Thuyet Bon de - Gs Minh Chi

8/4/2019 Thuyet Bon de - Gs Minh Chi

1/95

THUYT BN Gs. Minh Chi

Ch nhim b mn tn gio hc v Pht gio s Vit NamTrng Pht hc Cao Cp Thnh ph H Ch Minh - 1996

Ngunhttp://thuvienhoasen.org

Chuyn sang ebook 22-7-2009Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcBi ging v Thuyt "Bn '(Bn Chn l Thnh)Dn biBN

NI DUNG BI THUYT PHP U TIN :BA GIAI ON NHN THC V THC HNH THUYT BN THUYT BN V L DUYN KHIBN V NGUYN L TR BNH

I. KH II. TP

A. PHIN NO1. NGUN GC CA T TNG NGHIP LC :2. NGHIP LC L MT SC MNH3. NGHIP LC L SC MNH BI DNG NHN CCH

4. NGHIP LC L MT QUY LUT O C CNG BNG5. NGHIP LC L MT LOI QUAN H6. NGHIP LC L MT CI G KH HIU :7. LI NGHIP V 12 NHN DUYN :8. PHN LOI NGHIP

B. c nghip9. TNG KT BI NGHIPTM QUAN TRNG CA NGHIP V BI HCNGHIP

Ph lc ca phn B:PH LC BI DIT NIT BN LUN

Li Ni u

Thuyt bn , tc bn Chn l l cn bn, l ct li tinh ty ca o Pht,l ni dung bi thuyt php u tin ca Pht Vn Nai (Bnars). Cng l
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat/Tu%20Dieu%20De/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat/Tu%20Dieu%20De/


2/95

mt trong nhng li cn dn cui cng vi cc t trc khi Pht nhpNit Bn. Kinh Di Gio k li li Pht :

Ny cc T kheo, i vi thuyt bn , c iu g nghi hoc th mau mauhi i, ng cn nghi hoc m khng gn hi.... Lc by gi, Th Tnhi li ba ln m khng ai ni c. V sao nh vy ? L v trong Tng chng,khng cn ai nghi hoc v thuyt bn na. Khi y, tn gi A nu lu (Anuruddha) quan st tm t trong chng thy nh vy bn bch Pht rng:Bch Th Tn, mt trng c th nng ln, mt tri c th lnh i, cn ThTn ging bn Chn l th khng bao gi i khc c. Th Tn ni chnl v s kh th thc l kh, kh khng th bin thnh vui c. Tp lnhn ca kh khng th c nhn khc. Nu kh dit tc l nhn dit. Nhndit cho nn qu dit. o dit kh l o chn chnh. Khng cn c okhc. Bch Th Tn, trong Tng chng tm t i vi bn quyt nh,

khng cn nghi hoc iu g na...

Chng ta hc php mn Tinh , c Kinh A Di , cng bit Ci CcLc, ting chim Ca lng tn gi ht cng thnh php m ging thuyt bn.

Tm quan trng ca thuyt bn c tt c cc b phi Pht gio thanhn, d l Nam phng hay Bc phng, d l i hay Tiu Tha. c

phn cng ging dy ch ny nm th t nhiu kha Trng Pht hccao cp thnh ph H Ch Minh, ti tham kho nhiu t liu, nhm la

chn mt hnh thc din t tng i hp l v d hiu nht.

Trong cc t liu tham kho, ti tm c nht l tp bi ging Bn cagio s Trung Quc Trng Trng C, trong cun Pht hc kim thuyn.ng thi, ti cng tham kho thm hai tp sch : Pht gio cn bn vn nghin cu do Trng Mn o ch bin. Tp bi ging ca Gio ch tLai Lt Ma v bn Trng i hc M Harvard thng 8 nm 1981cng gip cho ti nhiu t liu qu bu. Ngoi ra, c mt s ti liu thamkho c gi tr khc, nh bi vit v bn ca Gio s S. Radhakrishnan,trong bi ta ca ng cho bn dch ca ng ca Kinh Dhammapada (PhpC) v.v... cc phn ni v bn trong Lun Cu X v Lun Trung Qun(cc bn s gii ca i s n Thun v i s Din Bi...)

Vi t cch l k hu hc. ti xin by t lng tri n su sc n cc hc giuyn bc .

Cc t sanskrit thng t trc t Pali. C ghi cc t vit tt Skt. v P.


3/95

Khng th ghi tt c ch Hn v s kh cho vic in n. Ch ghi mt s chHn cn thit, t gp. Khi ging, s ghi thm trn bng en.

Ti thnh tht by t lng cm n chn thnh i vi qu v Ni sinh gipht mnh trong vic in n tp bi ging ny.

MINH CHI 6/96

Bi ging v Thuyt "Bn '(Bn Chn l Thnh)

Dn bi

BN

c Pht sau khi thnh o vi tun di gc cy B , bn ln ng nvn Nai, ngoi thnh Bnars (Ba la Ni), thuyt php cho nm ngi bnng tu c, l cc ng Kiu trn Nh... c Pht la chn nh l nhngngi c kh nng nht tip thu gio l o Pht. Ch ca bi thuyt

php u tin ca Pht l Bn , tc l bn chn l.

NI DUNG BI THUYT PHP U TIN :

Trong kinh Chuyn php Lun c ghi li bi thuyt php u tin ca Pht

v Bn . i khi nh sau :Ny cc T kheo, sanh l kh, gi cng l kh, bnh cng kh, cht cngkh, gn k mnh khng a l kh; xa ngi mnh yu cng kh, cu khngc l kh, chp cht nm un l kh. Nh vy kh l mt chn l thnh(Kh Thnh ).Li na, ny cc T kheo ! Dn ti lun hi v ti sanh l lng ham thch vthm kht, ni no ham thch u thm kht mong cu, l chn l thnhv nguyn nhn ca s kh (Kh tp thnh ).Li na, ny cc T kheo ! Xa la, on tr lng ham thch, thm kht nitrn, gii thot khng cn vng mc, l chn l thnh dit kh (Kh dit

Thnh ).Li na, ny cc T kheo ! Tm con ng o chnh kin, chnh t duy,chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh tinh tn, chnh nim, chnhnh l con dng dit Kh (Kh dit do thnh )


4/95

BA GIAI ON NHN THC V THC HNH THUYT BN

i Vi thuyt Bn , giai don u tin ca ngi tu hc l :(1). Thng sut v mt l lun, nhn thc bn l chn l khng sai.(2). Giai on hai l cn c vo nhn thc l lun , m c hnh ng thctin hng ngy, v ngh, cng nh v li ni v hnh ng, khng bao gisai chch.(3). Trn c s thc hnh c s nht tr gia l lun v thc tin, conngi t ti ch hon thin v nhn cch.

Sch Pht gi l ba ln chuyn. Ln chuyn th nht l khai th chongi nghe thy c o l (sau ny, lun A T m gi l kin o), lnchuyn th hai gi l khuyn khch ngi nghe sng v ng x theo ng

o l c nghe (Lun A T m gi l tu o) v giai on ba l ngitu o t ti thnh qu V lu v c gii thot. Lun A T m gi lchng o, ngi tu hnh chng o tr thnh bc Thnh v lu tc A LaHn. V lu ngha l khng cn khuyt im sai st g na.

THUYT BN V L DUYN KHI

Trong bn th hai kh v tp ni v s kh v nguyn nhn ca s kh,

gii thch qu trnh lu chuyn sinh t ca con ngi t i ny sang ikhc. Gi chung l duyn khi ca s lu chuyn hay lun hi.Cn hai dit v o, ni v cnh gii l tng on tr mi ni kh (tc

Nit bn) v nguyn nhn dn ti cnh gii l tng . Gi chung l duynkhi ca s hon dit.Kh : thuyt minh th gii hin thc y au kh.Tp : cn nguyn ca th gii hin tng dy au kh.Dit : Th gii l tng gic ng v gii thot, tc Nit bn.o : con ng o dn ti cnh gii Nit Bn.

BN V NGUYN L TR BNH

Phm phu l ngi bnh. Bnh y l kh, Pht l thy thuc. Thy thuctrc ht chn on bnh v tm ra nguyn nhn ca bnh. Nguyn nhn ca

bnh l lng thm kht, chp th. Pht ch cho thy cnh gii l tng khng


5/95

bnh l Nit bn, ng thi cng ch by phng thuc cha tr, l conng o (Bt chnh o), dn ti on tr mi kh no v chng t cnhgii l tng Nit bn.V thuyt Bn , Tp A Hm quyn 15 vit : Thi y, c Th Tn bocc T kheo ! C bn thnh . Bn Thnh l g ? Kh thnh , Kh tpthnh , Kh dit thnh , Kh dit o tch thnh . Ny cc T kheo, Kh thnh , nn bit, nn hiu. tp Thnh nn bit nn on. khdit thnh , nn bit nn chng. kh dit o tch thnh , nn bit nntu !Mt cu hi : sao li vit Kh dit o tch thnh ?- Tch l du vt. Thnh v du vt ca o dit kh.

Trong kinh Nit bn, Thnh c gi l chn . Trong phm Phmhnh vit : Pht ni vi cc T kheo ! Xa, ta v cc ngi, ngu si khng

c tr tu, khng c th hiu bit c nh thc v bn chn , do mtri dt mi trong vng sanh t, chm ni bin kh ln. Bn chn y lg ? Kh, tp, dit, o.

Ngha ch : l chn thc, khng h vng. Sch Ngha Lm Chngvit : c ngha l thc. S l s thc. L l l thc. C l v s u khngsai. Cho nn gi l ...

Cc Thnh d l cc chn l, cc nguyn l chn thc m cc bc Thnh chng ng, l cc chn l gip chng ta vt qua a v phm phu, tin lnhng bc thnh. Cc tn gi khc l bn chn , hay bn php.

I. KH

Chn l v s kh :Phng php nhn thc ca Pht l thc tin, tuyt i khng c g l siuhnh hay thn thoi. Pht ni thng i ngi kh nh th no : gi kh, mkh, sanh kh, cht kh, xa ngi mnh yu l kh, gn ngi mnh khnga l kh, cu khng c l kh... y l nhng ni kh rt thc t m aicng cm nhn c, min l c cht lng tri.

Cch phn tch kh theo Pht gio Nam Tng :Cun Thanh tnh o lun phn tch chi tit thnh 12 loi kh :1/ Sanh l kh2/ Gi l kh.


6/95

3/ Bnh l kh4/ Bun ru (sorrow) l kh5/ Rn la l kh (lamentation)6/ au n l kh (pain)7/ u t l kh (grief)8/ Tht vng l kh (despair)9/ Gn gi ngi mnh ght l kh10/ Xa ngi mnh thng l kh11/ Khng c c ci mnh mong mun l kh12/ Ni tm li, tc nm th un l kh.

im khc gia s phn tch ca Pht gio Nam Tng vi Pht gio BcTng l cc im t 4 n 8, v cui cng l im 12, m Bc Tngthng gi l ng m x thnh kh. Chng ta s bt u t im 4 bun ru

l kh.(4) Bun ru, bn dch Anh ng ca Thanh tnh o lun gi l sorrow vBuddhaghosa (Hn dch m l Pht m) gii thch l ni bun hun chytrong tm ngi, th d khi c ngi thn qua i, mt ni bun lin tc vko di.(5) Rn la l kh. Bn dch Anh ng cun Thanh tnh do lun gi lLamentation, dch l rn la, go tht, tc mt ni bun bc l n o. Bunru l kh ri, bun ru thm ku go, rn la li cng kh hn.(6) au n l kh. Bn Anh ng cun Thanh tnh o lun dch l pain.Pht m gii thch l s au n trong thn.(7) u t l kh. Bn Anh ng cun Thanh tnh o lun dch l grief, vPht m gii thch l ni bun trong tm. Tm b o p nng n. Ngi u t,tuy au trong tm, nhng nhiu khi bc l ni u t ca mnh bng nhiuhnh ng nh m ngc, ngi r lng, thm ch t t.(8) Tht vng l kh. Bn Anh ng dng t despair. L mt tm trng suysp tinh thn do mt s mt mt nghim trng no em li, trn conng tnh yu danh vng, lm giu.

Pht m a ra nh d sau y phn bit : bun ru ging nh nu nc

trn mt ngn la chy m . Rn la ging nh nc si reo trong bnh. Thtvng ging nh nc un ln si ri, v si cho n khi cn.

Mc 12 : Nm th un l kh : Th l chp th, nm bt lm ca mnhkhng chu bung tha. Nm th un l chp th nm un cho nn kh. TrongThanh tnh o lun di mc ny, vit : Ni tm li, nm th un l itng chp th l kh.


7/95

Bc tng dng khi nim : Ng m x thnh kh t l nm m, tc nm unln mnh chi phi, em li kh no. Li c ngha, do con ngi c nm mm chu nhiu ni kh (cng c sch vit l ng m thnh kh). Khi nimng m x thnh kh c trong cc kinh Trung A Hm quyn 7 , Tng nht AHm quyn 17, Du Gi s a lun quyn 66, i Tr Lun quyn 23,Hin dng Thnh gio lun quyn 15...

Kh ci c :Bn v ci kh cc ci kh, ci c, sch ni ti a ngc, ni kh cngcc, mt ngy mt m c ti vn ln cht, vn ln sanh : c tm a ngcnng, tm a ngc lnh, y c ci kh ni tua ta gio, l cy l kim.Ci qu i th bng thng b i v bng to nh ci trng, cung hng th

b nh ci kim, b ao chm gy nh. Ci sc sanh th c ci kh n tht,

cu x nhau, con th mnh n ti nut sng con th yu. Ci Tu la c cikh hay nng gin v nh nhau.

Kh ci ngui v ci Tri :Ci ngi c tm kh, c ci kh thin tai, i km, n dch... ao bnh. ci Tri Dc gii c ci kh, khi hng ht phc phi a xung cc cisng thp hn, kh hn. ci a c thin c ci kh phi chin tranh viA tu La; ci ci Tri V sc, vn cn hnh kh tuy c th mng lu 6

vn kip, nhng ri cng tr li lun hi trong cc ci.

II. TP

Ni dung ca Tp , chn l v nguyn nhn ca Kh l phin no vnghip. T sanskrit Samudaya c tin t sam ngha l tp, tch tp. Do cc

phin no tch tp khi ln dn ti to nghip chng cht.

A. PHIN NO

GII THCH T NG:S. Klesa P.Kilesa, Hn dch ngha l Hoc, Trn lao (bi trn lm cho conngi kh s). Nhim : lm d bn.


8/95

Cng nng ca phin no l lm ri lon thn tm ca chng sinh, gy trngi cho vic tu hnh chng o, thot khi sanh t, th nhp Nit bn.

CC T NG NGHA VI PHIN NOTy min : Anusaya, t l phin no c sn, nhng di dng tim n trong tm ngi, ch c nhn duyn mi biu hin. Min c ngha en lng, nm ng. Ty c ngha l eo ui, khng tch ri. Cc phin no nm

phc sn trong tm chng ta v lun eo ui chng ta. Khi phin no biuhin th sch Pht gi l trin, vi ngha tri buc chi phi S.parijavasthanaP.pariyutthana.

Kt S.samyojana : Chia thnh 3 kt, 5 thng phn kt , 5 h phn kt , 7kt, 9 kt, 10 kt...a/Ba kt : l thn kin, tc chp ci thn ny l Ta hay ca Ta.

