การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง THE TRAINING CURRICULUM DEVELOPMENT OF COMMUNITY

LEADER MODEL IN LAMPANG PROVINCE

พรนบพน วงศตระกล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม พ.ศ. 2562

ข

หวขอวทยานพนธ : การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง ผวจย : พรนบพน วงศตระกล สาขาวชา : ผน ำทำงกำรศกษำและกำรพฒนำทรพยำกรมนษย อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : อำจำรย ดร. ณฐยำ ตนตรำนนท อำจำรยทปรกษำวทยำนพนธหลก : ศำสตรำจำรยเกยรตคณ ดร. มนส สวรรณ อำจำรยทปรกษำวทยำนพนธรวม : ผชวยศำสตรำจำรย ดร. สมำน ฟแสง อำจำรยทปรกษำวทยำนพนธรวม

บทคดยอ

กำรวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนำหลกสตรฝกอบรมผน ำชมชนโดยมกลมตวอยำงเปนชมชนตนแบบ 4 หมบำนของจงหวดล ำปำง กำรด ำเนนงำนแบงออกเปน 3 ขนตอน ไดแก 1) กำรศกษำองคควำมรเกยวกบกำรด ำเนนงำนของผน ำชมชนทประสบผลส ำเรจ โดยจดกำรสนทนำกลมยอยเพอถอดบทเรยนผน ำชมชน หมบำนละ 10 คน จ ำนวน 4 ครงจนครบทกชมชน 2) กำรพฒนำและตรวจสอบหลกสตรฝกอบรมผน ำชมชน โดยกำรวเครำะหควำมเหมำะสมดำนเนอหำจำกผเชยวชำญ 5 คน 3) กำรประเมนผลกำรอบรมตำมหลกสตรฝกอบรมส ำหรบผน ำยคใหมหรอผทมศกยภำพจะเปนผน ำ จ ำนวน 20 คน จำกชมชนตนแบบ เครองมอทใชในกำรเกบรวมรวมขอมล ไดแก แบบสนทนำกลมยอย แบบวเครำะหควำมเหมำะสมดำนเนอหำ แบบทดสอบควำมรกอนและหลงกำรอบรม แบบประเมนควำมเหมำะสมของแผนชมชนโดยผเชยวชำญและแบบประเมนควำมพงพอใจของผเขำอบรมหลงเสรจสนกำรอบรม กำรวเครำะหขอมลเชงปรมำณ ใชสถตพนฐำนในกำรวเครำะห ไดแก รอยละ คำเฉลย สวนเบยงเบนมำตรฐำนและกำรวเครำะห เชงเนอหำ โดยนวตกรรมทไดในงำนวจยน ไดแก หลกสตรและคมอกำรฝกอบรมผน ำชมชน ผลกำรถอดบทเรยนพบวำ สมรรถนะผน ำชมชนทมผลตอกำรปฏบตงำน ม 5 ดำน ไดแก องคควำมร ทกษะ ควำมสำมำรถพเศษ ควำมสมพนธทดของผน ำและบคลกภำพของผน ำ จำกนนน ำขอมลทไดจำกกำรถอดบทเรยนมำสรำงเปนหลกสตรพฒนำผน ำชมชน ซงมโครงสรำงหลกสตรดงตอไปน วตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะส าคญของผเขาอบรม โครงสรางเวลาเรยน โครงสรางเนอหาของหลกสตร กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม

ค

ผลกำรประเมนหลงกำรจดอบรมพฒนำผน ำชมชน พบวำ ควำมรควำมเขำใจของผเขำรวมอบรมมคะแนนเพมขนทกดำน ทงน ควำมรกอนกำรเขำรบกำรอบรม คดเปนรอยละ 67.5 และหลงเสรจสนกำรอบรม เพมขนเปนรอยละ 93 เมอเปรยบเทยบผลกำรทดสอบกอนและหลงฝกอบรม พบวำ ผลกำรทดสอบมคำเฉลยเพมขนรอยละ 25.5 ส ำหรบผลประเมนควำมเหมำะสมของแผนชมชนโดยผเชยวชำญ อยในระดบมำกทสด (4.52) โดยผเชยวชำญเสนอแนะใหแตละชมชนน ำกลบไปจดประชำคมรวมกน เพอใหเกดกระบวนกำรท ำงำนอยำงมสวนรวมของชมชน งำนวจยฉบบนมงเนนกำรพฒนำผน ำยคใหมใหมกำรด ำเนนงำนทมประสทธภำพ อยำงไรกตำม กำรประยกตใชหลกสตรตองน ำไปปรบเปลยนรำยละเอยดในเนอหำสำระของหลกสตรตำมบรบทชมชนและสถำนกำรณจรงในพนท กำรปฏบตงำนทดของผน ำตองมนโยบำยทถกตองตำมแผนชมชน ซงไดรบกำรยอมรบจำกหนวยงำนทเกยวของและเกดประโยชนตอคนหมมำกของชมชน ผวจยคำดหวงวำหลกสตรพฒนำผน ำชมชนจะเกดประโยชนกบผทสนใจพฒนำศกยภำพกำรด ำเนนงำนของตนเองเพอใหเกดกำรพฒนำชมชนอยำงย งยนไดในทสด ค ำส ำคญ : สมรรถนะผน ำ, หลกสตรกำรฝกอบรม, ผน ำชมชน

ง

Title : The Training Curriculum Development of Community Leader Model in Lampang Province

Author : Phonnabphan Wongtrakoon Program : Educational Leadership and Human Resource Development Thesis Advisors : Dr. Nuttiya Tantranont Chairman : Emeritus Prof. Dr. Manat Suwan Member : Asst. Prof. Saman Foosang Member

ABSTRACT

The objective of this research was to develop a leadership training curriculum for community leaders. The samples in this research were 4 model communities in Lampang province. The research procedures were divided into 3 steps, step 1 was to determine the leader’s knowledge in community management using focus group discussion of 4 communities. The focus group was conducted 4 times with 10 people per each community. Step 2 was to develop and evaluate the community leader curriculum by 5 experts. Step 3 was to evaluate the results of the training by 20 participants from the model communities. The research instruments included focus group form, appropriateness an assessment on the of the contents, pretest and posttest for leader competency, expert evaluation form of community planning, and satisfaction form of training participants. Statistics used for quantitative data included mean, percentage, and standard deviation. Content analysis was used for the qualitative data. The research and development innovation was a training curriculum and its manual for community leaders. The results from focus group revealed that there were 5 leadership competencies related to the effective operation, including as knowledge, operation management skills, special leadership capabilities, effective collaborative skills with stakeholders, and personality of leaders. These five leadership competencies were used to develop a training curriculum for community

จ

leaders. The curriculum structure consists of objectives, leader competencies, time duration, curriculum contented, activities for leader development, and evaluation criteria. The results from the post-assessment and evaluation revealed that training participants had increased their understanding of leadership management from 67.5% to 93%. The comparison between pretest and posttest showed that participants had increased their knowledge to 25.5%. Additionally, the evaluation results from experts for an appropriateness of community planning implied the satisfaction of community planning at 4.52 out of 5 points. Experts then suggested the participants to review the community planning in order to derive collaboration of all community members.

This research focused on developing modern leaders for their better performances. However, the curriculum should be adjusted to suit community contexts and situations. In order to lead effectively, community leaders also needed to understand national policy, as well as conduct and implement community planning for the benefits of the public. The researcher hoped that this training would be beneficial to those interested in developing leader’s capabilities in order bring about sustainable community development.

Keyword : Leader competency, Training Curriculum, Community Leader

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยำนพนธฉบบนส ำเรจลลวงไปไดดวยดเนองจำกกำรชวยเหลอ แนะน ำ ตลอดจนก ำลงใจจำกบคคลหลำยภำคสวน ผวจยขอกรำบขอบพระคณอำจำรย ดร. ณฐยำ ตนตรำนนท อำจำรยทปรกษำวทยำนพนธหลก ศำสตรำจำรยเกยรตคณ ดร.มนส สวรรณ และผชวยศำสตรำจำรย ดร. สมำน ฟแสง อำจำรยทปรกษำวทยำนพนธรวม ตลอดจนผทรงคณวฒ ทใหแนวคด ค ำแนะน ำทเปนประโยชนอยำงยงท ำใหวทยำนพนธฉบบนเสรจสมบรณ ขอขอบคณผน ำชมชนและผน ำรนใหมจำกหมบำนดอนแกว บำนสำสบหก บำนเมำะหลวงและบำนสำมขำ ทเขำรวมกระบวนกำรถอดบทเรยนเรองสมรรถนะผน ำชมชนตนแบบและเขำรวมกำรอบรมเชงปฏบตกำรพฒนำผน ำ ขอขอบคณผเชยวชำญตรวจสอบควำมสอดคลองของเนอหำหลกสตรและคมอกำรพฒนำผน ำชมชน ขอขอบคณ รต. ชย วงศตระกลและอำจำรยศรนวล วงศตระกล สมำชกในครอบครวและคณะผชวยนกวจย ส ำหรบกำรสนบสนนขอมลดำนกำรพฒนำชมชน งบประมำณกำรท ำวจยและแนะน ำเรองประโยชนทสำมำรถน ำไปประยกตใชไดอยำงแทจรง ตลอดจนใหก ำลงใจและควำมชวยเหลอดำนตำง ๆ ระหวำงกำรท ำวจยจนส ำเรจลลวงไปไดดวยด ประโยชนอนพงมจำกวทยำนพนธฉบบน ผวจยขอมอบและอทศแดผมพระคณและผเกยวของทไมไดกลำวนำม หวงเปนอยำงยงวำ วทยำนพนธฉบบนจะเปนประโยชนตอกำรพฒนำชมชนเพอเกดเปนสงคมไทยทมคณภำพตอไป

พรนบพน วงศตระกล

ช

สารบญ

หนา บทคดยอ...............………………………………………………………………………. ข ABSTRACT……………………………………………………………………………. ง กตตกรรมประกาศ………………………………………………………………………. ฉ สารบญ…………………………………………………………………………………... ช สารบญตาราง………………………………………………………………………......... ฌ บทท 1 บทน า………………………………………………………………………… 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา………………………………... 1 วตถประสงคของการวจย………………………………………………. 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากงานวจย…………………..…………….. 5 ขอบเขตของการวจย……………………………………………............. 5 นยามศพทเฉพาะ……………………………………………………….. 6 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ……………………………………………… 8 แนวคดสมรรถนะผน าชมชน……………………..…………………………. 9 แนวคดการพฒนาชมชนอยางย งยน………………………………………..……... 22 การจดการองคความร…………………………………………………... 39 การสรางหลกสตร…………………………………..…………………. 57

การจดอบรมพฒนาทรพยากรบคคล………………..………………..… 77 งานวจยทเกยวของ……………………………………………………… 86 กรอบแนวคดในการวจย……………………………………………....... 93 3 วธด าเนนการวจย…………………………………………………………… 94 รปแบบของการวจย…………………………………………………….. 94 ขอมลและแหลงขอมล.............................................................................. 94 ประชากรและกลมตวอยาง..……………………………………………. 95 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล.........................………………... 96

ซ

สารบญ (ตอ)

หนา บทท การเกบรวบรวมขอมล.............................................................................. 97 การวเคราะหขอมล................................................................................... 98 4 ผลการวเคราะหขอมล...................................................................................... 101

ตอนท 1 ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ…………………………………………….

101

ตอนท 2 ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน.............................. 138 ตอนท 3 ผลการประเมนการอบรมตามหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน า

ชมชน ........................................................................................

146 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ.................................................................. 155 สรปผลการวจย…………………………………………………………. 155 อภปรายผลการวจย……………………………………………………... 161 ขอเสนอแนะ……………………………………………………………. 164 บรรณานกรม...................................................................................................................... 166 ประวตผวจย....................................................................................................................... 177 ภาคผนวก........................................................................................................................... 178

ภาคผนวก ก แบบค าถามส าหรบการสนทนากลมยอย....................................... 179 ภาคผนวก ข รายนามผเชยวชาญ........................................................................ ภาคผนวก ค แบบประเมนความสอดคลองเชงเนอหา........................................

180 181

ภาคผนวก ง แบบประเมนความเหมาะสมของหลกสตรผน าชมชน................... 185 ภาคผนวก จ หลกสตรฝกอบรมผน าชมชน......................................................... 189 ภาคผนวก ฉ แบบทดสอบกอนและหลงเรยนเรองสมรรถนะผน าชมชน………. ภาคผนวก ช แบบประเมนความเหมาะสมของการจดท าแผนชมชน..................

216 217

ภาคผนวก ซ แบบประเมนความพงพอใจการฝกอบรมผน าชมชนใน จงหวดล าปาง…………………………………………..…......

220

ภาคผนวก ฌ ภาพประกอบการถอดบทเรยนชมชนตนแบบ................................ 223 ภาคผนวก ญ ภาพประกอบการจดอบรมเชงปฏบตการหลกสตรพฒนาผน าชมชน 228

ฌ

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา

4.1 ผลการถอดบทเรยนเรององความรของผน าชมชน………………………….... 102 4.2 ผลการถอดบทเรยนเรองทกษะของผน าชมชน…………………..…………. 104 4.3 ผลการถอดบทเรยนเรองความสามารถและคณสมบตพเศษของผน า……..… 106 4.4 ผลการถอดบทเรยนเรองความสมพนธทดของผน าชมชน ……………….… 108 4.5 ผลการถอดบทเรยนเรองบคลกภาพและการแสดงออกของผน า……..……….. 110

4.6 ผลการถอดบทเรยนเรองลกษณะและปจจยทอยากใหมเพมขนในตวผน า ชมชน......................................................................................................... 112 4.7 ผลการถอดบทเรยนเรองขนตอนการด าเนนงานของผน า…………….……… 114

4.8 ผลการถอดบทเรยนเรองคณสมบตทดของคณะท างานส าหรบการพฒนา ชมชน………………………….……………………………………… 117

4.9 ผลการถอดบทเรยนเรองปญหาและอปสรรคของการด าเนนงาน…….……. 119

4.10 ผลการถอดบทเรยนเรองแนวทางการพฒนากระบวนการท างานของชมชน………………………….……….……………………………… 122

4.11 ผลการถอดบทเรยนเรองเกณฑการตดสนความส าเรจในการด าเนนงานของ ชมชน………………………………..………………………………… 125

4.12 ผลการถอดบทเรยนเรองปจจยทสนบสนนความส าเรจของชมชน………..…. 128 4.13 ผลการถอดบทเรยนเรองการตอยอดความส าเรจของชมชน……………….… 131

4.14 ผลการถอดบทเรยนเรองการเผยแพรความส าเรจของชมชนทงภายในและ ภายนอก………………………………………………………….…… 134

4.15 กระบวนการถอดบทเรยนความส าเรจของชมชน…………………….….… 136

4.16 ตวชวดความส าเรจและคาเปาหมาย……………………………………… 142

ญ

สารบญตาราง

ตารางท หนา

4.17 สรปการประเมนความสอดคลองเชงเนอหาหลกสตรผน าชมชนตนแบบ จงหวดล าปาง………………………………………………………….. 143 4.18 ผลการประเมนความเหมาะสมขององคประกอบหลกสตร…………….… 144 4.19 ผลการประเมนการใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ………….………… 145

4.20 ผลการประเมนการใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ………………..….. 146 4.21 ผลประเมนความเหมาะสมตอการจดท าแผนชมชนจากผเชยวชาญ……..… 148

4.22 ความรทม กอน เขารบการอบรม/สมมนา……………………….…………. 149 4.23 เนอหาสาระและประโยชนทไดรบ……………………………………….. 150 4.24 การน าไปประยกตใชจรง……………………………………………….… 151 4.25 ดานการอ านวยความสะดวกและระยะเวลา……………………………..… 152 4.26 ดานวทยากร……………..………………………………………………… 153

บทท 1

บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ การพฒนาประเทศสความสมดลย งยน จะตองใหความสาคญกบการเสรมสรางทน

ทมอยของประเทศ ท งทเปนทนทางสงคม ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมมากขนและเชอมโยงกนเพอประโยชนในการพฒนา ทงนการเสรมสรางทนทางสงคมจะเปนพนฐานหลก โดยตองเรมจากการพฒนาคณภาพคน มงเนนการยกระดบคณภาพทนมนษยของประเทศ พฒนาคนใหเหมาะสมตามชวงวยเพอใหเตบโตอยางมคณภาพ หลอหลอมใหคนไทยมคานยมตามบรรทดฐานทดทางสงคม มระเบยบวนยและมจตสานกทดตอสงคมสวนรวม พฒนาทกษะใหสอดคลองกบความตองการตลาดแรงงานและมความไดเปรยบดานการแขงขน นามาซงการมคณภาพชวตทดของคนในสงคมได (สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2560) การไมมภาวะผนาทเหมาะสมและขาดทกษะทาใหไมเกดการพฒนาในหนวยยอยของสงคม

ประเทศไทยกาลงประสบปญหาภาวะผนาในการบรหารบานเมอง ขาดแคลนท งคณธรรมจรยธรรม ความรความสามารถและวสยทศนเพอประเทศชาต หาประโยชนใหตวเอง และพรรคพวกมากกวาจะทาหนาทเปนผบรหารจดการประเทศอยางโปรงใสมประสทธภาพ และมองการณไกลเพอผลประโยชนของประชาชนไทยทงประเทศอยางแทจรง จากการศกษาพบวาปญหาเกดจากความไมตระหนกของผนาตอการใชหลกธรรมาภบาล 6 หลกการ ไดแก หลกนตธรรม หลกคณธรรม หลกความคมคา หลกความโปรงใส หลกความรบผดชอบ และหลกการมสวนรวม ดงนน หากจะพฒนาองคกรภาครฐใหเปนไปในทศทางทเปนกลไกการขบเคลอน เศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง เทคโนโลยและสงแวดลอมไดน นจาเปนอยางยงทองคการภาครฐ ทงสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถน ตองประสานพลงเพอดาเนนการพฒนาองคกรภาครฐสการเปนองคกรแหงธรรมาภบาลอยางย งยน (ทวนธง ครฑจอน, 2552) นอกจากนยงพบวาผนาขาดการใหโอกาสแกผตามไดพฒนาความคดรเรมสรางสรรค สรางโอกาสกาวหนาในหนาทการงานซงเปนปจจยเสรมสรางขวญและกาลงใจในการทางานของผตามดวย ผนาทมประสทธภาพจะสงผลตอการปฏบตงานของผตามทดยงขน ผนาทดจงตองมเทคนคในการปฏบตงาน ผนวกกบการมความ

2

รบผดชอบ กลาตดสนใจ ซงเปนการการสรางความผกพนตอองคกร ตลอดจนความรสกภาคภมใจในตนเอง (เสาวรส ประเทองชยศร, 2552)

ผนาจงมความสาคญตอการพฒนาประเทศในทกระดบ การพฒนาในระดบลางสดคอผนาชมชน ทผานมามการกระจายอานาจใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการพฒนามากขน สงเสรมกระบวนการเรยนรเพอจดทาแผนชมชน เสรมสรางใหสงคมไทยอยเยนเปนสข ดวยวถปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ชมชนทเขมแขงจงเปนกลไกสาคญขบเคลอนการพฒนาชมชน โดยทยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาจะสงเสรมใหชมชนสามารถจดกจกรรมแบบ องครวม มกระบวนการเรยนรและการจดการความรรวมกนของคนในชมชนดวยทนทางทรพยากรและศกยภาพของชมชน มการผลตเพอเลยงตวเองอยางพอเพยง พงพาตนเองได มการพงพาอาศย ซงกนและกนทงภายในและภายนอกชมชนบนพนฐานการเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรม นาไปสการอยรวมกนอยางสนตสข เกดความสมานฉนท มการอนรกษ พฒนาและใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพทมอยไดอยางเหมาะสมยงยน นาไปสสภาวะดนดาน าชม ปาไม พชพรรณ สตวปาอดมสมบรณ และสงแวดลอมนาอยปลอดมลภาวะ สามารถแกปญหาความยากจนแบบบรณาการ มภมคมกนสามารถตงรบและใชประโยชนจากกระแสการเปลยนแปลงตาง ๆ อยางรเทาทน มบทบาท เขมแขงในการพฒนาประเทศ ถาผนามคณสมบตอนพงประสงคจะสามารถใชคณสมบตทมอยใหเกดประโยชนตอการพฒนาชมชน สรางความสขหรอความสาเรจใหเกดขน ทาใหชมชนเกดความเขมแขงอยางย งยน ทงดานการยกระดบคณภาพชวต การศกษา การประกอบอาชพ การมสวนรวมของคนในพนท สรางเศรษฐกจฐานรากใหพ งตนเองไดในอนาคตอยางเหมาะสมกบพนท ปญหาการพฒนาชมชนรปแบบใหมคอ ไมสามารถยกระดบศกยภาพอนเปน อตลกษณของชมชนใหโดดเดน ไมมการสบคนภมปญญาทองถนมาสรางรายไดใหเศรษฐกจ ฐานรากมนคงและย งยนตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ขาดการพฒนาศกยภาพผนาอยางมสวนรวมจนเปนแหลงเรยนรใหกบชมชนอนได จงมความจาเปนอยางยงทจะกาหนดยทธศาสตรการพฒนาเพอเปนแนวทางใหผนารนตอไป (กรมพฒนาชมชมชน, 2557)

ผนาชมชนถอเปนแกนหลกและหวใจสาคญในการบรหาร มบทบาทสาคญอยางยงในกระบวนการพฒนาชมชน ผนาชมชนมคณลกษณะหลายประการทเกอกลงาน เชน เปนผมความรมากกวาผอน เปนผทชาวบานเคารพนบถอ เปนแบบอยางในการปฏบตตนทดของสมาชกชมชน และเปนทพงพงของคนอน ผนาถอวาเปนผกาหนดความอยรอดขององคกรชาวบาน หากผนาไดรบการยอมรบ มความนาเชอถอ มความสามคค ปฏบตด มความสามารถและคดถงสวนรวม อยางแทจรง กจะพาองคกรชาวบานใหประสบผลสาเรจและสรางความแขงแกรงใหแกองคกรชาวบานได (กมลภพ กตตโสภโณ, 2561) ประชาชนไมสามารถมสวนรวมทางการเมองไดอยางม

3

ประสทธภาพหากไมไดรบขอมลอยางเพยงพอเกยวกบทางเลอกและผลทจะตามมาภายหลง ดงนนผนาชมชนจงมบทบาทสาคญมากในภารกจทจะเอออานวย สงเสรม สนบสนนและมอทธพลตอการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน โดยอาศยรปแบบและโครงสรางความสมพนธเชงอปถมภในระบบสงคมการเมองและเศรษฐกจของชมชน เพราะสงคมชมชนยงคงมวถชวตทผกพนและพ งพาอาศยซงกนและกน ประชาชนยอมมปฏสมพนธตอกนในลกษณะตาง ๆ อนเกดเปนความสมพนธทางสงคมขนมา (วนชย วฒนศพท, 2543)

สถานการณของผนาในภาคเหนอพบวารปแบบการเสรมสรางภาวะผนาในภาคเหนอเปนองคความรทลกซงเฉพาะเรอง มภมปญญาชมชนทหลากหลายแตยงไมนาไปตอยอดใหเกดประโยชนไดมากเทาทควร เนนความปรองดองกนในการทางาน หลกเลยงความขดแยงและ ใหความเคารพผอาวโสกวา การดาเนนงานลกษณะนสามารถรกษาจดเดนหรอจดแขงขององคกรได แตไมเกดความกาวหนาหรอการเปลยนแปลงทชดเจนในระยะสน ขณะเดยวกนการทางานในระยะยาวกประสบปญหาความสมาเสมอของการมสวนรวมจากสมาชกในชมชน จงควรปรบลกษณะผนาทมความเหมาะสมกบพนท สรางทกษะทจาเปนในการพฒนาเพอใหทนตอการเปลยนแปลงของโลกทมพลวตนสง กาหนดนโยบายการพฒนาไดอยางเหมาะสม เปนทยอมรบของสมาชกชมชนได สงตอการพฒนาไปยงคนรนตอไป การวเคราะหจดเดนของผนาปจจบนและสรางทกษะทจาเปนเพมสาหรบผนายคใหมจงจะกอใหเกดการพฒนาอยางย งยนได เพราะผนายคใหมมโอกาสศกษาองคความรและฝกปฏบตตามสถานการณจรงทพบเจอ โดยมคาแนะนาจากผนาอาวโส นามาวเคราะหและพฒนาเพอเปนองคความรของตนเองได (สกล ฐานวฑโฒ, 2561) การพฒนาผนาชมชนดวยกระบวนการใหการเรยนร เพอใหผนาชมชนมความรความสามารถ ความเขาใจในการทางาน มคณลกษณะความสามารถดานทกษะและเจตคตในการทางานทด สามารถวเคราะหปญหาและ เขามามสวนรวมในการทางานไดอยางดและมประสทธภาพ โดยการสรางหลกสตรการอบรม และพฒนาผนา เชน หลกสตรผนาชมชนแหงการเรยนร พบวา องคประกอบของหลกสตรมความสอดคลองในทกประเดน เปนทยอมรบไดและมความเหมาะสม หลกสตรทาใหผ นาชมชน มคณลกษณะดานความรความเขาใจ ดานทกษะและดานเจตคตเพมมากขน (อศวน หนจอย, 2559) ในสวนหลกสตรพฒนาผนาสถานศกษา พบวา ผเขารบการอบรม ประเมนผลตนเองวา สมรรถนะผนาดานการจดการไดคะแนนเฉลยสงขน สวนสมรรถนะผนาดานทจาเปนตองไดรบการพฒนาใหมากขน ไดแก 1) การเสรมสรางสมรรถภาพทางดานรางกาย 2) การพฒนาคณธรรมจรยธรรม 3) การสรางผนาเชงวสยทศนและการคดอยางเปนระบบ 4) การพฒนาทกษะการสอสารและการนาเสนอทมประสทธภาพ 5) การพฒนาสการเปนองคกรทเปนเลศ 6) การพฒนาทกษะมนษยสมพนธ (พชร ดารงสนทรชย, 2554)

4

จงหวดลาปางหนงในจงหวดในภาคเหนอ ต งอยในแองทราบลอมรอบดวยภเขา มความหลากหลายในการต งถนฐาน ท งประชากรพนทสงและประชากรพนราบและความหลากหลายทางวฒนธรรม มประวตศาสตรเกาแกยาวนานมประชากรทงสน จานวน 746,525 ครวเรอน ครอบคลมพนท 12,533.961 ตารางกโลเมตร แบงเขตการปกครองออกเปน 13 อาเภอ 100 ตาบล 912 หมบาน (กรมการปกครอง, 2560) ผ นาชมชนในจงหวดลาปาง มบทบาทสาคญในการขบเคลอนกจกรรมงานพฒนาชมชน มจดมงหวงเพอใหชมชนมความเขมแขง เศรษฐกจฐานรากมนคงอกทงดแลรกษาความสงบเรยบรอยและความปลอดภยใหแกราษฎร สรางความสมานฉนทและความสามคคใหเกดขนในชมชน รบฟงปญหาและความเดอดรอน ทกขสขและความตองการทจาเปนของคนในชมชนเพอใหภาครฐเขามาแกไขหรอชวยเหลอตลอดจนการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชน เพอสรางความกลมเกลยวเหนยวแนนใหเกดขนในชมชนโดยมชมชนตนแบบในจงหวดลาปางทประสบความเสรจในการพฒนาชมชนในดานตาง ๆ ไดแก ดานสงแวดลอม การเกษตร เศรษฐกจพอเพยง เปนตน และไดรบรางวลในระดบจงหวดหรอระดบประเทศ โดยชมชน ทใชเปนกรณศกษาในการทาวจยครงน ประกอบดวยทงหมด 4 ชมชน ไดแก ชมชนบานสามขา อาเภอแมทะ ชมชนบานเมาะหลวง อาเภอแมเมาะ ชมชนสาสบหก อาเภอแจหมและชมชนบานดอนแกว อาเภอวงเหนอ ซงในแตละชมชนผนามบทบาทสาคญในการพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจได

ดงนน งานวจยฉบบนจงมงเนนการพฒนาหลกสตรผนาชมชนตนแบบของจงหวดลาปาง โดยการศกษาสมรรถนะของผนาชมชนทประสบความสาเรจ กระบวนการทางานและผลสาเรจของงานเพอพฒนาผนาใหมทกษะผนาทเหมาะสมกบสงคมปจจบน เปดโอกาสใหชมชนทวไปสามารถนาหลกสตรผนาตนแบบของจงหวดลาปางไปปรบประยกตใชแกชมชนตนเองใหเหมาะสมไดประสทธภาพสงสด และสรางการพฒนาชมชนอยางย งยนได ค ำถำมกำรวจย

1. สมรรถนะทจาเปนของผนาชมชนตนแบบทประสบความสาเรจในจงหวดลาปางเปนอยางไร

2. หลกสตรฝกอบรมสาหรบผนาชมชนตนแบบในจงหวดลาปางและผลการตรวจสอบหลกสตร เปนอยางไร

3. การประเมนผลการใชหลกสตรฝกอบรมสาหรบผนาชมชนตนแบบในจงหวดลาปางเปนอยางไร

5

วตถประสงคของกำรวจย 1. เพอศกษาสมรรถนะทจาเปนของผนาชมชนตนแบบทประสบความสาเรจของ

จงหวดลาปาง 2. เพอพฒนาและตรวจสอบหลกสตรฝกอบรมสาหรบผนาชมชนตนแบบในจงหวด

ลาปาง 3. เพอประเมนผลการอบรมตามหลกสตรฝกอบรม ผนาชมชน

ประโยชนทคำดวำไดรบจำกงำนวจย 1. องคความรเรองสมรรถนะ 5 ดาน ทจาเปนตอการปฏบตงานของผนาชมชน 2. หลกสตรฝกอบรมเพอพฒนาสมรรถนะใหแกผนาชมชนยคใหม 3. แนวทางประเมนผลการดาเนนงานทประสบความสาเรจสาหรบชมชน ขอบเขตของกำรวจย

ขอบเขตดำนพนท ในการทาวจยครงนผวจยไดกาหนดขอบเขตพนทในจงหวดลาปาง โดยทาการคดเลอก

ชมชนตนแบบทมศกยภาพ เพอนามาถอดบทเรยนคณลกษณะของผ นา ซงผ วจ ยใชเกณฑ การคดเลอกชมชนทไดรบรางวลระดบจงหวด หรอระดบประเทศในระหวางป พ.ศ. 2551–2561 ลกษณะของรางวลทไดรบมความเกยวของกบบรบทของชมชน มกจกรรมททาอยอยางตอเนองและเหนเปนรปธรรม เมอถอดบทเรยนแลวสามารถสรางองคความรในการพฒนาผนาและขยายผล การพฒนาโดยสรางผนายคใหมทเหมาะสมกบพนทของตนเอง เพอสงตอการพฒนาชมชนใหผนายคใหมตอไป ชมชนทไดรบการคดเลอกประกอบดวย 4 ชมชน ดงน

อาเภอแมทะ – ชมชนบานสามขา ไดรบรางวลระดบประเทศ คอ รางวลลกโลกสเขยวในป พ.ศ. 2551

อาเภอแมเมาะ – ชมชนเมาะหลวง ไดรบรางวลระดบจงหวด คอ รางวลกลมเกษตรกรดเดน ในป พ.ศ. 2560

อาเภอแจหม – บานสาสบหก ไดรบรางวลระดบประเทศ คอ รางวลลกโลกสเขยว ในป พ.ศ. 2558

อาเภอวงเหนอ– บานดอนแกว ไดรบรางวลระดบจงหวด คอ รางวลหมบานอยเยนเปนสข ในป พ.ศ. 2561

6

ขอบเขตดำนประชำกร ประชากรทใชในการศกษาวจยครงน ประกอบดวย กลมท 1 ผนาชมชน สาหรบถอดองคความรเกยวกบการดาเนนงานและสรางเปนแนว

ทางการพฒนาผนาชมชน จานวน 40 คน กลมท 2 ผนาชมชนยคใหม สาหรบการถายทอดองคความร จานวน 20 คน ขอบเขตดำนเนอหำ 1. ขอบเขตเนอหาทใชในการถอดบทเรยนประกอบดวย 4 หวขอ ไดแก

1.1 สมรรถนะทจาเปนของผนา 5 ดาน ไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผนา

1.2 กระบวนการทางานอยางมประสทธภาพของคณะทางานในชมชนตนแบบ 1.3 ผลสาเรจของการปฏบตงานทไดรบการยอมรบจากหนวยงานทเกยวของ 1.4 ขอเสนอแนะอน ๆ จากคณะทางานในชมชนทเปนประโยชนตอการพฒนา

หลกสตร 2. การพฒนาหลกสตรฝกอบรมสาหรบผ นาชมชนตนแบบในจงหวดลาปาง

มองคประกอบของหลกสตร 6 หวขอ ไดแก วตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะสาคญของผเรยน โครงสรางเวลาเรยน โครงสรางเนอหาของหลกสตร กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม

3. ขอบเขตเนอหาเพอประเมนผลการฝกอบรมตามหลกสตรอบรมผนาชมชนตนแบบ ประกอบดวย 3 หวขอ ไดแก แบบทดสอบความรกอนและหลงเรยนเรองสมรรถนะของผนา 5 ดาน แบบประเมนความเหมาะสมของผเชยวชาญดานแผนชมชนและแบบประเมนความพงพอใจของ ผเขาอบรมหลงการฝกอบรม

นยำมศพทเฉพำะ

สมรรถนะของผน ำชมชนตนแบบ หมายถง ความสามารถของผนาเพอใหเกดความเปนเลศดานการปฏบตงาน สามารถสรางแรงจงใจใหสมาชกของชมชนดาเนนงานใหสาเรจตามเปาหมาย สมรรถนะผนาแบงเปน 5 ดาน คอ องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผนา

องคควำมร หมายถง ขอมลพนฐานทจาเปนตอการปฏบตงานของผนาชมชนอยางมประสทธภาพ

ทกษะ หมายถง ความเชยวชาญของผนาอนสงผลลพธทดตอการปฏบตงาน ควำมสำมำรถพเศษ หมายถง ความไดเปรยบทางการพฒนาทจะเกดกบชมชน

7

ควำมสมพนธทด หมายถง ความสมพนธทดตอการปฏบตงานและการดาเนนชวต บคลกภำพผน ำ หมายถง ลกษณะทางภายภาพและพฤตกรรมของผนาทกอใหเกดความ

นาเชอถอและเปนแบบอยางของบคคลอน ชมชนตนแบบ หมายถง ชมชนของจงหวดลาปางทไดรบรางวลระดบจงหวดหรอ

ระดบประเทศเปนตวชวดความสาเรจจากการดาเนนงานของชมชนอยางนอย 1 ดาน ในระหวาง ป พ.ศ. 2551–2561 ไดแก รางวลลกโลกสเขยว รางวลกลมแมบานเกษตรกรดเดนและหมบานเศรษฐกจพอเพยงดเดนระดบจงหวด มคณะกรรมการและรปแบบการปกครองชดเจน มแผน การดาเนนงานทมประสทธภาพ โปรงใส เปนทยอมรบของสงคม สมาชกชมชนสวนใหญมสวนรวม ในกระบวนการทางาน มศนยการเรยนรใหชมชนอนเขามาศกษาเพอนากลบไปพฒนาตอได กำรถอดบทเรยน หมายถง กระบวนการในการศกษาวเคราะหและสงเคราะหขอมลเกยวกบ 1) สมรรถนะผนาชมชน 2) กระบวนการทางานของผนาชมชน 3) ผลสาเรจของการทางานชมชน และ 4) ขอเสนอแนะอน ๆ กระบวนกำรจดอบรม หมายถง กระบวนการททาใหผฝกอบรมเกดความร ความเขาใจ มทศนคตทดและประยกตใชประโยชนจากองคความรในการดาเนนชวตของตนเอง ประกอบไปดวยกระบวนการถายทอดองคความร การลงมอทาและการนาเสนอสงทไดเรยนรใหผอนเขาใจได หลกสตรพฒนำผน ำชมชน หมายถง การนาองคความรเกยวกบการดาเนนงานของผนาชมชนทประสบผลสาเรจ มาจดทาเปนหลกสตรอบรมผนา มองคประกอบของหลกสตรเรอง วตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะสาคญของผเรยน โครงสรางเวลาเรยน โครงสรางเนอหาของหลกสตร กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม

กำรประเมนผลแบบ KAP หมายถงการประเมนตวแปร 3 ขอ ของการเรยนร ไดแก ความร (Knowledge) ทศนคต (Attitude) และการปฏบต (Practice) ผานเนอหาสาระของหลกสตรเรององคความรเกยวกบการดาเนนงานของผนาชมชนทประสบผลสาเรจ อนสงผลใหเกดการพฒนาการทางานอยางมประสทธภาพ ประสบผลสาเรจตามทตงเปาหมายไว

กำรจดกำรองคควำมร หมายถง แนวทางการบรหารจดการความรทสรางประโยชนจากตวบคคลหรอแหลงอางอง นามาสรางเปนหลกสตรพฒนาทรพยากรมนษย เพอใหเกดความสาเรจและการพฒนาอยางยนในชมชน

ผน ำชมชน หมำยถง กลมคนทไดรบการแตงตงอยางเปนทางการและไมเปนทางการทคนในชมชนใหการยอมรบนบถอ มภาวะผนา ทกษะการบรหารจดการและการตดตามประเมนผลทด วสยทศนการพฒนาสอดคลองกบโลกยคปจจบน เกดประโยชนตอคนหมมาก สามารถชกจงใจใหสมาชกชมชนเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมทพฒนาคณภาพชวตของคนดาน เศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมตามหนาทของตนเองไดอยางมความสข

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจย เรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง เพอสรางผน าทมคณสมบตเหมาะสมกบสงคมยคปจจบน น าไปสการพฒนาพนทอยางย งยน ผวจยไดศกษาคนควาแนวคด ทฤษฎ งานวจยทชวยในการก าหนดคณลกษณะของผน า มรายละเอยดดงน

1. แนวคดสมรรถนะผน าชมชน 1.1 ความหมายของสมรรถนะ 1.2 ความส าคญของสมรรถนะ 1.3 องคประกอบของสมรรถนะ 1.4 ประเภทสมรรถนะ

1.5 ความหมายของผน า 1.6 คณลกษณะผน าชมชน

2. แนวคดการพฒนาชมชนอยางย งยน 2.1 ความหมายการพฒนาทย งยน 2.2 แนวคดในการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทย งยน 2.3 หลกการของการพฒนาทย งยน 2.4 การประยกตใชแนวคดของการพฒนาทย งยน 2.5 ความหมายของชมชน 2.6 องคประกอบของชมชนเขมแขง

3. การจดการองคความร

3.1 ความหมายของการจดการความร 3.2 รปแบบและทฤษฎการจดการความร

3.3 การถอดบทเรยน 3.4 กระบวนการในการจดการเรยนร

3.5 เครองมอในการจดการความร

9

3.6 ปจจยทท าใหการจดการความรประสบความส าเรจ 4. การสรางหลกสตร

4.1 ความหมายของหลกสตร 4.2 ประเภทของหลกสตร 4.3 องคประกอบของหลกสตร 4.4 กระบวนการพฒนาหลกสตร

4.5 การประเมนผลหลกสตร 5. การจดอบรมพฒนาทรพยากรบคคล 5.1 ความหมายของการฝกอบรม

5.2 วตถประสงคการจดอบรม 5.3 ประเภทของการฝกอบรม 5.4 กระบวนการฝกอบรม 5.5 การประเมนผลการอบรม

6. งานวจยทเกยวของ 7. กรอบแนวคดการวจย แนวคดสมรรถนะผน าชมชน

ความหมายของสมรรถนะ การก าหนดความหมายของสมรรถนะ (Competency) มหลายความหมายตามลกษณะ

และบรบทเฉพาะขององคกร ไดแก “สมรรถนะ คอ คณลกษณะเชงพฤตกรรมทเปนผลมาจากความร ทกษะ ความสามารถ

และคณลกษณะอน ๆ ทท าใหบคคลสามารถสรางผลงานไดโดดเดนกวาเพอนรวมงานอน ๆ ในองคกร” กลาวคอ การทบคคลจะแสดงสมรรถนะใดสมรรถนะหนงได มกจะตองมองคประกอบของความร ทกษะ ความสามารถและคณลกษณะอน ๆ ตวอยางเชน สมรรถนะการบรการทด ซงอธบายไววา “สามารถใหบรการตามความตองการของผรบบรการได” หากขาดองคประกอบใดไปบคคลกไมอาจแสดงสมรรถนะของการบรการทดได การวดสมรรถนะประเมนจากพฤตกรรม ทแสดงออกเปนหลก สวนความสามารถทซอนเรนอยจะใชการกระตนใหแสดงออกมาผาน ผลการปฏบตงาน เกณฑการวดสมรรถนะของส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน มรายละเอยดดงตอไปน

10

1. การมงผลสมฤทธ (Achievement Motivation-ACH) 2. บรการทด (Service Mind-SERV) 3. ความรวมแรงรวมใจ (Teamwork-TW) 4. จรยธรรม (Integrity-ING) 5. การสงสมความช านาญในงานอาชพ (Expertise-EXP) เดวด แมคเคลแลนด (David Mcclelland, 1973) กลาววา Competency คอ บคลกลกษณะ

ทซอนอยในปจเจก-บคคล ซงสามารถผลกดนใหปจเจกบคคลนนสรางผลการปฏบตงานทดหรอตามเกณฑทก าหนดในงานทตนรบผดชอบ มองคประกอบ 5 สวนคอ ทกษะ (Skill) ความร (Knowledge) ทศนคต (Self-Concept) บคลกประจ าตวบคคล (Trait) แรงจงใจ (Motive)

สมรรถนะหลก หมายถง คณลกษณะเชงพฤตกรรมทก าหนดใหเปนคณลกษณะรวมของขาราชการพลเรอนท งระบบ เพอหลอหลอมคานยมและพฤตกรรมทพงประสงครวมกน (ส านกงาน ก.พ., 2553, 6) โดยสมรรถนะหลกในภาคราชการพลเรอนประกอบดวย

1. การมงผลสมฤทธ 2. บรการทด 3. การสงสมความเชยวชาญในงานอาชพ 4. การยดมนในความถกตองชอบธรรมและจรยธรรม 5. การท างานเปนทม สมรรถนะ จากนยามของ เดวด แมคเคลแลนด คอ บคลกและความสามารถทซอนอย

ในตวบคคลแตยงไมถกน ามาใชอยางจรงจงดวยเหตผลหลายประการ บคลกหรอความสามารถทมองเหนไดจะเปนสวนทงายตอการบรหาจดการ สงทมองไมเหนยากตอการบรหารจดการจงตองมกระบวนการดงขดความสามารถทซอนเรนของทรพยากรมนษยมาใชเพอใหเกดประโยชนสงสดตอการปฏบตงาน (สถาบนด ารงราชานภาพ, 2553, 11)

ณรงควทย แสนทอง (2546, 27) กลาววา สมรรถนะ หมายถง ความสามารถหรอสมรรถนะของผด ารงต าแหนงงานนน ๆ ครอบคลมตงแตพฤตกรรมทแสดงออก ความเชอ ทศนคต อปนสยสวนลกทซอนอยในตวบคคลดวย ดงนนสมรรถนะ คอ ความร ทกษะและพฤตนสยทจ าเปนตอการท างานของบคคลใหประสบผลส าเรจสงกวามาตรฐานทวไป

พาร (Parry) (อางถงใน สกญญา รศมธรรมโชต, 2004, 48) นยามค าวาสมรรถนะวาคอ กลมของความร (Knowledge) ทกษะ (Skills) และคณลกษณะ (Attributes) ทเกยวของกน ซงมผลกระทบตองานหลกของต าแหนงงานหนง ๆ โดยกลมความร ทกษะและคณลกษณะดงกลาว

11

สมพนธกบผลงานของต าแหนงงานนน ๆ และสามารถวดผลเทยบกบมาตรฐานทเปนทยอมรบ และเปนสงทสามารถเสรมสรางขนได โดยผานการฝกอบรมและการพฒนา

ค าวาสมรรถนะจงหมายถง องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทด และบคลกภาพทบคคลจะน ามาใชในการปฏบตงาน สงผลใหการท างานนนบรรลตามวตถประสงคหรอเกนกวาเปาหมายทตงไว มทงพฤตกรรมทมองเหนไดและมองเหนไมได ผปฏบตงานไมรสมรรถนะซอนเรนของตนเอง ท าใหปฏบตงานไดไมเตมศกยภาพ เมอพบเหนสมรรถนะทจ าเปนส าหรบการปฏบตงานแลวตองไดรบการพฒนาทกษะนนอยางตอเนองและสม าเสมอ เพอสรางประสทธภาพการท างานในองคกร

ความส าคญของสมรรถนะ ปจจบนในการปฏบตงานขององคกรใหความส าคญ มงเนนความสามารถดานเทคนค

และวชาชพมากขน ควบคกบการเนนการปฏบตงานรวมกนเปนกลมเปนทมงานทตองท ารวมกน โดยอยภายใตโครงการตาง ๆ ซงสอดรบกบการแขงขนในยคโลกาภวตน (Globalization) ดวยเหตผลดงกลาวการเพมสมรรถนะการงานจงถกน ามาใชเพอเพมประสทธภาพของทรพยากรบคคลในการปฏบตงานใหมประสทธภาพยงขน

สรพงษ มาล (2549, 19 - 20) กลาวถง ความส าคญของสมรรถนะไว 4 ประการ ดงน 1. ชวยใหองคกรใหความสนใจตอพฤตกรรมและทกษะทเกยวของกบความส าคญ

ของงานอยางแทจรง สามารถชจดแขงของบคคลทสามารถนาไปใชใหเกดประโยชนสงสดและระบจดออนหรอจดทตองไดรบการพฒนาและปรบปรง

2. สรางความมนใจวาการพฒนานนมความสอดคลองเชอมโยงกบยทธศาสตรขององคกรชวยใหองคกรประสบความส าเรจ

3. ชวยใหการใชทรพยากรส าหรบการพฒนามประสทธภาพมากขน การพฒนาทกษะและพฤตกรรมทชวยสนบสนนยทธศาสตรและสอดคลองกบวฒนธรรมขององคกรจะชวยใหองคกรใชทรพยากร ทงเรองงบประมาณและเวลาไดอยางเกดประโยชนสงสด

4. ใชเปนกรอบในการพฒนาส าหรบผบงคบบญชาและผทท าหนาทสอนงานในการใหขอมลยอนกลบเกยวกบผลงานแกผใตบงคบบญชา โดยกรอบสมรรถนะจะชวยใหผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชามความเขาใจตรงกนวาสมรรถนะใดทจะน าไปสการท างานใหประสบความส าเรจ

ณรงควทย แสนทอง (2549, 11) กลาวถง ความส าคญของสมรรถนะ ดงน 1. ชวยสนบสนนวสยทศน ภารกจ และกลยทธขององคกร สมรรถนะทเปนหลกหรอ

ทเรยกกนวาสมรรถนะหลกนนจะชวยในการสรางกรอบแนวคด พฤตกรรม ความเชอ ทศนคตของ

12

คนในองคกรใหเปนไปในทศทางเดยวกนกบวสยทศน ภารกจและกลยทธขององคกรและสมรรถนะ ทเปนหลกเปรยบเสมอนตวเรงปฏกรยาใหเปาหมายตาง ๆ บรรลเปาหมายไดดและเรวยงขน

2. ใชเปนกรอบในการสรางวฒนธรรมองคกร คอชวยสรางกรอบการแสดงออก ทางพฤตกรรมของคนในองคกรโดยรวมใหเปนไปในทศทางเดยวกน ชวยสนบสนนการด าเนนงานขององคกรใหบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพมากขน ชวยใหเหนแนวทางในการพฒนาบคลากรในภาพรวมขององคกรได และยงชวยปองกนไมใหเกดวฒนธรรมองคกรตามธรรมชาต ทไมพงประสงคได

3. เปนเครองมอในการบรหารงานดานทรพยากรมนษย 3.1 ใชในการคดเลอกบคคลเขาท างาน สมรรถนะมประโยชนในการคดเลอกบคลากร

ไดแก ชวยใหการคดเลอกคนเขาท างานถกตองมากขนเพราะคนบางคนเกง มความรความสามารถสงประสบการณด แตอาจจะไมเหมาะสมกบลกษสมรรถนะไปใชในการออกแบบค าถามหรอแบบทดสอบ ลดการสญเสยเวลาและคาใชจายในการทดลองงาน รวมถงชวยลดการสญเสยเวลาและทรพยากรในการพฒนาฝกอบรมพนกงานใหมทมความสามารถไมสอดคลองกบความตองการของต าแหนงงาน และชวยปองกนความผดพลาดในการคดเลอก เพราะหลายครงทผท าหนาทคดเลอกมประสบการณนอย ตามผสมครไมทน หรออกนยหนงกคอถกผสมครหลอกนนเอง

3.2 ใชในการพฒนาฝกอบรม (Training and Development) สมรรถนะมประโยชน ในการพฒนาและฝกอบรม ไดแก น ามาใชในการจดท าเสนทางความกาวหนาในการพฒนาและฝกอบรม (Training Road Map) ชวยใหทราบวาผด ารงต าแหนงนนๆ จะตองมความสามารถเรองอะไรบางและชองวาง (Training Gap) ระหวางความสามารถทต าแหนงตองการกบความสามารถ ทมอยจรงหางกนมากนอยเพยงใด เพอน าไปใชในการจดท าแผนพฒนาความสามารถสวนบคคล (Individual Development Plan) ตอไป

3.3 ใชในการเลอนระดบปรบต าแหนง ใชในการพจารณาความเหมาะสมในการด ารงต าแหนงหรอระดบทสงขนไป โดยพจารณาทงเรองของความสามารถในงาน (Technical Competencies) และความสามารถทวไป (General Competencies) เชน ดานการบรหารจดการ ดานการท างานรวมกบผอน ดานระบบการคด และยงชวยปองกนความผดพลาดในการเลอนระดบ ปรบต าแหนงเหมอนอดตทผานมา

3.4 ใชในการโยกยายต าแหนงหนาทการงาน (Rotation) สมรรถนะมประโยชนในการโยกยายต าแหนงหน าท โดยชวยให ทราบวาต าแหนงท จะยายไปนน จ าเปนตองมสมรรถนะอะไรบาง แลวผทจะยายไปมหรอไมมสมรรถนะอะไรบาง และยงชวยลดความเสยง

13

ในการปฏบตงานเพราะถายายคนทมสมรรถนะไมเหมาะสมไป อาจจะท าใหเสยทงงานและก าลงใจของผปฏบตงาน

3.5 การวางแผนพฒนาผด ารงต าแหนงใหสอดคลองกบเสนทางความกาวหนาในอาชพดวยการน าเอาสมรรถนะของต าแหนงงานทสงขนไปมาพฒนาบคลากรในขณะทยงด ารงต าแหนงงานทต ากวาเพอเปนการเตรยมความพรอมทดใหผปฏบตงาน

4. ใชในการประเมนผลการปฏบตงาน 4.1 ชวยใหทราบวาสมรรถนะเรองใดทจะชวยใหผปฏบตงานสามารถปฏบตงาน

ไดสงกวาผลงานมาตรฐานทวไป 4.2 ชวยในการก าหนดแผนพฒนาความสามารถสวนบคคล

5. ใชในการบรหารผลตอบแทน (Compensation) โดยสมรรถนะมประโยชนในการบรหารผลตอบแทน ดงน

5.1 ชวยในการก าหนดอตราวาจางพนกงานใหมวาควรจะไดรบผลตอบแทนทเหมาะสมกบระดบความสามารถ ไมใชการก าหนดอตราจางทเรมตนดวยวฒการศกษาเหมอนอดตทผานมา

5.2 ชวยในการจายผลตอบแทนตามระดบความสามารถทเพมขนไมใชจายผลตอบแทนตามอายงานหรอจ านวนปทเพมขนเหมอนทผานมา ผปฏบตงานตองพฒนาตนเองใหมความรความสามารถเหมาะสมกบความตองการขององคกรองคกรและหนวยงาน จะสงผลใหบคลากรแตละคนมความรความสามารถในแบบทองคกรตองการ ดานการบรหารงานบคคลจะชวยใหการบรหารงานบคคลสอดคลองตอเปาประสงคขององคกร ไดแก การคดเลอกคนใหตรงกบภารกจ การประเมนผลความกาวหนาในอาชพ และการคดเลอกแนวทางการพฒนาบคลากร

จากการศกษาแนวคดของสมรรถนะ สรปไดวาสมรรถนะคอสงจ าเปนส าหรบ การท างานโดยสามารถถ ายทอดให เห น เปนผลงาน ท ม ค ณ ภาพสงกว ามาตรฐานและ มประสทธภาพ สมรรถนะมความส าคญในตวตนของแตละคน ซงจะท าใหเหนไดศกยภาพในตวบคคลทแตกตางจากผอน อนสงผลกระทบดานบวกตอการปฏบตงาน รวมถงก าหนดคณสมบตของคนในองคกร สรางความไดเปรยบดานการแขงขนใหแตละองคกร จงควรใหความส าคญเรองการจดสรรคนใหตรงกบความสามารถ ความถนดของแตละบคคล น ามาซงการสรางขดความสามารถและความไดปรยบเชงกลยทธแกองคกรได

องคประกอบของสมรรถนะ ตามหลกแนวคดของ เดวด แมคเคลแลนด องคประกอบของสมรรถนะม 5 สวน

(สกญญา รศมธรรมโชต 2004, 15) คอ

14

1. ความร (Knowledge) คอ ความรเฉพาะดานของบคคลทจ าเปนตอการปฏบตงาน เปนสาระส าคญของการท างาน เชน ความรดานภาษา ความรเรองสมนไพรพนบาน เปนตน

2. ทกษะ (Skill) คอ สงทบคคลท าไดดและฝกปฏบตเปนประจ าจนเกดเปนความช านาญ น ามาซงผลการท างานทมมประสทธภาพ เชน ทกษะทางคอมพวเตอร ทกษะการวเคราะหขอมลเพ อน าไปใชประโยชน เปนตน ทกษะทเกดไดนนมาจากพนฐานทางความร สามารถปฏบตไดอยางคลองแคลววองไวและแมนย า

3. ทศนคต (Self-Concept) หมายถง คานยมและความคดเหนเกยวกบภาพลกษณของแตละบคคล สงทตองการสอใหบคคลอนในสงคมเหนวาตวเขามบทบาทอยางไรตอสงคม เชน เปนผดแลสงแวดลอม มความสามารถดานการสอสารเพอใหเกดผลสมฤทธได เปนตน

