Titulli i Modulit  

Trajnim i Profesionistëve Shëndetësor në Menaxhimin e Integruar të Shëndetit;

Menaxhimin e Projekteve dhe Sistemeve të Informacionit në Shëndet Publik

Kredituar nga QKEV me 27 Kredite; Nr. Prot 143/3; date 12.07.2012

“STATISTICAL RESEARCH CENTER &

INFORMATION and TECHNOLOGY”

SRC & IT

Te mendosh bazuar mbi te dhena

Te mendosh nepermjet statistikave involvon nje nivel kuptueshmerie te menyres se si dhe pse investigimet statistikore jane kryer. Kjo kerkon njohjen dhe kuptueshmerine e:

Te gjithe provesit investigativ/kerkuesSi jane prodhuar te dhenat Si, pse dhe kur mund te perdoren te dhenat dhe mekanizmat e perfitimit te ketyre te dhenaveNjohjen dhe perdorimin e kontekstit te problemit per te planifikuar dhe vlersuar investigimit.

Tre Pyetjet Themelore Demografike

1. Sa është popullësia?

2. Si është kompozuar popullësia per nga mosha, seksi, races, statusi martesor etj.? Cilat janë karakteristikat e popullësisë?

3. Si është e shpërndarë popullata në

hapësirë?

Cfarë është DemografiaCfarë është Demografia

Demografia është shkenca që studjon MADHESINEMADHESINE, KOMPOZIMINKOMPOZIMIN dhe

SHPERNDARJEN NE HAPESIRESHPERNDARJEN NE HAPESIRE te popullatës njerëzore;

ndryshimet qe ndodhin në këtë fenomen nëpërmjet procesit të FERTILITETITFERTILITETIT, MORTALITETITMORTALITETIT dhe MIGRACIONITMIGRACIONIT

Përgjigjet për Tre Pyetjet Demografike

Te tre pyetjet demografike e gjejne pergjigjen ne analizen e proceseve

demografike te:

1. Fertiliteti2. Mortaliteti3. Migracioni

Nëse popullata nuk kontrollohet, ritmet e rritjes së popullësisë kalojne ritmet

e rritjes së ushqimit te popullates

Generation 1st 2nd 3rd 4th 5th 6th

Food(arithmetic)

2 3 4 5 6 7

Population(geometric)

2 4 8 16 32 64

Përcaktimi i Popullësise

Popullësia së ciles i shërben një sistem shëndetësor duhet të përcaktohet në bazë të MOSHES dhë SEX-it të kësaj popullate

Këto janë elemente kyc pasi grup-mosha të ndryshme kanë nevoja të ndryshme

përcaktuar të dhëna të sakta shëndetësore për të realizuar

planifikimin, monitorimin dhe menaxhimin e sistemit

shëndetesor

Të dhënat e popullësise jane mjeti kyc për të:

Basic Statistics

- Nje indikator eshte nje tregues. Mund te jete nje mase, nje numer, nje fakt, nje opinion apo nje percepsion ne nje kondicion apo situate te percaktuar. Ky tregues mat ndryshimet ne kete situate apo kondicion ne nje afat kohor.

- Eshte nje shprehje koncize, permbledhese rreth nje fenomeni qe eshte ne studim

-Ne te shumten e rasteve jane sasiore por ato kuotoen dhe ne menyre silesore gjithashtu

Zgjedhja e indikatorit reflekton dhe perqasjen (metodologjine, konceptin) e adaptuar.