Nghi (khng c nim tin chn l, l phi) tng ca nghi l do d, phnvn.Gii cm th, th l chp, bm ly, khng chu bung ra. C mt s giicm v ch, phi l c hi cho sc khe ca thn, v s lnh mnh ca tm,nhng c ngi vn cho l ng, bm cht vo khng chu bung tha, th dtin rng p xc lm kh thn xc, nh b khng i thng ngi, c i ng1 chn, cn chn kia treo ln... Sng nh vy lm tng s c gii thotv khi cht s c sanh ln ci Tri.

b/ Nm thng phn kt :1) Sc tham ; 2) V sc tham ; 3) Tro c ; 4) Mn ; 5) V minh ;

1) Sc tham : l thm mun cuc sng ci Tri sc gii.2) V sc tham : thm mun cuc sng ci Tri V sc. y cn phich l, theo o Pht cuc sng hai ci Tri Sc gii v V Sc gii tuysung sng hn rt nhiu so vi ci Ngi , nhng vn cha phi l ra khic vng lun hi sanh t, cha c gii thot, cha phi l cnh gii

Nit bn.3) Tro c : thn tm lng xng, khng yn.4) Mn : kiu ngo.5) V minh : tc l si.

Nm kt s ny, va nng n va nh nhim, nn kh on phi chng quA La Hn mi c tr ht (cho nn gi l Thng phn Kt, tc l loi kts cao cp) cng gi l 5 n s. Theo Hu b, tham, sn, si, mn, nghi l 5n s.

c) Nm h phn kt(Kt s h cp, v th cho nn d on tr hn, so vi thng phn kit s)


9/95

1) Dc tham2) Sn gin3) Thn kin (chp thn 5 un ny l Ta hay ca Ta). V vy cng gi l huthn kin, hay ng kin.4) Nghi5) Gii cm th.Chng c qu A Na Hm (qu Thnh th ba) th on ht 5 h phn kts ny (cng gi l 5 li s).Theo hu b, thn kin, bin kin, t kin, kinth, gii cm th l 5 li s.

d/ By kt :1) Dc tham2) Sn gin3) T kin

4) Nghi5) Mn6) Hu tham (tham mun tn ti)7) V minh.

e/ Chn kt :1) i ; 2) Sn gin ; 3) Mn ; 4) V minh ; 5) Kin (t kin) ;6) Gii cm th ; 7) Nghi ; 8) Tt (ghen ght) ; 9) Xan (keo kit).

f/ Mi kt :

(Trong chn kt ni trn, chia i lm hai: Dc tham v Hu tham).

Ci: S.Nivarana. Ci ngn che.Nm ci : Dc tham, sn gin, hn trm thy min (vit tt l hn min),tro hi (cng gi l tro c) v nghi. Nhp s thin th b c 5 ci nitrn.ch : ci ch b, trng vo c con b, phin no cng nh ch b, nhngtrng vo c ngi (S. Yoga) ch = Dc hu, kin, v minh.Lu : S.Asrava, Rasava (sai st, khuyt im) c ba lu : Dc lu : sai st vam m dc vng; Hu lu, sai st v am m tn ti 2 ci tri sc v vsc; V minh lu, sai st v ngu si.Bc lu : S.Ogha : ging chy xit. C bn Bc ln l : dc tham, hu tham,kin (t kin, vng kin), v minh.H : tri buc, S.grantha P.gantha, cc t c ngha tong t l H phc, kt

phc.C bn h : Dc, hu, kin, v minh.


10/95

Ngoi ra, c cc t Tam ha (3 ngn la), Tam cu (ba ci nh bn), Tamc (ba c).C th tc l tham dc, sn gin v ngu si.Tin : mi tn. Phin no v nh mi tn.Tr lm : rng rm. Phin no nhiu nh rng rm.Kt phc : phin no kt lin li, kt t li tri buc chng sanh. S.jata.Tng thnh : S.Utsada, Ussada; phin no v dc vng, cng tm cch thamn chng, th chng cng tng trng.

Ngi tu hnh, khi chng qu Tu hon (tc l qu D lu hay S qu) thon tr uc ba phin no l thn kin, nghi v gii cm th.Khi chng qu A Na Hm tc l qu Bt Lai th on ht mi phin nothuc Dc gii, tc on ht nm h phn kit s, n qu A La Hn thon lun nm thng phn kit s, (tc l mi phin no ca Sc gii v

V sc gii).Cc bc Thnh gi l 4 i, 8 chng theo kinh nguyn thy. Bn i ngngha vi tm chng :1. Hng ti Tu Hon (S qu, 1 i, cng gi l D Lu)2. chng Tu Hon 2 i.3. Hng ti Tu Hm (Nht lai)4. chng T Hm3 i5. Hng ti A Na Hm.6. chng A Na Hm 4 i7. Hng ti A La Hn.8. chng A La Hn.

Qu trnh tu chng bn qu Thnh : Tu Hon, T Hm, A Na Hm, Ala Hn chia lm ba giai on: Kin o v - Tu o v - v Cu knh v. V lqu v. Qu v cu knh l qu A La Hn.

Trong giai on Kin o th on tr kin hoc, tc l mi m lm, mhoc trong kin gii, nhn thc, ng thi on tr mi phin no, gn vikin hoc. Trong giai on tu o, th on tr mi tu hoc. on ht kin

hoc v t hoc th s chng qu A La Hn. T hoc cng gi 1 Tu hoc lnhng m lm ch c hnh tr tu tr mi on tr c.

Phn bit kin hoc v t hoc :Kin hoc l m lm v l lun, v kin gii. Nhng m lm ny khng phi

bm sinh, m do hc tp sai lm, hc khng n ni n chn m c. Nuc nghe chnh php, gn bn lnh, th s on tr c kin hoc. (V vy


11/95

m cng gi l Li s, S l hoc, phin no). T hoc l phin no bmsinh, rt kh don tr, mc d bit chng l sai lm a n kh no. V l sai lm thnh thi quen phi tu hnh lu di, kin tr, mi tr b c,cho nn cng gi chng l n s, tc kit s tr tr, kh on.Thn kin, bin kin, t kin, kin th, gii cm th l nm li s (5 h phnkit).Tham, sn, v minh (si), mn, nghi l nm n s (nm thng phn kit).

Su loi, mi loi phin no cn bn :Trong kin hoc v t hoc, ci ch yu l cc phin no cn bn. Cc sch

phn bit c su loi v 10 loi phin no cn bn. Trong s ny, tham, sn,si l ba loi ni bt nht, ng hng u, v trong ba loi ny, th si cng gil v minh l cn bn nht. V d, trong 12 nhn duyn, v minh c xphng u.

Su loi phin no cn bn sp xp nh sau :1/ Tham ; 2/ Sn ; 3/ Si (v minh) ; 4/ Mn ; 5/ Nghi ; 6/ Kin gii sai lm(gi tt l kin).Kin gii sai lm thng gi tt l kin v phn tch thnh nm mc :- Thn kin- Bin kin,- T kin,- Kin th,- Gii cm thTng hp li thnh 10 phin no cn bn (do kin tch thnh nm loi kin).Trong 10 phin no cn bn lit k trn y th tham, sn, si, mn l t hoc.

Nghi v kin l kin hoc.T hoc cng c 10 loi : 4 loi Dc gii, 3 loi sc gii v 3 loi vsc gii. Sc gii v V sc gii khng cn c sn, ch c tham, si, mn, tng cngl 10 t hoc:Tham, sn, si, mn Dc giiTham, si, mn Sc gii,Tham, si, mn V sc gii.

Tm mi tm kin hoc : l tng s kin hoc ba gii. y l cch phnchia ca A T m, chi ly v phc tp cho nn khng th bn y.Tm mi mt t hoc : em sc gii chia lm bn cp, ng vi bn cpthin sc gii. em V sc gii chia lm bn cp, ng vi bn cp thin cav sc. V mi cp nh vy li chia thnh ba cp v : thng, trung, h : chncp. Mi cp c chn v. Tng cng thnh 81 T hoc.


12/95

Cc cch xp loi phin no:V xp loi phin no, mn Duy thc hc c s xp loi hon chnh hn, lpthnh biu nh sau:Phin no cn bn (6) :1. Tham; 2. Sn; 3. Si; 4. Mn ; 5. Nghi ; 6. Kin.Ty phin no (20) : chia lm :Tiu ty phin no (10).1. Phn; 2. Hn; 3. Ph; 4. No; 5. Tt; 6. Xan; 7. Cung; 8. Sim ; 9. Kiu ;10. Hi ;Trung ty phin no (2) : 11. V tm; 12. V qu.i ty phin no : (8)13. Hn trm; 14. Tro c; 15. Bt tn; 16. Gii i (li); 17. Phng dt(bung th, phng tng); 18. Tht nim (hay qun, khng nh iu thin,iu phi); 19. Tn lon; 20. bt chnh tri.

Di dy s lc gii thch tng mn phin no :Cn bn phin no :1. Tham : (S.Lobha, raga, abhidhya. P.abhijjha) cng gi l i, S.trsna,P.tanha).Lng tham ci Tri Sc gii gi l Sc tham.Lng tham ci Tri v sc gi l V sc tham.2. Sn : S.dvesa, dosa, pratigha. P.patigha, vyapada, tc l t thi ctuyt, phn khng i vi iu mnh khng hoan h, thch th. Cc ty phinno phn, hn, hi, u thuc phm vi ca sn. Phn S.Krodha P.Kodha lgin d n mc kch lit. Hn Upanaha, l gin m p trong lng, nhni on hn. Hi, vihimasa do gin m c hnh vi hi ngi, hi vt.3. Mn : Mana, tc l cao mnh, h thp ngi khc xung, xem mnh ltrung tm ca tt c. Sch Pht phn bit ba mn : Ng thng mn, Alimana.L t cho mnh hn ngi. Ng ngmn, t cho mnh bng ngi, Mana.

Ng lit mn, t cho mnh km ngi (mt cch khng thc), avamna, cnggi l ty mn hay ty h mn.

C sch phn bit 7 mn :

1/ Mn,2/ Qu mn,3/ Mn qu mn, maha-timaha4/ Ty mn5/ Tng thng mn, Manatimana, adhimana.6/ Ng mn asmimana.7/ T mn, mithymana, micchamana.


13/95

Trong ty phin no, c kiu, mada thng dng trong hp t kiu mn. Tuynhin, mn khc vi kiu l so vi ngi, cho rng mnh hn gi l mn.Cn kiu l mt s t ho, khng c so snh vi ngi khc.

4. V minh : S.Avidya, P.Avijja. Cng gi l ngu si, moha, l khng hiubit hay l hiu bit sai s l ca duyn khi, ca bn .

5. Kin : S.Drsti P.ditthi, tc l mi kin gii sai lm. Hu b phn bit cnm loi kin :a/Thn kin : S.satkaya drsti, P.sakkayaditthi. Tc l thy c thn ca ta,cng dch m l Tt c gia kin. Chp nm un l Ta, l ca Ta.

b/ Bin kin: Antagraha drsti. Pantaggaha ditthi. Cng gi l bin chp kin.Ngha l c thi cc oan, tuyt i chp vo mt bn, nh chp th gianl thng cn hay on dit, v tr l hu bin hay v bin...

c/ T kin : S.mithya drsti P.Miccha ditthi, ngha rng l mi kin gii t c,sai lm. Nhng y ch cho 10 t kin l khng b th, khng cng dng,khng t t, khng thin c, v qu bo, khng i ny, khng i sau,khng cha, khng m, khng c hu tnh, khng c ha sinh, khng cngi tu hnh chng qu.Khng chp nhn l nhn qu l t kin t hi nht, ngoi ra cn c cc tkin khc nh khng chp nhn c Tam bo.d/ Kin th : S.arsti - paramasa, P.ditthi paramana, cng gi l kin th kin.Tc l t cho kin ca mnh l ng hn tt c, kin ca cc ngi khcu l sai lm, ri chp cht vo kin .

e/ Gii cm th kin : S.Silata - paramana, P.Silabbata paramana. Ch cho 1s gii lut ca ngoi do, nh gii con ch, gii con voi (gii ngi chmnh ch, gii i nh voi...) Ngoi o cho rng sng kh hnh theo nhnggii th s c gii thot hoc sanh thin. Hu b phn bit c hai loigii cm th l :(1) : Phi o k o : khng phi l o gii thot m chp l o gii thot.(2) Phi nhn k nhn : Khng phi l nhn sanh thin m chp nhn l nhnsanh thin.

6/ Nghi :S. Vicikits ; P.Vickiccha, ch cho lng hoi nghi Tam bo, nghi nghip bothin c, nghi nhn qu ba i, nghi thuyt bn ...

Ty phin no (gii thiu nhng mn chnh).Xan : l keo kit. C nm loi keo kit l :Tr x xan : keo kit v ni . Gia lan : keo kit thu vn cho gia nh. Li


14/95

dng xan : keo kit v li dng. Xng thn xan : ch mun mt mnhmnh c khen ngi. Php xan : khng mun ni php cho ngi khcc nghe.

11. V tm : Ni tm khng bit thn.12. V qu : i vi ngi khng bit thn.13. Hn trm : tm nng n, m mui.14. Tro c : tm cng thng, khng nh tnh, lng xng, khng yn.15. Gii i : li nhc, khng sing nng, tinh tn.16. Phng dt : bung th, phng tng.

Quan h gia tr tu v phin no :Phin no gy chng ngi i vi o Thnh, i vi tr tu. Do d, dngtr tu c th on tr phin no, on tr ht phin no tc l gii thot, l

Nit bn l B (gic ng).B/ NGHIP

1. NGUN GC CA T TNG NGHIP LC :

Cc nh n hc nh ngi c Zimmer v Basham u cho rng, ngaytrc khi b tc Aryan vo n , nhng ngi th dn y (ging ngiDravidiens) vn c cc khi mm v nghip, Du gi (yoga), gii thot.

Trong cc gio phi n c i, K na Gio (Jainism) - l tn gio cnhiu lin h vi Pht gio Nguyn thy, v vi tn ngng dn gian n.

Thuyt nghip ca K Na gio v Pht gio Nguyn thy khc nhau vging nhau ch no ? Quan im ca Pht gio, nghip thin hay c ch cth hnh thnh trn c s ng c tm l ca ng s (tc l dng tm -motivation). Kinh Pht Nguyn thy gi dng tm l tc (cetana). Nicch khc, tc chnh l nghip. Khng c tc th khng c nghip. K Nagio c mt quan im c gii v nghip : nhn biu hin ra nh th no th

qu biu hin ra nh th y, bt k ng c tm l hay dng tm ca ngs nh th no, v d, mt ngi do v m phm t st sinh, th s phichu qu bo ca st sinh, khng th trnh .khi c. K Na gio li cnch trng, nn sng kh hnh p xc t lm kh mnh th c th b chonghip c to ra t i trc, trit tiu nghip c ny, nh m c giithot. ng thi, kin tr khng lm g ht khng cn to nghip mi na. l phng php gii thot ca K Na gio.