4. บคลกประจ าตวของบคล (Trait) หมายถง เปนสงทอธบายถงตวบคคลนนใหผอนเขาใจได เชน เปนผน า เปนผทรงคณวฒ เปนตน

5. แรงจงใจ/ เจตนคต (Motive/Attitude) เปนแรงจงใจหรอแรงขบภายใน ซงท าใหบคคลแสดงพฤตกรรมทม งไปสเปาหมายดวยตนเอง มทศนคตทดตอการพฒนางานใหเปนผลส าเรจได

สมรรถนะตามนยดงกลาวขางตน สามารถแบงออกไดเปน 2 กลมคอ 1. สมรรถนะขนพนฐาน (Threshold Competencies) หมายถง ความรหรอทกษะพนฐาน

ทจ าเปนของบคคลทตองมเพอใหสามารถปฎบตงานไดส าเรจ โดยผลของงานนนไมแตกตาง จากผอน จงไมไดรบความสนใจจากนกวชาการเนองจากมผลตอการพฒนางานนอย

2. สมรรถนะทท าให เกดความแตกตาง (Differentiating Competencies) หมายถง ปจจยทท าใหบคคลมผลการท างานทดเลศ เปนทยอมรบของนกวชาการ สรางความแตกตางดานศกยภาพในการท างานได

ส าหรบ ณรงควทย แสนทอง (2546, 27) ไดแบงองคประกอบของสมรรถนะได 3 องคประกอบหลก ดงน

1. ความร (Knowledge) คอ สงทองคกรตองการใหร เชน ความร ความเขาใจเกยวกบระเบยบของทางราชการทน ามาปฏบตในองคกร

2. ทกษะ (Skill) คอ สงทองคกรตองการใหท า เชน ทกษะการใชเทคโนโลย ซงเปนทกษะทจะตองฝกฝนจนเกดความช านาญกอนน าไปใชงาน

3. ลกษณะนสยทพงปรารถนา (Attributes) คอ สงทองคกรตองการใหเปน เชน ความใฝร ความซอสตยและความมงมนในความส าเรจ

15

สเปนเซอร (Spencer and Spencer, 1993, 9 - 11) ก าหนดคณลกษณะสมรรถนะของบคคลทอยในเบองลกและฝงแนนจนเปนแนวพฤตกรรมทบคคลนนแสดงออก แนวความคดทจะน าไปใชในสถานการณตาง ๆ สามารถแบงไดเปน 5 ลกษณะ (Characteristics)

1. ความร (Knowledge) หมายถง ขอมลหรอองคความรอยางเฉพาะเจาะจงทบคคล นน ๆ มความรเปนสมรรถนะทซบซอน ดงพบไดวา การวดความรโดยการทดสอบ ไมสามารถพยากรณการท างานได ท งน เปนเพราะลกษณะการทดสอบเปนการวดความจ าหรอวด การแสดงออก ในสถานการณตาง ๆ โดยไมไดวดความสามารถในการใชความรนนเปนพนฐาน การทดสอบความรจงเปนเพยงการพยากรณความสามารถทจะท าไดแตไมไดวดวาบคคลนนจะลงมอ ท าใหงานประสบผลส าเรจ

2. ทกษะ (Skill) เปนความสามารถในการท างานทใชความสามารถทางรางกาย เชน หมอฟนสามารถใสฟนโดยไมท าใหคนไขเจบปวดหรอความสามารถในกระบวนการทางความคด (Mental or Cognitive) เชน ความคดในเชงวเคราะห ความคดรวบยอด (Conceptual Thinking) เปนตน

3. อตมโนทศน (Self Concept) หมายถง ทศนคต (Attitudes) คานยม (Values) หรอจนตนาการ (Self-Concept) เชน การทเปนคนทเชอมนในตนเองสง กจะเปนคนทเชอวาตนเองสามารถท าในสงทมประสทธภาพได สวนคานยมเปนแรงบนดาลใจใหแสดงพฤตกรรมทสามารถพยากรณลวงหนาได เชน บคคลทมคานยมเปนผน ากจะแสดงออกถงพฤตกรรมผน า ดงนนเมอกลาวถงงานทท า กจะวเคราะหวางานนนควรพฒนาใหดกวาเดมไดอยางไร

4. คณลกษณะเฉพาะ (Traits) หมายถง ลกษณะทางกายภาพ (Physical) และลกษณะนสยของบคคลทแสดงออกตอสถานการณตาง ๆ เปนรปแบบเดมสม าเสมอ เชน การมปฏกรยา ทรวดเรว มสายตาดเปนลกษณะทางรางกายของนกบนหรอการมความสามารถในการควบคมตนเองและการมความคดรเรม ท าใหมความสามารถแกปญหาภายใตความกดดนตาง ๆ เปนสมรรถนะของผบรหารทประสบความส าเรจ เปนตน

5. แรงจงใจ (Motive) หมายถง สงทบคคลคดค านงถงหรอตองการ ซงเปนแรงขบใหแสดงออกถงพฤตกรรมตาง ๆ เปนแรงสงเสรมใหเลอกจะท าหรอแสดงพฤตกรรมเพอใหบรรลเปาประสงคทตองการและเปนสาเหตทท าใหแตละบคคลแสดงพฤตกรรมแตกตางกน เชน คนทมลกษณะมงมนตอความส าเรจสง (Achievement) กจะเปนคนทต งเปาหมายกบตนเองอยางทาทาย และลงมอท าอยางมงมนเปนตน

16

องคประกอบของสมรรถนะทจ าเปนตอการท างานและสรางผลงานทเปนเลศใหกบบคคล จงไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธท ดและบคลกภาพทแสดงออก

ประเภทสมรรถนะ ณรงควทย แสงทอง (2546, 259) แบงประเภทของสมรรถนะ Competencies ตาม

แหลงทมาออกเปน 3 ประเภท คอ 1. ความสามารถทมเฉพาะตวของบคคลหรอกลมบคคล Personal Competencies

เทานน เชน ความสามารถในดานการวาดภาพของศลปน การแสดงกายกรรมของนกกฬา นกประดษฐคดคนสงตาง ๆ เหลานถอเปนความสามารถเฉพาะตวทยากตอการเรยนรหรอลอกเลยนแบบได

2. ความสามารถเฉพาะบคคลท ต าแหนงห รอบทบาทนน Job Competencies ตองการเพอท าใหงานบรรลผลส าเรจตามทก าหนดไว เชน ความสามารถในการเปนผน าทมงานของผบรหารต าแหนงห วหนากลมงาน ความสามารถในการวเคราะหวจยในต าแหนงงานทางดานวชาการ เปนความสามารถทสามารถฝกฝนและพฒนาได

3. ความสามารถทเปนลกษณะเฉพาะขององคกร Organization Competencies ทมสวนท าใหองคกรนนพฒนาไปสความส าเรจและเปนผน าในดานนน ๆ เชน โรงเรยนมหดลวทยานสรณ เปนสถานศกษามความเชยวชาญดานการสอนวทยาศาสตร เปนตน

เทอน ทองแกว (2545, 35 - 43) กลาววา ประเภทของสมรรถนะม 5 ประเภท คอ 1. สมรรถนะสวนบคคล (Personal Competencies) หมายถง สมรรถนะทแตละคน

ม เปนความสามารถเฉพาะตว คนอนไมสามารถลอกเลยนแบบได 2. สมรรถนะเฉพาะงาน (Job Competencies) หมายถง สมรรถนะของบคคลกบการท างาน

ในต าแหนงหรอบทบาทเฉพาะตว 3. สมรรถนะองคการ (Organization Competencies) หมายถง ความสามารถพเศษ

เฉพาะองคการนนเทานน 4. สมรรถนะหลก (Core Competencies) หมายถง ความสามารถส าคญทบคคลตอง

มหรอตองท าเพอใหบรรลผลตามเปาหมายทตงไว 5. สมรรถนะในหนาท (Functional Competencies) หมายถง ความสามารถของ

บคคลทมตามหนาททรบผดชอบ ต าแหนงหนาทอาจเหมอนแตความสามารถตามหนาทตางกน สมรรถนะในการบรหารทรพยากรบคคล กรณศกษาส านกงานศาลปกครอง

(ประภาวรรณ สพฒนานนท, 2008, 93-94) แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

17

1. สมรรถนะของส านกงาน (Organization Competencies) เปนความสามารถทจะตองเปนตองมและตองท า กลาวคอ เปนองคกรทเปนมออาชพ มความเชยวชาญ มระบบการบรหารงานทมประสทธภาพ สรางเครอขายความรวมมอ เขาถงประชาชนและหนวยงานตาง ๆ และเปนองคกรน าในการสงเสรมการบรหารจดการทด

2. สมรรถนะหลกของขาราชการ (Core Competencies) เปนสมรรถนะของขาราชการ ทกคนทจ าเปนตองมตองเปนและตองท าเพ อให สมรรถนะของส านกงานบรรลผลไปสความส าเรจตามวสยทศนทตงไว

3. สมรรถนะในงาน (Functional Competencies) เปนสมรรถนะของขาราชการทตองม ตองเปนและตองท าในแตละกลมงานหรอต าแหนงงาน โดยในบางกลมงานหรอบางต าแหนง อาจแบงละเอยดออกเปนสมรรถนะรวมของกลมงานและสมรรถนะเฉพาะของกลมงานในแตละดานลงไปอกตามความจ าเปนของลกษณะงาน จรประภา อครบวร (2549, 68) กลาวถง สมรรถนะในต าแหนงหนง ๆ จะประกอบไปดวย 3 ประเภท ไดแก

1. สมรรถนะหลก (Core Competency) คอ พฤตกรรมทดททกคนในองคกรตองม เพอแสดงถงวฒนธรรมและหลกนยมขององคกร

2. สมรรถนะบรหาร (Professional Competency) คอ คณสมบตอนเปนความสามารถดานการบรหารทบคลากรในองคกรทกคนจ าเปนตองมเพอใหงานส าเรจ และสอดคลองกบแผนยทธศาสตรหรอวสยทศนขององคกร

3. สมรรถนะเชงเทคนค (Technical Competency) คอ ทกษะดานวชาชพทจ าเปน ในการน าไปปฏบตงานใหบรรลผลส าเรจ โดยจะแตกตางกนตามลกษณะงาน สามารถจ าแนกได 2 สวนยอย ไดแก สมรรถนะเชงเทคนคหลก (Core Technical Competency) และสมรรถนะเชงเทคนคเฉพาะ (Specific Technical Competency)

จากการศกษากลาวไดวาประเภทของสมรรถนะสามารถแบงได 5 ดาน ตามลกษณะงานหรอความสามารถซงขนอยกบการปฏบตงานทจะตองใชความสามารถเฉพาะ ดงน

สมรรถนะท 1 ดานองคความรทเหมาะสมและพอเพยงตอการปฏบตงาน สมรรถนะท 2 ดานทกษะเพอพฒนาและแกไขปญหาระหวางการปฏบตงานไดอยาง

มประสทธภาพ สมรรถนะท 3 คณลกษณะดานความสามารถและคณสมบตพเศษ สมรรถนะท 4 คณลกษณะทางสงคมเพอความสมพนธอนดในการปฏบตงาน สมรรถนะท 5 ดานบคลกภาพและการปฏบตตวทด

18

ความหมายของผน า ผน า (Leader) เปนปจจยส าคญประการหนงในการพฒนาชมชน เนองจากผน าเปน

บคคลทไดรบมอบหมาย ซงอาจมาจากการเลอกตงหรอแตงตงกได เปนทยอมรบของสมาชกในกลมใหมอทธพลและบทบาทเหนอกลม สามารถจงใจ ชกน าหรอชน าใหสมาชกของกลมรวมพลงเพอปฏบตภารกจตาง ๆ ของกลมใหส าเรจได (สเทพ พงศศรวฒน, 2548, 2) ในท านองเดยวกนกบประเวศ วะส (2541, 12-14) ไดใหความหมายเกยวกบ ผน าไววาเปน ผน าคอผทสามารถสรางใหสงคมมจดหมายรวมกนและรวมพลงกนปฏบตใหประสบความส าเรจตามจดหมาย ในกระบวนการชมชนทสมาชกรวมกนคดรวมกนท า จะสรางใหเกดผน าตามธรรมชาตขนเสมอ ผน าตามธรรมชาตจะมลกษณะฉลาด เหนแกประโยชนสวนรวมและตดตอสอสารกบผคนรเรอง ซงการด ารงชวตรวมกนเปนกลมชมชน มนษยจ าเปนตองมการประสานงานกน มสมพนธทดตอกน อยรวมกนเพอสรางสรรคสงตาง ๆ ใหเปลยนแปลงไปในทางทด บรรลถงประโยชนและมงสความส าเรจทเปนจดหมาย โดยผานทกขหรออปสรรคทงปวงใหได ตองอาศยการรวมแรงรวมใจระหวางกนเปนส าคญ เครองมอและสอทส าคญอยางหนงในการชวยประสานกลมคนตาง ๆ ใหรวมแรงรวมใจกนท างานใหบรรลผลไดคอ ผน า (ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2543, 16) สอดคลองกบ ศกดชย สรกจบวร (2544, 238) ทไดใหความหมายผน าวา เปนบคคลส าคญทมความสามารถในการประสานการท างานของสมาชกในกลมใหท างานรวมกนจนประสบผลส าเรจโดยบคคลนนไดรบการยอมรบจากสมาชกในกลมดวย สวนภาวะผน า หมายถง กระบวนการในการใชอทธพลของผน าตอการท ากจกรรมของแตละบคคล ในความพยายามทจะใหสมฤทธผลตามเปาหมายในสถานการณใดสถานการณหนง

ค าวา “ผน า” ไดมผเชยวชาญ นกวชาการไดน าเสนอและกลาวถงความหมายไวหลายทาน ผวจยไดท าการศกษาและรวบรวม น าเสนอเปนเนอหาดงน

ผน าทดตองเปนบคคลทมศล สมาธและปญญา ทจะพฒนาตนเองและสงคมไปสจดหมาย (Khiawlie, 2017) คณลกษณะอกประการหนงทแสดงออกถงการเปนผน าทมวฒภาวะคอ ความตระหนกในความรบผดชอบ เชน ความรบผดชอบตอหนาททไดรบเลอกเขามาเปนผน า ความรบผดชอบตอชมชนและสงคมสวนรวม เปนตน

ผน า คอ บคคลในกลมซงไดรบมอบหมายหนาทใหควบคมหรอประสานงานกจกรรมตาง ๆ ทเกยวกบภารกจของกลม เปนบคคลทถกเลอกหรอไดรบการแตงต งใหน ากลมและ มอทธพลตอกจกรรมตาง ๆ ของกลมเพอการบรรลเปาหมายทตงไว (Dejnozka, 1983, 94)

19

เฮลฟน (Halphin, 1966, 27) ใหนยามค าวา “ผน า” ดงน บคคลทมบทบาทหรออทธพลตอคนในหนวยงานมากกวาคนอน บคคลทมบทบาทเหนอคนอน บคคลทมบทบาทส าคญทสดในการอ านวยการใหหนวยงานด าเนนไปสเปาหมายท

ตองการ บคคลทไดรบเลอกจากคนอนใหเปนหวหนา บคคลทด ารงต าแหนงผน าหรอหวหนาในหนวยงาน

ผน า หมายถง ผทเปนหวหนากลม ทมหรอองคกรทไดรบการแตงตงขน ผน าเปนบคคลทมบารมและสามารถตดสนใจไดเปนอยางด รวมท งสามารถกระตนบคคลอนใหบรรลเปาหมายทวางไวได (O’Leary, 2000, 1)

จากความหมายขางตน ผวจยสรปความหมายของผน าไดวา ผน าคอบคคลทเขาใจกระบวนการท างานและภาระความรบผดชอบของงานโดยละเอยด ไดรบการยอมรบจากคนในองคกรใหเปนตวหลกในการด าเนนงานใหลลวง มทกษะดานการประสานงานและบรหารจดการใหการปฏบตงานเปนไปดงวตถประสงคทตงไวอยางราบรน เปดกวางใหสมาชกของพนทเขามามสวนรวมและสะทอนความคดเพอน ามาซงประโยชนสงสดแกสมาชก รวมถงกระตนใหเกดการมสวนรวมและความเปนเจาของใหสมาชกองคกรเพอใหเกดความเปนเอกภาพในการท างานและพฒนาองคกรแบบองครวมได คณลกษณะผน าชมชน

คณสมบตทผน าแตละคนมอยไมจ าเปนตองเหมอนกน แตตองมหลกธรรมมาภบาลผน าขนพนฐานเพอใหรจกตนเอง รจกผอน แสดงออกและด าเนนการอยางมศลธรรมเพอใหเกดประโยชนกบคนกลมใหญ เพราะถาผน ารจกสภาพการณทเหมาะสมยอมสามารถจะน าพาสงคมไปสความเปนสงคมแหงความดงาม หลกการทท าใหบคคลสามารถด ารงต าหนงเปนผน าไดนนประกอบดวยหลายองคประกอบ เชน การรจกตนเองและคนหา พฒนาตนเองใหเกดความเชยวชาญ เพอชน าองคกรสสงใหม ๆ ดวยความรบผดชอบและมการวางแผนในการด าเนนงาน ประพฤตตนเปนแบบอยางแกคนในชมชน เปนตวอยางใหกบบคคลอนดานแนวคดและการกระท า เขาถงและสอสารกบผคนในชมชนดวยความเขาใจ จรงใจ เพอใหการสอความหมายเปนแนวทางกาวไปสความส าเรจดงกลาวได

อ าไพ อนทรประเสรฐ (2542, 75) กลาวถง คณลกษณะของการเปนผน าทด ประกอบดวยคณสมบตและคณลกษณะ ดงน

20

1. คณสมบตทางวชาการ ไดแก 1.1 มความรในวชาชพเปนอยางด 1.2 มความรในเรองทว ๆ ไปเปนอยางด หมนหาความรเพมเตมอยเสมอเพราะ

ผน าทดจะตองมความรอบรและเปนองคความรทมความเปนปจจบน ทนตอสภาพสงคมจงจะเปนขอมลทมประโยชน

1.3 มความรและความสามารถในการบรหารและการน า คอ เกงงาน เกงคนและเกงคด หรอความสามารถและเทคนคดานการด าเนนงานทด มความสามารถในการสรางมนษยสมพนธ เขากบคนไดด รจกใชคนและจงใจใหคนศรทธา มปญญา มไหวพรบ ฉลาด ทนคน ทนเหตการณ ตดสนใจและแกปญหาเฉพาะหนาไดด

2. คณลกษณะดานบคลกภาพ หมายถง รปรางหนาตา ทวงท วาจา อปนสยใจคอ ตลอดจนอารมณและบทบาทหนาททปรากฏแกสายตาบคคลอน บคลกภาพของผน านนแบงได ดงน

2.1 บคลกภาพดานรางกาย ผน าทดตองมบคลกลกษณะทด รางกายสะอาด รจกรปลกษณของตนเองและแตงกายอยางถกตอง มชวตชวา คลองแคลว และวางตนเหมาะสม

2.2 บคลกภาพดานจตใจ ผน าทดจะตองมความเชอมน ศรทธาผอน มความอดทน กลาหาญ มเมตตาจต มวจย มใจเปนธรรม นนคอตองฟงความคดเหนทกดาน ไมเปนคนหเบา มอารมณขน มใจคอหนกแนนตอสถานการณ ค าพดทขดแยงหรอไมเปนมตร มองทกอยางดวยใจเปนกลางและเปดใจรบฟงความคดเหนทแตกตางดวยใจเปนสข

2.3 บคลกดานสงคม ผน าทดจะตองมความเหนอกเหนใจผอน ชวยเหลอสงคม เหนประโยชนสวนรวมเหนอกวาประโยชนสวนตน และมมนษยสมพนธด

3. คณลกษณะดานความสามารถและคณสมบตพเศษ การทบคลลหนงจะเปนผน าทดไดนน ยอมจะตองมความสามารถและมคณสมบตพเศษแตกตางไปจากผอน คอ

3.1 มสตปญญาฉลาด เฉยบแหลม คดอยางละเอยดและรอบคอบ ความฉลาดอาจไดมาจากการฝกฝนการท างาน โดยใชวจารณญาณและท างานอยางเปนระบบ

3.2 รบทบาทหนาทของตน รจกขอดขอดอยของตนเอง เพอน าไปชกจงใจหรอสอสารกบผอนไดอยางมประสทธภาพ รดวาจงหวะไหนควรใชเรองราวของความด จดไหนควรใชเรองความผดพลาดและสอสารถงแนวทางการแกปญหา มากกวาจะหาคนท าผดเพอใหเกดความรวมมอรวมใจกนในการปฏบตงาน

3.3 มความรบผดชอบ อทศเวลาใหแกงานในหนาท ศรทธาตอผอน เปนทพงแกผนอย รบผดชอบผลของการปฏบตงานของตน กลาเผชญตอเหตการณและผลของการตดสนใจทมาจากการปฏบตงานของผอยใตการบงคบบญชาได

21

3.4 มความเปนธรรม รบฟงความเหนทกดานไมหเบา วเคราะหขอมลโดยรอบจากทกฝาย เอาใจใสความเปนอยของผใตบงคบบญชา และปฏบตตอผใตบงคบบญชาอยางเทาเทยมกน

3.5 มความกลาหาญทงทางกายและทางใจ คอ มอ านาจทางใจทสามารถควบคมตนเองไดเมอตกอยในอนตราย แสดงออกอยางเหมาะสมและสามารถปฏบตหนาทตอไปดวยลกษณะอนสงบและมนคง

3.6 มความแนบเนยน คอ มความสามารถในการท างานรวมกบบคคลอนไดโดยไมมความขดแยงกน แสดงออกไดอยางเหมาะสมในสถานการณทมความขดแยงหรอความคดเหนไมตรงกน

3.7 มความเดดขาด มความสามารถในการตดสนใจอยางทนทวงทและประกาศการตดสนใจน นๆ ในลกษณะทชดเจน มนคง และสามารถปฏบตได รวมถงคาดการณและรบผดชอบผลลพธทจะตามมาหลงจากการตดสนใจนนๆ ได

3.8 มความรเรม คอแสดงออกถงความมนใจในงานอยางจรงจง ปฏบตงานดวยความเตมใจ ปฏบตงานรวมกบผใตบงคบบญชาตงแตตอนเรมตน และมองโลกในแงดเสมอ

3.9 มความตงใจจรงมความมงมนไมทอถอย แมจะเจอสถานการณทยากจะผานไปไดกสามารถแกไขปญหาเฉพาะหนาไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ซงเปนสงส าคญ ทท าใหผน าขนสจดสงสดได

3.10 มความสามารถในการจงใจ โดยตองวเคราะหเหตผลของคนทมความคดเหนขดแยงกน สอสารขอมลทถกตองในเชงชแจงเพอสรางความเขาใจ ใชการกลาวโทษใหนอยทสดเพอสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนของผปฏบตงานและผมสวนเกยวของ

3.11 มความสามารถในการประสานงาน คอตองมเทคนคในการสรางความสามคคขนในหนวยงาน มการประสานงานอยางเปนระบบเพอใหเกดประสทธภาพ แกไขปญหาเรงดวนไดเรวทสด เพอลดความสญเสยหรอปองกนไมใหปญหาขยายใหญขน

3.12 มความอดทน ผน าทยงใหญจะตองมความอดทนตอผลกระทบทงทางกาย วาจาและจตใจทงจากภายในและภายนอกองคกร คณสมบตทง 3 ดานน อาจกลาวไดวาเปนคณสมบตเชงจตวทยาของผน าทมประสทธภาพทจ าเปนจะตองสงสมใหเกดขน อนจะท าใหการบรหารงานเปนไปอยางมประสทธภาพ

ธงชย สนตวงษ และชยยศ สนตวงษ (2522, 38) กลาววา ลกษณะของผน าทมประสทธภาพสงจะตองมความเฉลยวฉลาด มความยตธรรม มความเขาใจ มความรอบรทวไปและความรเฉพาะ

22

อยาง มการรบรไดอยางถกตอง เปนผมอบหมายงานทดและตองเปนผทมความซอสตยสงดวย โดยมรายละเอยดดงน

1. คณลกษณะทางรางกาย (Physical Traits) เกยวกบรปรางหนาตา เชน ความสงพอเหมาะน าหนกไมมากนกเพอท าใหเกดความคลองตวดานการปฏบตงาน หนาตาด มความอดทน สขภาพแขงแรง

2. ลกษณะทางบคลกภาพ (Personality Traits) เกยวกบความกระตอรอรนในหนาทการงาน มความรเรมในทางความคด มความอดทน มความพยายาม จดทาทางและองคประกอบรางกาย ของตนเองเมออยตอหนาสาธารณะไดด

3. คณลกษณะนสยสวนตว (Personal Traits) มความฉลาดทางอารมณ ความยดหยนดานการท างานและการตดสนใจ รกและรบผดชอบในภาระงานของตนเอง

4. คณลกษณะทางสงคม (Social Traits) เกยวกบความเหนอกเหนใจ การเปนตวอยางทด ดานความซอสตยและโปรงใส มต าแหนงทคนในสงคมใหความเคารพและไววางใจ สามารถท างานรวมกบคนอนไดอยางราบรน จากค าอธบายขางตน ผน าชมชนจงมคณสมบตพนฐานเหมอนผน าโดยทวไปแตเพมเตมเรององคความรเฉพาะซงเปนบรบทของชมชน รจกชมชนของตนเองเปนอยางด วเคราะหความตองการของชมชนภายใตการด าเนนงานอยางมสวนรวมของคนในชมชน แกไขปญหาเฉพาะหนาทเกดจากความขดแยงดานความคดไดอยางเหมาะสม การด าเนนงานโดยมความสมพนธทแนนแฟนเปนพนฐาน เนองจากมความเกยวโยงกนดานประวตศาสตร บรรพบรษ ภมปญญาทมความเฉพาะของแตละพนท ท าใหแผนการด าเนนงานตองปรบรายละเอยดใหเขากบทกษะและ การน าไปใชประโยชนขององคกร สรางคณภาพชวตและสงคมทดในอนาคตไดเปนหลกใหความส าคญเรองการพฒนาอยางมสวนรวมเพราะทกคนในพนทเปนผมสวนไดสวนเสยจากการปฏบตงาน แนวคดการพฒนาชมชนอยางยงยน

ความหมายการพฒนาทยงยน การพฒนาทย งยนไดรบความส าคญมากยงขนเมอสหประชาชาตไดจดใหมการประชม

วาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (Un Conference On Environment And Development : UNCED) หรอการประชม Earth Summit ทกรงรโอ เดอจาเนโร ประเทศบราซล เมอป พ.ศ. 2535 ซงผลการประชมนผแทนของ 178 ประเทศรวมท งประเทศไทยไดรวมลงนามรบรองแผนปฏบตการ 21 (Agenda 21) ซงถอเปนแผนแมบทของโลกประกอบดวยหวขอเรองการตระหนกถงปญหาสงแวดลอมและความส าคญทจะรวมกนพทกษสงแวดลอมเพอสรางการพฒนาทย งยนใหเกดขนในโลก

23

จากแผนปฏบตการขางตน ประเทศไทยของเรารวมด าเนนงานเรองการพฒนาทย งยนผานแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ซง นอกจากจะมงเนน "คน" เปนศนยกลางการพฒนา ยงใหความส าคญเรองเศรษฐกจพอเพยง ชมชนเขมแขงเพอใหเกดการพฒนาอยางย งยนได

จากการพฒนาประเทศในระยะ 40 ป ทผานมานบตงแตประเทศไทยไดมการจดท าแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1 ในป พ.ศ. 2504 หนวยงานทเกยวของค านงถงผลการพฒนาประเทศทอยางสมดลใน 2 มตคอยขางนอย จงท าใหแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) มการอญเชญปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ มาเปนปรชญาน าทางในการบรหารและพฒนาประเทศ โดยสงเสรมการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลางและใหความส าคญกบการพฒนาทม ดลยภาพทงการบรหารพฒนา คน เศรษฐกจและสงคม ไมใหเกดความขดแยงซงกนและกน ซงการพฒนาเศรษฐกจใหขยายตวอยางม คณภาพและแขงขนไดจะตองค านงถงขดจ ากดของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทสามารถสงวนรกษาไวใชประโยชนไดอยางยาวนานดวย ทงนเพอคงความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพและคณภาพสงแวดลอมใหสามารถเปนฐานการผลตของระบบเศรษฐกจและการด ารงชวตของมนษยไดอยางตอเนองตลอดไป

การพฒนาอยางย งยนหรอการพฒนาทย งยน ภาษาองกฤษเรยกวา Sustainable Development โดยสมชชาโลกจาก World Commission On Environment นยามความหมายไววา รปแบบของการพฒนาทสนองความตองการของคนในรนปจจบน โดยไมท าใหคนรนตอไปในอนาคตตองประนประนอมยอมลดทอนความสามารถในการทจะตอบสนองความตองการของตนเอง (Sustainable Development is Development that Meets the Needs of the Present Without Compromising the Ability of Future Generations to Meet Their Own Needs)

ราชบณฑตยสถาน ก าหนดไววา ความหมายของการพฒนาอยางย งยนประกอบดวย แนวคดอยางนอย 3 ประการ คอ ความตองการของมนษย ความตองการพนฐานในการด ารงชวต และความตองการทจะมมาตรฐานดกวาเดม การพฒนาอยางย งยนจงค านงถงแนวคดทเกยวกบความตองการของมนษย ซงอาจเปนความตองการพนฐานในการด ารงชวต และความตองการทจะมมาตรฐานทดกวาเดม ภายใตขดจ ากดของสงแวดลอม โดยระบบสภาพแวดลอมมขดจ ากดเรองการบรหารจดการทรพยากรและการจดการของเสยทเกดระหวางกระบวนการผลตจนเสรจสนเปนชนงาน ความย งยนนน ไมอาจมนคงอยไดหากปราศจากนโยบายการพฒนาทค านงถงปจจยทางสงคมและวฒนธรรมมาพจารณาดวย

24

“ความย งยน” (Sustainable) มความหมายไดในหลายม ต เชน ในม ตของทรพยากร ธรรมชาต ความย งยนของทรพยากรธรรมชาต หมายถง ความสามารถในการใชทรพยากรเพอการด ารงอยของมนษย ในมตของความย งยนดานบคลากรในองคกร อาจหมายถง การรกษาทนมนษยในองคกร การพฒนาบคลากรเพอใหสามารถท างานขององคกรไดทกสภาวการณ ในมตของเศรษฐศาสตรความย งยนทางเศรษฐศาสตร หมายถงการพฒนาเพอใหมการใชทรพยากรธรรมชาตภายใตหลกแนวคดการบรโภคตอหวของประชากรในระยะยาวอยางไมขาดแคลน เหนไดจากการทมองคกรตาง ๆ เรยกรองใหประชาชนในโลกเปลยนแปลงวถการด าเนนชวตทฟมเฟอยไปสการด ารงชพทไมท าลายสงแวดลอม เปนตน ดงนนการพฒนาทย งยน (Sustainable Development) คอการพฒนาทก ๆ กระบวนการขององคกรเพอใหองคกรสามารถด ารงอยไดภายใตสถานการณตาง ๆ ทเปลยนแปลงไปในอนาคต

แนวคดของพระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2541) อธบายการพฒนาทย งยนวา การพฒนาอยางย งยนมลกษณะทเปนบรณาการ (Integrated) คอท าใหเกดเปนองครวม (Holistic) หมายความวา องคประกอบทงหลายทเกยวของจะตองมาประสานกนครบองคและเกดดลยภาพ (Balance) หรอ อกนยหนง การพฒนาทย งยนคอการท าใหกจกรรมของมนษยสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต

เกอ วงศบญสน (2538, 71-72) กลาวไววา การพฒนาทย งยน หมายถง การพฒนาทตรงกบความตองการตามความจ าเปนในปจจบน โดยสามารถรองรบความตองการหรอความจ าเปนทจะเกดแกชนรนหลง ๆ ไดดวย ทงนมาตรฐานการครองชพทเกนขดความจ าเปนขนพนฐานจะย งยนตอเมอมาตรฐานการบรโภคในสงคมค านงถงความย งยนในระยะยาว (Long-term Sustainability) รวมถงครอบคลมมาตรการการรกษามรดกทางทรพยากรทจะตกกบคนรนหลง ในปรมาณใกลเคยงกบชนรนปจจบนทไดรบมาและเปนการพฒนาทกระจายประโยชนของความกาวหนาเศรษฐกจไดอยางทวถง ตลอดจนเปนการพฒนาทปกปองสงแวดลอมทงในระดบทองถนและในระดบโลก ซงเปนการพฒนาทเกยวของโดยตรงกบคณภาพชวตทดขนของคนในสงคมอยางแทจรง

ไพฑรย พงศะบตร (2544, 21) ใหความหมายการพฒนาอยางย งยน คอ การอนรกษและการใชทรพยากรอยางพอด เพอใหสามารถใชประโยชนตอไปไดในระยะยาวและมการกระจายผลประโยชนใหแกคนสวนใหญ รวมทงความรวมมออยางใกลชดระหวางผเกยวของหรอมสวนไดสวนเสย

คณะกรรมาธการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต (2546) ใหความหมายวา การพฒนาทย งยน คอ รปแบบการพฒนาทตอบสนองความตองการของมนษยในปจจบนโดยไมมขอผอนปรนใด ๆ กบความตองการทจ าเปนส าหรบการตอบสนองความตองการของมนษยในอนาคตดวย

25

การพฒนาทย งยน จงกลาวไดวาเปนการจดการแบบองครวมทไมสงผลกระทบในทางลบตอการพฒนา มงใหเกดความสมดลสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต โดยพจารณาอยางครบถวน 3 องคประกอบ คอ การพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาสงคมและมการปกปองสงแวดลอมดวย ซงหมายถงรวมการพฒนาทงบรบททางสงคมและวฒนธรรมเขาดวยกน ค านงเรองสงตอการพฒนาและสงแวดลอมทดใหกบคนรนตอไปได

แนวคดในการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทยงยน 1. แนวคดของ ป.ประยทธ ประยตโต (2543) ก าหนดแนวคดเกยวกบการพฒนาคน

และสงแวดลอมทย งยนไววา เปนการปลกฝงความรก ความหวงแหนในสภาพแวดลอมทองถนของตนเอง สรางความรบผดชอบและมสวนรวมในการดแลรกษาสงแวดลอม โดยเรมจากบานโรงเรยนและชมชน การสรางจตส านกและคณธรรมในการด าเนนชวตใหอปโภคบรโภคอยางเหมาะสม มความพอด และพอเพยงตามความตองการ นอกจากนควรมความรความเขาใจในสภาพแวดลอม ทสมพนธกนท งระบบจนพฒนาควบคไปกบความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ท เหมาะสมไดโดยไม กอให เกดผลเสยตอสงแวดลอม และทรพยากรธรรมชาต การใชทรพยากรธรรมชาตอยางประหยดและใชอยางถกตองเหมาะสมเปนการพฒนา และอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตทย งยน

จากแนวคดของการพฒนาทสมบรณ ประยทธ ประยตโต (2543) เสนอแนวทางทองคกรไดปฏบตอยผนวกเขากบแนวทางการพฒนาแบบพทธ ซงเนนการพฒนาคนเปนหลกจาก ภมปญญาอนละเอยดลกซง การพฒนาทย งยนเปนระบบทเออตอความย งยนทางสภาพแวดลอมกลาวคอ ระบบดงกลาวประชากรมขนาดคงทและสมดลกบการเกอหนนของธรรมชาต มระบบการผลตพลงงานทไมสงผลกระทบสรางความเสยหายตอสภาพภมอากาศโลก มระดบความตองการการด ารงชพในระดบทไมเกนก าลงการผลตอยางย งยนของระบบนเวศ รวมทงไมกอใหเกดการท าลายลางสงมชวตตาง ๆ ทเปนเพอนรวมโลกของเรา

การพฒนาทย งยนเปนค าทรจกกนดและใชอยางแพรหลายในปจจบนน แตนอยนก ทจะเขาใจความหมายอยางแทจรง รฐบาลนานาประเทศและหนวยงานพฒนาระดบนานาชาต ตางยงคงมงเนนการประเมน ผลกระทบตอสงแวดลอมของโครงการพฒนาตาง ๆ มงเกณฑ การวดผลเปนตวเลขหรอเชงปรมาณ แทนทจะมองกรอบยทธวธการพฒนาอนจะน ามาซงระบบเศรษฐกจทกอใหเกดสงแวดลอมทย งยน นบเปนการทาทายอยางยงทจะกาวไปใหไดไกล ส าหรบปญหาดานเศรษฐศาสตรและสงแวดลอมนนอาจจะแตงตางกนในรายละเอยด เพราะวาปญหาสงแวดลอมจะเชอมโยงกบปญหาอน ๆ ดวยเหตนจงจ าเปนตองปฏรปแนวคดดานเศรษฐศาสตรและสงคมเสยใหม เพอใหเปนแนวทางทเออตอการพฒนาทค านงการอยดกนดของมนษยควบคกบ

26

การด ารงอยของสภาพแวดลอมทสมดลหรออกนยหนงสามารถกลาวไดวา เพอใหเกดการพฒนาทย งยนนนเอง

2. แนวคดความยตธรรมระหวางสองรน การพฒนาทย งยนจะแบงออกเปน 2 ปจจย (พระอภธรรมปฎก, 2539, 65) ไดแก

2.1 เปนการพฒนาคนเปนแกนกลางของการพฒนาทย งยน โดยมงเนนแกปญหาความยากจน การพฒนาตองสามารถตอบสนองความตองการและความจ าเปนในปจจบนขนพนฐานไดอยางพอเพยง ท งดานการศกษา สขภาพอนามยทอยอาศยและฐานะความเปนอยทดรวมทงมาตรการนโยบายประชากรทเหมาะสม

2.2 ธรรมชาตหรอสงแวดลอม ดวยการพทกษรกษาบ ารง ชวยสภาพธรรมชาตและใชทรพยากรอยางประหยดและมประสทธภาพ แตการพฒนาจะส าเรจไดนนตองอาศยการพฒนาจรยธรรมทงในระดบบคคลและระดบชาต การพฒนาดานการศกษานบวาเปนองคประกอบแรก ทจะชวยผลกดนใหเกดการพฒนาดานอน ๆ ตอไป อยางนอยท าใหคนรเทาทนปญหาทเกดขน วเคราะหและหาวธแกไขไดอยางมเหตมผล ทส าคญตองมการประนประนอม คอ ยอมลดละความตองการของตนเองเพอใหแตละฝายไดประโยชนบาง หลกการเหลานเองจะท าใหเกดการพฒนา ทย งยนได เปนแนวคดทอยบนพนฐานของหลกการทเรยกวา “ความยตธรรมระหวางสองรน” (Integration Equity) กลาวคอ การพฒนาแบบยงย นสามารถครอบคลมสองลกษณะไดแก (มหาวทยาลยเชยงใหม, 2554, 11)

ลกษณะแรก เนนเรองการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจแบบมขดจ ากด โดยมงเนนวธของประชาชนทมเศรษฐกจพอเพยง สามารถอยไดทามกลางกระแสวกฤตหรอเศรษฐกจทปนปวนโดยวธการแรก คอ “เนนหลกความพอด” และการตอบสนองตอความจ าเปนพนฐานเทาทจ าเปน

องคประกอบทสอง เนนเรองการอนรกษธรรมชาตหรอทรพยากรธรรมชาตเพราะวาธรรมชาตไมไดมไวเพอใหมนษยน าไปใชอยางฟมเฟอยและลางผลาญ วธของการรกษาและอนรกษทรพยากรหรอการใชสอยใหคมคาและใชนอยลง อยางไรกตามความสมพนธระหวางประชากรและการใชทรพยากรธรรมชาต การเพมประชากรและเทคโนโลย มผลตอความย งยนของการพฒนา ซงตองค านงถงผลกระทบอยางรอบดาน ไดแก ดานเศรษฐกจ ดานสงคมและดานนเวศวทยา

3. แนวคดการสรางสมดลในสามมต หลกการพฒนาแบบยงยนเปนการพฒนาทมงเนนการสรางสมดลในสามมต เนองจากทกดานลวนแลวแตมความสมพนธและเกยวเนองกน ดงน (มหาวทยาลยขอนแกน, 2554, 55)

3.1 มตการพฒนาดานสงคม หมายถง การพฒนาคนและสงคมใหเชอมโยงกบการพฒนาเศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดอยางสมดล โดยพฒนาคนไทยใหมประสทธภาพ

27

ดานการท างานสงขน ปรบตวรเทาทนการเปลยนแปลง มส านกและวถชวตทเกอกลตอธรรมชาต มสทธและโอกาสทจะไดรบการจดสรรผลประโยชนและสทธความคมครองอยางทวถงและ เปนธรรม พงพาตนเองไดอยางมนคง มระบบการจดการทางสงคมทสรางการมสวนรวมจากทกฝาย รวมทงน าทนทางสงคมทอยหลากหลายมาใชอยางเหมาะสม เพอสรางสงคมไทยใหเปนสงคมทมคณภาพมการเรยนรตลอดชวตและมความสมานฉนทเอออาทร

3.2 มตการพฒนาดานเศรษฐกจ หมายถง ระบบเศรษฐกจทมเสถยรภาพอยางตอเนองในระยะยาวและเปนการขยายตวทางเศรษฐกจทมคณภาพ การพฒนาทางเศรษฐกจจะตองเปนไปอยางสมดลและเออตอประโยชนตอคนสวนใหญ เปนระบบเศรษฐกจทมความสามารถในการแขงขน การเจรญเตบโตทาง เศรษฐกจนนจะตองมาจากกระบวนการผลตทใชเทคโนโลยสะอาด ลดปรมาณของเสย ไมท าลายสภาพแวดลอม ไมสรางมลพษทจะกลายมาเปนตนทนทางการผลตในระยะตอไป ซงมลพษเหลานนจะเปนขอจ ากดของการพฒนาเศรษฐกจอยางมประสทธภาพอยางย งยน

3.3 มตการพฒนาดานสงแวดลอม หมายถง การใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในขอบเขตทคงไวซงความหลากหลายทางชวภาพและสามารถพลกฟนใหกลบสสภาพใกลเคยงกบสภาพเดมใหมากทสด เพอใหคนรนหลงไดมโอกาสและมปจจยในการด ารงชพ ซงจะตองปรบเปลยนทศนคตในการใชทรพยากรธรรมชาต มงการจดการใหเกดสมดลระหวางการใชทรพยากรธรรมชาตไดอยางเกอกลรวมถงการลดจ านวนการใชทรพยากรธรรมชาตลง พรอมทงน าเทคโนโลยสะอาดมาใชใหมากทสด

4. อาจกลาวไดวาแนวคดการพฒนาอยางย งยนมลกษณะทส าคญ (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2545) ไดแก

4.1 ค านงถงขดจ ากดของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและสนองความตองการในปจจบนโดยไมสงผลตอความตองการในอนาคต

4.2 ค านงถงความเปนองครวม คอ มองวาจะกระท าสงใดตองค านงถงผลกระทบ ทจะเกดกบสงอน ๆ

4.3 ค านงถงเทคโนโลยและความรใหมวาควรเปนไปในทางสรางสรรคและเออประโยชนอยางสอดคลองและเหมาะสมกลบสภาพทองถน

ในการปรบเปลยนกระบวนทศนในการพฒนาเพอมงไปสความย งยนของประเทศไทยนนไดมการก าหนดเปาประสงคของการพฒนา 4 ประการดวยกน (กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสารส านกงานจงหวดปทมธาน) ไดแก

28

1. คณภาพ สงคมไทยมคณภาพชวตทดขน เปนสงคมฐานความร มการพฒนาศกยภาพและการศกษาไดดวยตนเอง มการผลตสนคาและบรการทมคณภาพตามศกยภาพการผลตในประเทศ โดยเนนความไดเปรยบเชงแขงขนควบคกบผลตภาพ (Productivity) เพมผลผลตทเปนมตรกบสงแวดลอม และลดมลพษในเชงปองกนสงทจะเกดขนมากกวาการแกไขปญหาจากการด าเนนงาน

2. เสถยรภาพและการปรบตว เศรษฐกจเกดการขยายตวอยางมเสถยรภาพทงระดบภายในและภายนอกประเทศ มการสรางภมคมกนทางเศรษฐกจและสงคมจากปจจยสนบสนนภายใน โดยค านงขดจ ากดและความสามารถในการรองรบของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยการพฒนาและการบรหารจดการเศรษฐกจระดบฐานรากอยางครบวงจร โดยมสนคาภมปญญาทองถนทหลากหลาย มการธ ารงไวซงศลปวฒนธรรมและเอกลกษณอนเปนมรดกดงามของชาต

3. การกระจายการพฒนาอยางเปนธรรม ประชากรมความเทาเทยมทงดานเพศอาชพรายได การศกษา ความตองการพนฐานในการด ารงชพ และบรการพนฐานทางสงคม มโอกาสเขาถงตลาดและการจดสรรฐานทรพยากรอยางเหมาะสมและเปนธรรม โดยค านงถงความตองการของคนรนปจจบนและสงวนรกษาทรพยากรใหคนรนตอไปได

4. การมระบบบรหารจดการทประชากรทกภาคสวนของสงคม มโอกาสและสทธในการรบรขอมลขาวสาร กระบวนการตดสนใจ และนโยบายสาธารณะ โดยผานการบรหารจดการ การสงเสรมและกระจายอ านาจสทองถนและการสรางความรวมมอแบบบรณาการของสถาบนการเมอง สงคม เศรษฐกจและสงแวดลอมอยางจรงจง

หลกการของการพฒนาทยงยน หลกการส าคญของการพฒนาทย งยน คอ การสรางสมดลระหวาง 3 มตของการพฒนา

อนไดแก 1. มตการพฒนาเศรษฐกจทย งยน ซงเปนการพฒนาเศรษฐกจใหเจรญเตบโตอยางม

คณภาพ กระจายรายไดใหเออประโยชนตอคนสวนใหญในสงคม โดยเฉพาะคนทมรายไดต า 2. มตการพฒนาสงคมทย งยน ซงเปนการพฒนาคนใหมความร มสมรรถนะและมผลต

ภาพสงขน สงเสรมใหเกดสงคมทมคณภาพ และเปนสงคมแหงการเรยนร 3. มตการพฒนาสงแวดลอมทย งยน ซงเปนการใชทรพยากรธรรมชาตในปรมาณ

ทระบบนเวศสามารถฟนตวกลบสสภาพเดมได การปลอยมลพษออกสสงแวดลอมในระดบ ทระบบนเวศสามารถดดซบและท าลายมลพษนนได โดยใหสามารถผลตมาทดแทนทรพยากรประเภททใชแลวหมดไปได

29

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2547, น. 2-7) สรปวา การพฒนาทย งยน 1) เปนการพฒนาทด าเนนไปโดยค านงถงขดจ ากดของทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ตอบสนองความตองการในปจจบนโดยไมสงผลเสยตอความตองการในอนาคต 2) เปนการพฒนาทค านงถงความเปนองครวม คอ การจะท าสงใดกตามตองค านงถงผลกระทบทจะเกดกบสงอน ๆ เสมอ ดงนน การพฒนานจงยดหลกความรอบคอบและคอยเปนคอยไป 3) การพฒนาอยางย งยนไมไดระบวาตองปฏเสธระบบเทคโนโลย เพยงแตตองค านงวาเทคโนโลยทน ามาใชนนเปนไปในทางสรางสรรคหรอท าลาย

วรญญ เวยงอ าพล (2546, 29-30) กลาวไววา การพฒนาแบบยงยนตองเปนการสรางสรรคใหชวตและสงคมดขน โดยตองมการพฒนา 4 องคประกอบ คอ ธรรมชาตและสงแวดลอม สงคม จตใจและมนษย เศรษฐกจ ดงน

1. ธรรมชาตและสงแวดลอม คอ ยงคงสงแวดลอมและธรรมชาตใหเหมอนเดมทสด ไมควรใหธรรมชาตเปลยนแปลงไปมากนก หรอถาจ าเปนตองมการเปลยนแปลงตองชดเชยหรอทดแทนธรรมชาตทเสยไป มนษยตองไมกอใหเกดมลภาวะสสงแวดลอมจนเกนไป การแกไขปญหาสงแวดลอมจะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของทงภาครฐบาล เอกชน และประชาชน จะตองไดรบความสนใจทงในระดบนโยบาย ระดบการวางแผน และระดบปฏบต

2. สงคม คอ ประชาชนมคณภาพด กนดอยด สงคมปลอดภยสงบสข เปนสงคม ทชวยเหลอเกอกลซงกนและกน คงไวซงวฒนธรรมและเอกลกษณของแตละทองถน

3. จตใจและมนษย ตองมการพฒนาทงดานรางกายและจตใจใหเขมแขงและสมบรณอยเสมอ

4. เศรษฐกจ ตองมการหมนเวยนของรายได มมาตรฐานการครองชพสงขน มการผลตทเหมาะสมกบทรพยากรและความตองการของผบรโภค โดยทการผลตตองไมกอใหเกดมลภาวะทเกนจ าเปน มความกาวหนาทางเทคโนโลยและวทยาศาสตรแบบใหมทสอดคลองกบการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม มการคมนาคมทสะดวกรวดเรวประหยดและปลอดภยใหแกชมชนรวมทงเปนยคของ ขอมลขาวสารทเออประโยชนตอการพฒนา

การประยกตใชแนวคดของการพฒนาทยงยน หลกการพฒนาอยางย งยนทไดน ามาปรบใชกบการจดการทองเทยว มจดส าคญอยท

การดแลทรพยากรการทองเทยวใหสามารถใชประโยชนตอไปไดในระยะเวลานาน มใชเพยงเพอคนรนปจจบนเทานนรวมถงการลดการใชทรพยากรอยางสนเปลองและลดปรมาณของเสยทจะเปนอนตรายแกสงแวดลอม มการกระจายรายไดและผลประโยชนใหแกคนในทองถนทมแหลงทองเทยวตงอย เปดโอกาสใหคนในชมชนไดมสวนรวมในการจดการ การใหบรการแกนกทองเทยว

30

รวมถงใหชมชนทองถนมสวนรวมในการวางแผนจดสรรงบประมาณและจดการทรพยากรอยางเหมาะสม มการสรางเครอขายเพอเผยแพรแนวคดความรเกยวกบการทองเทยวอยางย งยน (สน สโรบล, 2546, 52)

พ.ศ. 2545 องคการสหประชาชาตไดประกาศใหเปนปสากลวาดวยเรองการทองเทยวเชงนเวศ ซงการทองเทยวเปนอตสาหกรรมและธรกจในชวงหลายปทผานมาไดเออประโยชนกบชมชนนอยมาก ในทางตรงขามชมชนเองกไดรบผลเสยจากการทองเทยวโดยตรง เชน การสญเสยทรพยากรธรรมชาต การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม เนองจากชมชนไมมสวนรวมในการก าหนดแนวทางการทองเทยวนนเอง

แนวทางการจดการทองเทยวอยางย งยนนใหความส าคญกบชมชนทองถนมการรวมก าหนดนโยบายการทองเทยวและการบรหารจดการรวมถงการกระจายรายไดสทองถนอยางเปนธรรมเพราะวาการพฒนาอยางย งยนเกดขน กตอเมอชมชนทองถนเปนผบรหารจดการทรพยากรทมอยของตนเองโดยกระบวนการเรยนร เชนเดยวกบการทองเทยวโดยชมชน ซงไดมนกวชาการไดกลาววาการทองเทยว โดยชมชนพฒนามาจากแนวคดเรองการทองเทยวเชงนเวศหรอการทองเทยวเชงอนรกษทสอดคลองกบกระแสการพฒนาอยางย งยนของโลกเมอครงมการประชมสดยอดสงแวดลอมโลก ณ กรงจานโร ประเทศบราซล อนมผลกอใหเกดกระแสการพฒนา 3 ประการ ไดแก

1. กระแสความตองการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต 2. กระแสทตองการทองเทยวทเนนศกษาและเรยนร 3. กระแสความตองการพฒนาคน แนวคดของการจดการทองเทยวโดยชมชนเกดขนจากการตอบโจทยค าถามทวา

การทองเทยว (พจนา สวนศร, 2546, 12-13) จะกอใหเกดประโยชนในการพฒนาชมชนไดอยางไร มไดมองวาชมชนจะไดประโยชน อะไรจากการทองเทยว ซงโดยหลกการทองเทยวโดยชมชนตองใชชมชนเปนเจาของ มสวนรวมในการตดสนใจและก าหนดทศทางการทองเทยว สงเสรมความภาคภมใจของตนเอง ยกระดบคณภาพชวตของคนในชมชน ตองจดการใหมความย งยนดานสงแวดลอม รกษาเอกลกษณและวฒนธรรมทองถน กอใหเกดการเรยนรระหวางคนตางวฒนธรรมเคารพในความแตกตางกอใหเกดผลตอบแทนทเปนธรรมตอคนในทองถน รวมถงการกระจายรายไดสชมชนแบบตางๆ เชน การใหบรการน าเทยวการขายของทระลกเปนตน

การพฒนาประเทศไทยเนนทการขจดความยากจนและยกระดบชวตของประชาชนสวนใหญให ด ขนโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกในการท างาน เพ อให เออตอ การเปลยนแปลงระบบการบรหารจดการประเทศ มงสประสทธภาพและคณภาพใหกาวทนโลก

31

ในรปแบบเศรษฐกจทสมดลพอประมาณอยางมเหตผล สรางภมคมกน กาวทนโลก เสรมสรางจตใจของคนไทยใหมคณธรรมมความซอสตยสจรต ซงเปนหลกทพระเจาอยหวทรงใชในการพฒนาความเปนอยของประชาชนมาโดยตลอด เพอตงรบกบผลกระทบของวกฤตทเกดขนระยะสนและผอนคลายปญหาในระยะยาวซงมยทธศาสตรทส าคญดวยกน 2 ประการ ไดแก

1. การพ งตนเอง การพ งตนเองของชมชนแสดงออกไดหลายรปแบบ เชน การใชวตถดบเพอการผลตทหาไดในทองถนแทนการหาจากภายนอก การใชผเชยวชาญในทองถนแทนทการใชผเชยวชาญจากตางถน การใชภมปญญาทองถนในการสรางรายไดแทนการรบเอาเทคนคใหมมาใชพง แหลงทนในทองถนแทนการกอหนจากตางถนการจดชมชนดวยตวเองแทนการสนบสนนจากภายนอก การตดสนใจลงมอปฏบตเองแทนทจะรอความชวยเหลอจากรฐบาลตลอดจนมงสรางทนทางเศรษฐกจ

