TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại...

23
CLB Thiên văn nghip dư TP.HCM - HAAC Tài liu chế to kính phn xTrang 1 www.vietastro.org TÀI LIU CHTO KÍNH PHN XI. Gii thiu chung: 1. Gii thiu vkính thiên văn phn x: Năm 1609, nhà bác hc Galieo là người đầu tiên sdng kính thiên văn để quan sát bu tri, và đây là ct mc mra mt chương mi trong lch snghiên cu khoa hc ca nhân loi: kính thiên văn đã mang đến mt cái nhìn vượt xa trí tưởng tượng ca loài người lúc đó. Thế nhưng kính thiên văn khúc xmà Galieo sdng đã vướng phi mt trngi rt khó vượt qua trong vic chế to, đó là hin tượng quang sai: độ phóng đại càng cao thì nh càng bvin màu không rõ nét. Để khc phc được nhược đim này cn phi có phương pháp ghép các thu kính rt phc tp, vì thế kính thiên văn khúc xcht lượng có giá rt cao so vi kính thiên văn phn xcùng thông s. Ngày nay các kính thiên văn ln đều được chế to theo kiu phn x, và đây cũng là kiu kính thiên văn mà dân thiên văn nghip dư trên thế gii và Vit Nam hướng đến trong vic chế to để có mt công cquan sát tht sđáp ng được ước mơ khám phá bu tri. Kính thiên văn phn xđược nhà bác hc Newton gii thiu vào năm 1668, bng vic sdng gương thay cho thu kính nó đã loi bhin tượng sc sai do khúc xthu kính và hình nh quan sát được stt hơn nhiu. Nhưng ý nghĩa ln nht cho gii nghip dư là vic chế to gương cu có ththc hin ddàng hơn nhiu vi chế to các thu kính, đặc bit là có thtchế to cho mình các kính thiên văn có độ phóng đại ln không còn phi vượt qua trngi sc sai như kính khúc xna. Ti Vit Nam vic chế to kính thiên văn đã có trt lâu nhưng chdng li mc lp ráp các kính thiên văn khúc xtcác thu kính có sn tìm được vì vy cht lượng kính rt kém. Vi kiu kính phn x, vic chế to khó khăn do không có sn các gương cu đáp ng được thông svà cht lượng để làm kính. Đến năm 2006, anh Lê Quang Thy và mt sthành viên CLB Thiên Văn Nghip Dư TP.HCM sau quá trình nghiên cu và hc tp các kinh nghim tnước ngoài đã thành công trong vic mài gương cu hoàn toàn bng tay vi các vt liu dtìm thy trong cuc sng. Hin nay vic mài gương và chế to kính thiên văn phn xđang là mt hướng đi mi trong vic chế to kính thiên văn ca cng đồng yêu thiên văn Vit Nam, các kính thiên văn tchế to có khnăng quan sát không thua gì nhng kính mua trong khi chi phí bra li thp hơn rt nhiu ln. Qua tài liu này HAAC, hi vng các bn có thtchế to được mt kính thiên văn phn xđể tha ước mơ quan sát bu tri ca mình. Gương cu các bn có thtmài theo tài liu hướng dn có din đàn http://vietastro.org/forum hoc mua ca CLB hoc anh Vit ti Hà Ni

Transcript of TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại...