15/95

Quan dim v nghip ca K Na gio tuy khng c st, nhng cng phichu qu bo st sinh c ph phn trong b lun Kathavatthu. i viPht gio, ng c tm l (dng tm, tc ) thin hay c l ci quyt nh shnh thnh nghip lc, ch khng c chp vo hnh vi to nghip bn ngoi.Quan im nghip lc ca Pht gio l mt quan im khng chp tng, nthc y mi ngi hng thng v mt ni tm. Lun s Buddhaghosa(Gic m cng gi l Pht m) so snh hai quan im nghip lc khcnhau ca Pht gio v K Na gio nh sau :

Pht gio nh con s t vy, khi k i sn nhm bn vo con s t, thcon s t dng mnh xng vo k i sn : Ngi Pht t n lc dit kh no,

bit r phong php dit kh no l dit tr cn nguyn ca kh no (chkhng phi dit tr ci bn ngoi cn nguyn ). Cn ngoi do K Nagio, th ging nh con ch vy. Khi con ch b ngi ta nh th n khng

xng li cn ngi nh m li cn ci gy. Ngi Pht t ni : phngphp loay hoay trong qu bo, ch khng phi trc tip i tr nguyn nhnto thnh qu bo. Nghip ca Pht Gio khng c tnh c gii, v nhmng. Do , n coi trng ch t do ca con ngi, n cao n lc oc.

Nghip lc, theo quan im Pht gio l mt sc mnh ln lao, n khngnhng chi phi s din bin ca i sng con ngi, m cn thng qua conngi, chi phi s din bin ca v tr na. Nghip lc chnh l ct li caquy lut nhn qu bo ng; quy lut o c. V s vn hnh ca nghip lc

quan h vi nhiu iu kin, nhiu nhn, nhiu duyn l tri con ngi khlng ht quan h ca nghip lc. Thm ch c tc gi vit : Nghip lc lmt ci g huyn b !

2. NGHIP LC L MT SC MNH

Nghip l hnh dng, v hnh ng no cng t nhin to ra mt sc mnh,sc mnh li thc y con ngi c hnh ng mi, nh vy c xoayvng mi.

Nghip lc t i sng Gio dc hin titrc n lc hin ti


16/95

Nhn cch

Th nhng, hnh ng khng nhng to ra sc mnh, thc y con ngi chnh ng mi, m ng thi cng thc p con ngi phi chu hu qu cahnh ng ca mnh, rng buc con ngi vi hu qu . Th d, kt hn lmt loi hnh ng, n thc y ngi n ng, ngi n b phi c quanh tnh dc vi nhau, dn ti sinh con, ci, v quy dnh trch v ca chav m i vi vic nui nng, gio dc con ci nn ngi...

Nghip l hnh ng, n to ra sc mnh thc y con ngi c hnh ngmi, mt khc cng to ra mt s rng buc i vi con ngi. l

ngha c bn ca nghip.Mt ngi c hnh ng to thnh mt sc mnh. Hng trm ngn vnngi hnh ng, phi hp to thnh sc mnh v i. l sc mnh cacng nghip, ln hn nhiu sc mnh ca ring tng ngi, bit nghip.

Mt v d sng ng ca cng nghip l chin tranh. Chnh cng nghipthc y hng trm nghn vn thanh nin ri b qu hng, n chin trngst hi nhng thanh nin khc, lm ci vic m thc ra h khng mun lm.

Nghip l nguyn ng lc thc y, sng to v hy dit cc loi hu tnhcng nh th gii, th mt cu hi t ra : Do u m c nghip?

Pht gio tr li : Do v minh v Hnh. V minh ch Sanskrit l Avidyangha l khng bit, ngu si. Hnh, ch Sanskrit l sankara l mt loi xungng bn nng (A. impulse).

Trit gia c Schopenhouer gi l mt loi dc (will), nu phn tch cth th c hai loi: dc sinh tn (will to live), v dc hot dng (will toact). Schopenhouer gi ci dc d l ci Ta thc ca con ngi.

Theo o Pht, v mnh chnh l phin no tham, sn, si v.v... Phin nothc y con ngi to ra cc nghip thin, c, gi chung l hnh, do mc t hnh nghip, v nghip li ko chng sanh vo ci lun hi sanh t.


17/95

3. NGHIP LC L SC MNH BI DNG NHN CCH

i s Ty Tng Tkongsapa vit : Nu mt ngi i sng trc thchth st sanh, i sng ny cng thch th st sanh; i sng trc thch thn cp, i sng ny cng thch th n cp, do chng ta thy, c ngi tnh tui n ln tui ly st sinh lm vui, nhng li c ngi khng n sthi con kin v cn trng.(B th lun)

l ci m o Pht gi l ng lu qu (S. Nisyandaphala).Cho nn, c th ni mt ngi thng lm mt vic g th s bin thnhmt loi ngi tng t. Mt ngi ba mi nm lm cnh st th t tng,hnh ng, cch ni chuyn ca anh ta s mang du n ca ngi cnh st.

Nu anh ta lm ngh th mc ba mi nm, th t tng, hnh ng, cch

ni chuyn ca anh ta s l ca anh th mc. Nh kinh doanh gp g, thy gcng tnh chuyn lm n l li.

Nhn cch con ngi l do tp qun hun c thnh. Nu khng c s huntp ca tp qun th khng th thnh nhn cch c, n l mt s hun tpnhiu khi bt u t nhiu cuc sng trc, cho nn mi c nhng hintng thin ti hay thn ng k l m cc thuyt v di truyn hc khng thgii thch mt cch tha mn c. Trong khi th thuyt nhn qu ba dica Pht gio c th cung cp mt l gii tha ng nht. Tuy rng s huntp ca i trc nh hng ln n s hnh thnh nhn cch, nhng hon

cnh hin ti, nn gio dc v n lc trong i sng hin ti cng u lnhn t quan trng, nh hng ti s hnh thnh nhn cch ca con ngihin ti.

C th thy qua biu nhn cch c to thnh bi hai loi nhn t:Nghip lc ca i sng trc, gio dc v n lc trong hin ti.

4. NGHIP LC L MT QUY LUT O C CNG BNG

Bi k Thp lai sau y cng ng mt t tng nh vy :

(Dng mo) oan chnh t nhn nhc m nNgho kh t keo kit nCao sang t l bi nBn tin t kiu mn n

Ngng cm t ph bng li


18/95

ui m t bt tn liSng lu t t bi liSng yu t st sanh li.Cc cn khng y t ph gii liSu cn y t gi gii li.

Trong kinh Na tin T kheo (cng gi l Di Lan Vn o kinh), cngc mt on ni v nghip:Vua Milinda hi: Tha trng lo, v duyn c g m ngi i khc nhau:

ngi sng lu, ngi cht yu, ngi nhiu bnh, ngi xu x, ngi mnhkhe, ngi yu t, ngi giu c, ngi ngho kh, ngi ph qu, ngi

bn tin, ngi thng minh, ngi ngu n?T kheo Na Tin tr li: Tha i vong, v sao li c cc loi qu khcnhau? Qu chua, qu mn, qu ng, qu cay, qu nht, qu ngt?

Vua tr li : Ti cho rng l t ging ca cc qu y khc nhau.T kheo Na Tin tr li: Tha i vng, cng nh vy, ngi i s dkhc nhau, l v nghip lc ca h khc nhau. Do m c ngi sng th,ngl cht yu, ngi mnh khe ngi nhiu bnh, ngi p , ngi xux, ngi cng trng, ngi yu ui, ngi giu c, ngi ngho khngi ph qu, ngi bn tin, ngi thng minh, ngi ngu n. Tu ivng, ngoi ra Pht cn ni: Hi ngi thanh nin, tt c chng sinh utha hng di sn do nghip i trc truyn li. Chng u l k tha kca nghip, t nghip m sanh ra, l quyn thuc ca nghip. Nghip chech cho chng v quyt nh chng l bn tin hay ph qu. (X. Buddhismin Translation by henry Warren p.215).

i s Ty Tng Tsongkapa, vit trong cun B th lun :i trc, nghip st qu nng, th i nay chu qu bo cht yu, v nhiu

bnh; tr con cht sm l do di trc to ra nghip st sanh. Do nghip itrc m c ngi i nay, mc bnh nan y, sut i khng cha khi. Cngi lm vic ct lc nhng vn khng c tin xi; c ngi khng mtnhc g li c nhiu tin ca. l qu bo khc nhau ca ngi i trckeo kit hay l a b th... c nhng ngi ni rt nhiu nhng chng ai tin,

c ngi ni t thi m li c mi ngi tin cy, cng l qu bo cahai loi ngi: mt ngi thnh thc, mt ngi hay la di. (X. HGuenther... The Jewel ornament of liberation - Chng 6 bn v nghipqu).

T tng nhn qu bo ng n su vo tm l ca ngi phng ng cnh hng thc ln lao n i sng x hi. cc nc Pht gio Nam


19/95

phng nh: Min in, Thi Lan, Tch Lan... tng s khng c ti snring, cng khng lm rung, hng ngy cm bt kht thc. C nm, ngyno cng vy, nhn dn chun b thc n sn, vi thi ht sc cung knhem cng dng ch Tng. Cn phng Ty, khi mt khch l n nhkhng bo trc, d l n mt ba, cng chu ng khng ni ri.

Nhn dn cc nc Pht gio Nam phng s d c tp tc tt p nh vyl v trong kinh Pht thng dy cng dng Tng chng c phc crt ln, tng chng l rung phc ti thng.

Nhng nu c ngi hi, v sao qu li tng ng v ng loi vi nhn? Tu li c nguyn l ng loi tng ng ? Kinh Pht thng ch tr li :Php l vy (php nh nh th). Ni mt cch khc, t nhin l vy. Nuanh ci nho ngi ta th ngi ta ci nho li anh. Nu anh gin di i

vi ngi ta, th ngi ta cng khng vui v i vi anh. T nhin n l nhvy, lm sao m gii thch c. Hy xem bn v hai mt ngi sau y:

Trong hai bn v ny, mt, lng mi, mi du ging nhau, ch ming l khc.Ming nhch xung th l dng mt lo bun ming nhch ln th l dng mtvui v. Sao li nh vy? Sao m gii theh c?

i vi tin ln qu bo thin c, cc tn gio ln ni chung nht tr nhtrong sch Tn c (Galatian 6 : 07) c cu:

Ch c t la di mnh, khng th coi thng Thng c u Ngitrng g th thu hoch ny

Thin vng khi khi, s nhi bt lu. (Lo t)Ngha: Li tri lng lng, sa m khng b st.

Cc tn gio Thn quyn (T nhin thn lun Deism) hay l nhn cch thnlun (Theism) cng vy u cho rng Thng sng to ra v tr, ngthi cng sng to ra qui lut vn hnh v tr, l lut nhn qu tngng. Thng tt nhin khen thng ngi thin lnh, v x pht k lm

c, l thn lun. Cn cch nhn ca Pht gio i vi lut nhn qu, lt nhin lun, khng phi l thn lun. Gii thch bng t nhin lun, thcra khng phi l gii thch. Gii thch bng Thn lun l mt li gii thch,nhng li gii thch cha hn l cao minh cho lm. Nu chng ta hi thmcc nh Thn hc Thin cha gio : V sao Thng li khen thngngi thin v x pht ngi c, m khng lm ngc li? Li hi Thng t u n? Nh Thn hc Thin cha gio s khng th tr li c.


20/95

Li gii thch mi hin tng t nhin, kh hiu bng thn thnh an bi gil Lun thuyt ly Thn thay ngi (Anthropomorphism).

5. NGHIP LC L MT LOI QUAN H

Quan h nghip lc kh phc tp, tm minh ha bng biu sau y:

Biu c by vng, mi vng i din cho mt phm vi nghip lc. Vngngoi nht cng l vng ln nht, ph bin nht. phm vi cng nghip lnnht. Tm gi tt l vng cc cng nghip.

Vng th hai, so vi vng th nht c mt phm vi nghip lc hp hn, tmgi l vng i cng nghip. Nh vy, phm vi cng nghip thu nh dn choti vng by, l vng cui cng, vng bt cng nghip ca c nhn. lnghip do c nhn to ra, v mt mnh c nhn chu qu bo m thi.Vng 1, vng cc cng nghip l phm vi ca con ngi c nhn thcnh l mt sinh vt. Ngi cng vi bt c mt sinh vt no khc c cngnghp u cn c nh sng mt tri, khng kh v nc m sinh tn. l cng nghip ca tt c mi sinh vt sng trn tri t ny. Vng cngnghip ny bao gm c sinh vt v loi ngi trong . Phm vi cngnghip cng ln, tnh bt buc ca nghip cng cht. Th d: ngi c thkhng mc qun o, khng c nh vn sng c, nhng khng th no

thot ly nh sng mt tr, khng kh v nc m c th sng c.Vng hai, l vng i cng nghip, ca ring loi ngi. vng nghip lcny, ch c ngi, loi ngi mi c hng th v chu hn ch bi cngnghip ny m thi. Th d: ch c loi ngi mi dng ngn ng v chvit thng tin cho nhau. Cc ng, thc vt khc khng bit dng ngnng v ch vit. Vic dng ngn ng v ch vit thng tin c mt hnch ca n. Th d : nhng ngi khng cng mt ngn ng, kh ni chuynvi nhau c. Ngi khng bit c, bit vit c cung cp mt lngthng tin t hn, so vi ngui bit c bit vit.Mt c sc th hai ca loi ngi l c thc do c. Tuy rng, mt sng vt cao cp khc cng c thc o c nhng tnh hnh ny t ph

bin hn, ch l c bit.Mt c sc na ca loi ngi, so vi cc loi vt khc l ngi c l tr, cnng lc t gic (self conscious) cn cc loi vt khc th thng l hnhng theo bn nng, theo phn x. Con ngi khng nhng c th quan sts vt bn ngoi, tm ra chn tng ca s vt bn ngoi, m ngi cn c


21/95

kh nng siu vit t ng (self transcendance), ly t ng lm i tngkhch quan quan st v t hon thin mnh.

Ni tm li loi ngi c ba nng lc: dng ngn ng, c thc o c, cnng lc t gic khin con ngi thnh mt sinh vt c l tnh, c cm tnh(o dc), v sng, hnh ng c mc ch.

Vng nghip th ba l vng cng nghip ca quc gia dn tc. V con ngil mt ng vt x hi, cho nn cuc sng v hot ng ca n khng thkhng b chng tc dn tc v quc gia chi phi v nh hng. K thut rttin tin ca giao thng lin lc hin i cng khng lm gim st vai tr cachng tc, dn tc v quc gia. Hin nay cc quc gia vn l nhng n v,nhng ch th chi phi cc th chnh tr quc t, quyt dnh ha bnh vchin tranh. Trong mi quc gia, mi ngi u c quyn li v trch nhiml phn cng nghip ca ngi trong quc gia .

Th d : nhn dn Vit Nam trong lch s ca mnh, c th ni l lin tip bngoi xm, ng thi cng ch ng gy nhiu cuc chin tranh xm lc, l cng nghip ca nhn dn Vit Nam.Theo bo ch cho bit, th ChiL, c thi gian qun dch tng di di hn,so vi cc nc khc. Anh, nhn dn dng thu thu nhp cao hn ht. Koet, mt nc xut cng du ha giu c, t l nh nc chi ph phc licho nhn dn cao hn ht, so vi cc nc khc. Cn vng Quc Brunei( ng Nam ) v qu giu v du ha nn nhn dn khng phi ng mtkhon thu no ht, li c hng rt nhiu phc li.