2. ความพอเพยง เหนวาเปนยทธศาสตรทส าคญในการแกไขปญหาความยากจนโดยเลอกสนคา เกษตรทมอยแลว เนนการลดคาใชจายแทนการมงรายได นอกจากนยงตองสรางหลกประกนโดยการผลตใหเพยงพอตอการบรโภคในครวเรอน

ประเทศไทยไดมการก าหนดใหเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกในการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 โดยมยทธศาสตรและภารกจวตถประสงคเพอน าไปสการพฒนาทย งยนมทงหมด 7 อยาง ไดแก (สรรเสรญ วงศชะอม, 2544, 6, 126-127)

1. การพฒนาคณภาพคนทตอเนองจากแผนทผานมา การมคณธรรมจรยธรรมและความรสขภาพทด

2. การเนนความสมดลและชนบท โดยท าใหเกดความสมดลและเชอมโยงกน 3. การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในเรองปญหาการแยงชง

ทรพยากรในภาคเศรษฐกจ 4. การพฒนาการจดการเศรษฐกจมหภาคโดยมประสทธภาพทงเรองการเงน การคลง

ภาษ รวมทงบทบาทภาครฐ เอกชนและบรการ 5. การเพมขดความสามารถในการแขงขน โดยการปรบโครงสรางภาคการผลต

และบรการ 6. พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหเขากบเทคโนโลยสารสนเทศ 7. บรหารจดการทดทกระดบทงการเมอง ราชการ เอกชน ชมชนและครอบครว การพฒนาทย งยนจะพฒนาทกองคประกอบของการพฒนาโดยเฉพาะดานสงแวดลอม

จะเนนเปนกรณพเศษ คอ ใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดเทาทจ าเปน โดยในการพฒนาอยางย งยนจะตองมดชนชวดทเรยกวา ตวชวดการพฒนาอยางย งยน (Sustainable Development Indicator) โดย

32

ตวชวดครบ 4 ดาน คอ สงคม เศรษฐกจ สงแวดลอมและสถาบนองคกร ซงสภาพฒนฯ จดท าดชนชวดทคลายคลงกบการวด ความอยดมสข มตวชวด 7 ตว คอ ความร ชวตการท างาน รายไดและความยากจน สภาพแวดลอม ชวตครอบครว การบรหารจดการทด และสขภาพอนามย

การพฒนาทย งยน จงหมายถง การพฒนาทรพยากรบคคลอยางมประสทธภาพโดยเนนคนเปนศนยกลางของการพฒนา เพอใหเกดผลส าเรจดานการสรางเศรษฐกจพอเพยงในพนทและ มการบรหารจดการชมชนอยางเขมแขง มภม คมกนตนเองจากกระแสความเปลยนแปลง จากภายนอกได ความย งยนสามารถวดไดหลายองคประกอบ เชน ความย งยนดานสงแวดลอม เหนไดจากศกยภาพการบรหารทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ ลดการใชทรพยากรทมอยอยางจ ากด เพมการใชพลงงานสะอาดทกอใหเกดมลพษตอโลกนอย หรอการบรหารจดการทรพยากรใหพอเพยงกบการใชของคนยคปจจบนและมเหลออยางเพยงพอส าหรบโลกในยค อนาคตดวย ซงท าไดโดยการใชองคความรและเทคโนโลยทเหมาะสมมาสนบสนนการด าเนนงานปจจบนจงกลาวไดวา การพฒนาทย งยนตองประกอบไปดวยพนฐานขององคความรดานตาง ๆ อยางครบถวนและความเขาใจการบรหารจดการ เพอใหเกดความรบผดชอบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มงเนนผลประโยชนทเกดกบสวนรวมมากกวาสวนตนและการวางแผนการใชชวตทมประสทธภาพส าหรบคนรนตอไปได

ความหมายของชมชน ความหมายตามพจนานกรมศพทสงคมวทยาฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2524

(ราชบณฑตยสถาน, 2524, 112) ชมชน หมายถง 1. กลมยอยทมลกษณะหลายประการเหมอนกบลกษณะสงคม แตมขนาดเลกกวา

และมความสนใจรวมกนในวงแคบกวา ชมชน หมายถง เขตพนทระดบของความคนเคยและ การตดตอระหวางบคคล ตลอดจนพนฐานความยดเหนยวเฉพาะบางอยางทท าใหชมชนตางไปจากกลมเพอนบาน ชมชนมลกษณะเศรษฐกจเปนแบบเลยงตวเองทจ ากด แตภายในวงจ ากดเหลานนยอมมการสงสรรคใกลชด และความเหนอกเหนใจซงกนและกนอยางลกซง มสงเฉพาะบางประการทผกพนและรบรไดรวมกน เชนเชอชาต ตนก าเนดเดมของชาตหรอศาสนา

2. ความรสกและทศนคตทงมวลทผกพนปจเจกบคคลใหรวมเขาเปนกลม ความหมายของชมชนเชงกระบวนการทมพลวต คอ เกณฑการวดความเปนชมชนสามารถดไดจากการ ท ากจกรรมหรอการเคลอนไหวอยางมสวนรวมของคนในชมชน ความสมพนธน นจะตอง มวตถประสงคการด าเนนงานและการบรหารจดการของคนในกลมดวย (อนชาต พวงส าลและอรทย อาจอ า, 2541, 236)

33

ดงนน ชมชนจงตองมความเคลอนไหวและความสมพนธของคนทรวมกนท ากจกรรมอยางมสวนรวม ตอเนองและมวตถประสงคการด าเนนงานสอดคลองกน มสงยดโยงใจทไดรบการยอมรบจากสมาชกสวนใหญของชมชนรวมกน

ชมชนเขมแขง มลกษณะเปนชมชนทมสภาพรวมกนอยางแนนแฟนในทางกายภาพ มองเหนไดอยางเปนรปธรรม สมาชกของชมชนมศกยภาพแตกตางกนตามบรบทและประสบการณท างาน มการพงพาอาศยและรวมมอในการท ากจกรรมตาง ๆ ทางดานอาชพ วฒนธรรม ประเพณ พธกรรม วเคราะหปญหาของชมชนอยางมสวนรวม พฒนาและแกไขปญหาของชมชนรวมกน ในทางจตวญญาณสมาชกจะมคานยมความเชอรวมกนและมความผกพนตระหนกวา ตนเองเปนสวนหนงของชมชน เปนชมชนทมศกยภาพ สามารถพ งพาตนเองในระดบหนง ท งเรองตนทนแรงงาน ทรพยากรธรรมชาต เพอการยงชพพนฐานของครอบครวตนเอง มระบบสาธารณปโภค ทสนบสนนตอการอยอาศยในชมชน แมจะมการพ งพงจากภายนอกชมชน แตมอ านาจในการจดการ เลอกสรร ตดสนใจ และควบคมปจจยพนฐานทเกยวกบการด าเนนชวตไดหลายสวน จดการกบปญหาทเกดในชมชนโดยอาศยภมปญญาเฉพาะของพนทและความรวมมอ การด าเนนงานอยางมสวนรวมจากสมาชกขององคกร ชมชนมการพฒนาศกยภาพของตนเองไดอยางตอเนองโดยอาศย กระบวนการเรยนรและภมปญญาของตนเอง ทงในดานเศรษฐกจ บรหารจดการ การปกครอง วฒนธรรม สงแวดลอมและเทคโนโลย ซงมผลท าใหชมชนมความร ความสามารถทจะพฒนา ตนเองได (อทย ดลยเกษม และอรศร งามวทยาพงศ, 2540, 9-10) โดยมวฒนธรรมทสบตอกนมาผสมผสานในการท ากจกรรม เพราะการมฐานการรวมตวทางวฒนธรรมจะเปนเครองยดโยงใหสามารถสรางองคกรชมชนท ม คณภาพ ได ส งผลให ม ประสท ธภาพในการตอบสนอง ตอปญหา มการพฒนากระบวนการเรยนร มการจดการกลม มผน าทไดรบการยอมรบจากสมาชกและชมชน มการกระจายผลประโยชนแกสมาชกอยางยตธรรมและไดรบการยอมรบจากองคกรภายนอก สามารถขยายผล ขยายกจกรรมและขยายเครอขาย (สลาภรณ นาครทรรพ อางถงใน อนชาต พวงส าล และอรทย อาจอ า, 2541, 237-254) ในขณะเดยวกนไดกลาวถง ลกษณะชมชนเขมแขงไววาการมวฒนธรรมมาผสมผสานในการท ากจกรรมเพอเปนเครองยดเหนยวใหชมชนอยรวมกนไดนนตองมกระบวนการเรยนร มการรวมกลม มผน าทไดรบการยอมรบจากสมาชกในชมชน ไดรบการยอมรบนบถอจากภายนอกชมชนและมการจดกจกรรมอยอยางตอเนอง ซงสอดคลองกบคณะกรรมการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนเพอเผชญปญหาวกฤต (2542, 20) ทไดให ลกษณะของชมชนเขมแขงไววาเปนชมชนทสมาชกมความเชอมนในศกยภาพของตน และเปนชมชนทจะแกไขปญหาและพฒนาชวตความเปนอยของตนเอง สมาชกของชมชนพรอม ทจะรวมกนจดการกบปญหาของตนเองไปพรอมกนกบปญหาของชมชน กระบวนการของชมชน

34

ทมการเคลอนไหวตอเนองจนเปนวถของชมชน ขบเคลอนโดยผน าองคกรชมชนในลกษณะเปดโอกาสใหแกสมาชกทงมวลเขามามสวนรวม มความโปรงใส และสามารถตรวจสอบได สมาชก ทกคนมสวนรวมในการประเมนสถานการณของชมชน ก าหนดวสยทศนรวมกนโดยรวมคด ตดสนใจ ด าเนนงาน ตดตามและประเมนผลการแกปญหาและการพฒนาของชมชนผานกระบวนการของชมชน นอกจากน สรวฒ ปดไธสง (2542, 2-3) กลาววา ลกษณะของความเขมแขงของชมชน มคณสมบต 8 มต ดงน

1. สามารถพงตนเองได ปรบกระบวนการท างานและการแกไขปญหาเฉพาะหนาตามสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป และสามารถปรบตวแกปญหาไดอยางตอเนอง

2. เปนชมชนทสามารถเรยนร ถายทอดประสบการณและปรบตวจนสามารถแกปญหาของชมชนไดอยางตอเนองตามทกษะและกระบวนการคดทผานการสงเคราะหจากชมชนเอง

3. ชมชนสามารถด าเนนหรอจดการตนเองได โดยอาศยความชวยเหลอจากภายนอกนอยกวาภายใน ชมชนสามารถคดกระบวนการและวางแผนการท างาน เพอใหสอดคลองกบวถชวตของคนในชมชนและสอดคลองกบวตถประสงคการพฒนาเพอชมชนมากทสด

4. เปนชมชนทอยในระดบพออยพอกนอยางพอเพยง มเทคโนโลยและองคความรเปนของตนเอง สามารถใชไดอยางเหมาะสมและสอดคลองกบสภาพแวดลอม

5. มวฒนธรรมเปนรากฐานของชมชน คอ เปนทนของชมชนในกระบวนการการผลตเพอความอยรอดและด ารงอยของชมชน โดยมสถาบนทางสงคมเปนผผลตซ าหรอด าเนนการตามหนาทคอ วดและโรงเรยนและครอบครวในชมชนนนเอง

6. มความสมพนธเชงอ านาจกบรฐและชมชนอน โดยชมชนตองมอ านาจในการตอรองและตอตานหรอคดคานอทธพล อ านาจนอกชมชน ท งน เพอสามารถรกษาผลประโยชนหรอวตถประสงครวมกนของชมชนไว

7. ชมชนมสวนรวมในกจกรรมของชมชน อยางมจตส านกรวมกนไมแปลกแยก เปนการมสวนรวมทยนบนพนฐานของวฒนธรรมชมชนอนเปนรากแกวทหย งรากลกหรอเปนสายโลหตหลอเลยงชมชนและเปนสายใยทยดโยงใหชมชนด ารงอยได

8. มทรพยากรท งทางธรรมชาตและบคลากร สามารถจดการกบทรพยากรไดดวยตนเองอยางมประสทธภาพ คอ มอ านาจ มสทธในเขาถงและใชประโยชน มกระบวนการจดการอยางมทกษะ ซงเปนกระบวนการทไดรบการถายทอดสะสมกนมาเปนเวลายาวนานในเชงของ ภมปญญาทองถน

กองสงเสรมและเผยแพร กระทรวงมหาดไทย (อางถงใน ปรด โชตชวง, 2543, 20-21) ใหลกษณะความเขมแขงของชมชนวา มการรวมกนอยางแนนแฟนโดยสมาชกของชมชนมศกยภาพ

35

มการพ งพาอาศยและรวมมอกนในกจกรรมตาง ๆ ทงของสวนตวและสวนรวม ทงในดานอาชพ วฒนธรรม ประเพณ พธกรรม มความรสกผกพน รกใครสามคค เออเฟอเผอแผ ใหมความชวยเหลอซงกนและกน เปนชมชนสามารถพงตนเองไดในระดบสง โดยมทน แรงงาน ทรพยากร แมจะมการพงพาภายนอกแตชมชนกมอ านาจในการจดสรรเลอกสรร ตดสนใจ ทงในดานอาชพ การศกษา การกนอย ประเพณ การรกษาพยาบาล เปนชมชนสามารถควบคมและจดการ แกปญหาทเกดขนไดดวยตนเองเปนสวนใหญ โดยอาจจะอาศยอ านาจความรและกลไกภายในของชมชนเปนหลก ไมวาเรองปญหาทางเศรษฐกจ สงคมหรอวฒนธรรมและเปนชมชนทสามารถพฒนาศกยภาพของตนเองไดอยางตอเนอง โดยอาศยกระบวนการเรยนร สรางภมปญญาของตนเองใหดานตาง ๆ ทงดานเศรษฐกจ การบรหาร การจดการ การปกครอง พฒนาตนเองและถายทอดความรนนไดอยางตอเนอง โดยลกษณะความเขมแขงของชมชนตองมพลงกลม เปนการรวมกลมเพอผลประโยชน สความเอออาทรและหวงใยซงกนและกน อนเปนการรวมกลมดวยการรวมใจ มพลงความคด จากความคดทหลอมรวมเสรมเตมแตงซงกนและกน จนถงรแจงเหนจรง มพลงการจดการ จากการแบงกนท าหนาทส การตอความรสการตอความคดและประสบการณสรางสรรคเปนองคความร ใหมทสามารถเชอมโยงตอกบองคความรอนๆ ไดอยางหลากหลายและมพลงปต จากความสขทได จากการเปนผรบสความสขทไดเปนผใหกบมวลมนษยชาต (คณะอนกรรมการสงเสรมความเขมแขง ของชมชนในคณะกรรมการปฏรปการศกษา กระทรวงศกษาธการ, 2543, 3) โดยทลกษณะของ ชมชนเขมแขง สญญา สญญาววฒน (อางถงใน ปรด โชตชวง, 2543, 21-22) แบงเปน 4 ประการ คอ

1. เปนชมชนเรยนร (Learning Organization) คอ สมาชกของชมชนน นเองเรยนร หากเปนสมาชกกลมใหญหรอสมาชกทงหมดของชมชนชวยกนเรยนร หมายความวา ชมชนทพฒนาจะตองตนตวอยตลอดเวลาตอความเปนไปของโลก รขาวคราวท งดานเศรษฐกจ สงคมและการเมองของประเทศ เพอใหแกไขสถานการณเฉพาะหนาไดอยางมประสทธภาพทสด รวมทง การเพมพนความรเพอใหสามารถแขงขนไดในโลยคปจจบน เชน ดานการอาชพ ดานการเมอง การปกครองหรอเศรษฐกจ เปนตน

2. เปนชมชนทรจกตนเองและเลอกการบรหารจดการใหเหมาะสมกบบรบทของชมชนได (Community Management) เปนชมชนทประกอบดวยกจกรรมส าคญ 4 ประการ คอ

2.1 การวางแผน (Planning) คอ ชมชนจะตองมโครงการ (Project) หรอแผน (Plan) ของชมชน มการระบรายละเอยดและแนวทางการปฏบตตามแผนไวอยางเขาใจงาย เชน ชมชน จะท าอยางไร ใครจะท า สถานทลงมอท าคอทไหนและท าอยางไร

2.2 การจดกระบวนการ (Organizing) คอ การเตรยมการเพอด าเนนการตาม การวางแผนโดยการเตรยมคน เตรยมวสด เตรยมเงน ในสวนทเกยวของกบคน จะตองมการ

36

วางแผนวาใครจะท าอะไรตอนไหน มการฝกทกษะทจ าเปนและนดหมายการท างานไวอยางเรยบรอยเปนระบบ

2.3 ลงมอด าเนนการตามแผน (Implementing) ค อ การเอาแผนหรอโครงการ มาวางแลวปฏบตตามขนตอนจนกวาจะเสรจงาน

2.4 การประเมนผล (Evaluating) เมอการด าเนนงานเรมขนแลว สงทจะตองด าเนนควบคกนไปกบการด าเนนงานตามแผน คอ การตดตามงาน (Monitoring) เพอใหแนใจวางานเรมและด าเนนตามเปาหมาย มปญหาอปสรรคอยางไรหรอไม แกปญหา อปสรรค สนบสนนสวนทด าเนนไปดวยแลวใหดขน และตอนทายเมองานเสรจแลวจะตองมการประเมนผลงานอกครงหนงวาไดมการด าเนนงานครบถวนถกตองตามทวางแผนไว สรปปญหาและแนวทางทวไป รวมท งบทเรยนทเกยวของกบการด าเนนงานครบถวนถกตองตามทวางแผนไว สรปปญหาและแนวทางทวไป รวมทงบทเรยนทไดจากการท างานโครงการน มขอเสนอแนะและแนวการใชประโยชนจากผลส าเรจรวมกน

3. เปนชมชนทมจตวญญาณ (Spirituality) การมจตวญญาณของชมชนอาจแสดงไดหลายอยาง เชน การมสมาชกทมความผกพนภกดกบชมชน มจตอาสาเสยสละท าเพอชมชน มความรสกเปนเจาของชมชน หวงแหนทรพยากรทมผลตอการด าเนนชวตในชมชน มสงทสมาชกยดเหนยวรวมกน เชน วด ประวตความเปนมาของชมชน ผลงานของบรรพบรษ ทรพยากรธรรมชาต หรอผลประโยชนในปจจบนและอนาคตของชมชน สงเหลานหลาย ๆ อยางรวมกนท าใหชมชน มชวตจตใจเหมอนมชวตอยางหนง พรอมทจะเจรญเตบโตหรอเสอมสลายตามสภาพรางกาย และสงแวดลอม

4. เปนชมชนทมสนตภาพ (Peaceful) กลาวคอ มความสามารถจดการสภาพจตใจของตนเอง จตสงบ เยอกเยน เขาใจผอน สอสารไดอยางสรางสรรค มงผลประโยชนสวนรวมมากวาผลประโยชนสวนตน ชมชนมสนตภาพ หมายถง ภาพรวมของคนมความสนตสข ในขณะท สนตสข เปนศนยรวมของคนมคณภาพและคณธรรม เปนศนยรวมความพยายามเรยน ร ความสามารถในการจดการ

มนตร กรรพมมาลย (2546, 38-39) กลาววา ลกษณะของความเขมแขงของชมชนคอ สมาชกของชมชนมความเชอมนในศกยภาพของตนและชมชนในการทจะแกปญหาและพฒนาชวตความเปนอยของตนเอง สมาชกของชนชนทรวมกนจดการปญหาของตนเองและชมชนสมาชกของชนชนมสวนรวมในการประเมนสถานการณของชมชน ก าหนดวสยทศนรวม รวมคด รวมตดสนใจ รวมด าเนนการ ซงสมาชกของชมชนเกดการเรยนรผานการเขารวมใน กระบวนการของชมชน มแผนของชมชนทประกอบดวยการพฒนาในทกดานของชมชนอยางครบถวนมงการพงตนเอง

37

เออประโยชนตอสมาชกชมชนทก ๆ คนและมงหวงการพฒนาชมชนทย งยน มการพ งพาความชวยเหลอจากภายนอกเพอใหชมชนสามารถพ งตนเองไดในทสด มเครอขาย ความรวมมอกบ ภาคการพฒนา

สรปไดวา ลกษณะของการเปนชมชนทเขมแขงจะตองพรอมกบการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดงนน สงทจะชใหเหนถงลกษณะส าคญของชมชนทเขมแขง คอ คนในชมชนนนตองมการเรยนรมานาน มประสบการณทจะใชความสามารถของตนเองในการแกไขปญหารวมกนได ภายในชมชนเองตองมผน าชมชนทงเปนผใหญบาน ก านน ปราชญ ชาวบาน พระ คร เปนตน ทมความสามารถรกษากฎเกณฑของชมชนได การเปดโอกาสใหประชาชนในชมชนรวม คด รวมแสดงความคดเหน ตดสนใจและลงมอปฏบตรวมกนไดในกจกรรมทจดขน ทงนผน าและชาวบานจะตองตงอยบนรากฐานของวฒนธรรมชมชนทมความเชอ ประเพณทเคยยปฏบตกนมาเพอเปนการอนรกษใหคงอยชมชนตอไป

องคประกอบของชมชนเขมแขง ความเขมแขงของชมชนสามารถวดไดจาก ลกษณะดานกายภาพของชมชนทสงเสรมใหมการอยอาศยและมแนวโนมจะพฒนาชวตของสมาชกชมชนได มระบบสาธารณปโภคทมคณภาพ จ าเปนตอการด ารงชวตเพอใหสามารถพฒนาคณภาพชวตของสมาชกชมชนไดในอนาคต มประวตศาสตร บคคล ความเปนมาหรอจดเดนของชมชนเพอชวยใหคนมสงยดเหนยวทางใจรวมกนและสรางการมสวนรวมของคนทกภาคสวนดานการพฒนา ระบบทเปนองคประกอบของชมชนเขมแขง คอ

1. ระบบคณคา เปนนามธรรมทคอยก ากบกจกรรม หรอกจกรรมระบบอน ๆ โดยมคณคาและการอยรวมกนเปนชมชนเปนเปาหมายส าคญ ระบบคณคาจะปรากฎอยในกฎระเบยบตาง ๆ ของสงคมในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ เพอใหสมาชกอาศยอยรวมกนไดอยางราบรน เกดประโยชนดานการใชทรพยากรในพนทใหมากทสด และกระบวนการถายทอดการเรยนร ของชมชน สามารถวเคราะหการด าเนนงานของตนเอง หาวธการแกปญหาทเหมาะสมและสงเคราะหองคความรพนทของชมชนได

2. ระบบการเรยนร จะเปนแกนกลางของกจกรรมทกระบบ เปนการเรยนรทตอเชอมความรโดยมภมปญญาเปนแกนกลางเชอมรอยความรทกสวนเขาดวยกนเปนองคความรใหม ของชมชน สรางการมสวนรวมใหคนในชมชนผานการน าเสนอภมปญญาและเอกลกษณของชมชน น าเสนออนาคตการพฒนาตนเองเพอใหบรรลเปาหมายบางประการของตนเองและสวนรวมได

38

3. ระบบเกษตรกรรมทย งยน เปนการเกษตรทค านงถงความอดมสมบรณโดยธรรมชาต สรางคณคาใหแกผผลตและผบรโภค น ามาซงผลกระทบดานคณภาพชวตทดขนและสขภาพขนพนฐาน

4. ระบบทนชมชน มการสะสมทนของชมชนทงในดานการระดม การบรหารจดการ หลกเกณฑ และกฎระเบยบ โดยมเปาหมายเพอตอบสนองปจจยพนฐานของสมาชกในชมชน สรางการพงพาตนเองในชมชนโดยการบรหารจดการของชมชนเปนหลก เชน หมบานสวสดการหรอการวางแผนจดการดานการเงนขนพนฐาน

5. ระบบธรกจชมชน มการจดการดานการตลาดเพอเพมมลคาผลผลตของตนเอง มระบบการจดการดานระบบการแลกเปลยนผลผลตระหวางชมชนตอชมชนและระหวางผผลตกบผบรโภค สรางความไดเปรยบดานการแขงขนและเพมตวเลอกดานการประกอบอาชพใหลกหลานในชมชนได

6. ระบบอตสาหกรรมชมชน เปนระบบคกบระบบธรกจ มรากฐานจากระบบการพงตนเองจากพนฐานเดมทครอบครวเปนผแปรรปการผลต เครองมอ เครองใชพนบานตาง ๆ น ามาผานกระบวนการพฒนานวตกรรมชมชนเพอเพมศกยภาพดานการผลตและรายไดใหสมาชกชมชน

7. ระบบสงแวดลอม เปนสภาพแวดลอมทเออตอวถชวต การจดการทางกายภาพของชมชนและสงแวดลอมทางสงคมทเออตอการเจรญชวต เปนพนฐานของการมคณภาพชวตทด เพอใหมศกยภาพในการพฒนาสวนรวมตอไป

8. ระบบสวสดการชมชน มกองทนทเกดจากผลก าไรของกองทน ชมชนตาง ๆ มาจดสรรเปนคารกษาพยาบาล คาท าศพและอน ๆ ทเปนการสรางหลกประกนความ มนคงในการใชชวตรวมกนของชมชน เนนการสรางนโยบายการดแลสมาชกชมชนอยางจรงจง เพอใหมสวนรวมในการด าเนนงานและสรางผลลพธทดขน โดยผลลพธเหลานนจะแปรกลบมาเปนประโยชนใหกบสมาชกชมชนทกคนในตอนทายการด าเนนงาน

9. ระบบการรกษาสขภาพของชมชน เปนการดแลสขภาพและตงอยบนฐานความรดานการแพทยแผนไทย การประยกตใชภมปญญาชาวบานมาพฒนาสขภาพ จนกลายไปเปนการสรางสนคาเพอสขภาพจากชมชนได

10. ระบบจดการชมชนโดยชมชนจะตองม การจดการรวม รวมทง 9 ระบบขางตนเพอพฒนาใหเปนสถาบนทางสงคมทสมาชกในชมชน สามารถพงตนเองได (วชต นนทสวรรณ, 2542, 77-80) ชมชนเขมแข งจงกล าวไดว า เปน ชมชนท เก ดการรวมตวกนอยางแนนแฟ น มกระบวนการวางแผน ด าเนนงานและแกไขปญหารวมกนอยางมเอกภาพ สมาชกของชมชนเขาใจ

39

บรบทและแนวทางการพฒนาในอนาคตรวมกนได แสดงออกตามบทบาทของตนเองทสนบสนนนโยบายการพฒนาไดอยางเหมาะสม มภมตานทานกบปญหาและความเปลยนแปลงทมาจากภายนอก มทกษะดานการเรยนรและปองกนปญหาทเกดขนเพอใหเกดประโยชนสงสดกบสมาชกชมชนทกคน วเคราะหกระบวนการท างานและผมสวนรวมเปนระยะเพอการพฒนาและกาวไปพรอมกนของสมาชกสวนใหญในชมชน ในขณะเดยวกนกตระหนกถงสมาชกสวนนอยทตองพฒนาใหกาวไปพรอม ๆ กนกบคนกลมใหญไดดวยกระบวนการพฒนาทเปนระบบ เหมาะสมกบความเปนปจเจกบคคล เพอลดปญหาในสงคมขนาดเลกทอยรวมกนได การจดการองคความร

ความหมายของการจดการความร การเรยนรเกดขนไดทกทและทกสถานการณ องคความรท เกดขนเปรยบเปน

“สนทรพย” ใหผมสวนเกยวของน าไปตอยอดเพอความไดเปรยบดานการแขงขนมากกวาคแขง ทามกลางสภาวะความเปลยนแปลงของโลกยคปจจบน ผทสามารถจดการองคความรและน าไปใชอยางถกตอง จงเปนผทไดรบประโยชนทแทจรงจากการจดการเรยนร

ความร (Knowledge) จงเปนขอมลขนแรกทคนไดสมผส ทงผานการไดยน มองเหนหรอไดฟง เปนจดเรมตนของการเรยนร มสวนประกอบของค าจ ากดความ ขอเทจจรง ขอตกลงรวมกน โครงสราง กระบวนการด าเนนงาน วธแกไขปญหาหรอมาตรฐาน เปนตน เกดเปนกระบวนการรบรและการจดจ าขน โดยยงไมผานความคดทซบซอนของสมอง ตองพฒนาขนตอนทน าไปสการพฒนาความจ าเปน ความเขาใจ การวเคราะห สงเคราะหและประเมนผลเพอน าไปใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพมากขน

เบนจามน บลมและคณะ (Benjamin Bloom et al, 1956) น าเสนอจดมงหมายของการเรยนรดานการรบร (Cognitive Domain) ไววา การเรยนรแบงเปน 6 ระดบ เรยงจากต าไปสงไดดงน

1. ความรความจ า เปนความระลกไดถงขอมลทสงผานโสตประสาทดานตาง ๆ ประสบการณทผานมา การจดจ ารายละเอยด อาจรวมไปถงการเชอมโยงความสมพนธตาง ๆ เขาดวยกนได

2. ความเขาใจ เปนความสามารถในการจบใจความส าคญของสอ ขยายความหรอตความอยางสมเหตสมผล จนแปลเปนความเขาใจของตนเองได

3. การน าความรไปใช เปนขนทผเรยนสามารถน าความรทสรปเปนความเขาใจของตนเองหรอประสบการณทผานมาประกอบเขากบวธการเรยนร บรบทเฉพาะพนทแลวไปใชในการแกปญหาในสถานการณตาง ๆ ได

40

4. การวเคราะห ผเรยนสามารถคดหรอแยกแยะองคความรออกเปนสวนยอย มองเหนความสมพนธของสวนทเกยวของกนและเขากนได ความสามารถในการวเคราะหจะแตกตางกนไปแลวแตความคดและประสบการณของแตละคน

5. การสงเคราะห ความสามารถในการเชอมโยงคสวนยอยตาง ๆ เขาดวยกนอยางเปนระบบเพอใหเปนเรองราวทสมบรณ สามารถถายทอดเปนขอมลทท าใหผ อนเขาใจไดงายมกระบวนการหรอรปแบบการท างานทชดเจน ซงประกอบไปดวยความคดสรางสรรคและความเปนเหตเปนผลของบรบทโดยรอบ

6. การประเมนผล เปนความสามารถในการตดสนความคดหรอคณคาของขอมล ออกมาในรปแบบทมกฎเกณฑเหมาะสม มการวดและประเมนความรความเขาใจ การน าไปปรบใชเพอเปนแนวทางการพฒนา ประกอบดวยเนอหาสาระของเรองนน ๆ เพยงพอตอความจ าเปนในการด าเนนงาน

พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 มหลกการส าคญเกยวของกบการจด การเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญดงน

1. ดานหลกสตร เนนการปฏรปเนอหาของหลกสตรใหมความตอเนอง เชอมโยงและสมดลกน โดยบรณาการความรทมประโยชนตอการด ารงชวตและเนนการตอยอดองคความร ไดดวยตนเอง

2. ดานกระบวนการเรยนร โดยเนนผเรยนเปนคนส าคญ เชอวาผเรยนทกคนสามารถเรยนรและพฒนาตนเองได ควรจดแนวทางการเรยนรใหมความหลากหลายของสาระและกจกรรมเพอตอบสนองความสนใจของผเรยนใหไดมากทสด กระบวนการเรยนรควรเสรมสรางแรงบนดาลใจใหผเรยนพฒนาตนเองตามธรรมชาตและเตมศกยภาพตอเนองเปนการเรยนรตลอดชวต

3. ดานการวดและประเมนผลการเรยนร เพอใหสอดคลองกบการจดกจกรรมในหองเรยนทเนนผเรยนเปนส าคญ ตองมการประเมนผเรยนตามสภาพจรงและมวธการประเมนทหลากหลายควบคกน เชน การสงเกตพฤตกรรมนกเรยน การท ากจกรรมรวมกน การประเมนจากชนงานในหองเรยน การทดสอบหรอการสงเกตพฤตกรรมผเรยนระหวางการจดการเรยนรดวย

4. ดานมาตรฐานคณภาพการศกษา มระบบประกนคณภาพการศกษาเพอพฒนาคณภาพและมาตรฐานการศกษาทกระดบ ประกอบดวย ระบบประกนคณภาพภายในและระบบประกนคณภาพภายนอก ภายใตแนวคดของการจดการเรยนรโดยเนนผเรยนเปนส าคญ

การจดการเรยนรในหองเรยนทมประสทธภาพตองเนนทผเรยนเปนส าคญ ยอมรบความแตกตางรายบคคลและเชอมนวาคนทกคนสามารถเรยนรได ผจดการเรยนรควรมความเชอพนฐานอยางนอย 3 ประการ คอเชอวา คนทกคนมความแตกตางกน คนทกคนสามารถเรยนรได

41

และการเรยนรเกดขนไดทกททกเวลา บทบาทของครในหองเรยนจงยดหยนจาก “การสอน” มาเปน “การสรางแรงบนดาลใจและบรรยากาศเรยนรทดในหองเรยน”

ประเวศ วะส (2559, 4) ใหความเหนวา สงคมไทยขณะนขาดเรององคความรเพอน ามาแกไขปญหาทซบซอน ทงทกลไกตาง ๆ มมากมาย แตไมประสบผลส าเรจเพราะขาดความร แมวาจะมหนวยงานเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สภาพฒนาการเมอง สภาองคกรชมชนในอนาคตจะมสภาประชาชน แตปญหากวนกลบมาทเดมเพราะขาดความรเชงนโยบาย สงคมไทยรวาตองแกแกไขปญหาความยากจน สงแวดลอม ระบบราชการทมประสทธภาพ เปนตน แตยงไมมแนวทางในการจดการทเหมาะสม การจดการความรของชมชนจงเปรยบเสมอน ยคสงคมเศรษฐกจฐานความร (Knowledge-Based Society and Economy) เปนการแขงขนกนดวยอ านาจของความรมากกวาปจจยอน เชน ทรพยากรธรรมชาต ทนหรอแรงงานเปนตน การจดการความรเพอชวยสรางนวตกรรมและเพมคณคาใหผลตภณฑทองถนจงจะเปนพลงขบเคลอนการพฒนาสงคมซงจะสรางความเปลยนแปลงในระดบกระบวนทศน (Paradigm Shift) ของทงสงคม

โดยสรปแลว การจดการความรคอการแปรผลจากขอมลทผานเขามาในสมองใหเปนความเขาใจของผเรยนเพอน าไปใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ โดยการจดการเรยนรสามารถเกดขนไดหลายบรบทและมความแตกตางกนเปนปจเจกบคคล การจดการเรยนรจงเปนเรองเฉพาะบคคล ผน าการเรยนรจงตองเชอมนและเปดโอกาสใหผเรยนไดแสวงหาความรของตนเองอยางเตมทอยางมเหตมผล แนวทางการเรยนรทเปดชองใหผเรยนวเคราะหตวเองรวมกบองคความรแลวน าไปตอยอดจงจะเปนการจดการความรทมคณคา สรางนวตกรรมหรอมลคาพฒนาตนเองและสงคมไดในทสด

รปแบบการจดการความร วทยา พฒนเมธาดา (2560) กลาววา การจดการเรยนรจ าแนกตามวธการจดการเรยนร

ได 3 รปแบบดงน 1. การถายทอดความร (Transmission Approach) เปนการเรยนการสอนโดยมเปาหมาย

เพ อสบทอดความร ขอมล อารยธรรม ว ฒนธรรมประเพณ ทกษะฝ มอเพ อให คงอย ตอไป มวตถประสงคเพอสรางก าลงคนทมทกษะใหกบระบบอตสาหกรรม จงเนนการวดผลทางวชาการ การถายทอดโดยใชรปแบบวธสอน (Teaching) การฝกฝน (Train) การกลอมเกลาใหเกดศรทธาและเชอฟง (Tame) ลกษณะการเรยนการสอนเนนครเปนศนยกลางการเรยนร ครทเกงและมความสามารถจะไดรบความนยมจากสงคม

2. การสรางองคความร (Transformational Approach) เปนการจดการเรยนรทคาดหวงวาจะยกระดบศกยภาพของผเรยนใหพงพาตนเองได สรางทกษะและตอยอดองคความรไดดวยตนเอง

42

เพอลดปญหาความเหลอมล าและความยากจน การวางงาน เกดปญหาสขภาพ เปนตน เนนการเรยนรผานสอนวตกรรมและเทคโนโลย การเรยนรจะเนนการเรยนรดวยตวผเรยนเอง ภายใตการอ านวยความสะดวกของคร อ านาจการจดการชนเรยนยงของครอยแตเปดโอกาสใหผเรยนมบทบาท และสวนรวมมากขน เพอคนหาเรองทผเรยนสนใจ น าไปตอยอดและใชประโยชนในการประกอบอาชพหรอสรางนวตกรรมได

3. การพฒนาองคความรใหมในยคโลกาภวตนผานชองทางการเรยนรทหลากหลาย ผลการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยสารสนเทศและดจตอลท าใหเกดการเปลยนแปลงความสมพนธและวถชวตในศตวรรษท 21 อยางรวดเรว การศกษาใหความส าคญกบการพฒนาศกยภาพของมนษยดานทกษะและการด าเนนชวตทเหมาะสมกบลกษณะสงคมทเปลยนไป มการน าเสนอมมมอง แนวคด วธการ รปแบบการศกษาและสรางโอกาสการแลกเปลยนองคความรของผเรยนมากขน เพอสงเสรมใหผเรยนไดพฒนาศกยภาพตามขดจ ากดของตนเอง สรางผลกระทบทางบวกตอสงคมไดในทสด

ในประเทศไทย มรปแบบการจดการเรยนรทหลากหลายเพอใหเหมาะกบการน าไปใชงานของแตละองคกรซงมความแตกตางกนในดานวสยทศน เปาประสงค วฒนธรรมและการด าเนนงาน การวเคราะหองคกรของตนเองและเลอกรปแบบการจดการความรทเหมาะสม จะท าใหขอมลทผานการวเคราะห สงเคราะหมประสทธภาพตอการด าเนนงานขององคกรอยางเตมท รายละเอยดของรปแบบการจดการเรยนรทไดรบความนยมของประเทศไทย ไดแก

ประพนธ ผาสขยด (2547) จากสถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) เสนอกรอบความคดการจดการความร แบบปลาท (Tuna Model) ซงเปนกรอบความคดอยางงายในการจดการความร โดยเปรยบการจดการความรเสมอนปลาหนงตว ซงมสวนประกอบ 3 สวน คอ สวนหว ล าตว และหางปลา มรายละเอยดดงตอไปน

1. หวปลา (Knowledge Vision: KV) คอเปาหมายหรอทศทางของการจดการความร ผเรยนตองทราบวตถประสงคของการจดการความร ความเชอมโยงทจะเกดกบกระบวนการท างานและขนตอนของการจดการองคความรเพอใหเกดประสทธภาพกบองคกรมากทสด บางครงสามารถน ามาก าหนดเปนกลยทธทท าใหงานบรรลผลไดโดยใชความรเปนพนฐาน หรอเปนปจจยเสรมใหงานประสบความส าเรจ อาทเชน

1.1 การจดการความรเพอพฒนาสมรรถนะสความเปนเลศ 1.2 การจดการความร เพอพฒนาคณภาพใหไดรบการรองรบมาตรฐาน 1.3 การจดการความร เพอพฒนาขดความสามารถในการบรหารงาน

43

การจดการความรทมทศทางไมถกตอง เชน จดเพอใหครบกระบวนการแตไมมการน าไปใชประโยชนหรอไมเกดคณคาตอองคกรถอเปนการจดการความรเทยม สามารถน าองคกรไปสความผดพลาดและลมเหลวไดงาย

2. ล าตวปลา (Knowledge Sharing: KS) เปนสวนกจกรรม คอ หวใจของการจดกระบวนการเรยนร ในทนเราจะเปรยบเปนการแบงปนแลกเปลยนความร (Knowledge Sharing) โดยการสรางบรรยากาศทเออใหผเรยนเกดการอยากเรยนรและแลกเปลยนความรซงกนและกน เปนสวนทยากทสดและส าคญทสดในกระบวนการจดการความร เนองจากตองมการสรางวฒนธรรมองคกรใหคนพรอมจะเปดใจแบงปนความรทซอนเรนหรอฝงลกในตวผปฏบตงาน มงท างานรวมกนมากกวาแขงขนกน การด าเนนงานตองน าเสนอกจกรรมเชงบวก จดประกายความคดเพอกระตนใหคนออกจากพนทปลอดภยหรอความหวาดระแวงวาจะถกตรวจสอบหรอตดสนความผด เมอผเรยนมการเปดใจกจะเกดบรรยากาศในการเรยนรเปนทม แลกเปลยนความรซงกนและกน ยกระดบองคความรและสรางเปนนวตกรรมทเพมคณคาใหการปฏบตงานได (กรรณการ สธรรมศรนกล, 2555)

ดงนน ในกระบวนการนจงมวตถประสงคเพอการแลกเปลยนเรยนรทแนบแนนและเกยวของกบงานทท า มแลกเปลยนเรยนรกบสภาพจตทง 3 ระดบ คอ ระดบมสตรส านก ระดบจตใตส านก และระดบจตเหนอส านกอยางซบซอน โดยทสมาชกทกคนมอสระในการคด การตความ ตามพนฐานของตน การแลกเปลยนเรยนรนอาศยพลงความแตกตางของสมาชก โดยมจดรวมอยทการบรรล “หวปลา” ของการจดการความร และ “หวปลา” ขององคกร

การแลกเปลยนเรยนรขององคกรเปนเรองส าคญทจะท าใหการจดกระบวนการเรยนรประสบผลส าเรจ ซงกจกรรมทจดขนสามารถท าไดในหลายรปแบบ เชน บนพนทจรง หรอพนทเสมอนจรง

3. หางปลา (Knowledge Assets: KA) เปนสวนการบนทก คอ องคความรทองคกรไดเกบสะสมไวเปนคลงความรหรอฐานความรขององคกรทไดจากกระบวนการแลกเปลยนเรยนร “ตวปลา” วธการเกบขอมลสามารถท าไดหลากหลาย เชน การจดบนทก เปนการจดบนทกความร เทคนค เคลดลบในการท างานทไดมาจากการแลกเปลยนเรยนร ควรบนทกในหลายรปแบบ ทงทเปนตวอกษร ภาพนง ภาพเคลอนไหว ผงมโนทศน และรปแบบอนๆ ทสะดวกตอการเขาถงเพอใหสมาชกในองคกรสามารถไปปรบใชไดตลอดเวลา การเกบคลงความรเหลานในรปแบบเทคโนโลยสารสนเทศถอเปนการสกดความรทซอนเรนใหเปนความรทเดนชด น าไปเผยแพรและแลกเปลยนหมนเวยนใช พรอมยกระดบตอไป ความรทน ามาบนทกไวไดมาจาก 2 สวนคอ

3.1 ความรทชดแจงหรอความรเปดเผย (Eplicit Knowledge) คอ ความรเชงทฤษฎทปรากฏใหเหนชดเจนอยางเปนรปธรรม เชน เอกสาร ต ารา และคมอปฏบตงาน เปนตน

44

3.2 ความรซอนเรนหรอความรฝงลก (Tacit Knowledge) คอ ความรทมอยในตวคน ไมปรากฏชดเจนเปนรปธรรม แตเปนสงทมคณคามาก เมอบคคลออกจากองคกรไปแลว แตความรนนยงคงอยกบองคกร ไมสญหายไปพรอมกบตวบคคล

การจดการความรในสวนนตองพ งพาเทคโนโลยสารสนเทศเพอชวยในการจดเกบ จดหมวดหม สะดวกในการเขาถงและปรบปรงความรใหทนสมยอยเสมอ ชวยท าหนาทเปนพนทเสมอน (Virtual Space) ใหคนทอยไกลกนสามารถแลกเปลยนเรยนร (Share and Learn) อยางกวางขวางยงขน

การจดการแลกเปลยนเรยนรบนพนทจรง (Physical Space) คอ การจดพนทใหคน มาพบหนากน พดคยมปฏสมพนธกนเพอถายทอดความรเชงประสบการณทไดจากการท างานจากคนหนงไปยงสมาชกลมคนอน ๆ ลกษณะการด าเนนทเปนทางการ สามารถจดเปนรปแบบ การประชมสมมนา มขนตอนการด าเนนกจกรรมอยางชดเจน หรอจดเปนเวทแบบไมเปนทางการ โดยจดพนทใหสมาชกพดคยกนในบรรยากาศสบาย ๆ เชน มมกาแฟ มมอานหนงสอหรอโตะกลมกลางสวน เปนตน โดยมวตถประสงคคอ เปนการสรางพนทหรอเวททเปดโอกาสใหคนท างานอยางเดยวกนมาสนทนาแลกเปลยนองคความรกน “ดวยความสมครใจ” เกดเปนชมชนนกปฏบต (Community of Practices: COP) ขน

การจดการแลกเปลยนเรยนรบนพนทเสมอนจรง (Virtual Space) คอ การสรางพนทหรอเวทผานทางเครอขายอนเทอรเนท เปนการใชเทคโนโลยเขามาเปนปจจยส าคญในการแลกเปลยนเรยนร เรยกวา ชมชนออนไลนขน เพอเพมความสะดวกรวดเรวในการสอสารระหวางสมาชกกลมใหญ ขยายขนาดของนกเรยนรใหเขามารวมกลมได โดยผมาใหมสามารถศกษาขอมลยอนหลงผานระบบฐานขอมลทมการบนทกไวตามอธยาศย

ขณะเดยวกนขนาดและสถานะขององคความรตองมความเหมาะสมดวย กลาวคอมการก าจดความรทไมใชแลวหรอไมทนตามยคสมย หรอบนทกไวในแหลงบนทกขอมลส ารองเพอใหคลงความรไมใหญจนเกนไป มเฉพาะขอมลทจ าเปนส าหรบการใชประโยชนเทานน คลงความร ทสะดวก น าไปใชงายและเปนความรจรงทมประโยชนจะสงเสรมใหคนเขามาใชหรอพฒนาคลงความรไดมากขน เกดเปนสงคมแหงการเรยนรทใชประโยชนไดอยางแทจรง

ทฤษฏการจดการความรของ Peter Senge (เซงเก, 1990) กลาวถง การใชทฤษฎการจดการเรยนรเพอใหเกดเปนองคกรแหง

การเรยนรมาจากแนวคดวนย 5 ประการ ไดแก 1. ความเชยวชาญเปนพเศษของบคคล (Personal Mastery) การเรยนรขององคกรตอง

เรมจากการเรยนรรายบคคลเปนรากฐานส าคญ แลวจงขยายขดความสามารถใหเชยวชาญมากขน

45

ตามลกษณะงานและความสนใจของบคคล ความเชยวชาญจะเกดจากการรวมกนของความร ความสามารถและทกษะ ท าใหเหนถงสมรรถนะหลกและแนวทางการพฒนาขององคกรรวมกนได

2. แบบแผนทางจตใจทมองโลกตามความเปนจรง (Mental Model) คอ ขอมล ความรหรอขอสรปพนฐานทผานการตกผลกของปจเจกบคคลตอความเขาใจโลกตามความเปนจรง สงผลตอการปฏบตตว คานยมและเจตคตทมตอบคคล สรรพสงและสถานการณรอบตว เปนการวเคราะหแยกแยะความคด ความรสกของเราทมตอภายนอก ฝกใหเราเขาใจมมมองและวธคดของผอน เกดเปนความเขาใจทด ท างานดวยกนไดอยางราบรน ความคดเชงปจเจกบคคลมขอบกพรองเนองจากเปนการมองความจรงในมมเดยวหรอประสบการณของแตละคน จงควรมเครอขายหรอพนทส าหรบการแลกเปลยนเรยนร เลาประสบการณและขอมลระหวางกน ปอนขอมลทครบ ทกดานประกอบการตดสนใจ สรางความเขาใจอนดตอกนในองคกรและมแบบแผนความคดไปในทศทางเดยวกน

3. การมวสยทศนรวมกน (Shared Vision) วสยทศนหรอภาพในอนาคตทปรารถนา ใหเกดในองคกรเปนสงจ าเปนตอการพฒนาโดยเฉพาะตวผน า ซงเปนแกนหลกในการขบเคลอนภารกจขององคกรใหมงสเปาหมายเดยวกน ผน าควรมคณสมบตหลกสวนบคคลทท าใหเกดความนาเชอถอกอน เชน ความหวงใย ความใสใจ การเหนคณคา การใหโอกาส เปนตน จากนนจงชกจงใจใหสมาชกเหนถงขอดเหลานนทจะเชอมโยงสงผลกระทบถงการด าเนนงานทประสบความส าเรจขององคกรได โดยวสยทศนทดตองสอดคลองกบคณคาหรอคานยมทคนในองคกรยดถอรวมกน จงจะท าใหเกดพลงในการขบเคลอนรวมกน เปนการปฏบตงานเชงรกมากกวารอใหการด าเนนงานเปนไปตามปกต

4. การเรยนรรวมกนเปนทม (Team Learning) มงเนนเรองความสามารถของทมมากกวาความสามารถของบคคล โดยทมควรพฒนาขดความสามารถใหสมพนธกนไดอยางด ผานการพดคยและอภปรายของสมาชก เพอเปนการท าความเขาใจเรองทศทางการพฒนา กระบวนการวางแผน การแบงหนาทรบผดชอบ การแกไขปญหาเฉพาะหนาและการรบผดชอบผลการปฏบตงานรวมกน คณลกษณะของทมทดคอ สมาชกตองมความสามารถในการวเคราะหขอมลและก าหนดแนวทางการด าเนนงานรวมกน มการท างานประสานกนอยางด รขอบเขตงานและบทบาทของตนเองในงานนน รบผดชอบงานในหนาทของตนเองอยางมประสทธภาพ ไมท าใหเกดผลกระทบกบงานของเพอนในทม

5. การคดเชงระบบ (Systems Thinking) เปนวนยทส าคญทสด คอการคดแบบเปนองครวมทงระบบ ปญหามกจะเกดจาการคดวางแผนและแกไขปญหาเฉพาะสวน ท าใหปญหายงม อยอยางตอเนองและกระทบไปยงสวนอน ๆ ทเชอมโยงกน แมวาปญหาจะไมเกดระหวาง

46

การปฏบตงานของบคคลแตปญหาจะไปปรากฏในขนตอนอนตอไปได คณลกษณะของการคดเชงระบบคอ การฝกตนเองใหคดไดอยางเปนระบบเทากนเหตการณหรอคาดการณสงทจะเกดลวงหนาได เพอใหวางระบบการท างานทมประสทธภาพขน ลกษณะของการคดอยางเปนระบบทด ไดแก การคดเปนกลยทธทชดเจนในเปาหมาย การคดบนพนฐานของขอมลและกระบวนการทเปนปจจบนและมองเหนโอกาสทจะสรางประโยชนใหแกองคกรได

จากแนวคดวนย 5 ประการทกลาวมาขางตน ผานการลงมอท าอยางตอเนองท าให เกดทกษะขนในองคกร ท าใหสมาชกทมความหลากหลายสามารถขยายขอบเขตความสามารถ ของตนเองอยางตอเนองทงในระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคกร เพอน าไปสจดมงหมาย ทบคคลในระดบตาง ๆ ตองการอยางแทจรง เกดเปนองคกรแหงการเรยนรขน คอ สถานทซง ทกคนสามารถขยายศกยภาพของตนเองและคดสรางสรรคเรองใหม ๆ ทเกยวของกบการท างาน เปนการสรางแรงบนดาลใจพฒนางานของตนเอง สามารถสรางผลงานตามทตงเปาหมายไว เพอใหองคกร มความไดเปรยบดานการแขงขน รวมถงสรางคณคาใหการท างานของสมาชกแตละคน ไดดวยจะเหนไดวาหลกการพฒนาองคความรเพอใหเปนองคกรแหงการเรยนรมงเนนทการพฒนา “คน” เนองจากคนเปนหวใจหลกของการเรยนร และเปนแรงขบเคลอนทจะท าใหเกดการเรยนรในหนวยยอยจนขยายไปทวองคกรในทายทสด วจารณ พานช (2548) กลาววา องคกรเออการเรยนร มลกษณะเปนพลวต มการเปลยนแปลงในลกษณะของพฒนาการดานตาง ๆ อยางมองเหนได มผลงานดขน ทงในดานคณภาพ ประสทธภาพและการสรางนวตกรรม เปนกระบวนการเรยนรทเรมตนจากแนวคดผานกระบวนการลงมอท าและแสดงผลส าเรจจากการวเคราะหและแกไขปญหาตลอดการท างาน รวมทงมบคลกขององคการในลกษณะทเรยกวาวฒนธรรมองคการทผเกยวของสมพนธสามารถรบรได

การถอดบทเรยน นกวชาการไดใหความหมายของการถอดบทเรยน ไวดงน วจารณ พานช (2548, 163) กลาววา การถอดบทเรยนชวยให เกดการเรยนรจาก

ความส าเรจหรอความผดพลาดจากการท างาน สามารถน าบทเรยนหรอความรนไปใช เพอใหปฏบตงานไดส าเรจเชนกน รวมทงอาจน าไปพฒนาการปฏบตงานใหดยงขนกวาเดม ขณะเดยวกนหากเกดความผดพลาดหรอไมบรรลตามวตถประสงคทตงไว การถอดบทเรยนจะชวยใหทราบสาเหตความผดพลาด และเกดการปรบปรงไมใหเกดความผดพลาดซ าซากและตอยอดความรทมอยใหลกซงหรอกวางขวางยงขน

สเทพ ไชยขนธ (2552) การถอดบทเรยนก าลงอยในกระแสความสนใจของการขบเคลอนงานภาคประชาสงคม มการจดเวทถอดบดทเรยนในรปแบบตางๆ มผเขารวมตงแต 5 คนขนไป

47

จนถง 30 คน มชวงเวลาด าเนนการภายหลงเสรจกจกรรมทกครงหรอก าหนดไวทก 3 เดอน หรอ 6 เดอน และรปแบบเวทเปนการใหคณะท างานมารายงานผลการท างานหรอเปนเวทใหผทเกยวของมาแลกเปลยนพดคย