FOR 220 Aerial Photo Interpretation and Forest Measurements

Indikatoret

Planifikimi Shendetesor kerkon indikatore per vleresimin e ngjarjeve/situatave

shendetesore te popullates

Vdekshmeria sipas grupmoshave

Vdekjet te tabuluara sipas moshes;

Popullesia e tabuluar sipas moshes

Vdekshmeria sipas moshes dhe seksit

Vdekjet te tabuluara sipas moshes dhe seksit;

Popullesia e tabuluar sipas moshes dhe seksit

Vdekshmeria sipas moshes, seksit dhe

shkakut

Vdekjet sipas moshes, seksit dhe shkakut;

Popullesia e tabuluar sipas moshes dhe seksit

Semundshmeria

n10x periudhenjejten tenerisk ne popullesia

percaktuar teperiudhe nje ne rasteve i numri

Prevalenca

Incidenca

nx10 totalepopullesia

percaktuar teperiudhe nje ne rasteve i numri

Raporti(et)

Raporti (et) - Njesia baze per te matur incidencen e faktoreve dhe proceseve demografike

Mat frekuencen relative te ndodhise se nje ngjarjeje ne popullate

Numeruesi?Numeruesi?Popullesia ne mes te periudhesPopullesia ne fund te periudhesPopullesia ne fillim te periudhes

Shembull:Shembull:Ndryshimi ne perqindje i incidencesNdryshimi ne perqindje i incidences

ndryshimi (ne rritje /ne ulje) i popullesise per ndryshimi (ne rritje /ne ulje) i popullesise per 100 persona100 persona

Tre llojet kryesore te RAPORTIT

(shtrirja e analizes se ngjarjes ne popullesine respektive)

KRUDE (CRUDE) – total population

I PERGJITHSHEM (GENERAL) – popullata ne risk

SPECIFIKE (SPECIFIC) –popullata specifike ne risk

FERTILITY

CRUDE General Specific (ex. Fertiliteti per grupmoshe

specifike (ASFR))

Lindshmeria totale (Total Fertility)(numri i femijeve qe do mund te kete mesatarisht nje grua gjate periudhes se moshes riprodhuese nese ajo do ta jetonte te tere kete periudhe)

Raporti Femije/Gra (0-4 vjec / gra 15-49 vjec)

MORTALITY

Crude Vdekshmeria per grup-mosha specifike Perqindja e popullates ne cdo grupmoshe

Age-Specific Death Rate Vdekshmeri foshnjore Vdekshmerine neonatale Vdekshmerine post-neonatale

Treguesit CRUDE

Nuk kane asnje vlere krahasuesePerdoret standartizimi

(popullate A dhe popullata B)(popullate A dhe popullata B)

1. Vdekshmeria per grupmoshe specifike e A2. Shumezohen me popullaten e cdo grupmoshe te

popullates B3. Shuma totale e gjetjeve te mesiperm e mblidhen dhe

pjestohen me popullaten totale te B4. Tani CDR of B mund te krahasohet me vdekshmerine e

standartizuar te A

MIGRATION

Outmigrant/emigrant (E) (ata te cilet largohen nga zona X) outmigration rate=E/Pmes-vitit

Inmigrants/immigrants (M)(ata te cilet hyjne ne nje zone X) M/Pmes-vitit

Gross Migration (ata qe mberrijne+ata qe largohen)

Net Migration (ata qe mberrijne – ata qe largohen)

Rritja e popullates = B – D +(M – E) + TT= popullata e perfshire brenda zones ne ratine levizjeve administative

PERBERJA E POPULLATES (2)

Sex RatioPerberja e popullesise sipas Moshes dhe Seksit

Piramida e Piramida e popullesisepopullesise

Types of Pyramids

PERBERJA E POPULLATES (1)Perqindja e Varesise

Tranzicioni Demografik

Process nepermjet te cilit popullesia leviz nga nje situate me lindshmeri dhe vdekshmeri te larte ne nje situate me lindshmeri dhe vdekshmeri te ulet

Procesi eshte i pakthyeshem

Demographic Transitions Stages:

•Stage I: lindshmeria dhe vdekshmeria e larte

jo rritje popullesie e qendrueshme afatgjate

•Stage-II: lindshmeri e larte, vdekshmeri me e ulet

rritje e shpejte e popullates

•Stage-III: lindshmeri e ulet, vdekshmeri e ulet rritje e moderuar e popullates

•Stage-IV: Lindhshmeri a ulet ne nje pike ku barazon vdekshmerine

Rritja e popullates Zero (ZGP)