Page 1: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 1 www.vietastro.org

TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ

I. Giới thiệu chung: 1. Giới thiệu về kính thiên văn phản xạ:

Năm 1609, nhà bác học Galieo là người đầu tiên sử dụng kính thiên văn để quan sát bầu trời, và đây là cột mốc mở ra một chương mới trong lịch sử nghiên cứu khoa học của nhân loại: kính thiên văn đã mang đến một cái nhìn vượt xa trí tưởng tượng của loài người lúc đó. Thế nhưng kính thiên văn khúc xạ mà Galieo sử dụng đã vướng phải một trở ngại rất khó vượt qua trong việc chế tạo, đó là hiện tượng quang sai: độ phóng đại càng cao thì ảnh càng bị viền màu không rõ nét. Để khắc phục được nhược điểm này cần phải có phương pháp ghép các thấu kính rất phức tạp, vì thế kính thiên văn khúc xạ chất lượng có giá rất cao so với kính thiên văn phản xạ cùng thông số. Ngày nay các kính thiên văn lớn đều được chế tạo theo kiểu phản xạ, và đây cũng là kiểu kính thiên văn mà dân thiên văn nghiệp dư trên thế giới và ở Việt Nam hướng đến trong việc chế tạo để có một công cụ quan sát thật sự đáp ứng được ước mơ khám phá bầu trời. Kính thiên văn phản xạ được nhà bác học Newton giới thiệu vào năm 1668, bằng việc sử dụng gương thay cho thấu kính nó đã loại bỏ hiện tượng sắc sai do khúc xạ ở thấu kính và hình ảnh quan sát được sẽ tốt hơn nhiều. Nhưng ý nghĩa lớn nhất cho giới nghiệp dư là việc chế tạo gương cầu có thể thực hiện dễ dàng hơn nhiều với chế tạo các thấu kính, đặc biệt là có thể tự chế tạo cho mình các kính thiên văn có độ phóng đại lớn không còn phải vượt qua trở ngại sắc sai như ở kính khúc xạ nữa. Tại Việt Nam việc chế tạo kính thiên văn đã có từ rất lâu nhưng chỉ dừng lại ở mức lắp ráp các kính thiên văn khúc xạ từ các thấu kính có sẵn tìm được vì vậy chất lượng kính rất kém. Với kiểu kính phản xạ, việc chế tạo khó khăn do không có sẵn các gương cầu đáp ứng được thông số và chất lượng để làm kính. Đến năm 2006, anh Lê Quang Thủy và một số thành viên CLB Thiên Văn Nghiệp Dư TP.HCM sau quá trình nghiên cứu và học tập các kinh nghiệm từ nước ngoài đã thành công trong việc mài gương cầu hoàn toàn bằng tay với các vật liệu dễ tìm thấy trong cuộc sống. Hiện nay việc mài gương và chế tạo kính thiên văn phản xạ đang là một hướng đi mới trong việc chế tạo kính thiên văn của cộng đồng yêu thiên văn Việt Nam, các kính thiên văn tự chế tạo có khả năng quan sát không thua gì những kính mua trong khi chi phí bỏ ra lại thấp hơn rất nhiều lần. Qua tài liệu này HAAC, hi vọng các bạn có thể tự chế tạo được một kính thiên văn phản xạ để thỏa ước mơ quan sát bầu trời của mình. Gương cầu các bạn có thể tự mài theo tài liệu hướng dẫn có ở diễn đàn http://vietastro.org/forum hoặc mua của CLB hoặc anh Việt tại Hà Nội

Page 2: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 2 www.vietastro.org

Giới thiệu một số kính thiên văn tự chế: Kính Herschel 235mm F/17???? Kính Messier 250mm F/8????

Khu vực Copernic Reinhold Miệng hố Tycho

Sao Thổ - kính Herschel Sao Mộc Mặt trăng - kính 115mm

Page 3: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 3 www.vietastro.org

2. Nguyên lý hoạt động: Nguyên lý hoạt động của kính phản xạ khá đơn giản:

Ánh sáng từ một sao ở rất xa sẽ phản xạ trên gương cầu và hội tụ về tiêu điểm của gương. Gương chéo đặt nghiêng 45 độ trên quang trục gương sẽ hướng chùm tia hội tụ ra ngoài ống kính, qua thị kính, là một thấu kính hoặc một hệ thấu kính hội tụ có tiêu cự ngắn, đến mắt người quan sát. Kiểu kính này còn được gọi là kính Newton. Kiến thức quang học cơ bản cần biết: - Tiêu điểm và tiêu cự:

Ánh sáng đơn sắc đi qua thấu kính hội tụ hoặc phản xạ từ gương cầu sẽ hội tụ tại một điểm gọi là tiêu điểm. Khoảng cách từ tiêu điểm đến gương hoặc thấu kính gọi là tiêu cự.