วรางคณา จนทรคง (2557) กลาววา การถอดบทเรยน หมายถง การสกดความรทมอยในตวคน (Tacit Knowledge) ออกมาเปนบทเรยน/ความรทชดแจง (Explicit Knowledge) ซงผลทไดจากการถอดบทเรยน ท าใหไดบทเรยนในรปแบบชดความร (ทเปนรปธรรม) และเกดการเรยนรรวมกนของผเขารวมกระบวนการ อนน ามาซงการปรบวธคด และเปลยนแปลงวธการท างานทสรางสรรคและมคณภาพยงขน หวใจหลกของการถอดบทเรยน ตองมการแบงปนความร (Knowledge Sharing) โดยมผลประโยชนรวมกน (Mutual Benefit) มความไววางใจทงตนเองและผอน (Trust) และมการเรยนร (Learning)

สรปไดวา การถอดบทเรยน หมายถง วธการจดการความรทเนนการเสรมสราง การเรยนร สกดความรทฝงลกในตวคนออกมาเปนบทเรยน ทสามารถนาไปสรป สงเคราะหเปนชดความรใหมได

วธการถอดบทเรยน ประกอบดวย (ศภวลย พลายนอย, 2553) 1. การถอดบทเรยนดวยการเรยนรจากเพอน (Peer Assist - PA) เปนการเรยนรกอน

การท ากจกรรม ผานการแลกเปลยนแนวคดแวะสงทเรยนร เกดเปนความรใหม โดยมลกษณะเปนการประชมหรอประชมเชงปฏบต

2. การถอดบทเรยนแบบเลาเรอง (Story Telling) เปนการเรยนรกอนหรอระหวาง ท ากจกรรม ดวยการใหผมความรจากการปฏบต ปลดปลอยความรทซอนเรนอยในตวออกมาแลกเปลยนความร โดยผเลาจะเลาความรสกทฝงลกอยในตวทเกดจากการปฏบต ซงผฟงสามารถตความไดโดยอสระ เมอเกดการแลกเปลยนผลการตความแลว จะท าใหไดความรทสามารถบนทกไวเปนชดความร ซงการถอดบทเรยนในลกษณะน จะเปนการสกดความรจากเรองทเลาออกมาวามคณคาและสามารถน ามาใชประโยชนไดอยางไร ไมใชเปนเพยงการเลาเรองในอดต

3. การถอดบทเรยนหลงปฏบตการ (After Action Review: AAR) หมายถง การสรปความรทเกดขนสน ๆ ภายหลงการท ากจกรรม เพอน าไปสการวางแผนในครงตอไป ท าใหคนท ารสกตนตวและรสกผกพนกบงาน ลกษณะโครงการทเหมาะส าหรบการท า เอเออาร (AAR) คอ โครงการหรอกจกรรมทท าอยางตอเนอง เพอใหเกดการ ปรบปรงและแกไขการท างาน เพอใหไดผลลพธของการเรยนรทมประสทธภาพ

48

ขนตอนการถอดบทเรยน ขนตอนการถอดบทเรยนวาประกอบดวย 4 ขนตอน (รตนา ดวงแกว, 2553, 43) ดงน 1. ขนเตรยมการ รายละเอยด ดงน

1.1 สรางทมงานถอดบทเรยนทมความรความสามารถในการปฏบตงานไดจรง ประมาณ 3 ถง 6 คน พรอมทงท าค าสงแตงตงเปนลายลกษณอกษรและประชาสมพนธใหผทเกยวของทราบ

1.2 สรางความสมพนธทดใหเกดขนภายในทมงาน เนนการเคารพซงกนและกน ไววางใจซงกนและกน และความเทาเทยมกน

1.3 วเคราะหโครงการ เพอใหทมงานมความเขาใจตรงกนในแตละหวขอในโครงการไดแก หลกการและเหตผลของโครงการ วตถประสงคของโครงการ กลมเปาหมาย ขนตอน การด าเนนงานและกจกรรมในโครงการ ระยะเวลาในการด าเนนงาน และงบประมาณ

1.4 ก าหนดบทบาทหนาทของทมงานถอดบทเรยน ซงประกอบดวย หวหนาทม ผอ านวยกระบวนการ ผจดบนทก และผประสานงาน

1.5 จดท าแผนภมโครงรางกระบวนการถอดบทเรยนซงประกอบดวยกจกรรม ทตองการถอดบทเรยน กลมเปาหมาย วธการถอดบทเรยน ขนตอนในการถอดบทเรยน ประเดนค าถาม และผลลพธทเกดขนหลงจากการถอดบทเรยน

1.6 คดเลอกเทคนคการถอดบทเรยน ควรเปนเทคนคทชวยใหทมงานถอดบทเรยนและผรวมถอดบทเรยนเกดการเรยนรในระหวางการท างานและไดบทเรยนพฒนาวธการท างาน ใหดขน เชน เทคนคการวเคราะหหลงการปฏบต (After Action Review: AAR)

1.7 จดท าปฏทนการถอดบทเรยน เพอวางแผนการด าเนนการถอดบทเรยนของ แตละกจกรรมตงแตเรมตนจนสนสดการด าเนนงาน โดยหวขอทควรปรากฏในปฏทนการถอดบทเรยน ไดแก ล าดบทของกจกรรม ประเดนกจกรรม ระยะเวลาในการด าเนนงานแตละกจกรรม ผรบผดชอบกจกรรม และวสดอปกรณทตองใชในกจกรรม

2. ขนด าเนนการ ทมงานควรแจงก าหนดการ ระยะเวลาและสถานททจะด าเนนการถอดบทเรยนให

กลมเปาหมายทรวมถอดบทเรยนทราบลวงหนา ในขนนประกอบดวย 2 ขนตอนยอย คอ การถอดบทเรยนและการบนทกบทเรยน

2.1 การถอดบทเรยน มขนตอนทส าคญ 4 ขนตอน ดงน

49

2.1.1 การสรางบรรยากาศ เพอใหผเขารวมการถอดบทเรยนมความผอนคลายเปนกนเอง ซงอาจใชเพลงหรอเกมในการละลายพฤตกรรม รวมทงผอ านวยกระบวนการควรชแจงถงความเสมอภาคและสทธในการรวมแสดงความคดเหนของผรวมการถอดบทเรยน

2.1.2 การก าหนดกตกาในการถอดบทเรยนอยางมสวนรวม โดยกตกาควรครอบคลมประเดนทส าคญ ไดแก เปาหมาย วธการ หนาทของผรวมถอดบทเรยน ขอพงระวงในการถอดบทเรยน เปนตน

2.1.3 การจดกจกรรมเรมตน ผอ านวยกระบวนการชแจงใหผรวมถอดบทเรยนเขาใจวตถประสงคและวธด าเนนกจกรรมเพอใหสามารถทบทวนความทรงจ าจากการเขารวมกจกรรมทผานมา

2.1.4 การเขาสประเดนส าคญของการถอดบทเรยนเปนขนตอนส าคญในการสกดความรจากผรวมถอดบทเรยน

2.2 การบนทกบทเรยน ประกอบดวย 3 ขนตอน ดงน 2.2.1 การเตรยมตวกอนบนทกบทเรยน เปนขนตอนทผจดบนทกควรเตรยม

ความพรอมกอนบนทกบทเรยนใน 4 ประเดน คอ รายละเอยดของโครงการ รายละเอยดการถอดบทเรยน จดเตรยมอปกรณในการบนทกการถอดบทเรยน และเตรยมความพรอมสวนตวของผบนทก

2.2.2 การบนทกขอมลการถอดบทเรยน ขอมลทตองจดบนทกระหวาง การถอดบทเรยน คอ ขอมลขนตอนและวธการจดกจกรรมถอดบทเรยน ขอมลการเลาเรอง การวเคราะหและการอภปรายของผรวมถอดบทเรยน และบรรยากาศของระหวางการถอดบทเรยน

2.2.3 การสรปและรายงานการถอดบทเรยน ผ จดบนทกตองอานรายงาน การถอดบทเรยนใหทประชมของผรวมถอดบทเรยนและทมงานการถอดบทเรยนไดรบทราบขอมลทจดบนทกไวเพอใหมการปรบแกและเพมเตมใหขอมลมความสมบรณยงขน

3. ขนเขยนรายงาน แบงออกเปน 3 ประเดนหลก ดงน 3.1 ความเปนมาของโครงการหรอกจกรรมทจะถอดบทเรยน วตถประสงคของ

การถอดบทเรยน 3.2 การเตรยมการถอดบทเรยน เปนการเลารายละเอยดของขนตอนตาง ๆ ซง

ไดแก วธการ ทมงาน บทบาทหนาท กรอบแนวคด เทคนคการถอดบทเรยน กลมเปาหมายทรวมถอดบทเรยนและปฏทนการถอดบทเรยน

3.3 เนอเรองการด าเนนการถอดบทเรยน เปนการเลารายละเอยดซงครอบคลมประสบการณจากวธการปฏบตงานจรงของผรวมถอดบทเรยน วธการปฏบตงานทก าหนดในแผนปฏบตงานเปรยบเทยบความแตกตาง สงทท าไดเปนอยางดจากการปฏบต ขอเสนอแนะวธการ

50

ปฏบตงานตอไปใหดขน ปญหาอปสรรคทเกดขนระหวางการปฏบตงาน ขอเสนอแนะวธการปองกนไมใหเกดอปสรรคในการปฏบตงาน ขอเสนอแนะในสงทควรท าเพมเตมในการปฏบตงานทผานมา ประเมนความพงพอใจผลการปฏบตงานทผานมา

4. ขนตดตามการน าบทเรยนไปใชประโยชน ในขนตอนนใหความส าคญกบการน าบทเรยนทเรยนรจากการปฏบตงานไปใชเพอให

การปฏบตงานตอไปอยางมประสทธภาพและเกดประสทธผลมากยงขน ดงนนหวหนาทมควรไดมการนเทศก ากบตดตามการด าเนนงานอยางตอเนองเปนระยะ ๆ เพอตรวจสอบวาไดมการน าบทเรยนไปใชประโยชนหรอไมเพยงไร เพราะอะไร

กระบวนการในการจดการเรยนร

กระบวนการทชวยใหเกดการพฒนาการของความรหรอการจดการกบความรทจะเกดขนภายในองคกรซงมดงน

1. การบงชความร เปนการพจารณาวาจะท าอยางไรใหองคกรบรรลเปาหมาย โดยจะคดเลอกเครองมอทเหมาะสมกบสภาพองคกรและทกษะของคนในองคกร ชดเจนและเขาใจในวสยทศน พนธกจ ยทธศาสตรและเปาหมายทถกตองขององคกรรวมกนผานกระบวนการระดมสมอง อภปรายหรอพดคยกลมยอย

2. การสรางและแสวงหาความร ซงสามารถท าไดหลายทาง เชน การสรางความรใหมทสอดคลองกบการด าเนนงานขององคกร แสวงหาความรจากภายนอก รกษาความรเกา ก าจดความรทไมไดใชหรอไมเปนปจจบน

3. การจดความรใหเปนระบบ เปนการวางโครงสรางความร เพอเตรยมพรอมส าหรบการเกบความรอยางเปนระบบเพอการเรยกใชงานไดอยางรวดเรวและถกตองในอนาคต

4. การประมวลและกลนกรองความร เชน การปรบปรงรปแบบเอกสารใหเปนมาตรฐาน ใชแนวทางการสอสารเดยวกน ปรบปรงเนอหาใหสมบรณและเหมาะสม มการวเคราะหและปรบใหเหมาะกบการปฏบตงานจรงอยเสมอ

5. การเขาถงความร เปนการท าใหผใชความรเขาถงความรทตองการไดงายและ สะดวก โดยการใชระบบเทคโนโลยสารสนเทศ (IT) หรอการประชาสมพนธบนเวบบอรด (Webboard) ลดเงอนไขการเขาถงองคความร นอกจากนยงสามารถจดการระดบของการเขาถงความร ใหเหมาะสมกบผใชแตละกลมไดดวย

6. การแบงปนแลกเปลยนความร สามารถท าไดหลายวธการซงจะแบงไดสองกรณไดแก (Explicit Knowledge) จดท าเปนรปแบบเอกสาร ฐานความรและเทคโนโลยสารสนเทศตาง ๆ หรอ (Tacit Knowledge) ทมความซบซอนมากกวาใหจดท าเปนระบบ เชน กจกรรมกลมคณภาพ

51

และนวตกรรม ชมชนแหงการเรยนร ระบบพเลยงชวยคนหาองคความรทซอนเรนอย การสบเปลยนงาน การยมตวและเวทการแลกเปลยนความร เปนตน

7. การเรยนร ควรท าใหการเรยนรเปนสวนหนงของงาน เชน การเรยนรจากสรางองคความร การน าความรไปใชใหเกดการเรยนรและประสบการณใหม ๆ และน าความรทไดไปหมนเวยนตอไปอยางตอเนอง การน าเสนอองคความรใหหนวยงานภายในและภายนอกรบรเพอสงเสรมการเรยนรและประชาสมพนธ

จากการศกษารปแบบของการจดการความรขางตนพบวานกวชาการและหนวยงาน ตาง ๆ มแนวคดเกยวกบการจดการความรทแตกตางกนไป ความแตกตางของแตละองคกรจงขนอยกบประสทธภาพในการจดการความรขององคกร และวธการปฏบตงานของคนในองคกร บรรยากาศการเรยนรรวมกน การสรางสภาพแวดลอมทมการรวบรวมและน าความรของแตละบคคลมาใชประโยชนใหมากทสดซงจะเปนการเพมความผกพนตอองคกรไดอกดวย นอกจากนยงมนกวชาการและผเชยวชาญไดน าเสนอแนวคดพนฐานเกยวกบกระบวนการจดการความรไว หลากหลายรปแบบ

การจดการความร ประกอบดวยกระบวนการตาง ๆ (Lee and Kim, 2001) ไดแก การไดมาซงความร การวเคราะหความรส าหรบน าไปใชประโยชน การน าความรมาแบงปนเผยแพรเพอสรางความเขาใจ และการตอยอดเปนองคความรใหมอยางตอเนอง โดยเผยแพรความรทวทงองคกร เพอน าไปเปนสวนประกอบส าคญของผลตภณฑ มบรการเทคโนโลยหรอนวตกรรมขององคกรเพอเสรมสรางการจดการความรดวย

Klynveld Kraayenhof (1999) เส าหล ก ของก ารจดก ารความ ร (Pillar of Knowledge Management) ประกอบดวย

เสาหลกท 1 ไดแก การส ารวจและแบงประเภทความร การวเคราะหความรและกจกรรม ทเกยวของ เรยบเรยงและน าเสนอความรความรเหลานนใหกลมเปาหมายเขาใจได

เสาหลกท 2 ไดแก การประเมนคาของความรและกจกรรมอน ๆ วาชวยสรางคณคาหรอความไดเปรยบใหกบองคกรมากนอยเพยงใด เหมาะสมกบการลงทนระดบใด

เสาหลกท 3 ไดแก การสงเคราะหกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบความร การจดการและควบคมความรการเผยแพร

เอมและแลงเกน (Ehms and Langen, 2001) กระบวนการจดการความรแบงออกเปน 4 กระบวนการ ไดแก

52

1. การแสวงหาความร (Knowledge Acquisition) เปนกระบวนการทองคกรปฏบตเพอใหไดมาซงองคความร วธการแสวงหาความรของแตละองคกรจะแตกตางกนไปตามลกษณะขอมล

2. การสรางความร (Knowledge Creation) เปนกระบวนการทบคคล ทมงาน และองคกรไดสรางความรเฉพาะขนมาเพอปรบปรงการปฏบตงาน หรอเพอพฒนาศกยภาพของคนใหสงขน

3. การถายโอนและใชความร (Knowledge Transfer and Utilization) เปนกระบวนการทบคคลกลม หรอ องคกร ใชอปกรณอเลคโทรนกสชวยถายทอดองคความรและสอสารกน สรางความสะดวกและสงเสรมการใชใหบคลากรมากขน

4. การจดเกบความรและการน ากลบมาใชใหม (Knowledge Storage and Retrieval) เปนกระบวนการวเคราะหความเหมาะสมและประสทธภาพของความร แลวพฒนาใหเหมาะสมกบการใชตอไป หรอก าจดออกเมอไมจ าเปนตองใชอกตอไป

ลอวสน (Lawson, 2003) ระบบจดการความรนนเรมจากการผลตความรทเหมาะสมกบองคกร จดเกบความรทไดมาและเผยแพรความรภายในและภายนอกองคกร ระหวางทน าความรไปใช มการสงตอกระบวนการจดการความรตลอดเวลา ซงสามารถจ าแนกออกเปน 6 กระบวนการ ไดแก 1) การแสวงหาความร 2) การสรางและก าหนดดชน 3) การกลนกรองความรทไดรบ 4) การเชอมโยงจดระบบใหเปนหมวดหมและงายแกการเขาใช 5) การเผยแพรเพอสรางความเขาใจและแรง บนดาลใจในการใชองคความร และ 6) การประยกตใชความรกบงานทอยในความรบผดชอบ

ส านกงาน คณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (2548) ใหความหมายของการจดการความรไววา เปนการรวบรวมองคความรทกระจดกระจายอยในตวบคคลหรอเอกสารมาพฒนาใหเปนระบบเพอใหทกคนในองคกรสามารถเขาถงและใชประโยชนจากองคความรนนในการพฒนางานของตนเองและงานทไดรบมอบหมายใหมประสทธภาพได เปาหมายของการจดการเรยนร ไดแก การท างาน การพฒนาคนและการพฒนาองคกรไปสการเปนองคกรแหงการเรยนร โดยแบงขนตอนของการเรยนรออกเปน 5 ขนดงน

1. การก าหนดสงทตองเรยนร 2. การแสวงหาองคความร 3. การสรางความรใหเกดในแตละบคคล 4. การจดเกบและสบคนความรเพอใหบคลากรในองคกรเขาถงแหลงขอมลไดอยาง

สะดวก 5. การถายโอนความรและใชประโยชน คอ การกระจายความรหรอการถายทอดความร

53

กลาวโดยสรป การจดการความรสามารถแบงเปนกระบวนการปลกยอยหรอละเอยดไดตามแตความตองการขององคกร สงทตองมรวมกนคอ ทศทางการจดการองคความรทถกตอง การสราง วเคราะหและจดการความรใหเปนรปแบบทองคกรตองการ คนสวนใหญเขาใจองคความรและมองเหนการน าไปเชอมโยงและประยกตใชได มการจดระบบทดเออใหคนสามารถเขาไปเรยนรไดงายและการน าความรไปประยกตใชอยางจรงจงแลวน ามาแลกเปลยนเพอเปนแรงบนดาลใจใหผอนและพฒนากระบวนการท างานของตนเองได เครองมอในการจดการความร

ชมชนนกปฏบต (COP) เกดจากแนวคดของ ดร. เอเธยน เวงเกอร Etienne Wenger และทมงาน เรมตนมาจากปญหาระหวางการศกษาและการฝกงานซงมความซบซอนดานการด าเนนงาน เพอใหเกดประสทธภาพ ดร. เวงเกอร จงคดคนกระบวนการจดการความรเพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพ (จรประภา อครบวร และคณะ, 2552) ดงนน ชมชนนกปฏบตจงหมายถงคนกลมเลก ๆ ซงท างานดวยกนมาระยะหนง มเปาหมายรวมกน และตองการทจะแบงปนแลกเปลยนความร ประสบการณจากการท างาน กลมดงกลาวไมไดเกดจากการจดตงโดยองคการ เปนกลมทเกดจากความตองการทางสงคม และความพยายามทจะท าใหบรรลผลส าเรจ บางครงเปนกลมทไมมอ านาจ ไมมการก าหนดไวในแผนภมโครงสรางองคกรและอาจจะมเปาหมายทขดแยงกบผน าองคกร ในหนงองคกรอาจจะมชมชนนกปฏบตจ านวนมาก และคนคนหนงจะเปนสมาชกในหลายชมชนได ชมชนนกปฏบตเปน เครอขายความสมพนธทไมเปนทางการ เกดจากความใกลชด ความพอใจและพนฐานทใกลเคยงกน ลกษณะทไมเปนทางการจะเออตอการเรยนร และการสรางความรใหม ๆ มากกวาโครงสรางทเปนทางการ ค าวา ปฏบตในชมชนแหงการเรยนร เนนไปทการเรยนรซงไดรบจากการท างานเปนหลก เปนแงมมเชงปฏบต ปญหาประจ าวน เครองมอใหม ๆ พฒนาการในเรองงาน วธการท างานทไดผลและไมไดผล การมปฏสมพนธระหวางบคคล ท าใหเกดการถายทอดแลกเปลยนความรฝงลก สรางความร และความเขาใจไดมากกวาการเรยนรจากหนงสอ หรอการฝกอบรมตามปกต เครอขายทไมเปนทางการ ซงมสมาชกจากตางหนวยงาน ชวยใหองคกรประสบความส าเรจไดดกวาการสอสารตามโครงสรางทเปนทางการ

ความส าคญของชมชนนกปฏบต ไดแก 1. การเชอมโยงคน โดยสรางโอกาสใหมการปฏสมพนธกนมากขนในองคกร 2. การจดพนทแลกเปลยนเรยนรส าหรบผสนใจในองคกร องคความรสามารถเปน

เรองทเกยวของโดยตรงกบการท างาน ประสบการณของแตละคนหรอแนวคดการพฒนางานของตนเอง เปนตน

54

3. กระตนใหเกดการสนทนากนในการแลกเปลยนเรยนร เพอส ารวจความคดสรางสรรค การแกปญหาททาทายและการสรางโอกาสทเปนประโยชนจากมมมองของแตละคน

4. สรปและเผยแพรความรทมอยเพอใหบคลากรสามารถน าไปพฒนาการปฏบตงานของตนเองได มพเลยงหรอทปรกษาชวยใหแนวทางการแกไขปญหาหรอพฒนาแนวทางการปฏบตทดทสด

5. ใหความส าคญเรองความรวมมอกนของแตละภาคสวนในองคกรเพอสนบสนนใหเกดแนวคดใหมและการแลกเปลยนเรยนรกนเพอการพฒนา มากกวาการคดในเชงลบ

6. เกดความรใหมส าหรบผปฏบตงานและสามารถถายทอดไปยงคนอน ๆ ในองคกรได องคประกอบของชมชนนกปฏบต 3 ขอ (จรประภา อครบวรและคณะ, 2552) คอ 1. องคความร (Domain) เปนหวขอทก าหนดขนจากความสนใจรวมกนของคน

ในกลม สามารถรวบรวมองคความรไดจากผปฏบตงานทมประสบการณอนเปนประโยชนหรอคนภายนอกและชมชนทมความเชยวชาญ

2. ชมชน (Community) มาจากความสมพนธในการปฏบตงานรวมกนของคนในกลมเพอชวยกนท ากจกรรม อภปรายและแบงปนสารสนเทศทมความส าคญรวมกน ถาคนในกลมมความหลากหลายแตเกยวโยงกนอยางแนนแฟนกจะท าใหสารสนเทศทไดมประสทธภาพมากยงขนไปดวย

3. แนวปฏบต (Practice) ท าการบนทกประสบการณ วธการแกไขปญหาและแนวทางทสมาชกท าแลวเกดผลส าเรจ เพอวเคราะห จดเกบและถายทอดส าหรบการใชประโยชนในอนาคตไดอยางเหมาะสม

รปแบบของชมชนนกปฏบต (วราพจน กมาคม, 2553) มหลายรปแบบแตกตางกนไป ชมชนสามารถเลอกใชแบบใดแบบหนง หรอหลายแบบผสมผสานกนตามความเหมาะสมดาน การด าเนนงานได

1. แบบกลมเลก มสมาชก 6 ถง 7 คน เพอใหสามารถแลกเปลยนความคดเหนกนไดอยางทวถง

2. แบบเปนทางการ จดท าเปนโครงการ เปดใหสมาชกเขามามสวนรวมไดอยางอสระ 3. แบบไมเปนทางการ จดขนตามความตองการและความพรอมของสมาชกไมมขอจ ากด

เรองเวลาและสถานท 4. แบบบนลงลาง (Top Down) เปนนโยบายขององคกรทใหทกคนมาสรางชมชน

นกปฏบตรวมกนเพอน าไปขยายตอในกลมงานของตนเอง

55

5. แบบคละฝาย มงเนนนกปฏบตทตองท างานประสานกน จงจ าเปนตองแลกเปลยนเรยนรเรองนโยบายและระเบยบการปฏบตงานทแตกตาง เพอลดปญหาระหวางการท างานรวมกน

6. แบบเนนการแลกเปลยนความรแบบซงหนา (Face to Face) ปรามดการเรยนร ปรามดการเรยนร (Learning Pyramid) มความสมพนธเกยวโยงกบกรวยประสบการณ

ของ เอดการ เดล (Edgar Dale) เปนการน ารปแบบกจกรรมและสอการเรยนรมาใชเพอท าใหนกเรยนเกดการเรยนรไดอยางมประสทธผล (สวทช., 2551) รายละเอยดของปรามดคอแผนภาพแสดงกจกรรมการเรยนการสอนในระดบตางๆ เปนสดสวนจากสวนยอดของสามเหลยมลงมาถงฐานเพอแสดงถงกจกรรมทมประสทธผลตอการเรยนร มรายละเอยดดงตอไปน

การบรรยาย (Lecture) (<10%) พบวาผลทไดรบนนนอยกวารอยละ 10 แมจะเปนวธทงายทสดแตกไดผลลพธนอยทสดเชนกน เนนการเรยนรแบบทองจ า เมอเวลาผานไปผเรยนกจะลมองคความรนน ๆ ไป

การอาน (Reading) (10%) ไดผลลพธทางการเรยนรประมาณ 10% ผเรยนจะเกดความเขาใจขณะอานองคความรนน ถาขาดการทบทวนกจะลมไปไดในทสดและเราไมสามารถจ ารายละเอยดขององคความรไดทงหมด

การเรยนรผานการฟงและการดวดทศน (Audio and Visual) (20%) ท าใหสมองเรา ไดเหนภาพประกอบค าอธบายขององคความร เกดความเขาใจและจดจ าสงทเรยนไดดขน

การสาธต ()Demonstration (30%) การเรยนแบบเหนตวอยางจรง ท าใหผเรยนเหนขนตอนขององคความรและการแกไขปญหาเฉพาะหนาของผสอน เพอน าไปปรบใชกบกระบวนการเรยนรของตนเองได

การอภปราย (Discussion) (50%) ไดแก การมสวนรวมอภปรายรายละเอยดและแบงปนความคดเหนเกยวกบเรองทเรยน ลกษณะการเรยนรรวมกนเปนกลม

การลงมอปฏบตในเรองทเรยน (Practice doing) (75%) เปดโอกาสใหผเรยนไดลองท าจรง เพอใหเหนถงปญหา กระบวนการแกไขปญหา การพฒนากระบวนการท างานและเขาใจในสงทท ามากขน เพราะสรางประสบการณจรงใหกบผเรยน

การน าองคความรไปสอนผอนตอ (Teach Other) (90%) เปนการสรปองคความรของผเรยนใหเปนรปธรรม มการก าหนดกระบวนการท างานเพอใหผอนเขาใจได ฝกทกษะการน าเสนองานทมประสทธภาพและตรวจสอบความเขาใจของตนเองในรายละเอยดของหวขอนน ๆ ในวงการศกษานยมใชปรามดการเรยน รเพ อให เกดความตระหนกถงวธการหลากหลายทน าไปใชในการเรยนการสอน มความเชอมโยงระหวางภาคทฤษฎและภาคปฏบต เกด

56

ประโยชนกบท งครและนกเรยนดานความเขาใจทเพมขนและการน าไปใชประโยชนไดจรง ครสามารถทบทวนการปฏบตงานของตนเองวาครบกระบวนการและเกดผลลพทตามทต งวตถประสงคไวอยางไร นอกจากน ปรามดการเรยนรยงเปนประเดนทน ามาใชในการแลกเปลยนถงคณคา จดมงหมาย และแนวคดทฤษฎ รวมถงการน าไปปฏบต ลกษณะของกจกรรมทเปนรปธรรมของปรามดการเรยนรในมตของคร คอ เปนการกระตนใหครแตละคนพจารณาวตถประสงคและการเรยนรรายการกจกรรมตาง ๆ เพอใหทราบถงจดแขงจดออนของแตละกจกรรม การน าไปเชอมโยงกบสาระการเรยนรอนไดอยางมประสทธภาพ การสรปผลการปฏบตงานเพอเปนแนวทางหรอตวอยางใหครคนอนน าไปปรบใชตอ จงกลาวไดวา ปรามดการเรยนรจะเปนประโยชนในการสนบสนนการจดกจกรรมการเรยนรทหลากหลายใหกบผเรยนไดมากกวาทเปนอย

กลาวโดยสรป เครองมอการจดการความรมหลากหลายและมจดเดนแตกตางกน สามารถใชผสมผสานกนเพอใหบรรลผลตามวตถประสงคทตงไวได เชน การศกษาใชปรามดการเรยนรเปนเรองหลกและชมชนนกปฏบตเปนเรองรองหรอการพฒนาชมชนใชปลาทโมเดลเปนเครองมอหลกเสรมดวยทฤษฎองคกรแหงการเรยนร เปนตน ผน าและสมาชกองคกรสามารถเลอกและทดลองใชเครองมอรวมกน จากนนปรบรายละเอยดของเครองมอตามความตองการและศกยภาพของสมาชกได

ปจจยทท าใหการจดการความรประสบความส าเรจ การใชมาตรฐานอางอง (Benchmarking) เปนกระบวนการตอเนองจากการเรยนร ทท า

การวดประเมนและเปรยบเทยบผลการด าเนนงานทผานมา กระบวนการและการปฏบตขององคกรกบองคกรอนทไดรบการยอมรบวามวธการปฏบตทเปนเลศ (Best Practices) เพอน ามาสรรคสรางความเปนเลศใหเกดขนในองคกร โดยรปแบบของมาตรฐานอางอง ไดแก การเปรยบเทยบองคกร ทเปนคแขงกนในทางตรง การเปรยบเทยบกบหนวยงานทปฏบตหนาทในลกษณะคลายคลงกน การเปรยบเทยบกบหนวยงานตางๆ ภายในองคกรเดยวกน และการเปรยบเทยบทวไป

การใชมาตรฐานอางองเปนวธการทไดรบความนยม เพราะวธการนท าใหองคกรเกดการเรยนร มการความไดเปรยบดานการแขงขนและจดดอยของตนเองเมอเทยบกบผอนและเปนการกระตนใหองคกรเกดการปรบปรงเพอกระตนการพฒนาขององคกร เกดการรวบรวมวธการปฏบตงานทเปนเลศเขาสองคกรและน าไปสวธการปฏบตงานในรปแบบใหมทสามารถสงเสรมใหองคกรมผลปฏบตการทดขน มอตราความเสยงจากการลองผดลองถกลดลง ลดตนทนในการผลต ตลอดจนเปนการเพมพนทกษะ ความคดสรางสรรค ความสามารถในการพฒนานวตกรรมสนคา

57

และบรการในรปแบบใหม ทสามารถตอบสนองตอความตองการของลกคาและท าใหองคกรสามารถแขงขนในตลาดไดตอไป

การสรางหลกสตร

ความหมายของหลกสตร ความหมายของหลกสตร ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (2546, 1272) คอ

ประมวลวชาและกจกรรมตาง ๆ ทก าหนดไวในการศกษา เพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง ชมศกด อนทรรกษ (2551, 47) กลาววา หลกสตรเปนเนอหาสาระส าคญและกจกรรม

ตาง ๆ ทสนองวตถประสงค เพอใหผเรยนไดเกดการเรยนรและเปลยนแปลงพฤตกรรมไปตามท พงประสงค

ประเภทของหลกสตร พทธดนย พรมขนทอง (2560) การจดประเภทของหลกสตรมวตถประสงคเพอ

ตอบสนองผลสมฤทธการจดการเรยนการสอนในหองหรอการถายทอดความรตามสถานการณจรงทเหมาะสมกบผเรยน การแบงประเภทของหลกสตรท าใหผจดการเรยนการสอนถายทอดความรไดมประสทธภาพและตรงกบความตองการของผเรยน เพอน าไปใชประโยชนดานการพฒนากระบวนการท างานตอไปได โดยหลกสตรแบงออกเปน 8 ประเภท ดงน

1. หลกสตรบรณาการ เปนหลกสตรทพฒนามาจากหลกสตรกวางโดยน าเอาเนอหาของวชาตาง ๆ มาหลอมรวม ผสมผสานรายละเอยดของแตละองคความรเขาดวยกนเพอแกไขขอบกพรองของบางวชา สรางการจดการเรยนการสอนทตรงกบความตองการและการน าไปใชประโยชนของผเรยนได

2. หลกสตรกวาง เกดขนครงแรกในประเทศองกฤษจากโรงเรยนในราชส านก นครลอนดอน มจดมงหมายทจะสงเสรมการเรยนการสอนใหเปนทนาสนใจและเราใจ ชวยใหผเรยนมความเขาใจและสามารถปรบตนใหเขากบสภาวะแวดลอมไดเปนอยางด รวมท งใหมพฒนาการในดานตาง ๆ ทกดาน เพมบทบาทของผเรยนใหมากขนในหอง ประเทศไทยไดน าหลกสตรมาใชเมอป พ.ศ. 2503

3. หลกสตรประสบการณ เรมจากการทดลองใชครงแรกทโรงเรยนทดลองของมหาวทยาลยชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา เมอป พ.ศ. 2439 เกดขนเพอแกปญหาหลกสตรเดมไมสงเสรมใหผ เรยนเกดความสนใจและกระตอรอรนในการเรยนเทาทควร เปนหลกสตรทน าประสบการณมาเปนสวนประกอบของโครงการและยดผเรยนเปนศนยกลางของการเรยนร โดยการท าใหผเรยนกระตอรอรนในการเรยน ตองอาศยแรงกระตน 4 อยางไดแก แรงกระตน

58

ทางสงคม แรงกระตนทางสรางสรรค แรงกระตนทางการคนควาทดลองและแรงกระตนทางการแสดงออกดวยค าพด การกระท าและศลปะ

4. หลกสตรรายวชา เปนหลกสตรทใชกนมาตงแตดงเดม โดยโครงสรางเนอหาวชาในหลกสตรจะถกแยกออกจากกนเปนรายวชาโดยไมจ าเปนตองมสวนเกยวของกนไมวาในดานเนอหาหรอการสอน เนอหาทจดการเรยนการสอนในหลกสตรมความส าคญและจ าเปนตอการเรยนร หลกสตรของไทยเราทยงเปนหลกสตรรายวชา ไดแก หลกสตรมธยมและอดมศกษา

5. หลกสตรแกน ถอก าเนดขนทสหรฐอเมรกาเมอป พ.ศ. 2443 เปนหลกสตรทไมแบงแยกการเรยนรเปนหลกสตรรายวชาและดงเอาความตองการและปญหาของสงคมมาเปนศนยกลางของหลกสตร ผเรยนทกคนตองเรยนหลกสตรน นบวาเปนหลกสตรแมบทของพนทเพอเนนย าเรองหนาทของบคคลในสงคม ปญหาของสงคมหรอการสรางเสรมสงคมเปนหลก ความแตกตางของเนอหาหลกสตรขนอยกบนโยบายและจดมงหมายของการศกษาในแตละพนท

6. หลกสตรแฝง โดยทวไปโรงเรยนจะประสบความส าเรจมากในการสอนใหนกเรยนอานออก เขยนได คดเลขเปนและมความรอยางดยงในสาขาวชาตาง ๆ แตไมประสบผลส าเรจดานการสอนคณธรรม จรยธรรมและความเปนพลเมองทด นกเรยนอาจจะปฏบตตนไดดในหองเรยน แตไมไดท าตอเนองหลงจากออกจากหองเรยนไปแลว เพราะการปรบเปลยนพฤตกรรมไมสามารถท าไดโดยการสอน แตครตองท าใหดเปนตวอยางหรอมแบบอยางการด าเนนชวตทด เปนการสรางสงแวดลอมของสงคมใหดเพอใหเดกยดถอเปนรปแบบพฤตกรรมทเหมาะสมตอไป ถาครปฏบตตวดเฉพาะในหองเรยน นกเรยนกจะซมซบคานยมเหลานนไปดวยเชนกน

7. หลกสตรสมพนธรายวชา หลกสตรสมพนธวชากคอหลกสตรรายวชาทน าเอาเนอหาของวชาตาง ๆ ทสอดคลองหรอสงเสรมซงกนและกนมาเชอมโยงแลวจดสอนเนอหาเหลานนในคราวเดยวกน วธการนอาศยหลกความคดของแฮรบารตทวา การจะเรยนรสงใดไดด ผเรยนจะตองมความสนใจความหมายของสงทเรยน มองเหนความสมพนธระหวางสงทเรยน และสงอนทเกยวของ มการใชเทคนคใหม ๆ สนบสนนการจดการเรยนการสอนดวย มประโยชนคอ ชวยใหผเรยนสนใจในสงทเรยนมากขน มองเหนภาพรวมของการเรยนรไดด มกจกรรม การเรยนการสอนมากและหลากหลาย

8. หลกสตรเกลยวสวาน เปนการจดเนอหาหรอหวขอเนอหาเดยวกนในทกระดบชน แตมความยากงายและความลกซงแตกตางกน โดยเรยนลกลงไปเรอย ๆ ตามจ านวนชนทสงขนไป

องคประกอบหลกสตร องคประกอบของหลกสตรเปนสงส าคญทจะท าใหหลกสตรมความสมบรณเพราะ

องคประกอบเปนแนวทางในการจดการศกษา การจดการเรยนร การบรหารหลกสตร การวดและ

59

ประเมนผล การปรบปรงและพฒนาหลกสตร ซงนกวชาการหลายทานไดกลาวถงองคประกอบของหลกสตรดงตอไปน

สเทพ อวมเจรญ (2557) การพฒนาหลกสตร หมายถง กระบวนการสรางและทดสอบคณภาพของหลกสตรทน าวธการเชงระบบมาประยกตใช โดยเฉพาะการน ากระบวนการวจยและพฒนามาใชในการสรางและทดสอบคณภาพหลกสตรทพฒนาขน

โบแชมป (Beauchamp, 1975, 107) ก าหนดองคประกอบของหลกสตรไว 4 ประการ ไดแก เนอหา จดมงหมาย การน าหลกสตรไปใช และการประเมนผล

ส าหรบ ไทเลอร (Tyler, 1950) ไดเสนอขอคดเหนไว 4 ประการในการจดท าหลกสตรดงน

1. ความมงหมายทางการศกษาทสถาบนตองการใหบรรลมอะไรบาง

2. เพอใหบรรลความมงหมาย จะตองจดประสบการณอะไรบาง

3. ประสบการณทก าหนดไวสามารถจดใหมประสทธภาพไดอยางไร

4. ทราบไดอยางไรวาบรรลความประสงคแลว

ทาบา (Taba, 1962, 422 อางถงใน ชมศกด อนทรรกษ, 2551, 48) ไดกลาวถงสวนประกอบของหลกสตรไววา ตองประกอบดวย 1) จดมงหมายทวไปและจดมงหมายเฉพาะ 2) เนอหาสาระและประสบการณเรยนร และ 3) การประเมนผล

ธ ารง บวศร (2542) กลาวถง องคประกอบทส าคญของหลกสตรวาม ดงตอไปน 1. เปาประสงคและนโยบายการศกษา (Education Goals and Policies) หมายถง สงท

รฐตองการตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในเรองทเกยวกบการศกษา 2. จดหมายของหลกสตร (Curriculum Aims) หมายถง ผลทจะเกดขนกบสวนรวมท

ตองการใหเกดแกผเรยน หลงจากเรยนจบหลกสตรไปแลว 3. รปแบบและโครงสรางหลกสตร (Types and Structures) หมายถง ลกษณะและ

แผนผงทแสดงการแจกแจงวชาหรอกลมวชาหรอกลมประสบการณ จ านวนชวโมงทใชจดการเรยนการสอนเพอใหเกดการเรยนรทมประสทธภาพ

4. จดประสงคของวชา (Subject Objectives) หมายถง ผลทตองการใหเกดแกผเรยนหลงจากทไดเรยนวชานนไปแลว

5. เนอหา (Content) หมายถง สงทตองการใหผเรยนไดเรยนร ทกษะและความสามารถ ทตองการใหมรวมทงประสบการณทตองการใหไดรบ

6. จดประสงคของการเรยนร (Instructional Objectives) หมายถง ทกษะและความสามารถทตองการใหเกดในตวผเรยน หลงจากทไดเรยนรเนอหาก าหนดไว

60

7. ยทธศาสตรการเรยนการสอน (Instructional Strategies) หมายถง วธการจดการเรยนการสอนทเหมาะสมและมหลกเกณฑ เพอใหบรรลผลตามจดประสงคของการเรยนร

8. การประเมนผล (Evaluation) หมายถง การประเมนผลการเรยนรเพอใชในการปรบปรงการเรยนการสอนและหลกสตร

9. วสดหลกสตรและสอการเรยนการสอน (Curriculum Materials and Instructional Media) หมายถง เอกสารสงพมพ หนงสอ วดทศน ฯลฯ และวสดอปกรณตาง ๆ รวมทงอปกรณ โสตทศนศกษา เทคโนโลยการศกษาและอน ๆ ทชวยสงเสรมคณภาพและประสทธภาพการเรยนการสอน

ธ ารง บวศรใหความเหนวาหลกสตรประกอบดวย 1) จดม งหมายของหลกสตร 2) จดประสงคของการเรยนการสอน 3) เนอหาสาระและประสบการณ 4) วสดอปกรณและสอการเรยนการสอน 5) ประเมนผล

ดงนนจงสามารถสรปองคประกอบของหลกสตร ไดดงน

1. จดมงหมายของหลกสตร (Curriculum Objective) เปนการใชพนฐานแนวคดการพฒนาหลกสตรของไทเลอร เพอใหทราบจดมงหมายของการจดการเรยนการสอน คณลกษณะของผเรยนหลงจบการเรยนร การสรางหลกสตรทมงเนนความร ผออกแบบหลกสตรตองน านโยบายบรรจเปนจดมงหมายของหลกสตรเพอใหสามารถประเมนผลส าเรจได บางองคกรเรยกองคประกอบขอนวา “วสยทศนของหลกสตร”

2. เน อหาหลก ส ตร (Curriculum Content) การออกแบบหลก ส ตรค อการเล อกประสบการณการเรยนรเพอชวยใหผเรยนบรรลวตถประสงคการเรยนรทงดานความร ทศนคตและพฤตกรรม โดยการน าจดมงหมายของหลกสตรมาจดท ากรอบการปฏบต เพอมงพฒนาผเรยนใหไดรบการพฒนาตามกระบวนการของหลกสตร โดยด าเนนงานภายใตนโยบายของหนวยงานตนสงกด มการปรบเปลยนใหมความเหมาะสมกบนกเรยน บคลากรหรอชมชน เพอใหเกดการน าไปประยกตใชอยางมประสทธภาพ

3. การจดหลกสตรเพอการน าไปใช (Curriculum Orgaziation) โดยน าไปใชในการจด การเรยนการสอนใหมประสทธภาพตามแผนทต งวตถประสงคไว ครผสอนมบทบาทมากทสดส าหรบองคประกอบนเพราะสามารถจดประสบการณการเรยนรแกผเรยนไดอยางมประสทธภาพ ซงมความเกยวของกบการบรหาร การนเทศและการจดการเรยนร ควรมการก าหนดระยะเวลา ในการเรยนรทเหมาะสม มสอการเรยนการสอนประกอบการเพอสรางความเขาใจมากขน มกจกรรม ใหผเรยนไดลองท าเพอฝกทกษะความคดและการแกไขปญหาเฉพาะหนาได

61

กรมวชาการ (2544) ใหค าอธบายถง วสดประกอบหลกสตรไววา หมายถง วสด เอกสาร รวมทงสอการเรยนการสอนตาง ๆ เพอชวยใหครใชหลกสตรไดโดยงาย สะดวกและมประสทธภาพสงขน อาจจะจดท าขนเองหรอใชสอส าเรจรปทมไวบรการ สงทอยรอบตวผเรยน ถอเปนสอทจะชวยใหเกดการเรยนร มงเนนใหผเรยนศกษาคนควาดวยตนเองทงผเรยนและผสอน วสดประกอบหลกสตรจงแบงออกเปน 2 ประเภท คอ วสดประกอบหลกสตรส าหรบครและวสดประกอบหลกสตรส าหรบนกเรยน

4. การประเมนหลกสตร (Curriculum Evaluation) กระบวนการเกบรวบรวมขอมลเพอน ามาตดสนใจเกยวกบคณภาพ ประสทธภาพและประสทธพลของหลกสตร แกไข ปรบปรงและพฒนาหลกสตรตอไปใหเหมาะสมกบการประยกตใชในอนาคต

กระบวนการพฒนาหลกสตร ไทเลอรใหนยาม “ประสบการณการเรยนร” วาหมายถง “ปฏสมพนธระหวางผเรยนกบ

ปจจยภายนอกจากสงแวดลอม” สรางปฏรยาการเรยนรใหกบผเรยนได จดมงหมายของการสรางหลกสตรอย 4 ประการ คอ

1. การพฒนาทกษะในการคด 2. เพอใหไดสารสนเทศทตองการ 3. เพอพฒนาเจตคตเชงสงคม 4. จดประกายความสนใจทมตอการเรยนรได การพฒนาหลกสตรของทาบา ทาบามความเหนวาหลกสตรตองถกออกแบบโดยครผสอนไมใชคนอน โดยสงเสรม

การสรางสรรคการสอนและการเรยนรมากกวาการออกแบบหลกสตร ม 7 ขนตอน(Taba, 1962, 12)ดงน

ขนท 1 การวเคราะหความตองการจ าเปน ขนท 2 การก าหนดวตถประสงคของการเรยนร ขนท 3 การเลอกเนอหาวชา ขนท 4 การรวบรวมเนอหาใหเปนระบบ ขนท 5 การเลอกประสบการณเรยนร ขนท 6 การจดระบบประสบการณเรยนร ขนท 7 ตงเกณฑและวธการในการประเมน ธ ารง บงศร (2542) กลาวถง กระบวนการพฒนาหลกสตร ดงน ขนท 1 การวเคราะหขอมลพนฐาน

62

ขนท 2 การก าหนดจดมงหมายของหลกสตร ขนท 3 การก าหนดรปแบบและโครงสรางของหลกสตร ขนท 4 การก าหนดจดประสงคของวชา ขนท 5 การเลอกเนอหา ขนท 6 การก าหนดจดประสงคการเรยนร ขนท 7 การก าหนดประสบการณการเรยนร ขนท 8 การก าหนดยทธศาสตรการเรยนการสอน ขนท 9 การประเมนผลการเรยนร ขนท 10 การจดท าวสดหลกสตรและสอการเรยนการสอน การพฒนาหลกสตรของเซเลอรอเลกซานเดอรและเลวส เซเลอร อเลกซานเดอรและเลวส (Saylor, Alexander and Lewis, 1981, 24) น าเสนอ

การพฒนาหลกสตรประกอบดวย 4 ขนตอน ภายใตแนวคดของการวางแผนใหโอกาสในการเรยนรเพอบรรลผลสมฤทธทางการศกษาและวตถประสงคทเกยวของส าหรบประชากร ดงน

1. การศกษาตวแปรตาง ๆ จากภายนอก ไดแก ขอมลพนฐานของนกเรยนแตละคน สภาพสงคม ธรรมชาตการเรยนร แผนการศกษาแหงชาต ทรพยากรของหนวยงานและค าแนะน าจากผมสวนเกยวของเพอประกอบการพฒนาหลกสตรทเหมาะสมกบผเรยนไดมากทสด

2. การก าหนดจดมงหมายและวตถประสงค บนพนฐานของขอมลทางการเมอง และสงคมเพอใหผเรยนเขาใจความหมายและเหนคณคาของหลกสตรนน

3. การน าหลกสตรไปใช โดยครเปนผ พ จารณาความเหมาะสมของการสอนและ การวางแผนหลกสตร รวมถงการแนะน าแหลงของสอการเรยนรใหผเรยนอยางหลากหลาย แตใหมความยดหยนและมอสระกบการเรยนรในหองเรยน เพอสรางบรรยากาศการเรยนรทด มสอประกอบการสอนทนาสนใจ ชวยใหนกเรยนเขาใจสงทไดเรยนรไดดขนและสามารถเขาใจไดนานกวาการทองจ า

4. การประเมนผลหลกสตร ซงครเปนผพจารณาขนตอนการประเมน เพอตรวจสอบความกาวหนาของนกเรยน โดยเปนการประเมนผลอยางมสวนรวมระหวางคร นกเรยนและผมสวนเกยวของเพอเกบขอคดเหนไปพฒนาหลกสตรใหสมบรณตอไป (Saylor Alexander and Lewis, 1981, 30)

63

การพฒนาหลกสตรของวชย วงษใหญ วชย วงษใหญ (2554) สรปแนวคดและขนตอนการพฒนาหลกสตร โดยรปแบบ

การพฒนาหลกสตรจะเปนฐานคดในการพฒนาหลกสตรตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต พ.ศ. 2552

ขนตอนการพฒนาหลกสตรมดงน 1. คณะกรรมการพฒนาหลกสตร ใชขอมลสภาพปญหาและความตองการของสงคม

มาก าหนดจดมงหมาย หลกการและโครงสรางและออกแบบหลกสตร ภายใตการก ากบของผเชยวชาญ

2. จดท าเนอหาสาระแตละกลมประสบการณ แตละหนวยการเรยน และแตละรายวชา โดยปรกษาหารอผเชยวชาญแตละสาขาวชา คณะกรรมการพฒนาหลกสตรรวมกบผเชยวชาญเปนผ ก าหนดผลการเรยนร จดประสงค เชงพฤตกรรมหรอจดประสงคการเรยนร วางแผนการสอน ท าบนทก ผลตสอการสอน จดกจกรรมการเรยนการสอน

3. ทดลองใชหลกสตรในสถานศกษาน ารอง และแกไขขอบกพรอง 4. อบรมผสอน ผบรหาร และบคลากรทางการศกษาใหเขาใจหลกสตรใหม 5. ปฏบตการสอน กจกรรมการใชหลกสตรใหมม 4 ประการ คอ

5.1 การแปลงหลกสตรไปสการสอน คอจดท าวสด สอการสอน 5.2 ผบรหารจดเตรยมสงตาง ๆ เชน บคลากร (คร) วสดหลกสตรและบรการตาง ๆ 5.3 การสอน ผสอนประจ าการ ท าหนาทด าเนนการสอน 5.4 การประเมนผล ประเมนทงผลการเรยนและหลกสตร แลวน าไปแกไข

สนต ธรรมบ ารง (2527, 133) กลาววา การน าหลกสตรไปใชจะเปรยบเสมอนน าการเรยนรภาคทฤษฎไปสการปฏบต การด าเนนใหไดผลและมประสทธภาพนน บคคลทส าคญ ไดแก ผบรหารโรงเรยนและครผสอน จะตองศกษาเขาใจหลกสตรอยางถองแท คดเลอกวธการเรยนรทเหมาะสมกบผเรยนและนโยบายของหนวยงานเพอใหเกดผลลพธทมประสทธภาพ

การศกษากระบวนการพฒนาหลกสตร จากแนวคดนกวชาการ จงสรปกระบวนการพฒนาหลกสตรออกเปน 5 กลม ดงน

1. การวเคราะหจดประสงคของการเรยนร (Curriculum Objective) 2. การออกแบบหลกสตร (Curriculum design) 3. การเลอกและจดระบบเนอหา (Curriculum Organization) 4. การเลอกและจดประสบการณการเรยนร (Curriculum Activities) 5. การประเมนผลหลกสตร (Curriculum Evaluation)

64

การประเมนผลหลกสตร การประเมนผลหลกสตรมความส าคญมากในกระบวนการจดการศกษา ชวยควบคม

คณภาพและรบประกนคณภาพการศกษาในแตละระดบ จงกลาวไดวา การประเมนหลกสตรเปนกระบวนการจดเตรยมขอมล สารสนเทศและกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของเพอประกอบการพฒนาหลกสตร ปรบปรงการบรหารหลกสตร การเปลยนแปลงหลกสตรใหเหมาะสมกบบรบทและ ความตองการของผเรยน ผมสวนเกยวของและสงคม (พชต ฤทธจรญ, 2558)

“การประเม น” ความหมายในพจนาน กรม ฉบบราชบณ ฑ ตยสถาน พ.ศ. 2542 (ราชบณฑตยสถาน, 2546, 664) หมายถง การประมาณคณคาหรอราคาทใกลเคยงกบความเปนจรง การประเมนผล หมายถง การพจารณาและวดคณคาของกจกรรมตามวตถประสงคทต งไวเชน ประเมนผลโครงการ ประเมนผลการจดการเรยนรในรอบปของสถานศกษา

สตฟเฟลบม และชกฟลด (Stufflebeam and Shinkfield, 1990, 159) ใหความหมายวาการประเมนหลกสตรเปนกระบวนการแสวงหาขอมล และการจดเตรยมสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจและหาทางเลอกทดกวาเดมในการด าเนนการ

สจรต เพยรชอบ (2548, 64) กลาวถงการประเมนหลกสตรไววาเปนกระบวนการทส าคญเพราะเปนการตรวจสอบผลการด าเนนงานวาสมฤทธผลตามวตถประสงคทตงไวอยางไร มปจจยใดทสงผลตอผลการด าเนนงานเพอวเคราะหความเชอมโยงกนแบบองครวมการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเรยนจากการจดการเรยนการสอนและน าไปพฒนาหลกสตรใหมประสทธภาพมากขนได

ฟทซแพททรค แซนเดอรและวอรเธน (Fitzpatrick, Sanders, and Worthen, 2004, 5) ใหความหมายของการประเมนหลกสตรวา เปนวธการสบหาขอมล พจารณารายจากรายละเอยด 3 ประเดน คอ

1. การก าหนดมาตรฐานเพอใชตดสนคณภาพ ซงเปนมาตรฐานทไดรบการยอมรบจากหนวยงานทรบผดชอบ

2. การรวบรวมขอมลสารสนเทศทเกยวของกบหลกสตร 3. การประยกตใชมาตรฐานเพอตดสนคณคา คณประโยชน ประสทธผลหรอความส าคญ

ของหลกสตรทมผลตอผเรยนและผมสวนเกยวของ ทาบา (Taba, 1962, 310) ไดกลาวไววา การประเมนหลกสตรท าขนเพอศกษากระบวนการ

ตาง ๆ ทก าหนดไววามการเปลยนแปลงใดบางทสอดคลองหรอขดแยงกบวตถประสงคของการศกษา การประเมนดงกลาวจะครอบคลมเนอหาทงหมดของหลกสตรและกระบวนการตาง ๆ ทเกยวของไดแก จดประสงค ขอบเขตของเนอหาสาระ คณภาพของผใชบรหารและผใชหลกสตร สมรรถภาพของผเรยน ความสมพนธของวชาตาง ๆ การใชสอและวสดการสอน ฯลฯ