Stage I – II – III - IV

High fertility, Lower mortality

Low fertility, Low mortality

High fertility rates and High mortality rates

ZPG

Popullesia dhe Zhvillimi

Sa percaktues jane varferia dhe pabarazia per dinamikat e popullesise

Ndryshimin e fertilitetit Ndryshimine mortalitetit Ndryshimin e levizjes se popullates

HOUSEHOLD – Familja

•Njesia Baze e mardhenieve dhe proceseve

demografike

•Definicioni dhe implikimet qe sjell precaktimi i tij

per te kuptuar varferine dhe mireqenien.

•E lidhur me ciklin e jetes brenda HH?

•E krijuar nga diferencat e thella sociale?

GNP dhe Popullesia

Lidhje direkte Popullesia (individi) eshte ajo qe prodhon

GNP Y/P = GNP Malthusians: Food/P

Popullesia eshte e rendesishme Popullata ne grupmoshene afte per

pune Working age dependency ration

Ndryshimet ne popullate dhe ekonomia

Burimet dhe rendesia e te dhenave demografike

Te dhenat social-demografike jane mjeti kryesor ne reformat sociale

Te dhenat Jetesore (INSTAT) Studimet demografike dhe shendetesore Studimet e nivelit te jeteses

Levizje dinamike te popullesise IN dhe OUT varferise

Shqiperia ne Proceset e Zhvillimit Demografik

Albania Family Planning Project

GOVERNMENT HEALTH SYSTEM

Reproductive Health

Albania Family Planning Project

PersonnelLevel

Actions When

Service-Level(nurses, midwives,doctors)

Distributes contraceptives to clients and completes the “Regjister i Planifikimit Familjar” form and “Fisha”

During the Quarter, for every Client visit

Fills out the “Raporti 3-Mujorë Per Kontraceptivet” and sends it to the District Level

Once a Quarter

District-Level(Inspector forMother and

Child)

Receives and issues contraceptivesNormally once a

Quarter

Calculates the contraceptive needs of the district and of each health center/maternity/polyclinic

Completes the “Raporti 3-Mujorë Kontraceptivet” (Quarterly Report for the Contraceptives) and sends it to the central level.

Once a Quarter

Central-Level(ISHP, MoH)

Monitors warehouse stock levels to ensure adequate contraceptive supplies.

Verifies calculations made by directorates. Fills the “Fleta e Daljes per

Kontraceptivet” form and supplies the District-Level.

At the beginning of the Quarter, (Normally once a Quarter)

Albania Family Planning Project

MinistryOf

Health

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

ContraceptiveDONORS(UNFPA)

Warehouse

PublicHealth

Directory

How LMIS function in Albania ?

Information

Contraceptives

Primary Health Care

Secondary Health Care

Albania Family Planning Project

MinistryOf

Health

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

ContraceptiveDONORS(UNFPA)

Warehouse

PublicHealth

Directory

Information

Contraceptives

Primary Health Care

Secondary Health Care

Albania Family Planning Project

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

Flo

w o

f C

on

trac

epti

ve D

istr

ibu

tio

nL

MIS

Dat

a F

low

in

Alb

ania

MoH&

IPHContraceptives

ContraceptiveDONORS(UNFPA)

Warehouse

PublicHealth

Directory

Information

Contraceptives

Primary Health Care

Secondary Health Care

Cfare eshte nje PROJEKT PROJEKT • Ojektivat

• Aktivitete dhe Rezultate (Output)• Afat kohor

• Buxhet (Input)• Resources (Input)

Nje NDERRMARJENDERRMARJE me nje QELLIM per te arritur OBJEKTIVATOBJEKTIVAT e caktuar sipas nje BUXHETIBUXHETI dhe

KOHEKOHE te planifikuar.