- Độ phóng đại (hay độ bội giác) của kính thiên văn:

Kính thiên văn sử dụng vật kính là thấu kính hội tụ hay gương cầu có tiêu cự dài (F) và thị kính cũng là thấu kính hội tụ nhưng có tiêu cự ngắn (f). Khi quan sát thiên thể hoặc các vật ở rất xa thì để ảnh rõ nét sẽ phải chỉnh sao cho tiêu điểm của vật kính trùng với tiêu điểm của thị kính. Có nghĩa là khoảng cách từ vật kính đến thị kính lúc này là d=F+f Độ phóng đại sẽ được tính là G= F/f

Page 4: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 4 www.vietastro.org

II. Hướng dẫn tự làm kính phản xạ: 1. Các kí hiệu và thuật ngữ:

Kí hiệu: D, Φ : đường kính (đối với ống PVC thì đây là đường kính ngoài) F : tiêu cự gương f : tiêu cự thị kính. F/ : tỉ số tiêu cự, là tỉ số giữa tiêu cự với đường kính gương hoặc vật kính. Các thuật ngữ: Finder : ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ gương chéo (hoặc lăng kính) Diagonal: gương chéo Focuser : bộ điều tiêu hay bộ chỉnh tiêu cự Eyepiece: thị kính Dobson : tên kiểu giá đỡ kính

2. Thông số kính: Kính phản xạ trong phần hướng dẫn này sẽ được lấy theo mẫu kính đã được làm rất nhiều trong CLB thiên văn nghiệp dư TP.HCM với các thông số chính như sau:

- Gương cầu lõm có đường kính D = 115mm, tiêu cự F = 1000mm. Tì số tiêu cự là F/8.7 - Ống ngắm mục tiêu: đường kính vật kính d = 60mm

Page 5: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 5 www.vietastro.org

3. Hướng dẫn từng bước chế tạo kính: Các thành phần chính của kính như hình vẽ sau:

Hình: 01

Bao gồm: + Gương cầu :115mm tiêu cự 1000m + Hộp giữ gương: nắp bịt ống PVC Φ 140mm + Ống kính : ống PVC Φ 140mm + Gương chéo (diagonal) : Lăng kính hoặc dùng gương soi bạc phía sau đã tẩy vecni để phản chiếu + Giá đỡ gương chéo (spider) + Bộ điều tiêu (focuser): ống nước tùy loại thị kính mà chọn ống phù hợp + Thị kính: mua với giá 100k-200k với thị kính chuẩn của kính thiên văn, hoặc có thể chế lại từ vật kính kính hiển vi, thấu kính máy ảnh ... mua ở các khu chợ trời + Ống ngắm mục tiêu (finder) + Tai quay: bằng gỗ tròn + Giá đỡ kính: gỗ hoặc ống nước Trình tự chế tạo sẽ như sau, nhưng có thể linh hoạt mà làm cái nào thuận lợi trước cũng được: b1. Hộp giữ gương b2. Thân ống kính b3. Bộ điều tiêu + Ống ngắm mục tiêu + Giá đỡ gương chéo b4. Tai đỡ ống kính + Giá đỡ kính. Trong tài liệu này, HAAC sẽ giới thiệu đến các bạn cách chế tạo từng bộ phận theo cách dễ tinh chỉnh và sửa chữa trong quá trình sử dụng, đồng thời sẽ kèm theo các mẫu đơn giản hơn do các thành viên CLB đã chế tạo.

Page 6: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 6 www.vietastro.org

3.1 Hộp giữ gương: Công dụng của hộp giữ gương là giúp cố định gương chắc chắn, đồng thời có thể chỉnh độ nghiêng của gương theo các hướng khác nhau để chuẩn trực.

