểubiết,quyềntựdocầnbảnnhấtlàquyềnđượcthôngtinđầyđủ.Tựdothựcsựlàtựdotrongsựhiểubiếtchứkhôngphảitựdotrongsựumê.TrongthánhkinhThiênChúaGiáo, thượngđếđãtạoraAdamvàEva,haingườinhởnnhơtrongvườnđịađàngtrong sự ngu dốt, họ chỉ thành những con người tự do sau khiEva rủ chồng ăn trái cây hiểu biết.Thượngđếđãchỉtạorahaiđộngvật,Evađãtạoraloàingười.Chúngtađãnói,nhưngcầnnhắclạivìtầmquantrọngcủanó,đặctínhđầutiêncủadânchủlàchotớinaynóđãlàthểchếduynhấtđemlạitựdovàsungtúc.Sựthựchiểnnhiênnàythựcramớichỉhoàntoànsángtỏtrướcmắtmọingườitừhơnmộtthậpniênnaysaukhiphongtràocộngsảnthếgiớisụpđổ.Trướcđónhữngthànhquảngoạnmụccủacácchếđộphát-xítNhật,Đức,ý,rồicácchếđộcộngsản,nhấtlàLiênXô,cólúcđãlàmmộtsókháđôngngườitinrằngmộtchếdộđộctàithôngminhcóthểđemlạimộtnhịpđộpháttriểnnhanhhơn.Thựcranhữngthànhtíchngoạnmụccủacácchếđộđộctài,phát-xítvàcộngsản,ngaycảkhicóthực,cũngchỉlànhữngbịpbợmnếuđượcđồnghóavớipháttriểnkinhtế.Vềbảnchấtđólàsựgiatăngcủađầura(output)hậuquảcủasựgiatăngcủađầuvào(input).Cốgắnglớnhơnđãđưatớikếtquảlớnhơnchưkhôngphảibộmáyđãhiệulựchơn.Tronghầunhưmọitrườnghợp,cốgắngquálớnvềnhânlựcvàtàinguyêncònđưatớisựkiệtquệsauđó.TầnThủyHoàngđãxâyđượcVạnlýTrườngThành,cácvuaAiCậpđãxâyđượcnhữngkimtựthápchỉnhờápđặtnhữnghysinhtànbạo;chếđộLiênxôsaunàyđãbắnđượcnhiềuvệtinhvàokhônggianvàchếrahàngngànđầuđạnnguyêntửnhờ

nhữngđầutưquásứcchịuđựngcủaLiênXô.Tấtcảnhữngthànhquảấyđãđượcxâydựngtrênmáuvànướcmắtvàđãlàmkiệtquệtiềmnăngquốcgia.Cácchếđộbạongượcchàđạplêntựdođãđànhnhưngcũngkhôngđemlạipháttriển.Pháttriểnlàgiatăngđầuraởmộttỷlệlớnhơnsovớigiatăngcủađầuvào,nghĩalàkhôngnhữnggiatăngđầutưmàcòngiatăngnăngsuấtnhờmộtcáchlàmviệchayhơn.Đặctínhquantrọngthứhaicủadânchủlàhầunhưmọisuytưlớnvềdânchủđãxuấthiệnnhưmộtsựphảnbácđốivớichếđộđươnghành.Platon,nhàtưtưởngdânchủđầutiên,thựcrađãlýluậnvềdânchủđểphảnbácchếđộdânchủsơkhaiđượchìnhthànhmộtcáchngẫunhiêntạiHyLạp.Ôngđịnhnghĩadânchủnhưsau:Dânchủđếnsaukhinhữngngườinghèolậtđổnhữngngườigiàu,tànsátmộtsố, lưuđầymộtsốvàgiữlạimộtsốkhác.Đólàchínhquyềncủangườinghèo.VớimộtnhậnđịnhkhinhbỉnhưvậydĩnhiênPlatonđềnghịmộtchếđộkhácmàôngcholàlýtưởnghơn,đólàchếđộcộnghòađặtdướisựlãnhđạocủanhữnghiềntriết.Tuyphảnbácdânchủnhưnóxuấthiệnvàothờiđiểmcủaông,nhưngthựcraPlatonđãđónggópnhiềuýkiếnquíbáuchodânchủsaunày.CácnhàtưtưởngdânchủtạiLaMãvàtạichâuÂusaunàycũngđãlêntiếngđểphảnbáccácchếđộđươngthờicủahọ.Nhữngngườiđấutranhchodânchủởmọinướchiệnnaycũngkhôngkhác.Nhưvậymộtnétđặcthùcầnđượcghinhậncủadânchủlànócósựnăngđộngriêngcủanó.Dobảnchấtphảnbáccủanó,dânchủluônluônnhậnravàsửađồinhữngsailầmcủachínhnó.Nhờkhảnăngtựphêphánvàđiềuchỉnhđó,mộtmặttakhônglocácxãhộidânchủsẽthỏamãnvàdừnglạiởmộtlúcnàođó,nghĩalàsẽkhôngcósựchấmdứtcủalịchsửnhưFrancisFukuyamatiênđoán,vàmặtkháccũngkhôngcầnlosợsẽcódânchủquáđộ.Đặctínhquantrọngthứbacủadânchủlànhữngcuộctranhluậnvềdânchủtựchúngđãrấtcólợichoxãhội.Thảo luậnvềdânchủ là thảo luậnvềcôngviệcquốcgia,nhờđó,mộtmặt,ngườidânhiểuđượcviệcnướcvàcảmthấygắnbóvớiđấtnước,mặtkhác,họcũngquađómàhấpthụđượcnhiềukiếnthứcmàhọkhócóthểcómộtcáchkhác.Tôixindẫnchứngmộtkinhnghiệmmàcánhânmìnhđãsống.NhómThôngLuậnchúngtôimặcdầuđạibộphậnlàthànhphầnđượcgọi(haybịgọi)làtríthứckhoabảngnhưngphầnlớnlàkỹsư.Chúngtôichỉcórấtítchuyênviênvềluật.Vềluậthiếnphápchúngtôilạicàngthiếu.Năm1995,đểchuẩnbịchoviệctuchỉnhDânChínhTrịdânChủĐaNguyên1996,chúngtôiquyếtđịnhthảoluậnvàbiểuquyếtmộtcáchdânchủviệcđềnghịmộtđịnhchếchínhtrị choViệtnam trướccácđạihội thànhviên.Nhiềungười chođây làmộtquyếtđịnh liều lĩnhvàphiêulưuvìanhemphầnđôngcórấtítkiếnthứcvềcácđịnhchếchínhtrịvàcóthểbiểuquyếtkhôngđúng.Chúngtôiđãcórấtnhiềucuộcthảoluậnsôinổivàchínhnhờnhữngcuộcthảoluậnnàymàkiếnthứcchínhtrịtrungbìnhcủatổchứccaohẳnlên.Phảihơnmộtnămsauchúngtôimớiđiđếnđồngthuậnnhưngsauđótôinhậnxétlàsựhiểubiếtcủanhiềubạntôivềcácđịnhchếchínhtrịcònhơncảmộtsốvịmàtrướcđóchúngtôicoilàchuyênviênvềhiếnpháp.Tôikhámphámộtcáchthíchthúmộtđiềukhôngngờlàphúclợicủadânchủcànglớnkhiquầnchúngthiếuhiểubiếtvềchínhtrị.Chínhkhíacạnhmànhiềungườicoilàtiêucựccủadânchủ,nghĩalànhữngcuộcthảoluậntriềnmiềndosựthiếuhiểubiết,lạilàkhíacạnhtíchcựcnhất,bởivìsauđólàmộtbướcnhảyvọtcủasựhiểubiết,vàsựhiểubiếtlànềntảngcủatiếnbộ.Đặctínhthứtưcủadânchủ,đãđượcđềcậptớitrongmộtchươngtrướcnhưngvẫncầnnhắclại,lànólàđiềukiệnkhôngcókhôngđượcđểcóthểnóitớiquốcgiahaylòngyêunướcmọtcáchđúngđắn.Khiđấtnướcđãbịchiếmđoạt làmcủariêngdướiquyềnđịnhđoạt tùytiệncủamộtngườihaymột

nhómngườithìdânchúngkhôngcònlýdogìđểphảiloâuchođấtnướccả.Lýdothậtgiảndị:đấtnướcđãlàcủariênganhthìanhcứloliệulấymộtmình,tôiđãkhôngcóquyềnthìcũngchẳngcóbổnphận.Chưakểlànếuanhchàđạptôithìtôicònpháchobõghét,khôngphácôngkhaiđượcthìtôicũngphángầm.Cácchếđộđộctàinhưvậyhủydiệtýthứcquốcgiavàlòngyêunước.Disảnđộchạinhấtcủacácchếđộcộng sản chính là sựpháhoạinày.Một thídụ: ai cũngbiếtnướcNgangàynayđangbịkhủnghoảngtàichínhrấtnặngvàhầunhưkhôngcólốithoát.Tuynhiênrấtítngườibiếtrằngđólàmộtcuộckhủnghoảngtàichínhrấtkỳcục:nướcNgathiếutiềntrongkhivẫnxuấtsiêu(xuấtcảngnhiềuhơnnhậpcảng)mộtcáchliêntụcvàởmộtmứcđộrấtcao.Trênnguyêntắctìnhtrạngđóphảiđưatớimộtsựdồidàongoạitệ,nhưngngượclạingânquỹnhànướcNgalạithiếungoạitệmộtcáchcựckỳbiđát,ngânsáchtrốngrỗngđếnnỗikhôngtrảđượccảlươngcôngchức.ĐólàvìngườiNgahoàntoànkhôngcòntinhthầntráchnhiệmđốivớiquốcgia,họcoitrốnthuếvàgianlậnthuếnhưmộtmônthểthaolànhmạnh.Nhữngngườicótiềnthìcấtgiấutrongnhàhoặctạicácngânhàngngoạiquốc.NướcNgarộnglớnmênhmôngnhưvậynhưngcũnglàmộttrongnhữngnướcmàmôitrườngbịhủyhoạitrầmtrọngnhấtbởivìngườiNgathiếutinhthầnquốcgiavàdođóhànhxửmộtcáchvôtráchnhiệm.Cácchếdộđộctàicòntạoramộtmốinguykháclàđểchúngthườngkhơidậytinhthầndântộchẹphòi,nghĩalàsựthùghétngườikhácđểthaythếcholòngyêunước,nghĩalàsựyêumếnvàgắnbóvớidântộcvàđấtnướcmình.Tinhthầndântộchẹphòinàyngăncảnnhữnghợptáclànhmạnhgiữacácquốcgiavàlàmốiđedọachohòabình.Saucùng,cầnlưuýđặcbiệtlàcácchếđộcộngsảnđãphảnbộichínhlýtưởngcộngsản.Trongcuộcthảoluậnsôinỗivềdânchủởthếkỷ19,vấnđềtrọngtâmlàlàmthếnàođểthựchiệndânchủ.Nhữnglýthuyếtgiacộngsảntiênkhởi,kểcảKarlMarxkhiôngchưabịlãohóa,khônghềđặtlạinguyêntắccơbảncủadânchủ(tựdongônluận,tựdothànhlậpvàgianhậpcáctổchức,tựdobầucửvàứngcử).Họchỉcốgắngtìmmộtphươngthứcđểbảođảmdânchủthựcsự,nghĩalàdânchủchonhữngngườinghèokhổ,chiếmđạiđasốlúcđó.Lýluậncủahọlànhữngngườinghèovàthiếukiếnthứcsẽkhôngcókhảnăng,cảtinhthầnlẫnvậtchất,đểsửdụngcácquyềntựdomàhọđượchưởngtrênlýthuyếtvànhưthếchínhquyềncuốicùngvẫnởtrongtaymộtthiểusốgiàucó.Từđóhọchủtrươngtậpthểhóacácphươngtiệnsảnxuấtvàphủnhậnquyềntưhữuđểbảođảmsựbìnhđẳngthựcsựvềchínhtrị.Vềcơbảnnhữngýkiếncủahọnhằmcải tiếnchứkhôngphủnhậndânchủ.Tronghaihướngđể tăngcườngdânchủ,mộthướnglànângcaocácquyềntựdochínhtrịvàmộthướngthứhailàmởrộngdânchủchothậtnhiềungười,họđãđặttrọngtâmvàohướngthứhaivàcoinhẹhướngthứnhất.Họvấpvàohaisailầmcơbản,mộtvềchínhtrịvàmộtvềkinhtế.Vềchínhtrị,họkhôngnhậnthứcđượcrằngdânchủlàmộtchếđộmớivàsẽcònthayđổikhôngnhữngvềhìnhthứcmàcòncảvềnộidungquyềnlựcchínhtrị,họđãquánóngvội.Vềkinhtế,họnhìnhoạtđộngkinhtếnhưmộttròchơivớitổngsốcốđịnhngườinàyđượcngườikiaphảithua;họkhôngnghĩlàmọingườiđềucóthểcùngtiếnlênsựsungtúc;họkhôngthểtưởngtượngmộtxãhộitrungđónhữngngườithấtnghiệpcũngsẽcóxehơi.Họlầm,nhưngdứtkhoáthọkhôngphủnhậndânchủ.Trongđầuóchọkhôngcóđộcquyềnbáochícủanhànước,khôngcónhữngcuộcbầucửbịpbợm,vớikếtquảđịnhsẵn,khôngcónhữngnhà tùchínhtrị,khôngcóviệccấmđoáncáchộiđoàn.Cácchếđộcộngsảnsaunàythựcrachỉlàmộtsựthoánđoạt,saukhiđãphảnbội,nhữngtưtưởngcủacácnhàlýthuyếtcộngsảnđầutiên.BâygiờhãybànvềmộtsốlấncấncủangườiViệtnamchungquanhvấnđềdânchủ.

Dânchủsẽđưa tóihỗnloạn!Lậpluậnnàyđượcđảngcộngsảnđưaranhưmộtsự thựchiểnnhiênkhôngcầnchứngminhvàđượcmộtsốngườichấpnhậnmộtcáchthụđộng.Nhưngnóchỉlàmộtlậpluậnlỗmãng,bấtchấpcảlýluậnlẫnthựctạiđấtnước.Hiệnnaynướctađanghỗnloạnvà-hơnthểnữa-đangrấthỗnloạn.Trộmcướphoànhhànhnhưchỗkhôngngười.Buônlậucókhonhànước,tàuchiến,xetăng.Mócngoặc,thamnhũng,hốimạiquyềnthếtrởthànhmộtnếpsống.Câyrừng,bờbiển,danhlamthắngcảnh,ngaycảditíchlịchsửbịpháhủymộtcáchvôtộivạ.Chưakểloạnsứquân,bắtngườitùyhứng,giamgiữ,tratấn.Ngoạitrừchínhsáchkhủngbốchínhtrị,Việtnamđangởtrongmộttìnhtrạnggầnnhưvôchínhphủ.KinhnghiệmsốngdướichếđộcộngsảnViệtnamvànhữngtraođổivớinhữngngườiđãtrưởngthànhvàlàmviệctrongcácchếđộđộctàikhácchotôimộtkếtluậnrấtrõrệt:khôngcứgìViệtnammàmọichếđộcộngsản,nóichungmọichếđộđộctài,đềurấthỗnloạn.Mộtngườicóthểvượtđènđỏ,đánhvợcon,đảthươngtrầmtrọngđồngnghiệp,gâymấtmátnặngnềchocơquanmình,phónguếbừabãi,v.v...màchỉbịcảnhcáo,hayphạtqua loa.Cácchếđộđộctàidungtúngsựvôkỷluậtvàvôtráchnhiệmđểbùlạisựthiếutựdo,họchỉthùghétnhữngphátbiểuđứngđắncủatrítuệ,chứkhôngthùghétnhữngtệđoanxãhội.Dânchủkhôngđưatớihỗnloạn,tráilạinóđemlạiluậtchơirõràngminhbạch,nóbảođảmcônglývà luậtpháp,nóđemlại tinh thần tráchnhiệmvìnóchophépmọingườicóchỗđứngvà tiếngnóitrongviệcnước.Nóđemlạitrậttựtrongđầuócconngườivàtrongxãhội.Dânchủkhôngcólợichopháttriểnkinhtế!Mộtxácquyếtnôngcạnphátxuấttừngộnhậnvềbảnchấtcủadânchủdosựnhậndiệnhờihợthoặcgiantrávềnhữnglúngtúngcủamộtsốquốcgiatronggiaiđoạnchuyểntiếpvềdânchủ.Dânchủkhôngphảilàchiếcđũathầngiảiquyếtmọivấnđềvàđemlạiphồnvinh.Dânchủkhông thay thếchonhữngchínhsáchvànhưngconngười.Dânchủ làmộtphươngthứcsinhhoạtchophépđặtvấnđềmộtcáchđứngđắntìmgiảiphápmộtcáchđứngđắnvàchọnlựamộtcáchđúngđắnnhữngngườitráchnhiệm.Tựnó,dânchủkhônggiảiquyếtmộtvấnđềnàocả,nhưngkhôngcódânchủthìkhôngcóvấnđềnàocóthểgiảiquyếtđượcmộtcáchđứngđắn.Chínhvìthếmàmứcđộdânchủquyếtđịnhgiớihạnchopháttriểnnóichungvàpháttriểnkinhtếnóiriêng.Chínhvìthếmàcácnướcgiàumạnhđềulàcácnướcdânchủtrongkhicácnướcđộctàiđềuchậmliến.Khuyếttậtcủatháiđộthựctiễnchorằngnêngáclạinhưngđòihỏichínhtrịđểtậptrungcốgắngvàovấnđềpháttriểnkinhtếrồichínhpháttriểnkinhtếsẽđemlạidânchủchínhlàởchỏnókhôngthựctiễn:chấpnhậnđộctàiđểhyvọngpháttriểnkinhtếngườilasẽchỉcóđộctàimàkhôngcópháttriển.Dânchủkhôngđemcơmáovàhạnhphúcđểphátkhông.Dânchủkhôngbốthí.Nótạoranhữngconngườitựdovàtráchnhiệm,làmchủđờimình,pháthuyđượckhảnăngvàsángkiếncủamìnhđểxâydựngđờimìnhvàđấtnướcmình.Chínhvìthếmàdânchủđãgiảitỏađượcsinhlựcquốcgiavàđemđếnsựphồnvinh.Chínhvìthếmàdânchủmớiđẹp.Dânchủlàmộtxaxỉphẩmđốivớicácnướcthiếumởmang!Quảlàmộttháiđộmiệt thịvàkỳthịchủng tộc.ởmiệngnhữngngười thuộccácquốcgia thiếumởmang,nócòn làmột sựmạ lị chínhmìnhmộtcáchngungốc.Dânchủkhôngphảilàmộtxaxỉphẩmđốivớibấtcứmộtdântộcnào.KhicácdântộcphươngTâybắtđầudânchủhóa,họởmộtmứcđộkinhtế,xãhộivàdântrícònkémxachúngtangàyhômnay.RiêngngườiMỹchưahềbiếtmộtchếđộnàokháchơnlàdânchủ,họbắtđầudânchủtừnhữngconngườiđếntừnhiềunguồngốcvàphongtục,thiếuthốntấtcả,kểcảvănhóavà

đồngthuận.Nhờcódânchủhọđãtạoraquốcgiahùngmạnhnhấttráiđất.Nhữngdânchủcóthểlàmộtxaxỉphẩm,vàtrênthựctếdânchủđãtừnglàxaxỉphẩmtrongnhiềutrườnghợp.Dânchủbịpbợmquảnhiênlàmộttròchơivôcùngtốnkémvàlàmộtgánhnặng.Tráilạidânchủthànhthựclàmộtdụngcụquígiá.Nhữngngườicầmquyềnchorằngdânchủlàmộtxaxỉphẩmthựcrachỉcóýđịnhdàndựngmộtthứdânchủbịpbợm.Dânchủthànhthựckhôngnhấtthiếtlàdânchủhoànchỉnh,mứcđộhoànchỉnhcủamộtnềndânchủtănglênvớithờigian,cùngvớimứcđộpháttriểnvàdântrí;nhưngmộtnềndânchủthànhthựcvầncónhưngthànhtốtốithiểucủanó:tựdongônluận,đađảngvàbầucửtựdo.Kinhnghiệmcánhânquanhữngtraođổiđãchotôimộtnhậnđịnhlàtấtcảnhữngngườiloâumộtcáchlươngthiệnrằngdânchủcóthểlàmộtxaxỉphẩmkhidântrícònthấpđềulàmmộtsailầmchung:họtrừutượnghóadânchủ.Nếuthayvìdặtcâuhỏi:Việtnamcóthểcódânchủkhông?,họđặtnhữngcâuhỏicụthểnhưcónêncótựdongônluậnkhông,cónêncóbầucử,tựdolậphôikhông,v.v...họsẽkhôngcònbănkhoăn.Cũngkhôngnêncuồngtínvàquákhích.Phảithựctếmànhìnnhândânchủsẽkhôngthểđemlạitấtcảmọiphúclợicủanótrongmộttìnhtrạngdântríchưamởmang.Nhưngđiềucầnphảiýthứcmộtcáchrấtrõrệtlàdùtronghoàncảnhnàodânchủcũnghơnxađộctài.Dânchủtựnhiênsẽtới!Nếudễdàngnhưvậythìtạisaomặcdầumọinướcdânchủđềugiàumạnhnhưngchỉcómộtsốítdântộccóđượcdânchủ?Dânchủlàmộtđiềuquígiáchonênnókhôngtựnhiênmàmọclênnhưcỏđạimàphảitranhđấuđểcó.CácnướcdânchủphươngTây,màđasốngườiViệtnammơước,đãphảitranhđấucamgolắmmớicóđượcdânchủnhưngàynayvàhọvẫncònrấtcảnhgiácbảovệnềndânchủđã tranh thủđược.ởđâuvàbaogiờcũngthế,khuynhhướngchuyênquyềnđộcđoánluônluônlàmộtcámdỗmạnh.Nếuchúngtakhôngphấnđấumàchỉngồichờđểcódânchủthìchắcchắnchúngtasẽchỉcócáingượclạicủadânchủ.Cũngchớnênlạcquanmànghĩrằngdânchủsẽtớinhờáplựccủađàtiếnchungcủathếgiới.Nhưngáplựcnàycóthểđemđếndânchủnhưngcũngcóthểlàmsụpđổchínhquốcgia.Vấnđềlàchúngtacóđủthìgiờkhông,đấtnướctacóthểtồntạiđượcchođếnkhicódânchủhaykhông?Nhưđãnóiởmộtphầntrướccủacuốnsáchnày,ýniệmquốcgiadântộcđangbịcôngphámộtcáchgaygắt.Sẽchỉcònlạitrongthếkỷ21nhữngquốcgiađượcxâyđựngtrênmộtđồngthuậnnghĩalànhữngquốcgiacódânchủ.Cácquốcgiakhácsẽtanvỡtronghỗnloạn.Vớiđàtiếnhóadồndậphiệnnaysựtanvỡcóthểlàrấtnhanhchóng.Chầnchừmãitrongcốgắngxâydựngdânchủchúngtacóthểsẽkhôngcònquốcgiatrướckhiđạttớidânchủ.Khôngcầnphảilàmộtnhàthôngtháimớithấyđượcnguycơnày,chỉ cầnmột chútquan sátvà suynghĩ lương thiện.Cócầnmộtkết luậnchocuộcmạnđàmchungquanhvấnđềdânchủnàykhông?Cólẽkhông,nhưngthayvàođólàmộtnhậnđịnhvềsựkhókhăncủacuộcthảoluậnvềdânchủ,vàvềchínhtrịnóichung.KhóởchỗngườiViệtnamhìnhnhưcómộtbảnnăngtựtinghêgớmvềlýluậnchínhtrị.Nhiềungười,kẻcảnhưngtríthứccótầmvóc,cóthểtinchắcnhưđinhđóngcộtvàonhữnglậptrườngkhôngđượcxâydựngtrênmộtcơsởhiểubiếtđúngđắnnào,vàởmỗigiaiđoạnlạicóthểtinchắcnhưđinhđóngcộtvàonhữnglậptrườngkhácnhau.Nhữngxácquyếtcứtựnhiênmọcra,lúcnàocũngtuyệtđối,vàkhôngcầnđượcxâydựngtrênmộtvốnhiểubiếtnào.NgườiViệtnamchúngta,kểcảtríthức,thậtrấtvôlễđốivớikiếnthức.Mộtvịđànanhcủatôi,tốtnghiệpcùngtrườngnhưngtrướcnhiềunăm,cáchđâybamươinămthuyếtphụctôithamgiamộtphongtràotrunglậpcủaanh.Anhquảquyếtchỉcóconđườngđólàcứuvãnđượcđấtnước,anhcũngquảquyếtphảiđấutranhrấtcamgochứkhôngthểkhoanhtaychờđợi.Lập

trườngcủaanhkhôngdựatrênmộthiểubiếtđặcsắcnào.Cólẽanhchỉtìnhcờđọcđượcmộtcuốnsáchhaymộtvàibàibáovànghĩrằngđólànhữngkiếnthứckhôngaicó.Nhữngtôikhôngthảoluậnđượcvớianhvìanhquáquảquyết trongnhữngýkiếncủamình.SauđótôivềViệtnam,cònanh,ngườiđãthuyếtphụctôiphảidấnthântranhđấucamgo,vẫnởlạiPháp.Hơnbamươinămsautôigặplạianhvàlầnnàycũngkhôngthảoluậnđượcvớianhvìanhlạitintưởngchắcnịchvàomộtchânlýmới là cách làm chính trị hay nhất là đừng làm chính trị?Anh nói bằng tiếng Pháp: Lameilleurepolitique,cestpasdepolitiquedutout?.Anhcoinhữnghoạtđộngcủatôichỉcóhạivìcácanhcàngđòidânchủđảngcộngsảncàngchốngdânchủ,cứđểmặchọ,họsẽtựđộngdânchủhóa.Cáinghiệphoạtđộngchínhtrịnhiềukhicũngéole.Biếttôicóchútíthoạtđộng,nhiềungườithườnghaymuốngặp tôiđể trìnhbàynhữngconđườngcứunướcmàhọđãkhámphá ra.Cóngườivẽ ranhữngvòngtròn,cóngườivẽranhữnghìnhtamgiác,cóngườigiảnggiảichotôivềlẽtuầnhoàncủatrờiđất,cóngườinóichỉcótriếtlýđạoPhậtmớilànềntảngvữngchắcxâydựngđấtnước,cũngcóngườiquảquyếtrằngđạoCaoĐàilàconđườngbắtbuộccủaViệtnam.Nhữngngườinàyđềugiốngnhauởmộtđiểmlàhọchonhữngđiềuhọnghĩlàhoàntoànđúngvàdođókhôngthểnghemộtlậpluậnnàokhác.Mộtngườimệtmỏichỉcóthểnóichứkhôngthểnghe,vìngheđòihỏisứckhỏevàsựtỉnhtáo.Cólẽchúngtalàmộtdântộcđãquámệtmỏisaunhiềuđỗvỡvàmấtmát.Vàchínhsựmệtmỏinàyđãlàlýdođầutiênkhiếnchúngtakhóthảoluậnvớinhauvềcácvấnđềchínhtrịmàđặcđiểmchunglàbềmặtcóvẻnhưrấtđơngiảntrongkhitrongchiềusâuchúngrấtphứctạp.Lýdothứhaigâykhókhăn,vàđôikhihỗnloạn,chocáccuộcthảoluậnchínhtrịlàchúngtakhôngýthứcđượcrằngmuốnlýluậnchínhtrịmộtcáchđúngđắncầnquamộtgiaiđoạnnhậpmônnghiêmtúc.Đólàgiaiđoạnnhậptâmnhữngkháiniệmcănbảncủachínhtrị,quốcgia,dântộc,nhànước,chủquyền,nhânquyền,tựdo,dânchủ,vănhóa,pháttriển,v.v...Vànhấtlàtìmramốiliênhệgiữacáckháiniệmđó.Cốgắngnhậpmônnàyrấtkhóvàđòihỏirấtnhiềuthìgiờ,nhưnglàmộtsựbấtbuộcnếukhôngngườitasẽrấtdễquênmìnhđangnóivềcáigì,rồisẽnhảyloạnxạtừkháiniệmnàysangkháiniệmkhác,từđầuNgôsangmìnhSở,sẽmâuthuẫnvớinhữnggìmìnhmớinghĩtuầntrướcvànhữnggìmìnhcó thểnóingàymai.Tôiđã từngđượcnghenhiềubài thuyết trìnhvàđọcnhiềubàitham luận trongđo tácgiảmâu thuẫnvớichínhmình trongvòngvàiphútphátbiểuhay trongmộttranggiấy.Nhữngkháiniệmchínhtrịcóvẻgiảnđơnnhưngthựcrachúngrấtphứctạp.Nhữngngườimuốnthamgiavàocuộcthảoluậnchínhtrị,vànhấtlàvàocuộcvậnđộngdânchủ,cólẽnênquansátcáctusĩ.Khôngphảicácvịđạiđức,thượngtọa,linhmục,mụcsưđềucótrìnhđộhiểubiếtcao,nhiềuvịchỉcónhữngkiếnthứcrấtsơsài.Nhưngtạisaonóichunghọvẫnsốngvàphátbiểuđượcđúngtínngượngcủa tôngiáohọ?Đólàvìhọđã trảiquacốgắngnhậpmôn.Mườiđiềugiáolệnh,tứđiềuđế,v.v...cógìlàphứctạpđâu,thếmàhọvántụngkinh,gõmõ,lằntrànghạthàngngày.Nhờđóhọnhậptâm.Cáckháiniệmchínhtrịcònphứctạphơnnhiều,nhưngnếumọingườiphátbiểuvềchínhtrịdànhđượcmộtphầnthờigiờmàcácnhàtudànhchoviệctụngniệmđểnhậptâmchúngthìcuộcthảoluậnvềdânchủchắcchắnsẽđượcnângcấp.Vàtươnglaiđấtnướccũngsẽkháhơn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Đixahơndânchủ

Vìchỉlàmộtphươngtiệnđểxâydựngtựdovàhạnhphúc,dânchủcầnđượcthíchnghivớitiếnhóacủaxãhội.Cuộcthảoluậnđểcảithiệndânchủvàđixahơnmứcđộdânchủtốithiểu(tựdongônluậnvàbáochí,tựdothànhlậpvàgianhậpcáctổchức,tựdobầucửvàứngcử)luônluônphảitiếptục.Mộthướngtìmkiếmlàgiớihạnởmứcthựcsựcầnthiếttầmvócvàvaitròcủanhànướcđểnhườngkhônggiantốiđachocánhânvàxãhộidânsự.Thếnàolàmứcthựcsựcằnthiếtđanglàtrọngtâmcủacuộctranhluậnchínhtrịtạihầuhếtcácquốcgia.Hướngthứhailàmởrộngsựthụhưởngtựdovàdânchủchothậtđôngngười,nóicáchkháclàđemcácquyềntựdocótrênnguyêntắcvàothựctại.Đằngsaunhữngcuộc thảo luậnquanhkháiniệmdânchủ,đanghình thànhmộtkháiniệmdânchủmới,mộtthứhậudânchủlàdânchủđanguyên.KháiniệmdânchủđanguyênsaumộtthờigianngắnbịphảnbácđãmauchóngđượcngườiViệtnamchấpnhận.Đólàđiềuđángmừng,nhưnghìnhnhưsựchấpnhậnnàychưađiđôivớinhậnthứcrằngdânchủđanguyênkhôngphảichỉlàmộtthuậtngữmớimàlàmộtýniệmmới,mộtbướctiếnmớicủadânchủ.Phầnđôngvẫnchỉhiểuđanguyênlàđađảng,dođódânchủđanguyênchủyếulàmộtkhẩuhiệuđểchốngđộctài,đểphảnbácdânchủtậptrungcủađảngcộngsản.Vềđiểmnàytôiphảinhìnnhậnlàđảngcộngsảntỏrahiểubiếthơnnhiềungườichốngcộng.Họphânbiệtđanguyênvàđađảngkhihọđưaracươnglĩnhchốngđanguyên,đađảng.Mặcdầuthảoluậnvềtươnglaicủadânchủlàmộtkhuynhhướngthờithượng,chotớinaytrongcáctácphẩmchínhtrịnổitiếngtrênthếgiớichưacómộtđịnhnghĩarõrệtchodânchủđanguyên.NhómThôngLuậnđãđưaramộtđịnhnghĩarõrệtvớinămđặc tínhcủadânchủđanguyên.Từkhiđịnhnghĩanàyđượcđưaranăm1992,quacácthảoluậntrựctiếpvớicácnhànghiêncứuchínhtrịcũngnhưquanhữngtácphẩmmới,chúngtôiđãchỉnhậnđượcnhưngbổtúcchứchưagặpmộtphảnbácnào.Địnhnghĩađónhưsau:[]Dânchủđanguyênlàdânchủnhưngkhôngphảidânchủnàocũnglàdânchủđanguyên.Dânchủđanguyênlàmộthệthốngchínhtrịmớivớinhữngđặctínhbắtbuộccủanó.Tacóthểnhấnmạnhnămđặctính:Mộtlà,dânchủđanguyênnhìnnhậnvàtôntrọngchỗđứngvàtiếngnóingangnhauchomọingườithuộcmọithànhphầnxãhội,mọitínngưỡngvàmọikhuynhhướngchínhtrị.Dânchủđanguyênlênánmọiphânbiệtđốixử,nóchốngđốiquyếtliệtchếđộđộcđảng.Mộtcáchcụthểbảnhiếnphápcủamộtthểchếdânchủđanguyênkhôngthểchứadựngbấtcứmộtquichiếunàovềmộtchínhđảngmộtchủnghĩahaymộttôngiáo.Hailà,ngoàinguyêntắcphânquyềnphảicótrongmọinềndânchủxứngđángvớitêngọicủanó,dânchủđanguyênđòihỏitảnquyềnđểtôntrọngsựkhácbiệtgiữacácđịaphương.Mộtchínhquyềndùxuấtpháttừbầucửtựdođinữacũngkhôngphảilàdânchủđanguyênnếuphầnlớnquyềnhànhtậptrungtrongtaychínhquyềntrungưong.Trongmộtthểchếdânchủđanguyêncácchínhquyềnđịaphương,donhândânđịaphươngbầura,phảicónhữngquyềnluậtđịnhrộngrãiđểtổchứccuộcsống

phùhợpvớihoàncảnhriêngcủamỗivùng.Mỗivùngphảicódiệntíchvàdânsốởmứcđộthoảđángđểcóthểlànhữngthựcthểđủtầmvócđểtựquảnđượcvàpháttriểnđược.Nhưthếmộtsốnguyênnhânxungđộtsẽtựnhiênđượcgiảitỏa.Cácsắctộcítngườisẽcóđượctiếngnóiđángkểtạicácđịaphươngmàhọtậptrungđôngđảo.Cácchínhđảngkhôngcóđượcđasốtrongcáccuộcbầucửtoànquốc vẫn có thể nắmđược chính quyền tại những địa phươngnơi họ được tín nhiệm.Dân chủ đanguyênlàmnhẹđimốicăngthẳngchínhquyền-đốilậpvàbẻgãymốixungkhắcđượclàmvuathualàmgiặc.Tảnquyềndưa tớihệ luận làchínhquyền trungươngkhôngcai trị trực tiếpmàchỉđảmnhiệmcácsứmạngquócphòng,ngoạigiao,tiềntệvàphốihọpgiữacácđịaphương.Mộtvaitròkháccủachínhquyềntrungươnglàthựchiệncáccôngtrìnhcơsởhạtầngtrênquimôcảnướcvàtrợgiúpcácchươngtrìnhđịaphươngđángkhuyếnkhích.Balà,dânchủđanguyênđặtnềntảngtrênxãhộidânsự.Bêncạnhcácchínhđảng,cáccộngđồngsắctộc,địaphưongvàtôngiáo,cáchiệphộicôngdântổchứctheongànhnghềquyềnlợi,nhânsinhquan,sởnguyện,ưutư,v.v...Đượchoạtđộngđộclậpvớichínhquyền,đượcnhìnnhậnmộtchỗđứngtrọngyếu,đượccótiếngnóivàảnhhưởngtrongsinhhoạtcũngnhưtrongsựtiếnhóacủaxãhội.Nhànướctựcoimìnhlàcósứmạngphụcvụxãhộidânsựchứkhôngkhốngchếxãhộidânsự,khôngđịnhđoạtsinhhoạtthườngngàythaychoxãhộidânsự.Vềmặtkinhtếđiềunàycónghĩalànềnkinhtếquốcgiaphảidặtnềntảngtrêncácxínghiệptư,khuvựcquốcdoanhphảiđượcgióihạnởmứctốithiểuvànếukhôngcóthìcànghay.Vaitrònềntảngcủacáchiệphộicôngdânđadạnglàmộtbảođảmchắcchắnchosựchuyểnhóathườngtrực,tựnhiênvàliêntụccủaxãhội,tránhnhữngxáotrộnđộtngộtvàđầyđổvỡcủacáccuộccáchmạng.Bốnlà,dânchủđanguyênkínhtrọngcácthiểusốvàluônluônmưutìmthỏahiệp.Trongmộtthểchếdânchủđanguyên,nguyêntắcthiểusốphụctùngđasổkhôngđượcsửdụngmộtcáchtựđộngvàmáymócmàchỉđượcdùngtớisaukhiđãtậndụngmọicốgắngđểtìmđồngthuận.Dânchủđanguyênchốnglạimọihìnhthứcchuyênchính,kểcảchuyênchínhcủađasố.Bìnhthườngtrongmộtthểchếdânchủsựchínhđángcủamộtchínhquyềndựatrênkếtquảcủacuộcbầucửcuốicùng,nhưngtrongdân chủđa nguyên sự chínhđáng củamột chínhquyền cònnằmcả trong sự thànhkhẩn tìmđồngthuậntrongmọiquyếtđịnhquantrọng.Nămlà,dânchủđanguyêntrongbảnchấtcủanótôntrọngmọithànhphầndântộcvàkhôngthểđểmộtthànhphầnnàybóclộtvàchàđạpmộtthànhphầnkhác.VìthếdânchủđanguyêncoirấttrọngcôngbằngxãhộivàkhôngthểđiđôivớicáithưòngđượcgọilàtưbảnrừngrúTrongmộtthểchếdânchủđanguyên,nhànướckhôngcònlàngườichỉhuytuyệtđối.Vaitròcủanhànướcchỉlàđảmnhiệmbachứcnăng:trọngtàitrongcácquanhệgiữacácthànhtốcủaxãhội,chếtàinhữngviphạm,vàhòagiảinhữngđòihỏimâuthuẫncủacácthànhphầndântộc.Nhànướchòagiảithayvìnhànướcchỉhuylànétđậmcủadânchủđanguyên.Nóphânbiệthẳndânchủđanguyênvớicácchếđộchuyênchính,nhưngnócũngkhiếndânchủđanguyênkhácvớinhiềuchếđộdânchủtrongđóchínhquyềnvẫncònthamvọngđịnhđoạtthaychoxãhộidânsự.[...](TríchThửTháchvàHyVọng-DựánChínhtrịDânChủĐaNguyên1996,ThôngLuận,Paris1996,trang17-19).TầmquantrọngcủaxãhộidânsựđãđượcAlexisdeTocquevillenhấnmạnhrấtsớmngaytừđầuthếkỷ19,mặcdùôngchưađạttớikháiniệmđanguyên.Ôngđãcảnhgiácrằngđặctínhcốtlõicủacácchếđộđộctàilàđèbẹpxãhộidânsự.Ôngnhậnđịnhràngcácchếdộđộctàikhôngcầnngườidânthươngyêuhọmàchỉcầnngườidândừngthươngyêunhauvàđừngkếthợpvớinhauđểchochúngđể

khốngchếmộtxãhộiphânrã.Nângcaotầmquantrọngcủaxãhộidânsựlênhàngmộtthànhtốnềntảngcủasinhhoạtquốcgiacóhệluậntựnhiênlàchínhquyềnphảitriệtthoáivềmứcđộtốithiểucầnthiếtđểnhườngkhônggiantựdotốiđachocáccôngdân.Đócũnglàđiềumàcácnhàtưtưởngthuộctrườngpháitựdođãđềnghịtừlâu.Nhiềunhàtưtưởngkháccũngđãbáođộngvềnguycơcủamộtsựchuyên chính của đa số.Dĩ nhiên cũng không thể quên ưu tư của các nhà tư tưởng thuộc khuynhhướngxãhộilàngăncảnsựkhốngchếcủangườigiàutrênngườinghèo.Phongtràocộngsảnthếgiớiđãsụpđổnhưngvấnđềmànóđặtravẫncònrấtthờisựtrướcsựbànhtrướngcủacáccôngtylớnảnhhưởngmộtcáchquantrọngtrêncuộcsốngcủarấtnhiềungười,đôikhitrêncảmộtsốquốcgia.Cáccôngtyđaquốcgiađãcótừlâuvàcũngđãảnhhưởngtrênchínhsáchcủacácnướcnhượctiểutừlâu,nhưngsựbệnrấtmớivàcầnđượccảnhgiáclàgầnđâyngàycàngxuấthiệnnhữngcôngtyquálớn.MộtsốcôngtycótrịgiátíchsảntươngđươngvớitổngsảnlượngcủacảkhốiASEAN.Cáccôngtyđaquốcgia lớnlànhữngtrungtâmquyềnlựckhổnglồmớitrongđólãnhđạohoàntoànkhôngbịchiphốibởinhữngnguyêntắcdânchủ.Mộtgiảiphápkỹthuậtvẫncầnđượctìmrachovấnnạnnàytrừkhi,nhưniềm tincủanhiềungười,mộtmặtchínhphát triểnkinh tế sẽkhiếncáccông tycầncôngnhânhơnlàcôngnhâncầnxínghiệp,mặtkháccácsinhhoạtvănhóa,nghệthuật,thẻthaosẽtiếnlên,giảmbớt trọnglượngcủasinhhoạtkinhtế.Một trườngphái tư tưởngmớicũngđangxuấthiệnvớiniềmtinvàomộtchủnghĩadânchủchứngkhoán,theođócáccôngty,vìnhậnvốntừquầnchúngquathịtrườngchứngkhoánvàlệthuộcquầnchúngtrongviệcbánhàngvàdịchvụsảnxuấtra,sẽdầndầnbịkiểmsoátbởiquầnchúng,nghĩalàcũngsẽdânchủhóa.Tuygiảiphápchưatìmranhưngnguyêntắcđãrõrệt:mọingườiphảicóchỗđứngvàtiếngnóingangnhauđộclậpvớitrọnglượngkinhtế.Dânchủđanguyênlàtổnghợpchínhtrịởgiaiđoạnnàycủanhiềuđộtphátrongkhotàngsuytưcủanhânloại.Chúngtachưacódânchủmàđãnghĩđếndânchủđanguyêncóphảilàquásớmvàquákhôngtưởngkhông?Đúng,nếutanghĩrằngmộthọcsinhtrunghọcchỉnênnghĩtớibằngtútàichứkhôngcầnnghĩtớiđạihọc.Cónhiềutriểnvọngcôhaycậuhọcsinhthựctiễnnàysẽkhôngđixatrênđườnghọcvấn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Cácgiátrịchâuá?

