",c."'~"';'i",.".",.

£)fA CHi

Thft Dhan let ve'..,,' ~

n am il DOC oa 0 I...!',j

Ten ban do nay dltq'c ghi tr~ngtr9ng bang chit Han,. bang chit Quocngit nhlt neu tren va d!ch ra tieng

; Latinh Tabula Geographica imperiiAnamitici. Nguyen ban h9a do khaIan, ngang 40cm, d9C 80cm, anhanh theo cuon Nam Vi~td"O'nghi~p t4fv[(Dictionarium Anamitico '.[.Latinum) matac gia la Giam ml;ic 1

-.,.. ., ~~ -l- ~ Teberd, xuat ban t~1 Serampore (An J

"$ ~ ~ ~ ~ ~ Dq)nam1838., .." ~ '

.-\.NNAM I~:~C HQA 90 NGUYEN £)lNH £)AuTA8VLA -~IM.-8J1 AaAMJTla

B an do An Nam DI;li qutfch9a: a~ (ANDQ~) 1~ mQt cong~ trinh d~c sac cua Taberd..T6i thai gian xuat ban nam 1838,nu6'c ta chuat:lIng co mQt ban donao IOn rQng va ghi chep"kha daydu ~a danh' nhu hQa do nay. Tahay phan tich va so sanh v6i bando DI;li Nam nha't th6ng toan d6(DNNTTD) (1840), mQt ban dochinh thuc cua trieu Minh M~g.Noi chung, duO'ng net bb' b~ bi~nDong va bien gi6i phis tay c~ kesong Mekong, thiDNN'ITD chinhxac hon ANDQHD tuy chua can cUvao kinh tuyen va vi tuyen. Co IeDNNITDda tham khao nhieu ban

i do khac nha~ cua cac nha hang!~ hfu va ~a ly Au tay. Dia danh cllaI DNNTTD deu ghi bfmg Han van,~ !; con ANDQHD thi ghi bfmg Quoci ngfl Latinh, ca dia danh hanh

.-~ .'" ."'ii;- I chinh va t\;1C danh, 1~ them nhl:lIlg1"""'- ! ~a danh do ngo~ quoc d~t ra. Thi-'--".~--; , .., ~ ,-.~- ! d\;1; Nw Th~ch Bl (Han van) co t\;1C

jQr:'Ol of...",'" :=-.=~~._- danh la ~z1i N~i (Nom). va Tay) : ~!i;.? j phuong la Cap Varella.I' ~ :;.:.=:.~,:- Ban do DNN'ITD

ghi cae dia~ .danh da c~p nh~t duong thai: 29

An Nam D{li qutfc h9a d6 ten tinh, 47 ten hfu mon hfu dao,

R 6 s6 339 thang 9 -2009

~ ,

25 dia danh vuO'ng quoc va v1lng I Taberd giai thich thanh la Trjtran co QuangTri dinh, QuangphtJ. thuQc. T6ng cQng khoang 92 thanh tri mang tinh quan S\1 Dlit'tran hay phu Thua Thien (no'idia danh. Rieng hinh ve quan dao phong thu va khong quan tam co kinh thanh HueJ, Quang NamHoang Sa va quan dao V~ If den thanh con co nghia la dO'n vi tran co Quang N am dinh, QuangTruOng Sa thi ve giong h~t cac hanh chinh gom nhieu tran, nhu Ngai tran co dinh Quang Ngai," ,ban do Tay phUO'ng va d~t sat b6' I Gia Dinh thanh hay Bac thanh. Birih Dinh tran hay Quy NhO'n co !