Hình: 02

Khoảng cách Y tính từ đáy hộp đến mặt trên của gương rất cần thiết để làm thân ống kính, cần phải đo khoảng cách này. Hộp giữ gương làm từ các vật liệu sau:

- 01 gương cầu D = 115mm - 01 nắp ống PVC Φ140 dùng để chứa toàn bộ gương và phần đỡ gương - 01 tấm phẳng làm từ tấm gỗ mỏng hoặc sắt mỏng hay tốt nhất là tấm nhựa PVC cán

phẳng - 03 miếng băng keo 2 mặt, dài chừng 20mm dùng để dán gương vào tấm đỡ gương rất

chắc chắn. - 03 bộ bulông-đai ốc-lò xo dùng để chỉnh hướng của gương

Page 7: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 7 www.vietastro.org

Các hình minh họa Hộp và gương tháo rời Hộp đã lắp hoàn chỉnh

Mặt sau Mặt sau gương và tấm đỡ gương

Ghi chú: - Hình minh họa khác với bản vẽ 02, có sử dụng 3 tấm nhựa nhỏ gắn thêm vào để giúp

cho phần ren bắt đai ốc vào dày hơn, tránh tình trạng bị tuôn ren khi dùng lâu dài, dẫn đến không thể chỉnh hướng cho gương được.

- Bên hông hộp có 3 lỗ để sau này bắt vít vào thân ống, không dùng keo dán PVC để dán chặt hộp với thân ống.

Page 8: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 8 www.vietastro.org

3.2 Thân ống kính: Là phần quan trọng nhất, các chi tiết như hộp giữ gương, ống ngắm mục tiêu, đỡ gương chéo, bộ điều tiêu, tai quay và nắp kính sẽ được gắn trên đó. Với gương cầu có F = 1000 mm, cần mua 1m ống nhựa PVC Ф140 là đủ (cũng có thể do người bán không chịu bán lẻ 1,1m hay dài hơn một tí) Tia sáng khi phản xạ từ gương cầu sẽ phản xạ một lần nữa ở gương chéo 45 độ và được đổi hướng vuông góc với thân kính. Ở phần giới thiệu nguyên lý hoạt động chúng ta đã biết, khi quan sát thiên thể thì sẽ chỉnh cho tiêu điểm của gương trùng với tiêu điểm của thị kính, vì vậy cần tính toán để cho tiêu điểm của gương có thể nằm ngoài thân ống kính. Cách chọn vị trí tiêu điểm của gương cầu như thế nào theo hình vẽ dưới đây:

Hình: 03

Ta chọn trước khoảng cách Z giữa tiêu điểm gương cầu và phía ngoài vỏ thân ống, từ 20 đến 40 mm, nếu có sử dụng webcam hoặc camera để chụp ảnh thì Z nên chọn lớn hơn vì tiêu cự tương đương của các thiết bị này rất nhỏ. B1. Có các giá trị F, Y, Z. Ta tính ra được vị trí từ đáy hộp giữ gương đến tâm của bộ điều tiêu = Y + F – 70 - Z

Page 9: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 9 www.vietastro.org

B2. Khoét một đầu ống như hình dưới:

B3. Lắp tạm hộp giữ gương vừa khít vào đầu ống vừa khoét (đúng vị trí sau này ta sẽ lắp) và đánh dấu vị trí của bộ điều tiêu trên thân ống nhựa với khoảng cách đã tính ở B1. B4. Khoét lỗ ngay tại vị trí đánh dấu. Để khoét lỗ lớn, sử dụng 1 miếng sắt hoặc tuốc-vít dẹp, nung nóng để dùi một lỗ chừng Ф40. Sau đó dùng giũa tròn để sửa dạng sao cho ống Ф42 chui vào vừa chặt. Cách khoét lỗ lớn:

Và ta có thân ống kính như sau:

Một số lỗ đục trên thân ống để lắp ống ngắm mục tiêu và đỡ gương chéo sẽ khoan sau khi làm xong các chi tiết này. Lúc này cần sơn phía bên trong ống bằng loại sơn đen (không bóng) để ánh sáng không bị phản xạ ở thành ống làm giảm chất lượng ảnh khi quan sát