65

ตารางท 2.1 การประเมนหลกสตร กอน ระหวางและหลงการน าหลกสตรไปใช

ขนตอนการประเมนหลกสตร จดมงหมายการประเมน

การประเมนหลกสตรกอนน าหลกสตรไปใช การประเมนเอกสารและคณคาของหลกสตร

การประเมนหลกสตรระหวางด าเนนการใชหลกสตร

การประเมนการน าไปใชและผลสมฤทธของหลกสตร

การประเมนหลกสตรหลงน าหลกสตรไปใช การประเมนระบบหลกสตร

ทมา : Taba, 1962, 310

ขอบเขตในการประเมนหลกสตร เซเลอรและอเลกซานเดอร (Saylor and Alexander, 1981, 265) กลาวถง ขอบเขตของ

การประเมนหลกสตรไวดงน 1. การประเมนจดมงหมายของโรงเรยน จดมงหมายของหลกสตร จดมงหมายเฉพาะ

วชาและจดมงหมายในการสอน 2. การประเมนผลโครงการการศกษาของโรงเรยนทงหมด 3. การประเมนผลการเลอกเนอหาและการจดประสบการณเรยนและกจกรรม 4. การประเมนผลการสอบ 5. การประเมนผลโครงการประเมนผล หลกเกณฑการประเมนหลกสตร เซเลอรและอเลกซานเดอร (Saylor and Alexander, 1981, 265) กลาวถง หลกเกณฑ

การประเมนหลกสตร ดงน 1. มจดประสงคในการประเมนทแนนอน การประเมนผลหลกสตรจะตองก าหนด

ลงไปใหแนนอนชดเจนวาประเมนอะไร 2. มการวดทเชอถอได โดยมเครองมอและเกณฑการวดซงเปนทยอมรบ 3. ขอมลเปนจรงจ าเปนอยางยงส าหรบการประเมนผล ดงนน ขอมลจะตองไดมาอยาง

ถกตองเชอถอไดและมากพอทจะใชเปนตวประเมนคาหลกสตรได 4. มขอบเขตการประเมนทแนนอนและชดเจน 5. ประเดนของเรองทจะประเมนมความเหมาะสม

66

6. การรวบรวมขอมลเพอก าหนดกฎเกณฑ และก าหนดเครองมอในการประเมนผล จะตองพจารณาอยางรอบคอบ

7. การวเคราะหผลการประเมนตองท าอยางระมดระวงรอบคอบ และใหมความเทยงตรงในการพจารณา

8. การประเมนผลหลกสตรควรใชวธการหลากหลาย 9. มเอกภาพในการตดสนผลการประเมน 10. ผลทไดจากการประเมนควรน าไปใชในการพฒนาหลกสตรทงในดานการปรบปรง

เปลยนแปลงในโอกาสตอไป เพอใหไดหลกสตรทดและมคณคาสงสดตามทตองการ ประโยชนของการประเมนหลกสตร การประเมนผลหลกสตรมประโยชนมากในการบรหารการศกษา การจดท าหรอพฒนา

หลกสตรตองอาศยผลจากการประเมนผลเพอพฒนาใหไดประสทธภาพอยางแทจรง ประโยชนของการประเมนผลหลกสตรมดงน

1. ท าใหทราบจดเดนและจดดอยของหลกสตร เพอน าไปปรบปรงและพฒนาใหหลกสตรมคณภาพดยงขน

2. สรางความนาเชอถอ ความมนใจและคานยมทใหเกดกบผ เรยนและผ มสวนเกยวของ

3. ชวยในการบรหารดานงานวชาการ ผบรหารจะไดทราบสถานการณและสนบสนนไดอยางเหมาะสมและสอดคลองกบวธการปฏบตงาน

4. สงเสรมใหประชาชนเขาใจเรองความส าคญของการศกษาอยางถกตอง 5. สงเสรมใหผปกครองมความสมพนธใกลชดกบโรงเรยนมากยงขน ทงนเพอให

การเรยนการสอนนกเรยนไดผลด ดวยความรวมมอกนทงทางโรงเรยนและทางบาน 6. ใหผปกครองทราบความเปนไปอยางสม าเสมอ เพอหาทางปรบปรงแกไขรวมกน

ระหวางผปกครองนกเรยนกบทางโรงเรยน 7. ชวยใหการประเมนผลเปนระบบระเบยบ เพราะมเครองมอและหลกเกณฑทเปน

เหตเปนผลและมขอพสจนได มขอมลเชงปรมาณและคณภาพสนบสนนการพฒนา 8. ชวยชใหเหนคณคาของหลกสตรทสามารถน าไปประยกตใชไดจรงส าหรบผเรยน

และเปนทตองการของสงคม 9. ชวยใหสามารถวางแผนการเรยนในอนาคตได ขอมลของการประเมนผลหลกสตร

ท าใหทราบเปาหมายการเรยนร แนวทางการจดการเรยนรการสอนและขอบเขตในการด าเนนการศกษาของโรงเรยน

67

ลกษณะของการประเมนหลกสตร ใชเกณฑชวงเวลาของการด าเนนหลกสตร โดยทวไปแบงออกเปน 3 ระยะ (มาเรยม

นลพนธ, 2543) ไดแก ระยะท 1 การประเมนหลกสตรกอนการน าไปใช อยในชวงทมการสรางหรอพฒนา

หลกสตรจะมการตรวจสอบทกขนตอนตงแตการก าหนดจดมงหมายไปจนถงก าหนดเกณฑการวดและประเมนผลการเรยนซงสามารถท าได 2 ลกษณะคอ

1. ประเมนหลกสตรเมอสรางหลกสตรฉบบรางเสรจแลว กอนจะน าหลกสตรไปใชจรงควรมการประเมนตรวจสอบคณภาพของหลกสตรฉบบรางและองคประกอบตาง ๆ ทจ าเปน เปนการประเมนในขนตอนของการวางแผนหลกสตร มจดมงหมายเพอศกษาวเคราะหขอมลพนฐานทจ าเปนส าหรบการพฒนา เชน ศกษาความเหมาะสมของหลกสตรทจะพฒนา พจารณาสภาพปญหาและความจ าเปนวาสอดคลองกบนโยบายทางการศกษา สภาพสงคม เศรษฐกจ การเมองและการเปลยนแปลงทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางไร การประเมนหลกสตรในระยะนตองอาศยความคดเหนจากผเชยวชาญทางดานพฒนาหลกสตร ดานวชาชพคร ดานการวดผลหรอสามารถใหผเชยวชาญวเคราะหเพอน าไปพฒนาขนตอไปได

2. ประเมนผลในขนตอนทดลองใชเพอปรบปรงแกไขสวนทบกพรองหรอเปนปญหาใหมความสมบรณ เกดประสทธภาพในการน าไปใชตอไป เชน หลกสตรประถมศกษา พ.ศ. 2521 มการทดลองใชตงแต พ.ศ. 2519 และ พ.ศ. 2520 เพอหาขอบกพรองอปสรรคเพอพฒนาใหมความสมบรณมากทสดส าหรบการใชจรงในป พ.ศ. 2521

ระยะท 2 การประเมนหลกสตรระหวางการด าเนนการใชหลกสตร (Formative Evaluation) เปนการประเมนกระบวนการใชหลกสตรตงแตกระบวนการบรหารหลกสตรการจดการเรยนการสอน และการสนบสนนสงเสรมการใชหลกสตร มจดมงหมายเพอศกษาความกาวหนาของการใชหลกสตรเปนระยะ วเคราะหประสทธภาพของแผนการด าเนนงาน ปญหาหรออปสรรคระหวาง การด าเนนงานเพอใหการด าเนนงานเปนไปตามวตถประสงคทตงไว กระบวนการเตรยมความพรอมกอนการใชหลกสตรถอวามความส าคญ เชน การวางแผนจดการเรยนการสอน การฝกอบรมเพอเตรยมความพรอมของครและบคลากรเพมเตม การจดปจจยและสงแวดลอมซงสนบสนน การจดการเรยนการสอน แจงขอมลเรองการนเทศ เกณฑการวดหรอประเมนผลส าหรบหลกสตร เพอการจดการเรยนการสอนทมประสทธภาพทสด

ในขณะทมการด าเนนการใชหลกสตรทจดท าขนควรมการประเมนเพอตรวจสอบวาหลกสตรสามารถน าไปใชไดดเพยงใดหรอบกพรองในจดไหนจะไดแกไขปรบปรงใหเหมาะสม

68

เชนประเมนกระบวนการใชหลกสตรในดานการบรหาร การจดการหลกสตร การนเทศก ากบดแลและการจดกระบวนการเรยนการสอน

ระยะท 3 การประเมนหลกสตรหลงการใชหลกสตร (Summative Evaluation)

หลงจากทมการใชหลกสตรมาแลวระยะหนง ถอวาครบกระบวนการเรยนรแลวตองท าการประเมนผลสมฤธของหลกสตรท งระบบ เชน เอกสารหลกสตร วสดหลกสตร บคลากรทเกยวของกบการใชหลกสตร การบรหารหลกสตร การนเทศก ากบตดตามการจดกระบวนการเรยนการสอน เปนตน เปนการประเมนผลทเกดขนและผลกระทบ เพอสรปผลและตดสนผลการด าเนนงานของหลกสตร ถามผลสมฤธทดจงขยายและใชจรงตอไป หรอพฒนาใหแกไขปญหาทเกดจากการใชหลกสตรไดมากทสด ท งนอาจจะตองอาศยขอมลส าคญอนประกอบดวย เชน ผลสมฤทธทางการศกษาของผเรยนทน าไปใชในการด ารงชวตหรอการประกอบอาชพเขามาประกอบการวเคราะห และประเมนคาดวย

ขนตอนการประเมนหลกสตรประกอบดวย เซเลอรและอเลกซานเดอร (Saylor and Alexander, 1955) กลาวไววา การประเมนผล

หลกสตรเปนกระบวนการทยงยาก ซบซอน ตองอาศยเทคนคตาง ๆ มาประกอบการประเมนผลหลกสตร ขนตอนการประเมนผลหลกสตรม 5 ประการ คอ

1. ประเมนผลจดมงหมายในระดบตาง ๆ ไดแก จดมงหมายทวไปของหลกสตร จดมงหมายเฉพาะวชา จดมงหมายในการสอน เพอดวาจดมงหมายเหลานเหมาะสมสอดคลองกบตวผเรยนและสภาพสงแวดลอมหรอไมเพยงใด ภาษาทใชยงยากแกการสอสารและการก าหนดจดมงหมายไวสงเกนไปยากแกการปฏบตหรอไม

2. ประเมนผลโครงการการศกษาของโรงเรยนท งหมด ท งนเปนการประเมนผลโครงการตาง ๆ ทจะชวยใหหลกสตรบรรลจดมงหมายทก าหนดไว เชน การเตรยมความพรอม ของโรงเรยนเกยวกบการใชหลกสตรใหม การด าเนนงานของกลมโรงเรยน การจดสรรงบประมาณ การแนะแนว หองสมด โรงฝกงาน การด าเนนงานของโครงการตาง ๆ ไดกระท าไปมากนอย แคไหน และโครงการทไดกระท าไปมประสทธภาพหรอไม

3. ประเมนผลการเลอกเนอหาสาระของวชา การเลอกและการจดประสบการณ การเรยนและสอการเรยนวาไดจดและด าเนนไปเหมาะสมมากนอยเพยงใด การจดประสบการณ การเรยนไดสดสวนครบทกดานและมความเหมาะสมหรอไม

4. ประเมนผลการสอน การประเมนผลขนน ครเปนผทมบทบาทมากในการน าหลกสตรมาปรบใชในหองเรยน มวตถประสงคเพอดวาการสอนของครด าเนนไปโดยยดถอหลกสตรเปนหลกหรอไม การสอนไดเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเรยนไปตามจดหมายของ

69

หลกสตรหรอไม เพราะการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเรยนกคอ ความส าเรจในการสอนของครเพอด าเนนไปสจดมงหมายของหลกสตร

5. ประเมนผลโครงการของหลกสตร ถงแมวาการประเมนผลแตละโครงการไดวางแผนและขนตอนของการประเมนผลไวอยางดแลวกตาม แตการด าเนนงานอาจมขอผดพลาดได ซงจะเปนผลท าใหการประเมนผลเพอสรปผลของหลกสตรผดพลาดไปได ฉะนนจงตองมการประเมนผลโครงการเพอตรวจสอบอกชนหนง

มาเรยม นลพนธ (2554) กลาวถง รปแบบการประเมนหลกสตรตามการประเมนของ ดาเนยล แอล สตฟเฟลบม (Danial L. Stufflebeam) จากแนวทางการประเมนแบบ CIPPIEST Model ซงเปนรปแบบการ ประเมนทครอบคลมองคประกอบทกดานของหลกสตรอยางมเหตผลและเปนระบบ ไมเนนการวเคราะหจดใดจดหนง แตเนนความตอเนองของการประเมนท าใหไดขอมลครบถวน ซงจะน าไปสการตดสนใจเกยวกบหลกสตร การพจารณาหลกสตรประกอบดวยขอมล 8 ดาน คอ

1. การประเมนบรบท (C : Context Evaluation) เปนการประเมนความสอดคลองชดเจนของวตถประสงคหลกสตรและความเหมาะสมในการน าไปปฏบตไดจรง โครงสรางเนอหา รายวชาทเปดสอน และเนอหาวชาของหลกสตร สอดคลองกบความตองการของหนวยงานและสงคม เปนทยอมรบของหนวยงานวชาชพทเกยวของ

2. การประเมนปจจยน าเขา (I : Inputs Evaluation) เปนการประเมนปจจยทเออตอการจดการเรยนการสอน ประกอบดวยคณวฒอาจารย พนฐานของนกศกษา และทรพยากรในการด าเนนการตามหลกสตร ไดแก เอกสารต ารา อปกรณการเรยนการสอน สถานท และเทคโนโลยทางการศกษาทเออประโยชนตอการเรยนการสอน

3. การประเมนกระบวนการ (P : Process Evaluation) เปนการประเมนความเหมาะสมของกระบวนการบรหารจดการหลกสตร วธการจดการเรยนการสอน พฤตกรรมของผสอนและผเรยน ตลอดจนการบรการสนบสนนอน ๆ

4. การประเมนผลผลต (P : Products Evaluation) เปนการประเมนคณลกษณะของผเรยนในดาน ความร ความสามารถ การน าความรจากหลกสตรไปใชในการท างาน ตลอดจนผลทเกดขนกบผมมสวนไดสวนเสย

5. การประเมนดานผลกระทบ (I : Impact Evaluation) ไดแกการประเมนผลงาน หรอผลทเกดจากการเรยน ไปประยกตใชในการท างาน หรอพฒนาหนวยงานใหดยงขน เชน การผลตและเผยแพรงานวจยหรอผลงานทางวชาการ ทไดรบการยอมรบจากชมชนและสงคม

70

6. การประเมนดานประสทธผล (E : Effectiveness Evaluation) เปนการประเมนผลทเกดกบตวผเรยนโดยตรงหลงจบการศกษา ไดแก ความมนใจในในองคความรทมอย ความเชยวชาญ ประสทธภาพดานวชาการ ดานการจดการ ดานการสรางความสมพนธ การด าเนนงานทคมคาและดานการรเรมสรางสรรค เปนตน

7. การประเมนดานความย งยน (S : Sustainability Evaluation) เปนการประเมนความรความสามารถของผเรยน ในการน าความรทไดจากการศกษาไปใชพฒนางาน หรอเชอมโยงความรทไดไปสการ ท างานหรอพฒนาเปนองคความรใหมๆ

8. การประเมนดานการถายโยงความร (T :Transportability Evaluation) เปนการประเมนผลทเกดกบผเรยน ในการถายทอดความร หรอขยายองคความรไปสผอนไดอยางถกตองและเหมาะสมโดยการ ประยกตแนวคด ทฤษฎใหมทสอดคลองกบการปฏบตงาน การปรบกลยทธในการแกปญหา

พชต ฤทธจรญ (2558) กลาววา ขนตอนส าคญในการประเมนหลกสตรประกอบดวย 9 ขนตอน ดงน

1. การศกษาวเคราะหหลกสตรทมงประเมน 2. การศกษาแนวคด ทฤษฎ และรปแบบการประเมน 3. การก าหนดวตถประสงคและตวบงชการประเมน 4. การออกแบบการประเมน 5. การจดท าโครงการประเมนหลกสตร 6. การพฒนาเครองมอเกบรวบรวมขอมล 7. การเกบรวบรวมขอมล 8. การวเคราะหขอมล 9. การรายงานผลการประเมนหลกสตร การประเมนผลหลกสตร โดยสรป คอ การวด

คณภาพของหลกสตรตงแตตนจนจบกระบวนการ ตงแตวตถประสงคการจดท าหลกสตร แผนการจดการเรยนการสอน สาระวชาทบรรจในหลกสตร ประโยชนและคณคาของหลกสตรตอตวผเรยนและสงคม การประเมนหลกสตรควรท าทง 3 ระยะ คอ การประเมนกอนการใชหลกสตร เพอตรวจสอบคณคาและวตถประสงค การเรยนรทถกตอง เกดผลสมฤทธตามทตองการหลงจบการจดการเรยนการสอนแลว การประเมนระหวางการใชหลกสตรเปนระยะเพอวเคราะหความเหมาะสมของเนอหา กจกรรมและกระบวนการจดการเรยนการสอนส าหรบพฒนาใหดขนตอไปได การประเมนหลงจากการใชหลกสตร เปนการประเมนผลสมฤทธทางการเรยนรทตงวตถประสงคไว และการพฒนาทเกดขนกบตวผเรยน ทงดานทศนคต วชาการและการพฒนาพฤตกรรมการเรยนรของตนเองได สรปขนตอนเบองตนของการประเมนหลกสตร 5 ขนตอน ไดแก

71

1. ประเมนผลจดมงหมายการเรยนรของของหลกสตร 2. การศกษารปแบบการประเมน ก าหนดวตถประสงคและตวบงชการประเมน 3. ประเมนผลการเลอกเนอหาสาระของวชา กจกรรมและสอการสอน 4. ประเมนผลการจดการเรยนการสอนตามแผนการด าเนนงาน 5. ประเมนผลภาพรวมของหลกสตรใหสอดคลองกนและเกดประสทธภาพอยาง

แทจรงตามจดประสงคการเรยนร รวมถงการเปลยนแปลงทเกดขนกบตวผเรยนและสงคม การประเมนผลความร ทศนคตและพฤตกรรมของผเรยน (KAP)

แคเรน อาร Karen R. (2014) ทฤษฎความสมพนธของความร ทศนคตและพฤตกรรม เปนทฤษฎทใหความส าคญกบตวแปร 3 อยาง คอ ความร (Knowledge) ทศนคต (Attitude) และการลงมอปฏบต (Practice) ของผเรยนทสงผลตอการพฒนาการปฏบตงาน ความสมพนธระหวางกนของ 3 ตวแปรสงผลตอการเรยนรและการเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอใหเกดการพฒนาซงเหมาะสมกบการประเมนผลผ น าชมชนและน าองคความรไปประยกตใชจรงไดอยางมประสทธภาพ รายละเอยดของตวแปรทง 3 ตว มดงตอไปน

1. ความร (Knowledge) คอ การรบรหรอการเรยนรจากแหลงขอมลทหลากหลาย ทมความสมพนธกบแรงบนดาลใจในการเรยนร เชน สภาพปญหา ความทาทาย ทศนคตเดม ความเชอหรอประเพณ วฒนธรรม เปนตน ผานกระบวนการรบรสาร การแปลความและวเคราะหความเทยงตรง ถกตอง เลอกจดจ าและน าไปใชประโยชนได ซงแตกตางจากความรสกหรอประสบการณเพราะเปนเพยงขอมลทผานเขามาในสมองโดยทยงไมมการวเคราะห (Badran, 1995)

2. ทศนคต (Attitude) เปนความรสกทเกดขนในใจตอคนรอบขาง สงของ สถานทหรอสถานการณตาง ๆ โดยทศนคตมรากฐานมาจากความเชอทอาจสงผลตอการแสดงออกของพฤตกรรม ได เปนความพรอมพนฐานทจะตอบสนองตอสงเราทเกดขนในชวงเวลานน ๆ และแสดงผลเปนพฤตกรรม มผใหค าจ ากดความของทศนคตไวดงน

โรเจอรส (Rogers, 1978) กลาวไววา ทศนคต คอ ดชนชวดความคด ความรสกของบคคลตอสงแวดลอมรอบตวและสถานการณตาง ๆ ทเกดขน โดยความรสกนนมรากฐานมาจากความเชอและประสบการณเดมทสงผลตอการแสดงออกทางพฤตกรรมของบคคล เพอใหบคคลอนทราบวาตนเองมความรสกอยางไร อกลและไซเคน (Eagly & Chaiken, 2007) กลาวไววา ทศนคตคอความโนมเอยงทางจตวทยาซงแสดงออกถงความชอบและไมชอบ มองคประกอบ 3 ขอ ไดแก การรบร ความรสก ทเกดขนจากการรบรและการแสดงออกดานพฤตกรรมของผรบสาร

72

3. การลงมอปฏบต (Practice) หมายถง พฤตกรรมทเปนการแสดงออกของบคคลทมพนฐานมาจากความรและทศนคต ความแตกตางดานพฤตกรรมทแตกตางกนมาจากประสบการณ ขอมล การแปลความของสงทไดรบรในมมมองทแตกตางกน โดยพฤตกรรมทแสดงออกจะใหความส าคญกบมมมองของตนเองเปนหลก การจะปรบเปลยนพฤตกรรมของคน จงตองปรบเปลยนคานยม ความเชอและตวอยางของสงคมกอน เพอใหขอมลทแตละบคคลไดรบมคณภาพและถกตอง เมอรวมกบการแปลผลและการตความหมายแลวกจะแสดงออกมาเปนพฤตกรรมทดดวย กจกรรมส าหรบวดผลดานการลงมอปฏบต ไดแก การจดท าแผนชมชนระหวาง การฝกอบรมผน าชมชน โดยแผนชมชนมรายละเอยดดงตอไปน

แผนชมชนหรอแผนพฒนาชมชนมความหมายสอดคลองใกลเคยงกน โดยทส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2550) ใหความหมายของแผนชมชนวา หมายถง การก าหนดอนาคตและกจกรรมการพฒนาของชมชน โดยเกดขนจากคนในชมชนทมการรวมตวกนจดท าแผนขนเพอใชเปนแนวทางในการพฒนาชมชนหรอทองถนของตนเอง ใหเปนไปตามทตองการและสามารถแกปญหาทชมชนเผชญอย คนในชมชนมสวนรวมคด รวมก าหนด แนวทางและท ากจกรรมการพฒนารวมกน ยดหลกการพงตนเอง ลดการพงพงภายนอก ค านงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมและสงแวดลอมในทองถนเปนหลก จงกลาวไดวา แผนชมชนเปนของชมชนด าเนนการโดยชมชนและเพอประโยชนของชมชนเอง ซงแตกตางจากแผนทภาครฐจดท าขนเพอการจดสรรงบประมาณเปนหลก

ประเวศ วะส (2541) ใหความหมาย “แผนชมชน” วาเปนกระบวนการวเคราะหวนจฉยปญหาวาคออะไร และจะท าอะไร คอการวเคราะหทางเลอก เปนกระบวนการทางปญญาททรงพลง เมอวเคราะหแลวน าไปสการเปลยนแปลงซงจะน าไปสการแกปญหา กระบวนการจดท าแผนชมชนเปนการเรยนร

กรมการพฒนาชมชน (2550) ใหค าจ ากดความของ แผนชมชน ในคมอการจดเกบขอมลการมสวนรวมและความเขมแขงของชมชน สขภาพและอนามย สภาพแรงงาน และยาเสพตด (กชช.2 ค) (ป พ.ศ. 2550 - 2554) ไววาหมายถง การก าหนดอนาคตและกจกรรมพฒนาของชมชนโดยเกดขนจากคนในชมชนทมการรวมตวกนจดท าแผนขนมา เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาชมชนหรอทองถนของตนเองใหเปนไปตามทตองการ และสามารถแกปญหาทชมชนเผชญอยรวมกน โดยคนในชมชนมสวนรวมคด รวมก าหนดแนวทางและท ากจกรรมการพฒนารวมกนโดยยดหลกการพงตนเอง ลดการพงพงภายนอก ดวยการค านงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมและสงแวดลอมในทองถนเปนหลก

73

ตามทกลาวมาขางตน ไดมผใหความหมายของแผนชมชนไวหลากหลายและสามารถสรปความหมายของแผนชมชนโดยรวมไดวา หมายถง แผนทคนในชมชนมสวนรวมคดรวมท าตงแตตน เพอแกไขปญหาชมชนของตนเองและทกคนในชมชนรวมรบประโยชนทเกดขน

แนวคดเกยวกบการจดท าแผนชมชน การใหชาวบานในหมบานและชมชน จดท าแผนชมชนเพอพฒนาหมบานและชมชน

ของตนเองมแนวคดหลกการและความเชอในหลาย ๆ ดาน เชน 1. แนวคดจากปรชญาพฒนาชมชน ซงเชอวาชาวบานมศกยภาพ สามารถพฒนาตนเอง

ไดถาใหโอกาส และการพฒนาตองเรมตนทชาวบาน 2. แนวคดจากหลกการพฒนาชมชน คอ การมสวนรวม การพงตนเอง การชวยเหลอ

ซงกนและกน และการรบผดชอบตอชมชนของตนเอง 3. แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอ การใหชมชนไดมกระบวนการในการ

จดการชมชนมการเรยนรรวมกนในกระบวนการชมชน 4. แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอ การสรางพลงชมชน ใชพลงชมชนใน

การพฒนาชมชน 5. แนวคดทวาไมมใครรปญหาของชมชนเทาคนในชมชน ดงนน การแกปญหาชมชน

จงเรมจากชมชน การใหการสนบสนนของภาครฐจะตองเปนลกษณะ Bottom-up ไมใช Top Down ขนตอนการท าแผนชมชนพงตนเอง การท าแผนชมชน มขนตอนและรายละเอยดทแตกตางกนในแตละพนท ชมชนทสนใจ

จะท าแผนชมชนสามารถศกษาดงานจากพนททเคยมประสบการณท าแผนแมบทชมชนมากอน และน ามาประยกตใชใหเหมาะสมกบการจดท าแผนแมบทชมชนในแตละพนท โดยขนตอนในการจดท าแผนแมบทชมชนสรปขนตอนได (เครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค, 2550) ดงน

ขนตอนท 1 การเตรยมพนทและเตรยมทมงาน 1.1 การเตรยมพนทและการพจารณาพนทเพอท าแผนแมบทชมชนควรเปนพนททม

ศกยภาพ มตนทนทใชในการท าแผนชมชน เชน มผน าทมความร ความสามารถ มกลมองคกรตาง ๆ ทอยในพนทสามารถสรางความรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงานราชการในอ าเภอได เปนต าบลทสามารถจะเปนตวอยาง สรางแนวคดเรองการท าแผนแมบทชมชนใหกบต าบลอน ๆ ไดอยางรวดเรว

1.2 การเตรยมทมงานหรอวทยากรกระบวนการ การสรางทมงานเพอเปนก าลงส าคญในการสนบสนนใหเกดการท าแผนแมบทชมชนในต าบล ควรมองคประกอบของคนทมความหลากหลาย ทงเพศวย อาย การศกษา ฐานะ อาชพ การเลอกผน าทจะเปนแกนน าแผนแมบทชมชน

74

ไดแก ก านน ผใหญบาน นายกองคการบรหารสวนต าบล ครหรอนกวชาการทองถนปราชญผรหรอภมปญญาทองถน แกนน ากลมองคกรตาง ๆ นอกจากนทมงานจะตองประกอบไปดวยตวแทนจากหนวยงานภาครฐและองคกรปกครองสวนทองถน เชน เกษตร พฒนาชมชน พฒนาสงคม การศกษานอกระบบ ประมง ปศสตว องคการบรหารสวนต าบล เขารวมเปนคณะท างานตงแตเรมด าเนนงาน เพอใหเกดความเขาใจทตรงกนสรางความรวมมอในการท างานรวมกนกบหนวยงานตาง ๆ

ขนตอนท 2 เวทการสรางความเขาใจกบคณะท างานแผนแมบทชมชนระดบต าบล เวทการสรางความเขาใจกบคณะท างานแผนแมบทชมชนระดบต าบลเปนเวทแรกทม

ความส าคญ มเปาหมายทส าคญคอ การสรางความเขาใจ การจดประกายความคดและกระตนใหผน าเกดแรงบนดาลใจและความสนใจทจะท าแผนชมชนและเขารวมเปนอาสาสมครท าแผนแมบทชมชน องคประกอบผเขารวมเวทจะตองประกอบดวย ตวแทนองคกรหรอหนวยงานทงภาครฐและเอกชน วทยากรเนอหา และผประสานงานระดบต าบล

ขนตอนท 3 การส ารวจและการรวบรวมขอมลชมชน การส ารวจขอมลคอ การรวมกนมาก าหนดประเดนขอมลทอยากรและท าใหเหน

ภาพรวมของแตละหมบานและภาพรวมของต าบล ตวอยางประเดนการเกบขอมล เชน ขอมลพนฐานของชมชน เศรษฐกจชมชน สงคมและประเพณวฒนธรรม กลมหรอองคกรตาง ๆ ทรพยากรและ ภมปญญา สภาพปญหาและสาเหตทเกดขนในชมชน หลงจากทมการก าหนดประเดนขอมล ทตองการชดเจนแลว ขนตอนตอมาคอการสรางเครองมอเพอเกบรวบรวมขอมล

วธการเกบรวบรวมขอมล มหลายวธการขนอยกบความเหมาะสมและประเภทของขอมล ไดแก การรวบรวมขอมลทตยภม การใชแบบสอบถามเพอส ารวจขอมลครวเรอน การสนบสนนใหแตละครอบครวท าบญชครวเรอน และการสมภาษณพดคยหรอการจดเวทประชาคม เปนตน

ขนตอนท 4 การวเคราะหและสงเคราะหขอมลชมชน การวเคราะหในระดบชมชนโดยใหชาวบานเขามามสวนรวมในการรบรขอมล

เพอสะทอนขอมลทคนพบทส าคญใหชาวบานรบร เชน รายรบ รายจาย หนสน สภาพปญหาและสาเหต ทรพยากรและภมปญญาทองถน และท าใหชมชนเหนจดเดน จดดอยและศกยภาพของชมชน ปญหาและสาเหต การจดล าดบความส าคญของปญหา และระดมการมสวนรวมของชาวบานในการหาแนวทางการแกไขของชมชน ผลลพธทไดจากขนตอนนคอชมชนจะมชดขอมลทถกรวบรวมอยางเปนระบบโดยชมชน

ขนตอนท 5 การยกรางแผนแมบทชมชน เมอวเคราะหขอมลภาพรวมของเรยบรอยแลว กอนทจะมการยกรางแผนนนควรมการ

น าคณะท างานไปศกษาดงานชมชนตนแบบเพอใหเหนของจรง การท ากจกรรมทเกดจากแผน

75

แมบทชมชนแตละดาน หลงจากทศกษาดงานการท าแผนแมบทชมชนเรยบรอย ขนตอนตอมาคอ คณะท างานรวมกนยกรางแผนแมบทชมชน ส าหรบขนตอนนคณะท างานจะเกดการเรยนรและเกดการปรบฐานคดเกยวกบการหาทางแกไขปญหาของชมชน มขอมลทท าใหเหนมองเหนแกนของปญหาทแทจรง และประยกตการคนพบทนทางสงคม ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรทองถน และภมปญญาทองถนมาใชเพอแกไขปญหาและพฒนาหมบาน การท าแผนมใชการท าโครงการเพอของบประมาณจากหนวยงานภายนอก การยกรางแผนงานจะตองมรายละเอยดเพอใหเกดความชดเจนและสามารถน าไปสการปฏบตควรมรายละเอยดของแผนงาน เชน วตถประสงค ขนตอน วธการ กจกรรมด าเนนงาน งบประมาณ ผรบผดชอบ ระยะเวลาและการตดตามผลการปฏบตงาน

ขนตอนท 6 การประชาพจารณแผนแมบทชมชน การประชาพจารณแผนแมบทชมชนจะสะทอนขอมล ภาพรวมของต าบลและน าเสนอ

รางแผนงานใหชาวบานไดรบร และเปดใหสมาชกไดรวมกนพจารณาถงความเปนไปไดของแผน ความเหมาะสมและตรงกบความตองการของชาวบาน ในขนตอนการจดเวทประชาพจารณเพอใหบรรลตามเปาหมาย จะตองมการเตรยมทมเพอน าเสนอ การประสานงานกบหนวยงานทเกยวของทงภาครฐ เอกชน และองคกรปกครองสวนทองถน ผเขารวมเวทประชาพจารณ การน าเสนอรางแผนแมบทชมชน และการเปดเวทแลกเปลยนซกถาม หลงจากทมการน าเสนอแผนงานเสรจ

ขนตอนท 7 น าแผนไปสการปฏบต การน าแผนแมบทชมชนไปสการปฏบตนน มแนวทาง ดงน 1. การจดล าดบความส าคญของแผนงานกจกรรม 2. การจดประเภทของแผนงานแบงประเภทของแผนออกเปน 3 ประเภท คอ แผนชมชน

ทชมชนสามารถด าเนนการไดเอง แผนชมชนทชมชนและหนวยงานภายนอกรวมกนด าเนนการ และแผนชมชนทตองประสานหนวยงานภายนอกเขามาใหการสนบสนน

3. การแบงบทบาทหนาทของคณะท างานเพอรวมกนผลกดนแผนงานใหเปนจรงและน าแผนชมชนไปปฏบตในแตละหมบาน

4. การน าโครงการและแผนชมชนบรณาการเขากบแผนงานของหนวยงานพฒนาทงภาครฐและองคกรปกครองสวนทองถน

ขนตอนท 8 การตดตามประเมนผลและการสรปบทเรยน ขนตอนการตดตามประเมนผลเปนการตดตามวาแผนชมชนน าไปสการปฏบต

มวธการ คอ การตงคณะกรรมการท างานทท าหนาทในการตดตามความคบหนาการท าแผนแมบทชมชน บทบาทหนาทของคณะกรรมการตดตาม คอ การประชมสญจรหมนเวยนไปแตละหมบาน การลงพนทเยยมเยอนใหก าลงใจซงกนและกน หลงจากทไดมการด าเนนกจกรรมไประยะหนง

76

จะตองมการสรปบทเรยนหรอถอดประสบการณทเกดจากการท าแผนแมบทชมชน เพอคนหาขอบกพรอง ปญหาอปสรรคและชวยกนแกไขปญหาอปสรรคทเกดขน

การประเมนคณภาพแผนชมชน กรมการพฒนาชมชน ไดสงเสรมใหแผนชมชนมการประเมนคณภาพ มาต งแตป

พ.ศ. 2548 และไดจดท าระบบฐานขอมลการประเมนคณภาพแผนชมชน โดยใหจงหวดเปนผบนทกขอมลผลการประเมนคณภาพ เมอพนทมการปรบปรงแผน ผานทางระบบเวบไซตศนยขอมลกลาง www//cdd.go.th ซงเปนระบบออนไลน เรยลไทม กรมการพฒนาชมชนไดก าหนดตวชวดและเกณฑจ านวน 6 ตวชวด ดงน

1. ใชขอมลความจ าเปนพนฐาน (จปฐ.) การมสวนรวมและความเขมแขงของชมชน สขภาพและอนามย สภาพแรงงานและยาเสพตด (กชช. 2 ค) หรอขอมล บญชรบ-จายครวเรอน รวมในการวเคราะหและจดท าแผนชมชนรอยละ 70 ขนไป

2. ตวแทนครวเรอนในชมชนมสวนรวมในการจดท าแผนมากกวารอยละ 70 ของครวเรอนทงหมด

3. องคกรปกครองสวนทองถน มสวนรวมในการจดท าแผนชมชนตงแตตน 4. มแผนชมชนทมรายละเอยดเปนลายลกษณอกษร 5. มกระบวนการชมชนตามแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยมแผนงานหรอ

โครงการทสอดคลองกบยทธศาสตรอยดมสข 6. มกจกรรมพงตนเอง อยางนอยรอยละ 30 ของกจกรรมในแผนชมชน และมการน าไป

ปฏบตไดจรงรอยละ 30 ของกจกรรมพงตนเอง คณภาพแผน 1. คณภาพแผนระดบดมาก A ผานตวชวด 6 ใน 6 2. คณภาพแผนระดบด B ผานตวชวด 5 ใน 6 3. คณภาพแผนระดบพอใช C ผานตวชวด 4 ใน 6

การวดและประเมนผลดานความร ทศนคตและการลงมอปฏบต (KAP) จงเปนการวดทไมแยกสวนขององคประกอบ เนองจากแตละขอมผลกระทบตอกนเปนลกโซ จงมงเนนความสมพนธและประเดนทท าใหผลลพธการเรยนรเปลยนในทางทดขน โดยประเมนความถกตอง ครบถวน น าไปใชไดจรงของกจกรรมตามแตละตวแปร และประเมนผลรวมท งระบบหลงการน าไปใช แลวพฒนาใหหลกสตรมความสมบรณเหมาะกบกลมเปาหมายมากทสด หลกสตรหลงการพฒนาแลวจะเปนแนวทางในการปฏบตงาน สามารถปรบเปลยนขอบเขตและรายละเอยดใหเขากบบรบทของชมชนเพอใหไดวตถประสงคเฉพาะของชมชนทตงไวเปนหลก ผเขาอบรมไดทดลองเขยน

77

แผนชมชนเพอน าองคความรดานการบรหารจดการชมชนลงรายละเอยดเปนแผนการด าเนนงานเพอน าไปประยกตใช การวดและประเมนผลการอบรมผน าชมชนจะแตกตางจากการประเมนในหองเรยนทมงเนนเรองผลสมฤทธทางการศกษา น าไปตอยอดการเรยนระดบสงขนตอไป แตการท างานของชมชน มงเนนผลสมฤทธทเกดกบสมาชกชมชน วสยทศนขององคกรและการน าไปประยกตใชจรงได การจดอบรมพฒนาทรพยากรบคคล ความหมายของการฝกอบรม

การฝกอบรม หมายถง กจกรรมการถายทอดองคความรทมงเนนกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางมระบบ เพอพฒนาทกษะ ความช านาญ ความสามารถ และทศนคตของบคคล ใหไปตามวตถประสงคทก าหนดไว ชวยพฒนาการปฏบตงานทไดรบมอบหมายไดอยางมประสทธภาพ ปจจบนการฝกอบรมก าลงเปนทนยมและไดรบความสนใจอยางแพรหลายในหนวยงาน องคการทงภาครฐและเอกชน จะเหนไดวามโครงการฝกอบรมสมมนา ส าหรบบคลากรในระดบตาง ๆ อยางหลากหลาย เปนการมงเนนการเรองคณภาพและประสทธภาพในการปฏบตงานของทรพยากรบคล องคการตาง ๆ ไดตระหนกและเลงเหนถงความส าคญในการพฒนาทรพยากรมนษยเปนอยางมาก เพราะการพฒนาทรพยากรมนษยเปนการลงทนทคมคากบการพฒนาความมนคงขององคการในอนาคต เพอสรางความไดเปรยบในการแขงขนใหเกดกบองคกรได

คก (Cooke, 1989) กลาวไววา การฝกอบรมบคลากรในองคกรสามารถชวยวางแผนอตราก าลงพนกง2นในอนาคตไดอยางมประสทธภาพ การโยกยายเลอนต าแหนงแตงตง ท าใหพนกงานมความกระตอรอรนในการพฒนาตนเอง มการขาดงานนอยลงและลดอตรา การลาออกของพนกงานได การฝกอบรมจะท าใหองคการไดประโยชนอยางเตมทจากความสามารถของพนกงาน

ชาญ สวสดสาล (2550, 11) กลาววา ปจจบน “คน” นบเปนปจจยการบรหารทส าคญทสดเมอเทยบกบทรพยาอน ๆ เนองจากสามารถพฒนาใหเพมคณคาในตนเองและสงผลตอเนองไปถงงานทไดรบมอบหมายได เมอมการพฒนาแลวสามารถตอยอดศกยภาพใหดขนไดอยางตอเนอง เปนทกษะและคณสมบตตดตวบคลากรทใชแลวไมหมดไปหรอไมเสอมสลาย เปนการสะสมความร ความสามารถ ทกษะและประสบการณเพอพฒนากระบวนการของตนเองดขน สงผลโดยตรงตอความกาวหนาหรอลมเหลวขององคกร การอบรมจงเปนวธการถายทอดความรทไดรบความนยมในปจจบน เนองจากเปนการพฒนาศกยภาพและทกษะของบคลากรขององคกรเพอสรางผลส าเรจใหองคกรได

78

วจตร อาวะกล (2550, 15) กลาววา การฝกอบรมหมายถง กระบวนการเพมความร ความช านาญและขดความสามารถของบคคล เพอใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ สงผลส าเรจถงองคกรไดในทสด

อ านวย เดชชยศร (2542, 12) กลาววา การฝกอบรมเปนวธการชวยสรางความรความเขาใจ ความสามารถและเกดทกษะจากประสบการณทผานมาของแตละบคคล น ามาวเคราะหและพฒนาการท างานในอนาคต เพอให เกดเจตคตทดและถกตองตอกจกรรมตาง ๆ เปนการเพมประสทธภาพของงานทมผลตอความเจรญขององคการ ตรงตามเปาหมายของโครงสรางทปรากฏในระบบงานเหลานน

วตถประสงคการจดอบรม กตต พชรวชญ (2544, 447-448) กลาวถง ความส าคญการฝกอบรมไวดงน

1. เพอสรางความประทบใจใหพนกงานตงแตชวงเรมตนการท างาน 2. เพมประสทธภาพในการท างานตามภาระงานทไดรบมอบหมาย 3. เตรยมพรอมส าหรบการเตบโตขององคกร 4. พฒนาพนกงานขององคกรใหสามารถใชเทคโนโลยไดอยางเหมาะสม 5. สรางขวญและก าลงใจใหพนกงานขององคกร เกดความเชอมนในองคกร 6. ถายทอดองคความรทเปนประโยชนกบการพฒนาคณภาพชวตของพนกงานใน

องคกร 7. ลดงบประมาณในหมวดทไมจ าเปนลง เมอไดรบการพฒนาทกษะดานการคด

วเคราะห 8. สรางความสามคคใหเกดในองคกร 9. สงเสรมการเรยนรของบคลากรในองคกรอยางตอเนอง

วรสดา พนธโสภณ (2547) กลาวถง วตถประสงคของการอบรมวา 1. เพอยกระดบปรมาณผลผลตขององคกร 2. เพอยกระดบคณภาพของผลผลตผานทกษะการท างานทด 3. เพอลดตนทนของงานทจะเสยหายและตนทนในการซอมแซมเครองจกร 4. เพออบตเหตทเกดขน น าไปสการลดตนทนในภาพรวมของแผนกดวย 5. เพอลดอตราการลาออกและการขาดงานเนองจากพนกงานปฏบตงานไดเตมก าลง

ความสามารถ ไมสรางภาระงานหรอปญหาทแกไขไมไดระหวางการท างาน

79

6. เพอเสรมสรางความพอใจในหนาทงาน เนองจากมการประสานงานกนระหวางแผนกและมกระบวนการคดแกไขปญหาเกยวกบกระบวนการท างานทมประสทธภาพและไมกอใหเกดปญหาตามมาอก

นอย ศรโชต (2552) กลาววา วตถประสงคของการอบรมส าหรบงานราชการโดยทวไป คอ

1. เพอเพมประสทธภาพในงานทไดรบมอบหมาย 2. เพอสรางกระบวนการเรยนรใหเกดไดภายในระยะเวลาสน ๆ 3. เพอลดขอผดพลาดของระบบราชการทเกดจากการปฏบตงาน 4. เพอสรางขวญและก าลงใจใหผปฏบตงาน 5. เพอพฒนาทรพยากรบคคลในองคกรดานความเชยวชาญของอาชพทท า 6. เพอปรบปรงรระบบการบรหารจดการในภาพรวม จงสรปไดวา การอบรมคอการถายทอดองคความรและทกษะทจ าเปนตอการปฏบตงาน

เพอเพมขดความสามารถของคนในการปฏบตงานตามภาระงานทไดรบมอบหมายอยางมประสทธภาพ เกดเจตคตทดตอการพฒนาองคกรและปฏบตงานอยางเตมก าลงความสามารถ ลดการลาออกหรอภาระงานทหนกเกนไปของบคลากร สรางความพงพอใจในการท างานและเชอมนในการพฒนาองคกรรวมกน อนจะเกดเปนผลส าเรจขององคกรไดในทสด ประเภทของการฝกอบรม

การอบรมมหลายประเภท สามารถแบงไดตามเกณฑทแตกตางกนไดดงตอไปน เกณฑของแหลงการฝกอบรม ม 2 ลกษณะ ไดแก 1. การฝกอบรมภายในองคกร เปนการอบรมทองคกรจดขนภายในสถานทท างาน

หนวยงานทรบผดชอบเรองการฝกอบรมจะเปนผออกแบบและพฒนาหลกสตร ก าหนดระยะเวลาและจดหาวทยากรทเหมาะสมกบการถายทอดองคความร มขอดคอ รายละเอยดของหลกสตรฝกอบรมจะสอดคลองและเหมาะสมกบสภาพการปฏบตงานขององคกรอยางเตมท แมองคกรจะมคาใชจายมากในการพฒนาหลกสตร แตผลลพธทเกดกบองคกรกตรงกบความตองการเพอน ามาแกปญหาหรอพฒนาไดอยางแทจรง

2. การใชบรการการฝกอบรมจากภายนอก ด าเนนการโดยบคคลนอกองคกรเขามาอบรมใหกลมคนในองคกรหรอการสงบคลากรไปรวมการอบรมกบหนวยงานภายนอก เหมาะส าหรบองคกรขนาดเลกทมพนกงานไมมาก ไมมหนวยฝกอบรมเปนของตนเอง การสงคนไปอบรมกบภายนอกถอเปนการพฒนาทรพยากรบคคลขององคกรและเกดการแลกเปลยนองคความรกบองคกรอนดวย

80

แบงตามเกณฑวตถประสงคของการอบรม (วรสดา พนธโสภณ, 2547) ม 3 ประเภทคอ 1. การฝกอบรมเพอแกไขปญหาทไดเกดขนมาแลว จดท าขนเมอการด าเนนงาน

ของหนวยงานหรอองคกรมปญหาการปฏบตงาน จงเกดการวเคราะหสาเหตของปญหาน น และปรากฏชดแจงวาเปนความจ าเปนทจะตองแกปญหาดงกลาว จงเกดความจ าเปนในการจดอบรมถายทอดความร สรางทกษะทจ าเปนแกผ ปฏบตงานใหกระบวนการท างานมความราบรน ประสบผลส าเรจตามวตถประสงคทตงไว

2. การฝกอบรมเพอปองกนปญหาทจะเกดขนในอนาคต จดท าขนเนองจากแผนพฒนาองคกรเรองใหม ๆ หรอการเปลยนแปลงบคลากรทท างานอยเดมในต าแหนงอนหรอขอบเขตงาน ทไมเหมอนเดม จงมความจ าเปนตองจดการอบรมเพอเปนการเตรยมบคลากรใหพรอมส าหรบรองรบการปฏบตงานใมได หรอการน าเทคโนโลยมาชวยในการปฏบตงาน บคลากรจงตองมทกษะเพอใหใชเทคโนโลยเหลานนไดอยางมประสทธภาพ

3. การฝกอบรมเพอพฒนาบคลากรใหมศกยภาพสงขนในระยะยาว เปนการวางแผนระยะยาวเรองการพฒนาทรพยากรมนษยในองคกร มงทจะพฒนาเพอมงสความเปนเลศขององคกรโดยรวม สรางความไดเปรยบทางการแขงขนใหองคกรโดยการสรางศกยภาพการท างานใหบคลากรทปฏบตหนาทอยางเตมก าลงความสามารถ

วจตร อาวกล (2550) แบงประเภทของการอบรมไวดงน 1. การฝกอบรมกอนการท างาน (Pre-Service Training) เพอพฒนาบคลากรใหมคณสมบต

ทเหมาะสมกบการท างาน เนองจากระบบการศกษามงเนนใหผเรยนศกษาเรองทเปนพนฐาน ไมตอบสนองตอความตองการของตลาดเฉพาะทาง องคกรจงตองจดการฝกอบรมกอนการท างานเพอแนะน ากระบวนการท างาน องคความรและทกษะทจ าเปนตอการปฏบตงาน พนกงานจงจะทราบและพฒนาตนเองใหเปนทรพยากรทมคาขององคกรตอไปได

2. การอบรมปฐมนเทศ (Orientation) จดขนส าหรบบคลากรทเขามาท างานใหมไมมความรเกยวกบหนวยงานและวฒนธรรมองคกร จงเปนการแนะน าใหพนกงานใหมทราบเรองนโยบาย วตถประสงค ประวตขององคกร กฎระเบยบ ผบรหาร สวสดการและสทธประโยชนตาง ๆ ทจะไดรบ สรางความรสกคนเคยใหพนกงานกบหนวยงาน อนจะเปนประโยชนตอการประสานงานและสรางความสมพนธอนดระหวางกน สรางทศนคตทถกตองของหนวยงานใหพนกงานใหมได

3. การฝกอบรมกอนเขาท างาน (Introduction Training) เปนการฝกทกษะและถายทอดองคความรใหพนกงานกอนเขาประจ าการ เปนองคความรเฉพาะการปฏบตงาน เนนเรองกระบวนการท างาน วธการปฏบตงานทถกตอง ปลอดภย ปญหาอปสรรคและขอควรระวงระหวางการท างาน

81

เพอใหเกดขอผดพลาดนอยทสดในเบองตน ลดเวลาการศกษาลกษณะงาน สามารถปฏบตงานอยางถกตองตามกระบวนการและเกดประสทธภาพของการปฏบตงานในระยะเวลาอนรวดเรว

4. การฝกอบรมระหวางการประจ าการ (On-The Job Training) เปนการจดการฝกอบรมเพมพนความร ความสามารถ ความช านาญในต าแหนงงานทไดรบมอบหมาย ผานการฝกอบรมระยะสน การสมมนา การประชมเชงปฏบตการหรอการจดพนทแลกเปลยนความร ทงภายในและภายนอกองคกร บคลากรสามารถเลอกใหเหมาะสมกบลกษณะงานและความตองการของตนเองไดอยางแทจรง เปนการเรยนรขณะทบคลากรยงปฏบตงานอยในองคกร ไมเกดผลกระทบหรอผลเสยหายกบองคกรมากเนองจากเปนการอบรมทเกยวของกบการพฒนาการปฏบตงานโดยตรง

5. การอบรมเฉพาะสาขาวชา (Specific Training) เปนการอบรมเรองปลกยอยทมความซบซอนหรอตองใชองคความรใหม เปนองคความรเฉพาะวชาชพทมาเสรมการปฏบตงานหลก ใหไดผลดยงขน

6. การอบรมพเศษ (Special Training) เปนการอบรมเรองทวไปอนกอใหเกดประโยชนของสงคมสวนรวม หรอเปนการบรการความรใหแกบคคลภายนอก ชวยสรางความสมพนธอนดระหวางหนวยงานและเสรมสรางภาพลกษณทดขององคกรแกสงคม

แนวความคดเกยวกบวธการแบงประเภทการฝกอบรมดงกลาวขางตนเปนประโยชนในการชวยท าใหเขาใจภาพรวมและแนวคดในการพฒนาบคลากรและเลอกใชใหเหมาะสมกบบคลากรตามภาระงานและชวงเวลาการปฏบตงาน เกดประโยชนทงทางตรงและทางออมใหองคกร กระบวนการฝกอบรม กระบวนการฝกอบรมหมายถง ขนตอนการถายทอดความรและกจกรรมเพอใหผเขาอบรมเขาใจองคความร เกดความช านาญและทศนคตทถกตองตอเรองทเขารวมอบรมจนสามารถเปลยนพฤตกรรมของตนเองตามวตถประสงคของการอบรมไดในทสด จงกลน ชตมาเทวนทร (2542) กลาววา การฝกอบรมม 5 ขนตอน ไดแก

1. การส ารวจความตองการฝกอบรม 2. การสรางหลกสตรการอบรม 3. การวางรปแบบการจดอบรม 4. การด าเนนการอบรม 5. การประเมนผลการอบรม

กระบวนการฝกอบรม (Noe, 2008) เพอพฒนาทรพยากรมนษยอยางเปนระบบ สามารถน ามาปรบใชออกแบบหลกสตรการอบรมทเหมาะสม สรางความส าเรจในการเรนยรของบคคลได ทงหมด 7 ขนตอน มรายละเอยดดงตอไปน

82

1. การประเมนความจ าเปนของการฝกอบรม สามารถหาขอมลไดจากการสอบถาม ส ารวจหรอสงเกตสถานการณภายในองคกร จากนนจงส ารวจเรองทควรมการอบรมเพอใหเกดความรความเขาใจและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตงานได

2. การเตรยมความพรอมใหพนกงานระหวางการฝกอบรม ไดแกการปรบทศนคตและการสรางคณคาใหหวขอการอบรม เพอใหพนกงานเหนความส าคญ สรางแรงจงใจและมสวนรวมในการเรยนรอยางเตมทเพอน าไปปรบใชกบกระบวนการท างานไดอยางมประสทธภาพการประเมนประสทธภาพหลงการอบรมควรมทงเรองพฤตกรรมและทศนคตรวมดวย

3. การสรางสภาพแวดลอมของการเรยนรทเหมาะสม โดยพจารณาทงสภาพแวดลอมภายในและภายนอกองคกรประกอบกน ก าหนดแผนการเรยนรใหสมพนธกบหนาทรบผดชอบเพอใหใกลเคยงกบสถานการณการปฎบตงานจรง สามารถน าไปประยกตใชจรงหลงการอบรมได

4. การสรางความมนใจตอการเขารวมอบรม คอ การหาความรวมมอจากทกฝายเพอสรางความมนใจวาหวขอเรองทอบรมผานการยอมรบจากผมสวนเกยวของและด าเนนงานอยางเปนขนตอนเพอจดล าดบการท าความเขาใจองคความรนน