Cómộtlầntôiđượccoimộthoạtcảnhtứccườitrongmộtphimhàihước.Mộtnhàmôphạmđangthaothaobất tuyệtgiảnggiảigiá trị thiêng liêngcủagiađình trướcmộtcử tọa trẻ.Ôngđanghùnghồnthuyếtphụcđámthanhniênvềnhữngtệhạicủaquanhệtìnhdụcngoàikhuônkhổvợchồngthìmộtbấtngờxảyđến.Mộtchàngtrai,vớitấtcảbộdạngcủamộtngườiđồngtínhluỵếnái,từngoàixôngvônắmlấyôngđánhghen.Thìraôngkhôngnhữngngoạitìnhmàcònngoạitìnhvớingườicùngphái.Bàigiảngdĩnhiênchấmdứtởđây.Cuộckhủnghoảngkinhtếchâuábắtđầutừmùahè1997cũngđãcắtngangcuộctranhluậnđangsôinổivềcácgiátrịchâuámộtcáchtươngtự.NólốbịchhóanhữngngườiđangrêuraolàcácquốcgiaĐôngáđãpháttriểnmạnhnhờcácgiátrịchâuá,vànhưthếngườichâuákhôngcầnnhữnggiátrịphươngTâynhưdânchủvànhânquyền.Nhưngkếtthúcmộtcuộctranhcãivìmộtbêntranhluậnbịquêlàmộtkếtthúckhôngổn.Ngườitranhluậnbịcụthứngnhưngchắcgìnhưngđiềuhọnóiđãsai?Nhưthểcuộctranhluậnvềcácgiátrịchâuácóthểsẽcònđượcphátđộnglạitrongtươnglai,trongmộthoàncảnhkhácvàvớimụcmụcđíchkhácDođóchúngtacũngcầnxemthựcchấtcủacuộctranhcãinàylàcáigì.Điểmthứnhấtlàcuộctranhcãivềcácgiátrịchâuáđãđượctungrahồiđầuthậpniên1990,hầunhưcùngmộtlúctạiSingaporevàMalaysia.ĐâylàmộtđiềunghịchlýbởivìSingaporevàMalaysiachínhlàhainướccóíttưcáchnhấtđểphátbiểunhândanhvănhóavàtruyềnthốngchâuá.Singaporelàmộtthươngcảnghơnlàmộtquốcgia,dongườiphươngTâythànhlậpcáchđâyhaithếkỷ,bắtđầutừmộtlàngđánhcánhỏvớivàichụcngưdân.NóđãđượctạoravàcaitrịhoàntoàntheokhuônmẫuphươngTây.DânchúngSingapore,batriệungườihiệnnay,chuyếulànhữngngườiHoađãchạytrốnhệthốngchínhtrịvàvănhóachâuátạiquêhươngcũ.Malaysiacho tớicuối thếkỷ14chỉ làmộtbánđảohoangvuvà là trạmdừngchânchocác thuyềnbuônqualạigiữaấnĐộvàSumatra.DữkiệnlịchsửđầutiênlàcuộcthămviếngcủamộtsứgiảTrungQuốcdưới triềuMinhnăm1405.LúcđóMalaysiachỉcóvàivươngquốcnhỏhoàntoàncôlậpvớiphầncònlạicủachâuá.chotóikhiđượctuyênbốlàthuộcđịacủaAnh,đặtdướiquyềnquảntrịcủacôngtyBritishNorthBorneoCompany,vàonăm1881,Malaysiakhôngcógìgiốngvớimộtquốcgiacả.Malaysiakhôngcólịchsửvàcũngkhôngcómộtvănhóariêng,chưanóitớivănhóachâuá.NhưSingapore,MalaysiađượcthànhlậpvàcaitrịhoàntoàntheokhuônmâuphươngTây.CũnggiốngnhưSingapore,ngườiMalaysiarấthàilòngvớichínhquyềnthuộcđịaAnhvàkhôngđòiđộclậphọđãchỉđượcđộclậpsaumộtquyếtđịnhcủanướcAnh.HệthốngchínhtrịcủahọkhôngkhácbaonhiêudisảnmàngườiAnhđểlại.Tómlại,cácgiátrịchâuáđãđượcđềcaobởihainướckhônghềthểhiệnchúng.ĐiểmnghịchlýthứhailàcảLeeKhanYew(LýQuangDiệu)củaSingaporelẫnMahathirMuhamadcủaMalaysia,haingườihôhàotíchcựcnhấtchonhữnggiátrịchâuA,đềulànhữngngườiđãrấtTâyphươnghóa.CảhaiđềuđãđóngvaitròthenchốttrongviệcTâyphươnghóasinhhoạtcủađấtnước

họ.LýQuangDiệuchỉbắtđầunóitớicácgiátrịKhổngGiáosaukhiôngtừchứcthủtướng.Việcôngnhấnmạnhtớitruyềnthốngtôntrọngcácbậctrưởngthượngcủangườichâuácóthểđượcnhìnnhưmộtphảnứngtựvệdểcốkéodàiảnhhưởngtrênchínhtrường.LýQuangDiệutỏrakhóchịutrongquichếhaibêncủaông:ôngđikhápnơi,banphátnhữnglờikhuyênchomọingườitrênmọivấnđề.Cáclậpluậnvềcácgiátrịchâuácủaôngcóvẻđãthànhcôngchocánhânôngvìítrachúngđãlàmôngnổibật..MahathirthuộcmộtthiểusốtrongsắctộcMãLaiđượcgiáodụctheovănhóaAnh.NếpsốngcủaônghoàntoànlànếpsốngcủangườiAnh.Cácconôngcũngthế,congáiútôngcóchồngngườiPháp.MahathirrấtsợbịcoinhưlàmộtngườiMãLaimấtgốc.Vìthếnhữnglờituyênbốcủaôngvềcácgiátrịchâuácũngchỉnhằmmộtmụcđíchsửađổihìnhảnhcủaông,đểôngcóvẻMãLaivàHồiGiáohơnlàsựthực.TừmộtnămnayvụánAnwarIbrahimđãgâyrấtnhiềutiếngvang.DưluậnthếgiớicoiAnwarnhưmộtchínhkháchtiếnbộvàhiệnđại,nạnnhâncủaMahathir,mộtngườicầmquyềnthủcựu.ThựcraAnwartừnglàmộtngườiHồiGiáotoànnguyênvàquákhíchtronggiaiđoạnđầucủa sựnghiệpchính trị.ÔngngưỡngmộKhomeinivàphấnkhởivì cuộccáchmạngHồiGiáotạiIranđếnnỗiôngtừnghànhhươngsangTeheranđểbàytỏsựcảmphụcđốivớiKhomeini.MahathirđãchỉchọnAnwarlàmngườithừakếchínhthứccủamìnhđểtranhthủcửtriHồiGiáoMãLaichoông.ChínhvìthếmàôngđãrấtgiậndữvàthùghétAnwarkhiAnwarmuốntỏrahiệnđạihơnông..Tómlại,hainhânvậtđềcaocácgiátrịchâuánhấtcũnglànhữngngườikhôngchấpnhậnchúngchochínhmình.Cuộctranhcãiđãthiếuthựcthàngaytừđầu.Điểmthứbamàtôimuốnlưuýđộcgiảlàcácgiátrịchâuáchỉlàmộtdiễnvănchứhoàntoànkhôngphảilàmộtchủthuyết.Khônghềcómộtluậncươnghaymộtcẩmnangnàocả.TấtcảchỉlànhữngbàiviếtngắnvànhữngcuộcphỏngvấnbằngtiếngAnhđượcđăngtrênnhậtbáoTheIntemationalHeraldTribunevàtậpsanForeignAffairs.Trongsốnhữngngườichủxướngvàhôhàochocácgiátrịchâuá,ngườitakhôngthấymộttriếtgia,mộtnhàtưtưởnghaymộtnhàvănlớnnào,ngườitachỉthấynhữngcôngchứcthuộchaichínhquyềnSingaporevàMalaysia.Cuộcvậnđộngchocácgiátrịchâuágiốngnhưmộtchiếndịchtuyêntruyềnhơnlàmộtcuộcthảoluậntrítuệ.MộtđặcđiểmkháclànhữngồnàovềcácgiátrịchâuáđãchỉgiớihạntrongkhuônkhổASEAN.Cácquốcgiachâuákhácđãkhôngthamgiacuộchòatấunày.KhôngcókhuônmặtchínhtrịhoặctríthứclớnnàocủaNhậttỏraquantâm.ấnĐộ,PakistanvàBangladeshhoàntoànkhôngbiếttới.NamCaoLyvàĐàiLoangạt bỏ thẳng thừngcác luậnđiệuvề cácgiá trị châu ávàquảquyết chọn lựa conđườngdânchủhóa.NgaytrongkhốiASEAN,Indonesia,TháiLanvàPhi-líp-pintỏradửngdưng.ChỉcóHàNội,BắcKinhvàRangoontỏrahưởngứng.BáochívàquanchứcViệtnamthỉnhthoảngcatụngnhưngquanđiểmđứngđắncủaLýQuangDiệuvàMahathir,dùkhôngđềcậpđếncụmtừgiátrịchâuá.Cũngnênlưuýrằngtrongmọiphátbiểuvềcácgiátrịchâuácủahọ,cảLýQuangDiệulẫnMahathir cùngnhững cộng sựviên củahai ôngđềukhôngbaogiờđề cậpđến ấnĐộ,PakistanvàBangladesh.Đốivớihọ,hìnhnhưchâuáchỉlàĐôngá.Nhưngnhữnggiátrịchâuáđượcnêuralàgì?LýQuangDiệuvàMahathirlạixungkhắcmộtcáchtràmtrọngvềnộidungcủachúng.ĐốivớihọLý,cácgiátrịchâuáchỉcóthểlàcácgiátrịKhổngGiáotrongkhiđốivớiMahathirchúnglạichủyếulàcácgiátrịHồiGiáo.Hainhânvậtnàytuyghétnhaunhưnghìnhnhưcũngđồngývớinhaurằngngườichâuáquantâmđếnxãhội,cốgắng,giáodục,tiếtkiệm,pháttriểnvàổnđịnhhơnlàtớicánhân,tiệnnghi,tiêuthụ,nhânquyềnvàdânchủ;ngoàirangườichâuákínhtrọngtổtiên,ngườilớntuổivàchính

quyền.Dânchủvànhânquyềncóvẻnhưlàhaiđốitượngđánhpháquantrọngnhấtcủanhữngdiễnvănvềcácgiátrịchâuá.NhưngởđâycácquanchứcSingaporevàMalaysialạitỏrabốirối.ThôngthườnghọphảnbácdânchủvànhânquyềnnhưnhữnggiátrịcủaphươngTây,nhưngcũngcókhihọlạinóiđólànhữnggiátrịphổcậpchỉcầnthíchnghivớihoàncảnhchâuá.LýQuangDiệuhôhàomộtcáchrấthăngsaychokinhtếthịtrườngvàsựminhbạch(transparency),haicộttrụcủadânchủ.Cónhữnglúcôngnóirằngdânchủvànhânquyềncũngquantrọngđấynhưngkhôngquan trọngbằngkỷ luậtvàsảnxuất.Ngườikếvịông,đươngkim thủ tướngSingaporeGohChokTongcònđixahơn,đốivớiông:Cácquyềnkinhtếvàxãhộicũngquantrọngkhôngkémcácquyềndânsựvàchínhtrị.Khôngkémnhưngcũngkhônghơn.ởmộtdịpkhácôngGohChokTongcòntuyênbốmạnhdạnhơn:Chúngtôitintưởngởdânchủ,nhưngdướimộthìnhthứcđảmbảođượckỷluậtvàđồngthuận.BàChanHăngChen,cựugiámđốcViệnNghiênCứuĐôngNamávàđạisứSingapore tại Liên Hiệp Quốc, tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn trên The Intemationa HeraldTribule:Dânchủvànhânquyềnlànhữnggiátrịphổcậpnhưngnhữngđiềukiệnđểthểhiệnchúngtạichâu á có phần khác.CònMahathir?Trongmột dịp, ông đã chỉ xin thêm thời gian:Đừngđòi hỏichúngtôiphảithayđổingaytứckhắc.Chúngtôisẽthayđổi,nhưngchúngtôisẽkhôngthayđổinhanhnhưngườitađòichúngtôi.CólẽítaiđòiMahathirphảithayđổingaytứckhắcvìthựcraMalaysia,hơncảSingapore,đã lànướcdânchủhóasớmnhất trongkhốiASEAN.Chínhnhưng lời tuyênbốmâuthuẫnnàyđãkhiếnBắcKinh,HàNộivàRangoon,nhữngchếđộthựcsựchốngdânchủvànhânquyền,khôngủnghộnhiệttìnhnhữngphátbiểuvềcácgiátrịchâuácủaSingaporevàMalaysia.Hiểnnhiênlàcộngđồng,kỷluật,cốgắng,giáodục,vàngaycảgiađình,khôngphảilànhữnggiátrịđặcbiệtcủachâuá.NgườiphươngTâycũngquítrọngnhữnggiátrịnày,cókhicònhơn.Lấymộtthídụ:liênđớixãhộilàyếutốcốtlõicủaxãhội,nhưthếtinhthầnliênđớitrênnguyêntắcphảirấtcaotrongcácxãhộichâuávìtạiđócộngđồngđượccoilàmộtgiátrịnềntảng,nhưngsựthựclàliênđớimạnhhơnhẳnởphươngTâysovớichâuá.Trongnhữngnướcchâuá,khimộtngườibịsathảihaygặptainạnđóchỉlàchuyệncánhâncủangườiđó,khôngcóansinhxãhội,khôngcótrợgiúpcủanhànước,hoàncảnhbiđátcủangườiđókhônglàquantâmcủabấtcứai.Hiểnnhiên,vềcơbản,nhữngcáigọilàgiátrịchâuákhôngcónộidungnàođặcbiệt.Nhưngsựgaygắtđãthaythếcholýluận.PhươngTâyđượcmôtảlàđangsuythoáivìdựatrênnhữnggiátrịbệnhhoạn,châuásẽquamặtphươngTâyvìxãhộichâuáđượcxâydựngtrênnhữnggiátrịlànhmạnh.Kếđólàcáotrạng.NgườiphươngTâyđãtỏraxấcxượcvàbáquyềnkhimưutoanápđặtnhữnggiátrịcủahọlêntoànthếgiới,nhưngsựngạomạnnàykhôngthểtiếptụcđượcnữavìtìnhthếđãthayđổivàtươnglaisẽthuộcvềchâuáv.v..cảnhữngngườihôhàocácgiátrịchâuá,KishoreMahbubani,đạisứSingaporetạiLiênHiệpQuốc,làngườiquákhíchnhất.Ônghôhào:Bạntrẻơi,hãyquayvềphươngĐông?,ôngquảquyết:!ĐịaTrungHảilàbiểncủaquákhứ,ĐạiTâyDươnglàđạidươngcủahiệntại,TháiBìnhDươnglàđạidươngcủatươnglai.NhữngngườikháctỏraônhòahơnnhưngtấtcảđềucùngmộtluậnđiêuchốngphươngTâyvàcũngđềucùngmộtgiọngđiềuđắctháng.Tháiđộđácthắngnàydĩnhiênlàlốlăngvì,trừtrườnghợpcủaNhậtvàhaithànhphốSingaporevàHồngKông,tấtcảcácquốcgiachâuávẫncònthuaxacácnướcdânchủphươngTây.Malaysiachẳnghạn,chỉcómộtsảnlượngtrênmỗiđầungườitươngđươngvới20%mứcđộcủaHoaKỳvàcácnướcTâyÂu.Nhưngtạisaocuộctranhluậnvềcácgiá trịchâuáđãồnàonhưvậy?Chúngtasẽsai lầmnếugạtphăngđivớitháiđộkhinhthường.Cóítnhấthailýdođãkhiếncuộctranhluậnvềcácgiátrịchâuá

gâysôinổitrênbáochí.Lýdothứnhấtlàchâuáđangđòihỏimộtchỗđứngxứngđánghơn.Hơnhaithậpniêntậptrungđềuđặnởmộttỷlệcaođãgiatăngrấtnhiềutrọnglượngcủachâuá.Từ4%năm1960,tổngsảnlượngcủacácnướcchâuáđãlênmức25%tổngsảnlượngcủathếgiớivàonăm1992khicuộctranhcãivềcácgiátrịchâuávừabắtđầu.Châuácũngđạttới25%trọnglượngcủangoạithươngtrênthếgiớivàonăm1994vàcũnggiữtrongtaymộtphầnbatrữkimcủathếgiới.Năm1990,châuáđãmuacủacácnướcphươngTâymộtsốlượnghànghóavàdịchvụtrịgiá650tỷUSD,gấpđôiconsổcủaconsốnăm1980,nhưngchỉxấpxỉbằngmộtnửaconsốhiệnnay.ChâuáđãtrởthànhmộtthịtrườnghấpdẫnchocácnướcphươngTâyvàtrọnglượngcủanósẽcàngngàycàngtănglên.Rõrànglàchâuáxứngđángđượctrọngnểhơn.QuanhệgiữachâuávàphươngTâyphảithayđổiđểphùhợpvớitươngquanlựclượngmới.CácnướcphươngTâyđềuhiểunhưvậy.Đólàlýdokhiếnhọđãchúýđặcbiệtđếnnhữngdiễnvănvềgiátrịchâuá.Mặtkháccũngvìsứcmạnhthựcsựcủadiễnvănvềcácgiátrịchâuálàsựthànhcôngvềmặtkinhtếcủacácnướcchâuámànóđãyếuhẳnđisaucuộckhủnghoảngtàichínhbắtđầuhồitháng7-1997.Lýdothứhailànhữngphátbiểuvềcácgiátrịchâuáthựcrachỉlàmộtphầncủamộtcuộctranhluậnquantrọngvàtolớnhơnnhiềuđangdiễnratạichâuávàsẽcóảnhhưởnglớntrêntươnglaicủathếgiới.Cácquốcgiachâuáđangởtrongmộtkhúcquanhlịchsưđặcbiệtquantrọng.Tăngtrưởngkinhtếđãcảithiệnmộtcáchđángkểđờisốngconngườinhưngđồngthờicũngmangđếnnhữngđòihỏithayđổichínhtrịmạnhmẽtheochiềuhướnggiatăngtựdo,dânchủvànhânquyền.Cuộcchuyểnhóađedọanềntảngchínhđángcủanhiềungườicầmquyềnvàbuộchọđitìmmộtbiệnminhvănhóavàtưtưởngchoquyền lựccủahọ.Trongbốicảnhấy, sovớiảo tưởngđấmmáucủaý thứchệcộngsảntrướcđây,cácgiátrịchâuálàmộtphảnứngkháhiềnlành,mộtchủthuyếtítđộchạihơnhẳn.Thựcsựcónhữnggiátrịchâuákhôngvànhữnggiátrịnào?Cácnướcchâuáđượcthànhlậpmộtcáchriêngbiệtvàchỉcómộtsựhiểubiếtlẫnnhaurấtsơsài.NhiềuquốcgiachâuáđãdongườiphươngTâylậpravàphầnlớncácbiêngiớiquốcgiađềuhoặcdongườiphươngTâyquyếtđịnhhoặcchịuảnhhưởngcủahọ.Nếuchỉmuốnnóimộtcáchsơsàithìtacóthểnói.ĐôngáchịuảnhhưởngTrungHoavà,ởnhữngmứcđộkhácnhau,mangnhưngđặctínhcủavănhóaKhổngGiáo;TâyálàmộtsựđanxengiữavănhóaấnĐộGiáovàvănhóaHồiGiáo, trongkhiởphíaNam,IndonesiaàMalaysia lànhữngquốcgiaHồiGiáo.Nhưngngaycảcáchmôtảsôsàiđócùngkhôngđúng,TháiLanvàMiếnĐiệnlàhainướcPhậtGiáo,trongkhiPhi-líp-pinlạilàmộtnướcđasốCôngGiáo.Vàcũngkhôngnênquêntừthếkỷ20vănhóavàcácphươngpháplàmviệccủaphươngTâycũngđãmọcrễkhắpnơi.Mặtkháccũngkhônghềcómộttìnhcảmliênđởinàogiữacácquốcgiachâuá.NgườiNhậtchorằnghọlàmộtdântộcriêngbiệt,thôngminhvàhùngmạnhhơnmọidântộckhác.NgườiTháicũngnghĩrằnghọlàmộtdântộctinhnhuệhơnhẳn,đãgiữđượcđộclậptrướccuộcchinhphụccủaphươngTây.QuanhệđángkểnhấtcủaMiếnĐiệnvớithếgiớibênngoàinóichungvàchâuánóiriêngtronglịchsửdàihơnmộtngànnămcủahọlànhữngcuộcchiếntranhvớiTháiLan,mànhữngthùhậnvẫnchưachấmdứthằn.CònngườiTrungHoathìdùđãtrảiquanhiềuthăngtrầmvàtủihổhọvẫnchưabỏhẳnđượcmặccảmtựtôncủathờixaxưakhihọtựcoilàtrungtâmcủathếgiớitrongkhicácdântộclánggiềngchỉlànhữngthiểusốmanrợ.Coichâuánhưmộtthựcthểtựnóđãlàđiềuvôlý.ChỉcónhữngngườithiếuhiểubiếtmớicóthểnóitớimộtvănhóahaymộttriếtlýphươngĐông.Tuynhiên,nếuchúngtacốhếtsứcđểnhậnranhưngnétgiốngnhautrongnếpsốngvàsuynghĩcủa

cácdântộcchâuá thìchúngtacũngcóthể tìmthấymộtsốđiểm.Nhữngđiểmnày,phảinóingay,khôngphảichỉcóởchâuámàhiệndiệnởmọixãhộingoàiphươngTâyvàởcảphươngTâytrướcđâyvàithếkỷ,dùcólẽởmộtmứcđộthấphơn.Đólà:Cơcấuđạigiađìnhliênhệcánhântrướchếtvớingườicùngmộtdòngmáu.Tâmlýnàycóthểnhậnthấytronghầuhếtcácnướcchâuávớinhữnghậuquảquantrọngvềcảkinhtếlẫnchínhtrị.CáccôngtylớnởNhật,HồngKông,NamCaoLyđượcđiềuhànhnhưnhữngvươngquốcgiađình.Cácnhàđộctàitrướchếtdựatrêngiađình,dànhchoconcái,họhàngnhữngđặcquyềnlớn.Cácbànộitrợthaychồng,contraivàcongáikếvịchamẹlàmlãnhtụcácchínhđảnghaylàmtổngthốngtạiPhi-líp-pin,Indonesia,Bangladesh,Pakistan,ấnĐộ,MiếnĐiệnvàBắcCaoLy.Quanniệmquyềnlựcchínhtrịnhưlàsựtưởngthưởngchođịavịvàthànhtíchtrongquákhứhơnlàmộttráchnhiệmđòihỏikhảnăngvàtầmnhìn.Chứcquyềnthayvìchứctrách.Dođóngườilãnhđạoquốcgiakhôngcầnphảithànhcôngmàchỉcầnsốngxứngđángvớiđịavịcủamình.Sựchốngđốilạichínhquyềnbịxemnhưchốnglạitrậttựxãhộivànhưmộttháiđộkhôngphảiđạo.Chừngnàongườicầmđầuquốcgiachưamắcphảinhữngtộiáctàytrờithìkhôngcólýdogìchínhđángđểđòithaythếôngtahaybàta.Tâmlýnàygiảithíchsựkiệnmộtđảnghaymộtlãnhtụcóthểcầmquyềnliêntụctrongnhiềuthậpniên.Dĩnhiêntâmlýngườichâuáđãthayđổinhiều,nhưngmộtthắnglợinhưcủaBillClintontrướcGeorgeBushnăm1992vẫncònlàđiềukhôngthểcótạichâuá.Sựlẫnlộngiữatôngiáovàchínhtrị.Vềđiểmnàyphảinóirằngsựphânbiệtgiữatôngiáovàchínhtrị,giữaThiênChúavàCeasar,quảlàmộtđặctínhcủatưtưởngphươngTây.Tạicácnướcchâuá,ThượngĐếvàVualiênhệrấtmậtthiếtvớinhau,khikhôngphảilàmột.TạiTrungQuốc,dướiảnhhưởngKhổngGiáo,vualàthượngđế;tạicácnướcHồiGiáonhưPakistanvàBangladesh,thượngđếlàvua,còntạiấnĐộvàhainướctheoPhậtGiáolàTháiLanvàMiếnĐiện,thượngđếchỉlàphụtángoanngoãncủavua.NgườitacóthểnghĩrằngsởdĩchủnghĩacộngsảnđãthànhcôngvàđứngvữngtạiĐôngáhơnlàlạiTâyÂu,nơinóđượcphátminhra,làvìchínhnócũnglàmộthệthốngnửatôngiáonửachínhtrịnhưKhổngGiáotrướcđây.Vềđiểmnàycũngthế,đãcónhiềuthayđổi,nhưngchưathayđổihẳn.Cảbayếutốtrênđâyxétchocùngđềulànhữngtrởngạichopháttriểnvàtiếnbộ.Cầnnhậnxétlànhữngquốcgia từbỏchúngsớmnhấtcũng lànhữngquốcgiaphát triểnnhất.KhốiASEAN trướccuộckhủnghoảngkinhtếđượccácông1ýQuangDiệuvàMahathircoi,đúnghơnlàlạmcoi,nhưlàthànhtrìcủacáimàcácôngấygọilàcácgiátrichâuá.Nhưngtìnhthếđãthayđổi.Ngàynaycảnămnướcsánglậpvàcótrọnglượngnhấttrongkhốiđềuđãlànhữngnướcdânchủ.KhiViệtnamxingianhậpASEAN,banlãnhđạocộngsảnhyvọngtìmđượcởASEANmộtchỗdựachochếđộđộctài;từnayvàsắptới,trongnhữngcuộcgặpgỡthườngxuyêncủakhối,họsẽchỉgặpnhữngnhàlãnhđạodânchủthôithúchọcảitổnhanhhơn.Từnay,trongkhôngkhímớicủaASEAN,độctàikhôngcòngìlàoaihùngnữamàchỉlàlốbịch,thiếuvănminh,mấtvệsinh.Ngàynay,nếucómộtgiátrịchâuámớinhưngđíchthực,thìđólàkhátvọngcủamọingườichâuámuốnđượcsungtúchơnvàđượckínhtrọnghơn.Khátvọngnàyđangthôithúcmọidântộcchâuá.Họđãýthứcđượctiềmnăngchưađượckhaitháccủahọ,họcảmthấyhổnhụcvìnghèokhổvàthiếutựdo,họ tinrằnghọcó thể,vàphải, rútngắnkhoảngcáchvớicácdântộcphươngTây.Họkhôngquantâmgìđếnnhữngcáigọilàgiátrịchâuá,họchỉquantâmđếnnhữnggiátrịlàmchocuộcsốngcủahọđángsốngvàđángtựhàohơn.NgaycảmộtcôhầubàntạiSàiGònhaymộtanhtàixếxetuk-tuktạiBangkokcũngđãhiểurằngpháttriểnvàphồnvinhphảiđiđôivớidânchủvànhânquyền.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Thậpnhịsứquân

ĐinhBộLĩnh,tứcvuaĐinhTiênHoàng,đượccoilàmộttrongnhữngđạianhhùngcủanướctavìđãcócôngdẹpmườihaisứquânvàquiđấtnướcvềmộtmối.SựnghiệpcủaônggâyấntượngmạnhđếnđộngàynaykhitiếngViệtđãpháttriểnnhiềurồichúngtavẫncònnhắctớigiaiđoạntrướcnhàĐinhbằngcụmtừthậpnhịsứquânthayvìmườihaisứquân.Hơnthếnữa,thậpnhịsứquanđãtrởthànhmộtthànhngữđểchỉnguycơđấtnướcbịtanrãthànhnhiềumảnh.Nónhưmộttaihọaámảnhchúngta.Mỗidântộcthườngcónhữngnhânvậtcósứcthuhútđặcbiệt,ngônngữphươngTâyngàynaynóilàhọcócharisma.Sứcthuhút~đócótácdụnglàmchonhânvậtđượcđềcaohơncônglaothựcsựcủamình,vàđemlạichonhữnghànhđộngcủavịấymộtdấuấntâmlýsâuđậm.HuyềnthoạicủaĐinhBộLĩnhlàđãtỏraanhhùngvàđộcđáongaytừthờithơấu.Ôngmồcôichatừnhỏ,ởvớichúvàchăntrâuchochú,ôngbắtnhữngđứatrẻchăntrâukháctônmìnhlàmminhchủ,bắtchúnglàmkiểurướcmìnhnhưvua,tổchứcchúngthànhquânđộilấylaulàmcờrồiđiđánhnhauvớitrẻconcáclàngkhác.Cólầnthắngtrận,ônggiếttrâucủachúkhaoquân.NếuchỉcóthếthìĐinhBộLĩnhchỉlàmộtđứatrẻngỗnghịchvàvôgiáodục,nhưngsaunàyĐinhBộLĩnhdiệtcácsứquân,gomthâuđấtnướcvàlênlàmvuanênnhữnghànhđộngngangngượccủaôngthờithơấuđượccoilàbiểuhiểucủachílớn.ĐinhBộLĩnhtrởthànhthầntượngcủathiếunhiViệtnam.TộinghiệpchothiếunhiViệtnam,mộtmặtngườitadạychúngngưỡngmộĐinhBộLĩnhnhưng,mặtkhácnếuchúngthựcsựlàmnhưnggìĐinhBộLĩnhđãlàm(ănhiếpbèbạn,lậpđảngđánhnhau,phátàisản)thìchácchắnchúngsẽbịănđòn,màănđònkhôngoanchútnàovìthựcrađóchỉlàhànhđộngcủamộtđứatrẻhưhỏng.MộtlầnnữachúngtathấyrõsựnghèonànvềtưtưởngcủangườiViệt.Chúngtakhôngsuyluậnvàphêphánmàchỉbiếttângbốckẻthắng.Hễkẻnàođãthànhcôngvàtrởthànhchúatểthìnhữnghànhđộngcủakẻđó,dùxằngbậyđếnđâucũngđượcbàochữavàđánhbóngđểđưalênlàmmẫumựcchothờiđạivàchođờisau.Chúngtaviếtsửmộtcáchkhôngđứngđắnvàchúngtacũngđọcsửmộtcáchkhôngđứngđắn.BàihátHoaLưmàcácthầycôtôidạytôiởtrườngtiểuhọcbắtđầubằngcâu:Tacùngnhauđithămnơihùngxưa...vàkếtthúcbằngcâucatụngĐinhBộLĩnhlàđấnganhhùngvìnướcquênmình.ThựcraĐinhBộLĩnhchẳngbaogiờquênmìnhcả.Tráilạiôngluônluônchỉbiếtcómìnhthôi.Ôngbấtchấptấtcả,ôngchỉbiếtthamvọngquyềnlựcvàthểvuicủariêngmình.Lúcnhỏôngởvớichú,lậpbăngđảngđánhlộnvàphátàisảncủachú.LớnlênôngđilàmgiặcrấtsớmvìtheosửchépôngtheosứquânTrầnLãm,đượcTrầnLãmtindùngvàgảcongáicho,rồilênthayTrầnLãmlàmsứquânkhiTrầnLãmchết,sauđórờibảndoanhtừTháiBìnhvềHoaLư.Vậymànăm951,mới26tuổi,ôngđãlừng lẫyởHoaLưđếnnỗihaiôngvuanhàNgô (NgôXươngNgậpvàNgôXươngVăn,conNgôQuyền)phảithânchinhđiđánhmàkhôngđược.Đúnglàmộttayanhchị,lúcbéthìducôn,lớnlênđilàmgiặc.VàviệclàmgiặcchốngnhàNgônàylàhoàntoànvôđạovìanhemnhàNgôrấtchínhđáng,chahọlàNgôQuyềncócôngđánhbạiquânxâmlượcNamHán,chínhthứcxácnhậnnềnđộclậpdân