..'be Quang Nam .Khanh Hoa hO'n. I Trong ban d6 co ghi: Binh Dinh Binh Dinh thanh, Phu Yen tranTren diem dia ly ,nay, ta thay trong ! thanh, Binh Hoa thanh (gan Nha co Phu Yen dinh, Nha Trang hay4 the ky xyr " XVII -XVIII .XIX I Trang), Gia Dinh thanh (Sai GOn), Binh Hoa tran co Binh Hoa thanh,cac ban do the gi6i Tay phUO'ng f HaTienthanh,NamVangthanh B1M Thu~ tran cling g<;>i Olimdeu ghi ve quan dao Paracel hay i (Colurnpe tuc Phnom Penh), Bat Ciampa hay Loi Thu~ Thieng coFracel (Hoang Sa va TruOng Sa) a ! Tam Bang thanh, Atcaba thanh Binh Thu~ dinh, Bie~oa trangiaaBienDongvababienParacel ! (ba song Mekong, ngang tam v6i co Bien Hoadinh, Phan Yen tran(Costa da Paracel) luon d~t a ba i Tay SO'n Thu<;>'ng -,Binh Dinh), co Gia DiM thanh (Sai GOn), Dinbbien Quang Nam -Khanh Hoa. i Thanh Lao Bu Thlic (B,assac), TltOng tran co DiM TuOng diM,ChUng ta chua he thay mQt ban do i Ca La Thien thanh, khong thay Ghau Doc tran hay Vinh Thanhthe gi6i nao ghi b6' bien Paracella i ghi Thang Long thanh va kinh tran co Chau Doc don va Tran Dia nam TrungHoa, a Phi Lu~t Tan i thanh Hue. d~o, Ha Tien tran co Ha Tien dinhhay a Ma Lai. Ban do chinh th(rc i Taberd giai thich dinh la ly va Ha Tien thanh -T6ng cQng to8.I:lcUaVi~tNamDNNTrDhoantoan ! sa cai,tri cua tran. S\1 th~t t~i quoc khi ay chia ra 28 tran. Cacthong nhat v6i cac ban do the gi6i i, Dang Trong, dinh la dO'n vi hanh tran Dang Trong thi co ghi them 4trongsuot5thek-jqua,chuyeuve ! chinh sau gQila tran r6i tinh. sacaitrictladinh.Nhlhlgtendinhdia ly Hoang Sa .TruOng Sa. ..I Cho nen,' trong ban do, cac tra'n ay da co tu thO'i cac chlia N guy~n

Ban doANDQHD -thuOnggQi I Dang Ngoai,tu:8:o Chinhtri1 fa, caitIi. CactranDangNgoaikhongla Ban do' Taberd 1838 -ghi t6i I, Taberd chi ghi t~n tran. Con cac gQi q, sa cai tri tran la dinh, nenkhoang 505 dia danh bAng Quoc I. triln Dang Trong thi vt'ra ghiten khong co dia'danh dinh. Nhu tranngl:i Latin~ho~c tieng Latinh. ! tran va dia diemcua ten dinh. So' Ngh~An duO'ngthOi cO 2 4sa16'l1laNhu chinh giua ban do, Taberd' I luQ'ng tran trong ban d6 Taberd Vinh va Ha TiM, thi g<;>i la thi tranghi chu l6'n: An Nam quoc seu I clinggantuO'ngduO'ngv6isotinh hay thi xa, ch6'khongg<;>i dinh.(hay la) Imperium Anamiticum. I trong DNNTTD, ngo~trir xU Bo .c' Langla cap hanhchinh cO' sa,Ca Vi~t Nam khi ay chi a fa: I ChinhNgo~naythuQcvetinhHa',' Taberd ghi fa Lang TruOl (phuGia Djnh phzi (sau la Nam ky); I Tinh, Bo Chinh Trong cho ve'tiIih Thua Thien), Lang Gay Quao (CaCocincina interior seu (hay 1a) r Quang Binh va tran Quang Duc Mau), con rat nhieu lang khac chi