The Project The Project CycleCycle

• PROGRAMIMIPROGRAMIMI – Krijon skeletin/strukturen per identifikimin e projektit

• IDENTIFIKIMIIDENTIFIKIMI - Percakton relevancen e idese se projektit dhe screeen ate per studime te metejshme

• FORMULIMI FORMULIMI – percakton mundesimin dhe potencialet e qendrueshme te nje projekti

• FINANCIMI FINANCIMI – merr persiper sigurimin e burimeve te nevojshme te projektit

• IMPLEMENTIMIIMPLEMENTIMI – ekzekuton projektin dhe siguron qe eshte ne rrugen e duhur.

• VLERESIMI VLERESIMI – vlereson rezultatet & identifikon mesimet e marra per projekte dhe programe te ardhshme

Procesi i

Plani Zhvillimit

‘If you fail to plan, you plan to fail.’

•Te ndihmuar dhe pergatur per te ardhmen•Siguruar drejtimin e duhur•Idnetifikuar dhe adresuar problemet•Marre ne konsiderate nese projekti eshte i mundshem apojo•Perdorimin me te mire te burimeve•Motivuar stafin•Siguruar rrjedhshmerine e projektit

•Qartesuar objektivat dhe vizionin•Vendosur aresyet per te bere dicka•Perzgjedhur midis opsioneve•Perfituar fonde nga burime te ndryshme•Allokuar fonde dhe pergjegjesi•Drejtuar implementimin e projektit•Arritur rezultatet me te mira

Planifikimi ndihmon per:

CFARE MARRIM PER KAMPION

Cili eshte burimi me i pasur me te dhenat qe kerkojmeCilat nga ato konfirmojne nivelin e kuptueshmeriseCilat nga ato sfidojne kuptueshmerineCilat nga ato pasurojne kuptueshmerine

METODOLOGJIA • Njohuri, Praktika dhe Mbulesa Vaksinore Dy Faza Përzgjedhjeje:

1. Përzgjedhja e Klasterave - e kryer nga lista e popullates se marre nga /INSTAT – PPS

2. Përzgjedhja e Fëmijëve të moshës 0 – 23 muajsh për cdo klastër- përzgjedhje sistematike të rastësishme të shtëpive

• Planifikimi Familjar Tre Faza Përzgjedhjeje :1. Përzgjedhja e Klasterave

- e kryer nga lista e popullates se marre nga /INSTAT - PPS

2. Përzgjedhja e Shtëpive - cdo klastër u hartëzua shoqëruar me përzgjedhje

sistematike të rastësishme të shtëpive

3. Përzgjedhja e të intervistuesve

• Indikatorët u analizuan pas konvertimit dhe importimit të të dhënave nga PDA në Excel apo EPiInfo

Basic Statistics

Intervali i KonfidencesIntervali i Konfidences - Hapesira me plus – minus nga raportimi imarre nepermjet intervistave, psh nje interval 4 ne nje rezultat 47% te pergjigjurit per nje fenomen do te thote qe per te gjithe populalten kemi nje perqindje nga 43 – 51% qe

mund te pergjigjen ne kete menyre.

Niveli i Konfidences (Confidence level)Niveli i Konfidences (Confidence level)Tregon sigurine qe duhet te kemi per kete rezultat.Tregon se sa shpesh popullata reale do ta te pergjigjej ne kete menyre.NJe konfidence 95% na siguron se jemi 95% te sigurt qe 43-51%e popullates do ti pergjigjejne tenjejten menyre pyetjes.

Mean (the average)Median (the middle value)Mode (the most frequently appearing value)

FOR 220 Aerial Photo Interpretation and Forest Measurements

Statistical computations

Basic StatisticsBias, Accuracy, Precision

FOR 220 Aerial Photo Interpretation and Forest Measurements

Sampling Distributions

Metoda Sasiore dhe Cilesore Metoda SasioreProcedure e pershrkuar dhe e percaktuar• Grumbullimi i te dhenave: intervistat ne survey, masat nepermjet

gradeve aposhkallezimeve ; eksperimentet.• Analiza: Numeri mi, analiza statistikore

Metoda Cilesore(Udhezues ne vend te procedures se saktesuar, perdor vecanesrisht

kreativitetin dhe intuiten)• Grumbullimi i te dhenave : studime rasti, intervista indepth, fokus

grupe, observime• Analiza: tematike, pershkruese, analize debatuese.