tộc,haianhemNgôXươngNgậpvàNgôXươngVănđềulànhữngngườinhânnghĩa.NhưngĐinhBộLĩnhtáobạovàđánhtrậngiỏi.NhờvậyôngđãdiệtđượcmọisứquânvàcảnhàNgô,gomthâulãnhthổnướctarồilênngôihoàngđế.SửsáchcatụngĐinhBộLĩnhcócôngdẹploạnsứquânmàquênrằngchínhôngcũnggâyraloạnsứquân.NhiềungườichorằngviệcxưngđếcủaĐinhBộLĩnh, tứcvuaĐinhTiênHoàng, tươngđươngvớimộttuyênngônđộclập.TrênthựctếnướctađãdầndầnhìnhthànhtronghơnmườithếkỷBắcthuộc.NhờnhữngđónggópvềdânsốvàvănhóatừphươngBắcvànhữngcốgắngkhaimởcủacácquancaitrịnặngtìnhvớiquêhươngmóinhưNhâmDiênvàSĩNhiếp,mộtxãhộivănminhmớiđãdầndầnhìnhthànhtạiđồngbằngsôngHồng.VáchnúihiểmtrởngăncáchđãkhiếnsựđilạigiữaGiaoChâuvàTrungQuốccònkhókhănhơnđườngbiển.XãhộiGiaoChâungàycàngpháttriểnvàngàycàngkhácvớixãhộiTrungQuốc.GiaoChâulàmộtxãhộiPhậtGiáotrongkhiTrungQuốclàmộtxãhộiKhổngGiáo.SựthốngtrịcủaTrungQuốcyếudầnđi,đểrồitớimộtlúckhôngcònduytrìđượcnữa.Năm906,guồngmáycaitrịcủaTrungQuốctạiGiaoChâutựnósụpđổ.TrungQuốcloạnlạc,quancaitrịbỏvềnước,ngườiGiaoChâutônmộthàokiệtbảnxứlàKhúcThừaDụlênthay,chấmdứtthờikỳBắcthuộcvàmởđầukỷnguyêntựchủ.CầnlưuýlànềnđộclậpcủanướctađãđếnmộtcáchtựnhiênnhưlàsựchínmuồicủatiếntrìnhhìnhthànhcủamộtxãhộimớichứkhôngphảidoýchímuốnđộclậpvàchốnglạiTrungQuốc.BađờihọKhúc(KhúcThừaDụ,KhúcHạovàKhúcThừaMỹ)vàcảDươngĐìnhNghệsauđó,dùtựlậpnênvàchốngvớiquânxâmlăngphươngBắcvẫnchỉxưnglàtiếtđộsứ,mộtchứcquandoTrungQuốclậprađểcaitrịGiaoChâu.ýthứcquốcgiacủachúngtatiếnchậmhơnthựctạixãhội,địalývànhânvăn.NgôQuyềnsaukhithắngđượcquânNamHánđãxưngvương,chínhthứcxácnhậnnềnđộclập.Hànhđộngcóýnghĩalịchsửtrọngđạinàyhìnhnhưđãkhôngđượcghinhậnmộtcáchphấnkhởi,nênngaysaukhiNgôQuyềnquađờihàokiệtkhắpnơiđãthinhauxưnghùngxưngbá.SựtriệtthoáicủaTrungQuốcđãtạoramộtkhoảngtrốngquyềnlựctạiGiaoChâuchocácthủlãnhđịaphương.ĐinhBộLĩnhlàmộttrongnhữngthủlãnhnày.Việcôngnổiloạnchỉlàdothamvọngcánhânchứkhôngphảilàđểchốnglạimộtchínhquyềnbấtchính.ĐinhBộLĩnhđãthắngđượckhôngphảivìcóchínhnghĩa,tráilạiôngđãchốnglạimộtchínhquyềnrấtcóchínhnghĩa,màchỉvìôngđánhtrậngiỏi.Việcôngxưngđếcũngchỉnằmtrongmột tiến trìnhđộc lập tựnhiênsauhọKhúc,họDươngvàhọNgômà thôi.NhưngnếuĐinhBộLĩnh làmột tướnggiỏi thìĐinhTiênHoàng lạichỉ làmộtôngvua tồivàbạongược.Ôngkhônglàmđượcđiềugìíchquốclợidântrongmườibanămcầmquyền(967-980).Ôngbàyranhưngtrògớmghiếc:lậpvạcdầuđểluộcngười,dựngcộtđồngnungđỏđểnướngngười,nuôihỗbáođểxéxácphạmnhân,chặtchân tay,cắt tai,mũi,v.v...Ôngcũnghoangdâmvôdộ,bỏcontrưởnglậpconthứmộtcáchbấtcôngđểđếnnỗicácconônggiếtnhau.Cuốicùngôngbịphảnthầngiếtchếtgiữalúcđangsayrượunằmngủ.ĐinhTiênHoànglàngườiđầutiênđemsựhungbạovàochínhtrịnướcta,trướcđóxãhộitalàmộtxãhộiPhậtGiáolấysựhiềnhòalàmnềntảng.Ôngcũnglàngườikhởixướngramộtcáchứngxửchínhtrịmới,đólàdùngnộichiếnđểtiêudiệtlẫnnhauthayvìgiảiquyếtnhữngquanhệquyềnlựcquathỏahiệpvàhợptác.NướcViệtnamvừatựchủ,nhưmộtđưatrẻsơsinh,đãbịtiêmnhữngđộctốkinhkhủng.ĐinhTiênHoàng,mộtcáchvôtình,cũngcònkhaisinhramộtchủtrươngchínhtrịkháctạiViệtnam,đólàquanđiểmnhànướctậptrungvàtoànquyền.Việcônggomthâucácsứquânkhácđãđượctônvinhtriệtđể,đãkhiếnsựtậptrungmọiquyềnlựcquốcgiavềmộtmốitrởthànhmộtlẽdĩnhiêntrong

tâmlýtậpthểcủachúngta,vàđãkhaisinhracảmộtphảnxạtậptrungmàcácdiễnbiếnlịchsửsaunàytăngcườngthêm.HọTrịnhđãcoiviệccấtquânđánhhọNguyễnởphươngNamlàgiảiphápduynhất.NguyễnHuệcấtquândiệthọTrịnhvàđánhcảônganhlàNguyễnNhạc.HồChíMinhvàđảngcộngsảnquyếttâmđánhgụcchếđộViệtnamCộngHòaởmiềnNamchodùsôngcóthểcạn,núicóthểmòn,nhiều thànhphốcó thểbị tiêudiệt.GầnđâykhinhómThôngLuậnđưarachủ trươngtảnquyềnvàđịaphươngtựquân(khôngnênsợnhữngtừngữ,đóquảthựclàmộtchủtrươnggầngiốngvớimộtchếđộliênbang)thìngaytrongnộibộđãcónhữngtiếngnóirấtthànhthựcbàytỏmốilođấtnướcbịđưavàotìnhtrạngthậpnhịsứquân,nghĩalàtanrã.Nhưngcónhữnghiểnnhiênkhôngđúngchútnàonếutaquansátvàsuyluậnmộtcáchbìnhtĩnh.TrungQuốctừlúchìnhthànhđãtiếnnhữngbướcvĩđạicảvềkỹthuậtlẫntưtưởngchođếnthờiĐôngChuLiệtQuốcdướichếđộphongkiếntảnquyền,vàđãdẫmchântạichỗtronghơnhaingànnămsau,từnhàTầntrởđi,dướichếđộquânchủtậptrung.HoaKỳđãchỉbiếtcóchếđộliênbangvàđãtrởthànhcườngquốchùngmạnhnhấtthếgiớichỉsaumộttrămnămlậpquốc.CộngHòaLiênBangĐứcđãhơnhẳncácnướcchâuÂukhác.LiênBangXôviếtđãthấtbạinhưngnóchỉlàmộtliênbanggiảhiệu,mọiquyềnhành,kếcảquyềnsinhsáttuỳtiện,tậptrungvàomộtđiệnKremlin.NướcPháptậptrungđangvùngvẫytừnhiềuthậpniênđểtảnquyền.Chếđộtảnquyềnhơnhẳnchếđộtậpquyền.Khôngphảilàmộtngẫunhiênmànóđanglàphươngthứcmọiquốcgiahướngtới..Điềucầnđượcđặcbiệtlưuýlànócũnglàgiảiphápchonhữngquốcgiatụthậuvàthiếudânchủ.Trướchếtnólàmộtđảmbảochodânchủ.Cácvùngtựquảndĩnhiênkhôngthểcóchếđộđộctàivìthẩmquyềncủachínhquyềnđịaphươngchỉ làđiềuhànhcácvấnđềkinhtế,vănhóa,xãhội trongkhuônkhócủaluậtphápquốcgia.Ngượclại,chínhquyềntrungươngcũngkhôngthểđộctàivìphầnlớnsinhhoạtquốcgianamtrongtaycácchínhquyềnvùnghaytiểubằng.Trungươngvàđịaphươngkiểmsoát lẫnnhauvớikếtquả saucùng làmọibênđềuphảikhiêm tốnvàchừngmực.Mộtchínhquyềnđịaphương tồidởkhông thểcấmđoánbầucử tựdovàcũngkhông thểgian lậnbầucửmàkhôngbị chínhquyền trungương chế tài tức khắc.Ngược lại,một chínhquyền trungươngkhôngđượcnhândân tínnhiệmcũngchắcchắnbị thay thếvìkhông thểkhốngchếđượcdânchúng,dânchúngtùythuộccácchínhquyềnvùngnhiềuhơnchínhquyềntrungương.Sinhhoạtchínhtrịchỉcóthểlàdânchủ.Hơnnữamọiâmmưuđảochínhđềuvôvọng.Mộtviêntưởngnếuđiênrồđảochínhvàlậtdỗđượcchínhquyềntrungươngsẽbịbótaysauđótrướccácchínhquyềnđịaphươngtựtrịvàsẽmaymắnlắmnếutìmđượcmáybayđểkịpthờitẩuthoát.Tảnquyềnđemdânchủtớimọinơivàmọingườiquacáccuộctranhluậnvàtranhcửđịaphương.Trongmộtnướcchưacótruyềnthốngdânchủ,mộtchínhquyềntậptrungngaycảcóthiệnchícũngcóthểchỉthựchiệnđượcdânchủđốivớimộtthiểusốtríthứcởthủđó.Tảnquyềncólợichomọisinhhoạt,đặcbiệtlànhữngsinhhoạtkinhtế.Nótránhđượcnhữngđườngdâyhànhchánhdàivàphứctạp,tiếtkiệmđượcthìgiờvàphítổn;nókíchthíchvănhóavàbáochíđịaphương,nóchophépmỗiđịaphươngchọnlựaphươngthứcsinhhoạtphùhợpnhấtvớiđặctínhvàđiềukiệncủamình,đồngthờilấynhữngquyếtđịnhnhanhchóng.Cácvùngnghèokhósẽcóđượcmộtchínhquyềnriêngdànhtấtcảưutưchovùngthayvìphảichờđợi,vàthườngthườngbịquênlãng,ởmộtchínhquyềntrungươngbậnrộnvớinhữngvấnđềdồndậpcủanhữngvùngđãpháttriểnvàhoạtđộngmạnh,nhưchúngtađãthấyhiệnnaychínhquyềnViệtnamdànhhếtthìgiờgiảiquyếtnhữngvấnđềcủaSàigònvàHànội.Khôngaibáođộngmộtcáchthànhtâmvàchínhxácnhữngkhókhăn

củamộtvùngbằngchínhquyềnvùng.Mộtchínhquyềnđịaphươngtựquảnvừacókhảnăngtựgiảiquyếtmộtsốkhókhăn,vừacókhảnăngđộngviêncử trivùng làmáp lựcbuộcchínhquyền trungươngphảiquantâmđếnnhữngkhókhănngoàitầmtaycủachínhquyềnvùng.Tảnquyềnđónggópmộtcáchquyếtđịnhvàosựổnvữngcủaquốcgia.Nókhoanhvùngnhiềuvấnđềvà tránh choquốcgia nhiềukhủnghoảngđáng lẽ chỉ xảy ra trongmột vùng, đối với chínhquyềnvùng.Hơnnữa,nócòngiúpchoquốcgiacó thể thựchiệnnhữngcải tổ lớnmàkhôngrơivàohỗnloạn.TôisinhsốngnhiềunămtạiPhápđểnhậnxétđiềuđó.NướcPhápcómộttổchứcgiáodụcmàmọingườiđềunhậnđịnhlàlỗithờivàcầncảitổ,nhưnghễchínhphủnàocảitổgiáodụclàsẽbịđánhđổnhanhchóng,lýdolàvìcảitổnàocũngđụngchạmtớiquyềnlợicủamộtloạingườivàbịchốngđối.Ngườitacóthểđồngýtrên90%nhưngbiệnphápcảitổnhưngbấtmãnvới10%cònlạivànhưthếlàđủđểxuốngđườngphảnđối.Điềunhứcnhối làđòihỏicủasố10%khôngđồngý lại thayđổi tùythànhphần; sửađổiđểvừaý thànhphầnnày thì lạigâyphẫnnộ thêmchonhiều thànhphầnkhác.NguyênnhânlàchínhquyềnPháptậptrung,hệthốnggiáodụcápdụngchocảnước,chonênmọikếhoạch cải tổ đềubị phải được cả nước chấpnhận trongkhi các vùngvà các thànhphầnxã hội cónhữngquyềnlợikhácnhau.Vấnđềcảitổgiáodụcvẫncònnguyênvẹndùđãlàmgãyđỗsựnghiệpcủanhiềuvịthủtướng(kểcảđươngkimtôngthốngJacquesChiraclúcôngcònlàthủtướng,maymàsaumộtthờigianônggượngdậyđược).ChúngtahãytưởngtượngtìnhhìnhsẽrasaonếunướcPháplàmộtnướctảnquyềnthayvìtậptrung?Vấnđềcảitổgiáodụcsẽthuộcquyềncủacácchínhquyềnđịaphươngthayvìthuộcchínhquyềntrungươngvàsẽthựchiệntạitừngđịaphương,ởnhữngthờiđiểmkhácnhau,thayvìcùngmộtlúctrêncảnước.Cácphảnđốicảitổnếucó,cũngsẽchỉởmứcđộđịaphươngvàchínhquyềnđịaphươngsẽđượcsựhỗtrợcủađạiđasốdưluậntrongnước(vì90%nhữngbiệnphápcảitổlàđúngvànhữngngườingoàivùngsẽchỉnhìnthấysựđúngđắncủakếhoạchcảitổchứkhôngbịđụngchạmvềquyềnlợi),cácphảnđốisẽgiảmhẳnđicườngđộ.Tómlại,cùnglắmsẽchỉcóxungđộtnhỏởcấpđịaphươngmàthôi,cuộccảitổsẽthựchiệnđược,sẽđượclấylàmmẫumựcchocácvùngkhác.Nhưngthựcracótấtcảmọitriểnvọnglàsẽkhôngcóxungđộtnàocả,bởivìnguyênnhânđưatớinhucầucảitổlớnchínhlàvìhệthốnggiáodụctậptrungquákềnhcàng(Phápcó tớihơnmột triệucôngchứcriêng trongngànhgiáodục)nênkhócải tổ,dođónhiềuđiềuđánglẽphảisửađổiđãkhôngđượcsửađổi,dầndầntíchlũylạithànhquálớnvàđòihỏimộtcảitổsâurộng.Tươngtựnhưvấnđềgiáodục,nướcPhápcònbacuộccảitổlớnnữacầnphảilàmlànôngnghiệp,hệthốngansinhxãhộivàhệthốngvậnchuyểncôngcộng.Bavấnđềcùngmộtlýdohiệnhữu:tậptrung,vàcùngmộtlýdobếtắc:tậptrung.Trongmộtnướctảnquyền,phầnlớnnhữngvấnđềkinhtế,xãhộiđặtraởtừngđịaphươngvàởnhữngthờiđiểmkhácnhau.Mỗiđịaphươnglàmộtthíđiểmchomộtsángkiếngiảiquyếtvàlàmộtkinhnghiệmchocácđịaphươngkhác.Tổchứctảnquyềnnhưvậygiúpquốcgiatiếntớitrongsựổnvững.Mộtưuđiểmvôcùngquantrọngkháccủatảnquyềnlànólàmgiảmbớtxungđộtđảngphái,bảođảmhòahợpdântộcvàvănminhhóasinhhoạtchínhtrị.Mộtchínhđảngcóthểcầmquyềnởcấptrungươngnhưnglạilàđốilậptrongnhiềuvùng.Ngượclạicácđảngđốilậpcóthểcầmquyềnởmộtsổđịaphương.Xungkhắcchínhquyền-đốilậpsẽbớthẳnsựgaygắt.TronghoàncảnhhiệnnaycủaViệtnam,tảnquyềngiúpchúngtachấmdứttâmlýtồitệđượclàmvua(vàlộnghành),thualàmgiặc(vàpháhoại)!.Đólàmộtgiảiđápchoyêucầuhòagiảivàhòahợpdântộc.

Tảnquyềncònmộtđónggópquantrọngkhác,đólàbảođảmmộtchínhquyêntrungươngtàigiỏi,vìtấtnhiênđasốnhữngngườicầmquyềnởcấptrungươngđềuđãtrảiquagiaiđoạnđầucủasựnghiệpchínhtrịtrongcácchínhquyềnvùngvàkhảnăngđãđượckiểmchứng.Tảnquyềncũnglàmộttrongnhữngthànhtốcănbảncủadânchủđanguyên,nóchophépcáckhuynhhướngchínhtrị,cácsắctộcvàtôngiáothiềusốcóđượcmộttrọnglượngđángkểtạinhữngvùngmàhọhiệndiệnđôngđảo,dođónólàmdịubớtnhữngtâmtrạngbấtmãnvànhữngýđồlykhai.Tóm lại, tảnquyềncó tất cảmọiphúc lợi.Nhưngmuốn tảnquyềncónộidungvà lácdụngmongmuốncủanó,tảnquyềnphảihộiđủhaiđiềukiện:mộtlàmỗivùngphảicókhảnăngtồntạivàpháttriểnđược,hailàtảnquyềnkhôngkhuyếnkhíchnhữngýđồlykhai.-Điềukiện thứnhấtđòihỏimỗivùngphải códiện tích,dân số, tàinguyênhayđiềukiệnnđịa lýtươngđốiđủ.Nướctahiệncógần80triệudân(hyvọnglàdânsốrồisẽấnđịnhởmức100triệu),chúngtacóthểchialàmtừmườiđếnmườilămvùng(vàtạisaokhôngmườihai?),mỗivùngvớidânsốtừnămtớimườitriệungười.Đểtránhnhữngphiềntoáivềhộtịch,mỗivùngsẽlàsựkếthợpcủamộtsốtỉnhhiệnnay.Cácvùngsẽcómộtnghịviện,mộtchínhquyềndâncửvàmộtguồngmáyhànhchánhriêng.ởđơnvịtỉnh,tacóthểhìnhdungmộthộiđồngtỉnhdodânbầuravàmộttỉnhtrưởngxuấtpháttừhộiđồngtỉnh,trongkhiguồngmáyhànhchánhvãnlàmộtbộphâncủaguồngmáyhànhchánhvùng.Điềukiệnthứhaiđòihỏigiớihạnrõràngthẩmquyềncủachínhquyềnvùng.Cácvùngdĩnhiênkhôngđượcquyềncóquânđộisốcảnhsátvùngcũngphảinằmtrongmột tỷ lệnàođósovớisốcảnhsáttrungươngcómặttrongvùng,thídụ1-1;luậtphápcủavùngkhôngđượcmâuthuẫnvớiluậtpháptrungương.Cácvùngkhôngcótiềntệriêng,khôngđượccóđạidiệnngoạigiao,khôngđượcquyềnkýhiệpướcvớinướcngoài,khôngđược làmchủcáccôngtycómụcđíchkinhdoanh,khôngđược tổchứcnhưngcuộctrưngcầudânýcónộidungchínhtrị.Cácvùngcũngkhôngđượckýkếtcáchiệpướcvớinhau.Vớitấtcảnhữnggiớihạntrênđâychúngtakhôngcầnlongạimộtâmmưulykhainào;ngượclại,nhữnggiớihạnnàykhônghềlàmsuygiảmthẩmquyềnvănhóa,kinhtếvàxãhộinàocủavùng.Hiệnnayđấtnướctatuythốngnhấtvềmặthànhchánhnhưngvẫncònrấtchiarẽtronglòngngười,chiarẽvìquákhứchínhtrị,chiarèvềtôngiáo,sắctộc,v.v...nhưngnặngnềnhấtlàchiarèBắc-Nam.Vớisựphânvùngvàtảnquyềnnhưtrên,mốichiarẽBắc-Namsẽkhôngcònnữa,bởivìsẽkhôngcònmiềnBắc,miềnNammàsèchỉcònvùngnàyvàvùngnọ.Cácsắctộcítngườisẽcótrọnglượnglớnlạicácvùng thượngdumiềnBắcvàcaonguyênmiềnTrung,đồngbàogốcKhmersẽcó tiếngnóiđángkểởmiềnTâyNamphần.CáctínđòCaoĐài,HòaHảosẽcómộtchỗđứngquantrọngởcáctỉnhTâyNinhvàLongXuyên.Tinhthầnđịaphươnglàbướcđầucủatinhthầnquốcgiadântộcnếuđượcphéppháthuymộtcáchtựnhiên.Khicácđịaphươngđượcpháttriểntựnhiên,họsẽkhôngcòncảmthấymuốnlykhainữa.Vảlại,đàtiếnhóacủathếgiớihiệnnaylàkếthợpchứkhôngphảilykhai.CácnướcchâuÂuđangkếthợpthànhLiênHiệpChâuÂu,cácnướcBắcMỹvàNamMỹcùngđangcốgắngkếthợpthànhkhối.Cộngđồngnào,địaphươngnàocũngmuốnđượchộinhậptrongmộtthựcthểlớnhon.Trừkhinhànướclàxiềngxích,bạongược,khốngchếvàbóclột,khôngaimuốnlykhai..Chúngtanênsợđộctài,bạongượcchứkhôngnênsơtảnquyền.ámảnhthậpnhịsứquânkhôngcònlýdotồnlại.Trongmộtcuộcthảoluậncóngườibạnđãchấtvấntôi:Lòngngườiđãphânhóanhưthếnày,anhcòn

đòi tảnquyềnđểchiacắt lãnh thổ, anhmuốnđỗdầuvào lửahay sao?.Tôiđã trả lời:Không.Tảnquyềnkhônglàmđấtnướctanvỡ,tráilạinókhiếnchođấtnướcđượcquảntrịmộtcáchhợplýhơnvàthôngminhhơn,nócũnggópphầnhòagiảingườiViệtvớiđấtnướcmìnhvìnóxoadịunhữngbựcbội.Tảnquyềnkhôngphảilàđỗdầuvàolửamàlàđemnướcchữacháy.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

Phảnxạtổngthống

Trongmộtcuộcnóichuyệncáchđâykhônglâu,mộtnhânvậttừtrongnướcracólúcđãnỗisùngcựlại tôi:Thế anhmuốngì?Anhđòi làm tổng thốnghay sao?. ývị này là trách tôi đòi thayđổi quánhiều.Dầusaoởmiệngcủamộtngườicộngsảnhaitiếngtổngthốngcũnglàlạvìchứcvụtổngthốngkhônghềcótrongcácchếđộcộngsản.TôicũngnhớvàogiaiđoạnmởcửacủaôngNguyễnVănLinhtrongđó trí thức trongnướcđượcphép thiđuaphêphánchếđộ,DươngThuHươngđãcómộtbàitham luận đặc sắc; theomột bài tường thuật,một vị cao niên nào đó đã tán thành đến độ nói vớiDươngThuHương:Saunàytôisẽbầuchocôlàmtổngthống.ĐốivớinhiềungườiViệtnam,kểcảngườicộngsản,cólẽtươnglaicủaViệtnamsaunàyđươngnhiênlàchếđộtổngthống.Tuynhiênchếđộtổngthốnglàmộtchếđộrấtdở.ChođếnnaytronglịchsửthếgiớiđãchỉcómộttrườnghợpchếđộtổngthốngtươngđốithànhcônglàHoaKỳ.Tấtcảcácquốcgiatheochếđộtổngthốngđãthấtbại.Trongđạiđasố,nóđưađếnđộctài,trongnhữngtrườnghợpcònlại,nóđưađếnmộtxungđộtbếtắcgiữatổngthốngvàquốchội,đặtquốcgiatrongtìnhtrạngcăngthẳngthườngtrựcNhữngkhuyếttậtcủachếđộtổngthốngkhôngkhónhậndiện.Nhưngtrướchếtphảihiểuthếnàolàchếđộtổngthống.NướcĐứccũngcótổngthống,nhiềuquốcgiatheochếđộđạinghịcũngcótổngthống,nhưngcácnướcnàykhôngápdụngchếđộ tổng thốngvì tổng thốngchỉ cóvai trònghi lễ;quyềnhànhởtrongtaymộtthủtướngdoquốchộibầuravàchịutráchnhiệmtrướcquốchội.Vìthủtướngđồngthờicũnglàlãnhtụcủađảngcầmquyền,hayliênhiệpcácđảngcầmquyền,nêncũngcóthểbịthaythếbấtcứlúcnàodoquyếtđịnhcủađảngmìnhhaycủaliênhiệpđãđưamìnhlênlàmthủtướng. Trong các chế độ này tổng thống không cầm quyền nên cũng không bị thay thế trongmộtnhiệmkỳnhấtđịnh.Chếđộtổngthốnglàchếđộtrongđótổngthốngdodânchúngtrựctiếpbầuratheophổthôngđầuphiếu,đứngđầuchínhphủvàcầmquyềnthựcsự.Cómột số chếđộ tổng thốngkhôngbình thường trongđó tổng thốngnắmquyềnnhưng lại khôngđượcquốcdântrựctiếpbầuratheophổthôngđầuphiếumàdomộtđịnhchếđặcbiệt.ĐólàtrườnghợpcủaNamCaoLydướithờiToànĐầuHoán,đócũnglàtrườnghợpcủaIndonesiatừthờiSuharto.Nhữngchếđộnàythườnglàsảnphẩmcủamộttìnhtrạngbấtbìnhthường,nhằmchegiấuthựcchấtcủamộtchếđộđộctàicánhânnênkhôngthểđượccoilànhữngchếđộdânchủ.NamCaoLyđãbãibỏchếđộnàyvàIndonesiachẳngbaolâunữacũngsẽchuyểnhướngvềmộtchếđộhợplýhơn.Trướchếtchúngtahãykhảosátmộtloạichếđộxuấthiệntừvàithậpniênnay,đượcgọilàchếđộbántổngthống.KhởiđầutừPháp,môhìnhnàysauđólanramộtsốquốcgiaĐôngÂu,NgavàNamCaoLy.MộtsốquốcgiachâuPhicólẽdoảnhhưởngcủaPhápcũngtheochếđộnày.Trongcácchếđộnàytổngthốngcũngdophổthôngđầuphiếutrựctiếpbầura,nhưnglạiphảichiasẻquyềnhànhphápvớimộtthủtướng.Nếuchúngtacóthểhiểukhádễdàngmộtchếđộtổngthốnghaymộtchếđộđạinghịthìlạirấtkhónhậndiệncácquanhệquyềnlựctrongmộtchếđộbántổngthống.Tấtcảtùythuộcởsựphânchiaquyềnlựcgiữatổngthốngvàthủtướng.Nếuthủtướngkhôngchịutráchnhiệmtrướcquốchộimàchỉ

dotổngthốngbổnhiệmvàchịutráchnhiệmtrướctổngthốngthìtrênthựctếông(haybà)chỉlàmộtphụtácủatổngthống,mộtthứbộtrưởngthứnhất,vàlúcđóchếđộbántổngthổngchẳngkhácgìmộtchếđộtổngthốngthuầntúybaonhiêu.ĐólàtrườnghợpcủachếđộViệtnamCộngHòatạimiềnNamViệtnamtrướcđây.Ngượclại,nếuthủtướngxuấtpháttừquốchộivàchịutráchnhiệmtrướcquốchộithìvaitròcủathủtướnglạicóthểquantrọnghơncảvaitròtổngthống,ítnhấttrongchínhsáchđóinội.Giữahaitháicựcđólàvôsốcôngthứctrunggian.ChếđộhiệnnaylạiNgacóthểcoilàchếđộbaphầntưtổngthống,chếđộtạiNamCaoLylàhaiphầnbatổngthống.Điềucầnlưuýlàtrongbấtcứtrườnghợpnàotrọnglượngcủatổngthốngcũngrấtlớn,vìlýdolàôngcósựchínhđángcủaphổthôngđầuphiếutrựctiếp.Ônglàngườiduynhấttrongquốcgiađượctoàndânbầura.Lýdorađờicủacácchếđộbántổngthống(hãytạmgọinhưthê)làmộtsựquânbìnhgiữahaiưutưbảođảmdânchủvàngănngừabấtổnchính trị.Người tamuốnmột tổng thốngvữngchắcdodânchúngbầuravớimộtnhiệmkỳrõrệt,nhưnglạisợnếuđểông(haybà)nắmtrọnhànhphápthìsẽdẫntớiđộctàihoặcxungđộtbếtácvớiquốchội.Đâylàtháiđộmàtacóthểgọilàbắtcáhaitay.Kinhnghiệmcủacácchếđộbántổngthốngđãcóthểchophépchúngtahainhậnđịnh.Mộtlà,vềmặtthựctế,hậuquảđãkhácvớinhưnggìnhữngngườikhởixướngranótưởngtượng.Cácchếđộbaphầntưtổngthống!nhưtạiNgavẫngiữhầunhưnguyênvẹnnhưngbấtlợicủamộtchếđộtổngthống,trongkhicácchếđộthựcsựbántổngthốngnhưtạiPhápđưađếntìnhtrạngngượcđờilànhânvậtnhiềuquyềnlựcnhất,nghĩalàtổngthống,lạicóthểthuộcpheđốilậpvớitấtcảnhữngbấttiệncủanó:haivịnguyênthủhànhphápcùngđidựmộthộinghị,nhữnglờiquatiếnglạikhôngngừngtrênđỉnhcaocủaquốcgialàmngườidânmấtđisựnểtrọngvàtintưởngvàonhànước,đểdọakhủnghoảngthườngtrực,v.v...Cũngnênnhấnmạnhmộttínhtoánsailầmcủanhữngngườikhaisinhrachếđộbántổngthốnglàviệctổngthốngvàthủtướngthuộchaiđảngchốngđốinhaukhôngphảilàmộtngoạilệmàđãmauchóngtrởthànhmộtthônglệtrongcácchếđộbántổngthốngthựcsự,nhưđãthấytạiBaLanvàPháp.Cửtrihaycótháiđộcôngbình,đãbầuchotổngthốngthuộcphenàythìbầuchomộtđasốtrongquốchội,vàdođóthủtướng,thuộcphekia.Cácnhàlàmhiếnphápđãbắtcáhaitaythìcógìngạcnhiênnếudânchúngcùngbắtcáhai tay?Điềuđángngạcnhiênchínhlàngười tađãngạcnhiênkhitìnhtrạngnàyxảyra.Chínhtrịquảthựcchỉlàmộtkhoahọcthựcnghiệm.Hailàcácchếđộbántổngthốngđãlàhậuquảcủamộtsailầmvềnhậnthứcchínhtrị.Lýdođểbầuramộttổngthốngtheophổthôngđầuphiếulàđểbảođảmmộtmứcđộổnvữngchínhtrịnàođó,tránhtìnhtrạngchínhphủbịthayđổiliêntụcbởimộtquốchộitrongđókhôngcómộtđasốrõrệt,mỗilầncácđảngpháithayđổiđồngminhlàmộtthủtướngvàmộtchínhphủmới.Nhưngthựcrasựkiệnmộtquốchộigồmhaiđảnglớnhaybịphânchiathànhnhiềuđảngnhỏkhôngphảilàmộthậuquảcủachếđộđạinghịmàchỉlàhậuquảcủathểthứcđầuphiếu.Nóichung,cóhaithểthứcđầuphiếuchính:Thểthứcthứnhấtlàbầuđơnđanhvàmộtvòng,trongđócửtriởmỗiđơnvịbầucửbầumộtdânbiểuvàchỉbầumộtlần,ngườinàođượcsốphiếucaonhấtthìđắccử.Vớilốibầudãmannày,mộtđảngcóthểchỉđược20%sốphiếucủacửtritoànquốcmàvẫnnắmđượchaiphầnbasốdânbiểutrongquốchộinếucácứngcửviêncủahọvềhạngnhất,thídụnhưvới20%,tronghaiphầnbasốđơnvịbầucửtrongkhicácứngcửviênkhácchỉđược12%hay15%.Lốibầucửnàyloạibỏcácđảngnhỏvànângđỡcácđảnglớn.Nóđặtcácđảngnhỏtrướcmộtchọnlựa:hoặckếthợplạivớinhauthànhmộtđang

lớn,hoặcbịgạtrangoàilề;nódầndầnđưatớichếđộlưỡngđảngThểthứcthứhailàbầutheotỷlệ.Theolốiđầuphiếunày,cửtritoànquốc,haytrongmỗivùnglớn,sẽbầuchocácliêndanhdocácchínhđảngđưara.Saucuộcbầucử,mỗiliêndanhsẽđượcmộtsổdânbiểutheotỷlệ,thídụmộtliêndanhđược25%sốphiếuthìđược25%tổngsốdânbiểu,hayhơnmộtchútbởivìthườngthườngngườitahayquiđịnhmộttỷlệlốithiểucủasốphiếuđạtđược,thídụ5%,đểđượcchiaghế;cácchínhđảngkhôngđược5%tổngsốphiếucủacửtrikhôngđượcchiaphần,sốghếdânbiểuđánglẽvềphầnhọđượcđemchiachocácđảngvượtđượctỷlệ5%.Lốibầuphiếunàyrấtdânchủvìnóchophépmọikhuynhhướngchínhtrịcóchúttầmvócđượchiệndiệntrongquốchội,vàdođóđượcthamdựthảoluậnvềcácchọnlựalớncủanhànước.Ngượclại,nóthườngđưađếntìhhtrạngkhókhănlàquốchộibịchiavụnthànhnhiềuđảngnhỏ,khôngđảngnàonắmđượcđasốvàdođóthủtướngcóthểbịthayđổithườngxuyênnếudoquốchộichỉđịnhvàchịutráchnhiệmtrướcquốchội,nhưtrongcácchếđộđạinghị.Nhưvậynếumuốntránhtìnhtrạngbấtổndomộtquốchộibịchiavụnthìngườitachỉcầnchấpnhậnlốiđầuphiếuđơndanhvàmộtvònglàxong,khôngcầnphảiphátminhramộtchếđộbántổngthống,haiphầnbatổngthốnghaybaphầntưtổngthống.Tómlại,cảlýdokhiếncácchếđộgọilàbántổngthốngđượcphátminhralẫnnhữnghậuquảmàngườitadựđoánchúngsẽđemlạiđềulànhữngsailầm.Sailầmvềphântíchchínhtrịhoặcsailầmvềtiênliệuphảnứngcủacửtri.Nóinhưthếkhôngcónghĩalàtôiđềnghịgạtbỏchếđộbántổngthốngmộtcáchkhôngthươngtiếc.ítnhấtnócũngsửachữađượcphầnnàonhữngxơcứngcủachếđộtổngthống.Nócóthểlàmộtgiảipháptrấnanchochúngtasaunàynếudoloâuvàlươngtự-khôngđúngnhưngkhótrútbỏ-chúngtachưadámchọnlựadứtkhoátchếđộđạinghị.Bâygiờtrởvềvớichếđộtổngthống.Nhữngbấtlợivànguycơcủachếđộtổngthốngkhôngkhónhìnthấy.Trướchết,nódànhquánhiềuquyềnchomộtngườikhôngthểbịthayđổitrongmộtthờigiandài,ítnhấtcũngbốnnăm.Tỏngthốngcóthểdùngquyềnlựcnàymàbấtchấpcảquốchội.Nếutrongthờigiannàytổngthốnglàmtoànsailầm,hoặcviphạmluậtphápthìsao?Hậuquảlàđấtnướcbịlâmvàotìnhtrạngbệnhhoạnvôphươngcứuchữatrongsuốtnhiệmkỳ,hoặcsẽphảitrảiquamộtcuộckhủnghoảnglớntrướckhihạbệđượctổngthống.Điềumàngườitanghĩlàmộtưuđiểmcủachéđộtổngthống-sựkiệnnguyênthủhànhphápkhôngthểbịthayđổitrongmộtnhiệmkỳ-thựcralàmộtmốinguy.Chếđộtổngthốngcũngchờđợiquánhiềuđứctínhvàkhảnăngởmộtngườitrongkhikhôngaicóthểhoànhảo,hơnnữaaicũngcóthểbịsútgiảmsứckhỏevàkhảnăngmộtcáchbấtngờ.Nhưngcònmộthậuquảnghiêmtrọnghơnlàchếđộcóthểtrởthànhđộctài.Tâmlýtạicácnướcthiếumởmanglàhaybầulạichongườicầmquyềntrừkhiôngtaquátồidở.Mộttổngthốngmịdâncóthểmêhoặccửtriđểtrởthànhmộtthứthầntượngrồikhôngnhữngtáiđắccửmàcònđemcảtaychânvàthủhạvàoquốchội,sửađổihiếnpháp,banhànhtìnhtrạngkhẩncấp,v.v...Đểkéodàithờigiancầmquyền.Đólàtìnhtrạngđãxảyraởhầuhếtcácnướcmớiđượcđộclập.ĐóđãlàtrườnghợpcủamọinướcchâuMỹLaTinh,trừChile,trongmộtthếkỷrưỡitừgiữathếkỷ19đếncuốithếkỷ20.Vànếutổngthốngxungđộtvớiquốchội?Nhànướcsẽchỉđượcquảnlýtheolốixửlýthườngvụ;luậtquốchội biểuquyết tổng thốngkhôngbanhành, cácđềnghị của tổng thốngquốchội không chấpnhận.Đấtnướcsẽdẫmchântạichỗtrongkhibốicảnhquốcgiavàquốctếthaydỗi.Guồngmáynhànướccũngcóthểbịngừngtrệvìngânsáchkhôngđượcbiểuquyếthoặctháokhoán.Cáchbầucửtổngthốngquaphổthôngđầuphiếutựnóđãkhôngđứngđắn.Cuộcbầucửmộtngườitrênmộtnướclớnđòihỏinhữngchiphírấtquantrọngchoứngcửviên,dođó

chỉcónhữngngườirấtgiàuhoặcđượcsựhỗtrợcủanhữngthếlựctàiphiệtlớnmớicóthểtranhcử.Nhưvậybằngcáchnàyhaycáchkhácquyềnlãnhđạochínhtrịsẽluônluônthuộcvềngườigiàucóchứkhôngphảithuộcvềngườithựcsựcótrítuệvàkhảnăng.Lốibầucửtổngthốnglàbầuchomộtngườitrướckhibầuchomộtdựánchínhtrị.Tổngthốngcóthểđượcbầuvìnhữnglýdokhôngliênhệgìvớikhảnăngchínhtrị:concháumộtvĩnhân,đẹptrai,ănảnh,vợđẹp,nóichuyệnduyênđáng,v.v...làmmấtsựnghiêmtrangcủasinhhoạtquốcgia.Cửtricóthểbầuchomộtứngcửviênnhưthế,nhưngsauđólạinhàmchánvớisinhhoạtchínhtrị.Lô-gíchcủamộtcuộcbầucửtổngthốnglàđượcăncảngãvềkhôngchonêncáccuộcbầucửtổngthốngthườngrấtgaygắtvàgâychiarẽtrầmtrọng,nhấtlàtrongmộtquốcgiađangbịđặttrướcnhữngchọnlựakhókhăn.Mỗicuộcthayđổitổngthốngđềutươngtựnhưmộtcuộccáchmạngvớinhữngngườirấtvuimừngvànhữngngườirấttứcgiận.Hậuquảcủachếđộtổngthốngcũnglàlàmtanvỡcácđảngpháichínhtrị.Tìnhtrạngnàycóhailýdo.Mộtlàvìsựđượchaythuadựatrênmộtngườinênnhucầulàcóđượcmộtê-kípquảngcáochínhtrịtốtchứkhôngphảimộtbộthammưuchínhtrịgiỏi,vấnđềlàlàmthếnàođểđánhbóngđượcứngcửviêncủamìnhđểgiànhđượcchứctổngthốngtrướckhicầnnhữngnhàchiếnlượclớn.Hailàvìchứcvụtổngthốnglàtấtcảchonênnhữngnhânvậtlớntrongcùngmộtđangkhôngthểthỏahiệpvớinhau.Hainhânvậtngangtamcỡvớinhaukhôngthểthỏahiệpđểngườicóhyvọnghơnraứngcử,bởivìkhôngcósựqualại,phảinhượngbộtấtcảhoặckhôngnhượngbộgìhết.Cácquốcgiatheochếđộtổngthốngvìvậythườngkhôngthểcócácchínhđảnglớnnhưtạicácquốcgiatheochếđộđạinghị.Sựkiệnthiếuvắngcácchínhđảnglớnlàmộtbấtlợitrầmtrọngchoquốcgia.Cácchínhđảnglớnvừalàlòđàotạoracácnhàlãnhđạovừalànơimỏxẻvàtraođổinhữngýkiếnvềnhữngchọnlựaquantrọngđặtrachođấtnước.Hơnnữa,cácnướctheochếđộtổngthốngkhôngphảichỉthiếuchínhđảnglớnmàcònthiếuchínhđảngđúngnghĩa.Vìtấtcảquyềnhànhtậptrungvàotổngthốngnênvịtổngthốngnàocũnglôikéođượcsựhùatheocủamộtsốđôngđảonhữngphầntửcơhộichủnghĩavàvụlợi:Tỏngthốngluônluôncómộtđảngrấtlớnnhưngthườngkhôngcóphẩmchất,bởivìphầnlớnlànhữngphầntửxunịnh.TôisốngtạiPhápvàđãtheodõinămcuộcbầucửtổngthống.MỗicuộcbầucửlàmỗilầndânPhápbịchialàmhaiphe.Kếtquảvừađượccôngbốthìlậptứchàngtrămnghìnngườixuốngđườngđốtpháobông,bópkèn,nhảymúavàgàohétOnagagné?(Tađãthắng!)trongkhinhữngngườithuộcphethuathì lòngđaunhưcắt.Mỗi lầnbầucử tổng thống làmỗi lầnnộibộcácđảng lớnkhủnghoảng trầmtrọng.Trongđảngxãhội,tổngthốngMitterrandvànhânvậtuytínthứhailàMichelRocardtrởthànhnhữngkẻthù,khôngphảichỉsuốtđờimàcảsaukhiôngMitlerrandđãchết.ĐảngXãHộihầunhưtanrãsaulầnbầucửtổngthốngthứhai.BêncánhhữuthìTậpHợpCộngHòa,đảnglớnnhấtcũngtanrãdầnsaucuộcbầucửtổngthống.ĐôibạnbamươinămChiracvàBalladurđãtrởthànhnhữngđốithủkhôngthểnhìnmặtnhau,saukhicảhaiđềuraứngcửtổngthốngdùthuộccùngmộtđảng.Nguyênnhânlúcnàocũnggiốngnhau:ngườitakhôngthểthỏahiệp,bởivìchứcvụtổngthốnglàtấtcả.HậuquảtaihạinhưvậydùPhápmớichỉlàmộtnướctheochếđộbántổngthống,trongđóhiếnphápdànhchothủtướngtoànquyềntrongcácvấnđềkinhtếxãhội.Bâygiờ,hãynhìnngayvàotrườnghợpHoaKỳ,quốcgiaduynhấtmàchếđộtổngthốngcóthểcoilàthànhcông.Sựthànhcôngnàycómộtgiảithích:HoaKỳkhônggiốngbấtcứmộtquốcgianàokháctrênthếgiới.