" , ..: An NamDang Trong, Cocinc;:ina. I doi thanh phuThua Thien. Con ghi ten, khong co chu lang dtmg

exterior seu (hay la) Dang Ngoai i tran Vinh Thanh d6i thanh hai tru6'C, thay c~ do co chu 0 nhoho~c Tunquinum. Cac tieu vuO'ng ! tinh VInh Long va An Giang. lam dia diem. Thi dtJ.: Ke Bang, ' ,quoc phtJ. thuQc phiatay thi co: 1 TUbacvaonam,bandoTaberd (Quang Binh), Mai Xa (QuangNam Vang tran, Mien Lao seu 'I ghi ten cac trdnnhusau: GaoB~g Tri),TraKi~u (Quang Nam), Tra(hay la) Regio Laocesis, V~,n 1 tran,L~gSonhaYLJ,mgB.4ctran, Ca.u(QuangNgai), GO ~(BinhTltl;1ng quoc, Vien Ghan, MltOng ! Thai Nguyentran, Tuyen Quang DiM), Hoa Chau (Phli Yen), D~LongPha Ban. I. tran, B.4c Ninh tran, Hai Dong An(Khanh Hoa), Song Luy (Binh

Theo ban giro luQ'c (Legenda) i (DuO'ng) kiln, Quang Yen tran, Thu~n), Tan Trieu (Bien Hoa),du6i day dich tu tieng Vi~t sang i Hltng H6a tran, Son Tay tran, Ca Hon (Dinh TuO'ng), Cai MO'nLatinh, Phap,Anh, tathayTaberd I. Son Nam tran (g6m ca Ke ChQ' (VInh Thanh), Sa Keo (Ha Tien)...ghi trenban d6 kha nhieu lo~ dia ! hay Ha NQi va Htmg Yen), Ninh Ten lang, th~ chi ca ten mQt sodanh: i Binh tran, Nam Djnh tran (trong huy~n va chQ' blia, deu duQ'C ghi a

' d co Pho Hien), Son Dang Trong. no'igiam m\;l.e Taberd...e~n a. Th ' ,Iii tran hay phtJ.trachtruyengiao.Tenlangva

.~ ." ~.~_.~~.- Thanh Hoa noi chO'bliaduO'Cghi han h11ll a Dang.DiM. ~-.(..i4I pr-/oc4orw .~ ., .,

= ~.d=:~i"".H;;, 4# , ".. N~htj ~ ~ran (C? Ng:oai',nhuK~C~<!(HaNQi)',BoD?t: ~-'--.~ l.#f-I, th! xa Vlnh va (BacNinh),KeH<;>l(HtmgHoa),Ke

.:~ c::: '=::':/W_.; a~ Ha Tinh), Quang Ngay (Ninh Binh).~ :;:=~'z.~(-.. .B1Mtran(gomBo 'Song ng~i duQ'C ve kha day-: s~=t:xz:o:~ Chinh Ngo~i, Bo du suot tu Bac chi Nam, nhungT ~'I'1"'f--"'--~-~~ u._', Chinh Trong va Taberd chi ghi ten mot so song

..-;a-K.'M':f..-"-I ,~_.~- , "

.DongH6i), Quang r~ch nhu sau: song Ca (Hong

86 339 thang 9 -2009 7 -

~7";."r

cIA N (/""' [: ~ .)'-' L \.. Ii ,. "

,

I

Ban d6 Ve1ho ( 156Q )Trich Band6 vel danh the' gi6i (1560)theo BarthOlomeuVelho, riP;ngphdnhiln DtJng va Mt nuac Vi'p;t Nam-khi tiy dZl{7C ghi La Quachym tztoc 'Giao Chi. Cac ban d6 Tdy phuongduong thili cho tOi thi ky XVII tMmchi thiky XVIII mOi vedung b& bilntitmui Ca Mau tOi Cit lao Cham mathtJi. Hdu htt cac ban d6 ,Tdy phuongdiu ghi ve khtfi qudn daD Paracelhay Pracel (Hoang Sa) keD dai 'xutfng nam g6m ca qudn daD V(ln Ly