Vng cng nghip th t, thuc nhng tp on hay cng ng nh hnquc gia. Mt th d: cng nghip ca ngi Vit Nam sng thnh ph HCh Minh khc vi cng nghip ca ngi Vit Nam sng nng thn lctnh. Hc sinh Anh Vn thnh ph H Ch Minh thng c trnh Anhng gii hn hc sinh Anh Vn nhng ni khc, do cc iu kin nh thygii hon hc c tt hn v.v. Tt nhin y l ni chung, cn s ngi hcAnh Vn km Thnh ph H Ch Minh cng khng t, s ngi hc Anhvn kh lc tnh cng khng t.

Vng cng nghip th nm l vng cng nghip ca gia dnh, cc thnh vintrong gia nh u chu (hay l hng) cng nghip ca gia nh . Nu l gia nh giu c, sung tc, ch gia nh l ngui gii, c trnh nghnghip cao th c gia nh u c li. Tri li, nu ch gia nh l ngisng ba bi, khng lm ra tin li cn n chi tiu xi, th c gia nh

phi chu kh ly.


22/95

Vng cng nghip th su, tm gi l vng cc bt cng nghip, c mtphm vi cn nh hn gia nh na. Mt th d: l quan h v chng, r rng l quan h ring c gia hai v chng, khng th c ngi th ba no xenvo c, d l cha m, anh em. Cc vng quan h thy tr, ngi yu, anhem u thuc loi vng cng nghip th su. V ch l cng nghip gia haingi m thi, cho nn gi l cc bt cng nghip.

Cui cng l vng nghip th by, l ca ring tng ngi, ch c c nhnngi y bit, chu ng hay hng th m thi. Ch ring ngi y cmnhn, lnh, nng, kht, i, bun ru hay vui v... y l vng c th gi lti cc bt cng nghip.

6. NGHIP LC L MT CI G KH HIU :Khi ni thn b l ni tr tu hn ch ca con ngi, khng th hiu nikhng th lng c. Trc loi s kin nh vy, ngi theo o Gia Tni: l Cha. Cn ngi theo o pht th ni: l do nghip. Thnhng, c ch ca nghip dn ti s kin th Pht gio cng kh ni ramt cch rnh mch, v vy m c sch Pht ni: Nghip lc l mt ci gthn b.

Sau y l mt on m thoi gia vua Di Lan (MilinDa) v t kheo Na

Tin Nagasena, c lin quan dn tnh cht thn b ca nghip.Vua hi: Pht gio thng ni: La a ngc nng hn nhiu so vi la

bnh thng. Nu nm mt hn nh vo ngn la bnh thng th c ngycng khng chy ht. Nhng nu em mt tng ln nm vo la angc, th trong khonh khc tng b chy ri. Ti khng th tin iu .Cc ngi li ni, chng sinh a a nguc, tuy thn b t chy lin tctrong nhiu nm, nhng chng sinh cng khng b chy ht. Ti cngkhng th tin iu .T kheo Na Tln tr li : Tu di vng, Ngi c thy con c mp, con ra,con vt, con khng tc n si, n hay khng?.Vua tr li: thng c thy.T kheo Na Tin: khi si vo rut nhng con vt ln, phi chng khng

bao lu chng cng c tiu ha?Vua ni : ng nh vy.T kheo Na Tin : V sao bo thai trong bng ngi m li khng b tiuha ?


23/95

Vua : Tt nhin l khng b tiu ha.T kheo Na Tin hi: V sao li khng b tiu ha?Vua : Ti cho rng l do nghip lc ca thai nhi.T kheo Na Tin: Cng nh vy, tha i vng do nghip lc ca chngsinh a a ngc, cho nn d chng c b t chy trong nhiu nm thng,chng cng khng b thiu chy ht. Cho nn c Pht ni: ch khi no ton

b nghip lc ca chng sinh tiu dit ht ri, th chng sinh mi chtc ch y.

Cch tr li ca T Kheo Na Tin tuy khng phi l thc hon ho, khngth bt b li c, nhng n cng cho chng ta thy tnh bt kh t nghca nghip. Cng do nghip lc m chim Khng Tc n d c, khngcht, li cn khe ra, cn ngi trng c th cht ngay, nu khng kp chachy.

7. LI NGHIP V 12 NHN DUYN :

Chng sinh vng vy trong li nghip, ht i sng ny qua i sng khc,khng thot ra c li nghip chnh l 12 nhn duyn:

1. V minh: ( Cc phin no tham , sn , si . . )2. Hnh: to cc nghip tc l nghip nhn qu kh3. Thc : Kit sanh thc tc l thc nhp thai.

4. Danh sc: Bo thai hnh thnh trong bng m.5. Lc nhp : su cn hnh thnh y .6. Xc : sau khi lt lng m, su cn tip xc vi su trn.7. Th : Cm th vui, kh.8. i : am m nm mn dc.9. Th : bm cnh nm dc.10. Hu : to ra nhn hu lu v chu qu bo ti sanh.11. Sanh : ti sanh vi thn nm un.12. Lo t : (gi cht).

Xc th, i, th, hu l nm chi thuc nghip nhn ca i sng hin ti.Sanh, gi, cht l qu v lai.12 nhn duyn l nguyn ng lc, li ko chng sanh ra vo ba ci, to racc nghip.


24/95

Mun thot khi li nghip phi dng gm tr tu on tr v minh, phinno (phin no chng), khng cn to nghip v ti sinh na: l giithot. Gi tr v ngha ca nhn sinh i vi o Pht nh vy l kh r.Con dng thot kh cng c c Pht vch ra minh bch. Nhng ngoio li b t kin che m, cho nn h khng hiu c ngha ca nhn sinhv con ng thot kh. Kinh Tng Chi ca Pht gio Nam phng c trchli Pht nh sau: Ny, cc t kheo, cc ngoi do c ba loi t kin, nu tintheo th phc c s b tiu tan, bi hoi. Ba t kin d l g ?

Th nht l t kin v mng vn. i ny c vui hay chu kh l do mngvn quyt dnh trc. Th hai l t kin v Thn. Mi vic u do ch caThn, Thng an bi, con ngi khng th lm g trnh khi c.Th ba l cho rng, mi vic xy ra i ny u l ngu nhin, tnh c, do m con ngi sng ri thc i bung tri. Ta gp nhmg ngi v hi :

nhng diu y ng tin chng ?. H p : ng tin. Ta bn hi : th thcc ti st, o, dm, vng... cng u do thn an by c chng? u domng vn sp t c chng? Hay u l do ngu nhin chng? Th nhnghnh vi ca mnh sai th t mnh phi sa cha, theo thin, b c. Con ngi

phm sai lm th phi trch mnh, v t hi, on tr li lm c th mi tora c mng vn mi cho mnh. Ngoi o nghe li dy bo cu 3a Pht,khng tr li c cu no bn b i ni khc.

8. PHN LOI NGHIP

C nhiu cch phn loi:I. Mt cch l phn loi theo thn, khu, :

Thn: thn nghip gm c thn biu nghip v thn v biu nghip.Biu nghip l nghip biu hin thnh hnh vi c th, nhng c du vt luli ca n trong ni tm.V biu nghip l nghip tim n s sinh qu trong tng lai, khi c nhnduyn chn mi.

Khu: ng nghip gm c ng biu nghip v ng v biu nghip.

: nghip gm mi ngh c to nghip.

II. Cch th hai l phn loi theo thin, c, v k (3 tnh)A/ Thin nghip: (cng gi l an n nghip)Phng sanh, khng st sanh.B th, khng ly ca khng cho.

Thn thin nghip:


25/95

Sng trong sch, khng t dm.Ni thc, khng ni di.Ni li c ch, khng ni li u tp, v ngha. Ng thin nghip:Ni li du hin, khng ni li cay cNi li on kt, ha hp, khng ni li chia r, ly tn.Gi tm x, khng tham.Gi tm t bi, khng gin.

thin nghip:Gi vng nim tin nhn qu, khng c t kin.

B. c nghip

Thn c nghip:st sanh, ly ca khng cho, t dm.

Ng c nghip:Ni diNi li v chNi cNi y gin, chia r. (lng thit)

c nghip:ThamSn

SiT kin

C/ V k nghip:Khng thin, khng c. Do sc nghip yu, cho nn khng sinh qu.

III. Cch th ba l phn loi theo gi tr o c, phc c, hay khngphi phc c:1) Phc nghip:Lm cc thin nghip, li cho chng sanh.

2) Phi phc nghip:Lm cc nghip c, c hi cho chng sanh.3) Bt ng nghip:Tu thin nh, dn ti ti sanh cc ci tri sc gii v v sc gii; ciny ch c bt ng nghip.


26/95

IV. Phn loi nghip theo en trng, en trng ln ln, v khng en,khng trng:en c ngha nh bn, trng l sch, thanh tnh.1) Hc nghip: (nghip en)Lm ra cc nghip bt thin, lm d bn thn, tm.2) Bch nghip: (nghip trng)Lm nghip thin, thanh tnh, cho nn gi l trng.3) Nghip en trng ln ln:Lm nghip thin nhng c yu t c xen ln, gi l tp nghip, hay nghipen trng ln ln, pha tp.4) Nghip khng en khng trng:L nghip v lu, dn ti qu v lu ca hng Thnh, cho nn gi l khngen, li cng khng to ra qu d thc, d l thin cho nn gi l khngtrng.

V. Phn loi nghip theo phm vi tc dng ca nghip: c nhn hay tpth.1) Cng nghip:Thuc nhiu ngi cng to v cng chu qu.a) Cng trung cng:nh ni, sng, t, khng kh. Nhiu ngi th dng.

b) Cng trung bt cng:nh nh ca, rung vn, do c nhn t th dng.

2) Bt cng nghip:a) Bt cng trung cng:nh thn ngi, tuy do c nhn mnh s dng nhng cng c nhng ngikhc nng ta vo nh con ci nng ta vo cha m.

b) Bt cng trung bt cng:nh tai, mt trn thn ngi, th ch c ngi ng s mi th dng cm thi.

VI. Phn loi nghip theo nng lc ca nghip:1) Nng sanh nghip:

Nghip dn ti ti sanh, cng c ngha nghip to ra qu v lai (sinh ra quv lai).

2) Nng tr nghip: (A. supporting karma) sinh ra lm ngi ri to cc nghip duy tr ci thn ngi ny.


27/95

3) Nng tiu nghip: (A. Counteractive karma)Th d, i vi gnhip c lm, chng ta to ra cc nghip thin tiunghip c .

4) Nng hy nghip: (Destructive Karma, Supplarting Karma)ang chu nghip lm ngi, nhng phm ti c trm trng, hy ngihpc lm ngi . Nh B t a, tuy mang thn ngi, nhng nui ctm hi Pht, phi a a ngc A T.

VII. Phn loi nghip theo tnh cht nng nh ca nghip: 1) Cc trng nghip:

Nghip lc rt mnh, quyt nh hng ti sinh, ln t cc nghip khc. Cth thin, c th c. Ni v c th ti ng nghch: git cha, m, A la hn, lmchy mu Pht v ph ha hp Tng.

2) Cn t nghip: Death proximate KarmaNghip lc to ra khi lm chung, cng quyt nh hng ti sinh nu khngc cc trng nghip.

3) Tp qun nghip:Nghip thn, khu, lm mi thnh thi quen, cng quyt nh hng tisinh, nu khng c s hin din cc nghip khc, mnh hn.

4) Tch ly nghip:

Nghip d tr, cha thnh qu.Nu khng c nghip mi, quyt nh hng ti sanh, th vai tr ny thucv nghip lc tch ly, t v th n nay.

VIII. Phn loi nghip theo hiu lc i vi ti sanh:1) Dn nghip:

Nghip lc dn ti ti sanh ci ny, ci khc, ci ngi, ci sc sanh, ciqu i, ci tri...

2) Mn nghip:

Nghip h tr cho dn nghip, ni tip v hon thnh dn nghip, nhcng sinh ra lm ngi (l cng nghip), nhng c ngi mnh, yu, snglu, cht yu, giu, ngho.. l loi nghip dn ti qu bo ring bit cami ngi, gi l bit bo.

IX. Phn loi nghip theo s lnh th:1) Tm th nghip:


28/95

Tc l tm thc ca ngi cm nhn qu bo bun vui, u no...Tm thcny l thc l thc th su.

2) Thn th nghip:Tc l nm thc u cm th, khc vi tm th l thc th su cm th.

Nm cn gn lin vi nm thc u, cng cm th cho nn gi l thn thnghip.

X. Phn loi nghip theo thi gian chu bo: c hai nhm ln:A/ nh nghip:1) Nghip nht nh em li qu bo trong i ny. Qu bo v thi imchu bo u c xc nh. Hoc l thi im chu bo l xc nh, nhngqu bo cha xc nh nh th no. Thng c gi l hin bo.2) Nghip em li qu bo i sau: qu bo v thi gian chu bo u xc

nh. Hoc l thi im chu bo xc nh, nhng qu bo cha xc nh.Thng c gi l sanh bo.3) Nghip em li qu bo cc i sa u na. Qu bo v thi im chu

bo u xc nh. Hoc l qu bo cha xc nh, nhng thi im xcnh, thng sch Pht gi l hu bo.

B/ Bt nh nghip:Thi im th bo cha xc nh, qu bo xc nh, nhng thi im

chu bo cha xc nh, hay l qu bo v thi im chu bo u cha xcnh.

XI. Phn loi nghip theo qu bo:1) Nghip a ngc: lm c 10 nghip c (loi ti c nng nht).2) Nghip sc sanh: lm 10 nghip c (loi ti c trung bnh).3) Nghip qu i: lm 10 nghip c (loi ti c tng i nh so vi nghipa ngc v nghip sc sanh).4) Nghip ngi: to thin nghip vi tm tn lon (h cp).5) Nghip loi Tri: to thin nghip vi tm phn tn (thng cp), tmloi Tri dc gii cha phi l nh tm.6) Nghip bt nh: lm i cht thin, xen ln ti c nh nn cha xc nhl sanh ci no.


29/95

9. TNG KT BI NGHIPTM QUAN TRNG CA NGHIP VBI HC NGHIP

Nghip chnh l nguyn ng lc khin cho chng sanh lun hi trong baci. V vy m trong kinh ni: Th gian da vo nghip m chuyn, chngsanh da vo nghip m chuyn, chngsanh b nghip rng buc, ging nh

bnh xe da vo trc m quay (chuyn dn t cun Cu x lun tngging k tr. 215: Th gian y nghip nhi chuyn, hu tnh y nghip nhichuyn, hu tnh vi nghip s trin, nh xa y trc nhi hnh.)

Cng v tm quan trng ca nghip, Kinh Tiu nghip phn bit (Trungb Kinh III.) vit nh sau:Cc loi hu tnh l ch nhn ca nghip, l tha t ca nghip. Nghip lthai tng, nghip l quyn thuc, nghip l im ta, Nghip phn chia cc

loi hu tnh, ngha l c lit c u.on trn ca bn Hn dch vit nh sau:Hu tnh d nghip vi t th, vi nghip chi s tng tc gi, d nghip vi

mu thai, d nghip vi quyn thuc, d nghip vi s vi gi. Phm th thngh chi khu bit, qun vi nghip s chi phi.(Chuyn dn t cun Cu x lun ging k quyn trung tr. 125)

Tuy ni dung hai bn c khc nhau i cht, nhng u nht tr v tm quantrng ca nghip. Ci gi l sinh mng ca chng ta, k c chng ta l loingi, ch th ca n chnh l nghip. Nghip mi l ci bo thai ch thc

sinh ra loi hu tnh. Tinh trng ca ngi cha, trng ca ngi m bt quch l ci mi vt cht ca nghip. Chnh ci thn thc mang theo nghip (vvy m cng gi l nghip thc hay kit sanh thc) i vo bng ngim. Loi hu tnh l ch nhn ca nghip, v chnh mnh to ra nghip,nhng cng l k tha t, chu kt qu ca nghip nhn to ra. Nghipkhng bao gi tch ri chng sanh, cho nn gi l quyn thuc. Chnh donghip to ra c thin c c, m chng sanh cng c s phn bit k sungsng, k au kh, ngi bn tin, ngi giu sang.