Quốcgianàyđãđượcthànhlậpsaukhixãhộidânsựđãtrởthànhmạnhmẽ,từđóxãhộidânsựluônluônnắmvaitròchủđộng,nhànướcHoaKỳluônluônlàmộtnhànướcnhẹtớimứctốithiểu.TrongtácphẩmđểđờicủaôngvềNềnDânChủMỹ(DelaDémocratieenAmérique)viếtnăm1830,AlexisdeTocquevillekểlạirằngôngtìmgặpmộtthịtrưởngmộtthànhphốkhálớntạiMỹvàthấymộtngườirấttầmthườngđangloayhoaysửamáinhà,quacâuchuyệnôngthấyvịthịtrưởngchỉcómộttrìnhđộhiểubiếtrấtgiớihạn.TocquevillenhậnralàtạiMỹnhữngngườithôngminhvàtàigiỏiđềulaovàokinhdoanhlàmgiàu,chỉnhữngngườitrungbìnhmớithamgiavàochínhquyền.Chínhquyềnvìvậyluônluôntrọngnểxãhộidânsựvàtựchomìnhsứmạnglàphụcvụxãhộidânsựvàtạođiềukiệnđểxãhộidânsựcóthểhoạtđộnglànhmạnh.NềntảngcủanướcMỹlàxãhộidânsự.KhôngnhữngthếHoaKỳlạitheochếđộliênbangtảnquyềntốiđa,vaitròcủanhànướctrungươnglạicàngbịgiảmthiểu.Trongphầnthảoluậnvềdânchủ,chúngtađãnóitựdomớilàcứucánhcủachínhtrị,ưutưđầutiênphảilàgiảmthiểuvaitròcủachínhquyềnđểnhườngchỗtốiđachocánhânvàxãhộidânsự.HoaKỳlàbằngchứngrằngmộtchínhquyềndởmànhẹvẫnhơnmộtchínhquyềntốtnhưngkềnhcàng.MộtnétđặcthùkháccủanướcMỹlàngaytừngàylậpquốcnóđãcómộtđồngthuậnrấtmạnhtrênmột triết lýchính trị, triết lýchính trịđó làchủnghĩacánhân tựdo.VìvậymàHoaKỳkhôngcónhữngcuộctranhluậnchínhtrịlớn.Cácissuescủanhữngcuộcbầucửchỉlànhữngvấnđềnhỏ:cónênhạnchếquyềnpháthaikhông,cóchophépcầunguyệntrongtrườnghọckhông,ủnghộhaykhôngủnghộántửhình,haycùnglắmlàtănghaygiảm0,5%thuế,v.v...TrườnghợpHoaKỳvìvậykhôngthểnớirộngchocácquốcgiađangbịđặttrướcnhữngchọnlựaquantrọng.CácnướckhácbắtchướcchếđộtổngthốngcủaHoaKỳđãchỉtiếndầnvềđộctàivàbếtắc.Tuyvậy,chếđộtổngthốngcũngđãgâynhữngkhókhănđángkểchoHoaKỳ,mộttổngthốngkémcỏinhưHardingđãcóthểtiếptụctrongsựsailầm,gópphầnquyếtđịnhđưacảHoaKỳvàthếgiớivàocuộckhủnghoảngbịđát1929.Chínhcuộckhủnghoảngnàyđãgiúpchocácđảngphát-xít lêncầmquyềntạiývàĐức,đưađềnthếchiến;nócũngđãcũngcấplậpluậnchochếđộcộngsảnLiênxôvà nhiều chế độ độc tài khác để bài bác dân chủ.Một thí dụ gần đây hơn là vụ tai tiếng củaBillClintonvàMonicaLewinski,gâychiarẽvàbốirốivôíchchonướcMỹtronghơnmộtnămtrời.NếuClintonchỉlàmộtthủtướng,ôngđãcóthểtừchứcmộtcáchêmthấm.HoaKỳđãthànhcôngvớichếđộtổngthốngnhờmộtxãhộidânsựmạnh,tổchứcliênbang,chínhquyềnnhẹvàđồngthuậncao,nhưngchắcchắnHoaKỳsẽthànhcônghơnnhiềunếutheochếđộđạinghị.Cầnlưuýlàvàolúclậpquốc,chínhquyềnliênbangHoaKỳchỉcómộtnhiệmvụchínhlàđảmbảoquốcphòng.Dầndầnvớivai tròngàycànglớntrên thếgiớivàvớicácvấnđềngàycàngphứclạpchínhquyềnliênbangđãtrởthànhmộtchínhquyềnthựcsự,nhưngđồngthờichếđộHoaKỳcũngchuyểnbiếntừtừtớigầnmộtchếđộđạinghị.TạiPháp,dosựphásảncủalốiđầuphiếutheotỷlệđượcđổlỗioanchochếđộđạinghịvàdouytínáp đảo của tướngDeGaulle, chế độ bán tổng thống đã được thành lập, nhưng càng ngày càng cónhững tiếngnóicó thẩmquyềncất lênđòichuyểnhóavềchếđộđạinghị.MauriceDruon,cựubộtrưởngcủaDeGaullevàviệnsĩViệnHànLâmPháp,đánhgiáchếđộtổngthốnglàmộtsailầmvĩđạicủaDeGaulle.Thựcrachếđộtổngthốnglàgì?Nólàmộtcảitiếncủachếđộquânchủtuyệtđốitheohaihướng:mộtlàvuađượcbầulàdophổthôngđầuphiếuthayvìlênngôitheochatruyềnconnốivàđượcgọilàtổngthống;hailàquyềnhạncủatổngthốngđượcquiđịnhtheohiếnpháp.Tómlại,chếđộtổngthốnglà

mộtbướctiếndodựtừchếđộquânchủsangdânchủ.Nóikhácđi,nóphảnánhmộtlấncấntiếcnuốiđốivớinhữngchếđộmệnhdanhlàđộctàisángsuốt.NguyễnNgọcHuyđãbàytỏtâmlýnàytrongcuốnChủNghĩaDânTộcSinhTồn.ÔnggiảithíchrằngtrướcđâyđảngĐạiViệtchọnchếđộđộctàivàtheolãnhtụchếvìvàolúcđảngĐạiViệtđượcthànhlậpcácchếđộđộctàiđangthịnhhành;sauđóvìcácchếđộđộctàikhôngcònđượcnhìnnhận,đảngĐạiViệtđãchuyênsangchếđộtổngthốngvìnghĩrằngchếđộnàygiữđượcnhữngưuđiểmcủachếđộđộctàidùvẫndânchủ.Ngàynaythựctếđãchứngminhrõràngrằngkhônglàmgìcónhữngưuđiểmcủachếđộđộctàicả,cácchếđộđộctàisángsuốtchỉlàmộthuyềnthoại,mọichếđộctàiđềutồitệ.Chỉcònmộtchọnlựadứtkhoátlàdânchủ.Chếđộdânchủnhấtlàchếđộđạinghị,trongđóquyềnhànhthuộcvềmộtthủtướngdoquốchộibầuravàchịutráchnhiệmtrướcquốchội.Trongchếđộđạinghị,ngườidânbầumộtcáchđúngđắnhơnhẳn,họbầuchomộtdựánchínhtrịthayvìchomộtngười,vàhọcũngbầuchohàngtrămdânbiểucùngmộtlúc.Cửtrimỗiđơnvịcóphươngtiệnđểtiếpxúcvàtìmhiểucácứngcửviênđểcóthểbầuvớisựhiểubiết.Rủirosailầmgiảmđi,vàsailầmnếucócũngkhôngtrầmtrọngvìhọchỉbầumộttrongsốbốn,nămtrămdânbiểu.Vịthủtướngcóthểbịquốchộithayđổibấtcứlúcnàovàphảiluônluậnchứngtỏkhảnăngcủamìnhtrướcmộthộiđồnggiámkhảocóbảnlãnh.Dođóthủtướngvừaphảicóthựctàivừaphảihếtsứcthậntrọng.Sựthayđốithủtướng,nếucần,cũngkhônggâyrakhủnghoảnglớn.Cácchínhđảngcũnghoạtđộngnghiêmtúcvàhàihòahơn,hainhânvậtngangtầmcỡtrongcùngmộtđảngcũngcóthểdễdàngthoảhiệpvớinhauhơn,đểmộtngườilàmlãnhtụvàtrởthànhthủtướngnếuđảngthắngcử,bởivìchứcthủtướngkhôngphảilàtấtcả,thủtướngchỉlàngườithứnhấttrongsốnhữngngườingangnhautrongmộtchínhphủ.Chếđộthủtướngchắcchắnhơnhẳnchếđộtổngthống,vớiđiềukiệnlànóvừabảođảmđượcmộtmứcđộổnvữngtươngđốivừabảođảmđượctiếngnóicủamọikhuynhhướngtrongcáccuộctranhluậntrênnhữngvấnđềlớncủađấtnước.Đólàmộtbàitoáncólờigiải.Chúngtađãbiếtlàlốiđầuphiếuđơndanhvàmộtvòngđưatớimộtquốchộivớihaiđảnglớn.Mặtkhácchúngtacũngbiếtrằnglốiđầuphiếutheotỷlệđảmbảotiếngnóitrongquốchộichomọikhuynhhướng.Nhưvậygiảipháptóiưulàmộtthềchếđạinghịtảnquyềnvớimộtquốchộitrongđó90%dânbiểuđượcbầutheothểthứcđơndanhvàmộtvòng,và10%cònlạiđượcbầutheotỷlệ.Số90%bầutheothềthựcđơndanhbảođảmsựhiệndiệncủamộtđasốtrongquốchộivàdođósựổnvựngcủachínhquyền,trongkhisố10%bầutheotỷlệcóhaimụcđích,mộtlàbảođảmchomọikhuynhhướngđượccótiếngnói,hailàchophépnhữngngườilãnhđạocácchínhđảngkhỏiphảilotranhcửtạicácđịaphươngvàtậptrungcốgắngvàonhữngvấnđềquốcgia.GiảiphápnàyđãđượcdưaratrongDựánchínhtrịdânchủđanguyên1996củanhómThôngLuận.Gầnđây,GuyCarcassonne,chuyêngiacóuytínvềcácđịnhchếchínhtrịlạiPháp,phảnánhnhữngtraođổicủacácchuyêngialớntrênthếgiớivềhiếnpháp,cũngđitớicùngmộtđềnghị.NgườiViệtnamchúngtasởdĩcoichếđộtổngthốnglàtựnhiênvìđólàchếđộkhôngcộngsảnduynhấtmàđạiđasốchúngtabiếttới.ởmiềnNamViệtnamtrướcđâyđãchỉcóchếđộtổngthống.SaunàyhaicộngđồngngườiViệthảingoạilớnnhấtlàtạiMỹvàPháp,cảhainướcnàyđềutheochếđộtổngthống.Từđóchúngtatiêmnhiễmmộtthứphảnxạtổngthống.Nhưngcónhữngphảnxạrấtcóhại,cũngnhưcónhữngthànhkiếncầnphảitừbỏ.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần4Vàitrangbịchotươnglai

chuyệncủacácluậtsư

NướctachỉmớitạmgọilàgiànhđượcđộclậptừsauthếchiếnII,màđãcókhánhiềuhiếnpháp.Phecộngsảncóbốnhiếnpháp:hiếnpháp1946,hiếnpháp1959,hiếnpháp1980vàhiếnpháp1992.Phequốcgiadùchỉtồntạichưađầy30nămcũngđãcóhaibảnhiếnpháp1956và1967.Đólàchưakểnhữngbảntuyênngôn,hiếnước,hiếnchươngđượcdùngnhưnhữnghiếnpháptạmthời.NếusovớinhauquốcgiakhácnhưMỹchỉcómộthiếnpháptừthờilậpquốc,ĐứcvàNhậtchỉcómộthiếnpháptừ1945,hoặcAnhchẳngcómộthiếnphápthànhvănnàothìchúngtaquả làgiữmộtkỷ lụcvềsốlượnghiếnpháp.Thểthực, tôikhôngbiếtcómộtdântộcnàotrênthếgiớicómột lượnghiếnphápbằngnướctatrongcùngmộtgiaiđoạnkhông.Tôichắclàkhông.TuyvậysốlượnghiếnphápkhônghềchứngtỏngườiViệtnamchúngtatrăntrởvềhiếnpháp,luônluôndằnvặtsuynghĩtìmcáchthayđổichophùhợphơn,tráilạinócònchứngtỏngườiViệtnamkhôngcómộtquanđiểmđúngđắnvềhiếnpháp.Đặctínhchungcủa tấtcảmọibảnhiếnphápđãcó làchúngđềuđãđượcsoạnthảomộtcáchvộivãvàkínđáo,đượcthôngquahầunhưkhôngtranhcãivàđượcbanhànhtrướcsựdửngdưngcủadânchúng.Đảngcộngsảnhiểnnhiênlàcoihiếnpháplàcủangườicầmquyền.Hiếnpháplàvănkiệntổchứcnhànước,mànhànướctheotriếthọcMác-Lêninchỉgiảndị làcôngcụđànápcủakẻthốngưị.Lờinóiđầucủahiếnpháp1992gồm530chữtrongđócó53chữ,nghĩalàđúng10%,đượcdànhchohơnbốnngànnămlịchsửcủaViệtnam,phầncònlạichỉnóivềđảngcộngsản.Chưađủ,lờinóiđầu,phầnlongtrọngnhấtcủahiếnpháp,cònquichiếuvềcươnglìnhchínhtrịcủađạihộilầnthứsáucủađảngcộngsản,mộtvănkiệnchỉcógiátrịgiaiđoạnngaycảvớiđảngcộngsản.Bảnchấtcủahiếnphápnhưlàmộtcôngcụđànápđượcthểhiệnrõràngquanhưngđiềuđầytínhhămdọa,thídụnhưđiều13.ThếcònnhữngngườiViệtnamnóichung?Phầnđôngchúngtacũngcómộtquanniệmrấtsailầmvềhiến pháp.Hình như đối với chúng ta hiến pháp chỉ làmột văn kiện tổ chức chính quyền có tínhchuyênmônvàthuộcthẩmquyềncủacácluậtsư.Ngượclại,phầnlớncácluậtsưcũngtựcoilàcóthẩmquyềnđểnóivềhiếnpháphơnngườikhác,màkhônghiểutạisao..TríthứctrungniênvàcaoniêncủatathừahưởngvănhóaPháp,từđó,mộtcáchphiếndiện,coihiếnphápnằmtrongphạmviluậthọc,mộtlẫnlộnmàchínhcáchọcgiảPhápcũngđãnhìnnhận.Thựcrahiếnpháptuylàluậtcănbảncủaquốcgiavàlàcộinguồncủaluậtphápnhưngkhôngnằmtrongphạmviluậthọcmàthuộcphạmvivănhóa,chínhtrịvàxãhội.Mộtluậtsưdùcókhảnăngbiệnhộtàitìnhnhữngvụkiệncáonhàđấtvàlydịvẫncóthểkhôngcótưcáchgìđểbànvềhiếnpháp.Luậtphảiquichiếuvàohiếnphápnhưnghiếnphápkhôngthuộcphạmvicủaluậthọc.CácchuyêngiavềhiếnphápcủaPhápcũngđãnhậnrasựmậpmờcủacụmtừdroitconstitutionnelđượcdịchsangtiếngviệtlàluậthiếnphápvàcàngngàycàngdùngcụmtừđịnhchếchínhtrị(institutionspolitiques)nhiềuhơn.Cụmtừnàytuyđúngnghĩahơnnhiều,nhưngcùngchưađúnghẳn.Vậythìhiếnpháplàgì?Nóđúnglàvănkiệnquiđịnhnhữngđịnhchếchínhtrị,nhưngđồngthờinócũngđặtnguyêntắc,nếu

khôngquiđịnhmộtcáchrõrệt,chotươngquangiữacácthànhtốcủaxãhội,cũngnhưchonhiềuđịnhchếvănhóa,xãhộikháccầnthiếtchosựsốngvàtiếnhóacủacộngđồngquốcgia.Nhưvậy,muốnnóitớihiếnpháp, trướchếtphảicómộtquanniệmvềquốcgiađã.Trongmộtbài trướcchúng tanhậnđịnhquốcgianhưkhônggianliênđớicủamộtdântộcđểchophéphọsốngchungvàxâydựngvớinhaumộttươnglaichung.Nhưvậyhiếnphápphảilàmộtthỏaướcvềmộthiệntạivàmộttươnglai.Tronghiệntạichúngtađangthừahưởngdisảnnào,đangcónhữngvấnđềnàovàphảitổchứccộngđồngquốcgianhư thếnàochophùhợp?Chúng tađangđứng trướcnhữngnguycơnàovàphải tổchứcnhưthểnàođểngănngừa?Vàvớitấtcảkhảnăngvàtiềmnăngcủachúngta,chúngtamuốnmộttươnglainhưthếnàovàphảitổchứccốgắngchungnhưthếnàođểđạttới?Tấtcảnhữngcâuhỏiđóhiếnphápphảitrảlờivànhữngngườicóthẩmquyềnđểđềnghịnhữngcâutrảlờilànhữngngườiđãtrảiquanhiềutrăntrởvàsuytưvềđấtnướcvàcóđủsựhiểubiếtđểcóthểđưaranhữngkếtluận.Đólànhữngnhàchínhtrị,nhữngnhàxãhộihọc,nhưngnhàtưtưởngvớinhữngđónggópcủacácchuyêngiamọingành,trongđóluậthọcchỉlàmột.Vìlàmộtquiướcsốngchungvàlàmviệcchung,hiếnphápphảicósứcthuyếtphục,nghĩalàvừaphảihợplývừaphảihợptìnhđểđượcmọingười,ngaycảnhữngngườikhôngđồngý,nhìnnhậntínhchínhđáng,lươngthiệnvàthànhkhẩn.Nócũngphảicókhảnăngđộngviênvàthôithúc,nghĩalàcũngphảicógiátrịcủamộtlờikêugọi.Hiếnphápcóthựcsựcầnthiếtkhông?Câuhỏicóvẻkhiêukhíchnhưngcâutrảlờilàkhông.Vaitròcủanólàphátbiểumộtđồngthuậnsốngchungvàtheođuổinhữngmụcđíchchung,nếuđồngthuậnđãrõràngthìhiếnphápkhôngcầnthiết,quốcgiacóthểsinhhoạtchỉbằngnhữngđạoluậtđặcbiệt.NướcAnhkhôngcóhiếnphápmàvẫnlàmộtquốcgiarấtphồnvinh.Khôngcầnthiếttrênnguyêntắcnhưnghiếnphápcólợivềmặtthựctiễnbởivìnóvạchramộttinhthầnchỉđạochocácđạoluật.TrongtrườnghợpViệtnam,giữalúclòngngườihoangmangvàphântán,chúngtacầnmộthiếnphápđểlàmmộtcănbảnđồngthuận,nhưngvớiđiềukiệnlàhiếnphápđóthựcsựlàkếtquảcủamộtcốgắngtìmđồngthuậndântộc.Hiếnphápcócầnổnvữngkhông?Câutrảlờilàchắcchắncần.Thayđổihiếnpháplàthayđổiluậtchơicơbảnnhấtcủaxãhội,cóthểgâyxáotrộntrongsinhhoạtquốcgiavàlàmđổvỡnhiềudựán.Kinhnghiệmđãchothấymộthiếnphápdânchủổnvữnglàđiềukiệnkhôngcókhôngđượcchopháttriển,bởivìcónhưthếngườidânmớiyêntâmlàmnhữngdựđịnhchotươnglai.Cầnnhấnmạnhcụmtừhiếnphápdânchủổnvữngbởivìnếuhiếnphápchỉlàsựápđặtcủakẻthắng,nhấtlàlạichứađựngnhữngquiđịnhkhiêukhíchthì,ngượclại,càngkéodàibaolâunócànggâytáchạivàlàmrạnnứtdântộcbấynhiêu.Sựổnvữngcủahiếnpháprấtcầnthiết,chonênưutưlớnnhấtcủangườisoạnthảohiếnphápphảilàlàmthếnàođểnếumộtlựclượngkháclêncầmquyềnhọcũngkhôngcólýdođểđổihiếnpháp.Việcmộtlựclượngchínhtrịcầmquyềnápđặthiếnpháptheoýmìnhvừalàmộttháiđộxấcxượcvừachứngtỏsựthấpkémcủanhữngngườikhôngcóthamvọngđểlạidấuấnlâudài.Quansátcácquốcgiatrênthếgiới,chúngtacóthểthấylàhầunhưcómộtđịnhluậtlàcácnướccàngítthayđổihiếnphápthìcàngpháttriển,càngnhiềuhiếnphápbaonhiêuthìcàngtrìtrệbấynhiêu.Sựphồnvinhtỷlệnghịchvớisốlượnghiếnphápđượcbanhành.Nhưngổnvữngkhôngcónghĩalàbấtđộng.Hiếnphápphảiđápứngnhữngyêucầulớncủagiaiđoạnvàdođócũngphảicókhảnăngthíchnghivớithờiđại.Khôngnêntuchỉnhhiếnphápmộtcáchtùy

tiện,nhưngngượclạicũngkhôngnênkhóachặtcánhcửađốivớinhữngtuchỉnhcầnthiết,vàcàngkhôngnênđưavàohiếnphápnhữnggìchỉcógiátrịnhấtthờivàvìthếcóthểquiđịnhbằngmộtđạoluậtthường.MộttrườnghợpđiểnhìnhlàhiếnphápBồĐàoNha(Portugal)banhànhnăm1976.VàolúcđóPortugalvừatrảiquabamươinămdướichếđôđộctàiSalazar,quantâmchínhcủacácnhàlậpphápPortugallàlàmthếnàongănchặnmọikhảnăngtrởlạicủamộtchếđộđộctài.Họđãchọnchếđộđạinghị,đólàmộtchọnlựađúng.Họcũngchọncáchbầucửquốchộitheolốibầutỷlệ.Quảnhiênlốibầutheotỷlệlàthểthứcbầucửdânchủvàđanguyênnhất.Nhưnghọđãlàmmộtsailầmlớndonhiệttìnhquáđánglàghingayvàohiếnphápmộtđiềukhoảncấmthayđổicáchđầuphiếunày(vàdĩnhiêncảđiềukhoảncấmthayđổi).NgàynaychínhgiớiPortugalnhậnrasựbấtlợicủalốibầucửtheotỷlệnhưngkhôngthayđổiđược.NướcPortugalvìvậyluônluônbịđặttrướcnguycơlàkhôngcónổimộtđasốgắnbó trongquốchội,vàdođómộtchínhphủđủvữngmạnh,để lấynhữngquyếtđịnhquantrọng.Hiếnphápcóphảilàđặcbiệtchomộtquốcgiakhông?Câutrảlờilàvừacóvừakhông.Có,bởivìmỗidântộccómộtdisảnvănhóariêngvớinhữngcáihayvànhữngcáidởvàmộtlịchsửriêngvớinhữngyếutốtíchcựcvànhữngyếutốtiêucực.Dođómỗidântộccónhữngvấnđềtrọngđạiriêngphảigiảiquyết.Hiếnphápphảnánhđặcthùdântộc.Không,bởivìquốcgianàocũngphảihộinhậpvàođàtiếnchungcủathếgiớivàvìthếkhôngthểphủnhậnluậtphápquốctếvàcácgiátrịphổcậpcủaloàingười.Nhiềuquốcgiađãlongtrọngxácnhậnbảntuyênngônquốctếnhânquyềnvàcáccôngướcđínhkèmnhưlàthànhphầncủahiếnphápcủamình.Đólàmộtchọnlựarấtđúngđắn.Chúng ta cócầnmộthiếnphápmớichoViệtnamkhông?Câu trả lờikhônghiểnnhiênnhưnhiềungườicóthểnghĩ.Chotớinaycómộtsựkiệnkhángộnghĩnh.Phầnlớncácthànhphầnđốilập,kểcảcáctổchứcchốngcộnghảingoạitừngchủtrươngkhángchiếnvõtrang,đềulêntiếngđòibỏđiều4(điềuquiđịnhđảngcộngsảnlàlựclượnglãnhđạoxãhộivànhànước).Chỉcóthểthôisao?Thếcònđiều9,điều13,điều30,điều45,v.v...?VàcòndanhxưngCộngHòaXãHộiChủNghĩaViệtnam?Vàlờinóiđầudành90%đểnóivềcôngđứccủađảngcộngsản?Chỉđòibỏđiều4làmộttháiđộquákhiêmtốn,ngaycảchomộtgiaiđoạnchuyểntiếpvềdânchủvìcònrấtnhiềuđiềukhoảnkháccũngquákhíchkhôngkémvànếuđượcduytrìsẽcóthểbẻgãytiếntrìnhdânchủhóa.Thídụnhưđiêu45quiđịnhquânđộiphảibảovệchủnghĩaxãhội.Quívịtrongmộtchínhphủchuyểntiếp(giảthửnhưsẽcó)phảicoichừng,quívịcóthểbịquânđộiđảochínhmộtcáchrấthợphiến?Sựkiệnđiệpkhúcbỏđiều4đượclặpđilặplạitrongcácnghịquyết,khángthư,tuyênngôn...chứngtỏphầnlớncáctổchứckhôngquantâmđếnhiếnphápvàkhôngđọchiếnpháp,nhưđạiđasốngườiViệtnamtừtrướcđếnnay.Đểchuyểnhóavềdânchủthìngaygiaiđoạnchuyểntiếp,khôngphảichỉmộtđiều4,màcònnhiềuđiềukháccầnđượcvôhiệuhóa.Côngviệc sẽquáphức tạpvìphải rà soát lại toànbộhiếnpháp?Khônghẳnnhưvậy,chúngtacóthểchỉcầnmộtnghịquyết,doquốchộiđươnghànhbiểuquyếthoặcdomộttrưngcầudâný,tuyênbốvôhiểuhóamọiquichiếucủahiếnphápvềbấtcứmộttổchức,mộtchủnghĩahaymộtnhânvậtnào.Tấtcảvấnđềlàthiệnchí,nếuthựcsựcóýchídânchủhóathìkhôngcóvấnđềnàokhônggiảiquyếtđượcRồisauđó?Chúngtacóthểđồngýsoạnthảolạimộtbảnhiếnphápmớihoặcsửađổihiếnpháphiệnthời.Nhưngdùchọngiảipháptuchínhđinữathìcũngphảithaylờinóiđầu,sửađổicácđiềukhoản

nóivềđảngcộngsản,chủnghĩaMác-Lênin,MặtTrậnTổQuốc,ĐoànthanhNiênCộngsản,vànhiềuđiềukhoảnvềtổchứcnhànước,v.v...Nóikhácđi,dùlàtuchínhđinữa,trênthựctếvẫnlàmộthiếnpháphoàntoànmớivềnộidung.Chúngtasẽchohiếnphápnàynộidungnào?Nhưđãnói,hiếnphápphảiđápứngnhữngđòihỏitrọngđạicủahiệntạivàcũngphảiphùhợpvớixãhộitươnglaimàchúngtamuốnđạttới.Tronghiệntại(hiệntạicónghĩalàkhichếđộdânchủchínhthứcđượcthànhlập),baưutưchínhcủachúngtalàbảođảmmộtbốicảnhchínhtrịổnvững,ngănchặnsựtrởlạicủamộtchếđộđộctàidướibấtcứhìnhthứcnàovàthựchiệnhòagiảidântộc.Trongtươnglai,chúngtamuốnmộtnướcViệtnamhộinhậpvàođàtiếnchungcủathếgiới,mộtnướcViệtnamphát triểnnhanhđểbắtkịp sự chậm trễ sovới cácnướckhác,mộtnướcViệt namngàycàngthốngnhấttronglòngngười,mộtnướcViệtnamtảnquyềnđểchophépmỗivùngđượcquảnlýmộtcáchphùhợpvớiđiềukiệnriêngcủamìnhvàphấthuyđượctốiđacácưuđiểmcủamình.Chúngtacũngmuốnmộtxãhộiđanguyêntrongđómọisắctộcvàmọitínngưỡngđượcthỏamãnnhữngkhátvọngchínhđáng.Nếunhưngmụctiêutrênđượcchấpnhậnthìmộtcáchthựctếhiếnpháptươnglaicóthểgồm:1.Môtlờinóiđầu,đượccoilàcógiátrịpháplýcaonhất,trongđócácmụctiêutrênđượcnêura,vớiítnhấtnhữngkhẳngđịnhsauđây:-Việtnamcoibảntuyênngônquốctếnhânquyềnvàmọicôngướcliênhệ,cùngvớinhữngtuchínhsaunàycủachúng, là thànhphần tạo thànhvàkhăngkhítcủahiếnphápViệtnam(khẳngđịnhnàynhắmmụcđíchchophépViệtnamđicùngnhịpvớitiếnbộcủathếgiới).-TrongnướcViệtnamkhôngcónhữngýkiếncấmnêuravàcũngkhôngcốnhữngđềtàicấmbànđến(khẳngđịnhnàylấytựdovàsángkiếnlàmsứcmạnhdựngnước).-XãhộiViệtnamđượcxâydựng trên tinh thầnhòagiảivàhòahợpdân tộc (hòagiảivàhòahợpkhôngnhữnglànhucầucấpbáchcủađấtnướchiệnnaymàcònlàmộttriếtlýchínhtrịmớitrênthếgiới).2.Cácđiềukhoảnvềquyềnlợivànghĩavụcôngdân.CácđiềukhoảnnàykhôngcầnđivàochitiếtvìnhữngquyềncôngdânphầnlớnđãnằmtrongbảnTuyênNgônQuốcTếnhânQuyềnvàcáccôngướcliênhệ,mặtkhácnêntheotinhthầnthựcnghiệm,nghĩalàbổtúcdầndầnhiếnpháp,biếnhiếnphápthànhmộtsuytưthườngtrựctrongquốcgia.3.Cácđiềukhoảnvềtổchứcnhànước,trongđóquiđịnh:-LãnhthổViệtnamthốngnhấttrongsựkếthợpcácvùng.Chínhquyềntrungươnggiữđộcquyềnvềquốcphòng,ngoạigiaovà tiền tệ.Mỗivùngđượccóchínhquyền riêngdodânchúngbầu ra.Cácchínhquyềnvùngkhôngđượccóquânđộivà tiền tệriêng,khôngđượckýkếtnhữnghiệpướcvớinướcngoàivàvớicácvùngkhác,khôngđượclàmchủcáccơsởcómụcđíchkinhdoanh.Chitiếtvềbiêngiớicácvùngvàcáchtổchứcchínhquyềnvùngsẽdomộtđạoluậtriêngdoquốchộibiểuquyết.-Chínhquyền trungươnggồmmộtquốchội trongđókhôngdưới80%đạibiểuđượcbầu theo thểthứcđơndanhvàmộtvòng,phầncònlạibầutheotỷlệ,mộtthượngviệnmàvaitròchínhlàđạidiênchocácvùng,trongđómỗivùngcómộtsốthượngnghịsĩbằngnhau;mộttổngthống,haychủtịchnước,doquốchộivàthượngviệnbầuravớivaitròchủtrìnhữngnghilễvàbảođảmsựliênlục,ổnvữngvàđoànkếtquốcgia;mộtchínhphủgồmmộtthủtướngdoquốchộibầuravànhữngbộtrưởngdothủtướngchỉđịnh;vàmộttòaántốicaocóquyềnphánquyếttínhhợphiếncủacácđạoluậtdoquốc hội biểu quyết và các nghị định của chính phủ, trọng tài các tranh tụng giữa những cơ quan

quyềnlực,xétxửcáccấplãnhđạocấpcao,vàxétlạicácphánquyếtcủacáctòaántrungươngcũngnhưđịaphương.Mỗivùngsẽcómộtnghịviệnriêngvàmộtchínhquyềnvùngdonghịviênvùngbầuravàchịutráchnhiệmtrướcnghịviệnvùng.-Cácchínhđảngđượcnhìnnhậnlàcóvaitròquantrọngtrongsinhhoạtquốcgiavàđượctàitrợtheoluậtpháp.4.Mộtsốđiềukhoảnđặcbiệtcómụcđíchnhấnmạnhmụctiêudàihạncủaquốcgiađểthuhútsựchúýcủadânchúng,thídụnhưquiđịnhchứcnăngcủaViệtnamlàmộtnướcthươngmại,côngnghiệpvàdulịch;Việtnamvậnđộngmọicốgắngđểchungsốngtrongtinhthầnhữunghịvàhợptácvớicácquốcgiakhác,đónggópcũngcốhòabìnhtrongvùngvàtrênthếgiới;tráchnhiệmđặcbiệttrọngđạicủamọicôngdânViệtnamlàgìngiữvàkhôngngừngcảithiệnmôitrườngsinhsống,khôngkhí,câyrừng,bờbiển,lãnhhảivàthềmlụcđịa.Hiếnphápchỉdừnglạiởnhữngnguyêntắcvàtinhthầnchỉđạo;nhữngchitiếtcụthể,cóthểrấtquantrọng,nhưviệcquiđịnhcácđơnvịbầucử,tổchứcchínhquyềnđịaphương,sốlượngvàthểthứcchỉđịnhcácthẫmphántòaántốicao,sốlượngvàthểthứcbầucửcácthượngnghịsĩ,v.v...docácđạoluậtđặcbiệt.Vềmặtkỹthuật,hiếnphápchỉcómộtbóbuộcchínhlađừngcómâuthuẫngiữacácđiềukhoản.Điềunàycácluậtgiacóthểđónggópnhưngthựcrachỉđòihỏiởngườisoạnthảomộtkhảnănglô-gíchvừaphải.Một lời saucùngvềhiếnpháp:hiếnpháp làhợpđồngvềmộtdựánsốngchungvàxâydựngmộttươnglaichung;dựánấycóthểđòihỏinhiềusuytưtrongnhiềunămcủarấtnhiềungười,nhưngmộtkhichúngtađãbiếtmìnhmuốngì,chomìnhvàchoconcháu,việcsoạnthảothànhvănbảncóthểchỉđòihỏivàingày.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần5Vươnmìnhlớndậy

MộtthoángsuytưvềchâuPhi

Cuốnsáchnàyđãđitớiphầnkếtluận,vàphầnkếtluậnchắcphảitậptrungvàoViệtnamvìđâylàcuốnsáchcủamộtngườiViệtnamviếtchonhữngngườiViệtnam.Tuyvậy, trướckhi thựcsựnóichuyệnđấtnướctôivẫnthấycầnvòngquamộtlụcđịakháxalạđốivớingườiViệt:châuPhi,bởivìtrênmộtvấnđềrấtquantrọngchúngtalạikhágầnvớihọ.DĩnhiênlìnhtrạngcủachúngtakhôngđếnnôibiđátnhưcácnướcchâuPhi,nhưngđôikhicũngcầnnhìnnhữngtháicựcđểhiểurõbảnchấtcủamộtvấnđề.ĐốivớitôichâuPhitrướchếtlàphầnchâuPhiDaĐenởmiềnNamsamạcSaharavàkhôngkểnướcNamPhiởcựcNam.NămnướcBắcPhi(Algéria,Morocco,Tunisia,LibyavàAiCập)lànhữngnướcdatrắng,NamPhicũnglàmộtnướcdongườidatrắngthànhlậpvàdothiểusốdatrắngcaitrịtronghàngthếkỷ.SáuquốcgianàytuycũngthuộcchâuPhinhưngcónhữngvấnđềcủamọiquốcgiabìnhthường.Họkhônggiốngphầncònlại,phầnởgiữa,gồmgầnbốnmươiquốcgiatoànngườidađen,vớigần80%dânsốchâuPhivàvớicùngmộtthảmkịch.ChâuPhinàyđốivớitôicómộtsứcthuhútđặcbiệt.ánhsángcủatrítuệlầnđầutiênvụthiệntạiđó,tạonêngiốngngười,rồitiếptụcsoisángdẫndắtconngườitiếnlêntronghơnmộttriệunăm.SauđóloàingườitỏarộngrachâuÂuvàchâuá.Nhưngsauđóhìnhnhưánhsángcũngrađivàbóngđêmtrởlạivớivùngđấtnày.ChâuPhiDaĐenkhôngtiếnhóathêmnữa.Mộtcảmgiáckỳlạkháclàmặcdùđãbỏramộtsốthìgiờđểtìmhiểu,hơnthếnữacònmaymắncónhiềubạnđãlàmviệcnhiềunămtạichâuPhivàcũngcónhiềuđồngnghiệpdađen,đểcóthểhọchỏinơihọ,tôivẫnkhôngsaonhìnthấyđượcsựkhácbiệtgiữacácnướcchâuPhiDaĐenvớinhau.Cácnướcnàyđốivới tôivẫnchỉ làmộtkhối lạchậu,cóquákhứnhưngkhôngcólịchsửvàchưachắcchắncómộttươnglaiđánggọilàmộttươnglai.NgàynayvùngchâuPhinàylàmộtthảmkịchkhôngchỉriêngchongườidađenmàchocảnhânloại.Hiệntạiđãđentối,lươnglailạicònđentốihơn.Đấtđaiđangkhôcằnđi,nạnnhânmãnngàycàngtrầmtrọng,bệnhAIDSgiatăngkinhkhủng,chếtđóiquanhnăm,chiếntranhbộlạcthườngngày,đôikhivớinhữngcuộcdiệtchủngkhótưởngtượng.TấtcảmọichươngtrìnhpháttriểnchâuPhiDaĐenvớisựtàitrợvàyểmtrợcủacácđịnhchếquốctếchotớinayđềuđãthấtbại.Lýdochính,nếukhôngmuốnnóilàduynhất,khiếnmọicốgắngđưachâuPhirakhỏibếtắcđềuthấtbạilàcácchínhquyềnđềurấtyếu.Chúngchỉcóhìnhthứcmàkhôngcónộidung.Mộtđámloạnquânôhợpchừngvàingànngười,cókhichỉcầnvàitrămngười,cũngcóthểđánhgụcmộtchínhquyềnhợppháp.Mộtđạiúy,cókhimộttrungsĩ,cũngcóthểđảochínhlậtđổchínhquyềnđểtựxưnglàtổngthống,kiêmđại tướng tổng tư lệnh tối caoquân lực,để rồi sauđó ít lâucũngbị lậtđổ.Cácchínhquyềntrongđạiđasốchỉlànhữngchínhquyềngiảtưởng,khôngđủsứcmạnhđểtựvệ,chưanóiđểđônđốcnhữngcốgắngpháttriển.Gầnđâycácpheđảnghìnhnhưđãkhámphárasựthựchiểnnhiênnàyvànộichiếntrởthànhmộtphươngthứcgọnnhẹnhấtđểgiảiquyếttranhchấpquyềnlực.Vàolúcnày,cuốinăm2000,hiệncókhoảngmườicuộcnộichiếnđủtầmvócđểđượcdưluậnthếgiớibiết