~.. Truang Sa. Ban d6 nay con ghi rlJ b&, bilnHoang Sa (Costa daPraceL) La

D~i Nam nhatth6ng toaD d,6 (1840) 17 Vi.p;t Nam.Da b6 Ltfi ve truyin thtfng A dtJng XuQ, ma theo phuong phap d6 ban Tdyphuong khOa h(Jc hon. Nhin chung, b& biln hinh cong nhu chu S, gitfng mot don vi hanhchinh (g~ ngangh.p;t nh,! d6 ban hi,e'n d{li ve trP;n ~ac duCm,g kinh tu?'tn va vi fUyin: Dt)c bi.p;t voi huyen) bao trum tren diabantrP;n bzen DtJng c6 qudn daD Hoang Sa va qudn daD V~n Ly Troung Sa, ., : .vi thanh m(Jt khtfi dai g6m nhiiu daD nh6. Hinh dang khtfi daD nay cung ca x~ Ca Mau. , A'gitfng hinh dang qudn daD Paracel ma cac ban d6 Tdy phuong tit thi ky XVI Ve cung va tr1!m tren cacghi chep vi bien DtJng va Mt nuac Vi,e't Nam. Nhu v~y, DI;ri Nam nh~t th6ng duO'ng thien 15' lien I~c trong toantoan do rtit ling h(1p vOi cac ban d6 thi giOi sutft 4 thi ky. quoc va vOi cac xU ph\;! thuQc, Tab- :

erd Ia ngum dau tien ghi ve trenHa), song Chay, song Nguu, song I rai, r~ch Chanh, yam VUng Gu, ban do day du nhat. Do Ia duO'ngDiem, Tue Duc giang, Thien Duc I song Khung (Meycon hay Mekon). thien ljr chinh yeu giao thong tugiang, song Ba (chay ra cua Th~n i Khong thay ghi ten song Dong Iii Nam Quan -L~ng Son, qua HaPhu), song Gianh, song V(j (chay i Nai, song Tan Binh (Sai Gon), NQi, Hue va t6i thanh Gia D~nhracuabienQuangNgai),songDa i. song Vam Co, song Tien, song tUcSaiGOn.Ll;iic6d~gc8iquanLang (chay ra cua Da RAn, Phli ! H~u. T~i Ca Mau, tren duO'ng ve thli'yeu: duO'ng di Ha NQi qua HliiYen), song Luong (chay ra ~nh ~song Cua Lan va r~ch Cai Ngay Dong(HIiiDuong),QuangYe~roiPhan Ri), song Cam Ranh (lam: chay qua Nam Can, Taberd da vong Ien L~ng Son va Cao Bang;Tanh giOi giua Bien Hoa va Binh I ghi nham Ia Song Xu yen d~o! D~a duang di tu Ha NQi qua ThaiThu~), kinh Giang Cu, kinh Ba- ! danh Long Xuyen d~o Ia de chi Nguyen den Cao BAng, co them

C1mIIl!.W 8 s6 339 thang 9 -2009

"""""=C"'~'..';.

,

chi nhanh di tu Thai Nguyen len hall, rat phong phu va chinh xac. phti Gia Dinh baD ham toan ~aL~ng SO'll; duO'ng di tu Ha Nl:)i Danh m';1c ghi tu BAc vao Nam. ban Nam bl:), da chuYe'n d6i thanh IquaSO'IlTay,H1nlgHoadenThuy Cae (cua hie-n) (hai khau): tran GiaDjnhtunam 1802,nh1nlg

IVi chau. -TU duO'ng thien Iy t~ lTc, Thai Binh, HI:), Tra Ly, Lan, Taberd vtln gill d~g hanh chinhNinh Binh co duO'ng di Nam Dinh Bi~n, Xien, Thu6'c, Lac, Trieu, ~. LongXuyen do\lo (Ca Mau) d6ii:1 phia dong va ml:)t dUO'ng dai di Hon Ne, Bich, B&ng, Han Hon, thanh Long Xuyen huyj}n namtu Ninh Binh too Ninh Bien chau Thai, Tro, Gianh, Dong Hoo, TUng, 1808, nhung Taberd khong c~pbell phia tay. -D~ Quang N goo, Sa HuYnh, Kim nh~t va con gill nham ten ml:)t song