Page 10: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 10 www.vietastro.org

3.3 Bộ điều tiêu – Focuser: Là bộ phận sử dụng nhiều nhất, có tác dụng thay đổi vị trí của thị kính sao cho ảnh thu được rõ nét nhất. Chính vì vậy, chuyển động tịnh tiến êm ái là yếu tố quan trọng nhất. Đôi khi vì cố gắng chỉnh cho nét mà hơi mạnh tay nên đối tượng quan sát lọt ra ngoài ống kính mất.

Bộ điều tiêu sau được làm hầu như từ ống nhựa PVC, ngoại trừ bánh răng và thanh răng bằng nhựa có thể lấy từ đồ chơi, ổ CD/DVD máy tính đã bị hỏng. Bộ điều tiêu bao gồm 2 phần chính: - Phần cố định: làm từ ống nhựa PVC Ф42, được gắn chặt vào thân ống kính. Bên trong lòng ống sử dụng băng keo 2 mặt hoặc 1 miếng của ống nhựa để lót tạo ra ống trượt. Bên ngoài có 2 tai nhỏ để gắn bánh răng và núm quay. Nên dùng loại ống nhựa tốt vì khi bẻ 2 tai sẽ không bị gãy. - Phần tịnh tiến: làm từ ống nhựa PVC Ф34, gắn thanh răng lên đó bằng keo dán.

Hình: 04

Page 11: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 11 www.vietastro.org

Các bước tiến hành: a. Tách thanh răng lấy từ các ổ CD/DVD hư: dùng cưa sắt nhỏ cẩn thận cưa để tách thanh răng ra khỏi thân ổ đĩa. Nó rất dễ gãy vì là nhựa cứng và giòn. Có thể phải sử dụng một giũa tam giác nhỏ để tỉa tót lại các răng trên thanh răng. b. Phần tịnh tiến: Dùng ống PVC Ф34 làm ống tịnh tiến, dán thanh răng đã tách ra lên vỏ ống. Nếu có thể thì nên tiện bên trong ống Ф34 (đường kính trong khoảng 30mm) ở một đầu vào sâu chừng 30mm để có thể sử dụng thị kính chuẩn 1”¼ ≈ 32mm. Cũng ở đầu ống này, dùng thêm một đoạn ống nối PVC Ф34 để tăng cứng và làm lỗ ren giữ thị kính như trên hình. Sau khi làm xong ta sẽ có phần tịnh tiến như sau: Kiểu trơn Kiểu có miếng giảm ma sát Gắn được thị kính chuẩn

Page 12: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 12 www.vietastro.org

c. Phần cố định làm theo các trình tự sau: Cưa 2 đường song song Xẻ đường ở giữa Bẻ 2 tai lên trên

Xẻ rãnh Sao cho vừa thanh răng Xẻ tiếp rãnh

Dán 2 miếng tăng cứng Dán 3 miếng lót bên trong hoặc chỉ có 2 miếng lót

Bỏ phần tịnh tiến vào trong phần cố định để xác định vị trí lỗ của trục bánh răng trên 2 tai. Xỏ bánh răng và núm vặn vào sao cho vừa khớp với thanh răng. Thử quay núm vặn xem di chuyển có mượt mà hay không. Nếu chặt thì giũa bớt vỏ ống tịnh tiến hoặc thay miếng lót mỏng hơn cho phù hợp.

Page 13: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 13 www.vietastro.org

Sử dụng thêm một đoạn co nối ống Ф42 để tăng thêm diện tích tiếp xúc với thân ống kính như đoạn co nối sẫm màu được giũa uốn theo độ cong của thân ống kính.

Sau đó đặt bộ điều tiêu vào lỗ đã làm trên thân ống kính và dán chặt phần cố định vào thân ống kính bằng keo dán ống nước.