đến.Trongsuốtbathậpniên1960,1970và1980độctàiđãđượccoilàgiảiphápđểgiảiquyếtvấnđềyếukémcủacácchínhquyền.Nhưngcácchếđộđộctàiđãkhôngđemlạinhưngnhànướcmạnhmàchỉđemđến thamnhũng và nghèo khổ, có khi còn làm tan vỡ nhiều quốc gia nhưSomalia, Ethiopia,Liberia,SierraLeone,Suđanvv.Từthậpniên1990,dânchủđượcdùnglàmthuốcchữa.Kếtquảtuycókháhơnnhưngcũngkhôngmấykhảquan.NhưngtạisaocácchínhquyềnchâuPhilạiđềuyếu?Lýdolàvìchúngkhôngphảilànhữngnhànước-quốcgia,nghĩalànhữngnhànướcđượcxâydựngtrênmộtlãnhthổthựcsựvàmộtdântộcthựcsự.ChotớinaygiảithíchthôngthườngnhấtvàhìnhnhưđượcmọingườichấpnhậnlàcácbiêngiớiquốcgiatạichâuPhiđềugiảtạo,docácchínhquyềnthựcdânchâuÂuvạchramộtcáchtùytiện,dựatrênnhữngvùngchiếmđóngcủacácnướcchâuÂutrướcđâychứkhôngphânánhmộtthựctếchủngtộcvàvănhóanàocả.Cónhữngsắctộcbịngăncáchvàphântántrongnhiềuquốcgia,ngượclạiphầnlớncácquốcgiađềubaogồmnhữngsắctộcthùđịchvớinhau.Giảithíchnàycólý.Cácbiêngiớitùytiệnnàychắcchắnkhôngđónggóptạorasựổnđịnh.Tuynhiêncónhữngđiềucólýmàkhôngđúng,vàđâylàmộttrườnghợp.NếunhữngbấtổntạichâuPhilàdocácbiêngiớidocácchínhquyềnthựcdânvạchrathìphảitrảlờithếnàohaicâuhỏisauđây:- Tại sao TổChứcĐoànKết Châu Phi (OUA- organisation de lunitéAfricaine hayAUO -africanUnityOrganization)đãnhanhchóngthỏathuậncoinhữngbiêngiớinàylàchínhthứcvàphảiđượctôntrọng?CầnlưuýlàquyếtđịnhnàyđãlàquyếtđịnhđầutiêncủacácnướcchâuPhivàđãđượcđồngthanhbiểuquyết.Tạisaochotớinaychưahềcónhữngtranhchấpbiêngiới?ThựcracũngđãcómộttranhchấpbiêngiớinhỏgiữaLibyavàChad,nhưngnguyênnhânchỉlàvìhainướcchiếmđóngtrướcđây,Phápvàý,chưaquiđịnhbiêngiớirõràng.Ngạcnhiênhơnnữalàkhimộtquốcgiatanrãkhôngcònchínhquyền,nhưtrườnghợpSomalia,cũngkhôngcónướcnàolấnchiếmlãnhthổ.NhưvậyphảikếtluậnrằngbiêngiớigiảtạokhôngphảilànguyênnhânđưađếnsựyếukémcủacácchínhquyềnchâuPhiDaĐen.Vậynguyênnhân thựcsự làgì?Đó làmộtnguyênnhânnội tại củachâuPhiDaĐenvàhiệndiệntrongmọi nước.Nóimột cách vắn tắt, các guồngmáy nhà nước tại châuPhi đều yếu vì chúng lànhữngnhànướckhôngcóquốcgia.ChâuPhiDaĐenchỉcónhữngnhànướcchứkhôngcóquốcgianào.Cácquốcgianàyđềugiảtạovìđềukhôngdựatrênmộtnềnlảngdântộc,lịchsửvàvănhóanàocả.NgườiMỹđãmauchóngtựthànhlậpđượcmộtquốcgiatừsốkhôngnhữngngườichâuPhilạikhônglàmđượcvớisựtrợgiúpcủathégiới,bởivìhọkhôngcóýthứcdântộc,nghĩalàkhôngcónguyệnướcsốngchungvớinhauvàxâydựngvớinhaumộttươnglaichung.Họkhôngnhìnnhaunhưđồngbàomànhưnhữngkẻthù,haycùnglắmnhưnhữngngườixalạ.Đólàhậuquảcủađợtsănbắtvàbuônbánnôlệđãdiễnramộtcáchmanrợtrongbathếkỷ17,18và19.Nhưngtrướckhiđixahơnchúngtahãyghinhậnmộtsựhiểnnhiênnhưngnhiềungườilạidễquên:nhữngquốcgiatrongđóngườidânkhôngchấpnhậnlẫnnhausẽkhôngcómộttươnglainào.TrongmộtbộphimvềlịchsửnhữngngườidađentạiHoaKỳ,mộtngườinôlệsaukhibịđánhđậptàn

nhẫn,thanthở:Tôiđangvàorừngđónkhúccâyđểlàmmộtcáitrốngthìchúngậpđếnbắttôiđirồichúngđưatôitớiđâylàmnôlệ.Chamẹtôi,anhemtôiởđâubâygiờ?.Thậtlàxúcđộng.Trongtrítưởngtượngtậpthẻcủathếgiới,việcsănbắtvàbuônbánnôlệđãxảyratươngtựnhưthế,nghĩalànhữngngườidađenchâuPhibịbắtcóc,dồnxuốngtàuvàchởquachâuMỹ.Nhưngtheocáctàiliệukhảocứunghiêmtúc,sựthựcđãkhôngxảyranhưthế.NhữngngườibịđưasangMỹlàmnôlệcũngkhôngphảilànhữngngườixấusốnhất,tráilạihọđãrấtmaymắnsovớinhiềuđồngbàohọ._Khôngphảicáctoánthựcdândatrắngđãlùngbắtngườidađen.Cũngkhôngphảingườidatrắngđãchỉhuycáctoánquândađenđisănbắtnôlệ.NgườiphươngTâyđãchỉmuanôlệcủacáctrungtâmcũngcấpnôlệ.ViệctruylùngvàsănbắtnôlệhoàntoàndocáctổchứcdađentạichâuPhithựchiện.CóthểbuộctộingườiphươngTâyđãcótráchnhiệmtạoramộtthịtrườngtiêuthụ,nhưngcũngphảinhìnnhậnngượclạirằngviệcxuấtcảngnôlệđãcótừthếkỷthứ10tạichâuPhi.NgườidatrắngđãchỉtìmthấymộtthịtrườngxuấtcảngnôlệvàogiữalúcmàsựpháttriểncủanôngnghiệpHoaKỳđòihỏinhiềunhânlựcmới.TụcbuônbánnôlệkhôngbiếtđãcótừthờinàotạichâuPhi.CốlẽnóđãcóngaytừkhingườichâuPhiDaĐenbắtđầusốngcótổchức.XãhộichâuPhiđãrađờitrongsựthiếuvắnghoàntoànmộtýthứcvềloàingườinhưlàmộtchủngtộcvớicấutạocơthề,nhữngkhảnăngvànhữngnhucầunhưnhauvàdođócầnkínhtrọnglẫnnhau.Tuyệtđốikhôngcósựthươngyêugiữangườivàngười,ngoạitrừliênhệbộtộcvàhuyếtthống.Đâylàlýdogiải thíchtạisaochâuPhiđãdừnglạiởtrìnhđộbánkhai.Mứcđộpháttriểncủamộtxãhộitùythuộcmộtcáchmậtthiếtởmứcđộquítrọngconngườicủaxãhộiđó.ChâuPhiđãhoàntoànkhôngcósựquítrọngconngười.Cácbộlạcvàcácgiađìnhcóthểlựcđãsănbắtnôlệphụcdịchchomìnhvàđembuônbánhoặcgiếtbỏnhưmộtvậtdụngtừmộtthờirấtxaxưa.Đếnthếkỷthứ10bắtđầucódịchvụxuấtcảngnôlệsangcácnướcARập,đặcbiệtlàAiCập.ViệcbuônbánnôlệgiữakhốiARậpvàchâuPhivẫntiếptụctrongthờigiancólànsóngbuônbánsangchâuMỹ.Theoước lượngcủamộtsốnhànghiêncứu thì số lượngnô lệbịbánquachâuMỹtronghơnhaithếkỷ,khoảngmườitriệungười,cũngtươngđươngvớisốlượngnôlệbịbánsangkhốiARậptrongchínthếkỷ.ViệcbuônbánnôlệsangchâuMỹđãlàmchophongtràosănbắtnôlệgiatănghẳnlêncảvềquimôlẫnmứcđộtànbạo.CáctổchứcnhànướcđầutiênrađờitạichâuPhiđãlànhữngnhànướcsảnxuấtnôlệ(mộtcụmtừthôngdụngthờiđó).Cácthủđôcủanhữngnhànướcsảnxuấtnôlệđượcthànhlậptạicácvùngbờbiển,đóvừalànhữngtrungtâmtậptrungnôlệcuốicùngtrướckhixuốngtàuvừalànơitậptrungnhữnghànghóađượcchởtớiđểtraođổi.Khinguồnnhânlựcvùngbờbiểnsuygiảm,mộtsốvệtinhđượcthànhlậptrongđấtliềnđểsănbắtsâuhơntronglụcđịa.Cácnhànướcnôlệvìvậycòncónhữngchưhầutronglụcđịathiđualàmcôngtácsănbắtnôlệvàbánlạichothủđô.Sauđócòncómộtsốbộlạckhácvìmuốnsốngyênổncũngphảiđilùngbắtnôlệđểnộpchocáctrungtâmlớnhơn.Nhiềukhicácbộlạcgiaochiếnvớinhauđểvừatựvệvừabắttùbinhlàmnôlệ.Nóichung,trongsuốtbathếkỷ17,18và19,cảchâuPhitantácvìmộtphongtràosănlùngnôlệrộngkhắpvàđiêncuồng.Sốnôlệtớiđượcbờbiểnđểxuốngtàuchỉlàmộttỷlệtươngđốinhỏsovớisốngườibịthiệtmạngvìbịgiếttronglúcbịtruylùnghaychếtvìkiệtsứctrênđườngáptảirabờbiển.Mặcdầuvậy,vàonăm1815,khinướcAnhcấmcácnướcthuộcảnhhưởngcủamìnhbuônbánnôlệhọđãphảibồithườngthiệthạichosốlượng800.000nôlệtồnkhoConsốnàytựnónóilênquimôvàmứcđộmanrợcủaphongtràobuônbánnôlệ.

Bắtđầutừcuốithếkỷ18tạiAnh,nướcbuônbánnôlệnhiềunhất,đãcónhữngtiếngnóiphảnđối.Năm1807quốchộiAnhbiểuquyếtmộtđạoluậtcấmmọihoạtđộngbuônbánnôlệ.Tíchcựctrongviệcbuônbánnôlệtrướcđóbaonhiêu,nướcAnhsauđótậnlìnhtrongcốgắngbàitrừviệcbuônbánnôlệbấynhiêu.HọgặpsựchốngđóicủaTâyBanNhavàsựchầnchừcủaPháp.Tuyvậyvàonăm1815,nhờsứcmạnhápđảo,họcũngđãápđặtđượcmộthiệpướcquốctếcấmbuônbánnôlệ.TừđócáctàuchiếncủaAnhráoriếttruykíchcáctàubuônnôlệtrênbiểncả.Việcbuônbánnôlệsauđótuyvẫncòntiếptụcmộtcáchlénlútnhưngđãgiảmhẳnđi.Trongnửasauthếkỷ19,mặcdầuviệcbuônbánnôlệsangchâuMỹđãcoinhưchấmđứt,việcsănbắtnôlệtạichâuPhikhônggiảmđimàchỉtăngthêmvềmứcđộdãman.Sốcầuvềnôlệgiảmđicàngkhiếncácnhànướcsảnxuấtnôlệtrởnêntànáchơn.Nhữngnôlệyếuđuổibịtànsátthẳngtayđểchỉgiữlạinhữngnôlệkhỏemạnhvàđượcgiá.Năm1885,khicáccườngquốcchâuÂuhọptạiBerlinvàquyếtđịnhchianhaucaitrịtrựctiếpchâuPhi,tệxuấtcảngnôlệmớichấmdứt.Tớinaylươngtâmnhânloạivẫncònxúcđộngvìphongtràobuônbánnôlệ,nhưngngoàimộtsốnhànghiêncứuítaitìmhiểuthựcchấtcủanó.TậpquánbuônbánnôlệđãlàmộttruyềnthốnglâuđờicủangườichâuPhi.Nhưng,nhưmọitậpquán,nóđãđượcthờigianbìnhthườnghóa.NgườichâuPhi,kểcảnhữngnạnnhân,đềudầndầnsốngquenvớinó,vàchâuPhiDaĐencũngđãổnđịnhởmộtmứcđộvănminhvàpháttriểntốiđamàmộtxãhộikhôngcóýthứcvềconngườicóthểđạttới.SựgiaodịchvớikhốiARậpđãbiếnviệcbuônbánnôlẽgiatăngvàtrởthànhmộthoạtđộngngoạithươngtừthếkỷthứ10,nhưngdầndầnvớithờigiannócũngđãthànhmộtđiềumàngườichâuPhicamchịunhưmộtđịnhmệnh.Tráilại,chínhđợtsănlùngquimôvàmanrợdiễnratừthếkỷ17,khingườichâuÂubắtđầubuônnôlệsangchâuMỹ,đãvượtquámọisứcchịuđựngvàlàmchâuPhihoàntoàntannát.SauđósựcaitrịcủangườichâuÂuđãdầndầnkhaihóachongườichâuPhiDaĐenkhiếnhọýthứcđượcsựtànbạomàhọđãlànạnnhân,rồicămthùnhữngthủphạm.Nhưngcácthủphạmlạikhôngaikháchơnlànhữngngườiđangcầmquyền,haycácbộlạclâncận.Đólàlýdokhiếncácnhànướcmớithànhlậpkhôngthểmạnhvìchúngkhôngđượcxâydựngtrênmộtnguyệnướcsốngchungvàxâydựngmộttươnglaichung.Disảncủacuộcbuônbánnôlệđểlạivẫncònrấtnặngnề.HơnmộtnửathếkỷdướitrậttựápđặtcủangườichâuÂuđãphầnnàohàngắnnhữngđỗvỡ,nhưnggầnmộtnửathếkỷđộclậpđãchỉmởlạinhữngvếtthươngkhicácbộlạcdađenphảitrựcdiệnvớinhau.CầnýthứcrằngkhicácnướcchâuÂuquyếtđịnhchianhaucaitrịchâuPhithìtạilụcđịanàychỉcónhữngnhànướcsảnxuấtnôlệ.Nhữngkhángcựítỏimàhọgặpđãchỉlànhữngkhángcựcủacácnhànướcnày.ChâuPhilúcđóđãhoàntoàntanrãvàkiệtquệ,nhữngconngườiduynhấtcóchútkhônngoanđềulànhữngkẻsănnôlệ.Đểcaitrị,ngườichâuÂuđãphảidùnglạichínhnhữngngườinày.SauđóđếnkhicácnướcchâuÂurútrahọcũngtraolạichínhquyềnchoconcháucủanhữngtrùmsănbắtvàbuônbánnôlệ,nhữngkẻmàvớingônngữngàynaytacóthểgọilàtộiphạmđốivớinhânloại.CácchínhquyềnchâuPhivìvậykhôngcócănbảnchínhđángnào.Tậpđoàncầmquyềnluônluônphảidựatrênmộtsắctộctrongkhicácsắctộckhácnhìnsắctộccầmquyền,vànhìnnhau,nhưnhữngkẻthùkhôngthềđộitrờichung.Trongbốnthậpniênđượcđộclập,châuPhiđãthiếuhẳnmộttưtưởngchínhtrịlàmnềntảngđểlạodựngranhữngquốcgia.Cũngcómộtvàicốgắnglẻtẻ,nhưLeopoldSedarSenghor,cựutổngthốngSenegalvàthànhviênHànLâmViệnPháp,đưarathuyếtNégritude,nhưngchỉlànhữngbiểuvănhờihợt.ChâuPhivẫncòn thiếumộtphân tích lương thiệnvềchínhmình,điềumàcác trí thứcvàcác

chínhkháchchâuPhikhôngthểlàm,dochínhxuấtthâncủahọ.DiễnvănthôngthườngcủacácchínhtrịgiachâuPhichotớinayvãnchỉlàđỗtộichongườiphươngTâyđãbắtvàbánngườichâuPhilàmnô lệ, rồi sau đó chiếmđóngvà vơ vét tài nguyên của châuPhi.Cáo trạng này khôngphải là sai,nhưngrấtthiếusótvàchắcchắnkhôngđủđểđoànkếtngườichâuPhitrongmộtcămthùchungđốivớingườiphươngTây.Nguyênnhâncủathảmkịchchínhlàvănhóa(haysựthiếuvắngvănhóa?)củachâuPhi.HậnthùlớnnhấtvẫnlàhậnthùgiữangườichâuPhivớinhau,màchỉcómộtcốgắnghòagiảitíchcựcvàbềnbỉtronghàngthếkỷmớicóthểxóabỏđược.NhưngchotớinaychưacóchínhquyềnchâuPhinàođủsángsuốtđênhìnthấysựcầnthiếtcủacốgắnghòagiảinày.NhữngphầntửtinhhoacủachâuPhiDaĐenmàtôiđãtiếpxúc-vàtôiđãmaymắngặpđượckhánhiềungườinhưvậy,nhữngtríthứclỗilạc,nhữngngườiđãcầmquyền,nhữngngườiđangcầmquyềnvàcảnhữngngườiđangcốgắngđểgiànhvịtrílãnhđạotrongnhiềunướcchâuPhi-đềukhôngnhậnthứcđượcnhucầuhòagiảidântộchay,rộnghơn,hòagiảigiữangườichâuPhiDaĐenvớinhau.Họthừahưởngmộtdisảnlịchsửvàhọcoiđólàmộtsựkiệnbìnhthường.HọchorằngngườichâuPhikhôngcógìđểthùhậnnhauvìkhôngaicótráchnhiệmcả,thayvìnghĩrằngmọingườiđềucótráchnhiệm.HọkhônghiểurằngnếukhôngtrútbỏđượcdisảnlịchsửđóthìcácnướcchâuPhisẽkhôngcómộttươnglainàocả.Tôikhôngphảilàmộtnhànghiêncứuđểcóthểbỏthìgiờtìmhiểunhữngvấnđềtạilụcđịarấtxaxôinày.TôiđãchỉchúýđếnchâuPhisaukhiquamộtvàihiểubiếtđầutiêntôinhậnralàcónhữngvấnđềcủachâuPhirấtđángđểngườiViệtnamchúngtasuynghivàrútranhữngkếtluậnchomình.Trướchếtlàvềchínhthảmkịchbuônbánnôlệ.YêucầunhânlựcnôlệcủachâuMỹđãtạorathảmkịchsăn lùngmanrợ tronghơnhai thếkỷbởivìnóđãgặpmôi trường thuận lợi tạichâuPhi.ThịtrườngtiêuthụnôlệchâuMỹđãkhôngtạoramàchỉbiếnmộttệnạncósẵnthànhmộttaihọakhủngkhiếp.TríthứcvàcácnhàchínhtrịchâuPhi,concháunhữngtrùmsănbắtnôlệphảinhậnphầntráchnhiệm trướchết,phải sámhốivàphảinỗ lựchàngắnnhữngvết thươngmàôngchahọđãgây ra.ThiếuthànhtâmănnănvàhàngắnnàychâuPhisẽkhôngcótươnglai.Cũngtươngtự,khichủnghĩacộngsản,mộtchủnghĩađặtnềntảngtrêncămthù(cămthùgiaicấp)đượcdunhậpvàoViệtnamnóđãtìmthấymộtmảnhđấtmầumỡ:mộtđạiđasốnghèokhóbịchàđạptừcảngànnăm,nhữnghậnthùchồngchấtdochiếntranhTrịnhNguyễn,nộichiếnNguyễnánh-TâySơn,chínhsáchcấmđạo,rồicuộcchiếmđóngcủangườiPhápvớinhữngngườitheoPhápvànhữngngườichốngPhápv.v...ChủnghĩacộngsảnvìthếđãthànhcôngtạiViệtnamvìđấtnướctađãchínmuồiđểchờđợimột tiếnggọi thùhận.KhôngnênđỗlỗichoPháp,choMỹ,choLênin,StalinhayMao.CũngkhôngnênđỗlỗichoHồChíMinh,LêDuẩn,LêĐứcThọ,BảoĐạihayNgôĐìnhDiệm,NguyễnVănThiệu.Họchỉlànhữngsảnphẩmcủamộtdisảnlịchsửđầubuồnvàmộtđấtnướcbệnhhoạn.Khôngcóhọthìcũngsẽcónhữngconngườikháclàmnhữngđiềuhọđãlàm.Thiếumộtcáinhìnvượtthoát,chúngtasẽkhôngthểhiểuthựctrạngcủamìnhvànhìnralốithoát.SauđólàtìnhtrạngbiđáthiệnnayvàtươnglaibếtắccủachấuPhi.Hơnmộtthếkỷsau,vếtthươngcủaviệcsănbắtvàbuônbánnôlệvẫnnhưcònnguyênvẹn.NhữngtríthứcchâuPhi,màtôiđãgặp,đềuhằnhọcvớicácsắctộckháctrongnướchọmàkhônghềýthứcrằngcácsắctộckháccũngcónhữnglýdotươngtựđểhằnhọcvớihọ,vàchínhsựhậnthùgiữacácsắctộcđãlàlýdokhiếnchâuPhibếtắc.Nhữngxungđộtđẫmmáubaogiờcũngđểlạinhữnghậuquảrấtdaiđáng,lưutruyềnquacácthếhệ.Hậnthùkhôngtựnótanbiếnvớithờigian.NóvẫncònđóvàlàmtêliệtchâuPhi.Ngaycả

vớimộtcốgắnghàngắnthànhthựcvàkiêntrìthìxãhộicũngchỉcóthểtạmlànhbệnhsaumộtthờigianrấtdài.ChâuPhivẫncònrấtbiđátvàbếtácvìdisảncủanhữnghậnthùdomộtthảmkịchcáchđâyhơnmộtthếkỷ.Mộtmìnhthờigiankhôngđủ,còncầnmộtcốgắnghàngắnthậtquảquyết.Chúngtacũngthế,chúngtađãtrảiquahơnbathếkỷchiacắt,nôichiến,xungđộtvàngoạithuộc,kếtthúcbởimộtcuộcchiếntranhýthứchệkéodàibathậpniênvớihàngtriệungườithiệtmạngvàsauđólàvôsốbiệnphápphânbiệtđốixử.Chúngtacũngbịthươngtíchrấtnặng.MỗilầnnghenhữngngườikhẳngđịnhdântộcViệtnamlàmộtkhốithuầnnhất,khônghậnthùnhauvàkhôngcằnhòagiải,tôilạisữngsờvìsựvôtưcủahọ.CũngnhưcácnướcchâuPhi,chúngtađãđỗvỡvàtổnhạirấtnặngtrongthểxácvàtrongtâmhồn.Hòagiảidântộccũnglàchuyệndờisônglấpbiểnđốivớichúngta,nhưngnếukhôngthựchiệnđượchòagiảivàhòahợpdântộcthìnhữnglasẽchỉlàmộtdântộcbạiliệt,vàdùdướichếđộnàođinữacũngchỉcómộttươnglaithuakém.Trướcmắt,nếukhônghòagiảiđượcvớinhau,nếumỗingườivẫnkhưkhưgiữlấycáilýriêngcủanình,chúngtasẽvẫncòntiếptụcchiarẽngườiNam-ngườiBắc,PhậtGiáo-CôngGiáo,QuốcGia-CộngSảnvàtiếptụcquằnquạidướichếđộđộctàiđảngtrị.CuốicùnglàmộttậtnguyềnchungcủangườichâuPhiDaĐenvàchúngta: thiếuhẳnphảnxạhòagiải.TronghàngtriệunămngườichâuPhiDaĐenchỉbiếtmộtphươngthứcđểgiảiquyếtcácmâuthuẫn,đólàtiêudiệtđốiphươnghoặcbịđốiphươngtiêudiệt,dođóvấnđềhòagiảikhôngbaogiờđặtravìkhôngcóđốitượng.TôiđãhỏirấtnhiềutríthứcchâuPhiDaĐenvàđềunhậnđượcmộtcâutrảlời:khôngnhữngýniệmhòagiảikhôngcótrongđầuócngườichâuPhimàngaycảtừngữhòagiảicũngkhôngcótrongbấtcứmộtthổngữnào.Chúngtakhôngđếnnỗinhưvậy,nhưngtậtnguyềncủachúngtacũngrấttrầmtrọng.KềtừđờinhàTrần,nghĩalàtừgầntámthếkỷnay,nhổcỏtậngốc,tiêudiệttoànbộ,truditamtộcvẫnlànhữngbiệnphápđượcngườicầmquyềnsửdụngđểthaythếchohòagiải,đểkhỏiphảihòagiải.Xétchocùngđócũnglàmộtcáchđểgiảiquyếtnhucầuhòagiải.Dầndầnvới thờigian,cáchứngxửhungbạođóđãănrễvàotâmlý tập thểvà làmchoýniệmhòagiải trởthànhxalạvàbấtbìnhthườngđốivớingườiViệt.KhinhómThôngLuận,saunàylàTậpHợpDânChủĐaNguyên,đưarachủtrươnghòagiảivàhòahợpdântộc,chúngtôiđãbịđãkíchgaygắttừmọiphía.Chínhquyềncộngsảnchođólàmộtâmmưuđểđánhpháchínhquyềncáchmạngbằngcáchđưaramộtnhucầugiảtạo(vìdântộcViệtnamlàmộtkhốithuầnnhấtdướisựlãnhđạocủađảngcộngsản).Cáclựclượngchốngcộngcoiđóchỉlàtoantínhchínhtrịđentốitrongýđồbắttayhợptácvớichếđộcộngsảnvìthamvọngcánhân(vìdântộcViệtnamlàmộtkhốithuầnnhấtchốnglạibạoquyềncộngsản).Rấtítngườinhìnthấyđólàđoạntuyệttâmlýđểthoátrakhỏicáivònglẩnquẩncủahậnthùvàchiarẽ,đượclàmvuathualàmgiặcđanggiamhãmchúngtatrongsựthuakémbiđát.Hòagiảivàhòahợpdântộccóthểlàmộtchiếnlược,trongchừngmựcnócôngphátinhthầnbấtdung,ócđộcquyềnlẽphảivàthamvọngđộcquyềnchínhtrị,nhưngnótrướchếtlàmộttriếtlýchínhtrịmớichođấtnước.Tinhthầnhòagiảivàhòahợpdântộccũngvượtlêntrênnhữngquantâmnhấtthời.NónhắmtháogỡtấtcảmọihậnthùvàhiềmtỵcóthểcógiữangườiKinhvàngườiThượng,ngườiNamvàngườiBắc,ngườiCôngGiáovàngườiPhậtGiáo,ngườiquốcgiacũvàngườicộngsảncũ,ngườihảingoạivàngườitrongnước,ngườithànhthịvàngườithônquê,ngườigiàuvàngườinghèo,nhữngngườiđãchịunhiềumấtmátvànhữngngườiđượchoàncảnhưuđãi,nóichunglàmọinguyênnhânchiarẽdođiềukiệnđịa lý,di sản lịchsửvàcác thànhkiếnđể lại.Để thay thế tâmlýđưọc-thuabằng tâmlýcùng

thắng.Đểquanniệmquốcgiakhôngphảinhưmộtchiếntrườngmànhưmộtkhônggianliênđớichonhững cố gắngmưu tìm những thành công riêng chomỗi người trong khuôn khổmột thành côngchungchotấtcà.Mộtlờitrướckhichấmdứt.TôiđãbỏquanướcNamPhivìnókhônggiốngnhữngnướcchâuPhiDaĐenkhác.Tuynhiêncũngcómộtđiềuđángsuynghĩvềquốcgianày.Tạiđâythiểusốdatrắngtrướckhiđầuhàngđãápdụngchínhsáchphâncách(Apartheid).Họlùanhữngngườidađenvàonhữngkhutựtrịriêngbiệt.Đólàmộtchiếnlượcđểbiếnnhữngngườidađenthànhnhữngngườingoạiquốc,đểbiếnmộtvấnđềđốinộithànhmộtvấnđềđốingoại.NgàynaycũngcónhữngngườiViệtnamnóirằngdântộcViệtnamrấtthuầnnhất,khônghậnthùnhauvàkhôngcónhucầuhòagiải,chỉcómộtthiểusốcộngsảnphảnbộivàchốnglạidântộc(haychỉcómộtthiểusốphảnđộngchốnglạitổquốcxãhộichủnghĩa)cầnphảiloạibỏ.Cùngmộtngônngữ,ngônngữApartheid,muốnbiếnnhữngngườitrongnướcthànhnhữngngườingoạiquốcđểkhỏiphảihòagiải.NgônngữnàyđãbịvấtbỏtạiNamPhi.NócũngsẽphảibịvấtbỏtạiViệtnam.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần5Vươnmìnhlớndậy

Tổquốcănnăn

Cuốnsáchnàyđãtựgiớihạnởmứcđộthảoluậnýkiến.Tuyvậytrongkhitrìnhbàyvàphântíchcácvấnđề,tácgiảcũngđãgợiýmộtsốgiảipháp.Chúng ta có rấtnhiềuđiềuphải làm,nên làm, có thể làmvànếu làmđược sẽmở ra chođấtnướcnhữngvậnhộirấtlớn.Mặtkhácchúngtacũngcónhữngđiềunênthôilàmngaylậptức,vànếuchấmdứtđượcthìcũngđãlàcảmộtphúclớnchomọingười.Nhưngmọiýkiếnsẽchỉlànhữngýkiếnđểthảoluận,vàmọiđềnghịcũngsẽchỉlànhữngđềnghịđểđó,chừngnàochúngtachưathaythếđượcchếđộđộc tàinàybằngmộtchếđộdânchủ.Vàmuốn thayđổiđượcchếđộcựckỳngoancốnàychúngtacầnmộtđiềumàchúngtachưacóvàcũngchưacódấuhiệunàolàsẽcótrongmộttươnglainhìnthấyđược:đólàmộtsứcbậtmớicủalòngyêunước.Tinhthầnquốcgiadântộccủachúngtahiệnnayđãxuốngrấtthấp.Hiệntìnhcủachúngtalàmộtđảngcầmquyềnđãcaitrịđấtnướcmộtcáchthôbạotrongmộtnửathếkỷ,đãthấtbạitrêntấtcảmọiphươngdiệnvàtrongtấtcảmọiđịahạt,đãgâyvôsốtộiácmàkhônghềgặpmột chốngđối quimônào. Phải nhìn nhận rằng trên thế giới này khó tìm ramột dân tộc bạcnhượcnhưvậy.MàcóphảiconngườiViệtnambạcnhượcđâu.CũngnhữngconngườiấykhiđượctổchứcvàchỉhuyđãđánhbạiquânTống,quânNguyễn,quânThanh,đãtừngchiếnthắngvẻvangtạiĐiệnBiênPhủ,đãtừngtànsátlẫnnhaumộtcáchrấtdũngcảmtạiBìnhLong,QuảngTrị.KhảnăngchiếnđấucủangườiViệtnamkhôngaichốicãi.Cũngnhữngconngườiấyđãdámchấtnhau trênnhữngchiếcthuyềnọpẹpvượtbiểncảtìmcuộcsóngmới.Chúngtakhôngchốnglạikhôngphảivìchúngtathiếucanđảmmàvìchúngtađãrãhàng.SựrãhàngđóchongườiViệtnammộtcảmgiácbấtlựcvàlàmtêliệtmọiýchítranhđấu.Dầuvậy,họkhôngcốgắngđểtáilậplạihàngngũvìhọđãmấtniềmtinvàhyvọng.Bạntôi,mộttríthứcdânchủcóuytínởtrongnướctừnglàmthếgiớixúcđộngkhianhbịbắtgiam,nóivớitôilàcácconanhtốtnghiệpđạihọcmộtcáchrấtxuấtsắcnhưnghoàntoànkhôngbiếtgìvềtìnhhìnhViệtnam,chúngkhôngcầnbiếttênôngtổngbíthưđảngcộngsản,cũngchẳngcầnbiếtaiđanglàmthủtướng,bộtrưởng,v.v...ChúngsốngtạiViệtnam,nhưngsốngngoàilềmọibiếnchuyền.Tôicókhánhiềubạntrongvàngoàinướccùngtheođuổilýtưởngdânchủ.Concáihọnóichungcũngđềunhưthếcả.Tình trạngcủahọnóichung làbiđát.Họchỉ làmột thiểusốrấtnhỏ,côđơnngaytronggiađình.MộtgiảithíchthườngđượcđưaralàngườiViệtnamđãquáchánchếđộcộngsảnvàkhôngmuốnnghĩđếnnữa.Nhưnggiải thíchnàykhôngổnvìngườiViệtnamcũngkhôngcầnbiếtnhữngaiđangđấutranhchodânchủ.Họkhôngcầnbiếtgìhết.Thựcrahọchánngántấtcảnhữnggìliênquanđếnchuyệnnướcnon.Dĩnhiênđốivớidântộcnàothìdấnthânchínhtrịcũngchỉlàsựkiệncủamộtthiểusố.Nhưngkhithiểusốđókhôngtớimộtphầntrămthayvìởmứcnăm,mườiphầntrămthìphảinóilàkhôngcòntinhthầndântộc.SốngườiViệtởhảingoạitrênhaitriệungườivớigầnnửatriệungườicótrìnhđộđạihọcvàmộttổngsốthunhậpcaohơntổngsảnlượngtrongnước.Chỉcần10%củakhốingườinàymàbiết

tranhđấu thôngminhđểđộngviênnhữngướcvọngdânchủ trongnướccũngđủđểđánhbạiđảngcộngsản.Nhưngthựctếnếucộnghếtnhữngphầntửthựcsựdấnthântrongmọiđoànthềđấutranhchodânchủvànhânquầnchúngtacùngchưacóđượchaingàn,nghĩalàmộtphầnngàn.TrongkhiđóthìnhữngThanhHảiVôThượngSư,LươngSiHằng,LươngMinhĐáng,cóthểcóhàngchụcngàn,hayhàngtrămngànđệtử.NgườiViệtcóthểhưởngứngnồngnhiệtnhữngtổchứcnhảmnhínhưngchỉdànhchoquêhươngđấtnướcmộtquantâmnhỏ.HàngnămcóhàngtrămngànngườiViệttừnướcngoàivềthămquêhương.Từ1975đếnnayđãcónhiềutriệuchuyếnđivề.Chỉcầnmộtphầntrămnhữngngườiđivềvừathămnhàvừavậnđộngdânchủthôi,dùlàtrongkhuônkhổcủamộttổchứchaychỉởmứcđõcánhân,tìnhhìnhViệtnamcũngđãkhác.Nhưngtấtcảđãvềnướcmàkhôngmangtheomộtthôngđiệptựdo,dânchủhaynhânquyềnnào.Nếuchỉcần10%củacộngđồngngườiViệthảingoạicũngđủđểđánhbạiđảngcộngsảnthìmộttỷlệnhỏhơncủanhữngngười trongnước cũngđủđểbuộcđảngcộng sảnphảinhượngbộ.Trong lìnhtrạnghiệnnaycủanó,chếđộcộngsảnkhôngdámbắnvàođámbiểu tìnhmàcũngkhôngdámbắtgiamhàngloạt.Nhưngmộtngườiquentôinóirằngkhiđềcậptớichuyệnđấtnướcthìngười trongnướckhôngmuốnnghe.Vàanhtacólý.Tôiđãtừngnhờmộtsốthanhniên,vừatốtnghiệpđạihọcvàmaymắntìmđượcmộtchỗthựctậpkhádàihạntạiViệtnamquansát,làmquenvàtìmhiểutuổitrẻtrongnước.Tấtcảcholôimộtcâutrảlờigiốngnhau:họkhônggặpaiquantâmtớichínhtrịcả,tuổitrẻtrongnướcchỉcómộtmụcđíchlàkiếmtiềnvàănchơi.Khôngphảivìlýdoanninh,Việtnamđãthayđổikhánhiềusovớimườinămvềtrước;việcbànchuyệnchínhtrị,ngaycảđãkíchđíchdanhvàthậmtệnhữnglãnhtụcộngsảncũngkhôngcònlàmộtnguyhiểmnữa,chínhquyềnchỉđànápnhữngtiếngnóicóuytínvànhưngdựđịnhkếthợpthànhtổchứcthôi.NgườiViệtkhôngmuốnnóivàkhôngmuốnnghechuyệnđấtnướcchỉvìkhôngmuốnchứkhôngphảivìkhôngdám.Cũngkhôngphải vì không cóvấnđề.Ai cũng cóvấnđề cả.Người ta thùghét sự thamnhũngvànhữngđặcquyềnđặc lợi.Người tachánngấynhữngbáovàđàicủađảngquanhnămnói lấyđược,nhữngônglãnhđạođảngvànhànướclúcnàocũnghuênhhoanglàđượcsựhưởngứngnồngnhiệtcủatoàndân.Ngườitatứcđếnlộnruộtkhinhìnnhữngphầntửquyềntheománhmungphôtrươngsựgiàucó.Ngườitachịuđựnghàngngày,hànggiờsựbựcbộicủaquanliêubàngiấy,trộmcướp,mãidâm,bụibặm,hôithói,kẹtxe.Ngườitacòncóthểcămthùvìchínhsáchphânbiệtđốixửđốivớimìnhhayđốivớiconcáimìnhtạitrườnghọc,sởlàm.Ngườitakhổvìnghèotúng.Vàtrongthâmtâmngườitađềubiếttấtcảlàhậuquảcủachếđộvàchỉcóthểchấmdứtcùngvớichếđộ.Nhưngngườitakhôngphảnứngbởivìtrongvôthứcngườitađãlấyquyếtđịnhgạtbỏđấtnướcrakhỏiđờimình.Dânchủ,tựdochokhôngthìlấychứnhổmộtsợilôngchânchođấtnướccũngkhônglàm.Mỗingườichỉlogiảiquyếtnhữngvấnđềcánhâncủamìnhbằngnhữnggiảiphápcánhân.Chúngtakhôngcònsuynghĩchung,phảnxạtậpthểvàtinhthầnquốcgiadântộc.ĐasốngườiViệtđãquaylưnglạivớiđấtnước.VấnđềcấpbáchhiệnnaylàhòagiảingườiViệtnamvớiđấtnướcViệtnam.Cuốinăm1982,vàingàytrướckhixuấtngoạiđiPháp,tôirủmộtngườibạnđiuốngcàphê.Buổichiataynàocũngbuồn.Chúngtôinóichuyệntrờiđấtloanhquanhchỉđểngồivớinhau.Rồicómộtlúckhônghiểuvìlýdogìtôinóiđếnhaitiếngyêunước.Bạntôi,mộtnhàtưtưởnglớn,nóimộtcáchvừamỉamaivừachuaxót:-Haitiếngyêunướcbâygiờđãtrởthànhtụctĩu!