Si mund te perdoren kerkimet sasiore dhe cilesore se bashku?

• Qualitative research answers the question, ‘What is X?’, which precedes enumeration of X.

Eg. Can discover most suitable questions for quantitative questionnaire

• Qualitative research can be used to validate / explain the findings of quantitative studies.

• Qualitative research can provide a different perspective on quantitative findings.

• Stand alone qualitative research

Data Representation

Grup-moshat Public Private

15-24 2.9 19.7

25-34 30.8 48.4

35-44 66.3 31.8

Sherbimi Sektori PublikSektori i Social-

marketingutSektori Privat

A OFROHET OFROHET OFROHET

B JO OFROHET JO

C OFROHET OFROHET JO

D OFROHET JO OFROHET

E JO JO JO

F OFROHET OFROHET OFROHET

G JO JO JO

Vdeks hmeria Ametare ne S hqiperi per 100,000 lindje e krahas uar me ate te Vendeve J ug lindore

(C S E ), viti 2005

23

13 11

0

5

10

15

20

25

S hqiperi Mesa ta re C S E MDG T a rg et 2015

Data Representatio

n

Basic Statistics

Si ta perftojme nje kampion- sample?

Njohur mire popullaten Madhesine Karkteristakat (mohogjene/heterogjene)

Propability Sampling Simple random Sampling Stratified Random Sampling

Grupim mbi baze karakteristikash pastaj random samplingCluster Sampling (kufij gjeografike)Multistage Sampling

FOR 220 Aerial Photo Interpretation and Forest Measurements

VEZHGIMET NE FUND TE PROJEKTIT

• Njohuri, Praktika dhe Mbulesa Vaksinore•Popullata nën vëzhgim: Nënat me fëmijë të moshës 0 – 23 muajsh

• Planifikimi Familjar•Popullata nën vëzhgim: Gra të moshës riprodhuese

Përzgjedhja standarte me 30 klasteraPrefektura e Dibrës19 – 29 Maj 2008

ORGANIZIMI

• Përzgjedhje e Stratifikuar për cdo rreth• 10 Klastera për cdo rreth / 20 intervista për cdo klastër• Perzgjedhja totale per cdo vezhgim: 600 intervista

• Dy Pyetësorë – intervistë individuale në shtëpi• Programimi në PDA: për KPC dhe PF

• Pesë skuadra për cdo rreth (cdo skuadër dy intervistues – 30 intervistues)

• Gjashtë supervizorë në terren (një supervizor për cdo dy skuadra)

• Një supervizor për cdo rreth• Një supervizor i përgjithshëm për PDA

METODOLOGJIA • Njohuri, Praktika dhe Mbulesa Vaksinore Dy Faza Përzgjedhjeje:

1. Përzgjedhja e Klasterave - e kryer nga lista e popullates se marre nga /INSTAT – PPS

2. Përzgjedhja e Fëmijëve të moshës 0 – 23 muajsh për cdo klastër- përzgjedhje sistematike të rastësishme të shtëpive

• Planifikimi Familjar Tre Faza Përzgjedhjeje :1. Përzgjedhja e Klasterave

- e kryer nga lista e popullates se marre nga /INSTAT - PPS

2. Përzgjedhja e Shtëpive - cdo klastër u hartëzua shoqëruar me përzgjedhje

sistematike të rastësishme të shtëpive

3. Përzgjedhja e të intervistuesve

• Indikatorët u analizuan pas konvertimit dhe importimit të të dhënave nga PDA në Excel apo EPiInfo

LLOJET E PYETJEVEPyetje të mbyllura Pyetje të hapura Pyetje drejtuese Pyetje sqaruese – kombinim i llojit 1 & 2

Kur ti përdorim:Kur kërkohet një përgjigje specifike, psh., kur duam të dimë nëse një grua është aktualisht shtatzanë.