5. การพฒนาออกแบบการประเมน โดยสรางแผนการประเมนทเขาใจงายและวดผลการฝกอบรมไดอยางมประสทธภาพ การวดผลควรสอดคลองกบวตถประสงคทตงไว การประเมนควรเปนไปอยางรอบดานทงเรององคความร สถานท เครองมอการเรยนร วธฝกอบรมและวทยากรผใหความร

6. การเลอกวธฝกอบรมเพอใหเหมาะสมกบหวขอเรองการจดการเรยนร ประกอบไปดวยเครองมอการเรยนรทหลากหลาย เชน การสาธต การศกษากรณศกษา การอภปรายกลม การระดมสมองหรอการไปทศนศกษาเปนตน โดยการจดอบรมสามารถเลอกใชเครองมอการเรยนร ทหลากหลายเพอใหสามารถถายทอดองคความรไดอยางชดเจนและเหมาะสมกบผเรยนเปนส าคญ

7. การควบคมและการประเมนโปรแกรมการฝกอบรม คอ การรวบรวมขอม ล ทเกดขนจรงจากการอบรมเพอน าไปพฒนาเปนมาตรฐานหรอแนวทางการจดการทมประสทธภาพตอไป ใชการประเมนผลแบบ 360 องศาเพอใหไดขอมลครบถวน ดงนน กระบวนการจดอบรมจงออกแบบมาใหสอดคลองกบวตถประสงคของการจดการเรยนร โดยแบงออกเปน 5 กระบวนการ ไดแก 1) การส ารวจความตองการ 2) การเตรยมความพรอมของผ เรยนและสรางหลกสตรฝกอบรม 3) การวางแผนการอบรมและสรางสภาพแวดลอมทเหมาะสม 4) การด าเนนการอบรม 5) ประเมนผลการฝกอบรม เพอใหผเรยนสามารถเขาใจองคความรและสรางทกษะไดอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบการปฎบตงานจรงและรกษาความสมพนธอนดระหวางการท างานรวมกบผเกยวของได

83

การประเมนผลการอบรม นกวชาการไดใหความหมายของการประเมนผลการอบรมไวดงน การประเมนผลโครงการฝกอบรม หมายถง การวดผลทแสดงออกมาเปนตวเลข

เชงปรมาณ เพอใหเหนความกาวหนาของการด าเนนงาน มลกษณะเปนกระบวนการทใชดลยพนจ (Judgment) และคานยม (Value) ในการพจารณาความเหมาะสม ความคมคาหรอสมฤทธผลของ โครงการหลงจากการเปรยบเทยบผลทวดได กบเปาหมาย วตถประสงคหรอเกณฑทองคกร ก าหนดไว (เสนห จยโต, 2544)

การประเมนผลโครงการฝกอบรม หมายถงกระบวนการทไดมาซงขอมลอยางมระบบตามสภาพความเปนจรง การพจารณาผลสมฤทธของโครงการวดจากผลทเกดขนกบวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดไวในดานองคความร กระบวนการและพฤตกรรมทเปลยนไป น าขอมลมาวเคราะหเพอปรบปรงเพมคณภาพและประสทธภาพของโครงการใหดยงขน เปนการปรบปรงแผนโครงการในสวนใดสวนหนงหรอท งหมดเพอใหผลการจดอบรมตรงกบวตถประสงคทต งไว มากทสด (ประเสรฐ รวยเลศ, 2552)

การประเมนผลโครงการฝกอบรม หมายถง การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล และใชขอมลนนเพอพฒนากระบวนการและองคความรในการจดอบรม (Cornbach, 1973)

สรปความไดวา ความหมายของการประเมนผลโครงการ หมายถง การกระท าเพอใหไดมาซงขอมลหรอผลทไดจากการฝกอบรมทเปนจรงในแตละหลกสตรทผานมา เพอน าขอมลหรอผลมาใชประกอบการวเคราะหวาการฝกอบรมวาบรรลตามวตถประสงคหรอไม หากไมเปนไปตามวตถประสงคจะไดน ามาปรบปรงแกไข เพอใหการฝกอบรมในครงตอไปมประสทธภาพมากยงขน ศรนนท กตตสขสถต (2559) แบงกระบวนการประเมนผล ออกเปน 5 ขอ ไดแก

1. ปจจยน าเขา (Input) คอ ผเขาอบรม กฎระเบยบและองคความรทจ าเปนส าหรบ การด าเนนงาน

2. กระบวนการ (Process) หมายถง กจกรรมหรอแผนด าเนนกจกรรมทผเขารวมอบรมมสวนรวมลงมอท า แสดงความคดเหนหรอรบการถายทอด

3. ผลผลต (Output) หมายถง สงทไดออกมาเปนรปธรรมหรอรบรไดหลงจาการจดอบรมเพอใหผทเกยวของหรอบคลากรน าไปใชประโยชนได การประเมนความพงพอใจของผเขารวมอบรมตอองคความร กระบวนการ สถานทจดอบรมหรอวทยากร เปนการประเมนผลทนทหลงจากเสรจสนการอบรม

84

4. ผลลพธ (Outcome) หมายถง ผลประโยชนทไดจากผลผลต ผลกระทบทมตอผทเกยวของและสงแวดลอมซงเปนประโยชนทเกดตามมาหลงการจดอบรมและน าไปประยกตใชในการปฏบตงานของผเขารวมอบรม

5. ผลกระทบ (Impact) ผลทตามมาจากการด าเนนโครงการและการใชประโยชนโครงการทงตอตวผเขาอบรมและหนวยงาน ตอเนองไปถงการชบเคลอนวสยทศนและนโยบายใหไปถงเปาหมายการพฒนาทก าหนดไวได

รปแบบการประเมนผลแบบ CIPP Model กาญจนา วธนสนทร (2551) ศกษารปแบบการประเมนผลแบบ CIPP Model คอ กระบวนการวดทมการรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลอยางเปนระบบของรปแบบจ าลองซปป (CIPP Model) ซงเปนการประเมน 4 ดาน ไดแก

1. ดานสภาวะแวดลอม (Context) ประกอบดวย หลกการและเหตผลของโครงการ ความตองการของผเขาอบรมหรอองคกร โครงสรางของหลกสตรฝกอบรม เนอหาสาระของหลกสตรบรม และผลทจะเกดหลงจากจดอบรม

2. ดานปจจยเบองตน (Input) เปนการประเมนเพอพจารณาถงความเปนไปไดและความเหมาะสมของโครงการ ความเรงดวนของสภาพปญหาตอการปฏบตงาน ทรพยากรทจ าเปนตอการด าเนนโครงการ ประกอบดวย วทยากร สถานทฝกอบรม อปกรณทใชในการฝกอบรม เอกสารประกอบการฝกอบรม เจาหนาท ผด าเนนโครงการฝกอบรม และงบประมาณ

3. ดานกระบวนการด าเนนงาน (Process) เพอประเมนหาขอบกพรองของโครงการเปนระยะ ตรวจสอบกจกรรม ทรพยากรทใชจรงและการมสวนรวมของผเขารวมอบรม น ามาพฒนาแกไขเพอใหมประสทธภาพมากขน รวมถงการประเมนผลหลงจากจบการอบรมทงตวหลกสตรการอบรมและสงทผเขารวมอบรมไดรบ

4. ดานการผลต (Product) หมายถง การประเมนผลการฝกอบรมเพอเปรยบเทยบผลผลตทเกดขนกบวตถประสงคหรอมาตรฐานทก าหนดไว เปนการประเมนผลการอบรมทนทหลงเสรจสนการอบรม มงเนนเรองการน าความรไปใชในการปฏบตงาน และความคดเหนทมตอโครงการฝกอบรมทงหลกสตร

ตวชวดของการประเมน ภาวนา กตตวมลชย (2556) ตวชวดความส าเรจ หมายถง เครองมอทใชวดหรอ

ประเมนผลการด าเนนงานในดานตาง ๆ ขององคกร ซงแสดงผลออกมาเปนขอมลเชงปรมาณเพอสะทอนประสทธภาพและประสทธผลของด าเนนงานในองคกร

85

การประเมนผลการด าเนนงานแผนงานทท าขน โดยทวไปจะก าหนดตวชวดความส าเรจ ทมคณภาพแตกตางกนไปตามแตละองคกรขนอยกบแนวทางการบรหารจดการมหลก 3 ประการ ไดแก

1. ความคมคา (Economy) หมายถง การใชทรพยากรในการด าเนนกจกรรมใหประสบผลส าเรจนอยทสด

2. ความมประสทธภาพ (Efficiency) หมายถง การเพมศกยภาพของการผลตหรอการปฏบตงานตามวตถประสงคการจดการอบรม โดยวดจากความสามารถในการผลตเดมกอนการเขาอบรมและความกาวหนาของการปฏบตงานหลงการจดอบรมได ซงหมายถง เกดการด าเนนงานทมประสทธภาพขนในองคกร

3. ความมประสทธผล (Effectiveness) หมายถง ผลผลตหรอผลลพธทจบตองไดเปนไปตามวตถประสงคของการอบรมทตงไว

การก าหนดตวชวดตามหลกการ SMART Principle ของส านกงานก.พ. (2552) มองคประกอบ 5 ขอดงน

1. ความเฉพาะเจาะจง (Specific) โดยใหขอมลอยางชดเจนเรองวตถประสงคการจดกจกรรมและผลลพธทตอการ

2. ความสามารถในการวดและประเมนผล (Measurable) ตองวดผลทเกดขนไดอยางชดเจน นาเชอถอ เปนรปธรรมหรอขอมลเชงปรมาณ

3. การเหนดวยซงกนและกน (Agreed Upon) การด าเนนงานตองไดรบความเหนชอบจากผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชา ท าใหเกดการท างานอยางมสวนรวมและเหนประโยชนของการปฏบตงานรวมกนของทกฝาย

4. มความเปนไปไดทจะส าเรจ (Realistic) เปนวตถประสงคททาทายความสามารถใหบคลากรพฒนาความสามารถของตนเองและปฏบตงานใหส าเรจตามวตถประสงคทตงไวได

5. กรอบระยะเวลาทเหมาะสม (Timely) มระยะเวลาในการท างานทเหมาะสมกบผลลพธทตองการ โดยอางองจากภาระงานและบรบทของแตละองคกร งานวจยทเกยวของ นงลกษณ จวจ และคณะ (2558) ศกษาเรอง การถอดบทเรยนความส าเรจการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง เพอน ามาพฒนาชมชน บานวงน าแดง หมท 5 ต าบลทามะเขอ อ าเภอคลองขลง จงหวดก าแพงเพชร มวตถประสงคเพอ 1) ถอดบทเรยนความส าเรจการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง 2) จดท าคมอชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง และ 3) พฒนา

86

ชมชนบางวงน าแดงใหเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง เครองมอทใชคอ แบบสมภาษณการจดกจกรรมแลกเปลยนเรยนรการด าเนนการขบเคลอนการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง และการประเมนประสทธภาพตามตวชวดความส าเรจ สวนการวเคราะหขอมลผวจยไดรวบรวมขอมล และน าขอมลมาเขยนเชงพรรณนา อธบายลกษณะของสงทไดศกษาโดยเฉพาะ ผลการวจยจากการถอดบทเรยนความส าเรจการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง พบวา ชมชนตนแบบท งสองชมชนมผน าชมชนทเขมแขง มการบรหารจดการชมชน เพอขบเคลอน การพฒนาเศรษฐกจพอเพยงใหเปนชมชนตนแบบ มการรวมกลมจดตงกลมอาชพเพอสรางรายไดอยางย งยน มงเนนใหสมาชกในชมชนมคณภาพชวตทดและสามารถพ งพาตนเองได ตลอดจนมความรบผดชอบตอการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม จนชมชนเปนทรจกแพรหลายในการด ารงชวตดานเศรษฐกจพอเพยง นอกจากนไดน าองคความรทไดรบจากการสมภาษณและการถอดบทเรยนจากชมชน มาสรปแนวคดรวมกน และน าขอมลมาจดท าคมอเพอเปนแนวทางปฏบตใหแกชมชนตาง ๆ ไดน าไป ประยกตใชในชมชนทตองการพฒนาเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง ซงประกอบดวยแนวทางการ พฒนาชมชนตามหลกเศรษฐกจพอเพยง การขบเคลอน การพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง กลยทธในการขบเคลอนการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง และปจจยความส าเรจสการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง

บงกชมาศ เอกเอยม (2557) ศกษาเรอง กลยทธของผน าชมชนทองถนกบการบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมแบบมสวนรวมเพอสรางความย งยนและการใชประโยชนรวมกนภายในชมชนแหลงทองเทยวจงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา ผน าชมชนมความส าคญยงตอ การบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมภายในชมชนแหลงทองเทยว ภาวะผน าในการบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมภายในชมชนแหลงทองเทยวทมรปแบบผน าเชงพฤตกรรมแบบท างานเปนทมไดรบการสนบสนนและยอมรบจากชมชน การด าเนนงานทชมชนมสวนรวมสงผลใหผลการด าเนนงานประสบผลส าเรจตามทตงวตถประสงคไว นอกจากน การบรหารแบบมสวนรวมของผน าในการจดการทรพยากรและสงแวดลอมภายในชมชนแหลงทองเทยวชวยกระตนการมสวนรวมของคนในพนท มการมอบหมายหนาทความรบผดชอบแกประชาชนในการพฒนาชมชน สงเสรมการเรยนรของสมาชก น าภมปญญาดงเดมของประชาชนมาปรบใชกบการพฒนาชมชน ด าเนนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงเสรมการฟนฟธรรมชาตภายใตการด าเนนงานของคณะกรรมการชมชน มาสรางเปนจดเดนทางการทองเทยวไดอกทางหนงดวย จากการด าเนนงานอยางมสวนรวมท าใหเกด แนวทางเชงกลยทธในการบรหารจดการทรพยากรและแหลงทองเทยวภายในชมชนใหสามารถใชประโยชนไดอยางย งยน โดยวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและ

87

อปสรรค จากนนก าหนดเปนกลยทธของชมชน สอสารใหสมาชกเขาใจและมสวนรวมในการพฒนาเพอใหเขาถงการใชประโยชนของทรพยากรรวมไดอยางย งยน

ลกษณะของผน าชมชนทดและประสบผลส าเรจในการท างานคอ ผน าทรบรบทของชมชนตนเองเปนอยางด มองทกอยางรอบดานทงขอดและขอดอย น ามาผานทกษะการคดวเคราะหและก าหนดเปนนโยบายทสรางความไดเปรยบทางการแขงขนใหกบชมชนของตนเอง ด าเนนงานพฒนาอยางมสวนรวมและรบฟงความคดเหนของสมาชกชมชนโดยมงเนนผลประโยชนสวนรวมเปนส าคญ แสดงออกถงเจตนารมณและนโยบายของตนเองอยางโปรงใสและชกจงใจ ใหสมาชกกลมเขารวมกระบวนการพฒนาได

นภาพร แสงนล (2561) ศกษาเรอง กลยทธการเสรมสรางคณลกษณะความเปนพลโลกใหกบผเรยน ในโรงเรยนมธยมศกษาจงหวดนาน มวตถประสงคเพอก าหนดคณลกษณะความ พลโลกของผเรยนและสรางกลยทธการเสรมสรางคณลกษณะ ความเปนพลโลกใหกบผเรยน ในโรงเรยนมธยมศกษาจงหวดนาน พบวา

1. คณลกษณะความเปนพลโลกของผเรยนทพงประสงคในกรอบ 3 ดาน คอ ดานพทธพสย (Cognitive Domain) ดานทกษะพส ย (Psychomotor Domain) และดานจตพส ย (Affective Domain) ประกอบดวยคณลกษณะ 6 ประการ ซงเปนทกษะทจ าเปนส าหรบศตวรรษท 21 และแนวทางการอยรวมกนในโลกอยางสนต ประกอบไปดวย 1) มความรความเขาใจเกยวกบสภาวะของโลกในปจจบน 2) มความสามารถดานการสอสารและรเทาทนเทคโนโลย สามารถใชงานไดอยางเหมาะสม 3) มความสามารถในการปรบตวเขากบสถานการณทเปลยนแปลงไดอยางอดทน ด าเนนชวตรวมกบผอนไดอยางสนต 4) มทกษะในการท างานทด ใหความรวมมอและเปนสมาชกทดของกลม 5) เหนคณคาและเคารพความเปนมนษย ยอมรบในความแตกตางของแตละบคคลและแสดงออกไดอยางเหมาะสม 6) มความรบผดชอบและตระหนกถงการเปนพลเมองทดของสงคม

2. กลยทธการเสรมสรางคณลกษณะความเปนพลโลกใหกบผ เรยนโรงเรยน มธยมศกษาจงหวดนาน ประกอบดวย 9 กลยทธ ประกอบดวย 1) สรางเสรมผเรยนใหมคณลกษณะความเปนพลเมองนานทพงประสงค 2) ปรบปรงระบบการดแลชวยเหลอนกเรยนแบบมสวนรวม 3)พฒนาหลกสตรการศกษาแบบบรณาการรวมกบทองถน 4) ปรบกระบวนการจดกจกรรมการเรยนร 5) พฒนาระบบการบรหารจดการศกษาสความเปนสากล 6) เพมประสทธภาพระบบเทคโนโลย สารสนเทศเพอการสอสารในองคกร 7) พฒนาบคลากรสความเปนเลศตามมาตรฐานสากล 8) พฒนาครใหเปนตนแบบทดและมศกยภาพดานการเรยนร 9) ขยายเครอขายความรวมมออยางตอเนอง

88

คณลกษณะของความเปนพลเมองโลกทดสามารถเรมพฒนาไดตงแตวยเดกตอเนองไดจนถงวนผใหญ โดยมสมรรถนะและทกษะทแตกตางกนไปตามบรบทและภาระความรบผดชอบของแตละชวงวย หวขอการพฒนามความคลายคลงกนคอ ความรความสามารถเฉพาะเรอง การเทาทนเทคโนโลยและใชไดอยางเหมาะสม การเคารพและเหนคณคาของผอนและสรางการมสวนรวม ในการพฒนางานใหผมสวนเกยวของ เปนปจจยแหงความส าเรจในการท างาน

เรณมาศ กละศรมาและคณะ (2559) ศกษาเรอง แนวทางในการจดการความรโดยใชเครอขายแหลงการเรยนรชมชน ต าบลโคกโคเฒา อ าเภอเมอง จงหวดสพรรณบร มวตถประสงคหลกเพอศกษาสภาพแหลงเรยนรชมชน เครอขายการเรยนร และหาแนวทางในการจดการความรเพอการเรยนรตลอดชวตของชมชน โดยใชวธวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม และการวจยเชงคณภาพ วเคราะห SWOT สงเคราะหขอมล วเคราะหเนอหา และประเมนผลกจกรรมการวจยผลการวจยพบวา แหลงเรยนรชมชนในต าบลโคกโคเฒาม 19 แหลง มการจดกจกรรมการเรยนรอยางตอเนองโดยมงเนนเพอการประกอบอาชพ ในการจดการความรชมชน มการแลกเปลยนเรยนร และมการถายทอดความรจากคนรนเกาสคนรนใหม แตยงไมมการใชเทคโนโลยในการจดการความรเนองจากขาดแคลนสอ วสดอปกรณและสงอ านวยความสะดวก เครอขายภายในชมชนเปนรปแบบความสมพนธทางสงคมตามวถชวตชนบทไทย มการรวมกลมตามความสมครใจใน เครอญาต มความสมพนธภายในชมชนระหวางกลมอาชพ ซงสอดคลองกบวถชวตด งเดมของชมชน ไดแก กลมจกสาน กลมขนมหวาน กลมเกษตรอนทรย กลมสตรแมบาน เปนตน แตละกลมมโครงสรางกรรมการและมการมอบหมายงานใหแตละคนรบผดชอบ โปรงใสเรองผลตอบแทนทไดจากการด าเนนงาน มกระบวนการแลกเปลยนความรระหวางกลมเพอสรางความไดเปรยบของการพฒนาสนคาได พฒนาองคความรของตนเองโดยการไปอบรมรวมกบภายนอกเพอน าองคความรใหม ๆ มาถายทอดใหสมาชกกลมและพฒนาผลตภณฑของตนเองใหเปนทตองการของ ตลาดได

ส าหรบเครอขายภายนอกชมชนเปนรปแบบเครอขายการพฒนาชมชนไดรบการสนบสนนจากภาครฐดานกระบวนการสรางเครอขาย การสอสารและประชาสมพนธชมชนใหเปนทรจก แตยงไมมการใชเทคโนโลยจดการความรชมชนอยางเปนระบบ กลมตวแทนชมชนไดก าหนดวสยทศนในการจดการความรไววา “ชมชนโคกโคเฒาสามคค มความสข เขมแขงและ มคณภาพชวตทดขน” และเสนอแนวทางในการจดการความรชมชนเพอการเรยนรตลอดชวต โดยใชเครอขายการเรยนร 4 แนวทาง คอ 1) พฒนาทมงานเครอขายการจดการความรชมชน 2) พฒนาแหลงการเรยนรในชมชนใหเปนแหลงการเรยนรตลอดชวต 3) พฒนาระบบการจดการ

89

ความร และ 4) สรางสงคมแหงการเรยนร เปนการพฒนาองคประกอบหลกในการจดการเรยนร ไดแก คน เทคโนโลยและกระบวนการ

งานวจยวเคราะหจดแขงจดออนของชมชน ทราบปญหาทมผลตอการพฒนาทงภายในและภายนอกองคกร ผวจยสรปแนวทางการพฒนาการจดการของความรไดว 4 ประการ ไดแก

1. การพฒนาทมงานเครอจายการจดการความรชมชน เนนเรองการพฒนาทรพยากรบคคลและการแลกเปลยนองคความรระหวางตวบคคลและกลมอาชพตาง ๆ

2. การพฒนาแหลงเรยนรในชมชนใหเปนแหลงเรยนรตลอดชวต เพอยกระดบแหลงเรยนรของชมชนใหไดมาตรฐาน เออใหเกดการแบงปนและแลกเปลยนเรยนรของประชาชนและเขาถงไดอยางสะดวก

3. พฒนาระบบการจดการความรอยางมประสทธภาพและประสทธผลจนกลายเปนวสยทศนในการจดการเรยนรของชมชน

4. สรางสงคมแหงการเรยนร โดยเนนการมสวนรวมจากชมชน การยกยองปราชญชาวบานและครภมปญาทองถน บรณาการสเนหของพนทในการท ากจกรรมการเรยนรเพอสรางความนาสนใจใหผมาเยอนได

การจดการเรยนรทอยในพนทชมชน จงตองพฒนาองคประกอบหลก 3 ดาน คอ ทรพยากรคน กระบวนการและการใชเทคโนโลย เพอสรางใหเกดศนยเรยนรทใชประโยชนไดจรงแกคนในชมชน มงเนนการมสวนรวมของคนในพนท สรางใหเหนประโยชนและคณคาของศนยเรยนรโดยการน าปราชญชมชน ครภมปญญาหรอองคความรเดนของชมชนเปนตวเดน ศนยเรยนร ประยกตใชนวตกรรมผานเทคโนโลยไดอยางเหมาะสมและเขากบบรบทของตนเอง สรางแหลงเรยนรใหเขาถงไดสะดวก เหมาะกบกลมเปาหมายทชมชนตงใจไวและจดองคความรใหเหมาะสมส าหรบการประยกตใชของกลมเปาหมายอยางแทจรง

วสทธณ ธ านรตน (2561) ศกษาเรอง สมรรถนะของผน าเทศบาลเพอการพฒนาอยางย งยน มวตถประสงคเพอศกษาลกษณะรปแบบสมรรถนะของผน าเทศบาลเพอการพฒนาอยางย งยน ใชวธการวจยเชงคณภาพ โดยใชแบบสมภาษณเชงลกเปนเครองมอในการวจย และการสนทนากลม (Focus Group) จ านวน 30 คน ผวจยใชการวเคราะหสรปอปนย (Analytic Induction) ในการวเคราะหขอมล และใชการวธการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Data Triangulation) ผลการวจย พบวา สมรรถนะของผน าเทศบาลทสงผลตอการพฒนาอยางย งยนประกอบดวย สมรรถนะผน าเชงยทธศาสตร สมรรถนะผน าเชงจรยธรรม และสมรรถนะผน าการเปลยนแปลง ส าหรบขอเสนอแนะเชงนโยบายแกหนวยงานทเกยวของ พบวา ควรมการสรางหลกสตรเพอพฒนาใหผน าเทศบาล มคณลกษณะตาง ๆ ทจะสงผลตอการพฒนาอยางย งยนได และควรมการก าหนดมาตรการในการ

90

ลงโทษทจรงจงส าหรบผน าทกระท าความผด โดยเฉพาะประเดนทางดานการขาดจรยธรรม ซงถอวาเปนสงทส าคญมากทผน าควรจะตองม

อศวน หนจอย (2559) ศกษาเรอง การพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร มวตถประสงค 1) เพอศกษาสภาพปญหากระบวนการพฒนาผน าชมชน 2) เพอสรางผน าชมชนใหเปนผน าชมชนแหงการเรยนร โดยวธจดการสนทนากลม (Focus Group) ซงเปนผน าชมชนจากชมชนแหงการเรยนรทไดรบการยอมรบจากผลการพฒนาทวประเทศ และผทรงคณวฒทมความรความเขาใจในการด าเนนงานพฒนาชมชนและการพฒนาผ น าชมชน เปนการคดเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) จ านวน 12 คน เครองมอทใชคอแบบการสนทนากลม (Focus Group) และคดเลอกผน าชมชนในชมชนจากการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ทอยระหวางการพฒนา จ านวน 20 คน ประกอบดวย ก านน ผใหญบาน ผน ากลมกจกรรม อาสาพฒนาชมชน และสมาชกองคการบรหารสวนต าบลการวเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ ค านวณคารอยละ คาเฉลย (x ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ผลการวจยพบวา

1. การสงเสรมกระบวนการพฒนาชมชนคอ ตองพฒนาคนเพอการพฒนาชมชน โดยเฉพาะการพฒนาผน าชมชน ผน าชมชนตองไดรบการเสรมสรางกระบวนการเรยนร เปนผน าชมชนแหงการเรยนร ซงจะเปนบคคลทมความรความสามารถ มความรอบร มเปาหมายในการท างานเพอชมชน กลาในการเปลยนแปลงและรเรมสงใหมๆ มมนษยสมพนธด มความสามารถในการวางแผน และเปนกลไกส าคญในการวเคราะหชมชน เขาใจปญหาของชมชน และสามารถรวมแกปญหาชมชนของตนเองได

2. การสรางหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร 2.1 ความสอดคลองของหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนรตามความ

คดเหนของผเชยวชาญ คาดชนความสอดคลองของหลกสตรมชวงคะแนนท 0.57-1.00 คาคะแนนมากกวา 0.50 แสดงวา องคประกอบของหลกสตรมความสอดคลองในทกประเดน และหลกสตรมความสอดคลองเปนทยอมรบได

2.2 การประเมนความเหมาะสมของหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร ตามความคดเหนของผเชยวชาญ โดยภาพรวมมคาคะแนนเฉลย 4.29 ระดบความเหมาะสมอยในระดบมาก ผานเกณฑทก าหนดไว (x = 3.51) แสดงวาหลกสตรมความเหมาะสม

3. การประเมนผลการเปนผน าชมชนแหงการเรยนร 3.1 ประเมนผลการวดความรความเขาใจของผน าชมชนแหงการเรยนร พบวา

คะแนนความรความเขาใจกอนการฝกอบรมคะแนนเฉลย 10.00 และหลงการฝกอบรมคะแนนเฉลย 14.50 แสดงวาคะแนนเฉลยความรความเขาใจหลงการฝกอบรมสงกวากอนการฝกอบรมแตกตาง

91

กนอยางมนยส าคญทางสถตระดบ 0.05 แสดงวาหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร ท าใหผน าชมชนมความรความเขาใจมากขน

3.2 การประเมนผลการวดความสามารถดานทกษะการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนรด าเนนการประเมนหลงการฝกอบรม พบวา ผลการประเมนผานเกณฑการประเมนอยในระดบมากทสดคาเฉลยระหวาง 3.90–4.80 แสดงวาหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร ท าใหผน าชมชนมความสามารถดานทกษะมากขน

3.3 การประเมนผลการวดความสามารถดานเจตคตการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร พบวา ผลการเปรยบเทยบเจตคตของผน าชมชนแหงการเรยนรกอนการฝกอบรมคะแนนเฉลย 4.08 และหลงการฝกอบรมคะแนนเฉลย 4.52 แสดงวาคะแนนเฉลยดานเจตคตหลงการฝกอบรมสงกวากอนการฝกอบรม แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตระดบ 0.05 แสดงวาหลกสตรการพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร ท าใหผน าชมชนมความสามารถดานเจตคตดขน

สมฤทธ แสงทอง และคณะ (2558) ศกษาเรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย มวตถประสงคเพอ 1) พฒนาหลกสตรฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผ บรหารระดบตนในสถานศกษา และ 2) หาประสทธผลของหลกสตรฝกอบรม กลมตวอยางทใชในการวจย คอ ผบรหารระดบตนในวทยาลยเทคโนโลยดอนบอสโก บานโปง สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย จ านวน 9 คน โดยการเลอกแบบเจาะจง การวจยทผวจยสรางขนประกอบดวย หลกสตรฝกอบรม แบบทดสอบความรแบบประเมนทกษะ และแบบวดเจตคตตอการฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตน ทสรางโดยผวจย สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและการทดสอบวลคอกซน ผลการวจยพบวา

1. ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย พบวา

1.1 ผลการศกษาโครงรางหลกสตร จากการศกษาเอกสาร งานวจย และการประชมกลม ท าใหไดหนวยการเรยนรและรายละเอยดของเนอหาแบงออกเปน 4 หนวย ซงกลมตวอยางโดย พนฐานความรระดบปานกลาง และมความตองการ พฒนาอยในระดบมาก ดงน

หนวยท 1 ความรเบองตนเกยวกบภาวะผน าเชงบารมเนอหาประกอบดวย เรอง ความหมายของภาวะผ น าเชงบารม ดานการเปนแบบอยาง ดานการควบคมอารมณ ดานการ มศลธรรม ดานการสรางความศรทธา และดานการไมใช อ านาจเพอประโยชนสวนตว

92

หนวยท 2 ความรเบองตนเกยวกบภาวะผน าการสรางแรงบนดาลใจ ดานการสรางแรงจงใจ ดานการกระตน จตวญญาณของทมใหมชวตชวา ดานการมวสยทศนบวก และดานการอทศตว

หนวยท 3 ความรเบองตนเกยวกบภาวะผน าการกระตนทางปญญา ดานการคดสงใหมและสรางสรรคดาน การแกปญหาดวยวธใหมดานการแกปญหารวมกน และดานปญหาทกอยางมทางแกไข

หนวยท 4 ความรเบองตนเกยวกบภาวะผน าการค านงถงความเปนปจเจกบคคล ดานการดแลเอาใจใสดาน ผน าจะเปนโคช ดานผน ามปฏสมพนธกบผตามเปนการสวนตว และดานผน ามการฟงอยางมประสทธผล

1.2 ผลการประเมนความเหมาะสมของโครงรางหลกสตรฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตนใน สถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย พบวา มความเหมาะสมโดยรวมอยในระดบมาก และเมอพจารณา ผลประเมนความเหมาะสมจาก 8 รายการหลก พบวา รายการทมความเหมาะสมอยในระดบมากทง 8 รายการ อยางไรกตาม ผวจยยงไดด าเนนการปรบปรงในหลายประเดนตามค าแนะน าและขอสงเกตของผเชยวชาญ

1.3 ผลการประเมนความสอดคลองของหลกสตรฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย พบวา ผเชยวชาญเหนวาหลกสตรฝกอบรมมความสอดคลองกนทกองคประกอบ โดยมคาดชนความสอดคลองเทากบ 0.86 และ 1.00

2. ผลการศกษาประสทธผลของหลกสตรฝกอบรมส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยน แหงประเทศไทย พบวา

2.1 ผ บรหารระดบตนท เขาอบรมตามหลกสตรฝกอบรมภาวะผ น าส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกด มลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย มคะแนนการทดสอบความรเบองตนเกยวกบภาวะผน าระดบตน หลงไดรบการฝกอบรม สงกวากอนการฝกอบรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

2.2 ผบรหารระดบตนทเขารบอบรมตามหลกสตร มทกษะภาวะผน า เชงบารมการสรางแรงบนดาลใจ การกระตน ทางปญญา และดานการค านงถงความเปนปจเจกบคคลอยในระดบสง เมอพจารณาเปนรายบคคล ปรากฏวา ผบรหารระดบตนทเขารบการอบรมมทกษะภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตน ผานเกณฑรอยละ 80 ทกคน

93

2.3 ผลการประเมนเจตคตของผบรหารระดบตนทมตอการฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษา สงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย พบวา ผบรหารระดบตนทงภาพรวมและรายดานมเจตคตในทางบวก กรอบแนวคดการวจย

ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการพฒนาผน าชมชน สรางเปนกรอบแนวคดการวจยไดดงภาพตอไปน

บทท 3

วธการด าเนนการวจย

รปแบบของการวจย

งานวจยเรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปางเปนการวจยและพฒนา (Research and Development: R&D) ใชกระบวนการสนทนากลมยอยและถอดบทเรยนเพอใหไดองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชน น ามาพฒนาเปนหลกสตรอบรมผน าชมชนในจงหวดล าปาง มรายละเอยดการเกบขอมล ดงตอไปน

1. ขอมลและแหลงขอมล 2. ประชากรและกลมตวอยาง 3. เครองมอและวธการเกบรวบรวมขอมล 4. การเกบรวมรวมขอมล 5. การวเคราะหขอมล

ขอมลและแหลงขอมล

ขอมลปฐมภม 1. ขอมลสมรรถนะ ทจ าเปนของผน าชมชนตนแบบทประสบความส าเรจของจงหวด

ล าปาง มแหลงทมาจากการถอดบทเรยนจากสมาชกชมชนตนแบบในจงหวดล าปางทเกยวของ กบบรบทของแตละชมชนและกระบวนการพฒนาในพนท

2. ขอมลทน ามาใชในการพฒนาหลกสตร ไดแก บรบทของชมชน หลกการและเหตผล จดมงหมาย เนอหาสาระ การจดกจกรรม การใชสอ การวดและการประเมนผล เอกสารและรายละเอยดของการจดกจกรรมตามหลกสตรฝกอบรม ส าหรบการประเมนหลกสตรจะมงเนนองคประกอบของหลกสตรดานวตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะส าคญของผเขาอบรม โครงสรางเวลาเรยน โครงสรางเนอหาของหลกสตร กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม ส าหรบน าไปใชฝกอบรมผน าชมชนตอไป

95

3. ขอมลทใชในการอบรมกลมเปาหมาย จ านวน 20 คน จากชมชนตนแบบ 4 หมบาน ไดแก เนอหาสาระตามองคประกอบของหลกสตร เรองสมรรถนะผน า 5 ดาน กระบวนการท างานของผน าและผลส าเรจของงาน

ขอมลทตยภม เปนขอมลซงเกบรวบรวมจากต ารา ผลงานทางวชาการ ผลงานการวจย ตลอดจน

เอกสารของหนวยงานภาครฐและภาคเอกชนทเกยวของกบประเดนทศกษา ไดแก ทฤษฎแนวคดผน า สมรรถนะของผน ายคใหมและการพฒนาชมชนอยางย งยน โดยอาศยการคนควาจากหองสมด เวบไซตของสถาบนการศกษาและองคกรตาง ๆ ทเกยวของ การศกษาขอมลจากหนวยงานภาครฐทเกยวของโดยตรงกบรางวลทชมชนไดรบเพอหาปจจยแหงความส าเรจจากองคกรภายนอก ไดแก สถาบนลกโลกสเขยว ส านกงานพฒนาชมชนจงหวดล าปางและส านกงานเกษตรจงหวดล าปาง ประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากรทใชในการศกษาครงน มาจากชมชนของจงหวดล าปางทไดรบรางวลระดบจงหวดหรอระดบประเทศ ระหวางป พ.ศ. 2551-2561 ไดแก รางวลลกโลกสเขยว รางวลกลมแมบานเกษตรกรดเดนและรางวลหมบานเศรษฐกจพอเพยง จ านวนทงหมด 25 ชมชน ผวจยจะท าการคดเลอกชมชนทงสน 4 ชมชน โดยมรายละเอยดของรางวลดงตอไปน

ชมชนตนแบบจงหวดล าปาง รางวลลกโลกส

เขยว รางวลกลมแมบานเกษตรกรดเดน

รางวลหมบานเศรษฐกจพอเพยง

1. บานสามขา อ.แมทะ ประจ าป 2551 - - 2. บานสาสบหก อ.แจหม ประจ าป 2558 - - 3. บานเมาะหลวง อ.แมเมาะ - ประจ าป 2560 - 4. บานดอนแกว อ.วงเหนอ - ประจ าป 2561

จากขอมลขางตน ผวจยคดเลอกกลมตวอยาง 4 ชมชนเพอทใชศกษาวจยครงน เปนแบบ

ไมอาศยความนาจะเปน (Nonprobability Sampling) โดยการสมกลมตวอยางแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ประกอบดวย กลมตวอยางจากผทมความพรอมและมสวนรวมในการท างานพฒนาชมชน ไดแก ผน าแบบเปนทางการ ผน าแบบไมเปนทางการและผทมศกยภาพผน า สมาชกไดถอดบทเรยนมาจากชมชนละ 10 คน จ านวนทงหมด 40 คน

96

2. การพฒนาหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชน ผวจยท าการคดเลอกผเชยวชาญ จ านวน 5 คน (ภาคผนวก ข) ไดแก ผเชยวชาญดานการศกษา 2 คน การพฒนาทรพยากรมนษย 2 คน การจดกระบวนการ 1 คน โดยคณสมบตของผเชยวชาญ คอ เปนผส าเรจการศกษาระดบปรญญาโทหรอปฏบตงานในต าแหนงหวหนางาน และมประสบการณในหวขอทประเมนไมต ากวา 5 ป เพอท าการประเมนความเหมาะสมของหลกสตร

3. ผเขารวมหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน มกระบวนการคดเลอกกลมตวอยางจากผสนใจ ผทมคณสมบตเหมาะสมหรอผมสวนเกยวของกบการท างานพฒนาชมชนทไมไดอยในกระบวนการถอดบทเรยน จ านวน 20 คน แบงเปนผเขาอบรมหมบานละ 5 คน จากชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง เพอท าการอบรมเรองสมรรถนะทจ าเปนส าหรบผน าชมชน กระบวนการด าเนนงานทมประสทธภาพและการประเมนผลส าเรจเชงประจกษทสงคมยอมรบ เปนเวลา 3 วน 2 คน ในพนทจงหวดล าปาง

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

เครองมอในการเกบขอมลคอ 1. แบบค าถามส าหรบการสนทนากลมยอย (Focus Group Form: ภาคผนวก ก) โดยม

ชดค าถามการอภปรายเพอถอดบทเรยนกระบวนการท างานของผน าชมชนตนแบบทประสบความส าเรจของจงหวดล าปาง ใน 3 ดาน ไดแก 1) สมรรถนะทจ าเปนของผน า 2) กระบวนการท างานอยางมประสทธภาพ 3) ผลส าเรจทเกดขนและเปนทยอมรบของสงคม รวมถง 4) ขอเสนอแนะ และความคดเหนของผน าในพนท เมอผวจยไดก าหนดประเดนในการอภปรายกลมยอยแลว จะน าเสนออาจารยปรกษาวทยานพนธพจารณาความถกตอง ความสมบรณของแบบสมภาษณ ความเหมาะสมของภาษาทใช (Wording) และตรวจสอบความเทยงตรงตามเนอหา (Content Validity) เพอน าไปปรบปรงแกไขตามขอเสนอแนะ แลวน าแบบสอบถามดงกลาวไปท ากจกรรมอภปรายกลมยอยตอไป

2. แบบวเคราะหดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามและวตถประสงคของหลกสตร ผ วจ ยน าหลกสตรการพฒนาผน าชมชน ซงมเนอหาและกรอบการด าเนนกจกรรมครอบคลมวตถประสงคทตงไวใหเกดความเปลยนแปลงกบตวผเรยนในดานทศนคตและพฤตกรรมทผานการปรบปรงแกไขจากอาจารยทปรกษาและอาจารยทปรกษารวม น าเสนอตอผเชยวชาญ ดานทฤษฏภาวะผน า ดานการจดกจกรรมพฒนาภาวะผน า และดานการจดกระบวนการ จ านวน 5 ทาน (ภาคผนวก ข) ตรวจสอบความตรงของเนอหา (Content Validity) วเคราะหหาคาดชนความสอดคลอง

97

(Index of Item - Objective Congruence: IOC) (ภาคผนวก ค) เพอใหครอบคลมในแนวคดเชงโครงสราง เนอหา และวตถประสงคในการท าวจย

3. แบบประเมนความเหมาะสมของหลกสตร (ภาคผนวก ง) ผเชยวชาญท าการประเมนความเหมาะสมของหลกสตรโดยใชแบบประเมนองคประกอบและการใชหลกสตรซงเปนค าถามปลายเปด มลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 5 ระดบ คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย และนอยทสด

4. การจดอบรมผน าชมชนตนแบบจงหวดล าปาง เปนเวลา 3 วน 2 คน ณ ศนยการเรยนร ฮอมผญา บานสาสบหก อ าเภอแจหม ตามหลกสตรและคมอการพฒนาผน าชมชน (ภาคผนวก จ) ด าเนนการอบรมระหวางเวลา 09.00 น. - 17.00 น. ของทกวน โดยก าหนดเนอหา การอบรมไดแก การศกษาเรององคความรทจ าเปนส าหรบการปฏบตงานของผน า การฝกปฏบตการเขยนแผนชมชนของหมบาน และการน าเสนอแผนชมชนของหมบานเพอฟงขอคดเหนและค าแนะน าจากกลม

5. ขอสอบกอนเรยนและหลงเรยนเรองสมรรถนะผน าชมชน (ภาคผนวก ฉ) 6. แบบประเมนความเหมาะสมจากผเชยวชาญเรองแผนชมชนของหมบาน (ภาคผนวก ช) 7. แบบประเมนความพงพอใจหลงการอบรม (ภาคผนวก ซ) น าไปประยกตใชหลงการอบรม

และการวดผลส าเรจใหเปนทยอมรบไดขององคกรทเกยวของ ใชกระบวนการประเมนผล ไดแก การประเมนองคความร กระบวนการท างานของผน าและผลส าเรจของงาน หลงจากไดรบขอสรปของผลการประเมนแลวจงน าไปปรบปรงหลกสตรใหมประสทธภาพและมคณภาพมากขน การเกบรวมรวมขอมล

การเกบรวมรวมขอมลเชงคณภาพ ผวจยจะท าการจดประชมกลมยอย ทงหมด 4 ครง โดยจดในพนทของแตละชมชน จ านวน 1 ครง เพอถอดบทเรยนและองคความรของแตละชมชน จากตวแทนของชมชน จ านวน 10 คน ส าหรบการด าเนนการเกบขอมลส าหรบการศกษาครงน จ าแนกขนตอนการด าเนนงานเปน 2 ขนตอน ไดแก

1. กอนด าเนนการเกบขอมลภาคสนาม 1.1 ศกษาขอมลทตยภมทเกยวของกบการวจย 1.2 คณะนกวจยด าเนนการตดตอประสานงานกบภาคทเกยวของเพอนดหมายวน

และเวลาการเขาไปเกบขอมลในพนท 2. ระหวางการเกบขอมลภาคสนาม

98

2.1 แนะน าตวคณะนกวจยกบชมชน และอธบายเกยวกบวตถประสงคในการเดนทางเขามาในพนทศกษา พรอมท งแจงเหตผลในการเลอกเขามาท าการศกษาในพนทดงกลาว เพอสรางปฏสมพนธทดกบชมชน

2.2 แบงกลมยอยเพอระดมสมอง เปนกลมยอย 3 กลมในแตละชมชน โดยใหสมาชก แตละกลมมาจากประเภทของผน าทหลากหลาย คณะวจยใหค าถามทเตรยมไวเปนแนวทางในการระดมสมองจากสมาชกกลม

2.3 สมาชกกลมน าเสนอขอมลทไดมาจากการระดมสมองในกลมยอย 2.4 คณะนกวจยสรปขอมลทมาจากกลมยอยใหเปนภาพรวมของชมชนรวมกบ

สมาชกผท าการอภปรายกลม

การวเคราะหขอมล 1. ขอมลการศกษาสมรรถนะผน าชมชนโดยใชกระบวนการถอดบทเรยน ใชการวเคราะห

ขอมลโดยใชการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) การวเคราะหขอมลเชงพรรณนา (Descriptive Analysis)

2. ขอมลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมส าหรบผ น าชมชนใชการวเคราะหขอมล โดยใช แบบวเคราะหดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามและวตถประสงค เปนการน าขอมลสรปจากการถอดบทเรยนจากแตละชมชนมาจดท าหลกสตรพฒนาผน าชมชน จากนนจงค านวณหาความตรงเชงเนอหา ซงค านวณจากความสอดคลองระหวางวตถประสงคทตองการวดกบองคประกอบของหลกสตรทสรางขน โดยผเชยวชาญจะตองประเมนดวยคะแนน 3 ระดบ คอ

+1 = สอดคลองหรอแนใจวาตรงกบวดวตถประสงคทระบไว 0 = ไมแนใจวามความสอดคลองกบวดวตถประสงคทระบไว -1 = ยงไมถกตองหรอไมสอดคลองกบวดวตถประสงคทระบไว ผวจยตรวจสอบคณภาพของหลกสตรฝกอบรม โดยน าคะแนนทไดในแตละขอไปหา

คาดชนความสอดคลอง (Item-Objective Congruence) หรอคาความตรงเนอหา (Content Validity) ค านวณโดยใชสตร

IOC = N

R

IOC = ดชนความสอดคลองระหวางแบบสอบถาม R = คะแนนของผเชยวชาญ R = ผลรวมของคะแนนผเชยวชาญแตละคน N = จ านวนผเชยวชาญ

99

ถาดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามกบนยามเชงปฏบตการ (IOC: Index of Item Objective Congruence) มคาความตรงเชงเนอหาระหวาง 0.50 – 1.00 คะแนน ถอวาหลกสตรฝกอบรมนน มคาระดบความเหมาะสมทยอมรบไวได เพอน าไปใชประเมนผลตอไป สรปผลการประเมน IOC จากผเชยวชาญทง 5 คน ไดคาเฉลย 0.9 ซงอยในเกณฑของความเหมาะทยอมรบได ส าหรบการประเมนความเหมาะสมของหลกสตรในขนตอไป

3. การวเคราะหขอมลเพอประเมนความเหมาะสมของหลกสตรจากผเชยวชาญทง 5 คน โดยใช แบบประเมนองคประกอบและการใชหลกสตรเพอประเมนความเหมาะสมของหลกสตรส าหรบการน าไปใช เปนแบบประเมนซงเปนค าถามปลายเปด มลกษณะค าถามเปนมาตราสวนวด (Rating Scale) ของลเครท (Likert) โดยก าหนดระดบความรไว 5 ระดบ ซงมเกณฑการใหคะแนน ดงน ตวเลอก เกณฑคะแนน มากทสด 5 มาก 4 ปานกลาง 3 นอย 2 นอยทสด 1

วเคราะหขอมลเปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 5 ระดบ โดยใชมาตราสวนประมาณคาของลเครท (Likert) วเคราะหโดยหาคาเฉลยเลขคณต (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.)โดยแปลผลเปนระดบใชเกณฑดงน

คะแนนเฉลย 4.21 - 5.00 แสดงวา มความเหมาะสมอยใน ระดบมากทสด คะแนนเฉลย 3.41 - 4.20 แสดงวา มความเหมาะสมอยใน อยในระดบมาก คะแนนเฉลย 2.61 - 3.40 แสดงวา มความเหมาะสมอยใน ระดบปานกลาง คะแนนเฉลย 1.81 - 2.60 แสดงวา มความเหมาะสมอยใน ระดบนอย คะแนนเฉลย 1.00 - 1.80 แสดงวา มความเหมาะสมอยใน ระดบนอยทสด

4. การวเคราะหขอมลเพอประเมนความพงพอใจหลงการอบรมของสมาชกทง 20 คน โดยใชแบบทดสอบกอนและหลงการขารวมอบรมและแบบประเมนความพงพอใจของผเขารวมหลงจากจบโครงการ ขอมลจากแบบประเมนการฝกอบรมผน าชมชนตนแบบในจงหวดล าปาง เปนแบบประเมนเพอวดระดบความร มลกษณะค าถามเปนมาตราสวนวด (Rating Scale) ของลเครท (Likert) โดยก าหนดระดบความรไว 5 ระดบ ซงมเกณฑการใหคะแนน ดงน

100

ตวเลอก เกณฑคะแนน มากทสด 5 มาก 4 ปานกลาง 3 นอย 2 นอยทสด 1

วเคราะหและอธบายผลโดยหาคาเฉลยเลขคณต (Mean) และรอยละ (Percentage) ซงก าหนดใหใชคาเฉลยเลขคณต ในการแปลผลขอมลโดยใชคณสมบตของความตอเนองของคะแนนเปนเกณฑในการเทยบผล โดยแบงกลมตามชวงคะแนนการแปลผล ดงน

คะแนนเฉลย 4.21 - 5.00 แสดงวา มความพงพอใจอยใน ระดบมากทสด คะแนนเฉลย 3.41 - 4.20 แสดงวา มความพงพอใจอยใน อยในระดบมาก คะแนนเฉลย 2.61 - 3.40 แสดงวา มความพงพอใจอยใน ระดบปานกลาง คะแนนเฉลย 1.81 - 2.60 แสดงวา มความพงพอใจอยใน ระดบนอย คะแนนเฉลย 1.00 - 1.80 แสดงวา มความพงพอใจอยใน ระดบนอยทสด

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

งานวจยเรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง เปนการวจยและพฒนา โดยใชกระบวนการถอดบทเรยนและองคความรจากการจดประชมกลมยอย ผวจยท าการวเคราะหขอมล เปน 3 ตอน ตามวตถประสงคการวจย มรายละเอยดดงน

ตอนท 1 ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบความส าเรจ ของชมชนตนแบบ 4 หมบานในจงหวดล าปาง

1.1 สมรรถนะผน าชมชนทสงผลตอการปฏบตงานอยางมประสทธภาพ 1.2 กระบวนการด าเนนงานทมประสทธภาพ 1.3 ผลส าเรจของการด าเนนงานชมชน ตอนท 2 ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน 2.1 โครงสรางหลกสตร 2.2 ผลการวเคราะหดชนความสอดคลอง ของเนอหาหลกสตร ตอนท 3 ผลประเมนการอบรมตามหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชน 3.1 ผลประเมนการทดสอบความรกอนและหลงการอบรมของผน าชมชน 3.2 ผลประเมนความเหมาะสมในการจดท าแผนชมชนจากผเชยวชาญ 2 ทาน 3.3 ผลประเมนความพงพอใจของผเขารบการอบรม

ตอนท 1 ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ

ผลการถอดบทเรยนสมรรถนะผน าชมชน กระบวนการด าเนนงานและการวดผลความส าเรจของชมชนตนแบบ 4 หมบานในจงหวดล าปาง เพอน าไปจดเปนหลกสตรฝกอบรมสมรรถนะทจ าเปนส าหรบการปฏบตงานของผน า โดยใชวธการสมตวอยางผน าชมชนอยางเจาะจงส าหรบ ท าการถอดบทเรยน จ านวน 40 คน แบงเปนหมบานละ 10 คน จ านวน 1 ครง ตามหมบาน จากนนท าการวเคราะหผลโดยใชการวเคราะหเนอหาและการอธบายเชงพรรณนา มรายละเอยดดงตอไปน

102

103

จากตารางท 4.1 สรปไดวาหวขอองคความรทจ าเปนของผน าชมชนทมความเหมอนกน ในทกหมบาน เรยงล าดบตามความสอดคลองของรายละเอยด ไดแก

1. ความรเรองกฎ ระเบยบของชมชนและสงคม เชน กฎหมายวาดวยทะเบยนราษฎรและการจดท าทะเบยนราษฎรฯ กฎหมายวาดวยการจดทะเบยนครอบครว กฎหมายวาดวยอาวธปนและสงเทยมอาวธปน พระราชบญญตรบราชการทหาร ประมวลกฎหมายอาญา กฎหมายวาดวยการเชาทดนเพอเกษตรกรรม กฎหมายวาดวยปาสงวนแหงชาต เปนตน เพอใหเกดการประพฤตตวทถกตองตามกฎหมายของพลเมองไทยและความสงบเรยบรอยของการอยรวมกน

2. ความรดานการประกอบอาชพของคนในชมชน อางองจากบรบททรพยากรและอาชพหลกของคนในชมชน ผน าตองมความรเรอง หลกการตลาด กลยทธการขายและการพฒนาเพอเพมมลคาใหผลตภณฑในทองทของตนเอง

3. องคความรเรองการบรหารปจจยพนฐานดานการด าเนนงาน 4 ขอ ไดแก บคลากร ทรพยากรและงบประมาณอยางมสวนรวมเพอประโยชนสงสดของสวนรวม

4. ความรรอบตวหรอองคความรเฉพาะเรอง เชน การประกอบอาชพ โครงการทนโยบายภาครฐสนบสนนหรอแหลงทนทเกยวของกบงานพฒนาของชมชน เปนตน โดยขอมลตองเปนปจจบน เพอใหคณะกรรมการตลอดจนสมาชกชมชนสามารถน าไปใชประโยชนตอได การคดกรองขอมลทเทยงตรงและปจจบนท าใหไดรบการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของและเกดเปนความไดเปรยบทางการแขงขนของชมชนได

ผน าทมองคความรครบถวนจะเพมประสทธภาพในการบรหารงาน เกดเปนผลส าเรจ ของการท างาน ท าใหคณภาพชวตของคนในชมชนดขนในดานทศนคต รายได แรงบนดาลใจในทางบวก เปนตน

104

105

จากตารางท 4.2 สรปไดวา ทกษะของผน าชมชนทมความสอดคลองกนของชมชนตนแบบ ไดแก

1. ทกษะการสอสารผน าทดตองสอสารขอมลไดอยางชดเจน เขาใจไดงาย ขอมลมความถกตองและเปนปจจบน เมอตองสอสารในระดบของการปฏบตงานหรอการหาขอสรป ผน าตองมทกษะการเจรจาตอรองหรอโนมนาวจตใจ เพอใหสรปขอตกลงททกฝายยอมรบไดหลงจากการท าประชาคม ทกษะการสอสารทดจะชวยลดความขดแยงระหวางการอภปรายและสรางแรงบนดาลใจใหสมาชกชมชนเขามามสวนรวมในการพฒนามากขนได