Chnh s khc bit v nghip gia cc loi hu tnh, cng nh gia loingi vi nhau to ra s khc bit v thn phn cng nh cnh ng trn thgian ny. Lun Cu X vit:Th bit do nghip sanh(Th gian c s khc bit l do nghip)


30/95

S khc bit khng phi l do s phn, cng khng phi l do Thn hayThng nh ot, cng khng phi do ngu nhin, m chnh l donghip nhn ca mi chng sanh to ra t trong cc i trc c khc nhau.

Trong Kinh c cu: nghip hu thin c, qu phn tnh uNgha: nghip c thin c, th qu bo c chia ra thanh tnh hay l nh bnkhc bit nhau.

iu nn ch l, mi nghip u phi qua mt thi gian nht nh, c nhn duyn th nghip mi chn mi: C ngi i trc to nghip nhnc, i ny tuy tu tnh to nhiu nghip thin, nhng cnh ng vn bt hnh,nhng v hin ti bit tu tnh, thng xuyn lm thin cho nn ni tm vnan lc. Trng hp tri ngc vi trng hp trn l c ngi, do i trcto nghip thin cho nn i ny gp cnh ng sung sng, nhng li khng

bit tu tp, hin ti chuyn to nghip c, th ni tm anh ta vn au kh,khng an lc. Chnh hai trng hp tri ngc nhau trn khin cho ngibnh thng khng hiu, cho nn khng tin thuyt nghip. Cn tt nhin,c ngi i trc to nghip c, i ny c cuc sng bt hnh, li khngtu tnh, c tip tc theo to nghip c, cho nn c cnh ng bn ngoi vni tm bn trong u au kh. Li c ngi, i trc to nghip thin, iny tip tc to nghip thin, cho nn c cnh ng bn ngoi v i sng nitm bn trong u an lc, sung sng.

Thuyt nghip ca Pht gio khng phi l thuyt nh mnh:

Khi khng nh nghip khng phi l nh mnh, Pht gio mc nhin chtrng, ngi tuy to ra nghip, l ch nhn ca nghip, l tha t canghip, nhng quyt khng phi l n l ca nghip. i vi nghip qu kh to ra, con ngi quyt khng c thi tiu cc nh Kiu, trong truynth ca Nguyn Du: mang ly nghip vo thn,Cng ng trch ln tri gn tri xa.

Nh hiu r nghip l g, c ch vn hnh ca nghip ra sao, con ngi cth chuyn nghip qu kh, hn ch n, thm ch trit tiu n.Pht ni:Ny cc T Kheo, nu c ngi no ni mt ngi phi chu qu botheo ng hnh vi ca anh ta, th trong trng hp , ny cc T Kheo, skhng c i sng tn gio, s khng c c may on tr ton b khno. Nhng ny cc T Kheo, nu c ngi no ni rng qu bo m mtngi chu, thch ng vi hnh vi ca anh ta lm th trong trng hp ,


31/95

ny cc T Kheo, c i sng tn gio, c c may on tr ton b khno.(Tng chi I, 284-290)

Ni gin n mt cch khc, mt ngi to ra cc nghip c. Nu anh ta bitthc th hi li, ci t quy chnh, tch cc lm cc iu thin, iu lnh, thdn dn nhng nghip thin mi c anh ta lm c kh nng i tr, hnch, thm ch trit tiu nhng nghip c c lm trc y.Trong lch s Pht Gio n , tng c trng hp ca Angulimala, mttng cp git nhiu ngi, v sau c Pht gic ng, cho php xutgia v tr thnh A La Hn. Trng hp ca Ambapali, mt dm n ti scv giu c thnh Vaisali cng c Pht gic ng, v sau cng xut gialm T Kheo ni, v tr thnh A La Hn.

Chng cht ti c nng n nh Angulimala, qu na i am m dc lc vtcht v xc tht nh Ambapali, nghip bt thin ca h thc l cao hn ni,su hn bin, th m h vn hi ci c xut gia tu hnh v tr thnh bcthnh.

Subhata l tu s ngoi o Kusinagra, ni Pht nhp Nit Bn, khi ng 120 tui, th c duyn lnh gp Pht, nghe Pht thuyt php, c Phtcho th i gii, v ngay m hm chng qu A La Hn v nhp NitBn trc Pht.

Tu s ngoi o thng c nhiu t kin li hay c chp, th m sau khithnh tm quy y Pht, c xut gia lm tng, tinh tn tu hnh ch trong vigi l chng c qu Thnh.

Nhng v d sinh ng ni trn bng chng cho thy con ngi ch thng chu qu bo ca nghip, khi cha c gic ng, cha hiu nghip lg, cha nm c c ch vn hnh ca nghip. Cn i vi ngi c kinthc ng n v nghip, nm vng c ch vn hnh ca nghip, th s thcs l ch nhn ca nghip, ch khng phi l n l ca nghip.

Th ca nghip l t tm s l ch dng tm ca ngi trc khi hnh ng ni thn, li ni hay ngh. Vi dng tm cao c, thun thin, th mihnh ng ca chng ta d b ngoi c v tm thng, u tr thnh cao c,thun thin v c tc dng to ln i vi bn thn chng ta cng nh i vingi khc. Tri li, vi mt dng tm nh hp, v k, xut pht t tham,sn, si th mi hnh vi ca chng ta d b ngoi c cao thng n u cngthc s ch l rt tm thng, khng c gi tr hay ch c gi tr t i m thi.


32/95

l bi hc ca kinh Ht Mui (Tng chi I, 284-85-86-87-88...). Trongkinh, Pht kho dng nh d ht mui so snh hai trng hp, mtnhm mui nh b vo chn nc nh lm cho nc trong chn ha mnkhng ung c, nhng cng mt nhm mui nh vy, nu b vo sngHng th nc sng Hng vn khng b mn, vn c th ung c. Cngnh vy, i vi mt ngi c tm a nh hp nh chn nc nh, khng tutp tm, gii, c, th mt nghip c nh cng lm cho ngi kh sn mc khng chu c. Nhng i vi mt ngi c tu tp tm, gii,c, tm a rng ln nh sng Hng, th mt nghip nhn c nh tng ttuy c nh hng, nhng vn khng lm anh ta au kh n mc khng chuc. Cng nh mt ngi ch n mt ng tin, nm ng cho ti mt trmng, m phi ngi t, bi v qu ngho khng th tr c. Mt ngi khccng n mt ng tin, nm ng cho n mt trm ng, nhng khng ngit v anh ta giu c n bao nhiu cng tr ht by nhiu.

C th ni, kinh Ht Mui cung cp cho chng ta ci b quyt khng nhng hn ch, trit tiu nghip c qu kh, m cn lm cho mi hnh ng cachng ta, ni thn li ni hay ngh, pht huy c hiu lc ti a v ttp nht i vi tng lai ca bn thn v ca x hi. Tt c vn l chchng ta c hay khng tu tp tm, m rng tm t v k n v tha, t nhhp n rng ln, ngha l nh li Pht dy, phi t tnh k , lm cho tmmnh tr thnh thun tnh, trongsng, ci m thc s, rng ln thc s. Nhtrong cc kinh Nguyn thy, khuyn co tu tp bn v lng tm: t bi, hx, hay nh trong kinh Kim Cang, Pht khuyn co cc v B Tt hy ly citm khng tr tng thc hnh b th, v b th nh vy, s c cng cv lng.

Pht gio i tha s d c sc hp dn mnh m chnh v n khuyn comi ngi pht tm b rng ln, pht hnh nguyn rng ln, cho tt cchng sanh cng vi mnh trn thnh qu gic ng v gii that v thngtc l qu Pht. Vi tm b rng ln , vi hnh nguyn to tt v i ,nh cc hnh nguyn ca B Tt a Tng v B Tt Ph Hin, th s khngc s nghip g d kh khn n u m B Tt khng thnh tu c vin

mn. Ch ng ni g nhng nghip thn c lm t trc, chng cng sha tan vo ci tm v lng , nh nhm mui b ha tan vo nc sngHng.

Nghip khng phi l nh mnh nu hiu bit c ch ca nghip, v vi tmc tu tp, tr thnh cao c rng ln, con ngi hon ton c th hn chtin ti trit tiu nghip qu kh. Ti ngh rng, mt s kinh lun qu


33/95

nhn mnh tnh bt kh khng ca nghip, vi mc ch rn dy chng sanhng c to nghip c, khin cho mt s ngi hiu lm, tng rng oPht ch trng thuyt nh nghip. Nh cu trch dn sau y, ca cuni tr lun:

Nghip lc l ln hn c, khng g so snh c trong th gii, nh ngich n, eo ui ngi khng tha, qu bo ca cc nghip, khng c ngino chuyn bin c, cng khng ni no trn trnh c.(Nghip lc vi ti i, th gii trung v t, th nh tri vt ch, truy trc nhn

bt tr, th ch nghip qu bo, v hu nng chuyn gi, dic v o t x).

R rng cu trch trn ca i tr lun phn no cng iu tnh btkh khng ca thuyt nghip ca o Pht. Rt c th B Tt Long Th ni nh vy nhm mc ch rn dy ngi ng c to nghip c m thi.

Bi hc ca nghip

Cng hc hiu thuyt nghip, chng ta cng thy r hn nhiu vn trongcuc sng, xy ra cho chng ta, cho mi ngi, cho t nc, cho th gii,m trc kia vn tng lm chng ta phn vn, khng l gii c.

Vng, tt c u do bit nghip (i vi mnh), hay cng nghip (i vi xhi, quc gia v th gii). Th gii x hi c mun vn sai bit, giu hay

ngho, p hay xu, sung sng hay au kh, vn minh tin tin hay lc hu,tt c u do nghip, ng nh cu tng m u phm nghip ca Lun cuX:Th bit do nghip sanh

Ngha l th gii c sai bit l do nghip sanh ra.

T , bi hc th nht m thuyt nghip ca o Pht dy chng ta l bihc nhn ni v bnh thn. Mt vic g khng may xy ra cho mnh u chl mt s tr gi cng bng cho mt nghip nhn bt thin m chng ta lm t trc. Ta lm th ta chu. Tr xong th ht n, c thn v tm u

thanh thn. Gp vic may mn, chng ta cng khhng vui mng thi qu nmt tnh to. Bt qu, cng nh chng ta tiu xi mt s tin dnh dmc t trc. Nu chng ta khng sing nng tip tc lm iu thin, th sc ngy kt vn, v s au kh s ch i chng ta. Gi l vo cu, vn enhay , ch l s vn hnh ca c ch nhn qu nghip bo m thi, mt cch tuyt i cng bng. ng nh cu ca Lo T:


34/95

Thin vng khi khi, s nhi bt luLi tri mang mang, tuy tha m khng b st

Bi hc th hai l bi hc ca nim tin v n lc ti a.Tin chn chnh l gc ca mi iu thin, v vy m sch Pht gi l tn cn(gc tin). Tin chn chnh l sc mnh, gip lm mi iu thin, v vy schPht ni tn lc (sc mnh ca tin). Nim tin chn chnh vo thuyt nghipca o Pht thc y chng ta lm vic ht mnh, sng ht mnh v l tngcao c mnh, v ngi, v lm tt c mi vic c th lm c v ltng cao c . Mt khi pht tm b v lng, th mi vic lm cachng ta u c gi tr v lng, i vi c hai mt bit nghip v cngnghip, i vi bn thn, cng nh i vi x hi quc gia dn tc, v nhnloi th gii.

Bi hc th ba l bi hc v tnh gic v tinh thn trch nhim.Ch c ngi khng hiu thuyt nghip ca o Pht mi sng bung th,phng dt, khng tnh gic i vi mi suy ngh, li ni v hnh ng camnh, khng bit rng mi suy ngh, li ni v hnh vi ca mnh, u c tcng n bn thn, gia nh, x hi hoc l ngay trong hin ti, hoc l vsau ny.

Ngi c hiu bit v thuyt nghip ca o Pht, s lun lun tnh gic vc thc trch nhim cao i vi mi hnh vi ca mnh, n nh hng lnhay nh, trc tip hay gin tip, hin nay hay v sau ca nhng hnhvi ,

i vi bn thn v i vi x hi.

Trn y l bi hc ca thuyt nghip ca o Pht. y khng phi l lthuyt, m l bi hc ca cuc sng, bi hc c gi tr thit thc hin ti ivi cuc sng ca mi chng ta

Ph lc ca phn B:

B.1 Kinh ht mui:

Pht ni: V nh ny, hi cc T Kheo c ngi b mt nhm mui vo mt chnnc nh, ny cc T Kheo, cc ngi ngh th no, nc trong chn nh cv nhm mui nh ny m tr thnh mn v khng ung c hay khng?

Tha c vy, Bch Th Tn!


35/95

V c sao?

Bch Th Tn, v nc trong chn qu t, nhm mui lm cho n tr thnhmn, khng ung c.

Ny cc T Kheo, v nh c mt ngi b mt nhm mui nh vy vosng Hng, hi cc T Kheo, cc ngi ngh th no? Nc sng Hng c vnhm mui m tr thnh khng ung c hay khng?

Tha khng, Bch Th Tn.

V c sao?

Bch Th Tn v lng nc sng Hng ln, cho nn khng b mn v vnc th ung c.Cng vy, ny cc T Kheo! y c ngi lm vic c nh mn, khinngi y chu kh no. Li ny na cc T Kheo, c ngi cng lm mtvic nh nh vy, nhng ngay trong i sng hin ti, cng n b ht ri,ngay mt t qu bo nh cng khng cn li i sau, h hung l qu boln...

Nh vy, ny cc T Kheo! C ngi khng tu tp thn, khng gi gii lut,khng tu tp tm, khng tu tp hu, t thin, t c, hng ngy sng kh,ngi nh th, d phm mt ti c nh cng lm n kh s v cng.

Nh vy, ny cc T Kheo! Li nh c ngi c tu tp thn, gi gn gii

lut, c tu tp tm, tu tp tu, lm nhiu iu thin, sinh hot thoi mi,ngi y d c phm mt ti c nh, th ngay trong cuc sng hin ti, cng n b ht, d mt qu bo nh cng khng phi chu trong i sng sau,hung h l qu bo ln.

Ny cc T Kheo! V nh c ngi v b pht na ng tin, mt ng tin,100 ng tin m phi vo t. Li c mt ngi cng b pht na ng tin,mt ng tin, hay 100 ng tin nhng khng phi vo t.

Ny cc T Kheo! B pht na ng tin, mt ng tin, 100 ng tin mphi vo t l ai ?Ny cc T Kheo! Ngi no bn cng, ngi khng sng, cho nnch v b pht na ng tin, mt ng tin, 100 ng tin m phi vo t.

Ny cc T Kheo! B pht na ng tin, mt ng tin, 100 ng tin mkhng phi vo t, l ai vy? Ny cc T Kheo! Ngi giu c, tin ca ddt, th d b pht na ng tin, mt ng n 100 ng tin (anh ta np

pht d dng), cng khng phi vo t.