T~ Trung bl:), tU dUOng thien Iy Bong, Ta Phu, ChQ' Gia, Gia, Mai 16'11 la Song Xuyen do\lo.i:1 Vinh, co duO'ng VUQ't day TruOng Nha, Da R&n, Ban Th~ch, Hon 2) Taberd ghi chep dia danh I

! SO'll, too Quy HQ'p thi chia thanh 2 Khoe, Cam Ranh, 0 Tr~, Lap, va dia ban 28 tran theo S'1, phan i.nhanh: ml:)t nhanh qua huy~n Ky Cdn GiO', Dong Tranb, Soi R~p, bo cua thiJi Gia Long. ~am 1832,

I SO'll I~ chia lam 2 chi (chi phia Tie'u, D~, Bang Con, C6 Chien, Minh M~ng d6i 28 tran cll thanhI biLe qua tr~ Ninh CUO'ng roi too Yam Ray, Cha Vang, Ba ThAc, My 29 tinh m6i. Ml:)t so tinh dugc

Ninh Bien chau; chi phia nam dtln Thanh, Ganh Hau, Bo De, L6'I1, d6i ca danh X1nlg. Thi d';1: trailtoo V ~n TuQ'ng quae). Con nhanh Ong Doc, Cay Quao, ~ch Gia, can Vinh Th~ chia thanh hai tinhthu hai di qua deo C6 Thai, Ban V<;>t (nay thul:)c Campuchia). Cl:)ng Vlnh Long va An Giang. -Ve hIliDO'Il, Lao Xi Da, VUQ't sang hihl la 57 cua bie'n. khau, Taberd ghi den 54 ten cuang~ song Mekong too L~c Khon, Mlii dat nho ra bie'n thi co: Con bien. Nhung ten nay deli n&mroi den Thanh Lao Bu Thac. -Tu HUm, Lam Cham, Thong Binh, Sa trong danh sach 143 hai khau cUaduO'ng thien Iy i:1 Binh Dinh, co Ky, Sung, NI;ri (Varella), Cay Sung, Duyen hai lr,zc do Gia Long thongdUO'ng qua huy~n. Phu Ly, huy~n Da Vach, Din; La Gan, Vi Ne, Ke ke nam 1817<1).Tuy Vi8n, Tay SO'll ThuQ'ng, VUQ't Ga, Ba Kec, Thuy Van, Vling Tau, 3) Ve d~gthuc do ban, Taberdqua TruO'ngSO'Ilroichia ra2 nga: Ong Doc (Ca Mau). Cl:)ng 16 mlii. ve theo cae ban do Tay phuO'llgnga len phia bAc too Thanh Lao Cae vdng (vinh) co: vinh V ~ cho dting kinh tuyen va vi tuyen.Bu ThA~, con nga di thl1ng rioi Ninh, vling Dam, vlin~Nu6'c Ng<;>t, Nh1nlg khi ghi ~a danh, Taberd suv6i duO'ng ta ng~n song Mekong vlingNhaRu,vlingPhanRi.Cl:)ng" d';1llg tai li~tichinh thUc cia Vi~tde' phia bAc t6'i Atcaba Thanh, roi 1a5 vlingva vinh. Nam. Hdu nhu ong chi phien am

.vuQ'tquasongsangThanhLaoBu Co cacculao:TinC~y, Cham, tUHanNomsangQuocngUlatinhThac. Con phia nam thi dua too Re(PuloCanton),Xanh(Cambir), clianh1hlgbandodoQuOcsuquanRachDe roiChe Tang Long gdil Cau(PuloCecirTerrae),Thu(PulodUO'llg thiJi Cling cap.,Ong clingbien gi6iVi~t Nam. : Cecir Maris}, Con Non (Pulo Con- ghi them ~a danh ma nguiJi nu6'c