2. ทกษะการบรหารงาน โดยค านงถงเรอง บคลากร ทรพยากร งบประมาณและกระบวนการท างานเปนพนฐาน ผน าทเขาใจบรบทของชมชนอยางด สามารถวางแผนการท างานทสมดลบนพนฐานของทรพยากรทชมชนม ท าใหการด าเนนงานราบรนตงแตตนจนจบและบรรลตามวตถประสงคทตงไว การแกไขปญหาเฉพาะหนาชวยลดความเสยหายระหวางการปฏบตงานได บางสวนและตองมขนตอนการวเคราะหสาเหตทแทจรงของปญหาหลงจากนน เพอไมใหเกดปญหาซ าซอนขนอก การจดสรรภาระงานใหเหมาะสมกบศกยภาพและความสามารถของแตละบคคลจะชวยใหคณะท างานเกดความสขในการท างานและมผลลพธทด เพราะท างานทเกยวของกบความเชยวชาญเฉพาะดานของตนเองอยแลว

3. ทกษะการวเคราะหของผน ามความส าคญอยางยง เนองจากการวเคราะหและวางแผนทผดทศทาง ท าใหผลส าเรจทไดไมสอดคลองกบความตองการของสมาชกชมชนหรอหนวยงานทเกยวของ เกดการไมยอมรบและไมมนใจในความสามารถของคณะท างาน การวเคราะหทมประสทธภาพควรมคณะท างานทหลากหลาย มประสบการณหรอความเชยวชาญทเกยวของ กบโครงการทพฒนา ใชการอภปรายเหตผลของแตละคนแลวน ามาวเคราะหรวมกนวาเกดผลกระทบกบการด าเนนงานดานอนในคณะท างานหรอไม คณะท างานสามารถน าผลสรปใหพเลยงหรอหนวยงานทมสวนเกยวของชวยใหความคดเหนเพอประกอบการพจารณาของคณะท างานไดดวย เปนการตรวจสอบแผนงานรายบคคลและแผนงานของกลมใหมความสอดคลองเปนไปในทศทางเดยวกน

จงอาจกลาวไดวา ทกษะของผน าสงผลตอการพฒนาโดยตรงตงแตการชแจงประเดน การพฒนา การตงวตถประสงค การวางแผนด าเนนงานและการประเมนผล ความหลากหลายของสมาชกกลมจะชวยน าเสนอขอมลจากมมมองทหลากหลายขนดวย จากนนน ามาผานกระบวนการวเคราะหทมประสทธภาพเพอน าไปใชงานไดจรงในชมชนตอไป ซงในทกกระบวนการตองสอสารวตถประสงคและขอสรปใหชาวบานทราบเปนระยะ เพอใหเกดความเขาใจรวมกนจนพฒนาเปนการมสวนรวมในแผนการด าเนนงานไดในทสด

106

107

จากตารางท 4.3 สรปไดวา ความสามารถและคณสมบตพเศษทผน าควรม ไดแก 1. ความสามารถดานการเขาถงเทคโนโลย สามารถหาขอมลจากแหลงความรท

หลากหลายได เชน เวบไซต วดโอหรอเอกสารประกอบการด าเนนงานจากหนวยงานภาครฐ เปนตน องคความรทไดจากเทคโนโลยมความเปนปจจบนและหลากหลาย สามารถน าไปวเคราะหและใชตอยอดการด าเนนงานของชมชนได รวมถงความสามารถดานการเผยแพรขอมลของชมชนผานชองทางออนไลนตาง ๆ เปนการประชาสมพนธและสรางศนยการเรยนรเคลอนทเพอใหหนวยงานอนเขามาเรยนรได

2. ความสามารถดานการใชภาษาตางประเทศ เชน ภาษาจน ภาษาองกฤษหรอภาษาญปน เปนตน เนองจากแหลงขอมลของแตละประเทศมความแตกตางกน การเขาถงความตองการและลกษณะของกลมเปาหมาย ท าใหชมชนตงวตถประสงคการพฒนาทสอดคลองกบขอมลเหลานนได รวมถงการถายทอดองคความรหรอประชาสมพนธทมความเฉพาะของกลมเปาหมาย ชวยสรางภาพลกษณทดใหชมชน เปนการเพมขดความสามารถและขยายขอบเขตการท างานของชมชนใหกวางขนได

3. การถายทอดความรท เปนเอกลกษณของชมชน ชวยสรางความน าสนใจใหนกทองเทยวหรอหนวยงานทเกยวของเขามาเยยมชมและท ากจกรรมดวย เกดโอกาสการสรางรายไดเพมหรอการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนเพอน าไปพฒนากระบวนการท างานได

ความสามารถพเศษของผน าหรอคณะท างาน จะสรางความไดเปรยบใหเกดกบชมชน น ามาซงการสนบสนนเชงนโยบายจากภาครฐ การสนบสนนองคความรหรอนวตกรรมใหม จากหนวยงานเอกชนหรอผมาเยอนจากภายนอก โดยชมชนตองวเคราะหความตองการและความไดเปรยบเชงพนทของตนเองกอน แลวพฒนาหรอสอสารสงทเปนจดเดนของตนเอง สรางความนาสนใจและโอกาสการพฒนาตอยอดใหชมชนได

108

109

จากตารางท 4.4 สรปไดวา ความสมพนธทดของผน าชมชนตนแบบมลกษณะดงตอไปน

1. มมนษยสมพนธทด แสดงถงความตงใจและเตมใจพฒนาชมชน มความเออเฟอเผอแผ ใหบรการและอ านวยความสะดวกพนฐานกบชมชนได เปดโอกาสใหสมาชกชมชนเขาถงไดงาย มรปแบบความสมพนธแบบไมเปนทางการ

2. เขาใจและยอมรบความแตกตาง เปดโอกาสใหทกคนคดและแสดงออกอยางเทาเทยมกน โดยผน าสรางบรรยากาศการท างานอยางมสวนรวมใหเกดในชมชน

3. มความสมพนธทดกบองคกรภายนอก เพอแสวงหาความรและโอกาสส าหรบ การพฒนาชมชนได

110

111

จากตารางท 4.5 สรปไดวา บคลกภาพและการแสดงออกของผน าทเหมาะสม ไดแก

1. การแตงกายของผน าตองเหมาะสม ถกตองตามกาลเทศะและสถานการณ เครอง แตงกายสภาพ มเอกลกษณทองถน จะชวยสรางภาพลกษณทดใหผน าได

2. ผน าควรมความมงมนและตงใจในการท างาน โดยแสดงออกอยางกระตอรอรน กระฉบกระเฉง ตอบสนองตอการประสานงานอยางรวดเรว ท างานดวยความเตมใจและสอบถามความกาวหนาของงานกบคณะท างานอยางสม าเสมอ เพอแสดงออกถงความใสใจในการท างานและการตรวจสอบผลการด าเนนงานใหสอดคลองกบวตถประสงคของโครงการ

3. การแสดงออกถงองคความรของผน า ตองประกอบดวยขอมลทถกตอง ผานการวเคราะหและน าไปใชประโยชนไดจรง การสอสารตองตรงประเดนและน าเสนอเปนล าดบเพอใหเขาใจไดงาย ส าหรบการน าไปประยกตใชตอไป

4. เปนตวอยางทเรอง ความมงมนในการท างาน การรบผดชอบตองานทไดรบมอบหมายทงผลส าเรจและความลมเหลว ผน าตองแสดงออกถงความโปรงใส ตรวจสอบไดของกระบวนการท างาน และปฏบตกบสมาชกชมชนทกคนอยางเทาเทยมกน สรางความเชอมนในการกระจายผลประโยชนและสวสดการของชมชนอยางยตธรรม

112

113

จากตารางท 4.6 สงทสมาชกของชมชนอยากใหมเพมเตมในตวผน า ไดแก การตอยอดความส าเรจของชมชน เนองจากความส าเรจทไดรบจากการด าเนนงานตอง

มการพฒนาและปรบปรงใหมศกยภาพเทาทนกบการเปลยนแปลงของโลก สรางรายได องคความรหรอโอกาสดานการพฒนาอน ๆ ใหกบสมาชกในชมชนได ผน าตองมความมงมนและอดทนตอความยากล าบากและความกดดนเพอใหเกดผลส าเรจของงานอนเปนทยอมรบของสมาชกชมชนไดการเรยงล าดบความส าคญของงานมสวนท าใหการบรหารงานมประสทธภาพและตรงตามวตถประสงคของการพฒนา รวมถงเปนโอกาสส าหรบการฝกปฏบตงานของผน ารนใหม หวขอเรองทไมเรงดวนหรอไมส าคญ จะเกดผลกระทบกบชมชนนอย ท าใหความสญเสยนอยตามไปดวย ผน าจงตองใชทกษะการวเคราะหและตงวตถประสงคการพฒนาโดยใชกระบวนการเรยงล าดบความส าคญของงานดวย การปฏบตตวของผน าตองมความโปรงใส ซอสตย มคณธรรม เพอเปนตวอยางทดใหกบผ ปฏบตงานคนอน สรางความเชอมนใหกบสมาชกของชมชนและอยากม สวนรวมกบการด าเนนงานของคณะกรรมการเพราะเหนถงการกระจายรายไดทเปนธรรมและประโยชนทเกดกบสวนรวม

114

115

116

จากตารางท 4.7 สรปไดวา ขนตอนการด าเนนงานของชมชน มล าดบการท างานทคลายคลงกน ไดแก 1. การชแจงท าความเขาใจ 2. วางแผนการท างาน 3. การด าเนนงาน 4. การประเมนผลการท างาน 5. ตอยอดการปฏบตงานโดยการพฒนางานใหดขนหรอเผยแพรความส าเรจของการปฏบตงานใหหนวยงานตนสงกดทราบและพฒนาขบวนการท างานตอไปได

ลกษณะการท างานอยางมความสขในการท างานชมชน ไดแก 1. มแผนการด าเนนงานทชดเจน เปนขนตอนมตวชวดทไดรบการยอมรบและ

สอดคลองกบวตถประสงคของโครงการ เพอใหสามารถตรวจสอบการด าเนนงานและพฒนางานใหเกดผลลพธทมประสทธภาพได

2. การแบงภาระงานใหคณะท างาน โดยพจารณาคณสมบตของผปฏบตงานและจดใหตรงกบความถนด ภาระงานของแตละคนตองไมมากเกนไป เพอใหเกดผลการด าเนนงานทมประสทธภาพและไมกระทบกบการด าเนนชวตปกตของผท างาน

3. คณะท างานเขาใจกน คดถงความรสกของผรวมงานระหวางการท างาน แบงเบาภาระงานซงกนและกนได

117

118

จากตารางท 4.8 พบวา คณสมบตทดของคณะท างานในชมชนตนแบบ ประกอบไปดวย 1. มจตอาสา มแรงบนดาลใจในการท างานพฒนา คดถงประโยชนสวนรวมมากกวา

ประโยชนสวนตน ท าใหไดรบความรวมมอจากทกฝายเพราะมการกระจายผลประโยชนอยางเปนท า เลอกพฒนาเรองทเปนผลกระทบตอคนหมมาก ท างานอยางมงมน ตงใจและอดทน เนองจากเหนถงผลลพธดานดทเกดกบสมาชกชมชนหลงเสรจสนโครงการพฒนา

2. รบผดชอบตอหนาททไดรบมอบหมาย ด าเนนงานใหส าเรจตามผลทตงไว เมอเกดปญหาการด าเนนงานกสามารถแกไขหรอประสานงานกบผมสวนเกยวของเพอใหเกดประสทธภาพในการด าเนนงานมากขนได ตรวจสอบผลการด าเนนงานของตนเองเปนระยะและก าหนดแผน การพฒนาการด าเนนงานระยะสนและระยะยาวทเหมาะสมได

3. การยอมรบมตของกลมและแสดงออกอยางเหมาะสม เนองจากการท างานตองประสานงานกบคนหลายฝายทมความคดแตกตางกน คณะท างานควรเปดโอกาสและรบฟงความคดเหนทแตกตางไดดวยใจเปนกลาง สอสารและแสดงออกอยางเหมาะสมเพอสรางการมสวนรวมและลดความขดแยง สามารถวเคราะหขอเทจจรงจากความคดเหนทไดฟงและน าไปปรบใชกบ การท างานได เปดใจ ใจเยน มองขามการต าหนไปถงขอเทจจรงจากความขดแยงนนได มทกษะการวเคราะหอยางเปนเหตเปนผลวาจ าใชหรอไมใชขอมลดานไหนและแสดงออกอยางไรใหเกดการยอมรบ นบถอจากผมสวนเกยวของได

119

120

121

จากตารางท 4.9 ผน าชมชนถอดบทเรยนเรองอปสรรคการด าเนนงานของคณะท างาน

ชมชนตนแบบทสงผลตอการปฏบตงานพฒนา ไดดงน

1. การจดแบงภาระงานทไมเหมาะสม ไมตรงกบความเชยวชาญของผด าเนนงานหรอมภาระงานมากเกนไปจนกระทบกบการประกอบอาชพหลก สงผลถงประสทธภาพการท างานของคณะท างานดวย ควรทบทวนการจดแบงภาระงานของคณะท างานรวมกนและมการบนทกเปนลายลกษณอกษรเพอเตอนความทรงจ าของแตละคนได

2. การพฒนาศกยภาพของคนและการพฒนาวสยทศนดานการพฒนางาน ควรไปศกษาดงานจากชมชนตนแบบทมปญหาหรอแนวทางการพฒนาคลายคลงกน น ามาปรกษารวมกนในชมชนและหาแนวทางการพฒนาทเหมาะสมรวมกนได การสรปองคความรและแนวทางปฏบตหลงการศกษาดงานเปนเรองส าคญมากเพราะจะสรางความเขาใจทถกตองและแนวทางการพฒนาทสอดคลองกนไดของคณะท างาน

3. การพฒนาผน ายคใหมใหเขามามสวนรวมในการพฒนางาน เตรยมการส าหรบการสงตองานในอนาคตได ผน ายคใหมจะมมมมองทแตกตาง สอดคลองกบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปในปจจบน การระดมความคดเหนทหลากหลายและสรางแนวทางการพฒนาจะท าใหเกดประสทธภาพของการพฒนาทด สอดคลองกบลกษณะสงคมทเปลยนแปลงไปและตรงกบความตองการของคนในชมชนทหลากหลายได

122

123

124

จากตารางท 4.10 การถอดบทเรยนแนวทางการพฒนาชมชนผานขนตอนการด าเนนงาน

ของชมชนท าใหไดผลสรปวา ขนตอนการท างานแตละขน ควรมลกษณะดงตอไปน

1. บคลากร มความตองการพฒนาคณภาพชวตใหดขนในดานสงแวดลอม รายได ความเปนอย คณะท างานในโครงการตองมจตอาสาและความมงมนตงใจ ไมยอทอตอปญหาและความกดดนทเกดขน เปดใจเรยนรเรองใหมๆ และยอมรบการเปลยนแปลงได

2. องคความรในการพฒนาตองมความเหมาะสมกบบรบทของชมชนและเปนปจจบน เพอประสทธภาพในการน าไปตอยอดพฒนาการท างานของชมชน คณะท างานสามารถเขาถงและ ใชประโยชนจากองคความรทหลากหลาย น ามาสรางเปนแนวคดใหมทนาสนใจหรอแรงบนดาลใจใหสมาชกของชมชนเหนเปาหมายการพฒนาของตนเองได

3. แผนการด าเนนงานตองมขนตอนการด าเนนงานและการประเมนผลทชดเจน เปนแผนททกคนลงความเหนและมสวนรวมในการพฒนา เกดผลกระทบทางลบกบภาพรวมของชมชนนอยทสด

4. งบประมาณจากหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของดานพนท ซงมรายละเอยดการเขาถงงบประมาณและวดผลทแตกตางกน ชมชนตองมเครอขายของหนวยงานทหลากหลายและน าเสนอโครงการพฒนาของตนเองเพอประสานงานเรองงบประมาณสนบสนนการด าเนนงานได

125

126

127

จากตารางท 4.11 ผลการถอดบทเรยนเรองเกณฑการตดสนความส าเรจในการด าเนนงานของชมชน พบวา ความส าเรจของชมชนสามารถวดไดจากเรองดงตอไปน

1. สมาชกในชมชนใหความรวมมอกบการท ากจกรรมมากขน ทงดานการประชมการปฏบตงานจรง การน าเสนอผลงานทส าเรจตอหนวยงานภายนอก ท าใหชมชนไดรบรางวล

2. คณภาพชวตของคนในชมชนดขนจากการปรบเปลยนวธด าเนนชวต มสขภาพดขน มรายไดจากการเพงผลผลตทางการเกษตรและการเพมมลคา มสงแวดลอมทมความหลากหลายและผลผลตจากปาทมคณภาพ สามารถน าไปตอยอดในเรองอน ๆ ได

3. ชมชนไดรบรางวลจากหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชน ทงในจงหวดและระดบประเทศ เชน รางวลชมชนงดเหลาตนแบบ รางวลกลมวสาหกจเพอการแปรรปอาหารดเดน รางวลลกโลกสเขยว รางวลหมบานเศรษฐกจพอเพยง เปนตน ชมชนตนแบบจงสามารถเปนตวอยางการปฏบตงานทดและเปนแหลงเรยนรเพอชมชนอนมาแลกเปลยนและตอยอดการท างานของตนเองไดตอไป

4. ชมชนสามารถสรางความสมพนธอนดกบเครอขายทงภาครฐและเอกชน เพอใหสนบสนนองคความร การพฒนาศกยภาพของทรพยากรบคคล งบประมาณการปฏบตงานและชวยประชาสมพนธถงความส าเรจของชมชน สรางโอกาสการเขาถงแหลงความรและงบประมาณในโครงการอน ๆ ไดเพมมากขน

128

129

130

จากตารางท 4.12 ผลการถอดบทเรยนเรองปจจยสนบสนนความส าเรจของชมชน พบวาการด าเนนงานของชมชนทพฒนาไปอยางถกทศทางสอดคลองกบนโยบายของประเทศ มคณะท างาน ทเขมแขงเปนสวนส าคญทท าใหการด าเนนงานประสบผลส าเรจ นอกจากนยงมปจจยความส าเรจอนทเปนรายละเอยดปลกยอยของแตละชมชน มรายละเอยดดงตอไปน

1. ความสมพนธและทศนคตของคนในชมชน มสวนสนบสนนการพฒนาชมชน ผน าตองสงเสรมการมสวนรวม การใหขอเสนอแนะหรอผลกระทบทสมาชกชมชนไดรบจากการบรหารจดการของคณะกรรม เพอน าไปพฒนาโครงการตอไป คณะท างานเอง ตองสอสารกบสมาชกชมชนอยเสมอ จะเปนการสรางความเขาใจทถกตองในการบรหารงาน สมาชกชมชนจะสอสารขอมลทถกตองจากทางคณะท างานไปยงคนอน ๆ ชวยลดการขดแยงกนได

2. การสรางประสทธภาพดานการประกอบอาชพ โดยมงเนนต งแตความพรอม ของสาธารณปโภคพนฐานทสนบสนนการด าเนนงาน เชน แหลงน าทพอเพยง พนทท าการเกษตรอยางถกกฎหมาย ชองทางการตลาดทมราคาเหมาะสม เปนตน ตลอดจนการเพมมลคาใหสนคาการเกษตรโดยการแปรรปหรอการขอมาตรฐานรบรองตาง ๆ เปนการพฒนาคณภาพของสนคาใหไดมาตรฐานของสงคม น ามาซงการเพมรายไดสมาชกชมชนในทสด

3. ความสมพนธทดกบเครอขายภาครฐและเอกชน สรางพนทการแลกเปลยนเรยนร ซงกนและกน ไดองคความรทเปนปจจบนและแนวคดใหม ๆ เพอน ามาปรบปรงกระบวนการท างาน สรางศกยภาพการผลตและการรบรโอกาสดานแหลงทนหรอชองทางการตลาดอน ๆ ได

131

132

133

จากตารางท 4.13 ผลการถอดบทเรยนเรองการตอยอดความส าเรจของชมชนมแนวทาง การด าเนนงานดงตอไปน

1. การสรางผน ารนใหมมาเปนคณะท างาน เพอศกษากระบวนการท างานของผน ายคปจจบน ถายทอดแนวคดการพฒนาและน าไปปรบใหเหมาะสมกบสงคมทเปลยนแปลงไปในอนาคต โดยยงรกษาวฒนธรรประเพณทดของชมชนคงเดม การเขามาเรยนรการพฒนาตงแตตนชวยใหการด าเนนงานตอเปนไปอยางราบรนและการรเรมงานใหม ๆ มความสอดคลองกบบรบทของชมชน บรณาการกจกรรมพฒนาเขาดวยกนอยางเหมาะสมได

2. การสรางศนยการเรยนรทรวบรวมองคความรของชมชนไว ส าหรบใหคนรนหลงของชมชนทราบความเปนมาในการพฒนา อนรกษและรกษาใหคงอยตอไปได และเปนสถานทสรปความรใหกบบคคลภายนอกทสนใจเขามาเรยนร แลกเปลยนและน าไปใชประโยชนได

134

135

จากตารางท 4.14 พบวาการเผยแพรความส าเรจของชมชน สามารถท าไดโดยการ 1. สรปผลการด าเนนงานทไดท ามาเปนลายลกษณอกษรและน ามาท าเปนสอ

ประชาสมพนธ 2 รปแบบ ไดแก สอออนไลน เชน เวบไซต การสราง Facebook Page หรอไลนกลมเพอการประชาสมพนธ เปนตน นอกจากนยงสามารถท าเปนสอประชาสมพนธออฟไลน เชน แผนพบ โบรชวรโฆษณาสนคาหรอโปรแกรมการทองเทยว วดโอคลป เปนตน ใชส าหรบการจดนทรรศการหรอกลมลกคาทไมเชยวชาญดานเทคโนโลย

2. การสรปผลการด าเนนงานและรายงานใหหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของทราบ เพอชวยประชาสมพนธกบสมาชกกลมคนอน ๆ ได เพราะหนวยงานทเกยวของจะมกลมคนทท างานคลายคลงกนในการพฒนา

136

137

จากตารางท 4.15 สรปไดวากระบวนการถอดบทเรยนความส าเรจของชมชน เปนการทบทวนกระบวนการท างานของชมชนทผานมา ประเมนผลการท างานและหาขอสรปของการด าเนนงานเพอพฒนาตอไป โดยหวขอทท าการพฒนาตองเกยวของโดยตรงกบวถชวตของสมาชก เชน การประกอบอาชพ สขภาพ วฒนธรรมและประเพณ เปนตน

ตารางท 4.1 ผลการถอดบทเรยนเรององคความรของผน าชมชน

ชมชนบานดอนแกว

ชมชนบานเมาะหลวง

ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก

องคความ ร ท จ า เปนของผ น าชมชน ไดแก การมความรความเขาใจในกฎระเบยบ กตกาของชมชนและปฏบตตามกฎไดอยางเครงครด ผน ามความรและความเช ย วช าญ ห ล ากห ล าย เช น ความรเรองสขภาพ ตนทนและบญช การพฒนาและเพมมลคาผลตผลทางการเกษตร หลกการท าตลาด 4P และวธการน าเสนอองคความรของชมชน เปนตน

องคความรทจ าเปนของผน าควรประกอบไปดวย กฎระเบยบของส งคม บ รบทและขอมลพนฐานของชมชน การพฒนาอาชพทงการสรางโอกาสใหมๆ และการสงเสรมอาชพเดมของคนในชมชนเพอน ามาซงรายไดทมากขน หลกการสรางความเขาใจและการมสวนรวมของคนใน ช มชน ก ระบ วนก ารท าประชาคม ท มประสทธภาพ เก ด ป ร ะ โ ย ช น ก บ ท ก ฝ า ย หลกการเจรจาและโนมน าวจตใจ

องคความรทจ าเปนของผน าชมชน ไดแก ความรดานระเบยบหมบาน กฎหมายปกครอง การรเท าทนเศรษฐกจ สงคม วถชวต ประเพณ วฒนธรรมและภมศาสตรทมความเปลยนแปลงอยตลอดเวลาและส า ม า ร ถ ป ร บ ต ว ต า ม ก า รเปลยนแปลงเพอการพฒนาชมชนให เป น ไปตาม เป าหม าย วางแ ผ น ก ารพ ฒ น า ต อ ย อ ด จ ากความส าเรจเดมได ผน าชมชนตองรหลกการถายทอดองคความรของชมชนใหผอนเขาใจได

องคความรทจ าเปนส าหรบผน าชมชน ไดแก ความรดานการปกครอง หลกการบรหารจดการและปกครององคกรใหปกตสข ผานประสบการณท างานทหลากหลาย มกระบวนการความคดสรางสรรค เขาใจหลกการสอสารท งภายในและภายนอก ชมชน ทราบกระบวนการสอสารทมประสทธภาพ ตรงประเดน ถกตอง ชมชนควรมความรเฉพาะดานทหลากหลายตามบรบทชมชนของตนเอง เปนตน

ตารางท 4.2 ผลการถอดบทเรยนเรองทกษะของผน าชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ผ น าควรมทกษะเรอง

การมองภาพรวมการพฒนาทถกตองและชดเจน มทกษะความคดรเรมสรางสรรคในการท างานเพอสรางความไดเปรยบดานการแข งขน ทกษะการแสวงหาความรไดดวยตนเองในแห ล งขอ ม ล ท ห ล ากห ล าย ท ก ษ ะ ก า ร ค ด ว เค ร า ะ ห ไต รตรอ ง ก าร ต ดต าม และประเมนผลการท างาน มทกษะการบรหารงานทดภายในชมชน สามารถจดล าดบความส าคญของงานเพอมงเนนผลส าเรจทเกดประโยชนกบคนในชมชนมากขนได

ทกษะ ท จ า เป นส าห รบการท างานของผ น า มท งทกษะทตองเกดขนในตนเองและทกษะการท างานรวมกบผ อน เชน ทกษะการสอสารสรางความเขาใจกบผอนและโนมนาวใจใหยอมรบนโยบายการพฒนาทเปนเรองใหม สงผลถงการเขามาม ส วน รวมในการพฒนาชมชนได สงทสอสารออกไปตอ งต ร งป ระ เด น ถ ก ต อ ง ครบถวนและเปนเรองจรง รข า ว ส า ร บ า น เ ม อ ง ท ท นเหตการณ น ามาประกอบการวเคราะหแกไขปญหาในชมชนในระยะสนและระยะยาว

ทกษ ะก ารพฒ น าและแกไข ปญห าระหวางปฏบตงานของผ น า ผานการบรหารงานทมประสทธภาพ ดานคน ทรพยากร งบประมาณและกระบวนการควรมพ เลยงจากภายนอกชมชนมาใหค าปรกษาแนะน า มการวเคราะหปญหา สาเหต ศกยภาพของตนเอง (SWOT) และจดสรรภาระงานใหคณะท างานตามความถนดเฉพาะดาน มทกษะการบนทกและถอดบทเรยนในแตละเรองทกครงเพอใหไดแนวทางแกไขปญหาทเปนลายลกษณอกษรและชดเจน ผน าควรมทกษะการสอสาร พดตรงประเดน ขอมลถกตอง อธบายอยางเปนข น เปนตอนใหผ ฟ งเขาใจได รวมถงใชวาทศลปหยดกรณพพาททเกดขนจากการท าประชาคมได

ทกษะการบรหารงานจ าเปนส าหรบผน า ทงเรองการสอสารใหสมาชกชมชนทราบวตถประสงคและทศทางการพฒนาของชมชนได มการจดล าดบความส าคญของการท างาน มงเนนงานทเกดประโยชนกบคนหมมากเปนหลก จดสรรเรองภาระงานและบคลากรอยางเหมาะสม มทกษะการสอสารใหสมาชกชมชนเขาใจ ยอมรบการเปลยนแปลงเพอประโยชน ในอนาคตได คนในชมชนตองมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมตามความถนดของตนเองเพ อส รางความ เปนอนห น งอนเด ยวกนและพฒนาตน เองตามศกยภาพของตนเอง

ตารางท 4.3 ผลการถอดบทเรยนเรองความสามารถและคณสมบตพเศษของผน า

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ผ น าชมชนตองมองเหน

ภาพรวมของชมชนท งการพฒนา การปองกนและการแกไขปญหาชมชน สามารถน าเสนอแนวคดทส รางสรรค ใชส ตปญญาในการแ ก ไ ข ป ญ ห าข น พ น ฐ าน ท มผลกระทบกบกลมคนสวนใหญกอน ม ก ารตด สน ใจ ท ดและ เด ดขาด สามารถวเคราะหและตอรองอยางมประสทธภาพ นอกจากนผน าจะตองมความรและรจกการใชเทคโนโลยใหเกดประโยชนกบชมชน มทกษะในการส อส ารถ ายทอดความ ร การประสานงานทมประสทธภาพ สามารถตอรองและการหาทางเลอกใหมทดใหกบชมชน

ความสามารถพ เศษทควรมของผ น า ค อ ก าร ส อส ารไดอย าง มประสทธภาพท งภาษาไทยและภาษาตางประเทศ มความสามารถในการใชเทคโนโลยเพอสรางองคความรและความไดเปรยบทางการแ ข ง ข น ใ ห ก บ อ ง ค ก ร มความสามารถดานการถายทอดความรหรอการเปนวทยากร เขาใจหลกการโนมนาวใจคนและการเจรจาตอรอง มความรบผดชอบตอการด าเนนนโยบายของตนเอง ม ค ว า ม ส า ม า ร ถ ด า น ก า รประสานงานกบทกฝายเพอใหการด าเนนงานส าเรจลลวงและชมชนมสวนรวมในการด าเนนงานดวย

ความสามารถและคณสมบตพเศษของผน าชมชนทควรจะม ไดแก เปนผมวสยทศนมองการณไกล สามารถท างานเปนหมคณะ มการป ร ะ ส าน ง าน ได ท ก ฝ า ย ท งหนวยงานภายในและนอกชมชนทงภาครฐและเอกชน มสตปญญาหลกแหลม สรางองคความรของทอง ถนได เหนแกประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตน อกทงมความสามารถเชยวชาญดานการใชเทคโนโลยเพอการสอสารทรวดเรวและทนสมย เชน รปภาพ VDO VTR เปนตน

ความสามารถและคณสมบตพเศษของผน าชมชนทควรมคอ (1) เปนนกจตวทยา สามารถพดจาโนมนาวจงใจไปในทศทางเดยวกน สามารถรวมคนทคดตางใหเปนน าหนงใจเดยวกนได ใหมจตใจทจะเลงเหนถงความเจรญกาวหนาของสงคมหรอชมชน (2) มทกษะทางภาษา ต างประเทศ ทหลากหลาย เชน ภ าษ าไท ย ภ าษ าอ งก ฤ ษ แ ล ะภาษาจน เปนตน (3) สามารถรบฟงปญหาของทกคนได เปนผฟงทด รบฟงอยางตงใจ สรปประเดนการสอสารได

ตารางท 4.4 ผลการถอดบทเรยนเรองความสมพนธทดของผน าชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ความสมพนธของผน าชมชนทดตอบคคลอน จะตองเปนผน าทยอมรบความแตกตางทางความคด เขาใจและเคารพตอความคดเหนของผอน ปลอยวาง และไมผกใจเจบ มทศนคตทดตอความแตกตางของบคคลและแสดงออกเชงบวก มมนษยสมพนธอนดกบสมาชกชมชน สรางความมนใจและเชอใจในการปฏบตงานรวมกน ร จดยนของตน เองและชมชนพรอมท งสอสารกบสมาชกชมชนเพอยนยนทศทางการพฒนาของชมชนได เนนความเปนอนหนงอนเดยวกนของคนในชมชน สรางความรวมมอกบหนวยงานตาง ๆ ในชมชนให มงเนนการพฒนาไปในทศทางเดยวกน

ความสมพนธของผน าควรใกลชดกบชาวบาน เขาถงงาย แสดงถงความเปนมตรและความเตมใจช ว ย เห ล อ ล ก บ าน เอ า ใ จ ใ สสถานการณทเกดขนในหมบานโดยไมตองรองขอ เขาใจความตางของแตละคนและแสดงออกไดอยางเหมาะสม มทศนคตและมความเชอมนวาชมชนจะพฒนาตนเองไดอยางย งยน มงสรางความสามคคและเสยสละในชมชนเพอประโยชนของสวนรวม สามารถประสานงานหนวยงานภายนอกเพอมาสนบสนนการด าเนนงานของชมชน ในเรองงบประมาณและองคความรทจ าเปนตอการปฏบตงานได

ความสมพนธของผน าชมชนทดตอบคคลอน ควรมลกษณะของความออนโยน ออนนอม มมนษยสมพนธทด สรางความไววางใจและความเสมอภาคทงการคดและการแสดงออก ใหคณคาคนอยางเทาเทยมกน มความเขาใจในตนเองและบคคลอน เปนบคคลทชาวบานใหความเคารพและศรทธา สรางความรสกใกลชดกนเหมอนเครอญาตโดยยดประโยชนของสวนรวมเปนส าคญ เปดโอกาสใหคนเขามามสวนรวมในการท างานและพฒนาตนเองอยางตอเนอง ใหขอเสนอแนะและโอกาสในการพฒนาตนเองกบคนใหมๆ มงเนนการท างานรวมกนมากกวาแขงขนกน สรางความรวมมอกบหนวยงานภายนอกหรอชมชนทมความเกยวของกน เกดเปนเครอขายการท างานภาคประชาชนโดยประชาชน

ความสมพนธทดของผน าชมชนทม ตอบคคลอนจะตองมมนษยสมพนธทด สามารถเขากบทกคนได แสดงออกถงพฤตกรรมและค าพดทสอดคลองเปนไปในทางเดยวกน นานบถอ ความสมพนธทดของผ น าชมชนจะท าใหการท า ง า น เ ป น ห ม ค ณ ะ มป ระสท ธภ าพมากย ง ขน เขาใจคว าม แตก ต างข อ ง บ คคล เปดโอกาสใหสมาชกกลมแสดงความคดเหนอยางเสรโดยทไมท าใหคนอนเดอดรอน และยอมรบความคดเหนน นอยางจรงใจ มก าร บ รณ าก า ร ก จ ก ร ร ม ก บหนวยงานภายนอกเพอสงเสรมการท างานรวมกนในอนาคตได

ตารางท 4.5 ผลการถอดบทเรยนเรองบคลกภาพและการแสดงออกของผน า ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก

บคลกภาพของผน าจากการแตงกายทสภาพและถกตองตามกาลเทศะ มพฤตกรรม ท ออนนอมถอมตน นอบนอม การแสดงออกอยางเหมาะสม ม จดยน ม อดมการณหรอมจดหมายทชดเจน สามารถควบคมอารมณและความรสกของตนเองได เปนผฟงทดและสอสารเฉพาะสาระส าคญและขอมลทเกยวของกบเรองน น ๆ น าเสนอแนวคดทด เปนประโยชน ปฏบตไดจรง กระตอรอรนในการท างานรวมกบผอน

บคลกภาพของผน าแสดงออกทางล ก ษ ณ ะ ท า ท า ง ว ธ ก า ร เ ด นกระฉบกระเฉง การพด การแตงกายทถกกาลเทศะ แสดงความคดเหนในทสาธารณะอยางเปนประโยชนตอการปฏบตงาน การปฏบตตวของผน าทตองมความยตธรรม โปรงใสและบรสทธใจในการบรหารงาน เชน งานดานงบประมาณ เงนออมสะสม เปนตน ไมเลอกปฏบต การแสดงออกถงความเอาใจใส การรบรความตองการของชาวบานและตอบสนองไดอยางเหมาะสม จะชวยใหผน าไดรบความนาเชอถอและการยอมรบจากคนในชมชน

ผน าควรมบคลกภาพเฉพาะตวทโดดเดน กระฉบกระเฉง มนใจในต น เอ ง พ ด จ าช ด ถ อ ย ช ด ค า น าเสนอขอมลทเปนประโยชนตอผ ฟ ง แ ล ะ ส าม า ร ถ น า ไ ป ใ ชประโยชนไดจรง การแตงกายของผ น าตองสะอาด เรยบ รอย ถกกาลเทศะ เหมาะสมกบสถานการณ แสดงถงเอกลกษณของทองถน ผน ามการปฏบตตนและการวางตนท นาเชอถอ ไววางใจ กลาคด กลาท าและกลาแสดงออก รบผดชอบต อ ผ ล ก า ร ท า ง า น ข อ งคณะกรรมการ มการด าเนนงานอยางซอสตย โปรงใส ตรวจสอบได

ผน าชมชนจะตองมประสบการณความรในพธการตาง ๆ ของสงคม เชน การตอนรบแขกบานแขกเมอง เป น ตน เพ อ จ ะ ได ป ฏ บ ต ต ามม ารยาทส ากลไดอย าง ถ กตอ ง ระหวางการท างาน รวมกนตองรกษาเวลา ก าหนดนดหมาย และการตรงตอเวลา เปนการสรางความเชอถอไดเปนอยางด การแตงกายของผ น า ม ความสะอาด ส ภ าพ เรยบรอย ถกกาลเทศะ มเอกลกษณเปนของตนเอง การปฏบตตวของผน าแสดงออกถงความเสมอภาค เปนกลาง ปรกษาปญหาไดทกเรอง แสดงความโปรงใสและสรางการมสวนรวมในกระบวนการท างานได

ตารางท 4.6 ผลการถอดบทเรยนเรองลกษณะและปจจยทอยากใหมเพมขนในตวผน าชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ส งทอยากให ม เพม ขนในตวผ น าชมชน คอ ดานการท างานตองเพมก ารม ส วน รวม ให คน ใน ชมชน การขอความ รวมมอและอธบ ายเหตผลในการท างานมากกวาการบงคบ ดานพฤตกรรมของผน า อยากไดผ น าทออนโยนแตไมออนแอ มจตใจทเขมแขง มจดยนในทศทางการพฒนาของชมชน โดยเรยงล าดบความส าคญของงานได ตดงานทส าคญหรอจ าเปนนอยออก หรอจดคณะท างานใหมมาดแลเรองเหลานเพ อ เปนการฝกทกษะการท างาน มงมนและทมเทกบงานทเปนหวใจหลกของการพฒนา ซงตรงกบความตองการของชาวบานและสอดคลองกบนโยบายของหนวยงานทเกยวของ

สงทอยากใหมเพมขนในตวผน าชมชน คอ การตดสนใจหรอแกปญหาตางๆอยางเดดขาดและยตธรรม การรายงาน การสรปและการตดตามผลการด าเนนงานภายในชมชนใหชาวบานได รบทราบ ก ารท างานชมชนสมพน ธกน ชมชนหรอหมบานใกลเคยง และผน าควรทจะใหความส าคญก บ ง า น ภ า ย ใ น ช ม ช นมากกวาภายนอก

สงทอยากใหมเพมขนในตวผน าชมชน คอ ผน าทมความเดดขาดในการตดสนใจไดอยางถกตองพรอมกบมเหตผลรองรบ กลาคดในสงทด สรางผลการด าเนนงานทแตกตาง ผน าควรมองปญหาใหรอบดานอยางเขาใจ มทกษะในการบ รหารจดการเพ อก ารใชทรพยากรใหเกดประโยชนสงสด เ ช น ท ร พ ย า ก ร บ ค ค ล ท ร พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ต แ ล ะส งแวดลอม เป น ตน ค ด ต อยอดจากความส าเรจ เดมอยางตอเนอง ไมหยดการพฒนาเพราะสงคมเปลยนแปลงอยตลอดเวลา องคความ รและผลส าเรจตองปรบเปลยนตามไปดวย

สงทอยากใหมเพมเตมในตวผน า คอ ดานศลธรรม คณธรรม มความโปรงใสในการท างาน ซอสตยตอตนเองและผอน ปฏบตตามสงทไดสญญาไว จะสามารถสรางความนาเชอถอและความศรทธาใหกบผ น าได ผ น าตองเสยสละไมแสวงหาความ ส ข ความส ะดวกสบ าย ความเจรญกาวหนาใหกบตนเอง ด าเนนงานโดยไมท าใหสวนรวมหรอผอนเดอดรอนหรอเสยผลประโยชน มมความมงมนและอดทนทงรางกายและจตใจ อดทนตอความเหนดเห นอย ยากล าบาก เครงเครยด รวมถงความอดกลนตอสถานการณทบบบงคบและกดดน มความสามารถในการจดสรรเวลาให มความสมดลท ง เวลาส วน ตว แ ล ะ เวล าท า ง าน เพ อ ส งค ม เรยงล าดบความส าคญของงานได

ตารางท 4.7 ผลการถอดบทเรยนเรองขนตอนการด าเนนงานของผน า

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ข นตอนการของหมบานดอนแกว ไดแก 1. การชแจงท าความเขาใจ 2. วางแผนการท างาน 3.การด าเนนงาน 4. การประเมนผลการท างาน 5. ตอยอดการปฏบตงาน ซงลกษณะการท า ง า น ท ม ค ว าม ส ข จ ะ ต อ ง มกระบวนการส อส ารท ด ค อ ก ารประชมนดหมายทสม าเสมอ ตอเนองแ ล ะ ใ ช เว ล าส น ม ก า ร ก าห น ดวตถประสงคการท างาน การก าหนดขอบเขตงาน การแจกแจงภาระงาน การแตงตงทมงานด าเนนงาน โดยแบงหนาทใหเหมาะสมกบความสามารถของบคคลเพอลดความขดแยงระหวางการท างานและมตวชวดผลส าเรจของงาน

ข นตอนการท างานของบาน เมาะหลวง ไดแก 1. การชแจงท าความเขาใจ 2. วางแผนการท างาน 3. การด าเนนงาน 4. การประเมนผลการท างาน 5. การเผยแพรความส าเรจ มการแยกแยะเรองงานและเรองของครอบครวออกจากกนไดอยางชดเจน การปฏบตงานเนนการปรกษาหารอและคดถงความรสกของผอน สรางการมสวนรวมใหคณะท างานและ ผ ม สวนเกยวของในชมชนทกคน เชน ผ อยในว ยเกษ ยณอาย ท ย ง มความร ความสามารถ มพละก าลงในการปฏบตงานอย เปนตน การไมแสวงหาผลประโยชน สวนตนมความสขจากการท างานเพอสวนรวม

ขนตอนการท างานของบานสามขา ไดแก 1. การชแจงท าความเขาใจ 2. วางแผนการท างาน 3.การด าเนนงาน 4. การประเมนผลการท างาน 5. ตอยอดการปฏบตงานดานอน ผ น า ม แ ผน ก ารท า ง าน ทชดเจน มระบบและระเบยบของการด าเนนงานเพ อลดความสบสนวนวาย จดแบงห น า ท แ ล ะ ภ าระ ง าน ใหเหมาะสมกบคณสมบตของคณะท างาน ก าหนดกรอบเว ล าก ารด า เน น ง าน ต งกฎระเบยบ ประเมนผลและ มการจดบนทกทกครง

ขนตอนการด าเนนงานของบานสา สบหก ไดแก 1. การชแจงท าความเขาใจ 2. วางแผนการท างาน 3.การด าเนนงาน 4. การประเมนผลการท างาน 5. พฒนาคณภาพของงานใหด ข น แ ผ น ก า ร ด า เน น ง าน มประสทธภาพ ก าหนดขนตอนและวธการในการท างานอยางเปนระบบ ชมชนมสวนรวม ไดแก การไดเขารบฟง การแสดงความคดเหนหรออภปราย ทกคนมบทบาทหนาทความรบผดชอบ การรบรบทบาทและหนาทในงานอยางชดเจน มการก าหนดเปาหมายและความคาดหวงตองานทมอบหมายใหคณะท างาน และสามารถตรวจสอบการท างาน

ตารางท 4.7 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก มความสขจากการท างาน ความสข

จากการเปนผให มากกวาท างานเพอหวงผลประโยชน

หลงจากการด าเนนงานตองส รปผลการด าเนนงานได การด า เน นงานแตละค รง จะตองเตรยมความพรอมของส ถ า น ท ว ส ด อ ป ก ร ณ เครองมอในการท างานใหมค ว าม พ รอมส าห รบ ก า รปฏบตงานอยเสมอ

จากหลากหลายฝายส รางความโปรงใสในการท างาน

ตารางท 4.8 ผลการถอดบทเรยนเรองคณสมบตทดของคณะท างานส าหรบการพฒนาชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ลกษณะคณะท างานควรเปนผ ท ม จตอาสา เสยสละ ท างานอยางทมเทและตอเนอง เหนแกประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน มทศนคตเชงบวก มองโลกในแงด มความคดสรางสรรค ซอสตยตอความคดของตนเองและยอมรบผลการตดสนใจของทม รบทบาทความรบผดชอบของตนเอง แสดงออกตามบทบาทไดอยางเหมาะสม มแรงบนดาลใจในการพฒนา ไมคดลบ ไมบนทอนการท างานของทม เปนผฟงทด รบความกดดนทเกดจากการท างานได

คณะท างานจะตองมความเขาใจในบทบาทและหนาททไดรบมอบหมายใหท างาน และมการแบงงานกนอยางเหมาะสม ตามความถนดของแตละบคคล และมความเขาใจกระบวนการท างาน ในข น ตอน ต าง เชน ก ารวางแผน การวเคราะห การตดตามประเมนและการส รปผล เปนตน นอกจากนน คณะท างานจะตองเปนผ ทมจตอาสา มความขยนหมนเพยร มความรทมากกวาหรอเทาเทยมกน มความคดเหนทสอดคลองกน และไปในแนวทางเดยวกน ยอมรบความค ด เ ห น ท แ ต ก ต า ง ม ค ว า มประ นป ระนอม ยดห ยน ไดต ามสถานการณ

คณะท างานควรมลกษณะความมสามคค ความเปนประชาธปไตย เคารพเสยงสวนมาก รบฟงความคดเหนของผอน เปดพนทความคดใหผ อน รวมปรกษาหารอ ส าม าร ถ ร ว ม ว เค ร าะ หสถานการณบาน เมองในอดต ปจจบนและอนาคต เพอแกไขและปองกนปญหาท จ ะ เก ด ข น ม จ า น ว นคณะท างานท เพยงพอกบการแบงเบาภาระหนาทของผ น า แ ล ะ ผ น า ม ค ว า มไววางใจ สามารถมอบหมายงานใหรบผดชอบได

ผน าชมชนทดควรมการสานสมพนธกบคณะท างานอยตลอด มคณะท างานทมค ว าม ส าม ารถ ค ว าม เช ย วช าญ ทหลากหลายดาน แบงบทบาทหนาททชดเจน มความรบผดชอบคณะท างาน เขาใจงานหรอมความใฝร ศกษาเรยนรจากประสบการณท างาน มความตรงตอเวลาและพ รอมท างานทน ท อกท งคณะท างานตองเชอฟงผ น า มความสามคคในหมคณะ เชอใจ ซอสตย ขยนและด าเนนงานจนส าเรจ ชวยคดและลงมอท า การรบฟงดวยเหตผล ถอยทถอยอาศยและยดหยนได

ตารางท 4.9 ผลการถอดบทเรยนเรองปญหาและอปสรรคของการด าเนนงาน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ก ระบ วน ก ารด า เน น ง าน ท ค ว รป ร บ ป ร ง ใ ห ด ข น เพ อ ส ร า งประสทธภาพในการด าเนนงาน ไดแก 1) การจดล าดบความส าคญและความเรงดวนของงาน (2) การสรรหาผน ารนใหมเพอตอยอดการท างาน ผน ายคใหมจะสามารถเขาถงและประยกตการใชขอมลทหลากหลาย เขากบสงคมทมการเปลยนแปลงตลอดเวลาได (3) ผ น าจะตองม เทคนคในการตดตามงานเพอทราบความกาวหนาข อ ง ง า น โ ด ย ไ ม ใ ห เ ก ด ก า รกระทบกระทงจนเกดเปนความขดแยงเรองความไมไววางใจหรอความไมยตธรรมกน ควรใชการสอสารเชงบวกในกระบวนการน

กระบวนการด าเนนงาน ทควรป ร บ ป ร ง ใ ห ด ข น ไ ด แ ก (1) กระบวนการจดประชม การเรยกประชมชาวบานอยางตอ เน องสม าเสมอ เพอใหเกดความเขาใจรวมกน (2) กระบวนการแจกแจงงานตองสอบถามความสมครใจของผ ป ฏ บ ต งาน เพ ม เตม เพ อจดสรรงานไดอยางเหมาะสมไมกระทบกบการประกอบอาชพหลกของผ ท างานและตรงกบความเชยวชาญของคณะท างาน (3) ผน าตองปฏบตตนให เปนแบบอยางดานความรความสามารถและความทมเทในการท างาน และผตามตองมความกระตอรอรนไมเฉอยชา

กระบวนการด าเนนงานทควรป รบป รงให ด ข น เพ อ ส รางประสทธภาพในการด าเนนงาน ไดแก (1) การแบงภาระงานทไมเหมาะสม เกดผลกระทบตอการด าเนนชวตและคณภาพของการปฏบตงาน (2) ยงไมมการพฒนาศกยภาพของคนอยางเตมท เชน ก าร ศ ก ษ า ด ง าน จ าก ช ม ช นตนแบบอนเพอใหเหนตวอยางทด (3) มการควบคมอารมณอยางเหมาะสม ไมหงดหงด ฉนเฉยว ทนตอความกดดน เหนอยลา มความกลาหาญในการเผชญกบอปสรรค กลาแสดงออกอยางตรงไปตรงมา (4) วางแผนการ

กระบวนการด าเนนงานทควรปรบปรงใหดขน เพอสรางประสทธภาพในการด าเนนงาน ไดแก (1) วสยทศนในการท างาน ผน าตองมความกลา ไมกลวผด พรอมแกไข ปรบปรง ชแจง และยอมรบความเปลยนแปลง (2) ควรไปการศกษาดงานจากชมชนตนแบบอนเพอใหเหนตวอยางทด สรปผลหลงการศกษาดงานและน ากระบวนการทน ามาปรบใชกบชมชนได (3) การสรรหาผ น ารนใหมเพอตอยอดการท างาน การตดตามและประเมนผล สภาวะสงคมเปลยนแปลงอยางรวดเรว ผ น ายคใหมจะสามารถเขาถ งและประยกตการใชขอ มล ทห ล ากหล าย เข ากบ ส งคม ท ม ก ารเปลยนแปลงตลอดเวลาได

ตารางท 4.9 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ท างานรวมกนระหวางผ น ายค

ปจจบนและผน ายคใหมเพอการพฒนาในอนาคตไดอยางราบรน

ตารางท 4.10 ผลการถอดบทเรยนเรองแนวทางการพฒนากระบวนการท างานของชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก จากการถอดบทเรยน พบวาปจจย ทสนบสนนการด าเนนงาน เรยงล าดบตามความส าคญไดดงน (1) บคลากร ตองมความตองการพฒนาเพอคณภาพชวตทดขนหรอเพอรกษาสงด ๆ ใหอยคสงคม (2) ชมชนตองสามารถเขาถงองคความรหรอหาเครอขายมาสนบสนนค วาม ร ท เก ย วขอ งกบ ก ารพฒ น าโครงการได (3) แผนการด าเนนงานตองม ข น ตอนการด า เน น งานและการประเมนผลทชดเจน เปนแผนททกคนลงความเหนและมสวนรวมในการพฒนา (4) งบประมาณจากหนวยงานภาครฐทเกยวของดานพนท เชน สปก. หรอ สสส. เปนตน

จากการถอดบทเรยน พบวาปจจยทสนบสนนการด าเนนงาน เรยงล าดบตามความส าคญไดดงน (1) ชมชนตองสบคนหรอขอรบการถายทอดองคความรทเกยวของกบบรบทของชมชนเพอห า ท ม าข อ งก ารพฒ น าแล ะวเคราะหทศทางการพฒนา (2) บคลากร ตองมความตองการพฒนาเพอคณภาพชวตท ด ขนหรอเพ อ รกษาส งด ๆ ใหอย คส ง ค ม (3) งบ ป ระ ม าณ ต อ งส า ม า ร ถ ห า ข อ ส ร ป ไ ด ว าหนวยงานใดจะสนบสนน เพอน า ม า จ ด ท า แ ผ น ป ร ะ จ า ป หนวยงานทสนบสนนงบของ

จากการถอดบทเรยน พบวาปจจยทสนบสนนการด าเนนงาน เรยงล าดบตามความส าคญไดดงน (1) บคลากร ตองมความตองการพฒนาเพ อคณภาพชวต ท ด ขน มจตอาสาและความมงมนต งใจ (2) ชมชนตองสามารถเขาถงองคค ว าม ร ห ร อ ห า เค ร อ ข า ย ม าสนบสนนความรทเกยวของกบก ารพ ฒ น าโค ร งก าร ไ ด (3) แผนการด าเนนงานตองมขนตอนก า ร ด า เ น น ง า น แ ล ะ ก า รประเมนผลทชดเจน เปนแผนททกคนลงความเหนและมสวนรวมในการพฒนา (4) งบประมาณจากหนวยงานภาครฐและเอกชน

จากการถอดบทเรยน พบวาปจจยทสนบสนนการด าเนนงาน เรยงล าดบตามความส าคญไดดงน (1) บคลากร ตองมความตองการพฒนาเพอคณภาพชวตทดขน มองเหนประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน (2) ชมชนตองสามารถเขาถงองคความรหรอหาเครอขายมาสนบสนนความรทเกยวของกบการพฒนาโครงการได (3) แผนการด าเนนงานตองมขนตอนการด าเนนงานและการประเมนผลทชดเจน เปนแผนททกคนลงความเหนและมสวนรวมในก า รพ ฒ น า (4) ง บ ป ร ะ ม าณ จ ากหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของ เชน กระทรวงมหาดไทย หรอบรษทปนซเมนตไทย เปนตน

ตารางท 4.10 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก บานเมาะหลวงคอ กองทนรอบ

โรงไฟฟา (4) แผนการด าเนนงาน ตองมขนตอนการด าเนนงานและการประเมนผลทชดเจน เปนแผนททกคนลงความเหนและมสวนรวมในการพฒนา