36/95

Nh vy, ny cc T Kheo, c mt ngi phm mt cht c nh m khno. Li na, ny cc T Kheo, c mt ngi cng phm mt cht c nhnh vy, nhng trong cuc sng hin ti cng n b ri, khng cn chuqu bo i sau, d l nh, ch ng ni g mt qu bo ln.

(Tng Nht A Hmbn Hn)(Tham kho thm bn dch t Pli trong Tng Chi I, Kinh Pli,trang 284-290)

B.2 Hoc duyn vi nghip m to ra sanh t, su, bi kh no

DUYN KHIT Pli l Pratiya-samutpada, t Sanskrit l paticca-samuppada. Ngha l y

duyn m sanh khi ln. Duyn l nhn duyn, cng nh hin nay ni iukin. Theo o Pht, tt c mi hin tng, s vt th gian ny s d tn tinh vy din bin nh vy l do c nhng iu kin nht nh.Trong sch Pht, thng c nhng cu hay on cu: mi php u nhnduyn sanh, u c tnh duyn khi, u l y tha khi; ni, mi php (tcmi s vt, mi hin tng v qu trnh) trong th gian ny khng th tmnh tn ti c m da vo nhiu nhn, nhiu duyn tn ti. T y thangha l da vo y vo nhn duyn.

Mi s vt th gian ny u bin ng v thng, nhng s bin ng v

thng y khng phi l t nhin, hay ngu nhin m theo quy lut, tc lquy lut nhn duyn sinh. l mt s bin ng c iu kin (nhnduyn).

Bc Thnh gic ng l gic ng v nhng iu kin din bin ca s vt,hin tng v qu trnh trn th gian ny. Bc Thnh ch by cho chng tathy r nhng iu kin y, chng ta c th ch ng i vi chng, chi

phi chng, thay v chng chi phi ta, sai s chng ta.

ngha c bn ca duyn khi:

ngha c bn ca duyn khi trong cu:Ci ny c cho nn ci kia c,Ci nysinh, cho nn ci kia sinh,Ci ny khng c cho nn ci kia khng c,Ci ny dit cho nn ci kia dit.Hay l trong cu:Cc php do nhn duyn sinh m sinh, cng do nhn duyn dit m dit.


37/95

Thuyt duyn khi c tm quan trng hng u i vi Pht Php cho nnc on kinh ng nht thuyt duyn khi vi Pht Php:Thy Pht Php tc l thy duyn khi, thy duyn khi tc l thy PhtPhp.

Thuyt duyn khi d l Pht gio nguyn thy hay Pht gio i tha, Phtgio n hay Pht Gio Trung Hoa, Nht Bn, Vit Nam, c xem nht tng c bn ca Pht gio, l ch thuyt khu bit Pht gio vi cc tnngng khc, h t tng khc.

Thuyt duyn khi ni chung v thuyt duyn khi gi tr:Quan h duyn khi l quan h thi gian, khng gian v quan h logic cami hin tng, s vt trong th gii, v tr. Pht gio, khi kho st nhngmi quan h , khng ngoi mc ch tm hiu ngha cu knh ca nhn

sinh, nhm tr li cu hi: V sao con ngi li tn ti trn th gian ny, vsao con ngi phi gi, bnh v cht, chu nhiu au kh? Khi ni thuytduyn khi gi tr l ni thuyt Duyn khi nhm tm hiu gi tr ca nhnsanh, cng gi l thuyt Ni duyn khi.

Cn thuyt Duyn khi ni chung c tnh cht bao trm hn, ph qut hn.N khng nhng p dngcho vn nhn sinh, m c cho ton b hintng, s vt v qu trnh xy ra trn th gian v trong v tr ny. nh c bn ca n, nh ni trn l:Ci ny c th ci kia c,

Ci ny sinh th ci kia sinh,Ci ny khng c th ci kia khng c,Ci ny dit th ci kia dit...Tnh phc tp ca thuyt duyn khi (gi tr)Quan h duyn khi v cng phc tp. Theo quan im Pht gio, mi conngi, ngay sau khi lt lng m, l mt tng ha ca ton b kinh nghimqu kh m con ngi tri qua trong nhiu cuc sng trc. Nhng kinhnghim khng c mt i vi thi gian, m lu li du vt trong thc A ligia ca con ngi , t i ny sang i khc. Ri sau khi lt lng m, con

ngi chu s tc ng ca gia nh, trng hc, x hi... Tt c nhng kinhnghim tip xc cng khng mt i, m vn tch ly tip tc trong thc Ali gia ca con ngi , to ra ci gi l nhn cch ca con ngi .

Con ngi sng trong mt hon cnh, mt mi trng nht nh, con ngichu nh hng ca hon cnh, ng thi cng nh hng tr li hon cnh.iu ny ng khng nhng i vi mt o c, m c v cc mt nh


38/95

thc n, ung, mc, ni ... Qua phn tch kinh t, chng ta thy rt r,cuc sng d l rt bnh thng ca mt c nhn ch c th tn ti v tiptc, vi s h tr ca bit bao iu kin, no nguyn liu, nhin liu, cnglao ng, vn ti, khng nhng trong nc m c ngoi nc na. c mtgi m n lin, phi c nguyn liu bt m nhp, c c mt nh my ko msi, bt gia v, giy bao b, phng tin vn ti chuyn nhng gi mthnh phm n ngi tiu th, thng qua mt mng li ca hng bn

bun, bn l ri rc khp c nc, khng k chi ph qung co v mt lotcc chi ph khc c lin quan. l ni chuyn mt gi m n bui sng, gi

bn khng ti mt nghn. Cuc sng hng ngy ca chng ta cn cn baonhiu th khc cn phc tp hn.

Trong lnh vc vn ha gio dc, cc mi quan h chng cht, an chen licng phc tp hn: quan h truyn thng vn ha qu kh trong nc v

quc t, quan h vi cc ngnh gio dc, in n, tuyn truyn, xut bn...

C th ni s tn ti v pht trin ca bn thn chng ta c lin quan mtthit v phc tp vi qu kh , vi x hi v th gii. chnh l ch thuyt

php gii trng trng duyn khi ca Tn Hoa Nghim ni ting. N c thha quan im Pht gio: Mt l tt c, tt c l mt (nht tc nht thit,nht thit tc nht).

Biu minh ha thuyt duyn khi ni chung v thuyt duyn khi gi trThuyt duyn khi ni chung:

Ci ny sinh th ci kia sinh: quan h thi gianCi ny dit th ci kia dit (cc hnh v thng)Ci ny c th ci kia c: quan h khng gian logicCi ny khng c th ci kia khng c

Thuyt duyn khi gi tr: Cng gi l ni duyn khi.(12 nhn duyn v bn )Duyn v minh, c hnh (kh qu)Duyn hnh c thc lu chuyn (tt c cc hnh l kh (nhn) tp)Duyn sanh c gi cht... vi tt c mi kh no km theo.V minh dit cho nn hnh ditHnh dit nn thc dit (Dit (qu) Nit bn vng lng)Sanh b dit cho nn gi cht cng dit: (o (nhn))

Qua biu trn, thy: V ci ny sinh th ci kia sinh, ci ny dit th ci kiadit... ni ln quan h thi gian trc sau. Cn, v : ci ny c th ci kia


39/95

c, ci ny khng c th ci kia khng c", ni ln quan h khng gian vquan h logic.

Cc hnh u l kh ni ln mt tri ca gi tr, mt m vng lun hi.Nit bn vng lng, ni ln mt phi, mt chnh din ca gi tr, mt gicng v an lc.

Cc cu duyn v minh c hnh, duyn hnh c thc... duyn sanh, c gicht... l chui duyn khi ca m vng lun hi.

Cc cu v minh dit cho nn hnh dit, hnh dit cho nn thc dit... lchui duyn khi ca gic ng v gii thot.

Trong bn th hai kh v tp l quan h nhn qu dn ti lu chuyntrong vng m vng lun hi. Hai dit v o l quan h nhn qu dn tigic ng v gii thot. Do d, bn eng thuc phm vi thuyt duyn khi:lu chuyn duyn khi v gii thot duyn khi.

Thuyt 12 nhn duyn:Trong kinh Nguyn thy thuc vn h Pli, c on vn gii thiu 12 nhnduyn nh sau : Ny cc t kheo! Th no l duyn khi ? Ny cc t kheo!Duyn v minh m c hnh, duyn hnh m c thc, duyn thc m c danhsc, duyn danh sc m c su x, duyn su x m c xc, duyn xc mc th, duyn th m c ai, duyn i m c th, duyn th m c hu, duyn

hu m c sinh, duyn sinh m c gi cht, su bi kh no sinh ra. Nh vy,l duyn khi ca tt c mi au kh.Ngc li, v minh dit cho nn hnh dit, hnh dit cho nn thc dit, thcdit cho nn danh sc dit... su x... xc... th.. i... th... hu... Hu ditnn sinh dit sinh dit nn gi cht, v mi su bi kh no u dit. Nh vy,tt c mi au kh u dit.

Trong 12 chi nhn duyn, hai chi u v minh v hnh thuc v nhn cathi qu kh, nm chi thc danh sc, su x, xc, th, l nm qu thuc thihin i. l lp nhn qu qu kh v hin ti (hai nhn qu qu kh v

nm qu hin ti).

i, th, hu l ba nhn thuc thi hin ti. Sinh v gi cht l hai qu thucthi v lai. l mt lp nhn qu na : ba nhn hin tai v hai qu v lai. l lp nhn qu th hai hin ti v v lai.


40/95

Biu sau y minh ha hai lp nhn qu qu kh hin ti v hin ti v lainh sau :

Mi hai duyn khiV minh tc l hochai nhn thi qu khHnh tc l nghipThc, danh sc, su x, xc, th.... nm qu thi hin ti.

Trn y l lp nhn qu qu kh hin ti.i th, hu... Ba nhn thi hin ti.Sinh, gi, cht... hai qu thi v lai.L lp nhn qu th hai : nhn hin ti qu v lai.

Cho nn gi thuyt 12 nhn duyn gm hai lp nhn qu, thuc ba i.Trong biu,1) V minh tc l phin no thuc i trc;2) Hnh l cc nghip thin c to ra trong thi qu kh.3) Thc: L dng u tin nht (st na du tin) ca thn nm un trong thaim.4) Danh sc: l t hp thn tm bt u hnh thnh trong thai m, trong bntun du tin.5) Su x (cng gi l lc nhp) l su cn nng. n tun th nm th bothai c su cn y .

6) Xc : thai nhi lt lng m, bt u tip xc vi ngoi cnh.7) Th : l cm xc, vui, khng vui...8) i : thch th vt hoc ngi thuc gii tnh khc.9) Th : l v ly nm ly lm ca mnh.10) Hu : cng gng ngha ch Hnh, te l to ra cc nghip thin hay c,dn ti qu v lai.11) v 12) Sinh v Gi cht : do to nghip i trc m sinh ra i ny,vi ci thn s gi, bnh, cht vi mi kh no km theo.

Quan nim ca phi Du Gi tc hc phi Duy Thc:Phi Du Gi xem 10 chi t v minh cho n hu l thuc i hin ti. Haichi sau, sinh v gi cht l thuc i v lai. l thuyt mt lp nhn qutri qua hai i.


41/95

Quan nim ca Hu b:Phi Hu b (sarvastivada) quan st l 12 nhn duyn theo 4 loi duynkhi :1/ St na duyn khi : tc trong mt st na (n v thi gian ngn nht cth tng tng c) c 12 chi nhn duyn cng tn t mt cch logic.2/ Lin phc duyn khi : khi quan st 12 nhn duyn c th hin c thtrong thn tm con ngi, hng gi pht bin i, v c hot ng bnhthng ca con ngi hng ngy cng da vo 12 nhn duyn .3/ Phn v duyn khi: tc l 12 nhn duyn chia thnh hai lp nhn qutrong ba i qu kh, hin ti v v lai.4/ Vin tc duyn khi : vin tc l tip tc mi, cho ti khi con ngichng c Nit bn. Chui 12 nhn duyn ny ni tip mi khng ngngi ny sang i khc cho ti khi ng s chng Nit bn, khng cn lunhi sanh t na.

Gii thch cc chi trong 12 nhn duyn, theo kinh Nikya Pli v A Hm:1/ V minh : S.Avidya P.Avijja, tc l khng bit, khng hiu i vi nhnsinh quan v th gii quan ng n, i vi thuyt bn . Tri vi v minhl mc chnh kin trong Bt chnh o.

2/ Hnh: S.samskara P.sankhara, tc ba hnh nghip , li ni, thn. Do vminh m c hnh ng to nghip thin, c ni ngh, li ni v thn.

Nhng nghip thin c ny u lu li du vt trong con ngi di dnght ging, hnh thnh nhn cch, tp qun ca con ngi .

3/ Thc: S.vijinana, P.Vinnana, thc l tm thc phn bit. Kinh A Hm khini v duyn thc m c danh sc, phn bit c: 1. Thc nhp thai; 2.Thc trong bo thai; 3. Thc sau khi lt thai. Thc nhp thai kinh Pli gil : Kit sanh the.

4/ Danh sc: S. v P. manarupa, danh l cc hnh tng ca tm nh th,tng, hnh... sc ch sc thn. Cng c sch gii thch sc l nm ngoitrn: sc, thanh, hng, v, xc. Nhng c th gii thch sc l sc thn thng l hn.

5/ Su x: S. sad-ayatana P.salayatana, cng gi theo ch Hn l lc nhphay lc nhp x: Tc l su cn nng, qua , thn tm tip xc vi ngoicnh.

6/ Xc: S.aparsa P.phassa, tc l s tip xc ca ba yu t cn, cnh, vthc.


42/95

7/ Th: S. v P.vedana, tc l cm th vui, bun hay khng vui, khngbun.

8/ i: S.trsna P.tanha, tc l s thm kht, cng nh kht thm nc vy.Nh thy cnh vui, th thm mun, gp cnh nghch th xa trnh.

9/ Th: S. v P. upadana, sau khi trong tm khi ln lng thm kht, th ni , li ni v thn, cng khi ln hnh vi c th bm ly, v ly, v chnh l to nghip.

C th phn bit c:- Dc th: l thm mun, bm vo nm i tng ca dc vng nh sc p,ca ci, danh vng, n, ng.- Kin th: tc l bm ly kin gii m mnh vn thch th, d l kin gii

sai.- Gii cm th: Tc l bm vo nhng gii diu v l, sai tri, nh mt sngoi o cho rng tm nc sng Hng th c xa sch mi ti li, sngp xc kh hnh cng xa b c mi ti li qu kh.

10/ Hu: S. v P.bhava, tc l s tn ti. V to nghip trong qu kh chonn con ngi mi tn ti, mi c thn nm un, trong cc ci sng khcnhau. Nu ci Dc gii th gi l Dc hu. Nu l ci Sc gii th gi lSc Hu, v nu ci V sc th gi l V Sc hu.11/ Sinh: S. v P. Jati, tc l loi hu tnh, do nghip to ra trong qu kh

m sanh trong cc ci sng khc nhau, thnh cc loi chng sinh khc nhau.

12/ Gi cht: S. v P.Jara-marana. Trong kinh nguyn thy, sau gi, cht cnthm su P.soka, bi P. parideva, Kh P.dukkha, no P.upayasa, uP.domanassa.