T~ N am bl:), co duiJng thien Iy dor), Phu Quoc. Cl:)ng 8 cU laD. ngoai d~t de'tru6'c khi biet den ~atu thanh Gia DiM qua Lai Thieu Cae hon nh6 hO'll cu laD co: danh thqc te cua ta. Xin lay thi d';1den nui Ba Den thi chia lam 2 Ngli, Hl:)i Thong, An Dau, CQ, tuNam raBAc:nga: nga theo hu6'l1g tay den Nam Hanh, SO'll Cha, Nan, Ban Than, Pulo Panjang seu (hay la) ThoYang, con nga theo hu6'l1g bAc t(ri Lang (Bulati), Da Khoan, Doi Chau -Pulo Ubi -Hon Khoai.Che Tang Lang, VUQ't qua song Moi, Khoi, Tre (Khanh Hoa), Noi, -Pulo Condor seu (hay la) ConMekong den Suc Che Tieu; nguQ'C Tranh, Ba, Khoai (Pulo Ubi), Th6 Non -TUc Khmau seu (hay la) Calen phia bAc qua nhieu sue khac Chau (Pulo Panjang), C6 LOn, COIl Mau. -Mlii Vinh Tau seu (hay la)cho too Thanh Lao Bu Thac. Ngoai Ray, Dat, Tre (Kien Giang). Cl:)ng S.Jacobi prom. -Hon Ba seu (hayra1~ co dUO'ng bl:) di ti1:"thanh Ha 12 hall. Con nhieu hon chua gill la) Vacoae Insula. -Pulo CecirTient6ithanhNamVang.TUNam ten ta nhu: Insula Piraturium, Maris -Cd laD Thu -Cd laD CauVang con n}rieu duiJng bl:) di Com I.Margaritarum, Septentrionis seu (hay la) Pulo Cecir Terrae.Pong Som, di Bat T.1m Bang... via, Luzcinia, Sovel, Auztri Vigilia, -Phan Rang promontorium seu

Chi tren duO'ng thien Iy BAc Holland Arenaria, Brittos Are- (hay la) Mlii Din. -}Ion Dol MOl-Nam moo co gill ~a die'm cac Cling naria, G.Catwich, Pulo, Sapato, Pres Reges. -Mlii N.;li seu (hay la)tr~ b&ng ml:)t cl:)t cO' duoi nheo Fratres. Varella promontorium. -Da Kho-nho. Tren ml:)t so cling tr~m i:1 Tom I~, sau khi phan tich ml:)t an -Sascum perforatium. -Cd laDDang Trong co ghi ~a danh, va la so ~a danh tieu bie'u, ta co the' Xanh seu (hay la) Cambir. -Tzi'c~1hlg ten tr~ CUa thbi Gia Long. nh~ ~nh ve ANDQHD tren may TanChan (Hon OngCa, Hon Onga Dang Ngoai hdu nhu khong co d~c die'm duoo day: Can) seu (hay la) Juan Prietto.ten Cling tr~. 1) Taberd ghi chep ~a ly 4ch su -Hon Lang seu (hay la) Bubati

Tren them I';1C ~a va bie'n Dong Dang Trong ki hO'll Dang N goai (so Insula. -Cd laD Re seu (hay la)~p trung nhieu ~a danh nhat: ten luQ'ng ~a danh Dang Trong phong Pulo Canton. -Cli'a Hcin seu (haycae cua bien, mlii, v1lng, cu lao, phu hon Dang Ngoai). Dia danh la) Touron Portus. -a ngoai khO'i

s6 339 thang 9 -2009 9 tI]

'Ii-'"""'"' .,.