Kur nevojitet një informacion i detajuar, kur ju duhet ti jepni mundësinë dikujt për të thënë gjithçka ai/ajo mendon në lidhje me një çështje të caktuar.

SHMANGNI BËRJEN E PYETJEVE DREJTUESE SEPSE RRALLË DO TË MËSONI NDONJË GJË TË RE NGA ATO DHE MUND TË SHMANGIN DISKUTIMIN NGA NEVOJAT REALE TË KLIENTIT APO SHQETËSIMEVE TË TIJ.

Përdorni një pyetje sqaruese në vend që të jepni një përgjigje si një kërkesë për më shumë informacion. Pyetjet sqaruese mund të jetë me fund të mbyllur ose të hapur.SHËNIM: Nëse përdoren jashtë kontekstit pyetjet sqarruese mund të tingëllojnë si pyetje drejtuese.

Rezultatet: Përgjigje të shkurtër dhe të saktë, shpesh kemi një përgjigje po ose jo. Apo përgjigje shumë të shkurtra si p.sh., emrin, moshën, etj.

Përgjigja është më e gjatë; kjo kërkon mendime, lejon për shpjegimin e ndjenjave dhe shqetësimeve.

E drejton përgjigjedhënësin ti përgjigjet pyetjes në një mënyrë të veçantë ose u tregon atyre rreth diçkaje që nuk u kishte shkuar ndërmend deri tani, apo mund të drejtojë ata të përgjigjen ashtu siç ju do të donit ata të përgjigjeshin.

Ose e drejton rreth nje specifike te pergjigjes

Shpjegimi apo qartësimi i një përgjigje të mëparshme apo thënie e mëparshme.

Shembuj:Cilat jane pajisjet pa te cilat ju nuk mund te beni/jetoni?Cel, Labtop, PDA, iPod

Me thoni opinionin tuaj ju lutem lidhur me sherbimin e …..?

A nuk është më mirë të evitojme duhanpirjen në vend që të perballemi me semundjet qe mund te shkaktoje ai? Ju e keni diskutuar me pare me bashkeshortin rregjitrimin tuaj ne kete shkolle apo jo??

Si do ta klasifikosh kete institucion mesimdhenes 1. Cka, Mire, Sh mire, Shkelqyeshem

A mos vallë ka ndhodhur kjo kur ju keni lindur fëmijën tuaj më të vogël?Çfarë ndodh nëse marrja e pilulave do të ishte e dëmshme për gruan?

LLOJET E PYETJEVEPyetje “dichotomus” Rating Pyetje Bipolare Pyetje Hipotetike

Kur ti përdorim:Kur kërkohet një përgjigje specifike PO ose JO

Te kategorizoje bazuar ne nje shkalle te paracaktuar:

Kane dy ekstreme pergjigjeTe bazuara ne fantazi apo spekulime

Rezultatet: Përgjigje të shkurtër dhe të saktë, shpesh kemi një përgjigje po ose jo.

Nuk lejon mendim ndryshe nga opsioni

Nuk japin te dhena te pastra e te qarta

Shembuj:Ju pelqen ky produkt?Po Jo

Mire Cka keq Shume keq Efficient Jo efficientI shpejte I NgadalteI besueshem I pabesueshem

Nese do punoje per organization XX cilat do ishin ndryshimet qe do sillnit ne te?

Common errors in interviewingClose-ended questions Questions that only allow for a limited

response.

Leading questions Questions that serve to elicit particular information.

Regular interruption Interviewees are not permitted to fully express themselves.

Insensitive questions Questions that inappropriately seek to elicit sensitive material.

‘Why’ questions Questions attempting to make people account for their behaviour, thoughts or feelings.

Too many questions Overly directive and superficial questioning.