Hình của thành viên Flash

Page 14: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 14 www.vietastro.org

3.4 Giá đỡ gương chéo - Spider: Dùng để đỡ gương chéo, là phần có tác dụng đổi hướng ánh sáng từ gương cầu đi ra ngoài (xem thêm hình 03 trang 05). Có nhiều kiểu giá đỡ gương chéo, tùy theo khả năng và khéo léo mà làm. Ở đây chúng tôi chỉ giới thiệu 2 loại, một loại đơn giản và để chế tạo. Loại khác thì phức tạp hơn, tuy nhiên rất dễ dàng tinh chỉnh cho gương chéo. Gương chéo là gương soi thường, nhưng ta sẽ sử dụng mặt tráng nhôm (hoặc bạc) ở phía sau khi đã tẩy lớp sơn bằng aceton để tránh hiện tượng 2 ảnh nếu sử dụng mặt phản xạ phía trước. Lớp tráng nếu là bạc sẽ bị mờ theo thời gian, nên ta có thể sử dụng lăng kính để phản xạ tốt hơn. Kích thước gương chéo hoặc lăng kính phải đủ lớn để hứng chùm tia từ gương cầu tới và không quá lớn để tránh che bớt gương cầu. Kích thước có thể tính theo công thức sau: Trong trường hợp kính này ta có kích thước gương chéo là: mm x mm a. Kiểu đơn giản, giá 3 chân:

Dùng 3 căm (tăm) xe đạp / xe máy để làm thanh giữ gương được liên kết với nhau qua ống PVC 21 ngắn (ống màu tím ở giữa). Một tấm thép mỏng bắt bulông vào ống PVC 21 và được bẻ nghiêng 45 độ. Dùng băng keo 2 mặt để dán gương phẳng lên trên. Khi cần chỉnh hướng, ta sẽ dùng tay chỉnh miếng thép theo ý muốn. Có thể xoay qua lại quanh bulông giữ tấm thép, hoặc bẻ tấm thép lên cao hoặc xuống thấp hơn.

Page 15: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 15 www.vietastro.org

b. Kiểu giá 3 chân, dễ chỉnh hướng và vị trí của gương:

Hình: 05

Cấu tạo: Spider gồm 2 phần, phần mang gương chéo và phần bắt và thân ống kính. Phần mang gương chéo là một miếng gỗ tròn, một đầu vát 45 độ để đặt gương chéo hoặc là lăng kính. Một đầu còn lại là một tấm thép mỏng để làm tấm tì và trượt cho bulông chỉnh hướng. Một bulông M5 được gắn chặt vào nó dùng để xoay gương chéo. Phần bắt vào thân kính cũng là một miếng gỗ tròn (tốt nhất nên tìm một miếng nhựa tròn). Một lỗ 6mm ở giữa để cho bulông M5 của phần mang gương chéo xỏ qua. 3 lỗ khác dùng để gắn 3 bulông chỉnh hướng. Ở bên cạnh miếng gỗ tròn, cũng có 3 lỗ dùng để gắn căm xe vào. Kiểu dùng gương phẳng Kiểu dùng lăng kính

Nếu dùng gương phẳng thì gắn bằng băng keo 2 mặt, còn lăng kính thì dùng keo dán kính dán 2 bên, tránh keo dính vào mặt dưới lăng kính.

Page 16: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 16 www.vietastro.org

Cách điều chỉnh tư thế gương chéo: Bulông chính giữa dùng để quay gương chéo, khi đó nếu 3 con ốc chỉnh hướng chưa ép chặt vào gương chéo thì lò xo sẽ có nhiệm vụ ổn định sơ bộ vị trí của gương chéo. Nếu không thì gương chéo sẽ bị lúc lắc. Tiếp tục dùng 3 con ốc chỉnh hướng siết chặt vào tấm thép tì. Xem phần chuẩn trực ống kính nằm ở cuối bài để biết cách chỉnh hướng gương chéo. Sau khi lắp xong spider sẽ giống như các hình dưới đây:

Xem hình 05 trang trước để xem cách tính vị trí lỗ để bắt spider lên thân ống kính. Sau khi lắp spider vào ống kính giống như hình sau:

3.5 Ống ngắm mục tiêu – Finder:

Là phần cực kỳ quan trọng, không có nó thì sẽ rất khó khăn khi chỉnh cho vật thể cần quan sát lọt vào trong ống kính. Ống ngắm mục tiêu thực chất là một kính khúc xạ nhỏ, có độ phóng đại thấp. Vật kính sử dụng kính lúp bán trong nhà sách, có đường kính d = 30mm, f ≈ 70mm, thích hợp để gắn vào co ống nước Ф34, loại kính lúp này sẽ gây ra sắc sai nhiều, nhưng đối với ống ngắm mục tiêu thì điều đó cũng không quan trọng lắm. Thị kính cần tìm từ các thiết bị quang cũ, tiêu cự khoảng 20 ÷ 30 mm là được. Độ phóng đại khoảng từ 3,5 ÷ 2,3 lần, nếu càng lớn thì ống ngắm sẽ càng khó định vị hơn.

Page 17: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 17 www.vietastro.org

Vạch chữ thập dùng để xác định vị trí của thiên thể cần quan sát, được làm từ tóc hoặc dây nhỏ. Mẹo: nên dùng tóc của trẻ em vì nó khá bé. Để có thể nhìn rõ thì vạch thập phải nằm đúng ngay tiêu điểm của thị kính. Vạch ngắm có thể là đơn hoặc đôi.

Hình: 06

Các chi tiết và vị trí lắp ráp

Page 18: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 18 www.vietastro.org

Ống ngắm mục tiêu sau khi đã lắp lên thân ống kính

Và đây là một kiểu khác: (hình của thành viên: ????????????????)

Page 19: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 19 www.vietastro.org

3.6 Giá đỡ kính: a. Xác định trọng tâm thân ống kính: Trước khi làm giá đỡ kính, cần phải xác định vị trí trọng tâm của ống kính. Để xác định trọng tâm của ống kính, các chi tiết như ống ngắm mục tiêu, giá đỡ gương chéo, bộ điều tiêu + thị kính phải được gắn lên trên thân ống kính. Đặt toàn bộ ống kính nằm ngang lên một thanh gỗ sao cho ống kính cân bằng. Đó là vị trí trọng tâm, đánh dấu nó. Ta sẽ gắn 2 tai quay vào vị trí đó. Đo khoảng cách X từ đáy hộp đến vị trí trọng tâm. Ở phần hướng dẫn này, sử dụng kiểu giá đỡ Dobson làm từ gỗ, có ưu điểm nhẹ và dễ làm. Vật liệu chủ yếu là làm từ ván ép, các kích thước như hình vẽ sau:

Hình: 07

Page 20: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 20 www.vietastro.org

Kiểu dáng có thể khác tùy theo điều kiện và thẩm mỹ của mỗi người. Có thể tham khảo trên mạng để xem và làm theo. Có thể gắn thêm tay cầm và nơi giữ thị kính.

Một bulông M6 được bắt chặt vào đế dưới, đế tròn bên trên sẽ xỏ qua bulông này. Toàn bộ phần trên đế sẽ lăn trên 3 con lăn bố trí ở đế bên dưới như sau:

Con lăn được làm từ một đoạn ống PVC rất ngắn, sử dụng bạc đạn (ổ bi) loại nhỏ và một bulông nhỏ để giữ nó. Dùng dây kẽm buộc chặt bulông vào đế dưới. Cũng có thể thay thế bạc đạn bằng rulô cao su nhỏ, loại này đươc tháo ra từ các đầu băng video cũ. Loại dùng bạc đạn (ổ bi) Loại dùng rulô cao su

Page 21: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 21 www.vietastro.org