Bie"n Dong gall vi tuyen 16 vakinh tuyen 112 co ghi Parecel Jean -Baptistc Taberd (ten Vi~t la Tit) sinh t~ Saint-Etienne) qu~seu (hay la) Cat Yang. -Gan Loire (Phap)ngay 18-6-1794) gia nh~p HQi Truyen giao nuCic ngoai) trl,1 sC1 -Cua TUng co ghi Hon Co -Ti- t~i Paris (MEP)) thQphonglinh mQc ngay27-7-1817. Ngay 7-.11-1820) rai .

gris insula. -Con mQt so dta Phap sang Dang Trong -Vi~t Nam truyen giao. 'TCii ndi, Taberd nO I\1'C hQcdanh theo tieng Tay phuO'ng noi tieng Vi~t va viet cac thu chu Han -Nom- ~6c ngfi Latinh)ma t1.i li~uchua tim ra dta danh tieng h()c t~p t6t nhat cole la Tl!viAnnam Latinh (DictionnariumAnamiticoVi~t, nhu da noi a do~ tren. Latinum) cua Ba Da LQc (Pierre Pigneaux de Behaine) hoan thanh tit namCach ghi chu dia danh trong 1773. Taberd -chu yeu 10 vi~c daot~o cac giao si ban qu6c.va ngoai nu6'c cua Taberd giup DuCii thm Gia Long (1802-1819), vi~c truyen giao khong d~ dang nhuvi~c nghien cUu nhfrng ban do duCii thai Nguyen Anh (1778-1802) than thi~n vCii gi:im mQc Ba Da..,Qcco xua Tay phuO'ng tim hie"u (sinh 1741) tCii Dang Trong 1767) gi:im mQc 1771-1799)) nhung chtta bidat nu6'c Vi~t Nam. camcach. DuCii thai MinhM~ng (1820-1840)) d~o Thien Chuabi ngan

4) Dia danh cua ta thubng can tri~t de: Nam 1827) Minh M~g ra sac dQ cam d~o va t~p trung cac giaoco hai hinh thuc: dia danh si ngo~ qu6c ve Hue. Le van Duy~t co thi~n cam vCii C6nggiao cho 2 thitahanh chinh va t\;1C danh. Thi sai Regereau, Morronne du<;>,c 0 l~ Nam ky. Con 2 thita sai Gagelin) Odoricd\;1: Bien Hoa la dia danh hanh thi glii ra Hue. Luc ay thita sai Taberd dang C1 chung vi~n Phuong Ru<;>'uchinh co t\;1C danh la Dong Nai; (An Do, Quang Tri) cfing tuan l~nh t6'i Kinh. SitThl!c It;ic ghi: "Nam DinhGia Djnh la dia danh hanh Hc;J'i (1827)) thang 8, b6 ng1.iai Tay dudng la Phu Hoai Nhan (Taberd) lamchinh co t\;1C danh la SiJi GOn; Chanh that pham th6ng dich oty Hanhnhan; Tay Hoai Hoa (Gagelin))dao Ly Sm2 la dia danh hanh TayHoai Hoa (Oderic) lam Tung that pham th6ng dich tyHanh nhan.chinh co t\;1C danh la Cu 1ao M6i thang cap cho mOi ng1.iai 20 quan tien, 4 phudng g~o ludng) 1 phudngRe... Taberd da gill nh1:IIlg dta g~o trang. Sai phil Thita Thientr6ng coil cam kh6ng duc;J'c ra ngoai d~yhQcdanh hanh chinh cho cae tran tro de truyen giao"(]).Taberd bi cam truyen giao) nhung co dip hoarl thi~nva dO'n vi hanh chinh 16'11 de" ng6n ngfi va b6 sung trinh dQ Vi~t NamhQc. Nhung kien thuc chac chan vetrfmh s~ nham l~, nhung da chinh quyen hay sit dia nh~ duc;J'c tit trieu dinh trung udng se duc;J'c trinhgill rat nhieu t\;1C danh nom na bay trongtit illen.hayban d6 saunay.cho gan ban dan thienh~, nhu Cu6i nam .1827) T6ng tran Gia Dtnh thanh Le Van Duy~t ve kinh chau.Cai MO'n, Cai Nhum, Nha Be, Minh M~ng. Trong khi Le Van Duy~t a Hue, Taberd du<;1cg~p hail.1:n vaDat Do, Vubn Tram, LaiThieu, xin can thi~p.Thang 3 nam sau (1828), LeVanDuy~ttrol~inhi~m soHon Noi, Hon Tre, Vllng Gu... T6ngtran Gia Dinh. Kh6ngnga"ngay 1-6-.1828, ba thita saiTaberd) Gage-D(lc bi~t v6i quan dao gifta bie"n lin) Odoric duc;J'c phep roi Hue ill vao Gia Dtnh. Cac thita sai deucho la doDong co dia danh himh chinh la S\1' can thi~p cua T6ng tran LeVan Duy~t"(2).Hoang Sa (chu Han), Taberd da Trongkhi Taberdbi c1.iO'ng che c6ng tac t~ ty Hanh nhan) 6ng du<;>,c citghit';lc danh la Cat Vang(Nom) lam Gi:im m\;1C phQ trach giao ph~DangTrong, nhungnam 1830 mCii sangma nguO'i Tay phuO'ng gQi la Bangkok de du<;>,ctan phong. Taberdve Gia Dinh lay xU Lcii Thieu nhu toaParacel. Dta danh Cat Vang la Gi:im m\;1c.Nam bQthuQcquyen binh LeVan Duy~t nen vi~chanh d~otieng Vi~t ~hi co a D~ Vi~t xua duc;J'c d~ dang hdn cac ndikhac. Thang 8 namNham Thin (1832) J Le Vanva Vi~t N am nay, khong the" a Duy~t qua dm) Gi:im mQcTaberd va tin hfiuthudng tiec v6cung. Ngay 6-.1-dau khac. 1833, Minh M~ngl~radQ cam d~o gat gao va tri~u Taberd ve Hue trinh