Saucâunóiđócảhaichúngtôiđềuimlặng,mỗingườitheomộtmạchsuynghĩ.Bạn tôinóiđúng.Vào thờiđiểmđó,vàngaycả sauđó,hai tiếngyêunước thật là thôbỉ.Mỗi lầnchúngxuấthiệnởđâu,chúngđềucótácdụngnhảmnhíhóa,nhiềukhi làmngượchẳnýnghĩacủakháiniệmmàchúngđikèm.TríThứcYêuNướclàhộicủanhữngngườicóhọcthứcnhưngđãchấpnhậntừbỏtưduycủachínhmìnhđểnóivuốtđuôitheolậptrườngcủađảng,nghĩalànhữngngườikhôngcònlàtríthức.CôngGiáoYêuNước,PhậtGiáoYêuNước,làtổchứccủanhữngngườiủnghộchínhsáchđànápvàbôinhọtôngiáo,nóicáchkháclànhữngngườiđãphảnbộitôngiáocủamình.Haitiếngyêunướcsaucùngđãnhảmnhíđếnđộchínhđảngcộngsảncũngkhôngcònđủtrơtrẽnđểdùngnữa.Phải khách quanmà nhìn nhận rằng đảng cộng sản đã hủy diệt lòng yêu nướcmột cách rất có hệthống.Họnổilênlúcđầunhưmộtphongtràovôtổquốc,lấygiaicấpvôsảntrêntoànthếgiớilàmđốitượngphụcvụ,kêugọihậnthùgiaicấpvàtiêudiệtlẫnnhaugiữangườiViệt.Sauđó,tìnhcờ(?)trùnghợpvớilúcStalinđưarachủthuyếtxâydựngchủnghĩaxãhộitrongtừngquốcgiahọmớiquaylạisửdụngchiêubàidân tộc,nhưng lạinhândanh tổquốcđể tànsátnhữngngườikhôngchấpnhậnchủnghĩacủahọ.Tổquốctrởthànhđaophủ.Nhữngngườiđịachủvàtưsảnkhôngnhữngbịruồngbỏmàcònbịcoilàthùđịchvàbịtànsát.rồicũngnhândanhtổquốchọphátđộngcuộcchiếnthôntínhmiềnNamlàmhàngtriệungườichếtvàđấtnướckiệtquệ.Tổquốcđồngnghĩavớichiếntranhvàchếtchóc.Toànthắngrồi,tổquốcxãhộichủnghĩaquênphắtcamkếtthựchiệnhòagiảivàhòahợpdântộc.Tổquốcbỏtùvàhạnhụchàngtriệungười.Tổquốcđánhtưsản,tốngcỗconcáingụyquân,ngụyquyềnrakhỏitrườnghọcvàlùađivùngkinhtếmới.Tổquốckhốngchếvàhămdọabằngcônganthành,côngantỉnh,cônganhuyện,cônganphường.Biếtdânchúngkhôngcònchịuđựngđượcnữavàmuốnbỏnướcrađi, tổquốcđứngratổchứcvượtbiênbánchínhthứcđểlấytiềnchuộcmạngcủanhữngngườimuốnchạytrốnnanhvuốtcủamình.Tổquốchànhđộngnhưbọngiặccướp.Đếnkhibịdưluậnthếgiới lênándữdộivìhànhđộngbỉổinày, tổquốcdẹp luônđợtvượtbiênbánchính thứcvàdĩnhiênkhôngtrảlạitiền.Tồquốcđểucángvàlậtlọng.Đốivớinhữngngười rađi, tổquốc làsónggió,hải tặc, làcáichết trongbụngcá,maymắnhơn lànhữngngàyêchềtrongnhữngtrạitậptrungtrướckhitìmđượcmộtquêhươngmới.Tổquốclàmộtdĩvãngcầnquênđi.Đốivớinhữngngườiởlại,tổquốcđổitiềnmấylầnđểcướpgiật,tổquốcsáchnhiễutừngngày.Tổquốcnói trắngcũngđược,nóiđencũngxong,cấmrồi lạichophép,chophéprồi lạicấm,muốnbắthaythatùyý,ngườidânphảichịuđựnghết.Vìtổquốccósúng.Tổ quốc của phe quốc gia chắc chắn không hiểmđộc bằng tổ quốc xã hội chủ nghĩa, nhưng cũngkhôngkémphầnnhảmnhí.Từngàythànhlậpnăm1948(trênmộtchiếnhạmPháp),chếđộquốcgiachưabaogiờcoilòngyêunướccómộtgiátrịgì.Chínhquyềnluônluônnằmtrongtaynhữngngườihoặckhôngcómộtýthứcnàovềquốcgiadântộc,hoặcđãtừnglàmviệcchochínhquyềnthuộcđịaPháp,thườngthườnglàcảhai.Lòngyêunướcvàýthứcdântộchoàntoànvắngmặttrongnhữngtiêuchuẩnđượcdùngđểchọnlựanhânsự,ngaycảởnhữngcấpcaonhất.Khôngnhữngkhôngđượctrọngnể,nhữngngườiyêunướccònbịngờvựcvàchènép.Mẫungườitốtcủacácchínhquyềnquốcgialàmẫungườikhôngthắcmắcvàquantâmgìđếnchínhtrị.Chínhnghĩaquốcgiachỉđơnthuầnlàchốngcộng.Quânđộiđượctổchứcnhưmộtquânđộichuyênnghiệp,nhưnglạikhôngchuyênnghiệpđúngnghĩabởivìphầnlớncáctướnglĩnhchỉlànhữngtrungúy,đạiúytrongquânđộiPhápvàlênlondobècánhchứkhôngphảivìkhảnăng.Chiếntranhtâmlýchủyếulàtổchứcnhữngbuổivănnghệgiải

tríchoquânđội.Trongbàidiễnvăncuốicùngđểtừchứccủaông,sautámnămcầmquyềntrongđóôngđãlàmnảnlòngmọingườivàcuốicùngthấtbạithêthảmtrướccuộctổngtấncôngcủaquâncộngsản,ôngtổngthốngNguyễnVănThiệuquitráchMỹbằngmộtlậpluậnđộcđáo:TrướcđâyngườiMỹbỏratrên20tỷđôlamôinăm,nayhọchỉcấpchotôichưađầymộttỷthìtôichỉđánhđượchaituần.TrongthâmtâmchắcchắnôngđangnghĩôngđánhgiặcchongườiMỹ.Côngbằngmànói,dochínhsựlỏnglẻovàxôbồcủanó,chếđộmiềnNamcũngđãchophépmộtsốngườicókhảnăngvàthiệnchílênđếnđượcnhữngcấpbậckhácao(cũngnhưhọđãđểchocánbộcộngsảnlọtvàochứccốvấntổngthốnghoặclênđếncấptướng),nhưngconsốnhữngngườinàyquáítỏivàcũngchưaaitrongbọnhọcóđượcvaitròquyếtđịnh.Tổquốccủaphequốcgiavẫnchỉlànhữngôngbàlớnbảnhbaothỏamãn,lànhữnggiấyphépnhậpcảng,lànhữngtrươngmụcngânhàng.Đócũnglànhữngđợtbắtquândịch,nhưngthươngphếbinhđiănxinngoàiđườngnếuthấpcổbémiệng,hayđicắmdùichiếmđấtnếuláobạohơnvàcóbăngđảng.Lànhữngngườimẹ,ngườivợxanhxaothiếuđóichầuchựcđểlãnhtiềntửtuấtcủachồngcon.TôiđãcómặttạiViệtnamtronghainămcuốicủacuộcchiến.TrướckhivềnướctôiđãbiếtlàtươnglaimiềnNamrấthiểmnghèo,mườiphầnthuachỉcómộtphầnthắng;nhưngchỉvàingàysauđótôihiểungaylàchếđộViệtnamCộngHòachắcchắnsẽsụpđổ.Chínhnghĩaquốcgiađãmấthếtnộidung.Đasốquầnchúngvẫnghétvàsợcộngsản,nhưngkhôngcònainghĩđếnđấtnước.CácanhemhọcủatôiởHốNaiđềulàlínhkiểnglínhma.Họvuimừngvìgiađìnhđãchạyđượctiềnmuamộtchỗlínhvănphòngxatrậnmạc.Mộtngườiemhọtôilàhạsĩquankhôngquân,hắnkhoerằngvàokhôngquânnhưhắnlàtrướcngựcđeomộtchữthọ,saulưngđeomộtchữnhàn.HốNailàvùngcủangườidicưtừmiềnBắcvàođólànhữngngườichốngcộngkịchliệtnhấtvàgandạnhất.Cácbàmẹchạytiềnmuachỗlínhkiểngchoconcũngchínhlànhữngbàvợtrướcnăm1955đãcùngvớichồnglănxảvàocậnchiếnvớiquâncộngsảnđểbảovệcáclàngtềcônggiáo.MộtbạnhọccũcủatôilàthiếulátiểuđoànphóDù.Câuđầutiênhanhỏitôilà:Saomàynguthế,thuađếnnơirồicònđâmđầuvềlàmgìnữa?.Tuyvậyhắnvàđơnvịcủahắnvẫnchiếnđấudũngcảmchotớigiờphútchót.Hắnchiếnđấukhôngphảivìlòngtinmàvìdanhdựcánhân.NhiềungườikhácđãđặtchotôicâuhỏitươngtựvàkhitôitrảlờilàđãbiếttrướcmiềnNamrấtcóthểsẽthuanhưngvẫnvềthìhọrấtngạcnhiên.Họkhôngthểtưởngtượngđượclàcóthểcómộtngườivìđấtnướcmàliềulĩnhđếnthế.Nếuđượcđềnghịđilàmtùyviênquânsựởnướcngoàithìchắcchắnkhôngtướngtánàotừchối.ýchíchiếnđấucủamiềnNamvàolúcđóđãhoàntoànsụpđổ.Tổquốccủaphecộngsảnlàmộttổquốcgianác,trongkhitổquốccủacácchínhquyềnquốcgialàmộttổquốctầmphào.Mặcdầuvậy,haicáitổquốcđóđãlàmchếtgầnbốntriệungườitrongmộtcuộcchiếnkéodài gầnbamươi năm.Trong sốnhữngngười nằmxuốngở cảhai bênđã cónhững conngườithựcsựdũngcảmvàthựcsựyêunước,nhiềungườiđãbịkếttộiphảnquốcvàbịhạsát.Mộtsốđộcgiảđọctớiđâycóthểgiậndữvìtácgiảđãănnóimộtcáchhàmhồ.Quívịcóthểcholàtôiđã xúc phạmkhi lẫn lộn các nhà nước, hay các chính quyền, với tổ quốc.Các chính quyền chỉ lànhữngtậpđoànnhấtthời,cóthểtànácvàthôbỉ,nhưngtổquốclàvĩnhcửu,caocả,thiêngliêng,bấtkhảxâmphạm.Nhưngthưaquívị,ởbấtcứlúcnàochínhquyềntuykhôngphảilàtổquốccũnglàngườiđạidiệnchínhthứccủatổquốc.Ngườidâncóthểcảmnhậnvềtổquốcthếnàotuỳý,nhưnghọchỉtiếpxúcthựcsựvớitổquốcquacácchínhquyền.Nếutrongmộtthờigianrấtdàimàtổquốcchỉcónhữngngườiđạidiệngianácvàthôbỉthìphảinóirằngchínhtổquốccóvấnđề.Sựchánnảnkéo

dàiquálâuvớicácchínhquyềnchắcchắnsẽbiếnthànhsựchánnảnđốivớichínhđấtnước.Nếuphầnnỗicủalýtríkhôngchophéptanhìnnhậnsựthựcđó,thìtiềmthứcvàtráitimcủachúngtacũngđãnghĩnhưvậyvàđôichâncủachúng tađã làmnhưvậy,hoặcmuốn làmnhưvậyKhôngphảiaibỏnướcrađitừ1975cũnglàrađiđểchuẩnbịchongàytrởlại,tráilạiđạiđasốđãrađiđểvĩnhviễntìmchomìnhvàchoconcháumộtquêhươngmớivàmộtquốctịchmới.MộngướccủarấtnhiềungườiViệtnamtrongnướcngàynaycũngchỉgiảndịlàđượcrờikhỏiViệtnamvàlàmcôngdânmộtnướckhác.Cónhưngbạntôinóimộtcáchrấtquảquyếtrằngtrongbấtcứtrườnghợpnàovàbấtkểtrongthờigianbao lâucũngphảiphânbiệt tổquốcvớingườicầmquyền; tổquốc làvôhình, là caocả,thiêngliêng,bấtkhảxâmphạm,chúngtachỉcóbổnphậnphảiphụngthờchứkhôngbaogiờcóquyềnoántrách.Nhưthếphảichăngchỉcóngườidâncóbổnphậnvớitổquốcchứtổquốckhônghềcómộttrách nhiệm nào đối với người dân? Trong một trang trước trước tôi đã nhắc đến chuyện ngườiPhénicienởthờitiềnsửcótụclệgiếtcontếthầnHammon,nhưngítrahọcũngđượcquyềnmongđợiHammonsẽđemlạichohọchiếnthắngvàsựthịnhvượng.CáitổquốchoàntoànvôtráchnhiệmnàycòncaynghiệthơncảHammon.Nhưthếthìtổquốccólợigìchođờitavàtacólýdogì,ngoàimộtsựumê,đểgắnbóvớitổquốc?Tốthơnhếtlàtađừngcótổquốc,hayđitìmmộttổquốckhác.Đóchínhlàđiềunhiềungườiđãlàm,hoặcđangmuốnlàmmàkhôngnóira.CócộngđồngdidânnàomấtcăncướcdântộcnhanhchóngchobằngcộngđồngngườiViệttịnạn?TrongvàithậpniênnữasẽrấtkhógặpđượcmộtngườiViệtcònviếtvàđọcđượctiếngViệttạiMỹvàtạiPháp.Kháiniệmvềtổquốcvàlòngyêunướccủachúngtarấtđặcbiệt,khácvớihầuhếtcácdântộctiêntiến.Tổquốccủahọgầngũivàcụthểhơntổquốccủachúngta.Sựkiệnnàycómộtgiảithích:quốcgiavàlòngyêunướclànhữngýniệmrấtmớiđốivớichúngta.Đâycũnglàmộtđiểmcóthểgâytranhluậnrátgaygắt.Chúngtacómộtlịchsửdựngnướckhádài,ítracũngtrênhaingànnăm,vàchúngtađãđộclậptừmườithếkỷnay.Lịchsửtacũngkhôngthiếunhữngchiếncôngmởnướcvàdựngnướcoaihùng.Vậythìquảlàmộtnghịchlýkhinóirằngchúngtachỉmớibiếtđếnquốcgiavàlòngyêunướcgầnđâythôi.Nhưngcónhữngđiềucóvẻnghịchlýmàvẫnđúng,nếunhìnmộtcáchkhác.Thựcralòngyêunướcmớichỉxuấthiệnởnướctatừđầuthếkỷ20nàythôi.Trướcđótrongngônngữtakhônghềcóhaitiếngyêunướchayáiquốc,chúngtachỉbiếtcóvuavàkháiniệmtrungquân(trungthànhvớivua).Lòngyêunướckhixuấthiệnđãcóvẻrấtngộnghĩnhđốivớidânta.Nhữngngườiđầutiênbàytỏquantâmvớiđấtnướcvàdântộcđượcgọilànhữngnhàáiquốc.CáccụPhanBộiChâu,PhanChuTrinh,LươngNgọcQuyếnv.v...lànhữngnhàáiquốc.ÔngHồChíMinhlấytênlàNguyễnáiQuốc.Nếuaicũngyêunướccả thì làmgìcónhữngngườinổibậtnhưnhữngnhàáiquốc?Yêunướcvàođầuthếkỷnàynhưvậyphảilàmộtđiềulạvàmộtngoạilệ.ChúngtađượcnhàonặnbởivănhóaKhổngGiáovà,nhưđãnóiởmộtphầntrước,vănhóaKhổngGiáokhôngcótổquốc.Nướcchỉlàmộttàisảnriêngcủanhàvua,nhữngngườidântrongnướcchỉlànhữngnôlệcủavua.Nhữngngườinôlệkhôngcóbấtcứmộtquyềnlợinàovàdođócũngkhôngcóbấtcứmộttráchnhiệmnào.Họchỉphụctùngbạolựcmàthôi.HọđãđượcđạođứcKhổngGiáonhồisọtronghàngngànnămlàphảibiếtơnvua, tônthờvuavàtuyệtđốiphụctùngvua,vàhọđãchấpnhậnnhưmộtđịnhmệnh.Nhưngnếucókẻnàokhácgiếtvuavàlêncầmquyền,họcũngsẽphụctùngvuamớinhưvậy.Họkhôngcótiếngnóivàdođócũngkhôngcóýthứcgìvềđấtnước.Vũtrụcủahọchỉlàgiađình.Nướcnonxaxôinghìndặm.Làngnướclàthếgiớibênngoài.Đấtnướcchỉlàđấtvà

nước.Họquyếnluyếnvớimảnhđấtchứađựnghàicốttổtiênhọ,nhưmộttìnhcảmtựnhiênràngbuộcconngườivớimôitrườngquenthuộc.Tìnhcảmnàytuylàmộtthànhtốthựcsựcủalòngyêunướcnhưngkhôngthểđồnghóavớilòngyêunước,mộtgắnbótựnguyệnvàtráchnhiệmđốivớicộngđồngquốcgia.Ôngchachúngtakhôngchờđợimộtphúclợinàotừmộtchínhquyềnhoàntoànkhôngphảicủahọ;tráilạihọphảiđóngsưuthuế,phảiđilínhvàcũngcóthểbịgiếtoan.Nhànướcchỉlàgánhnặngmàsốphậnnôlệbắthọphảichịuđựng,họkhôngcóquyềnđòihỏigìởnhànước.Cáiýniệmtổquốccaocả,thiêngliêng,khôngtráchnhiệmvàkhôngthểtráchcứkhônggìkháchơnlàdisảncủatâmlýnôlệ.TìnhtrạngnàykhôngphảilàđặcthùcủaViệtnammàlàcủachungcủacácxãhộiKhổngGiáo.Chúng ta chỉmớikhámphá ra ý thứcquốcgia và lòngyêunước của chúng tagầnđây thôi.Điềukhôngmaychochúngtalàngaykhiýniệmquốcgiavừaxuấthiện,nóđãbịlấnátbởiýthứchệcộngsản,mộtýthứchệquốctếchủtrươngxóabỏkhônggianquốcgiađểtiếnthảngtớixâydựngmộtthếgiơiđạiđồng.Điềukhôngmaykháclà,cũngnhưmọiýniệmchínhtrịphươngTâyđượcdunhậpvàonướcta,ýniệmquốcgiavàdântộcđãchỉđượctiếpthumộtcáchhờihợt,qualăngkínhKhổngGiáotruyềnthống,dođóýniệmquốcgiavừamớirađờiđãbịthiêngliênghóa,rồitrởthànhxacáchvớingườidân,mộtmónnợ(nợnưóc)hơnlàmộtphúclợi,mộtgánhnạnghơnlàmộtmaymắn.Tổquốcthaythếchothiêntửvàcũngdễsợnhưthiêntử.Sauđónhưngcuộcchiếnđẫmmáu,nhữngđọađầy,đổvỡvàthấtvọngđãbópnghẹtlòngyêunướcsơsinh.Sựthiếuvắngcủalòngyêunước,vàcáihệluậntựnhiêncủanólàtinhthầntráchnhiệmđốivớiđấtnước,đãlànguyênnhânchínhcủakhổđâugầnđâyvàbếtắchiệnnay.TôibiếthaikýgiảPhápkhánổitiếng.HọkhôngphảilànhữngnhàvănnhàbáolớnnhấtcủanướcPháp,nhưngtrìnhđộnhậnthứccủahọcaohơnhầuhếtcácchínhtrịgiaViệtnam.ĐặcđiểmchungcủahọlàrấtthathiếtđốivớiđấtnướcvàconngườiViệtnam,dođóhọhiểubiếtđấtnướcViệtnamhơnhẳncácchuyêngiavềViệtnamkhác.Mộtngười làPierredHarcourt.Tôiđãgặpvà thảo luậnvớiPierredHarcourt suốtmộtngàynăm1966.Lúcđótôicònlàmộtsinhviêntrongkhiôngđãlàmộtkýgiảnổitiếng.SauđótôigặplạiôngtatrongvàicuộcthảoluậnvềViệtnamnhưngchỉđủthìgiờđểchàohỏi.TôikhôngthểnóilàthânvớidHarcourt,nhưngtôivẫntheodõivàbiếtnhữngviệcônglàm.ÔngviếtnhiềubàibáobênhvựcViệtnamCộngHòathờichiếntranh,ôngcũngtừngtranhluậnnhiềutrêncácđàiphátthanh,truyềnhìnhvàtạicácbuổimíttinh.Lầnnàoôngcũngtỏrasắcbén,lấnápđốiphươngvớinhữnglậpluậnchínhxácvàđầyđủdưkiện.Phảihiểurằngởvàothậpniên1960vàđầuthậpniên1970,khichủnghĩacộngsảnđanglênđếnđỉnhcaocủasựngưỡngmộvàĐảngcộngSảnViệtnamđượccoinhưlươngtâmcủathếgiới,chọn lựaủnghộmiềnNam,vớinhữngbêbốicủacác tướng lãnhđượcrêuraovàkhuếchđạihằngngày,làmộtchọnlựarấtcanđảmcủamộtngườicólýtưởng.Saunăm1975PierredHarcouncóviếtmộtcuốnsáchvớimộttítđầyýnghĩaVietnam,quas-tu-faildetesfils?(Việtnam,NgươiĐãLàmGìVớiCácConCủaNgươitrongđóôngchấtvấnđấtnướcViệtnamvềnhữngngượcđãimàngườidânViệtnamđãphảichịuđựng.ÔngđánhgiácaoconngườiViệtnamvàchorằngđấtnướcViệtnamđãphíphạmtàinguyênrấtlớnnằmtrongconngườiViệtnamvìđốixửtệbạcđốivớicondâncủamình.Dùchốngcộngkịchliệt,PierredHarcourtđãkhôngđổlỗiriêngchođảngcộngsảnmàtráchcứcảđấtnướcViệtnam.ÔnglàmộtngườiphươngTây,vàngườiphươngTâykhôngcoitồquốclàcaocảtuyệtđốiđếnnỗikhôngthểbịchấtván

Saunăm1975PierredHarcourtvẫntiếptụcbênhvựcchếđộViệtnamCộngHòavàcôngkíchchếđộcộngsản.Ôngcũngđãhoạtđộngnhiềudềbênhvựcnhữngngườitịnạn,kểcảđónggópnhằmxâydựngmộtlựclượngđốilậphảingoại.Khôngmay,ôngđãchỉgặpphảinhữngngườikhôngtốt,rồiđiđếnkếtluậnlàngườiViệtnamkhôngthựcsựyêunước.Tuổigiàvàsựthấtvọngcuốicùngđãkhiếnôngbỏcuộc.MichelTauriacthìtôiquenrấtthân.ÔngđãphỏngvấntôinhiềulầntrêncácđàitruyềnhìnhvàphátthanhPháp,rồichúngtôitrởthànhthânquenvàgọinhaubầngtu,toi(mày,tao)mặcdầuônglớnhơntôigầnhaimươituổi.TauriacviếtvôsốbàivàphóngsựvềViệtnam,ôngcũnglàtácgiảcủanhiềucuốntiểuthuyếtvớicácnhânvậtchínhlàngườiViệt.Tauriachoạtđộngchínhtrịkhátíchcực,đãtừnggiữnhiềuchứcvụquantrọngtrongngànhtruyềnthông,vàcũnglàmcốvấnchoJacquesChiracvềcácvấnđềViệtnamkhiChiraccònlàchủtịchđảngRPR(TậpHợpCộngHòa)vàthủtướngPháp.TauriacquảthậtlàhếtlòngvớiViệtnam,ônglàmtấtcảnhữnggìcóthểlàmchoViệtnamvàhìnhnhư không bao giờ biết chán nản là gì. Trong tháng 8-1999, khiNguyễnMạnhHùng, giáo sư tạitrườngđạihọcGeorgeMasonmàTauriactừngquenbiếtvàđãtừngthămviếngtạiWashingtonDC,ghéParisđểthamdựmộthộithảoquốctế,TauriacđãmờiNguyễnMạnhHùngvàtôidùngcơmtối.Trongcâuchuyện,cólúcôngbuộtmiệngthan:chếđộcộngsảnViệtnamchẳngmạnhgì,vấnđềlàngườiViệtnamkhôngcóýchítranhđấugìcả,ngườitacócảmtưởngđólàmộtđàncừu.PhảithântìnhlàmTauriacmớidámtựchophépnóicâuđóvìbìnhthườngônglàngườirấtnhãnhặn.Thìraôngcũng thấtvọng.CảNguyễnMạnhHùngvà tôiđềungượng,nhưngđó làmộtsự thựcmàchúng tôikhôngthểphảnđối.ýchítranhđấucủachúngtacònkémcảcácdântộcchâuPhi,chưanóichâuMỹLaTinh.ởbấtcứmộtnướcnàokhác,chắcchắnmộtchếđộnhưchếdộcộngsảnViệtnamkhôngthểyênổnnhưthế.TôichỉbiếtgiảithíchchoTauriacrằngngườiViệtnamkhônghènnhát,vấnđềlàhọđãquáthấtvọngvớiđấtnướcViệtnamvàđãmấtđilòngyêunước.MộtlầnnữatôinghĩrằngcầnhòagiảingườiViệtvớiđấtnướcmình.Mộtngườicólýdonàođểyêunước?Ngườitacóthểyêunướcvìquyềnlợi.Đấtnướclàtrậttựanninh,làcônglý,làcôngănviệclàm,làansinhxãhội,làsựbảovệkhidichuyểntrênthếgiới.NhưngtổquốcViệtnamlạichỉlàmộtdedọavàmộtgánhnặng.Ngườidâncóthểbịbắtgiam,quảnchế,tịchthutàisảnmộtcáchtùytiện.Họphảiđóngthuế,đútlót,hốilộchoquanchứcnhànướcmàkhôngđượcchờđợiởnhànướcmộtquyềnlợinàocả,ngaycảquyềnphátbiểuýkiếncủamình.Ngườitacóthểyêunướcvìmộtniềmhãnhdiện.NgườiMỹhãnhdiệnvìlàcôngdâncủasiêucườngsốmộtthếgiới.NgườiPháp,ngườiAnh,ngườiĐứcvàmọingườiTâyÂuhãnhdiệnvìsựgiàucóvànhữngđónggóptolớnvềvănhóa,nghệthuật,khoahọc,kỹthuậtcủanướchọchonhânloại.NgườiViệtnamchỉcóthểtủihổvìsựthuakémbiđáttrênmọiphươngdiệncủađấtnướcmình.ThỉnhthoảngcũngcónhữngngườichưagiácngộcốgắngđểtựhàorằngchúngtađãđánhthắngPháp,thắngMỹ,v.v...Nhưngniềmtựhàođóchỉcótácdụngkhiếnchochúngtatrởthànhquêkệchtrongmộtthếgiớivănminhghêtởmtấtcảnhữnggìliênquantớibạolực;hơnnữanócònxoáyvàomộtvếtthươngtrêncơthểdântộcmàchúngtacầnquênđi.Ngườitacũngcóthểyêuđấtnướcvìlýdogiảndịlàđólàđấtnướccủamình,nhưmộtngườicóthểyêuđứaconcủamìnhkhôngphảivìnótàigiỏi,thôngminhhaygiàucó,màchỉvìnólàconmình.NhưngđấtnướcViệtnamcũngkhôngcònlàcủangườiViệtnam.Nóđãbịchiếmđoạtlàmcủariêngcủađảngcộngsản.Nhữngcôngdânnàodámnóiđấtnướcphảinhưthếnày,thếkiamớikhácóthểbị

bỏtùnếunhữngđiềuhọnóikhônggiốngnhưđảngmuốnhọnói.Màđảngcộngsảncũngkhôngphảilàcủahaitriệuđảngviêncộngsản.Nhữngđảngviên,ngaycảcácđảngviêncaocấp,cũngkhôngtựdohơnngườikhác,cókhicònbịtróibuộchơn,càngcaocấplạicàngphảiphụctùngđảnghơntronglờinóivàhànhđộng.Đảnglàmộtcáigìđórấtvôhìnhvìkhônglàaicả,nhưnglạirấtcụthểnhưcôngan,tòaánvànhàtù.Đấtnướckhôngcònlàcủaaicả,dùcộngsảnhaykhôngcộngsản.Vậythìaicólýdođểyêunước?Ngườitacũngcóthểyêunướcvìđượcđàotạobởimộtvănhóayêunước.NhưngtrongcảhàngngànnămchúngtađãchỉđượcđàotạobởivănhóaKhổngGiáo,mộtthứvănhóavôtổquốc,dạyngườidânthờchủchứkhôngyêunước.Thựcrađócũngkhôngphảilàmộtvănhóađúngnghĩamàchỉlàsựnhồisọcómụcđíchhuấnluyệnnhữngkẻnôlệphụctùngchủnhânmộtcáchkhôngthắcmắc.NgườiViệtnamkhôngcólýdogìđểyêunướcchotớithếkỷ20.Vàsauđóhọđượcnhồisọlàphảiyêunướcvôđiềukiện.NgônngữcủatổQuốcViệtnamđốivớingườidânlàmàyphảiyêutaovàphụctùngtaotuyệtđối,còntaokhôngcóbấtcứbổnphậnnàođốivớimàycả.Tổquốcxấcxượcvàthôbạo.KhôngcógìngạcnhiênnếungườiViệtnamkhôngyêunước,ngaycảkhihọkhôngdámthúnhậnlàkhôngyêunước.Khôngcógìngạcnhiênkhirấtnhiềungườisẵnsàngtừbỏtấtcảđểrađichạytrốnnanhvuốtcủatổquốc.Nhiềungười, trongđócóchínhtácgiảcuốnsáchnày,đãtừngdựđoánsựsụpđổcủachếđộcộngsản.Nhữngdựđoánnàyđềuđúngcảnhưngđãkhôngxảyra.Chúngtadựđoánrằngđảngcộngsảnsẽmấthếtchỗdựaquầnchúng,lýtưởngcộngsảntrởthànhlốbịch,khókhănchồngchất,áplựcthếgiớivàtrongnướclênđếnmứcngộtngạt,nộibộđảngvànhànướcphânhóa,v.v...Tấtcảnhữngdựđoánnàyđềuđúngcả,nhưngchếđộvẫnkhôngsụpđổvìlýdogiảndịlànókhônggặpmộtsựchốngđốiđángkểnàocả.Ngaycảkhinócóngãgụctrênchínhquyềnđinữa,vàtrênthựctếcóthểcoilànóđãngãgụctrênchínhquyền,thìvẫncầnmộtsứcmạnhnàođóđểkéocáithithểđóđichỗkhác.Nhưngsứcmạnhnàychúngtalạikhôngcó.Sailầmkhổnglồcủanhiềutổchứcchốngcộnglàđãchỉdồncốgắngđểcô lậpvà tảychaychếđộ, trướcđâychủ trươngkhônggởi tiềngiúpđỡ thânnhân,khôngdulịchViệtCộng,khôngđầutưvàoViệtnam,sauđóvậnđộngđểHoaKỳđừngbỏcấmvận,đừngthiếtlậpquanhêngoạigiao,đừnghợptácthươngmại,đừngchochếđộcộngsảnhưởngquichếquanhệthươngmạibìnhthường,v.v..~Mụctiêucủanhữngcốgắngnàylànhằmlàmdânchúngcămthùchếđộvàlàmchếđộgặpthêmkhókhăn.Nhưngdânchúngđãcămthùchếđộvôcùngrồivàchếđộcũngđãchaođảolắmrồi,nóicáchkhácmụctiêuđãđạtđượctừlâurồi.Cáithiếulàmộtkếthợptrênýchíđổiđờivàkếthợpnàychỉcómộtlòngyêunướcthựcsựmớicóthểmanglại.Nhiềungườikhôngnhìnthấyrằngchìakhóacủalốithoátlàlòngyêunước.Nếuthựcsựyêunướcthìngườitađềuthấyngaysựcầnthiếtcủamộttậphợpdântộcmớivàđãlàmtấtcảcốgắngvàhysinhđểtậphợpnàyrađời,ngườitađãthựctâmđitìmkiếmnhữngngườicótâmhuyếtvàkhảnăngđểkếtnghĩa,đãhăngháithamgiacáctổchứcđấutranh,đãsẵnsànghysinhtưkiếnvàlòngtựáiđểtổchứcđượcbènvữngvàpháttriển,đãmongmỏisátnhậptổchứccủamìnhvớicáctổchứckhácđểhìnhthànhmột tổchứclớnhơn.Người tacũngsẽrấtphẫnnộvớinhưngphầntửbịpbợm,giantrá,pháhoại,v.v...Vàmộtmặttrậndânchủcótầmvócđãhìnhthànhtừlâurồi.Nhưngthựctếđãtráihẳn.Tôiđãchứngkiếnhnhiềutổchức,chínhtrịcũngnhưcộngđồng,đượcxâydựngbằngrấtnhiềucôngsứcmàrồi tanvỡchỉvìnhữngxíchmíchcánhânrấtnhỏmọn.Tôicũngđãchứngkiếnnhữngtổchứcthiếucảvềlýluận,nhânsựlẫnphươngtiệnnhưngkhônghềcóýđịnhsátnhậpvàomộttổchứcnàolớnhơnđểrồitànlụidầnđi.Vàhàngngàytôivẫnthấynhữngkhuônmặtmàmọingườiđềubiếtlà

hờihợt,cảilương,giảdốihaynhữngtổchứcđãlộrõchântướnglàthiếulươngthiệnvầntiếptụchiệndiệnmàkhôngbịlênán.Khingườitakhôngcầnphânbiệtphảitrái,đúngsai,tốtxấulàngườitathựcsựkhôngquantâm.Đấtnướcsẽđivềđâu?Chúngtathấyrõlàđấtnướcsẽkhôngrakhỏiđượctìnhtrạngbếtắchiệnnay,trừtrườnghợpđảngcộngsảndámlấymộtquyếtđịnhthựctáobạolàtựýchuyểnhóathựcsựvềdânchủ.Nhưngkhôngcódấuhiệugìlàhọcóđủdũngcảmđêlấyquyếtđịnhnày,tráilạichỉcónhữngdấuhiệungượclại.Mặtkhác,sựthayđổiđơnphươngnàykhôngphảilàkhôngcónhưngrủiro.Mộtchínhsáchcởimởkhôngchuẩnbịhoặckhônglươngthiệnrấtcóthểsẽchỉlàmbùngnổnhữngcămthùđãquálớnvàquáchồngchất, đưađất nướcvào tình trạnghỗn loạn.Để thayđổi, đảng cộng sản cầnmộtđồngminhkháchquan:mộtlựclượngdânchủcóhậuthuẫnquầnchúngvàthựcsựmuốndânchủhóađấtnướctronghòabìnhvàtrongtinhthầnhòagiảidântộc.NhưnglựclượngnàychưahìnhthànhđượcvìmộtmặtngườiViệtnamkhôngcònđủýchíđểkếthợp,vàmặtkhác,domộtsựmùquángkhótưởngtượng,chếđộcộngsảnđangdồnmọicốgắngđểngăncảnsựhìnhthànhcủamọiđốilậpônhòa.ChúngtabếtắcNhưthế,vớitìnhtrạngnày,chếđộsẽngàymộtyếuđi,tiếptụcruỗngnátthêmtừbêntrong,trongkhixãhộicàngngàycàngphânhóavàsuysụp,chotớimột lúcmàchínhquyềntrởnênrỗngtuếchvàkhôngkiểmsoátđượctìnhthếnữavìkhôngcònphươngtiệnđểcaitrịbằngbạolực.Bấtổnvàbạoloạnsẽxảyrakhắpnơi,nhiềuvùngsẽkhôngcònanninh,trậttựvàluậtpháp.Lúcđótấtcảcóthểxảyra.Đừngnênđểlịchsửlặplạimộtlầnnữa.Chúngtađãcómộtkinhnghiệmbiđát.Năm1533,ngườigiáosĩThiênChúaGiáođầutiêntớiViệtnamgiảngđạo.TừđógiaothiệpvớiphươngTâyngàycànggiatăng,vàtưtưởngphươngTâycũngđếncùngvớihànghóa.Tớicuốithếkỷ17đãcókhoảng10%dân chúng theo đạo CôngGiáo, ảnh hưởng của tư tưởng Thiên ChúaGiáo nói riêng và tư tưởngphương Tây nói chung đã khá phổ biến trong dân chúng.KhổngGiáo, nền tảng của chế độ quânquyền,đãlunglaykhôngcònđảmbảođượcsựchínhđángcủachếđộnữa.Tuyvậy,cảhọNguyễnởĐàngTronglẫnhọTrịnhởĐàngNgoàiđầukhôngýthứcđượcsựchuyểnhóakhôngthểđảongượcđượccủaxãhộimàhọđangcaitrị.càngchaođảohọcàngđànáp,càngđànáphọcànglàmchoxãhộitannát thêmvàchếđộcủahọyếuthêmvìmấtcảlòngdânlẫnsựchínhđáng.CảhaichếđộTrịnhNguyễnđềumấtdầnnộidungvàthựclực.SáchHoàngLêNhấtThốngChímôtảmộtxãhộimiềnBắc tan rã:chínhquyềnchỉcòn làcáivỏ rỗng, thiếucảngânkhố lẫnquânđội.Quan triềuđình rađườngbịdânchặnlạitrấnlộtngaygiữakinhthành,dânchúngaicósứckhỏethìđiăncướp.ởĐàngTrong,họNguyễncũngkhôngkháhơn,trộmcướpcònnhiềuhơnvàcótổchứchơntheonhữngghichépcủacácgiáosĩvàthươngnhânphươngTây.VàcảtrongNamcũngnhưngoàiBắckhôngcómộtlựclượngcanhtânđứngđắnnàorađời.Thếrồi triềuNguyễnsụpđổvìTrươngPhúcLoanchuyênquyềnvàtriềuTrịnhsụpđổvìloạnkiêubinhcủađámlínhTamPhủ.NhưngTrươngPhúcLoancũngnhưbọnlínhTamPhủchỉlànhữnggiọtnướccuốicùnglàmtrànmộtbìnhđãđầy,haymộtcơngiónhẹlàmrụngmộtchiếcláđãkhô.Tấtcảchỉlàbiếncốngẫunhiênnhưngtấtyếucủamộtquátrìnhphânrã.KhôngcóTrươngPhúcLoannàythìcũngsẽcómộtTrươngPhúcLoankhác,khôngcókiêubinhTamPhủthìcũngcókiêubinhkhác,vìlýdocănbảnlàchínhquyềnđãmấtcănbảnchínhđángvàquáyếu.Trongtìnhhuốngđótấtcảđềucóthểxảyra,dùkhôngcógìcóthểdựbáođược