B.3 CC ON TRCH DN KINH IN V BN (lin h ti chn l v s kh)

Khi Pht sp nhp Nit bn, Pht nhc li thuyt bn :Ny cc T Kheo, i vi thuyt bn , c iu g nghi hoc th mau mauhi i, ng cn nghi hoc m khng gn hi... Lc by gi Th Tn hili ba ln m khng ai ni c. V sao nh vy? L v trong Tng chngkhng cn ai nghi hoc v thuyt bn na. Khi y, Tn gi A nu Lu (Anurrudha), quan st tm t trong chng, thy nh vy bn bch Pht rng:


43/95

Bch Th Tn, mt trng c th nng ln, mt tri c th lnh i, cn ThTn ging bn Chn l th khng bao gi i khc c, Th Tn ni chnl v s kh th thc l kh, kh khng th bin thnh vui c. Tp lnhn ca kh, khng th c nhn khc. Nu kh dit tc l nhn dit. Nhndit cho nn qu dit. o dit kh l o chn chnh. Khng cn c okhc. Bch Th Tn, trong Tng chng, tm t i vi bn quyt nh,khng cn nghi hoc iu g na.(Kinh Di gio bn dch ca Cu Ma La Thp)

Trch kinh Ha D:(Pht ni mi s vt trong th gian u nh bc la).

Thi by gi, c Th Tn sau khi li Uruvela mt thi gian thathch bn ln dng i Gaya (Gi da). i theo Pht, c mt nghn T Kheo,

trc y vn l du s ngoi o bn tc, theo K Na gio. Sau khi n TinhX Tng u (Gaya head), Pht ni vi i chng T Kheo rng: Ny ccT Kheo! Tt c trong th gian u ang bc chy! Ny cc T Kheo, conmt ang bc chy, nhn thc ang bc chy, sc cnh m nhn thc nm

bt ang bc chy, tt c mi cm th do thy sc khi ln, d vui hay bun,hay khng vui khng bun, u ang bc chy. Chng bc chy nh thno? Chng bc chy do la tham, la sn, la si v cng vi sanh, gi,

bnh, cht, u, bi, kh, no, ng thi bc chy...

(i vi tai, mi, li, thn, Pht cng phn tch nh vy v Pht tip li)...

V v t c chnh kin nh vy, bn sanh tm nhm chn i vi mt, scphp, nhn thc, mi cm th sanh ra t nhn thc, sanh tm nhm chn ivi tai, m thanh, nh thc, vi mi, mi v, t thc... nh nhm chn m v t on tr c tham dc, t c t do v gii thot...

Trch kinh Lng Nghim:Mt on trong kinh Lng Nghim, dn li ca vua Ba T Nc (Pasenadi):Bch Th Tn, con xa cn nh, da d mt m, lc ln ln huyt kh sungmn, m nay gi tr thnh suy yu, thn hnh kh ho tiu ty, tinh thn um, tc bc da nhn, chc l... khng cn th c bao lu na. Lm sao cth so snh dc vi thi trai trng? S thay i l dn dn, thc ra conkhng th no cm gic c, ma qua thng li, dn ti tnh trng ngynay. C v sao? Nm con hai mi tui, tuy gi l cn nh, nhng dungnhan c gi i so vi hi 10 tui, n nm 30 tui li gi i so vi tui 20.

Nm nay, con su mi tui, nu ng li cch y 10 nm th lc con cn


44/95

cng trng. Bch Th Tn, con thy s thay i khng ch hn ch trong 10nm. Nu suy ngh k, th s thay i khng phi hn ch trong mt k hayhai k, m s thay i din ra hng nm, m khng phi tng nm mtng thng c thay i. M khng phi tng thng c thay i, m l tngngy. Thm ch nu xt k, th s thay i cha tng ngh dng, d ltrong tng st na, trong tng nim. V vy con bit thn ca con, cui cngs phi bin dit !...

Trch Kinh Nit Bn:Kinh Nit Bn c on ni ln c im ca nhn sanh, vui v bun, lc vkh i km vi nhau nh bng vi hnh:C hai ch em, ngi ch cc k xinh p, d thng, i dn u cng emli s pht t, phn vinh giu c, v c mi ngi hoan nghinh, tip n,gi li khng cho i ni khc. Nhng ngi em, th tri li cc k xu x, i

n u cng gieo rc tai ha, s ph sn v t vong, cho nn mi ngi ught b, c tuyt khng cho n. Nhng ngi ch ni : Ti v em ti, iu cng i vi nhau, khng bao gi ri xa nhau..... u ti cng lm diu lnh, em ti th lm iu c, ti em li nim vui,em ti th gy au kh. Mi ngi nu yu ti, th cng phi ng ght emti....

Nhn sinh l nh vy. C vui c bun, c sng c kh, c vinh c nhc.Cho nn, Pht dy rng, trong th gian ny, con ngi khng th hngc nim vui thng ti, khng th c t ng bit lp khng th c dung

sc p mi mi khng b tn phai. V chng sinh si m cho nn ly bunlm vui, ly ci v ng lm ng, ly v thng lm thng, ly ci khngthanh tnh lm thanh tnh, Pht gi l thy in o.

C ln, Pht dy cc t:Ny cc T Kheo! Cc ngi hy ngh xem, nc trong bn bin l nhiu,hay l t v th n nay, ln ln mi trong vng sanh t, nc mt ca ccngi xung trong ngy thng m di l nhiu? Ny cc T Kheo! Ccngi trong mt thi gian di, bit bao ln, cc ngi chu ng ni

thng kh mt cha, mt m, bao ln cc ngi chu ni thng kh mtcon, mt anh em, mt ch em. bit bao ln, chu ni thng kh mt tisn, ni thng kh bnh tt trin min. Bit bao ln, cc ngi phi chu nithng kh xa ngi mnh yu, gn ngi mnh ght. ng nh vy mtim cng khng sai, bao nhiu ln, cc ngi chu nhng ni thngkh nh vy m phi khc v chy nc mt. Lng nc mt ra thc lnhiu hn nc ca bn bin cng li. Ny cc T Kheo trong mt thi gian


45/95

di, cc ngi chu ng nhng ni thng kh, su bi, kh no, nh vy,chu ng bao nhiu bt hnh, bao nhiu kch, bao nhiu dy v... thyxc, xng ct cc ngi lp y m m. Cc ngi chu kh nh vy lm ri. n lc, cc ngi nhm chn th gian ny, n lc cc ngi

phi n lc thot khi ni kh ca sanh t....

III. Dit Thnh , tc Nit Bn :

Dit thnh , t Sanskrit l Dukkhamrodha ariyasacca, ngha l cnh gii dit tr mi kh no. Mt tn gi khc l Nit Bn. T Sanskrit l

Nirvana. T Pli l Nibbana, vi cc ngha dp tt, thi tt. (Thi tt, dp ttngn la phin no).

Kinh Tng Nht A Hm vit: nu c v t c chn chnh gii thot,tm v y vng lng (khng th xao ng), vic lm, lm, khng cn vicg lm na; nhim v cn lm lm, khng cn nhim v g phi lmna. Ging nh tng ln gi thi khng ng, sc, thanh, hng, v micm xc p cho n mi chuyn thch th hay khng thch th ukhng lm cho dao ng. V y, c ni tm kin c, thng tr, gii thot.(Tng nht A Hm 3-378-9)

Nit Bn l mc tiu ti hu ca o Pht. Nhng Nit Bn l g? Khng thly t duy v ngn ng bnh thng m t trc tip c. Do m sch

Pht thng dng cc t ng ph nh hay phn din ni v Nit Bnnh: Dit tham, v v tch dit, v t... Nit Bn l cnh gii siu thigian v khng gian, cn chng ta th dng t duy v ngn ng th gian, ttnhin khng th no dng t duy v ngn ng trc tip miu t NitBn c.

Sau y, trch mt on vn trong Tng ng b Kinh ghi li li Pht trli du s Vaccha1 .Vaccha hi Pht :Hi hu Tn gi, c Thch Ca v i. Bin sanh t kia, mnh mang khng

b, mun vt khi bin , phi da vo php mn ca Pht.Con nay mong cu, Bc Nht Thit Tr, ch by cho con, con ng giithot, con hnh tr v y ch, cu vt bin sanh t.

Pht tr li : Lun lun gi chnh nim, quan st r rng, (thy) bt c lcno, cc php u l khng, nu c quyt tm, da vo (quan im) cc phpu l khng, th c th vt qua bin ln sanh t.


46/95

on tr mi dc lc, khng ni nh cm, ngy m su thi, yn lng niqun, pht tm dng mnh, on tr tham dc, cng phu nh vy, tt yu sthot khi sanh t.

Vaccha hi :Nu c bc Thnh, on tr dc vng, khng thch dc lc, tm khngcn li, x b ht, i vi trn v cnh, dc gii thot, lm bc tnqu trong th gian; bc Thnh nh vy, cn thoi chuyn na hay khng?Bc y thng tr cnh gii Thnh, cn c th mt cnh gii Thnh haykhng ? ...Bc Thnh nh vy, tr cnh gii Thnh, mt m gii thot tri qua nhiunm thng, khng c thi tht. Bc Thnh nh vy, c thn thc hay khng?(chng con) bit cnh gii c hay khng?

Pht tr li :Nh ngn la kia, c gi thi tt, khng cn thy u na, bc Thnhc o, thn tm gii thot, lng l v vi, cng khng th thy c.

Vaccha hi :Bc Thnh c o, tnh lng v vi, l khng ? l dit ? Hay l thngtr, khng kh, khng tch?Hy hu Tn gi, hy ch by cho con, ci m s b tc, on tr m lm chocon. Php phi chng l cnh gii ca ch Pht t thn chng nghim...

Pht tr li :Cc bc Thnh ng o, v vi tch ch, kh m ngh bn, l cnh siuvit thc. Khng c php no thuc v danh t ngn thuyt. Sau khi x

b tt c cc php, th cng on tr ngn ng, v mi hnh tng ca tm,xa la mi cnh gii h lun v phn bit

Trong on vn trn, c th ni, ci g c th ni c v Nit Bn th Pht ni y ri. Di dy, ch nu ln vi im ch yu:

1/ Nit Bn khng phi l h v, m l mt s tn ti tch cc, siu vit mingh bn: V s tn ti ca Nit Bn, Pht nhiu ln khng dnh Pht ni:Ny cc T Kheo, c php v vi, bt sanh bt bin; nu nh khng c phpv vi bt sanh bt bin ny, thi cc php c sanh c bin i v nhn duynsanh khng th no gii thot c.


47/95

l nhng li khng nh tch cc v chnh din i vi Nit Bn. Trongcc kinh in Pht gio khc, Nit Bn thng c gi l bt t (amrta).Bt t khng phi l mt khi nim tru tng, m l mt s thc sngng. Cng khng phi l mt nim ch quan m l mt s thc tn tikhch quan. Trong kinh Pht, Ma Vng (Mara - Ba tun) biu trng cho scht. Cn Nit Bn l khng cht, l bt t, l s chin thng v chinh phcci cht. Trong cc sch sanskrit, amrta cn c ngha l thuc tin, vi ngha

Nit Bn l thuc tin, em li s bt t cho ngi no c c thuc tiny. Nit Bn l s tn ti vnh hng. Ngi tu o, sau khi chng ng NitBn, trong sanh l ea h, cng c mt s thay i nht nh. Trong kinhPht bn dyn (Mahavastu), ghi li s kin tn gi X Li Pht, sau khing o, gp tn gi Me Kin Lin trn ng i. Tn gi Mc Kin Linthy ngi X Li Pht dung mo khc thng, bn hi :Ny tn gi X Li Pht ! Ngi bn ca ti ! Dung mo ng thanh tnh,

thn thi ng trang nghim, an n, khin mi ngi u tn knh. Ny tngi X Li Pht! Phi chng tn gi ung c nc cam l bt t(amrta), tm c con ng ln dn ti s bt t? Dung mo tn giging nh l bc c do, n trong sng nh hoa sen n, thn thi ca tngi an tng v trang trng. Tn gi tm dc u o bt t khin chothn thi ca tn gi trong sng nh th ny?

Ngi X Li Pht tr li : Ny tn gi Mc Kin Lin, ng vy, ti cc nc cam l bt t, tm ra ng ln dn ti bt t. (Mahavastu,3,68 Buddhist thought in India )

2/ Bt t : V l mt thuc tnh quan trng ca Nit bn, cho nn c n 15hnh dung t, c ngha tng t, cng dng cho Nit Bn nh :(1) Vnh hng.(2) Kin c.(3) Bt bin.(4) V hoi (A-cyuta)(5) Khng bin gii (v t-an-anta)(6) V ch (aty-antam)(7) V sanh.

(8) V dit .(9) V khi.(10) Bt d hoi dit, khng d b hoi dit.(11) Phi sanh php, Apalokina-a-bhutam- khng phi l php c sanh.(12) V hnh - khng c tc nghip,(13) V bnh - khng bnh,(14) V lo - khng gi.


48/95

(15) V t (a-maranam) khng cht.

3/ Nit Bn l an ton v khng c iu cNit Bn l cnh gii an ton v khng c iu c. C th k nhng hnhdung t c t an ton nh :(1) An ton (A secure)(2) Ni tr v trnh kh (A refugee) - quy cu.(3) Ni n nu (A shelter) t s.(4) Ni trnh nn (A. asylum) t nn x,(5) Hn o (A. island)Cc hnh dung t khc c t b iu c gm c :(1) on dit kh (kh chi ch dit),(2) Dp tt kh (kh chi ch tc),

(3) Khng th gy thng hi,(4) Khng c tai ha (an-itikam)(5) An thch, an ton thch th (sukha)(6) Ct tng - tt lnh (sivan)(7) V u(8) Tch an (santi), yn lng, vng lng.(9) Thanh tnh, trong sch,(10) V nhim (asankihttha) khng b nh bn,(11) V nhiu - khng c phin.nhiu.

4/ Nit Bn l cnh gii siu vitSau y l mt s t ng, ni ln tnh siu vit ca Nit Bn, ph nh mithuc tnh th gian ny ca Nit Bn, ng thi khng nh Nit Bn l chnl ti hu, l mc ch ti cao:(1) Gii thot(2) Xut ly,(3) Vt b (kh x)(4) Khng chp th (v th)(5) Khng ri vo ba hu

(6) Siu th,(7) Siu tuyt,(8) An tc (an ngh)(9) Duy nht,(10) Th gian tn,(11) Tham dit.(12) Phin no dit,


49/95

(13) V lu,(14) V vi,(15) Phi s tc, khng phi do lm ra,(16) Khng th thy - bt kh kin,(17) Kinh l (ascaryam)(18) K diu (adbhutam)(19) Vi t, nh nhim,(20) Bt kh thuyt ,(21) Bt kh lng,(22) Khng c g snh bng (v kh lun t)(23) Chn ,(24) Chn nh Bhutta-tathata.(25) Thng ngha Paramarttha.(26) Ti thng,

(27) Ch thin (seyyo)(28) V thng (an-uttaram)(29) Duy nht vin mn ekamttha (ci hon thin duy nht).(30) Gii thot ti hu (apa-vagga).

5/ 66 t ng nh ngha Nit Bn theo cun Bn v Bn Sau y chng ti lit k c 66 tn gi khc ca Nit Bn km theo giithch gn :(1) V vi: V Nit Bn l khng sanh, khng dit, khng phi l nhn duynsanh. Mi php b lm ra, khng th so vi Nit Bn c.