Tom l~i, m(lc d~u vi~c ghi di~n. Luc ay, Taberd dang 0 1hi Nghe hen cung 3 giao si Phap va.15 chUngdta danh co vai loi nh6 nhu sinh a Lcii Thieu ch~y tr6n sang Bangkok qua nga Chau D6c,Ha Tien)Long Xuyen d~o thanh Song Campuchia. Thang 6-1833, Le Van Kh6i khC1i lo~ va yeu cau vua XiemXuyen d~o hay XUODg Tinh ch6ng Fha Vi~t Nam. Vua Xiem mu6n 16i cu6n Taberd ve phia minh) nhung t(Nu6'c Stieng) thanh Tinh Taberdkh6n~ chiuva cung doan mymngtr6n ill Penang (MaLai), r6i sang IXlt~g, ANDQHD cua Giam Bengale hen An DQ. Biet kh6ng the trC11~ Vi~t Nam) nam 1835 Taberd xin !m\;1C Taberd dich th~c la mQt Toa thanh cit giao si Cuenot (The) lampho gi:im mQc) nam 1838 6ng xin tit .Igill tq Itch su ma khong mQt chuc gi:im mQc Dang Trong va nh~ lam giam mQc xU Bengale. Cung nam I.do ban dUO'ng thO'i nao sanh do) 6ng cho xuat ban ~ Dba in J.C.Marshrman a Serampore cu6n Nam Viet I.kip. 8 Dlio'ng Hi~p TI!Vi. Taberd qua dai t~ Calcutta ngay 31-7-1840. I'

..

CmJ THICH: CHU TH1cH: J(1) Duyen hili l~c tllC Thong quo" (1) Qu6csitquan, D!liNarn thl,ic Illc. Chinh bien. T~p Ill, Nxb Khoa hoc. HaNQi, 1964. Tr.283, fduyen cach hili chit. Ma: so HVN (2)TruangBaCan,L;chsuphattriP.'nC6nggiaoItVietNarn,t~pII,NxbTon giao, Ha NQi, 2008. Tr.S8. i.190 cua Thu vi(!n Khoa h<;>c X1} h(li fTP .HCM. f

~ 1 0 s6 339 thang 9 -2009