Trongsựthiếuvắngcủamộtlựclượngchínhtrịđúngđắn,sựsuyyếucủacảhaichếđộTrịnh,Nguyễncuốicùngđãchỉđểlạimộtkhoảngtrốngquyềnlựcvàmộtxãhộitanrã.ĐảngcướpTâySơn,mộtđảngcướpthuầntúy,khôngcóbấtcứmộtdựánchínhtrịnào,đãcướpđượcchínhquyềnnhờmưulượcvàgandạ.Họđãcaitrịđấtnướcmộtcáchtànbạo,đểrồicũngbịtiêudiệtmộtcáchtànbạosaumộtcuộcnộichiếnđẫmmáu.Chúngtabiếtnhữnggìđãxảyrasauđó:nướcViệtnamkiệtquệvàđãthấtbạidễdàngtrongcuộcxâmlăngcủamộtđạoquânPhápítỏi.Ngàynayhơnhaithếkỷsau,chúngtađangđứngtrướcmộttìnhtrạngtươngtự.Cáctiếpxúcdồndậpvớithếgiớibênngoàivàcácphươngtiệntruyềnthôngngàycànghiệnđạiđãkhiếnkhátvọngtựdodânchủlêncao;chủnghĩaMác-Lênin,nềntảngcủachếđộcộngsảnhiệnnaycũngnhưKhổngGiáođãlànềntảngcủachếđộquânquyềnngàyxưa,bịlốbịchhóa.Chínhquyềnkhôngchịuđổimớikịpđòihỏicủatìnhthếvàngàycàngphânhóathêm.Cũnggiốnghơnhaithếkỷtrước,chúngtakhôngcómộtlựclượngxứngđánglàmmộtgiảiphápthaythế.Chúngtađangtiếntớimộtsựhỗnloạntươngtự,đểrồikhichínhquyềnđãquáyếu,mộtlấyanhchịnàođónhờtáobạovàkhônlanh,hayđượchậuthuẫncủangoạibang,sẽnắmđượcchínhquyềnvàlàmđấtnướcđãtannátlạicàngtannátthêm.Vàcũngrấtcóthểnhiềungườisẽcatụngtayanhchịđóvàdùngđủmọilýluậnđểbênhvực,nhưnhiềungườiđãtừngcalụngNguyễnHuệ.Nhưngthảmkịchđãxảyrahơnhaithếkỷtrướcvàthảmkịchcóthểsẽxảyrasắptớicóthểchỉgiốngnhautớiđóthôichứkhôngthểgiốngnhauởgiaiđoạntiếptheo.XãhộiViệtnamngàynayđãquáphứctạpvàconngườiViệtnamngàynaycũngquákhônngoanđểmộtngườihaymộtbăngđảngdùmưumôđếnđềucóthểgomthuvềmộtmốimàkhôngcầnmộtdựánchínhtrịđúngđắn.NướcViệtnamcóthểbịrãnátthànhnhiềumảnh,dướisựkiểmsoátcủanhiềuthếlựcvớinhữngquyềnlợikhácnhauvànhữngchỗdựakhácnhau,nhưchúng tađãchứngkiến tạimột sốnướcchâuPhi.Lúcđó,trongmộtthếgiớingàycàngtoàncầuhóa,vớiýniệmquốcgiadântộcngàycàngbịtươngđốihóa,sẽchẳngcóbaonhiêungườicònđủthathiếtvàquyếttâmđểthốngnhấtlạiđấtnước.Vảlạicómuốncũngkhôngđượcvìthốngnhấtlàmộtđiềurấtkhóthựchiện.Tôicóthểquảquyếtđiềunàytheokinhnghiệmcánhân:việcthốngnhấtcáclựclượngrấtthânhữuvớinhauvàcótấtcảmọilýdođểkếthợpvớinhaucũngđãquákhórồi?Việtnamcóthểbịxóabỏnhưmộtquốcgiakhông?Nhiềungườiquảquyếtlàkhông,vàtôicũngtinnhưvậy.Nhưngđiềuđóchưachắcđãđángmừng.CòncómộtđiềuquantrọnghơnsựtồnvongcủaquốcgiaViệtnam,đólàcáitrởthànhcủakhối80triệungườiViệt.Sựhấphốicủamộtquốcgiakéodàirấtlâu,hàngthếkỷ.Trongtrườnghợpmộtdântộcđôngđảocólịchsửsốngchunglâuđời,cómộtvănhóakháđồngnhấtvànhấtlàmộtngônngữchungnhưViệtnam,cơnhấphốiđócóthểkéodàivôtận.Khôngchếtđượcnhưngcũngkhôngsống.VàkhốingườiViệtnamsẽrasao?Sẽchỉcómộtsốrấtnhỏtìmđượcquêhươngmớitạinhữngquốcgiadânchủvănminh,trongsốrấtnhỏnàycũngsẽchỉcómộtsốrấtnhỏhộinhậpđượcthựcsựvàoxáhộimới,sốcònlạisẽchỉlànhữngcôngdânhạngthứ.Nhưngđólànhữngngườimaymắn.ĐạibộphậnngườiViệtsẽsốnglàmlũi,bơvơngaytrênđấtnướcmìnhdướicáinhìnvừathươnghạivừakhinhkhicủathếgiới.NhấtđịnhchúngtaphảigiữlấyđấtnướcViệtnam,ítnhấtvìchínhquyềnlợicủachúngta.Thếgiớitươnglaisẽkhôngphảilàthếgiớicủanhữngconngườivôtổquốc,đósẽlàthếgiớicủanhữngquốcgiathânhữu.Quốcgialàmộtbảođảmvàmộtkhônggiantươngtrợcầnthiếtchocốgắngchungvàthànhcôngchung.Quốcgialàmôitrườngtựnhiênchomỗingườiđểpháttriển,nhưkhurừngcầncho

concọpđểvùngvẫy.Vàquốcgiacũnglàmộttìnhyêuđểsốngcóhạnhphúcnhưcáihôncủamẹcầnchomộtđứatrẻđểlớnlên.Muốngiữvữngđấtnướcphảilàmlạiđấtnước.Vàmuốnlàmlạiđấtnướcchúngtakhôngthểthiếulòngyêunướcvàtinhthầntráchnhiệm.Đólàchìakhóacủavấnđề.Nhưnglàmthếnàođễphụchồilạilòngyêunước?TrướchếtmỗingườiViệtnamphảiănnănvàsámhồi.An~nănvìchúngta,mỗingườichúngta,đãngâythơcoitổquốcnhưlàvôtận,khôngthểhaomònvàđãkhôngquantâmlàmchotổquốcngàymộtvữngmạnhhơnvàđángyêuhơn.Hayvì chúng tađãkhờkhạonghĩ rằngmìnhcó thể tựgiảiquyếtcácvấnđềcánhâncủamìnhbằngnhữnggiảiphápcánhânnhưluồnlách,mócngoặc,hốilộ,bỏnướcrađi,v.v...màkhôngýthứcrằngphảicómộtgiảiphápchungchothảmkịchchungcủa80triệungườicùngmộtlịchsử,vănhóavàcùngmộtsốphận.Hayvìchúngtasẽkhôngđủthôngminhđểthấycầnkếthợpvớinhau,chungsứcchunglòngđểcùnglàmlạiđấtnước.Mỗingườichốngcộngvớitưcáchcánhân,tranhđấumộtmìnhhayhàilòngvớinhữngtổchứcbỏtúi.Chúngtađãtựchomìnhvaitròquácaobởivìtrítuệchúngtaquáthấp.Hayvìchúngtađãkhiếpnhược,đãkhôngdámchốnglạisựtồidởvàsựbạongược,đãcúiđầu,đãgiảcâmgiảđiếcđểđượcyênthân.Hayvì,mộtcáchgiảndị,chúngtađásailầmlớnkhinghĩrằngđấtnướckhôngcầnthiếtlắmchođờimình.Sauđó,chínhtổquốcphảinhậnlỗivềnhữngđầyđọađãgâyrachocácconmình,vàtựsửađổi.Tổquốcphảirờibỏbànthờthiêngliêng,tốicaovàvôtráchnhiệmđểthânthiệnđếnvớimọingười.Tổquốcphảilộtxácđểtrởthànhmộttổquốckhác,mộttổquốchiềnhòathayvìdữtợn,mộttổquốccótráitimthayvìcónanhvuốt,mộttổquốckhuyếnkhíchthayvìcấmđoán,mộttổquốcđángyêuthayvìđángsợ,mộttổquốcchechởthayvìđedọa.Tổquốcphảilàmộttổquốctráchnhiệm,cụthểnhưmộtdựántươnglaichungvàgầngũinhưmộtngườibạn,mộttổquốcbiếthốihậnvàănnăn.Tôibiếtchuyệnmộtgiađìnhđầukhổ,ngườichanghiệnngập,cờbạc,hungbạo,giađìnhlàmộtđịangục.Mộtngàykiađứaconđãlớnlênvàquyếtđịnhbỏđi.Ngườichabừngtỉnh,khôngngănconmàchỉimlặngnhìnconsắpxếphànhlý.Khiđứaconđãrađếncửa,ôngrầurầuxinlỗinóvàchúcnómaymắn.ítlâusauđứaconlạitrởvề.Tổquốcănnănthìtổquốcsẽhồisinh,sẽđẹpvàmạnh.Vàmỗingườisẽđềuđượcphúclợi.Cọplạicórừngđểvùngvẫy,đứatrẻlạicómẹđểhôn.

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Phần5Vươnmìnhlớndậy

Gởivàogiấcmộng,nhắnracuộcđời

HồnaicóđivềtrênkhóisóngVàgiờđâythôngcảmvớihồntaThìlắngtainghemấylờicaGởvàogiấcmộng,nhắnracuộcđời.VũHoàngChươngXincảmơncácđộcgiảđãchiếucốđếncuốnsáchnày.Nếubạnđãđọcđếnđâythìhẳnbạnphảilàmộtngườikháđặcbiệt,mộtngườikhôngcầnđọccuốnsáchnàyđểtìmnhữngkiếnthứcvàýkiến.Bạnđãđọchếtcuốnsáchvìđãtìmthấyởđâymộtphầntưduycủachínhmình.Vậyxinkếtthúccuốnsáchbằngmộtlờiphilộ.Mộtlờiriêngnhưngcũnglàchung.TôirađờivàogiữathếchiếnII,lúcđấtnướccònđangbịngoạithuộcvà,hơnthếnữa,bịngoạithuộcmộtcáchônhụcnhất.MộtnắmnhỏngườiPháp,đãthuatrậnvàmấtnước,vẫncònduytrìđượcmộtáchthốngtrịkhắcnghiệttrêncảnước.HọđãchỉbịquânNhậtlậtđổchứkhôngphảibịngườiViệtnamđứnglênđánhbại.ĐãcónhiềungườiViệtnamđứnglên,nhưngtrướcmặthọlạicómộtsốngườiViệtnamđôngđảohơnnhiềutiếptaygiúpngườiPhápduytrìáchthốngtrịtrêndântộcmình.Điềunàymãimãilàmộtvếtthươngđầuchotôibởivìnókhôngchophéptôitựhàovềdântộcmình.Từđóđếnnayđấtnướckhôngngừng thuakémhơnsovới thếgiới, trongkhichúng tađãphải trảnhữngcáigiárấtkhủngkhiếp.NhưngthấtvọngliêntụcchồngchấtđãlàmđạiđasốngườiViệtmấtlòngtinvàođấtnước,khôngcònnghĩtớinướcnữa.Chúngtakhôngcòndựđịnhchung,dođóchúngtarãhàngvàbấtlực.Vàđấtnướctrôigiạtvềmộttươnglaiđầybấttrắc.Khitôingồiviếtnhữngdòngnày,tìnhhìnhđấtnướccũngtươngtựnhưkhitôirachàođời.Mộtnhómngườirấtnhỏ,theođuổimộtchủnghĩađãhoàntoànphásản,lấylàmquanthầyvàmẫumựcmộtchếđộđãsụpđổ,vẫntiếptụcduytrìđượcáchthốngtrịthôbạovàchặnđườngtiếncủadântộcvềtươnglaimàkhônggặpmộtchốngđốiđángkểnào.TôivẫnkhôngthểhãnhdiệnlàngườiViệt.Tôiđãcódịpsốngvàlàmviệctronglòngchếđộcộngsản,đãtraođổithânmậtvàhiệnnayvẫnthườngxuyênđượctiếpxúcvớinhiềungườicủachếđộ,cókhiởnhữngcấpbậckhácao.Tấtcảđầuđồngýrằngchếđộnàyphảidânchủhóa,nókhôngthểvàkhôngđượcquyềntiếptụcnhưhiệnnay.Nhưngchếđộvẫncònđó,vàtiếptụccaitrịmộtcáchthôbạo.CũngnhưtrongthờithếchiếnII,mọingườiđềumuốndânchủnhưngchỉcómộtsốítđứnglên,trướcmặthọlàmộtsốđôngđảogấpbộicốluồnláchđểsốngyênvà,đểsốngyên,phảihợptácvớichếđộvàgiúpchếđộtiếptụctồntại.Sauhơnmộtnửathếkỷthăngtrầmvàđổvở,thảmkịchcủaViệtnamvẫnthế.Đólàthảmkịchcủaýchívàniềmtin.Tôiđãlàmộtđứatrẻmaymắn.Cảlàngtôi,vàcólẽcảhuyệntôi,đãchỉcómộtmìnhtôiđượcđihọcđếnnơiđếnchốn,đượcđiduhọcsớm,đượcquansátthếgiớivàcũngđượcmộtđịavịtươngđốikhátrêncảquêmìnhlẫnquêngười.Dùđãtrảiquanhiềukhổđauvàmấtmát,tôivẫnlàngườirấtđượcsốphậnưuđãisovớiđồngbàotôi.CóthểnóingàynaytôilàmộttrongnhữngngườiViệtítỏikhôngcầnđấtnước,nếuchỉcầumongmộtcuộcsốngthoảimáichomình.Nhữnglòngkhôngthểyên.Vẫncòn

cáitâmsựbẽbằngcủamộtđứaconnhànghèođilàmconnuôinhàgiàubỏrơianhem.Vẫncósựhổnhụcâmthầmnhưkhiđạpgachoxechạynhanh,làmnhưkhôngnhìnthấygiađìnhngườiquenhưxebênđườnggiữamộtđêmmưagió.Vàmộtniềmânhậnrằngmìnhđãkhôngpháthuyđượchếtkhảnăngcủamình,đãkhônglàmđượctấtcảnhữnggìmìnhmuốnlàmvàcóthểlàmvìkhôngởtrongmôitrườngtựnhiêncủamình;cuộcđờimìnhnhỏlạivàthấpxuống.ĐiềulàmtôidằnvặtnhấthiệnnaylàhìnhnhưđạiđasốngườiViệtkhôngnhìnthấymộtmốinguylớnchođấtnước.Chúngtađềuđồngýràngtìnhhìnhhiệnnayrấttệhạichođấtnướcvàphảichấmdứt.Nhưnghìnhnhưchúngtachỉnghĩrằngnếutìnhhìnhnàycứtiếptụcthìđấtnướcsẽtrìtrệ,sẽchậmtiếnvàbịthuakémthếgiớimàthôi.Chúngtachưaýthứcrằngtìnhhìnhnàycóthểđưađấtnướcđếnchỗgiảithể.Thếgiớiđãđivàomộtkỷnguyênmới,trongđóýthứcquốcgiadântộcbịxétlạimộtcáchtriệtđẻ.Nhữngquốcgiakhôngđượchiểunhưmộtdựántươnglaichung,mộttìnhcảmvàmộtkhônggiantươngtrợchocốgắngvươnlêncủamọingườisẽkhôngcònlýdotồntạivàsẽkhôngthểtồntại.Nhữngquốcgianhưthếsẽgiảithểtronglòngngười,rồigiảithểthựcsự.Chúngtađãchứngkiếnnhiềuquốcgiatựtanvỡmàkhôngbịngoạixâm.Chúngtacũngđãthấynhiềuquốcgiarấtdânchủvàphồnvinhmàvẫnbịchaođảovìnhữngchủtrươnglykhaichỉvìngườidânkhôngcònnhìnthấycôngdụngthựcsựcủaquốcgianữa.Sẽcònnhiềuquốcgiakhácbịtanvỡ,vànhữngquốcgiatanvỡđầutiênsẽlànhữngquốcgiamàbiêngiớiđượccoilàhàngràongăncảnnhữnggiátrịphổcậpcủaloàingười,màchủquyềndântộcđượchiểunhưquyềntựdolộnghànhcủamộttậpđoàncầmquyền.Chúngtađanglàmộtquốcgianhưthếvàchúngtađangđứngtrướcmộttìnhtrạngkhẩncấp.MộtdằnvặtkháccủatôilàhìnhnhưđasốngườiViệtkhôngnhìnthấysựcầnthiếtcủađấtnướcchochínhđờimình.Chúngtamơước,hoặchàilòngvớimộtcuộcsốngtrungbìnhtạihảingoại.Chúngtathoảmãnkhitìmđượcmộtviệclàmvừađủsốngvàkhôngbịcônganhạchsáchởtrongnước.Nhữngkhổđauvàchịuđựngquálớnvàquálâuđãlàmchochúngtamấtthamvọngvànhỏlại.Chúngtađịnhcưtrongsựnhỏbétinhthầnvàvậtchất.Chúngtađãmấtđisựcaocảtrongtrítuệvàtâmhồn.Chúngtakhôngthấyrằngmộtquốcgialànhmạnhsẽlàmộtkhônggianpháttriểnchophépđờitavươntớimộttầmvóclớnhơn,dùchúngtasốngởtrongnướchayởnướcngoài.TôiđãsốnglâunămtạiPháp,trongtuổisinhviênvàtrongtuổihànhnghề.CuộcsốngtạiPhápđãchophéptôinhìnthấymộtvàiđiều.NướcPhápcó60triệudânvàcóhơnnửatriệuxínghiệphoạtđộngmộtcáchlànhmạnh.NướcPhápcókhoảngmộttriệucấplãnhđạo,trongđóítnhấtmộttrămngàncấplãnhđạorấtquantrọng.TrongkhitôiđangviếtnhữngdòngnàythìtổngsảnlượngquốcgiacủaPhápbằng60lầnViệtnam,lợi tứccủamỗingườiPhápbằng80lầnmỗingườiViệt.PhápkhôngphảilàmộtmẫumựctạiTâyÂu.HothuakémnhiềunướcchâuÂukhác.Tổchứcchínhquyềncủahọtậptrongvàkềnhcàng.Cáchoạtđộngphânphốimộtcáchkhôngđồngđềutrênlãnhthổ.TâmlýngườiPhápcũngkhônglànhmạnh.NướcPhápgầnnhưbịchiađôi,mộtnửadânPhápnăngđộngvàsángtạotrongkhinửakiavôtráchnhiệmvàtrôngđợiởbaocấp.NhưngnếuchúngtabằngđượcnướcPháp?Đấtnướcchúngtasẽlàmộtmôitrườngbaolachobiếtbaothamvọngchínhđáng,sẽlàđấtdụngvõchobiếtbaotàinăng,sẽlàbiếtbaotráchnhiệmvẻvangchobiếtbaonhiêungười.Chúngtasẽthiếurất nhiềungười cho rất nhiều côngviệc quan trọngvà đầy saymê.Mọi người, trướchết là nhữngngườicókiếnthức,sẽđềucónhưngtráchnhiệmđángtựhào,sẽkhôngaiphảiloâukhôngcóđượcmộtchỗđứngxứngđáng.Vàchúngtasẽkhôngcònphảihổthẹntrướcmặtngườingoạiquốc.Chúngtasẽhãnhdiệnmàgọitênđấtnướcmình.

VàtạisaochúngtalạikhôngthểbằngnướcPháp?Tôihọcvớihọvàlàmviệcvớihọ,tôirấtngưỡngmộngườiPháp,nhưngtôicũngkhôngthấyhọhơnngườiViệtnam,haycóhơncũngkhôngbaonhiêu.ConngườiViệtnamcóchấtliệutốt,chúngtakháthôngminh,hiếuhọc,rấtchămlàmvàcũnggiỏichịuđựng.Chúngtacóthểbắtđầungaybằngcáisởtrườngcủachúngtalàchịuhọcvàchămlàm.Dĩnhiênvềlâuvềdàinhưthếchưađủ;chỗđứngsaucùngcủamộtdântộcvắnđượcquyếtđịnhbởiócsángtạovàtinhthầnmạohiểm,haiđặctínhmàchúngtarấtthiếuvàcầnphátminhra;nhưngtrongtìnhtrạngthuakémbiđáthiệnnay,hiếuhọc,chămlàmvàchịuđựngcũnglàkháđủđểvươnlên.Rồitrongquátrìnhvươnlênchúngtasẽpháttriểnócsángtạovàtinhthầnmạohiểm.Rấtnhiềudântộcchậmtiếnkhôngcónổitiềmnăngconngườicủachúngta.Vềlâuvềdàichúngtacũngkhôngphảilàkhôngcóthểmạnh.Chúngtalàmộtquốcgiabờbiển,biểnmởrộnglãnhthổcủachúngta,mởcửađấtnướcchúngtarathếgiớivàđemthếgiớiđếnvớichúngta.Chúngtalạicómộtvịtrítuyệtvời,nằmngaygiữatrungtâmcủamộtvùngđầyhứahẹnvàngaysátnhiềutrụcgiaothôngquantrọng.Chúngtacóthểpháttriểnrấtmạnhvà,hơnthếnữa,còncóthểhưởngthụđượccảsựpháttriểncủacácnướckhác,bởivìtrongmộtchâuáphồnvinhsaunày,chúngtalàbờbiểnTháiBìnhDươngcủacảTháiLan,Kampuchea,LàovàViệtNam.Điềumàchúngtathiếuchỉlàýchívàthamvọng.Hiệnnaychúngtađangđứngtrướcmộtngãbađườngđặcbiệt.Mộtngảlàsựgiảithểquốcgiavàcơnhấphốirấtdài, trongđóngườiViệtsẽlầmlũi,bơvơ,bịthếgiớikhinhthườngvàhắthủi.MộtngảkháclàmộtnướcViệtnamphồnvinhđemlạihạnhphúcvàtựhàochomọingười.Chúngtachỉcóhailốiđi:mộtbênlàđườnghầmđentốivàlầylộidẫntớicáichết,mộtbênlàđạilộthênhthangdẫntớivinhquang.Đạilộvinhquang,hơnnữa,cũnglàđạilộantoàn.Dântộctađãphảitrảgiáquáđắtchohậnthùvàchiarẽ,choócđộcquyềnlẽphải,chosựcuồngtínvàtônthờbạolực.Chúngtađãhiểubằngmáuvànướcmắtvàđãchấpnhậntrongdathịtnhữnggiátrịgiảndịnhưngmầunhiệmnhưhòabình,tựdo,dânchủvàbaodung.ChếđộđộctàinàysẽlàchếđộđộctàicuốicùngtạiViệtnam,vớiđiềukiệnlàchúngtavẫncònlàmộtquốcgiasaucuộcthửtháchnày.Rũbỏđượcnó,chúngtasẽvĩnhviễnđivàomộtkỷnguyênmới,kỷnguyêncủatựdo,dânchủ,kỷnguyêncủanhữngcốgắngchungvàcủathànhcôngchung.Conđườngtiếntớitươnglaicủachúngtanhưvậysẽkhôngquanhco.Mặtkhác,trongkhicácnướcchâuákhác,vìchưatrảiquanhữngkinhnghiệmđắtgiácủachúngta,cònlưỡngtựgiữatruyềnthốngvàtiếnbộ,chúngtasẽchấpnhậnmộtcáchquảquyếtvànhiệttìnhnhữnggiátrịphổcậpcủaloàingườitiếnbộ,sẽlấytựdolàmđộnglựcđểtiếntới,vàchúngtachắcchắnsẽmauchóngbắtkịpđượcsựchậmtrễ.Sựchọn lựa làhiểnnhiên.Tấtcảvấnđề làchúng tacócònđủ lạcquanvà tin tưởngđểchọnconđườngthênhthang,vàthựcradễdàng,dẫntớivinhquangkhông,haysẽđểchosựmệtmỏivàtuyệtvọngxôđẩyvàoconđườngchônggaivàtămtốidẫnđếnsựtiêuvong?Chínhvìthếmà,hơnlúcnàohết,đấtnướcđangcầnnhữngconngườihiếmhoicòngiữđượcniềmtinvàlòngyêunước,nhưmộtcơthểsuynhượccốtậptrungsứclựccònlại.Nhữngngườinàyphảiýthứcđượcrằnghọlàmộtsắctộcthiểusổphảidựavàonhauđểsốngvàvươnlên.Giữahọphảicótinhthầnkếtnghĩa,phảichưagặpđãlàanhem,chưaquenđãlàchíhữu.Phảikếthợpnhanhchóng,mạnhdạn,nhiệttình.Họphảihãnhdiệnvìsứmạngtrọngđạivàcaocảcủamình.Đổilạidònglịchsử,đổisốphậncủacảmộtdântộcđôngđảogầnmộttrămtriệungườikhôngphảilàmộtcơhộimàđờingườinàocũngcó

thểcó.Họphảinhậndiệnđúngnhữngtrởngạitrướcmắt.TrởngạilớnnhấtkhôngphảilàsựngoancốcủachếđộcộngsảnmàlàsựmệtmỏivàtâmlýbỏcuộccủangườiViệt.Thắngđượcsựthụđộngcủaquầnchúng,tạođượcmộtsứcbậtmớicủalòngyêunướcvàcủaýchílàmlạiđấtnướcthìsựngoancốcủachếđộcộngsảnsẽtanbiếnmauchóng.Chếđộnàythiếucảsứcmạnhlẫnquyếttâm,nóxấcxượcchỉvìchúngtanhunhược.Họsẽphụchồithếgiáchohoạtđộngchínhtrịvàchonhữngngườiđấutranhvìđấtnướcbằngtháiđộvàhànhđộng.Họsẽkhôngmấtthìgiờchonhữnghànhđộngmịdânnhằmgiànhgiậtcảmtìnhcủamộtquầnchúngcầnđượcthứctỉnhthayvìmơntrớn.Họsẽđốtđuốcđi tìmnhau.Họsẽnhậndiệnnhaunhưnhững tinhhoacủađấtnướcvànhưýchícòn lạicủadân tộc.Họsẽkính trọngnhauvàtruyềnsựkínhtrọngđóchoquầnchúng,gâylạiniềmtinchoquầnchúngvàtranhthủsựhưởngứngcủaquầnchúng.Nếu trongcái rủicũngcócáimay thì trongcáikhócũngcócáidễ.Cáikhó làvới tình trạngquầnchúnghiệnnaychúngtakhôngthểhyvọnghìnhthànhnhanhchóngđượcmộtkếthợplớn.Cáidễlàtrongtìnhtrạngphânrãhiệnnaychúngtakhôngcầnmộtlựclượnglớnmàvẫncóthểlàlựclượngápđảonhất,vàthànhcông.Trướchếthãytựgiớihạtrongthànhphầntinhnhuệ,nghĩalàthànhphầncóđạođức,lýtưởng,quyếttâm,cótrìnhđộhiểubiếttạmđủ,vàcókhảnănghộinhậptrongmộtđộingũ.Mộtngànngườinhưthếcóthểlàmộtlựclượngđủđểhànhđộng.Hìnhthànhđượcmộttậphợpnhưvậylàchúngtađãcóthểbáotinmừngchodântộcvềsựrađờicủahyvọng,bởivìsauđómọiviệcđềudễvàtìnhhìnhđấtnướccóthểthayđổirấtnhanhchóng.Chúngtacócảmộtkhotàngnhânsựchưađượckhaithác.Nhưngngườimuốnđổiđờikhôngthiếutrongnướccũngnhưngoàinước, trongcũngnhưngoàibộmáynhànước,kểcảđasốđảngviêncộngsản.Điềuchúngtathiếulàmộttụđiểmchonhữngkhátvọng.Mộttậphợpcủakhoảngmộtngànngườicótrítuệvàtráitimđủđểlàmtụđiểmđó.Khókhănlàtạoratậphợpnày.Nhưngđólàmụctiêutrongtầmtay.Chúngtakhôngkhởihànhtừsốkhông.Chúngtađãsẵncómộtsốngười.Chúngtacókhátvọngthayđổicủatámmươitriệungười.Chúngtacũngcócảmộtkhotàngnhữngngườimuốnlàmmộtcáigìchođấtnướcnhưngcòncảmthấybấtlựcvìcôđơnvàđangchờđợimộtkếthợpdânchủđángtincậy.Nhưnghành trangquan trọngnhất của chúng tavẫn làmộtniềm tinvàhãnhdiệnâm thầmnhưngmãnh liệt ở trong lòng.Chúng ta đang phấn đấu để cứu đất nước do ông cha để lại và để chuyềnnhượnglạimộtđấtnướcđẹphơnvàđángtựhàohơn.Đólàmộtcuộcđấutranhcaocảvìnókhôngnhằmtiêudiệthayhạnhụcmộtai,mànhàmgiảithoátvàthănghoamọingười.Đólàmộtcuộcđấutranhchínhnghĩa.Lòngdânhômnaylàcủata,chúngtathựchiệndichúcdựngnướccủangườixưavớitìnhyêunồngnàndànhchocácthếhệmaisau.Chúngtacóđồngbào,tổtiênvàconcháu.Chúngtacóhiệntại,nghìntrướcvànghìnsau.Vậythìchúngtahãynắmtaynhaucùngphấnđấuvàcùngmơướcmột tươnglaiViệtnamchung.Ngayhômnayvàbâygiờ.Paris,ngày8tháng11năm2000

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

MộtsốnhậnđịnhvềTỏQUốCĂNNĂNvàtácgiả

Tổquốcănnănlàmộttácphẩmchínhluậnrấtkhácvớinhữnggìchúngtathườngđọc.Mụcdịchcủanó làđềnghịmộtkếsáchchoviệcphát triểnđấtnướckhi thậtsựbướcvàokỷnguyêndânchủđanguyên.Nhưngkhôngphảíchỉcóthế.Tácgiảquyểnsáchđãtrảiquakinhnghiệmcủamộtnhàhoạtđộng,vàdựatrênkinhnghiệmbản thânđểnhậnranhữngkhókhăncủamộthànhtnnhdânchủvàpháttriểnchođấtnước.Tácgiảđãlàmmộtviệcrấtmớiđốivớimộtluậnvănchínhtrị:đólàduyệtlạiđisảncủalíchsửvàvănhóacủadântộcmàôngxemlànhữngtrởngạichínhchomộthànhtrìnhvềtươnglaiphồnvinhchođấtnước.Disảncủalịchsửvàvănhóalànhữngnguyênlaicủasựkiệntạisaodântộcchúngtalạilạchậubầncùngnhưngàynay.Duyệtlạidisảnvănhóacủadântộclàmộtviệclớn,vàkhó.Tácgiảđãlàmmộtviệcnhưthế trongsuốtbaphầnđầucủasách.Mộtcốnghiếnxuấtsắcnữalà tácgiảđãđưaramộtchươngtrìnhkiếntạoláiđấtnướcđểthậtsựtiềnvềkỷnguyêndânchủđanguyên,phồnvinhvàpháttriển.Bàngbạcsaunhữngtrangviếtlàmộttấmlòngnhânáivàtấmlònglotrướccủamộtcôngdânyêutổquốcthắmthiết.ĐoànXuânKiên(chuyênviênngữhọc,nhàbìnhluận,London)ĐượcđọcgópývàsửachữaTổquốcănnănlàmộtniềmvuilớnchotôi.Độcgiảcóthểđồngýhaykhôngđồngvới tácgiả,nhưngTổquốcănnănlàcuốnsáchchính luậnđộcđáonhấtdomộtngườiViệtnamviếtratrongthếkỷ20.NócũnglàmộtcuốnsáchcóthểdùnglàmchuyênchothểvănchínhluậntiếngViệtvà,mộtphầnnàochotiếngViệtnóichung.RấtítkhitiếngViệtđượcsửdụngmộtcáchchínhxácvàtruyềncảmbằngtrongcuốnsáchnày,nólàmchongườitayêutiếngViệtvàtựhàovềtiếngViệt.ChắcchắnnhiềuđộcgiảsẽđồngývớitôiNguyễnVănHuy(chuyênviêndântộchọc,nhàvăn,nhàbáo)NguyễnGiaKiểngkhôngthíchđiđườngmòn.Hắnluônkhaiphá.Luônđặtngượcnhữngsựviệcđãtưởngmặcnhiênlàthế,khôngcầnbàncãinữa.Chuyệnhắnthíchchọcngoáynhữngcáiđãđịnhhình,vàchuyệnvềnhữngvấnđềmàhắnđãnêuravàsẽcònnêura,làchuyệnthườngngày,chuyệnđươngnhiên,khôngthểkhác.ChấpnhậnhaykhôngchấpnhậnlậpluậncủaKiểnglàviệccủamỗingườiđọchắn,tùythuộcnhãnquan,vàcảtínhtình,củangườiđó.CáimàKiểngmuốnlàsựtranhcãi,chứkhôngphảinhữngtràngvỗtay.Hãyđểchohắncócáimàhắnmuốn.TôikhôngthíchtranhluậnvềnhữngđềtàiKiểngnêura.Phầnlớnchúngnằmngoàithờibiểucủatôi.Mộtsốnằmngoàitầmhiểubiếtcủatôi.ĐiêutôighinhậnởnhữnggìtôiđọcđượccủaKiểnglàcáimới,cáiđộcđáocủavănphongmangdấuấnkhôngtrộn lẫnđượccủaNguyễnGiaKiểng.Hắnđưavào tiếngViệtnhữngcáchnóimới,cóvẻphươngTâyđấy,màlạirấtViệt.Sẽcónhưngngườinghiêncứungữngônđánhgiácônglaocủahắn,vàbiếtđâuđấy,rồiđâyhọlạichẳngtrântrọngchohắnhẳnmộtvòngnguyệtquế.