Nguyn vn : Nit Bn l v sanh, khng ln ln, khng dit, khng do nhnduyn lm ra, tri ngc vi hu vi, cho nn gi l v vi.

(2) V h:Nit Bn siu vit ba gii, khng c g so snh vi Nit Bn c, cho nngi l V h.

Nguyn vn : Cao vt ba gii? xa la mi thp hn, khng c g so snhc cho nn gi l v h.

(3) V lu:Nit Bn vnh vin xa la mi dng sanh t, khng cn thuc phm vi sanht lun hi, nn gi l V lu.

Nguyn vn: Vnh vin xa la mi dng chy, cc dng (sanh t) khng cnsinh ra na, khng phi l ni c vt tch dng chy, cho nn gi l V lu


50/95

(4) Chn :Nit Bn khng phi l h vng, khng phi l in o, sai lm, cngkhng tri ngc chn l, cho nn gi l Chn .

Nguyn vn : Khng h vng, khng in do, khng tng vi, cho nn gil chn .

(5) B ngn: B bn kia.Nit Bn l cnh gii khng cn nghi hoc v s hi na, siu vit 3 hu 2,xa la mi cng dng, vt qua bin ln sanh t, v vy gi l b ngn.

Nguyn vn : Khng b rn c ca ba gii lm cho s hi, vt qua ba hu,b mi cng dng, vt bin sanh t, cho nn gi l b ngn.

(6) Thnh t : (nghe c ci nh nhim)Nit Bn l cnh gii ch c th t ti vi tr tu cao nht, v vy m gi l

thnh t, tc l nm bt c cnh gii ca diu l, cc k thm su.Nguyn vn: l ch hiu bit ca tr tu cao tt, cho nn gi l thnh t.

(7) Kh thy: (Nan kin)Nit Bn khng khc g hoa u m, rt kh gp.Nguyn vn : Nh hoa u m, th gian kh gp v vy gi Nan kin.

(8) V hoi :Nguyn vn: khng gi, khng b ph hoi do gi l v hoi.

(9) Hng ti v tranh:Khng tranh ginh (vi ai) thng hng nh vy:Nguyn vn : Vn l khng giao ng, cho nn gi l hng ti v tranh.

(10) V tht: khng mt.Nit Bn khng phi v i tr v on tr cc phin no, m bn thn b suygim, cho nn gi l v tht.

Nguyn vn : i tr, on tr cc php, m th khng b suy gim, cho nngi l v tht.

(11) V th (d)Nit Bn vt tt c nhng g chng ta thy c trn th gian ny, khngc ci g ngang bng vi n c, khng th dng v d d hnh dung ra NitBn, cho nn gi l v th (d).

Nguyn vn : Nit Bn vt qu cnh gii ca mt thy, khng c ci gngang bng c, cho nn gi l v th (d).


51/95

(12) Khng c h lun:Nit Bn khng c cc kin gii sai lm, ny sinh t tham i, cng khng ckiu mn v chp th, v vy gi l khng h lun.

Nguyn vn: khng c cc kin gii ny sinh t tham i, khng c kiu mnv chp th, cho nn gi l khng c h lun.

(13) Tch tnh : vng lng.Nguyn vn : la si hoc b dp tt, cho nn gi l tch tnh vng lng.

(14) Cam l :Nit Bn l cnh gii bt t m ch thin khng th chi phi c, cho nngi l cam l.

Nguyn vn: Vt qua ci cht v thin gii, cho nn gi l cam l.

(15) Cc diu :Nguyn vn : rt l p vng lng, ng thch th, cho nn gi cc diu.

(16) Ch : l ngng ch.Nguyn vn : vng lng, khng kh cho nn gi l ngng ch.

(17) An:Nguyn vn: Php thin chn thc cho nn gi l An.

(18) i tn: ht i dc.

Khng cn b s thm kht thiu chy, cho nn g l i tn.(19) Hy hu: Nit Bn khin cho nhiu ngi phi kinh ngc ngikhen, cho nn gi l hy hu.

Nguyn vn : Lm cho ngi khc kinh l, cho nn gi l hy hu.

(20) Cha tng c nh vy: V tng c.Trn con ng sanh t, khng th t ti Nit Bn, v vy ni cha tngc nh vy.

Nguyn vn : trong sanh t, cha tng c cng c y, cho nn gi l v

tng c.

(21) V ung :Ngi (c Nit Bn), khng cn b hi, cho nn gi l v ung.


52/95

(22) V tai :Khng cn tai nn, trong th khng thiu g, ngoi th khng b c chng,cho nn gi l v tai.

(23) Nit Bn :Sau khi chng Nit Bn, t nay v sau khng cn b ni thng kh ca sanht na, c s an lc cu knh, l ngha chn chnh ca Nit Bn.

Nguyn vn : khng cn phi ti sinh v chu kh na, c an lc cu knh,cho nn gi l Nit Bn.

(24) Nan t :ngha l kh suy ngh ti. Nit Bn khng th ni l c, khng th ni lkhng, kh suy ngh ti c, cho nn gi l nan t.

Nguyn vn : khc vi tng c, khng cho nn gi l nan t.

(25) Bt sanh: c sanh th c t, gi, lo bun... Nit Bn siu vit mi khuyt im linquan n sinh t, v em li nim vui k diu ca gii thot, cho nn gi l

bt sanh.Nguyn vn : la khuyt im ca ti sinh v hng nim vui tng ng chonn gi l bt sinh.

(26) Khng du tch :Cc loi ma nh phin no ma, t ma, ng m ma, t ti thin ma, bn loi

ma ny u khng quy nhiu c cnh gii Nit Bn, cho nn gi l Vtch, Nit Bn khng c du vt cho cc loi ma c th theo di c.

Nguyn vn: T ma bt ch, c thuyt v tch.Ngha : bn loi ma khng n c cho nn gi l v tch.

(27) Phi tc:Bn thn Nit Bn khng th do nhn duyn no lm ra c cho nn gi l

phi tc.Nguyn vn : khng do nhn no to ra, cho nn gi l phi tc.

(28) V u :Khng cn lo phin, ngi chng c Nit Bn, khng cn b lo phin, chonn gi l V u.

Nguyn vn: Khng cn b kh, nn gi l V u.


53/95

(29) Tr :Ngi chng Nit Bn an tr cnh gii Nit Bn khng cn thoi chuyn.

Nguyn vn : Ngi chng Nit Bn, vnh vin khng cn thi lui, cnh giichng ng l kin c, vng chc.

(30) V ng:Khng c php no c th so snh c vi Nit Bn.

Nguyn vn : v php nng t, c thuyt v ng (khng c php no c thging nh Nit Bn).

(31) V cu :Ngi chng Nit Bn khng cn ham mun cu mong g na. Nguynvn : Vnh ly th dc, c thuyt v cu.

Ngha l : Vnh vin xa la mi ham mun v chp th, cho nn gi l vcu.

(32) V bin:Cnh gii Nit Bn siu vit thi gian, khng bin ng, khng cn c trcv sau.

Nguyn vn: V tin hu t, c thuyt v bin.Ngha l : Khng cn c trc v sau, cho nn gi l v bin.

(33) Vi t:

Khng th dng tri thc th tc tm hiu Nit Bn.Nguyn vn: Nan kh thng t c thuyt vi t.Ngha l: kh chng t ti cho nn gi l vi t.

(34) V tn:Khng tn hi.

Nguyn vn : V hu bc c thuyt v tn.Ngha l : khng cn b bc bch cho nn gi l v tn.

(35) Ly dc:

xa la dc vng.Nguyn vn : Khng cn b nhim bi m hoc, cho nn gi ly dc.

(36) Tnh: trong sch.Nguyn vn : V ch qu tht, c thuyt danh tnh.Ngha l: khng cn c li lm khuyt im, cho nn gi l tnh.


54/95

(37) Gii thot:Nguyn vn : kt phc giai on, c danh gii thot.Ngha l : mi rng buc u on tr, cho nn gi l gii thot.

(38) Phi tr :cnh gii Nit Bn khng cn nng ta vo mt php no ht.

Nguyn vn: Ly y ch c thuyt phi tr.

(39) Phi i :Nit Bn l cnh gii chn thc duy nht, thot khi vng i i. Nguynvn: V hu nh php, c thuyt phi i.

(40) ng :Nit Bn ngang bng vi ci tuyt i v thng.

Nguyn vn : V ng ng c thuyt vi ng.Ngha l: v l ngang bng vi ci v ng cho nn gi l ng.

(41) V hi :Nit Bn siu vit mi cm quan v tri gic.Nguyn vn : Ch nhp mt x, c thuyt v hi.Ngha l : v cc cm quan (ch nhp) khng cn na cho nn gi l v hi.

(42) Thm thm : rt su sc.Nguyn vn: Ngoi nhn bt c, c danh thm thm, ngi bn ngoi

khng th c c, cho nn gi rt su sc.

(43) Nan gii: kh l gii.Nguyn vn: tch khi chnh gio ca Pht th kh hiu bit c cho nngi l nan gii.

(44) Nng :Nguyn vn: nh qun cng c (ca Nit Bn) m khin cho c th vtqua sanh t, cho nn gi l nng .

(45) V thng :Nguyn vn : l v thng php khng c g trn na cho nn gi l vthng.

Ngha cu ny khng c r. C th c ngha: Nit Bn ng u ht thycc php th thng, cho nn gi l v thng.


55/95

(46) Thng :Nguyn vn: tm trong bin php, nm bt c ci chn thc nht, l sc ca thng nhn cho nn gi l v thng.

(47) Thnh qu :Nguyn vn : nh tu vn hnh mi c c, l ci ti thng v gi cho nngi l thnh qu.

(48) V y : khng s hi.Nguyn vn : la cc nhn lm cho s hi cho nn gi l v y.

(49) Bt x :Nguyn vn : s yu chung i vi qu thnh kin c, cho nn gi l btx.

(50) Bin mn : khp c.Nguyn vn : Phm Thnh u vn c (kh nng t Nit Bn) nh nhau.

(51) V lng :Nguyn vn . Cng c ca Nit Bn khng th tn thn ht c.

(52) V s :Nguyn vn : khng thuc v su ci, cho nn gi l v s.

(53) Bt ph:Nguyn vn : Th ca Nit Bn ht sc kin c cho nn gi l bt ph.

(54) Tn :Nguyn vn: khng c php no tn qu hn.

(55) ng thn :Xng ng c tn thn.

Nguyn vn : Trong sch ht sc, xng ng nht c ca ngi.

(55) X : ni .Nguyn vn : l ni ca cc bc Thnh.

(56) Quy y:Nguvn vn : c th cu mi kh nn, cho nn gi l quy y.


56/95

(57) V tranh :Nguyn vn : gi l v tranh v mi u tranh mu thun u ngng ch.

(58) V cu : khng cu bn.Nguyn vn : xa la tham, sn, si cho nn gi l v cu.

(59) V gi :Nguyn vn : vn c, khng b lm ra cho nn gi l v gi.

(60) ng : n.Nguyn vn : tr bng ti v minh, cho nn gi l n.

(62) Lc : Cc cm th u vng lng, cho nn gi l lc

(63) V a : khng a.Nguyn vn : khng a vo cc cnh sc...

(64) Chu : hn o.Nguyn vn : bn dng chy (sinh, lo, bnh, t) khng nhn chm c.

(65) Bt ng : Khng th chng t Nit Bn vi tm tn lon c.Nguyn vn : tn tm bt chng, c thuyt bt ng.

(66) V s hu : khng c g ring ty.

Qua 66 tn gi khc nhau ca Nit Bn, chng ta thy r, ngay trong kinhsch Pht gio Nguyn thy, Nit Bn khng phi l cnh gii h v, m lmt cnh gii thc ti, bao hm v lng cng c. n kinh sch Pht gioi tha, tnh tch cc ca Nit Bn cng c bc l r hn na. (66 thuctnh Nit Bn rt trong i Chnh 1647- P. 390, 391 T Lun).

6/ Nit Bn ca i Tha:

i vi i tha, Nit Bn chnh l Chn Nh, l Thc tng, l Php thn.Lun khi tn vit : Th bn gic ca Chn Nh ton hin tc l Nit Bn.Th bn gic chnh l tr tu sng sut. Theo i Tha, th bn gic chnh l tr tu Bt nh, hay tr tu Ba La Mt. Th bn gic c haitng :1. l tr tnh tng, l tng tr tu thanh tnh.2. L bt t ngh nghip tng, tc l th bn gic hm cha v vn cng


57/95

c khng th bn xit, phc v cho s nghip sanh ca ch Pht BTt.

Kinh Lun i Tha thng ni ti bn loi Nit Bn l : (trch dch ThnhDuy Thc Lun):

1. Bn lai t tnh thanh tnh Nit Bn:Tc l chn nh ca tt c mi php tng, tuy v khch quan c b nhim, nhng t tnh ca n vn thanh tnh, c y v lng cng c, vidiu, khng sanh khng dit, trong sut nh h khng, l s hu bnh ngv vn c ca tt c mi loi hu tnh, cng vi tt c cc php khng phimt, khng phi khc, xa la mi tng, mi phn bit, mi t duy, mingn ng, ch c bc Thnh chn chnh mi chng c t ni tm, t tnhn vn vng lng cho nn gi l Nit Bn.

2. Hu d y Nit Bn :L Chn Nh thot la phin no, nhng s y cn c i cht kh vi t,tuy l mi chung ngi on tn cho nn gi l Nit Bn.

3. V d y Nit Bn :Tc l Chn Nh thot la mi ni kh sanh t, khng cn phin no na,mi d y cng khng cn, mi kh au u chm dt, cho nn gi l NitBn.

4. V tr x Nit Bn :Tc l Chn Nh thot khi s tri chng, c y lng i bi v tr tuln, pht huy tc dng ha chng sanh vi s lng khng k xit tuy

pht huy tc dng nh vy nhng vn vng lng, cho nn gi l Nit Bn.

Trong bn loi Nit Bn ni trn, th Pht gio Nguyn thy v Pht gio bphi tng ni n Hu d y Nit Bn v V d y Nit Bn ri. Nhng ttnh Nit Bn v V tr x Nit Bn th cha ni ti.

Mt trong nhng im mi ca cc b kinh Bt Nh, xut hin trong thi khng khi ca Pht gio i Tha l tt c mi chng sinh u c Pht tnh,l ci mm gic ng sn c trong tt c mi chng sanh, l ci kh nngthnh Pht ca tt c mi loi hu tnh. Pht tnh chnh l Bn lai t tnh

Nit Bn c ni ti trong Thnh Duy Thc Lun, cng chnh l tr tu BtNh vy.


58/95

Nhn vt tiu biu ca i Tha gio l B tt m nhn cch phi thngc th hin trong li nguyn ca B tt a Tng a ngc bt khng,th bt thnh Pht.... ni, nu trong a ngc cn c chng sanh, th thkhng thnh Pht. Hnh B tt l hnh li tha trit . V B tt cho rng,cn mt chng sanh cha c gii thot th bn thn mnh cng cha cthc s gii thot, cn mt chng sanh cn au kh, cha c an lc th

bn thn mnh cng au kh cha c thc s an lc. V c tr tu Bt Nhcho nn v B Tt khng tr sinh t, v c lng i bi cho nn v B ttcng khng tr Nit

Thuyet Bon de - Gs Minh Chi

Documents

Transcript of Thuyet Bon de - Gs Minh Chi