3.7 Nắp kính: Là thứ cực kỳ quan trọng khi chúng ta không … sử dụng đến kính. Dùng nắp ống nhựa PVC Ф140 để làm nắp. Nắp sẽ giúp tránh bụi bay vào gương cầu, giúp gương luôn luôn sáng. Nếu không thì quá trình tháo hộp giữ gương ra, chùi bụi rồi lắp lại, và cuối cùng là quá trình chuẩn trực lại cho kính. Xong đó lại tiếp tục chỉnh lại ống ngắm mục tiêu nữa. Bao nhiêu đó chỉ cần một cái nắp là đủ. Trong trường hợp muốn quan sát Mặt trời, thì chỉ cần một diện tích nhỏ ánh sáng đi vào. Nắp hộp sẽ được thêm thắt một chút để có thể gắn thêm kính lọc mặt trời vào.

3.8 Lắp ráp:

Các chi tiết đã được lắp vào thân ống kính, ngoại trừ tai kính. Tai kính được làm từ 2 miếng gỗ tròn nhỏ hoặc từ các đĩa CD/DVD ghép lại với nhau. Tâm của tai kính trùng với trọng tâm của thân ống kính.

Page 22: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 22 www.vietastro.org

Và sau đó đặt kính vào giá đỡ như sau:

Page 23: TÀI LIỆU CHẾ TẠO KÍNH PHẢN XẠ - · PDF fileĐộ phóng đại sẽ được tính là G= F/f . ... tỉ số tiêu cự, ... ống ngắm mục tiêu Spider : giá đỡ

CLB Thiên văn nghiệp dư TP.HCM - HAAC Tài liệu chế tạo kính phản xạ

Trang 23 www.vietastro.org

III. Vật tư:

Stt Tên Số lượng Đơn vị Vị trí dùng Ghi chú

Ống nhựa PVC1 Ống Φ140 1 m 1m cho thân ống2 Nắp Φ140 1 cái Hộp giữ gương

3 Ống Φ42 <1 m Focuser, vành chỉnh hướng của finderMiếng lót và che của focuser Loại tốt để có thể uốn 2 tai

4 Nối thẳng Φ42 1 cái Ống nối giữa focuser và thân ống chính5 Ống Φ34 <1 m Focuser, chặn vật kính của finder6 Nối thẳng Φ34 1 cái Tăng cường cho focuser nơi sẽ gắn thị kính7 Co giảm Φ34 ~ 27 1 cái Đầu ống finder8 Ống Φ27 <1 m Thân ống finder9 Ống Φ23 <1 m Cuối ống finder, chặn thị kính, vạch thập10 Ống Φ90 0,1 m ép phẳng làm tấm giữ gương

Đồ sắt11 Bulông M5 / M6 2 cái giữ finder 1 cái trước + 1 cái phía sau12 Bulông M4 4 cái 1 cho Spider và 3 cho hộp giữ gương12 Bulông M4 3 cái Giữ bạc đạn lăn trên đế13 Bulông M3 3 cái Spider14 Bulông M3 1 cái Focuser ngắn15 Căm xe máy / đạp 3 cái Spider16 Lò xo 4 cái 1 cho Spider và 3 cho hộp giữ gương 0,8K / 1 cái17 Ổ bi / Bạc đạn 3 cái Dùng để làm con lăn cho đế Loại d=5mm, dày 5mm18 Long đền Φ30 1 cái Dùng làm tấm tì trên spider

Đồ gỗ19 Giá đỡ 1 cái Nên đặt thợ mộc làm theo kích thước đã tính20 Cây gỗ tròn Φ30 1 m Làm spider, nút vặn của focuser Mua tại cửa hàng bán ván ép

Thủy tinh21 Gương cầu lõm 1 cái22 Kính lúp 1 cái Vật kính của finder Φ < 34 mm23 Kính lúp 1 cái Thị kính của finder Φ < 23 mm24 Gương fẳng 1 miếng Gương chéo ở spider kích thước 20 x 30 mm Tẩy lớp sơn bằng acetôn25 Thị kính N/A cái Tự tìm or mua