VũThưHiên(nhàvăn,tácgiảĐêmGiữaBanNgày,Pháp)Mộtlằnnữa,kẻhènNguyễnGiaKiểnglạilàmmộtchuyệnchẳnghènchútnào:mộtquyểnsáchdày600trangvàbuộctấtcảchúngtaphảixétlạitoànbộnhữngđịnhkiếnvềlịchsử,vănhóavàconngườiViệtnam.Chúngtađãđượchéthấymộtphầnsuynghĩtáobạocủatácgiảquamấybàiđãđượccôngbố trênbáo lấy từcuốnsáchra:bàivềkẻsĩ,bàivềQuangTrung,v.v...Không ítngườibực tứcvìnhữngniềmtinsắtđáđượcnuôidưỡngtừnhỏ,từtronggiađìnhrangoàixãhộiđếnvàohọcđường,bỗngmộtsớmmộtchiềubịlunglaytậngốcrễ.Nhưngởtrongđời,chínhnhữngbiếncốlớn,nhữngvụđộngđấtmớiđểlàmchotathứctỉnh.Đồngýhaykhônglàmộtchuyện,nhưngcóđiềuthựclàsốngmàtỉnhthứcthìrấtnên,nênlắmnữalàkhác.NguyễnNgọcBích(họcgiả,nhàbáo,HoaKỳ)NguyễnGiaKiểngthuộchàngngũchuyênviêntrẻphảibỏnướcrađisaunăm1975.Sángkiến,lốisuyluậnđộcđáo,canđảmtríthứcvàlòngyêunướcđãtạochoôngmộtthếđứngđặcbiệttrongcộngđồngngườiViệthảingoại.Cácbàiviếtcủaôngtừnggâyratranhluậnsôinổivàtạochoônglắmkẻthùnhưngcũngđemlạichoôngnhiềungườimếnmộ.Nếucứnhìnvàoviệctrướcmàtínhđếnchuyệnsau,người tacó thểđoán rằngcuốnTổquốcănnănsẽgây ranhiều tranh luậnvàkích thíchđượcnhữngsuynghĩhữuích.Trongthưviếtchobạnbè,ôngtâmsựrằngnếutôinóilênđượcmườiđiềumàtrongđócóchínđiềusai,mộtđiềuđúngthìcũnglàmộtđónggóprồi?Lậpluậnđólàmtôigiậtmình.Mộtngườinhúnnhườngquáđánghoặcđangbịlửađốttâmcanmớithốtranhưvậy.Ngườilàmchínhtrịmànhưvậy,nhỡngườitabảorằnganhnàysainhiềuhơnđúngthìsao?NguyễnMạnhHùng(giáosưđạihọcGeorgeMason,Virginia,chủtịchIndochinaInstitute,HoaKỳ)NguyễnGiaKiểnglàmộttríthứcdámthẳngthắnvàcanđảmnóilênnhữngđiềumìnhnghĩ,minhtinlàđúng,chodùcólàmphậtlòngngườikhác.ĐólàđiểmsoncủaNguyễnGiaKiểng.Khácvớiđasốngườikhác,chỉnóichophảiđạovớiđámđông.ĐinhQuangAnhThái(kýgiả,cựutùnhânchínhtrị,HoaKỳ)ÔngNguyễnGiaKiểnglàmộtngườivốncóýkiếnđộcđáovềcácvấnđềđấtnước.Vàcáchtrìnhbàycủaôngthườnglàmngườikhácýkiếndễbấtmãn.Nhưng-tôinghĩ-chủýcủaôngKiểnglàbằngcáchđómớitạoratranhluậnđểcácvấnđềđượcđàosâu.Tổquốcănnăn,chỉđọccáiđầuđểcủacuốnsáchđãmuốntranhluậnrồi,huốngchiđọchếthơn600trangcuốnsáchđasựcủaông.TrầnBìnhNam(nhàhoạiđộngvàbìnhluậnchínhtrị,HoaKỳ)NguyễnGiaKiểngnhìnvềtươnglaimàkhôngđểýđếnquákhứ.Thquanvềphântáchmàxaolãngtổnghóp.Phêphánnhiềumàítkhikhenngợi.Hìnhnhưchỉmuốnđitìmđốithủmàítkhikếtnghĩabạnbè.Tuynhiênđiềukỳlạlàmớigặpanhlầnđầumàtôiđãcócảmtưởngnhưđãquenbiếttừnhiềukiếptrước.Anhphêphánnhiềuvìdântộcchúngtađanggiẫychếttrênxảongữngọtngào.Anhchỉphântáchvìchúngtađầyắpnhữngtổnghợpvôgiáttị.AnhdũngmãnhtiếnvàotươnglaivìđãgóighémtrongtâmthứcquákhứđsuthươngcủadântộcTôicoiNguyễnGiaKiểnglàmộtđồngchírất

tốttrongcuộcđấutranhchotươnglaiViệtnam.ĐàoTăngĐức(luậtsưHiệpHộiDânChủPhápTrì,tácgiảViệtnamDânChủTranhDấuLuận,úc)Nếugiátrịcủanghịluậnchínhtrílàthúcđẩyngườiđọchìnhthànhmộtnhậnđịnh,cómộttháiđộvàtừđó(nếucóthể)làmmộthànhđộngchínhtrị,thìNguyễnGiaKiểnglàngườithànhcôngnhấtởhảingoạivàtrongmộtgiớihạnnàođó,cảởtrongnước.TạisaonhữngbàiviếtcủaNguyễnGiaKiểngcósứchấpdẫnngườiđọc?TôicholàôngNguyễnGiaKiểngnắmđượccảhaiyếutốnộidungvàhìnhthứckhiếnmộtbàinghịluậnphảiđượcchúý.ấylàýtưởngvànghệthuậtdiễnđạtýtưởng.Nhờcóđầuóccấptiến,mộtkỹthuậtphântíchthuậnlývàmộtcáchlýluậnthôngminh,NguyễnGiaKiểnggâyhứngkhởichorấtnhiềusuynghĩvềtươnglaiViệtnam.GíatrịcácbàiviếtcủaNguyễnGiaKiểngcònđọcnhânlênnhiềulầnnhờlốihànhvẫntrongsáng.Bằngmộttháiđộtranhluậnthẳngthắn,lươngthiệnvàtriệtđể,NguyễnGiaKiểngđãtạođượcsựchúýcủadưluậnquanhiềucuộctranhcãisôinổitrongnhiềutầnglớpngườiVíệthảingoại.CũngchínhnhữngđứctínhấyđãgópphầntạonênsắctháiđộcđáocủariêngmộtNguyễnGiaKiểngtrêndiễnđàndânchủhiệnnay.SơnDương(kýgiả,úc)TôimuốncónhiềuNguyễnGiaKiểnghonnữa,nhưngđồngthờimuốnnhữngNguyễnGiaKiểngsérie2này,ngoàitháiđộkhiêukhíchvềmặttưtưởng,thìlạirấtkhiêmtốnvềmặthànhvăn,rấtthậntrọngtrongsựlựachọntừngữđểtránhgâytrongđộcgiảcảmtưởngrằngtácgiảkhinhmiệtmình,chomìnhlànumbertentrongkhitácgiảlànumberonevềmặttrítuệ,kiếnthứcvàlochophúclợichung.TônThấtThiệngiáosư,nhànghiêncứuvàbìnhluậnchínhtrị,CanadaLậptrườngcủaNguyễnGiaKiểnglàchỉnênđưaranhưngýkiếnmới,hoặckhác;nếumìnhnóiramườiđiềumớitrongđócótớichínđiềusaivàchỉcómộtđiềuđúngthìmìnhvẫncònđónggópđượcmộtcáigìđó,cònhơnlàviếtmưòíđiềuđúngcảmườinhưngđềulànhữngđiềuđãbiếtrồi.Tôichođólàmộttháiđộkhiêmtốn,tõntrọngthìgiờcủangườiđọc.NguyễnHữuChungchuyêngia,nhàbìnhluậnchínhtrị,Canada____________________________________________

NguyễngiaKiểng

Tổquốcănnăn

Bìnhluận

Cácbạnđanghoặcsắpđinghỉhè,đểlạinhàtấtcảvàrađivớivàibộquầnáomỏng.Nếutrongdịpnàycácbạncũngcấtđinhữngýkiếnđãrõràngvàchắcchắnthìxintặngcácbạnbàinày.CongáitôinămnaythitútàitạiPháp.Vềmôntriết,nóđượcchọnbìnhluậnmộtbàicủaKanthoặclàmmộttronghaibàiluận.NóchàothuaôngKant.Haiđềluậnlà:1.Chúngtachờđợigìởkỹthuật?(Qu’attendons-nousdelatechnique?)và2.Hànhđộngchínhtrịcóđượchướngdẫnbởisựhiểubiếtvềlịchsửkhông?(L’actionpolitiqueest-elleguidéeparlaconnaissancedel’histoire?).Vốnkhônlanh,conbéchọnđềkỹthuật,bỏchạyđềlịchsử.Nócólý.Vàtôicũngrấtmuốnđượcgặpvịgiáosưđãrađềthilịchsử,đểhỏixemôngtachờđợigìởtụitrẻ.Đềtàinàylàmộtcạmbẫy.Tôibảođảmlàđốivớinhiềungười,cóthểlàđasố,câuhỏi“Hànhđộngchínhtrịcóđượchướngdẫnbởisựhiểubiếtvềlịchsửkhông?”đồngnghĩavớicâuhỏi:“Kinhnghiệmlịchsửcóchophéprútranhữngbàihọcchohoạtđộngchínhtrịkhông?”.Vànhưthếlàlạcđề,bởivìhaicâuhỏinàykhácnhau.TrảlờichocâuhỏiđầulàCÓ,câuthứhailàKHÔNG.Trướchết,cầnđồngýtrênmộtsốkháiniệm.Lịchsửlàgì?Đólàkýứccủanhữnggìmànhữngconngườicủamộtcộngđồngđãlàmra,đãchịuđựngvàđãhưởngthụtrongdòngthờigian.Cộngđồngnàycóthểlàmộtvùng,mộtnước,haycảthếgiới,nhưngluônluônlàmộtcộngđồngcủanhữngconngười.Loàivậtkhôngcólịchsửbởivìchúngkhôngcóquákhứ.Nhữnggìconngườiđãlàmra,thụhưởnghaychịuđựngcũngvôcùngđadạng.Đócóthểlànhữngtranhgiànhquyềnlực,nhữngcuộcchiếntranh,nhưngcũngcóthểlànhữngthànhtựuvềkhoahọc,kỹthuật,dụngcụvàphươngphápsảnxuất,vănhoá,nghệthuật,nhữngsợhãivàhânhoan,nhữngvuibuồnvàâulo...Chúngtathườnghiểulịchsửlànhữngbiếncốcóliênquanđếnquyềnlực,nóikhácđinhữngbiếncốchínhtrịđãxảyrachomộtdântộc;nhưngđólàmộtđịnhnghĩarấtgiớihạn,vàsựgiớihạnnàytựnócũngđãthuhẹpkhảnăngrúttừđóranhữngkếtluậnhướngdẫnhànhđộng.Lịchsửdoconngườilàmra.Nhưngconngườihànhđộngtheonhữnggìmàmìnhnghĩlàđúngnhấthoặccólợinhấtchomình,chothânnhânmình,hoặcchocộngđồngcủamình,tronghoàncảnhmàmìnhđangsống.Chúngtasuynghĩvàquyếtđịnhbằngtríócvàtríócnàylàmviệcnhờhaibộphận:mộttrungtâmlogicbẩmsinhvớinhữngquiluật lýluậncănbảnvàmộttrungtâmtrínhớtrongđóchúngtatíchluỹnhữnggìđãthấyvàhọchỏi,đặcbiệtlàngônngữvàkháiniệm.Nếutrungtâmlogiccủamọingườiđềugầngiốngnhau thì trínhớcủamỗingười lại rấtkhácnhau.Cónhữngđiềumàngườibiếtngườikhông,vàcũngcónhữngsựkiệnmànhiềungườibiết,nhưngbiếtmộtcáchkhácnhau.NgônngữcũngkhácnhaungaycảgiữahaingườiViệt.Thídụnhưbiếncố30-4-1975khôngđượcghinhậnnhưnhaubởihaingườiViệtNam;những từngữ“dânchủ”,“tựdo”cũngkhôngcócùngmộtnghĩagiữamộtthanhniênViệtNamtạiParisvàmộtuỷviênBộChínhtrịĐảngcộngsảnViệtNam.Khichúngtalýluậnđểđiđếnmộtquyếtđịnhhànhđộng,trungtâmlogiccủachúngtavận

dụngnhữnggìtíchluỹtrongtrínhớ.Mộtngườiđãlýluậnlàphảicókýức.Vàbởivìchúngtaluônluônphảilàmnhữngchọnlựachínhtrị,chúngtaluônluônphảivậndụngnhữngkýứcvềchínhtrị,nghĩalàlịchsử.(Khônglàmchínhtrịcũnglàmộtchọnlựachínhtrị,bàytỏmộtsựuỷnhiệmlạcquantrongmộtchếđộtốtvàmộtsựhènnháttrongmộtchếđộbạongược).Nhưvậythìaicũngbiếtlịchsửcả,khingườitakhôngbiếtlịchsửmộtcáchđúngđắnlàngườitabiếtmộtcáchkhôngđúngđắn,chứkhôngthểkhôngbiết.Lịchsửlàmộtphầnkhôngthểtáchrờicủacáchmàchúngtanhậnđịnhthếgiớichungquanh.Ngườitalýluậnvàhànhđộngtheonhữnggìmìnhnhớ.Trongchínhtrị,kýứcchủyếulàlịchsử.Nhưvậy,đểtrảlờicâuhỏithứnhất,đúnglàhànhđộngchínhtrịđượchướngdẫnbởisựhiểubiếtvềlịchsử.Đểgiảitoảmộtphảnbáccóthểđượcđưara,xintrởlạivớicấutrúccủalýluậnvàtrínhớtrongbộóccủachúngta.Lýluậncóđượclàdotrungtâmlogicvậndụngnhữngkýứcđượctồntrữtrongbộnhớ.Ttrongbộnhớcónhữngkýứcmàngônngữdiễntảđược,nhưngđạibộphậnlànhữngkýứcmàngônngữkhôngdiễntảđượcdođókhônglộdiệntronglýluận.Đólàphầnchìmcủakýức,phầnvôthứccủalýluận,tầnghầmcủatâmlý.Phầnchìmnàyquantrọnghơnphầnnổirấtnhiều.Nếumạohiểmmàđưamộttỷlệthìcóthểnóinólà90%củakýức.Chọnlựachínhtrịvìvậylàđượchướngdẫnbởisựhiểu biết về lịch sử, cùngvới nhữnghiểu biết khác, ngay cả khi, như trong đa số các trườnghợp,chúngtakhôngýthứcđược.(Ởđâyxinmởmộtdấungoặclàcáikhónhấttrongcáccuộcthảoluậnlàkhôngnhững các từngữ thườngkhông có cùngmột nghĩa với nhiềungườimà còn cónhữngđiềukhôngthểnóiravìthuộcphầnchìmcủakýức).Câuhỏithứhai,kinhnghiệmlịchsửcóchophéprútranhữngbàihọcchohànhđộngchínhtrịkhông?thựctiễnvàthúvịhơnnhiều.Trướchếtphảihiểubàihọc lànhữnggì ta chỉ cần ápdụngmà thôi, nhưmộthọc tròngoan.Kinhnghiệmlịchsửthườngđượchiểunhưlàsựtiếpnốitựnhiêncủanhữngbiếncố;hễcócáinàytấtnhiênsẽcócáikia.Thídụ“bàihọc1945”cónghĩalàhễthoảhiệpvớicộngsảnlàchết,bởivìsauchínhphủliênhiệplàsựkiệncácđảngpháiquốcgiabịcộngsảntànsát;hay“bàihọc1975”lànhữngkẻkêugọihoàgiảivàhoàhợpdântộchoặclàngâythơấutrĩhoặclàtaysaicộngsản,bởivìcộngsảnchỉdùnghoàgiảivàhoàhợpdântộcnhưmộtchiêubàiđểlườnggạtchứkhôngthànhthựcmuốnnhưthế(Lậpluậnnàyhìnhnhưhàmýrằngmộtngười“quốcgiachânchính”chỉđượcphéplàmnhữnggìmàĐảngcộngsảnthựcsựmuốn).Cách“rútbàihọclịchsử”nàysaicảvềlogiclẫnquansát.Vềlogic,đâylàmộtcáchlýluậnquinạpláolếu.Phépquinạpchophépđitừcábiệtđếntổngquát,nghĩa là từnhữngquan sát riêng lẻđếnmộtqui luật chung,nhưngvớiđiềukiện làquan sátnhiềutrườnghợpmàmột,haymộtsố,nguyênnhânnàođóluônluônđưatớicùngmộthậuquả.Đằngnàytachỉdựavàomộttrườnghợp,bởivìcóbaogiờcónhữnghoàncảnhlịchsửgiốnghệtnhauđâu.Vảlại,riêngvềbàihọc1945thìtacóthểnóithẳngthừngrằngđâylàmộtbàihọcsai.KểtừkhiphongtràocộngsảnxuấthiệnđãcónhiềutrườnghợpthoảhiệpgiữacácĐảngcộngsảnvàkhôngcộngsảntạinhiềunướcvàthườngthườnglàcácĐảngcộngsảnthuasauđó.ViệtNamlàmộtngoạilệchứkhôngphảimộtthônglệ.Vềmặtquansát,cáigọilà“nguyênnhân”trong“bàihọclịchsử”cũngkhôngcógìbảođảm.Trừkhicótrítuệrất“đơnsơ”,chúngtađềuhiểurằngnguyênnhâncủamộtbiếncốlịchsửkhôngphảilàmộtmàlànhiềusựkiệnđãxảyratheomộtthứtựnhấtđịnh,cáchnhaunhữngkhoảngvàthờigiannhấtđịnh,vớimộtcườngđộnhấtđịnh.Hiểunhưthếthìkhônglàmgìcónhữngtrườnghợp“cùngnguyên

nhân”cả.Lịchsửkhôngbaogiờlặplại.Nhưvậy,mộtcáchquảquyết,câutrảlờichocâuhỏinàylàKHÔNG.Khôngcóbàihọc lịchsửvàcũngkhôngcókinhnghiệmlịchsử theonghĩa thườngđượchiểu.Vậylịchsửdùngvàoviệcgì?Câutrảlờiđầutiênlàlịchsửlàmộtbắtbuộc,dùcólợihaykhông,bởivìquantâmđếnlịchsửlàbằngchứngcủamộtýthứcvềquốcgia.Mộtquốcgiacóthểđượcthainghéntừlâunhưngchỉthựcsựbắtđầutừkhicólịchsử,vàmộtdântộcthựcsựcólịchsửkểtừkhibắtđầuviếtsử.Vàlịchsửquảnhiêncócôngdụngcủanó.Nómôtảmộtdântộctrongdòngthờigian,nóchodântộcđóbiếtmìnhlàai,cầnphảilàmgìvàcóthểlàmgì.Sựhiểubiếtlịchsửvìvậykhôngnhữngquíbáumàcòncầnthiết,nghĩalàkhôngthểthiếu,chongườihoạtđộngchínhtrị.Mặtkhác,tuylịchsửkhôngchotanhữngbàihọcđểcứnhưthếmàbắtchước,nóchophéptasuyluậntrênnhữngsựkiệnvàđôikhiđạttớinhữngkếtluậnquantrọng,vớiđiềukiệnlàsựhiểubiếtvềlịchsửphảiđầyđủvàđúngđắn,songsongvớimộtcốgắngtrừutượnghoá.Mộtthídụ:SaukhibứctườngBáLinhsụpđổ,nhiềungườiháohứcchorằngchếđộcộngsảnViệtNamcũngsẽsụpđổtheo.ChínhĐảngcộngsảnViệtNamcũngđặtracâuhỏi“trụđượchaykhôngtrụđược?”.ThếrồichếđộcộngsảnViệtNamkhôngđổvàngườitacốtìmnhữnglýluậnđểgiảithích.ChẳnghạnnhưcácchếđộcộngsảnĐôngÂuđượcLiênXôdựnglênchứkhôngphấnđấuđểtựgiànhđượcchínhquyềnnhưchếđộcộngsảntạiViệtNam,cácnướcĐôngÂucómẫusốchunglàđạoCônggiáo,v.v.Tấtcảnhững“lýdo”nàychỉđượcđưarabởivìngườitacầnmộtgiảithíchchomộtbiếncốchờđợinhưngkhôngđến.Nếuthayvìlạcquanvộivãvàsauđógiảithíchgượnggạonhưvậy,chúngtaquansáttấtcảnhữngthayđổichếđộđãxảyratạicácnước,cácthờiđại,chúngtasẽcómộtcáinhìnkhác.Chúngtasẽthấyrằngluônluôncóbốnđiềukiệnvừacầnvừađủđểmộtchếđộđộctàisụpđổ,đólà:1)Đạiđasốđồngýchếđộhiệncólàtệhạicầnphảichấmdứt;2)Đảnghaytậpđoàncầmquyềnbịungthốichonênkhôngcònđồngthuậnvàmấtkhảnăngtựvệcủamộttổchức;3)Ngườitrongnướcđồngývềmộtchếđộmớiphảicóvànhữngmụctiêumới;và4)Cómột tậphợpchính trịxuấthiệnphùhợpvớiđồng thuậnnày làm tụđiểmchonhữngkhátvọngđổimới.Nếunhậnđịnhnhưthế,chúngtasẽkhôngngạcnhiêntạisaoĐảngcộngsảnViệtNamtrụđượctrongkhiLiênXôvàcácchếđộcộngsảnĐôngÂusụpđổ.ĐólàvìViệtNamvàolúcđóthiếuđiềukiệnthứbavàthứtư.Thídụnàychothấycốgắngtrừutượnghoálàthenchốtvìcảnhữngsựkiệnlẫnkếtluậnđềukhôngcòntuỳthuộcđịađiểmvàthờigian,màthànhtốkháchquantrongmộtđịnhluậtchínhtrị.Nhưngthếnàolàhiểubiếtlịchsửmộtcáchđầyđủvàđúngđắn?Trướchếtlàkhôngthểchỉđọclịchsửcủanướcmìnhmàphảinghiêncứulịchsửcủacảthếgiới.Cóthếtamớicócáinhìntổngquáthơn,cácbiếncốlịchsửquốcgiacũngsẽđượcsắpxếplạitrongbứctranhtoàncảnhvàdođódễtiếtlộcáitạisaocủachúng.Nếuchỉđọclịchsửcủanướcmìnhchúngtadễrơivàotâmlýếchngồiđáygiếng.CáchđâyvàinămtôicógặpmộtlãnhtụđốilậpTrungQuốcrấtnổitiếngvàngạcnhiênvềsựhiểubiếtlịchsửcủaông.VịnàynóirằngthếgiớiđãsailầmkhilênánTrungQuốcxâmchiếmTâyTạngvìTâyTạngtừngànxưavẫnlàmộttỉnhcủaTrungQuốc,ViệtNamlàmột tỉnhcủaTrungQuốcbịPhápcướpđoạt,vănhoávà tư tưởngTrungQuốcvượthẳnphương

Tây,v.v.Cũngcầnphảinóilịchsửthếgiớilàlịchsửcủatoànnhânloạiđượccoinhưmộttậpthểchứkhôngphảilàlịchsửcủacácquốcgiagộplại.Chúngtakhôngcóthìgiờđểđọclịchsửcủamọiquốcgia.Vảlạicũngchẳngíchlợigìlắmvìkhônggiúptanhìnthấymốiliênhệgiữacácsựkiện.VẫnlấynướcTrungHoalàmthídụ:LưuBang(tứcHánCaoTổ)khônghềbiếtcóđếquốcLaMãnhưngchínhôngtađãlànguyênnhânđưađếnsựsụpđổcủađếquốcLaMã.NhàHánđổichínhsáchđốivớicácsắcdânhiếuchiếnphươngBắc.TrướcđócácvuaTrungQuốcxâyVạnLýTrườngThànhđểngănchặn,nhưngnhàHánđãchọnlựatấncôngthayvìphòngthủvàđãtạoracảmộtphongtràodidântừĐôngsangTâycủacácsắcdânhiếuchiến.Sắcdânnọđuổisắcdânkia,dânVisigothtiếnvàođếquốcLaMãvàsaucùnglàmđếquốcnàysụpđổ.Kếđến,khóhơn,làcầnphêphán,coilịchsửnhưmộttàiliệuđểlàmviệcvàdođócầnđượckhôngngừngràsoátvàcậpnhậtdướiánhsángcủanhữngkhámphámớichứkhôngphảilàmộtcuốnthánhkinh,cácnhânvậtlịchsửnhưnhữngconngườicóthểsailầmchứkhôngphảinhữngvịthầnthánhđểthờphụng.Nhưngdùcốgắngthếnàođinữathìhiểubiếtlịchsửmộtcáchđầyđủvàđúngđắncũngvẫnlàđiềurấtkhó,bởivìlịchsử,triếthọcvàchínhtrịgắnbóchặtchẽvớinhautrongmộtcấutrúcbíhiểmnhưkhutamgiácBermudesđốivớinhiềungười.Làmchínhtrịtheođúngnghĩacủanólàcốgắngthayđổixãhộitheomộtchiềuhướngtốtđẹphơn,nóicáchkháclàlàmralịchsử.Vậythìnhữngngườikhônglàmchínhtrịkhôngthểnàohiểuđượclịchsửmộtcáchthấuđáo.Họlànhữngngườingoàicuộc.Ngượclại,cũngchínhvìlàmchínhtrịlàlàmralịchsửnênnhữngngườihoạtđộngchínhtrịphảibiếtrõlịchsử,vàhơnthếnữacómộtgiácquanvềlịchsử,nghĩalàcảmnhậnđượccáigìnêntớivàsẽtới.Làmchínhtrịmàkhôngcósựhiểubiếtvàquantâmvềlịchsửthìchỉlàthamvọngquyềnlực.Ngoàisựhiểubiếtvềlịchsử,ngườilàmchínhtrịcũngphảihiểuýnghĩaviệcmìnhlàm,nhữnggiátrịmàmìnhtheođuổi,nhữnggìcóthểthoảhiệpvànhữnggìkhôngthểthoảhiệp,nghĩalàphảicótưtưởngvàlýtưởng,phảicótriếtlý.Khôngcótưtưởngthìhoạtđộngchínhtrị,khikhôngphảichỉlàmộttròchơivớvẩnđểgiànhchúthưdanhhayđểlườnggạt,chỉlàđấuđátranhgiànhquyềnlực.Cáctưtưởngtriếthọc,kểcảnhữngtưtưởngtrởthànhtínngưỡngtôngiáo,đềulàsảnphẩmcủamộttìnhtrạngxãhộitrongmộtgiaiđoạnlịchsử.Ngượclại,trongmỗigiaiđoạn,trướccácthựctrạngxãhộiconngườiphảnứng-vàlàmralịchsử-theonhữnggìmàmìnhnghĩlàđúng,nghĩalàtheomộttriếtlýnàođó.Nhưvậy,đểhiểulịchsửcủamộtdântộcởmộtgiaiđoạnnàođóngườitacũngphảihiểutriếtlýcủadântộcđótronggiaiđoạnđó,màmuốnnhưvậykhôngnhiềuthìítcũngphảilàtriếtgia.Điềuquantrọngtronglịchsửkhôngphảilàbiếtnhữngsựkiệnđãxảyramàlàhiểutạisaochúngđãxảyra,vàxảyranhưthế.Vảlại,nếukhônghiểuthìngườitacũngkhôngthểbiết,bởivìcáimàtagọilà“biết”chỉlàsựghinhậncácbiếncốtheocáchmàtahiểu.Khôngphảihễlàngườitrongcuộclàbiếtđúng.NguyễnVănThiệu,TrầnThiệnKhiêm,LêĐứcThọvàLêDuẩnngaycảnếuthựcsựmuốncũngkhôngthểthuậtlạiđúngcuộcchiếnchấmdứtngày30-4-1975.Lịchsửgắnbóchặtchẽvớichínhtrịvàtriết.Đếnđâytacóthểnhậnxét lịchsửthườngđượcviếtrabởinhữngngườikhôngcóthẩmquyềnvìcácsửgiathườngkhôngphảilàtriếtgiavàcũngkhônghoạtđộngchínhtrị,điềunàycàngtươngđốihoáíchlợicủalịchsử.Cáimàlịchsửthựcsựmanglạichochúngta,vớiđiềukiệnlàchúngtabiếtphốihợpnhữngkiếnthức

lịchsửvớinhiềuhiểubiếtkhác,làchândungvàhồntínhcủamộtdântộc.HãythửnhìnkháiniệmtựhàodântộcmàngườiViệtNamcoirấttrọng.MộtanhbạnchấtvấntôitạisaolạiviếttrongcuốnTổQuốcĂnNănnhữngđiềucóthểlàmthươngtổnđếntựhàodântộc?TheoanhấythìngaycảnếunhữngđiềutôiviếtvềNguyễnHuệvàĐinhBộLĩnhlàđúngcũngkhôngnênviếtra,bởivìtừtrướcđếnnayhọlàmộtniềmtựhàochungcủadântộcvàgắnbóngườiViệtvớiđấtnước.Tôikhôngchiasẻquanđiểmđó.Nhậnxétcủatôilàtrongnhữnggiađìnhgiàucóvàdanhgiá,anhemthườngrấtxungkhắc,nhiềukhikhôngnhìnmặtnhau,ngượclạitrongnhữnggiađìnhnghèokhổanhemlạirấtgắnbó.Hãnhdiệnkhôngphảilàyếutốquantrọngtrongtìnhtựdântộc.NgườiViệtNamyêunướcViệtNambởivìđó làđấtnướccủahọ, làmộtphầncủađờihọhaycủaôngchahọchứkhông phải vì họ hãnh diện làViệtNamđã nhiều lần đánh thắngTrungQuốc và tiêu diệtChiêmThành(nhấtlànếuhọlàngườiViệtgốcHoa,haygốcChàm).NhưngtôihiểucáinhucầuđượchãnhdiệncủamỗingườiViệtNam.Đólàcáinhucầumàchúngtathừahưởngtừdisảnlịchsử.Chúngtacóhơn2000nămlịchsửthìhơnmộtngànnămđầubịnôlệngườiTrungQuốc.Cáiquákhứnôlệdàidằngdặcđóđãtạoramộtnềnnếp,chonêncácchínhquyềnđộclậpsauđócũngchỉlànhữngchếđộnôlệbảnxứ.Thânphậnnôlệbịchàđạpvàkhinhbỉđãtạoratrongmỗichúngtasựkhaokhátđượccómộtlýdonàođóđểhãnhdiện.Khátvọngđónhiềukhiđưatớinhữngnhậnđịnhtậpthểdaidẳngnhưnglệchlạc.Đầunămnay,mộtnhânsĩgọiđiện thoạicho tôi rủký tênvàomộtbản tuyênbốnhânngàygiỗ tổHùngVương.Theovịnày,mộtngườiđấutranhtíchcựcchodânchủvànhânquyền,thìbảntuyênbốmớiđầuđượcdựđịnhđưarangày30-4-2005,nhưngvìngày30-4cónhiềucáchnhìnmâuthuẫn-ngườithìgọilàngàyquốchận,ngườithìgọilàngàythốngnhất,cũngcóngườicoilàngàyđấutranhchotựdodânchủ-nêncuốicùnganhemchọnngàygiỗtổHùngVương,mộtngàymàmọingườiViệtNamđềucoilàthiêngliêng.Mọingười?CácvuaHùngchắcchắnkhôngphảilàtổcủađồngbàoThượngmiềnCaoNguyênTrungPhần,củangườiViệtgốcMiên,gốcChàm,nhưnghọcũngkhôngphảilàtổcủađạiđasốngườiViệtđượcgọilàngườiKinh.HọlànhữngngườididânTrungQuốc.Nềntảngcủamộtngônngữlàcácđộngtừ,màcácđộngtừcănbảncủata,đi,đứng,ăn,nói,hòhét,chạy,nhảy,cười,khóc,càycấy,nhớ,thương,v.v.đềulàthuầntuýtiếngViệtchứkhôngmượntừtiếngHán.Trongvònghơnmộtngànnăm,tiếngHánđượcápđặtnhưngônngữchínhthức,vàtronggầnmộtngànnămsauđócáctriềuđạivàsĩphuViệtNamkhôngnhững tiếp tụcápđặt tiếngHánmàcònnônứcca tụng tiếngHánvàmạtsáttiếngViệt(nômnalàchamáchqué),nhưngtiếngViệtvẫntồntại.KhôngnhữngtồntạimàcòntiếptụcpháttriểnđểcuốicùngđẩylùitiếngHánkhỏiViệtNam.NgaycảcácsĩphuhunghănghọcvàphổbiếnchữHánvàkhinhbỉtiếngViệttrongcảngànnămcũngđãchỉviếtđượcnhữngtácphẩmcógiátrịkhisửdụngtiếngViệt,điềunàychứngtỏhọkhôngphảigốcHánnhưchínhhọlầmtưởng.NếuyếutốHoaNamchỉchiếm10%cấutrúcnhânchủngcủangườiViệtthôithìchắcchắntiếngViệtkhôngcòn.ChúngtakhôngphảilàconcháucácvuaHùng.HọchỉlànhữngvịvuađầutiêncủaViệtNammàthôi, đồng thời với những vị vua đầu tiên khác của vùng đấtChiêmThành nay đã trở thànhmiềnTrung.SởdĩcácvuaHùngđượccoilàtổtiêncủacảnướctalàdomộttruyềnthốngdãman:kẻthắngxoábỏnềnvănhoávàlịchsửcủakẻthua.Truyềnthốngdãmannàyđãđượcnhàcầmquyềncộngsảnlặplạisaungày30-4-1975khihọtổchứcđốtnhữngsáchxuấtbảntạimiềnNamtrướcđó.

Vềnhữngvịvuađầu tiên, chúng tacũngđừngquênmột sựkiệncủa lịch sử thếgiới:hầuhết,nếukhôngphảilàtấtcả,cácchínhquyềnđầutiênđãđượcthànhlậpbởinhữngnhómnhỏdumụcvàcướpbóctừxatới.Đólànhữngthiểusốcònsótlạicủanếpsốngsăn-háikhinhânloạiđãtiếnsangthờikỳđịnhcưvànuôitrồng.Họkhôngvănminhbằngnhữngngườinôngdânđịnhcư,nhưnghọthiệnchiếnvàcó tổchứcthànhbăngđảng,dođó,dùchỉ lànhữngnhómnhỏvớivài trămhayvàichụcngười,thậmchívàingười,họđãkhuấtphụcđượcnhữngngườinôngdânhiềnlành,bắtnộpthuế,xâyđềnđàivàlàmnôlệchohọ.Đểuyhiếptinhthầncủanhữngngườibịthốngtrị,họbịađặtnhữnghuyềnthoạitheođóhọlàconcháuthầntiên,hayápđặtsựthờcúngnhữngvịthầncủahọ.Tìnhtrạngnàyhầunhưkhôngcóngoại lệ.Ngay tại châuÂucho tớigầnđầu thếkỷ20, concái cácquí tộcđều theobinhnghiệp.Đólàmộtdisảncủalịchsử:nhữngchínhquyềnđầutiênđềuxuấtpháttừbạolựcvàcướpbóc.ViệtNamcólẽlànướcduynhấtcònthờvịvuađầutiênnhưlàtổcủamình.Theotôi,tựhàodântộcchỉlàbộmặtgiảcủamộtnhucầukhác,thầmkínnhưngmãnhliệtvàchínhđáng.Đólàkhátvọngkhôngnóirađượccủamộtdântộcđãchịuđựngmộtlịchsửquánặngnề,mộtlịchsửcủachàđạpvàcướpbóc.NgônngữcủadântộcnàocũngđặtnềntảngtrênhaiđộngtừCÓvàLÀ.Mỗingườilàgìvàcónhữnggì.Nhưngngônngữcủachúngta,nhưmộtbàichâmbiếmcủaĐáytrongsốThôngLuậntrước(“Ngônsử”,ThôngLuậnsố194,tháng6-2005),lạiđặtnềntảngtrênđộngtừĂN.Phảihiểurằngôngchachúngtabịcướpbócghêrợnvàđóilắm.Khôngnhữngđóimàcònbịchàđạp.Cóxáothìxáonướctrong.Cógiếttôithìcũngxinđừnglàmnhụcđểconcháutôiđaulòng.Thếmàcáiơnhuệnhỏnhoiđónhiềukhicũngkhôngđượcthoảmãn.Ngaytronglúcnày,nhữngkẻbịhànhquyếtvìchống“nhànướcxãhộichủnghĩa”bịmạtsátlàphảnquốcvàbịnhétmộttráichanhvàomiệngđểkhôngnóiđượcnhữnglờisaucùngtrướckhibịgiết.Quacáinhucầutựhàodântộcđólàkhátvọngđượccócônglývàđượckínhtrọng.Nhưvậychúngtachẳngcầngìphảicónhữnganhhùngdântộcđểtựhào.VảlạinhữnganhhùngvĩđạinhấtlànhữngchamẹlàmviệcquầnquậtvànhịnđóinuôiconchứkhôngphảilàĐinhBộLĩnhvàNguyễnHuệ.Chúngtachỉcầnthựchiệndânchủ,cônglý,lẽphải,nhânquyền.RồichúngtasẽthấyngườiViệtrấtyêunước.Cóthểtôiđãhơiquákhinóirằngkhôngcónhữngbàihọclịchsử.Nhưngnếucóthìcũngkhôngphảilànhữngbàihọcvẫnthườngđượcviệndẫn.Mộttrongnhữngbàihọccănbảnnhấtmàlịchsửđemlạichochúngtalàphảithayđổivănhoánếumuốnthayđổichếđộchínhtrị.Mộtbàihọcquíbáukháclàmộtdântộcphảicótưtưởngmớicóthểtồntạimộtcáchxứngđángvàvươnlên.Quốcgianàoxétchocùngcũngphảiđượcxâydựng trênnhữngcuốn sách.Chínhvìkhôngcó tư tưởngmàchúng tađãcuồngnhiệttànsátnhauvìnhữngtưtưởngtồitệđãbịcácdântộcvănminhvứtbỏ.ÔngHồChíMinhmớiđọcđượcmộtbàibáovềchủnghĩacộngsảnđãngâyngấtnóinhưmêsảng:“Đâyrồi,đâyđúnglàconđườnggiảiphóngdântộcrồi!”.TốHữudùchẳnghiểugìvềchủnghĩaMác-Lêninđãcoiđólà“mặttrờichânlý”chophép“giết,giếtnữabàntaykhôngchútnghỉ”.Kếtquả:nămtriệungườichết,đấtnướcnghèokhổvàlạchậu.Nhưngchắcchắnkhôngcónhữngbàihọclịchsửtheonghĩamàtavẫnthườnghiểu.Bàihọclịchsửnổibậtnhấtlàngườitakhôngbiếtrútranhữngbàihọclịchsử.Mộttrongnhững“bàihọclịchsử”đượcnhắcđếnkhánhiềulànhữngngườiđãtheocộngsản,nhấtlànhữngngườiđã“ăncơmquốcgiathờmacộngsản”,phảibiếtrằngmìnhcótộivớidântộc,vàhốihận.Nhưnghốihậnnhưthếnàovàđểlàmgì?

CứchorằngviệcđónggópchothắnglợicủaĐảngcộngsảnvàtạorachếđộcộngsảnhiệnnaylàmộtsailầmđithìcũngđâucógìđểphảihốihận?Vấnđềhốihậnchỉđặtrakhichúngtaphạmtộiácmộtcáchcóýthức,khichúngtađãgiantrá,đánhlừachínhmìnhvàđánhlừangườikhác.Chỉcómộtsốrấtnhỏcầnhốihận,nhưngnhữngngườinàylạikhôngbaogiờbiếthốihận.ĐạiđasốnhữngngườiđãđónggópchothắnglợicủaĐảngcộngsảnkhôngnhưthế.HọđãthựcsựtinlàĐảngLaoĐộngViệtNamlàđúng,hayítnhấtđúnghơncácchínhquyềnquốcgia,vàđãủnghộnó.Niềmtinnàysaucùngchứngtỏlàsailầm.Nhưngaikhôngsailầm?Sailầmlàmộthằngsựcủaconngười.Lịchsửcủanhânloạilàmộtchuỗinhữngsailầmvàlàmlại.Điềumàchúngtamongđợinơihọlàhọhãytiếptụclàmđúngnhưhọđãlàmtrongquákhứ,nghĩalàthấyđiềugìđúngthìhãydấnthânlàmmộtcáchhăngsay.NgàytrướchọthấyđảngLaoĐộnglàđúngvàhọđãủnghộ,họthấychínhquyềnSàiGònlànhảmnhívàđãchốngđối.Ngàynayhọcóthấydânchủ làđúngkhông, saohọkhôngchịu tíchcực tranhđấu?Họcó thấyĐảngcộng sản lànhảmnhíkhông,saohọkhôngđứnglênchốngđối?Đómớithựclàđiềuđángbuồn.Vàđángtrách.NguyễnGiaKiểng

Pháthành:NguyễnKimVỹ.

Nguồn:Đượcbạn:MõHàNộiđưalênvàongày:27tháng12năm2003

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com