ทเกยวของดานพนท เชน สพฐ. กระทรวงมหาดไทย มลนธไทยคมหรอบรษทปนซ เมนตไทย เปนตน

ตารางท 4.11 ผลการถอดบทเรยนเรองเกณฑการตดสนความส าเรจในการด าเนนงานของชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก เกณฑการตดสนความส าเรจในการท า ง าน ไ ด แ ก (1) ส ม า ช ก ช ม ช นประมาณ 80 % ใหความรวมมอในการท างานเพอสงคม (2) ชวตความเปนอยของชาวบานดขน เชน มรายไดเพมขนจากการขายสนคา การรวมกลมเพ อประกอบอาชพภายในชมชน การงดเหลาในงานศพ และการไมรบประทานอาหารสกๆดบๆ เปนตน (3) เกณฑการรางว ล ท ได รบ เชน ชมชนลดเหลาตน แบบ (สสส .) ช มชน ส ขภ าพ ดตน แบบ (ส ธ .) ห ม บ าน เศรษ ฐ ก จพอเพยงชนะเลศระดบจงหวด (พช.) อสม. ดเดนระดบจงหวด (สธ.) เปนตน

เกณฑการตดสนความส าเรจในการท างานชมชน ไดแก (1) การไดรบรางวลแหนบทองค าของผ ให ญบาน ประจ าป 2562 (2) ก า ร ไ ด ร บ ส น บ ส น น จ า กห น ว ย ง าน น อ ก ช ม ชน เช น กองทนรอบโรงไฟฟา เทศบาลแมเมาะ ทงดานการไดไปศกษาดงานใน ชมชนตนแบบ อน (3) ชาวบานมรายไดเพมมากขน โดยใชเกณฑการสะสมเงนออมในธนาคารชมชนเพมมากขน และปรมาณผลผลตทางการเกษตรสรางรายไดเพมมากขนทกป (4) การมสวนรวมของชาวบานเพมมากขน โดยใชเกณฑการปรมาณ

เกณฑการตดสนความส าเรจในการท างานชมชน ไดแก (1) การยอมรบจากหนวยงานภายนอกชมชน เชน ส านก งานอ าเภอ ส า น ก ง าน จ ง ห วด ว า ม ก า รด าเนนงานดานการบรหารจดการชมชนและการรกษาสงแวดลอมไดอยางด (2) การไดรบรางวลจากหนวยงานภายนอก เชน รางวลบานสวยเมองสข ประจ าป 2562 รางวลหมบานสรางแรงบนดาลใจ ประจ าป 2557 (3) ส งแวดลอมเป ล ยน ไป ใน ท ศท าง ท ด ข น ผลผลตจากปาม คณภาพด เปนทตองการของตลาด (4) เศรษฐกจชมชนดขน วดจากเงน

เกณฑการตดสนใจความส าเรจในการท างานของชมชน ไดแก (1) การไดรบรางว ล ไดแ ก รางว ล ลกโลกส เขยว หมบาน ศลหา หมบานการทองเทยวเชงวฒนธรรม เปนตน (2) ความสามคค ความรวมมอในชมชนเพมมากขนจากก าร เข า ร ว ม ก จ ก รรม พฒ น าด านการเกษตรและสงแวดลอม (3) คณภาพชวตดขน ในดานสขภาพ รายได โรคระบาดและทรพยากรธรรมชาตในพนท (4) ก าร ได ร บ ก ารส น บ ส น น จ ากภายนอก (แผงโซลาเซล) ส าหรบการท าเกษตรกรรมปลอดสารพษ ท าใหไดกลยาณมตรในการท างานทเพมขน

ตารางท 4.11 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก คนทเขารวมกจกรรมเพมมากขน

และ (5) เส ยงสะทอนของคนภายนอกชมชนทพงพอใจตอผลการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ของชมชน

ออมยอดรวมของท งห ม บ านเพ ม ข น ใน ก ล ม ก าร เงน ขอ งหมบานสงผลถงการจดสวสดการชมชนทดขนตามไปดวย

ตารางท 4.12 ผลการถอดบทเรยนเรองปจจยทสนบสนนความส าเรจของชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ปจจยทท าใหเกดความส าเรจของการท างานชมชน คอ (1) ลดการพ งพงจากภายนอกอยางตอเนอง พฒนาทรพยากรบคคลและงบประมาณจากภายในชมชนกอนเปนหลก (2) การพฒนาสนคาของชมชนให ได รบม าตรฐาน ท ส งคมยอมรบ เชน อย. มผช. เกษตรอนทรย เป น ตน เพ อส รางความ เช อมน ในคณภาพใหกบลกคา และสามารถขยายไปขายในตลาดคาปลก เชน รานขายของฝากหรอหางสรรพสนคาได (3) สรางประสทธภาพใหเกดขนในกลม เชน ผลตสนคาไดมากขน มคณภาพคงเดม ใชเวลาการผลตตอชนนอยลง เพอเพมรายไดของผผลตในชมชนได

ปจจยทท าใหเกดความส าเรจของการท างาน ชมชน คอ (1) การเขาใจซงกนและกน พ งพาอาศยกนแบบพนอง เมอเจอปญหาหรอการไมเขาใจกน ความเขาใจอนดระหวางกนจะเปนพนฐานใหเกดการสอสารเชงบวกและแ ก ไ ข ป ญ ห า ม า ก ก ว า การกลาวโทษกน (2) การเปดโอกาสใหชาวบานไดแสดงความคดเหน และการประชมชแจงความคบหนาของการปฏบตงานเปนประจ าในทก ๆ เดอน เพอสรางความเขาใจทถกตองใหทกคนทราบ เมอเกดความขดแยงจะไดชแจงขอมลทถกตองใหผคด

ปจจยทท าใหเกดความส าเรจของการท างานชมชน ไดแก (1) การป ร ะ ส บ ค ว า ม ส า เ ร จ ใ นโครงการวจยเพอการแกไขปญหาหนนอกระบบ หนทเกดจากการกยมเพอการลงทน การศกษา ไมเกดปญหาคางช าระหนและไมกระทบกบโครงสรางรายไดของชมชนดวย (2) การท า เกษตร กรรม ปลอดสารพษ สรางแหลงอ าห าร ท ด ข อ งคน ใน ช ม ชน ลดผลกระทบดานสขภาพของชมชนได (3) การเขามาศกษาเรยน รของบคคลห รอองคกรภายนอก เชน กฟผ. โครงการหลวง SCG ชวยใหเกดการ

ปจจยทท าใหเกดความส าเรจของการท างานชมชน คอ (1) การวางแผนงานและการมอบหมายงานจากผ น าท มประสท ธภาพและประสท ธผล ซ งจะตองไดรบความรวมมอและความสามคคของคนหรอกลมคนบางกลมในชมชนรวมลงมอปฏบตงานดวยกน (2) ผ น า ท ดส ามารถบ รหารจดการชมชนอยาง มป ระสท ธภาพ ส รางนโยบายการพฒนาทถกตอง ถกทางเกดผลประโยชนกบคนสวนใหญของชมชน (3) การมเครอขายทหลากหลาย ส รางโอกาสแลกเป ลยนเรยน รและ การสนบสนนงบประมาณระหวางกน

ตารางท 4.12 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก แตกตางได และเปนการน าเสนอ

ความกาวหนาของโครงการใหสมาชกชมชนทราบดวย

แลกเปลยนองคความรระหวางกน สรางแนวคดและแรงบนดาลใจใหม ๆ ในการพฒนาใหชมชนได

ตารางท 4.13 ผลการถอดบทเรยนเรองการตอยอดความส าเรจของชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก การวางแผนจะตอยอดความส าเรจทไดมา โดยใชวธการสรางการมสวนรวมของกลมเยาวชนใหมากขน เพอใหเปนผน ายคใหมพฒนาชมชนตอยอดจากของเดมและรเรมเรองใหมๆ ตอไปได มก า ร จ ด ต ง ศ น ย เ ร ย น ร ส า ห ร บบ คคลภ ายน อกไดม า ศ กษ า ด งาน และการพฒนาศกยภาพบคลากร เชน การฝกวทยากร/นกเลาเรองชมชนทมคณภาพ บอกเลาองคความรเฉพาะใหผอนเขาใจได การสรางพนทการเรยนรใน ชมชนจะเปนการส รางตลาดในชมชนไดดวยเชนกน ผ มาเยอนเขาสการแลกเปลยนเรยนรและซอสนคาชมชนกลบไป เปนการเพมรายไดของชมชนอกทางหนง

ว ธ ก า ร ว า ง แ ผ น จ ะ ต อ ย อ ดความส าเรจทไดมา ใชวธ (1) การพฒนาความรความสามารถของผน าใหเพมขนและเปดโอกาสใหคนรนใหมไดเขามามบทบาทในการบรหารจดการชมชน (2) การตงศนยการเรยนรชมชนในดาน ต าง ๆ เช น ก ารต ง ศ น ยก ารท อ ง เท ยวใน ชมชน สถาน ทส าห รบตอน รบนกท องเท ยว สถานทจ าหนายสนคาชมชน ห รอ เป นสถาน ทส าห รบท ากจกรรมกลม รวมกน (3) การพฒนาคณภาพชวต ดานวถชวตความเปนอย สขภาพ การเงน ความปลอดภยและสงของ

ก า ร ว า ง แ ผ น จ ะ ต อ ย อ ดความส าเรจ คอ การน าความรสคนรนตอไป โดยใหคงไวซงองคความรเดมส าหรบการตอยอด และองคความรใหม ๆ เพอสรางการพฒนาทเหมาะสมกบสงคมทเปลยนแปลงไป การพฒนาชมชนในดานโครงสรางพนฐาน เชน การพฒนาน าประปาเพอดบเพลงภ ายในห ม บ าน ก ารซ กซ อมอคคภยภายในชมชน การสรางปาเปยกจากประปาภเขาเพอเปลยนระบบนเวศเปนปาเบญจพรรณ เปนตน ทรพยากรทสมบรณของชมชนจะเปนแหลงอาชพและแหลงรายได สงเสรมการกลบมา

การวางแผนตอยอดความส าเรจ โดยใชว ธการส รางองคความ รใน รปแบบ ใหม ๆ ขนมาอก หรอ การพฒนาดานอ น ๆ ให ด ข น เท า เท ย ม ก น เช น การศกษา เดกดอยโอกาส การชกชวนบ าน -วด -โรง เร ยน (บ วร ) ท า ง านตอเนองไปตลอด เพอสบทอดสรนหลงและการตดตาม ป ระ เม นผล แล ะป รบป รงแกไขอย เสมอ ส รปองคความรของชมชนทนาสนใจและโดดเดน เพ อน าไปสรางศนยการเรยน รส าหรบชมชนอน ๆ เขามาแลกเปลยนความรระหวางกนได

ตารางท 4.13 (ตอ)

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก สาธารณะประโยชน โดยมการ

กระจายผลประโยชนอยางเปนธรรมใหสมาชกชมชน

พฒนาบานเกดของคนรนใหมได

ตารางท 4.14 ผลการถอดบทเรยนเรองการเผยแพรความส าเรจของชมชนทงภายในและภายนอก

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก การเผยแพรความส าเรจเกยวกบงาน ใชวธการน าเสนอผลส าเรจของการพฒนาให ผ บงคบบญชาและห นวยงาน ทเกยวของไดรบทราบการประชาสมพนธโดยป าก ตอป าก และ ม งมน รกษ าคณภาพอยางสม าเสมอ มการท าเอกสารสรปความส าเรจของชมชนส าหรบสรางความเขาใจใหคนภายในและภายนอกชมชนได

วธการเผยแพรความส าเรจเกยวกบงาน คอ การลงมอป ฏ บ ต จ ร งข อ งผ น า ก ารท างานภาคสนาม และท าใหทกคนเหนเปนตวอยางจากการท างานทจรงจง การสรปองคความ ร เปนรายลกษณอ ก ษ ร แ ล ะ ท า ก า รประชาสมพน ธผาน สอในรปแบบตางๆ เชน แผนพบ หรอ โซเชยล เนตเวรค เปนตน และการสงสอนและสบทอดสลกหลานรนตอไป

การเผยแพรความส าเรจเกยวกบงาน ใชวธการประชาสมพนธผาน สอสงคมออนไลน เชน การจดท าเวบไซดหมบาน (www) แลวเผยแพรในอนเทอรเนต มการดแลรกษาหนาเวบ ตรวจสอบการเชอมโยงและอพเดตขอ ม ล ให เป น ป จ จบน เพ อ ให มจ านวนผเยยมชมมากๆ อยางตอเนอง การประชาสมพนธผานสอสงพมพ เชน แผนพบประชาสมพนธ การประชาส มพน ธผ าน ก ารใช ส อโทรทศน สอมวลชนตางๆ สอบคคลทใชวธการบอกตอ และการเผยแพรผลงานใหหนวยงานของรฐไดทราบโครงการท เกยวของกบนโยบายภาครฐ

การเผยแพรความส าเรจเกยวกบงาน โดยใชวธการจดเวทแลกเปลยนเรยนร ถายทอดความรใหแกคนรนหลง เดกนกเรยนและเยาวชนไดสบทอดตอไป มก า ร จ ด แ ส ด ง ส อ น ท ร ร ศ ก า รประชาสมพนธแนะน าหมบาน ผานกจกรรม เชน กจกรรมของเยาวชน การเก บ ข ย ะ เป น ต น ก าร เข าม าข อ งสอมวลชน เชนนกขาว นกหนงสอพมพ วทยและโทรทศน เปนตน และการเผยแพรผานสอสงคมออนไลนทเดกและเยาวชนเขาถงไดงายทสด ไดแก Facebook Youtube และ line เปนตน

ตารางท 4.15 กระบวนการถอดบทเรยนความส าเรจของชมชน

ชมชนบานดอนแกว ชมชนบานเมาะหลวง ชมชนบานสามขา ชมชนบานสาสบหก ก ร ะ บ วน ก า ร ถ อ ด บ ท เร ย น จ ากความส าเรจ คอ การทบทวนผลการปฏบตงานทผานมาและแนวทางการสนบสนนจากสมาชกชมชนและภาคเค ร อ ข า ย ว เค ร า ะ ห ป จ จ ย แ ห งความส าเรจของงานและน าไปปรบใชในโครงการอนได

กระบวนการถอดบทเรยนจากความส าเรจ คอ การทบทวนต ว เอ ง ต ล อ ด เว ล า ร จ กว เคราะหข อด ข อ เสยห รอข อ บ ก พ ร อ ง ข อ ง ต ว เอ ง ยอมรบค าวจารณจากคนอน และมองหาประโยชนทแฝงอย

กระบวนก ารถอดบท เรยน จากค วามส า เร จ จ ะตอ ง ม ก ารถ อดบทเรยนเปนประจ า (งานวจย) เพอการทบทวนปญหาในหมบาน เชน ยาเสพตด หนสน ขยะ การประกอบอาชพ รายได การศกษา สขภาพ เปนตน

ก ร ะ บ วน ก าร ถ อ ด บ ท เร ย น จ ากความส าเรจ คอ มการสรปองคความร มการวเคราะหงาน จดด จดเสย ผน าตองกลาเผชญกบปญหา กลาพดใหทมรถงจดออนของตวเอง หรอสงทงานออกมาไมไดอยางทคาดหวง เพอททมจะชวยแกปญหาไดชดเจนและไมสบสน

138

ตอนท 2 ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน หลกสตรพฒนาผน าชมชน จดท าขนโดยน าขอมลทไดจากการถอดบทเรยนของชมชนตนแบบ 4 หมบาน ไดแก เรองสมรรถนะของผน าชมชนทจ าเปนตอการบรหารงาน 5 ดาน ไดแก องคความร ทกษะผน า ความสามารถพเศษ ความสมพนธทด บคลกภาพและการแสดงออกของผน า มาพฒนาเปนหลกสตรเพอฝกอบรมใหผน าชมชนมสมรรถนะ มรายละเอยดดงตอไปน

1. การวเคราะหขอมลจากการถอดบทเรยนผน าชมชนตนแบบท ง 4 หมบาน ของจงหวดล าปาง มวตถประสงคเพอศกษาสมรรถนะผน าชมชน กระบวนการด าเนนงานอยางมประสทธภาพและเกณฑการวดผลส าเรจของชมชนทสอดคลองกบนโยบายของหนวยงานทเกยวขน เพอน ามาจดท าเปนหลกสตรอบรมพฒนาผน าชมชนในพนทตอไป ผลการวเคราะหขอมลเพอน ามาจดท าหลกสตรมรายละเอยดดงน

1.1 สมรรถนะทมความจ าเปนตอการปฏบตงานทมประสทธภาพ 1.1.1 สมรรถนะผน า 5 ดาน ประกอบดวย องคความรทจ าเปนตอการปฏบตงาน

ทกษะผน า ความสามารถพเศษของผน า การสรางความสมพนธทด บคลกภาพและการแสดงออกของผน า

1.1.2 การเขยนแผนพฒนาชมชน ประกอบดวย การวเคราะห SWOT ชมชน การศกษานโยบายทเกยวของและต งเปาหมายการพฒนาชมชน การจดท าแผน ชมชนและ การตรวจสอบความถกตองของแผนโดยหนวยงานทเกยวของ

2. การวเคราะหขอมลจากเอกสารและงานวจย เพอศกษาองคประกอบและขนตอนของการจดท าหลกสตร มรายละเอยดดงตอไปน

2.1 องคประกอบของหลกสตรฝกอบรมประกอบดวย วตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะผเรยน โครงสรางเวลาเรยน โครงสรางเนอหาของหลกสตร กจกรรมพฒนาผเรยน เกณฑการประเมนผลการอบรม

2.2 ขนตอนการพฒนาหลกสตรฝกอบรมประกอบดวย การศกษาขอมลพนฐาน การจดท ารางหลกสตร การประเมนความสอดคลองเชงเนอหา การทดลองใชหลกสตรและการประเมนผลหลกสตร

3. รายละเอยดขององคประกอบหลกสตร ไดแก หลกการและเหตผล

การพฒนาประเทศสความสมดลย งยน จะตองใหความส าคญกบการเสรมสรางทนทมอยของประเทศ ท งทเปนทนทางสงคม ทนทางเศรษฐกจ และทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมมากขนและเชอมโยงกนเพอประโยชนในการพฒนา ผน าจงมความส าคญตอการ

139

พฒนาประเทศในทกระดบ ตามแนวทางการพฒนาประเทศตาม แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564) ซงจดท าขนเพอเตรยมความพรอมทรพยากรคน สงคมและระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถปรบตวรองรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสม ตามยทธศาสตรเรองการเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย และ การเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาอยางย งยน โดยพฒนาบคลากรใหมความสามารถดานการแขงขน สามารถวเคราะหและก าหนดแนวทางพฒนาทเหมาะสมกบพนทของตนเองได การพฒนาในระดบลางสดคอผน าชมชน ทผานมามการกระจายอ านาจใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการพฒนามากขนสงเสรมกระบวนการเรยนรเพอจดท าแผนชมชน เสรมสรางใหสงคมไทยอยเยนเปนสข ดวยวถปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ชมชนทเขมแขงจงเปนกลไกส าคญขบเคลอนการพฒนาชมชน โดยทยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาจะสงเสรมใหชมชนสามารถจดกจกรรมแบบองครวม มกระบวนการเรยนรและการจดการความรรวมกนของคนในชมชนดวยทนทางทรพยากรและศกยภาพของชมชน มการผลตเพอเลยงตวเองอยางพอเพยง พ งพาตนเองไดบนพนฐานการเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรม น าไปสการอยรวมกนอยางสนตสข เกดความสมานฉนท มการอนรกษ พฒนาและใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพทมอยไดอยางเหมาะสมยงยน หลกสตรการพฒนาชมชนในปจจบน สวนใหญมาจากหนวยงานภาครฐ ทพฒนาหลกสตรจากปญหาในการด าเนนงานแตละพนท หลงจากหนวยงานภาครฐออกแบบหลกสตรแลวจงมการคดเลอกตวแทนทเหมาะสมจากแตละพน เพอฝกอบรมสมรรถนะทจ าเปนตอการปฏบตงาน แลวตวแทนจงน าไปขยายผลในพนทตอไป (หลกสตรผน าการเปลยนแปลงชมชน, กรมการพฒนาชมชน, 2559) จากการด าเนนงานพบวา ใชเวลานานในการท าความเขาใจกบสมาชกชมชนและขยายผลการท างาน เนองจากผเขาถงองคความรมจ านวนไมมาก และ เนอหาบางหวขอไมสอดคลองกบความตองการของพนท นอกจากนยงไมมการเผยแพรหลกสตรเพอใหผสนใจศกษารายละเอยด ตดตอเพอขอเขารบการอบรมหลงหมดงบประมาณหรอน าไปประยกตใชทกษะตามภาระงานของตนเองได หนวยงานภาครฐเปนผด าเนนการจดอบรมโดยงบประมาณตามนโยบายการด าเนนงาน มวทยากรจากภายในและภายนอกทใชประสบการณและองคความรสวนตวเปนฐาน ท าใหตวแทนทเขารวมอบรมไมมแนวทางการถายทอดความร สอประกอบการเรยนการสอนหรอกจกรรม การเรยนรเพอน าไปขยายผลตอในชมชนได

ผวจยจงจดท าหลกสตรฝกอบรมพฒนาผน าชมชน จากกรณศกษาชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง 4 ชมชนเพอเผยแพรแหลงขอมลทเปนประโยชนตอการพฒนาและสามารถน าไปปฏบตงานจรงในพนทไดดวยตนเอง องคประกอบของหลกสตรจงมเรองวตถประสงคของ

140

หลกสตร สมรรถนะส าคญของผเรยน ระยะเวลาการฝกอบรม เนอหาสาระ กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม โดยเนอหาสาระหลกคอ สมรรถนะ 5 ดาน ของผน า ไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธกบผอนและบคลกภาพผน า หลงจากผเขารวมอบรมมองคความรเรองสมรรถนะผน าแลวจงน ามาจดท าแผนพฒนาชมชนใหตรงกบความตองการของสมาชกชมชนไดอยางแทจรง หลกสตรทผานการพฒนาแลวจะน าไปเผยแพรในสอออนไลนและออฟไลนเพอเปนแนวทางใหผสนใจหรอชมชนอนจดกจกรรมการเรยนรไดอยางเหมาะสมโดยการปรบกจกรรมการเรยนรใหเขากบบรบทของตนเอง เกดผลส าเรจดานการพฒนาพฒนากระบวนการท างานอยางมประสทธภาพอยางเปนองครวม

วตถประสงคของหลกสตร เพอพฒนาสมรรถนะของผน าชมชนใหเกดประสทธภาพการบรหารและการปฏบตงาน

กลมเปาหมาย ผน ายคใหมจากชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง 4 หมบาน ไดแก บานดอนแกว บาน

เมาะหลวง บานสามขาและบานสาสบหก ผน าชมชนคดเลอกตวแทนหมบานละ 5 คน รวมทงสนจ านวน 20 คน

คณลกษณะอนพงประสงคของผเขารวมอบรม 1. มความร ความเขาใจเกยวกบสมรรถนะผน าชมชนทง 5 ดาน 2. ผานการฝกฝนเรองทกษะและการแสดงออกของผน า 3. มความรอบรและทกษะการคดวเคราะหเพอก าหนดแนวทางการพฒนาและการ

วดผลของชมชนไดอยางมประสทธภาพ 4. มทศนคตทดตอการด าเนนงานอยางมสวนรวมโดยมบรบทของชมชนเปนพนฐาน ระยะเวลาด าเนนการ ระยะเวลาการฝกอบรมจ านวน 20 ชวโมง กรอบเนอหาหลกสตร 1. สมรรถนะทมความจ าเปนตอการปฏบตงานทมประสทธภาพ 5 ดาน ไดแก

1.1 องคความรทจ าเปนตอการปฏบตงาน 1.1.1 กฎหมายการปกครองขนพนฐานส าหรบทกชมชน 1.1.2 ทกษะอาชพของสมาชกในแตละชมชน 1.1.3 กฎหมายเฉพาะทเกยวของกบการประกอบอาชพ เชน กฎหมายพนทท ากน

พระราชบญญตปาชมชน การจดทดนเพอเกษตรกรรม เปนตน

141

1.2 ทกษะผน า คอความเชยวชาญดานใดดานหนงหรอหลายดานทสงผลตอการปฏบตงานทมประสทธภาพของชมชน จากการถอดบทเรยนมทกษะทมความคลายคลงกนดงน

1.2.1 ทกษะการบรหารงานทวไปในชมชน 1.2.2 ทกษะการคดวเคราะหเพอสรางความไดเปรยบและผลประโยชนกบคน

สวนใหญของชมชนใหมากทสด 1.2.3 ทกษะการสอสารเพอสรางความเขาใจ ชแจงและหาขอสรปรวมกนเพอ

ชกจงใจใหคนในชมชนมสวนรวมกบการพฒนาตามความเชยวชาญของตนเอง 1.3 ความสามารถพเศษของผน า เพอสรางความไดเปรยบดานการแขงขนและ

ผลส าเรจทชมชนใหการยอมรบ 1.3.1 ความสามารถดานการใชเทคโนโลยเพอใหเขาถงขอมลไดอยางหลากหลาย

และน าไปใชประโยชนได 1.3.2 ความสามารถดานการถายทอดองคความร เพอสรางโอกาสใหหนวยงาน

ภายนอกประสานความรวมมอในการพฒนาชมชนและเผยแพรองคความรทเปนประโยชนกบสงคม สรางพนทแลกเปลยนองคความรและน ากลบมาพฒนาตนเองไดอยางตอเนอง

1.3.3 ความสามารถดานภาษาตางประเทศ เพอใหเขาถงขอมลไดหลากหลายและประชาสมพนธชมชนไดอยางมประสทธภาพ

1.4 การสรางความสมพนธทด 1.4.1 หลกการสรางมนษยสมพนธทดกบบคคลอน 1.4.2 การเปดโอกาสใหทกคนแสดงความคดเหนและมสวนรวมในกจกรรม

ของชมชนไดอยางเทาเทยมกน 1.4.3 การยอมรบความแตกตางของแตละบคคลและแสดงออกไดอยางเหมาะสม

1.5 บคลกภาพและการแสดงออกของผน า 1.5.1 การแตงกายสภาพ เรยบรอย ถกตองตามกาลเทศะ แสดงถงเอกลกษณ

ทองถนของตนเองได 1.5.2 การแสดงออกถงความสามารถของผน าผานการน าเสนอแนวคดและ

พดในทชมชนไดอยางเปนเหตเปนผล น าไปประยกตใชไดจรง 1.5.3 แสดงออกอยางออนนอมถอมตนแตไมละทงจดยนของตนเอง

142

2. การเขยนแผนชมชน 2.1 การวเคราะห SWOT ชมชน 2.2 การศกษานโยบายทเกยวของและตงเปาหมายการพฒนาชมชน

2.2.1 นโยบายของภาครฐผานกรมการปกครอง กรมการพฒนาชมชน กระทรวงเกษตรหรอกรมปาไม เปนตน

2.2.2 นโยบายการด าเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถนและหนวยราชการในชมชน

2.2.3 นโยบายการด าเนนงานของหนวยงานเอกชนในพนท 2.3 การจดท าแผนพฒนาชมชนและวธการประเมนผลทมประสทธภาพ

2.3.1 แนวคดการจดท าแผนชมชน 2.3.2 ขนตอนการท าแผนชมชน 2.3.3 การประเมนคณภาพแผนชมชน

ลกษณะการจดหลกสตร การจดกจกรรมส าหรบผน าชมชน สามารถด าเนนงานไดหลากหลายรปแบบ เชน

1. การถายทอดองคความรทเปนเนอหาสาระของหลกสตร 2. การฝกอบรมเชงปฏบตการเพอเขยนแผนการด าเนนงานในหองเรยน 3. การรบฟงขอเสนอแนะจากหนวยงานภาครฐและเอกชนเพอพฒนาแผนชมชน 4. การจดกจกรรมพฒนาทกษะผน าผานการท ากจกรรมเชงปฏบตการ

ตารางท 4.16 ตวชวดความส าเรจและคาเปาหมาย

ตวชวดความส าเรจ คาเปาหมาย

1. รอยละของผเขารบการอบรมผานการทดสอบหลงการอบรม

2. ผเขารบการอบรมผานการประเมนแผนชมชนจากผเชยวชาญ

3. ผเขารบการอบรมมความพงพอใจตอการอบรมพฒนาผน าชมชน

1. มากกวารอยละ 80

2. มากกวารอยละ 75

3. ภาพรวมอยในระดบมากกวา 3.5

143

2.2 ผลการวเคราะหดชนความสอดคลอง ของเนอหาหลกสตร ผวจยท าการวเคราะหหาคาดชนความสอดคลอง (Index of Item - Objective Congruence : IOC) โดยการคดเลอกผเชยวชาญ 5 คน ไดแก ผเชยวชาญดานการศกษา 2 คน การพฒนาทรพยากรมนษย 2 คน การจดกระบวนการ 1 คน ท าแบบประเมนความสอดคลองของเนอหาหลกสตรและน ามาสรปผลเพอปรบปรงหลกสตรกอนการอบรมตอไป รายละเอยดการประเมนของผเชยวชาญ มรายละเอยดดงตาราง

ตารางท 4.17 สรปการประเมนความสอดคลองเชงเนอหาหลกสตรผน าชมชนตนแบบจงหวดล าปาง

องคประกอบ/รายละเอยด คนท

1 คนท

2 คนท

3 คนท

4 คนท

5 รวม เฉลย แปรผล

ตอนท 1 องคประกอบของหลกสตรฝกอบรม

1. วตถประสงคของหลกสตร 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

2. สมรรถนะส าคญของผเรยน 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

3. โครงสรางเวลาเรยน 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

4. โครงสรางเนอหาของหลกสตร 1 1 0 1 1 4 0.8 ใชได

5.. กจกรรมพฒนาผเรยน 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

6. เกณฑการประเมนผลการอบรม 1 1 1 1 0 4 0.8 ใชได

ตอนท 2 การใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ

7. การก าหนดขอบเขตเนอหา/ตวชวด

1 1 1 1 0 4 0.8 ใชได

8. การตงชอหนวยการเรยนรของแตละหนวยการเรยนร

0 1 1 1 1 4 0.8 ใชได

9. การก าหนดสดสวนเวลาเรยน 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

10. การวางแผนจดท าหนวยการเรยนร

1 1 1 1 1 5 1 ใชได

11. ออกแบบกจกรรมการเรยนร 1 1 1 1 1 5 1 ใชได

12. การจดกจกรรมการเรยนรตามหนวยการเรยนร

1 0 1 1 1 4 0.8 ใชได

144

จากตารางท 4.17 พบวา ผลการตรวจสอบความสอดคลองของเนอหาหลกสตรพฒนาผน าชมชน พบวา หวขอการจดกจกรรมตามหลกสตรพฒนาผน าชมชน มคาการแปลผลผานเกณฑสามารถน าไปใชไดทกหวขอ มรายละเอยดของการแปรผลความสอดคลองของเนอหาดงน

การประเมนห วขอ ท (1), (2), (3), (5) , (9), (10), (11) ม ค าการแปรผลเท ากบ 1 ค อผเชยวชาญทกคนเหนดวยวาเนอหาหลกสตรเหมาะสมส าหรบการน าไปใช

การประเมนหวขอ ท (4), (6), (7), (8) , (12) มคาการแปรผลเทากบ 0.8 ซงผานเกณฑการน าไปใชได

2.3 ผลการวเคราะหความเหมาะสมของหลกสตรจากผเชยวชาญท ง 5 คน โดยใช แบบประเมนองคประกอบและการใชหลกสตรเพอประเมนความเหมาะสมของหลกสตรส าหรบการน าไปใช เปนแบบประเมนซงเปนค าถามปลายเปด มลกษณะค าถามเปนมาตราสวนวด (Rating Scale) มรายละเอยดดงตาราง ตารางท 4.18 ผลการประเมนความเหมาะสมขององคประกอบหลกสตร

องคประกอบของหลกสตรฝกอบรม คาเฉลย สวน

เบยงเบน

มาตรฐาน

ระดบความ

เหมาะสม 1. วตถประสงค 4.60 0.548 มากทสด 2. สมรรถนะส าคญของผเรยน 4.20 0.447 มาก

3. โครงสรางหลกสตรฝกอบรม 3.1 โครงสรางเวลาเรยน

4.80 0.447 มากทสด

3.2 โครงสรางเนอหาของหลกสตร 4.40 0.548 มากทสด 4. กจกรรมพฒนาผเรยน 4.60 0.548 มากทสด 5. เกณฑการประเมนผลการอบรม 4.20 0.837 มาก

รวม 4.4 0.583 มากทสด

จากตารางท 4.18 พบวา ผลการประเมนความเหมาะสมขององคประกอบหลกสตร ในภาพรวมอยในระดบมากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.4 เมอพจารณาแตละดาน พบวา ดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก โครงสรางเวลาเรยน คาเฉลยเทากบ 4.80 รองลงมาคอ วตถประสงคและกจกรรมพฒนา

145

ผเรยน คาเฉลยเทากบ 4.60 โครงสรางเนอหาของหลกสตร คาเฉลยเทากบ 4.40 สมรรถนะส าคญของผเรยน และเกณฑการประเมนผลการอบรม คาเฉลยเทากบ 4.20 และคณลกษณะอนพงประสงคทจะเกดกบผเรยนหลงการฝกอบรม คาเฉลยเทากบ 4.00 ตามล าดบ ตารางท 4.19 ผลการประเมนการใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ

หลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ

คาเฉลย

สวนเบยงเบน

มาตรฐาน ระดบความ

เหมาะสม 1. การก าหนดขอบเขตเนอหา/ตวชวดทสมพนธกน 4.20 0.447 มาก

2. การตงชอกจกรรมของแตละหนวยการเรยนร 3.20 1.095 มาก

3. การก าหนดสดสวนเวลาเรยน 4.20 0.447 มาก

4. การวางแผนจดท ากจกรรมการเรยนร 4.00 0.707 มาก

5. ออกแบบกจกรรมการเรยนร 4.60 0.548 มากทสด

6. การจดกจกรรมการเรยนร 3.80 0.447 มาก

7. การประเมนผลการจดการเรยนรตามหนวยการเรยนร 4.20 0.447 มาก

รวม 4.02 0.591 มาก

จากตารางท 4.19 พบวา ผลการประเมนการใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ ในภาพรวมอยในระดบมาก มคาเฉลยเทากบ 4.02 เมอพจารณาแตละดาน พบวา ดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก ดานออกแบบกจกรรมการเรยนร คาเฉลยเทากบ 4.60 รองลงมาคอ ดานการก าหนดขอบเขตเนอหา/ตวชวดทสมพนธกน ดานการก าหนดสดสวนเวลาเรยนและการประเมนผลการจด การเรยนรตามหนวยการเรยนร คาเฉลยเทากบ 4.20 การวางแผนจดท ากจกรรมการเรยนร คาเฉลยเทากบ 4.0 และการจดกจกรรมการเรยนร คาเฉลยเทากบ 3.80 ตามล าดบ

146

ตอนท 3 ผลประเมนการอบรมตามหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชน 3.1 ผลประเมนการทดสอบความรกอนและหลงการอบรมผน าชมชน

ตารางท 4.20 ผลการทดสอบความร กอน และหลง การอบรมผน า

ขอ สมรรถนะผน าชมชน

ความรกอนอบรม

ความรหลงอบรม

ผลการพฒนา

ถก (คน)

ผด (คน)

ถก (คน)

ผด (คน)

คะแนน รอยละ

1 เนอหาสมรรถนะของผน าในการอบรม ครงนม 5 หวขอ ไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษความสมพนธกบผอน บคลกและการแสดงออกของผน า

95 (19)

5 (1)

100 (20)

- 1 5

2 องคความรของผน าไดแกเรองกฎหมายปกครอง ทกษะอาชพและความรรอบตวเกยวกบเศรษฐกจและสงคมไทย

80 (16)

20 (4)

90 (18)

10 (2)

2 10

3 ทกษะ หมายถง ความรความสามารถ และความช านาญทตดตวมาตงแตเกด ไมสามารถฝกฝนเองได

55 (11)

45 (9)

85 (17)

15 (3)

6 30

4 ภาษาตางประเทศมความจ าเปนตอการบรหารงานของผน า

65 (13)

35 (7)

100 (20)

- 7 35

5 การสอสารทมประสทธภาพมากทสด คอ การสอสารโดยใชค าพดเพยงอยางเดยว

15 (3)

85 (17)

95 (19)

5 (1)

19 95

6 ผน าตองแตงกายสะอาด สภาพ เรยบรอยและแสดงถงอตลกษณของทองถน

90 (18)

10 (2)

95 (19)

5 (1)

1 5

7 เทคโนโลยสามารถชวยคนหาขอมลและเผยแพรความส าเรจของชมชนได

90 (18)

10 (2)

100 (20)

- 2 10

147

ตารางท 4.20 (ตอ)

ขอ สมรรถนะผน าชมชน

ความรกอนอบรม

ความรหลงอบรม

ผลการพฒนา

ถก (คน)

ผด (คน)

ถก (คน)

ผด (คน)

คะแนน รอยละ

8 ผน าตองยอมรบความคดเหนและปฏบตตามความตองการของผอนตลอดเวลา

5 (1)

95 (19)

70 (14)

30 (6)

13 65

9 ผน าตองเรยนรหลกการสอสารและปรบใชไดอยางเหมาะสมตามสถานการณเพอใหเกดผลส าเรจตองานของชมชน

85 (17)

10 (2)

95 (19)

5 (1)

2 10

10 ผน าตองเปดใจและกระตอรอรนในการท างาน

95 (19)

5 (1)

100 (20)

- 1 5

รวม 67.5 32.5 93 7 5.4 27

จากตารางท 4.20 ผลการทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนเรองสมรรถนะผน าชมชน พบวา ภาพรวมกอนเขารวมอบรม ผเขารวมอบรมมความรความเขาใจถกตอง คดเปนรอยละ 67.5 และมความรความเขาใจไมถกตอง คดเปนรอยละ 32.5 สวนภาพรวมหลงเขารวมอบรม ผเขาอบรมมความรความเขาใจถกตองเพมมากขน คดเปนรอยละ 93 และ และมความรความเขาใจไมถกตองลดลง คดเปนรอยละ 7 เมอเปรยบเทยบผลการทดสอบกอนและหลงฝกอบรม พบวา ผลการทดสอบมคาเฉลยเพมขน 5.4 คดเปนรอยละ 27

148

3.2 ผลประเมนความเหมาะสมตอการจดท าแผนชมชนจากผเชยวชาญ ตารางท 4.21 ผลประเมนความเหมาะสมตอการจดท าแผนชมชนจากผเชยวชาญ

แผน ชมชน ระดบความพงพอใจ

คา เฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน

แปรผล

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

แผนชมชนมองคประกอบครบถวน 25 75 - - - 4.25 0.463

มากทสด

วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชน 75 25 - - - 4.75 0.463

มากทสด

คณะท างานมสมรรถนะในการด าเนนงาน 5 ดาน ไดแกความร ทกษะ ความสามารถพเศษความสมพนธทดและบคลกภาพผน า 37.5 62.5 - - - 4.37 0.518

มากทสด

แผนการด าเนนงานชดเจน เขาใจงาย 75 25 - - - 4.75 0.463

มากทสด

มเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค 50 50 - - - 4.5 0.535 มาก

รวม 4.52 0.488 มากทสด

จากตารางท 4.21 พบวา ระดบความเหมาะสมตอการจดท าแผนชมชน ในภาพรวมอย

ในระดบมากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.52 เมอพจารณาแตละดาน พบวา มดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชนและมเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค มคาเฉลยเทากบ 4.75 รองลงมา คอ แผนการด าเนนงานชดเจน

149

เขาใจงาย มคาเฉลยเทากบ 4.5 โครงสรางกรรมการครบตามต าแหนงการด าเนนงาน มคาเฉลยเทากบ 4.37 แผนชมชนมรายละเอยดครบถวน มคาเฉลยเทากบ 4.25 ตามล าดบ

3.3 ผลประเมนความพงพอใจของผเขารบการอบรม

ตารางท 4.22 ความรทม กอน เขารบการอบรม/สมมนา

ดานความร ระดบความร

คา เฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน

แปรผล

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

1.1 ดานองคความรทจ าเปนส าหรบผน า

8 (40%)

4 (20%)

7 (35%)

1 (5%) - 3.95 0.999 มาก

1.2 ดานทกษะส าหรบผน าชมชน

4 (20%)

9 (45%)

7 (35%) - - 3.85 0.745 มาก

1.3 ดานคณลกษณะและความสามารถพเศษของผน า

3 (15%)

9 (45%)

7 (35%)

1 (5%) - 3.70 0.801 มาก

1.4 ดานความสมพนธทดของผน าตอบคคลอน

6 (30%)

9 (45%)

4 (20%)

1 (5%) - 4.0 0.858 มาก

1.5 ดานบคลกภาพและการปรบตวของผน า

6 (30%)

10 (50%)

4 (20%) - - 4.10 0.718 มาก

รวม 3.92 0.824 มาก

จากตารางท 4.22 พบวา ระดบความรกอนเขารบการอบรม ในภาพรวมอยในระดบมาก มคาเฉลยเทากบ 3.92 เมอพจารณาแตละดาน พบวา ดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก ดานบคลกภาพและการปรบตวของผน า มคาเฉลยเทากบ 4.10 รองลงมา คอ ดานความสมพนธทดของผน าตอบคคลอน

150

มคาเฉลยเทากบ 4.00 ดานองคความรทจ าเปนส าหรบผน า มคาเฉลยเทากบ 3.95 ดานทกษะส าหรบผน าชมชน มคาเฉลยเทากบ 3.85 และดานคณลกษณะและความสามารถพเศษของผน า มคาเฉลยเทากบ 3.70 ตามล าดบ

ตารางท 4.23 เนอหาสาระและประโยชนทไดรบ

เนอหาสาระและประโยชนทไดรบ

ระดบความพงพอใจ

คา เฉลย

สวนเบยง เบนมาตร ฐาน

แปรผล มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

1. ความนาสนใจของเนอหา/หวขอการบรรยาย

8 (40%)

9 (45%)

3 (15%)

-

- 4.25 0.716 มากทสด

2. เนอหา/กจกรรมของการบรรยายมความเหมาะสมกบบรบทของชมชน

6 (30%)

11 (55%)

3 (15%)

- - 4.15 0.671 มาก

3. เปดโอกาสใหผเขารวมอบรมลงมอท าแผนงาน/ผลตภณฑเพอสรางความเขาใจอยางแทจรงได

7 (35%)

12 (60%)

1 (5%)

- - 4.30 0.571 มากทสด

4. มการฝกปฏบตน าเสนองานตามหนาทรบผดชอบของตนเอง

8 (40%)

8 (40%)

4 (20%)

- - 4.20 0.768 มาก

5. ความร/ประโยชนทไดรบจากการเขารวมอบรม/สมมนา

9 (45%)

9 (45%)

2 (10%)

- - 4.35 0.671 มากทสด

รวม 4.25 0.679 มากทสด

151

จากตารางท 4.23 พบวา ระดบความพงพอใจของผเขารวมอบรมตอเนอหาสาระและประโยชนทไดรบ ในภาพรวมอยในระดบมากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.25 เมอพจารณาแตละดาน พบวา ดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก ความร/ประโยชนทไดรบจากการเขารวมอบรม/สมมนา มคาเฉลยเทากบ 4.35 รองลงมา คอ เปดโอกาสใหผเขารวมอบรมลงมอท าแผนงาน/ผลตภณฑ เพอสรางความเขาใจอยางแทจรงได มคาเฉลยเทากบ 4.30 ความนาสนใจของเนอหา/หวขอ การบรรยาย มคาเฉลยเทากบ 4.25 มการฝกปฏบตน าเสนองานตามหนาทรบผดชอบของตนเอง มคาเฉลยเทากบ 4.20 และเนอหา/กจกรรมของการบรรยายมความเหมาะสมกบบรบทของชมชนมคาเฉลยเทากบ 4.15 ตามล าดบ

ตารางท 4.24 การน าไปประยกตใชจรง

ดานการน าไปประยกต ใชจรง

ระดบความพงพอใจ คา เฉลย

สวนเบยง เบนมาตร ฐาน

แปรผล

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

1. สามารถน าไปปฏบตจรงในหนาทรบผดชอบของตนเองได

7 (35%)

11 (55%)

2 (10%)

- - 4.25 0.639 มากทสด

2. สามารถน าไปใชเปนแนวทางการบรหารงานสวนตวและสวนรวมได

10 (50%)

6 (30%)

4 (20%)

- - 4.30 0.801 มากทสด

3. สามารถควบคมปจจยทเกยวของกบการพฒนางานได

5 (5%)

9 (40%)

5 (25%)

1 (5%)

- 3.90 0.852 มาก

4. สามารถชกจงใจใหผอนมารวมเปนทมงานได

4 (20%)

12 (60%)

3 (15%)

1 (5%)

3.95 0.759 มาก

รวม 4.1 .762 มาก

152

จากตารางท 4.24 พบวา ระดบความพงพอใจของผเขารวมอบรมตอดานการน าไปประยกตใชจรง ในภาพรวมอยในระดบมาก มคาเฉลยเทากบ 4.1 เมอพจารณาแตละดาน พบวา ดานทมคาเฉลยสงสด ไดแกสามารถน าไปใชเปนแนวทางการบรหารงานสวนตวและสวนรวมไดมคาเฉลยเทากบ 4.30 รองลงมา คอ สามารถน าไปปฏบตจรงในหนาทรบผดชอบของตนเองไดมคาเฉลยเทากบ 4.25 สามารถชกจงใจใหผอนมารวมเปนทมงานได มคาเฉลยเทากบ 3.95 และ สามารถควบคมปจจยทเกยวของกบการพฒนางานได มคาเฉลยเทากบ 3.90 ตามล าดบ ตารางท 4.25 ดานการอ านวยความสะดวกและระยะเวลา

ดานการอ านวยความสะดวกและระยะเวลา

ระดบความพงพอใจ คา เฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน

แปรผล

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

1. ความพรอมของสถานทและโสตทศนปกรณ

7 (35%)

10 (50%)

3 (15%)

- - 4.20 .695 มาก

2. เอกสารประกอบการบรรยายมความสมพนธกบเนอหา

9 (45%)

7 (35%)

4 (20%)

- - 4.25 .786 มากทสด

3. เตรยมอปกรณทใชในการท ากจกรรมครบถวน

10 (50%)

5 (25%)

5 (25%)

-

- 4.25 .850 มากทสด

4. ระยะเวลาในการบรรยายมความเหมาะสม

8 (40%)

9 (45%)

3 (15%)

- - 4.25 .716 มากทสด

รวม 4.25 0.762 มากทสด

จากตารางท 4.25 พบวา ระดบความพงพอใจของผเขารวมอบรมตอดานการอ านวย

ความสะดวกและระยะเวลา ในภาพรวมอยในระดบมากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.25 เมอพจารณา แตละดาน พบวา มดานทมคาเฉลยสงสดเทากน ไดแกระยะเวลาในการบรรยายมความเหมาะสม มคาเฉลยเทากบ 4.25 รองลงมา คอ เอกสารประกอบการบรรยายมความสมพนธกบเนอหามคาเฉลยเทากบ 4.25 เตรยมอปกรณทใชในการท ากจกรรมครบถวนมคาเฉลยเทากบ 4.25 และความพรอมของสถานทและโสตทศนปกรณมคาเฉลยเทากบ 4.20 ตามล าดบ

153

ตารางท 4.26 ดานวทยากร

ดานวทยากร

ระดบความพงพอใจ

คา เฉลย

สวนเบยง เบนมาตร ฐาน

แปรผล

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

1. มความรในเรองทบรรยายเปนอยางด

14 (70%)

5 (25%)

1 (5%)

- - 4.65 .587 มากทสด

2. การน าเสนอเนอหามความเหมาะสมครบถวนทกประเดน

8 (40%)

12 (60%)

- - - 4.40 .502 มากทสด

3. มเทคนค วธการถายทอด และสามารถดงดดความสนใจได

10 (50%)

10 (50%)

- - - 4.50 .512 มากทสด

4. การใชสอประกอบการบรรยายมความเหมาะสม

11 (33%)

7 (35%)

2 (10%)

- - 4.45 .686 มากทสด

5. สามารถตอบค าถามไดตรงประเดนและชดเจน

11 (55%)

8 (40%)

1 (5%)

- - 4.50 .606 มากทสด

6. ใหความส าคญกบผเขารวมประชมอยางเทาเทยมกน

15 (75%)

4 (20%)

1 (5%)

- - 4.70 .571 มากทสด

7. สงเสรมใหสมาชกกลมท างานอยางมสวนรวม

13 (65%)

4 (20%)

3 (15%)

-

- 4.50 .760 มากทสด

รวม 4.52 0.604 มากทสด

จากตารางท 4.26 พบวา ระดบความพงพอใจของผเขารวมอบรมตอวทยากรในภาพรวม

อยในระดบมากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.52 เมอพจารณาแตละดาน พบวา มดานทมคาเฉลยสงสด ไดแกใหความส าคญกบผเขารวมประชมอยางเทาเทยมกน มคาเฉลยเทากบ 4.70 รองลงมา คอ

154

ความรในเรองทบรรยายเปนอยางด 4.65 มเทคนค วธการถายทอด และสามารถดงดดความสนใจไดมคาเฉลยเทากบ 4.50 สามารถตอบค าถามไดตรงประเดนและชดเจน มคาเฉลยเทากบ 4.50 สงเสรมใหสมาชกกลมท างานอยางมสวนรวมมคาเฉลยเทากบ 4.50 การใชสอประกอบการบรรยายมความเหมาะสมมคาเฉลยเทากบ 4.45 การน าเสนอเนอหามความเหมาะสมครบถวนทกประเดนมคาเฉลยเทากบ 4.40 ตามล าดบ

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง ครงน ม จดประสงค 1) เพอถอดบทเรยนกระบวนการท างานของผ น าชมชนตนแบบทประสบความส าเรจของจงหวดล าปาง 2) เพอสรางหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชนตนแบบในจงหวดล าปาง 3) เพอจดอบรมและประเมนความเหมาะสมของหลกสตรหลงการอบรมซงมขอคนพบจากการวจย สามารถสรปผลการวจย ดงน สรปผลวจยการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนจงหวดล าปาง แบงเปน 3 ตอน ไดแก

ตอนท 1 ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ ใน 4 เรองไดแก สมรรถนะผน าชมชนทสงผลตอการปฏบตงานอยางมประสทธภาพ 5 ดาน กระบวนการด าเนนงาน การวดผลความส าเรจของชมชนตนแบบและขอเสนอแนะอน ๆ

ตอนท 2 ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผ น าชมชน เพอตรวจสอบความเหมาะสมดานองคประกอบหลกสตรและกระบวนการน าไปใชฝกอบรมผน าชมชน

ตอนท 3 ผลประเมนการอบรมตามหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชน ใชการวดสมรรถนะผเรยนผานแบบทดสอบหลงการอบรม จากนนจงน าไปประยกตใชท าแผนชมชนเพอเปนแนวทางการพฒนาชมชนตอไป สรปผลการวจย ตอนท 1 ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจใน 4 เรอง 1. ผลการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ หวขอ สมรรถนะผน า 5 ดาน กระบวนการท างาน ผลส าเรจของงานและขอเสนอแนะอน ๆ มรายละเอยดดงตอไปน 1.1 สมรรถนะ 5 ดานทสงผลตอการด าเนนงานอยางมประสทธภาพของผน าชมชน ไดแก

156

1.1.1 สมรรถนะดานองคความร องคความรทเหมาะสมและพอเพยงตอการปฏบตงานของผน าชมชน ไดแก องคความรดานกฎหมายการปกครอง กฎหมายปาชมชน กฎหมายหนสน กฎระเบยบชมชน กตกาของชมชน เพอใหผน าสามารถบรหารจดการทรพยากรคนและชมชนไดอยางปกตสข ความรดานการประกอบอาชพและกลยทธการตลาดทผน าสามารถรเรม จดการฝกอบรม ใหค าแนะน าและการใหค าปรกษาแกลกบานได รวมถงองคความรทวไป ทเปนบรบทของชมชน เชน เศรษฐกจ สงคม สขภาพ วถชวต ประเพณ วฒนธรรม ภมศาสตร ทผน าจะตองรเทาทนสถานการณความเปลยนแปลงของโลกปจจบนเพอการปรบตวทเทาทนของชมชน

1.1.2 สมรรถนะดานทกษะ ทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตงานทมประสทธภาพของผน า ไดแก ทกษะเพอพฒนาและแกไขปญหาระหวางการปฏบตงาน โดยผน าชมชนตองสามารถวเคราะหสาเหตทแทจรงของปญหา วดผลความส าเรจของงานได ทกษะการบรหารงาน ทจ าเปนส าหรบผน าคอ การเรยงล าดบความส าคญของปญหาและลงมอแกไขปญหาอยางมสวนรวม กบผมสวนเกยวของ ในขนตอนสดทายผน าตองมการตดตามและประเมนผลการท างานทกครง มการจดบนทกและถอดบทเรยนในทกขนตอน เพอน าขอมลไปวเคราะหและพฒนาใหดขนได ในครงตอไป

1.1.3 สมรรถนะดานความสามารถพเศษผน ามความสามารถและคณสมบตพเศษ ไดแก ทกษะในการสอสาร ประสานงานกบหนวยงานภาครฐหรอภาคเอกชนไดอยาง รอบดาน รายงานความเปนอยในชมชนใหหนวยงานราชการรบทราบอยางตรงประเดน ชดเจน บอกความตองการของชมชนท เกยวของกบนโยบายของภาครฐได รจกผ คนหลากหลาย ทงหนวยงานภายในและนอกชมชนเพอขยายเครอขายหรอสนบสนนการท างานรวมกน สามารถสอสารในภาษากลางหรอภาษาตางประเทศ เชน ภาษาไทย ภาษาองกฤษหรอภาษาจน เปนตน มความสามารถดานการใชประโยชนจากเทคโนโลย เพอเขาถงขอมลทหลากหลาย สรางชองทางการสอสารและน าเสนอขอมลของชมชน เชน การน าเสนอรปภาพดจตอล วดโอหรอแผนพบ เปนตน นอกจากนน

1.1.4 สมรรถนะดานความสมพนธทดในการปฏบตงาน ความสมพนธของผน าชมชนทมตอบคคลอน คอ มมนษยสมพนธด ทกทาย ยมแยมแจมใส สภาพ ออนโยน ออนนอม สามารถเขากบทกคนได เขาใจหลกการการพงพาอาศย เหนใจซงกนและกน ยอมรบความแตกตางของแตละบคคลและใหความเคารพตอความคดเหนของผอน เปดโอกาสใหทกคนไดแสดงความคดเหนอยางเทาเทยมกน เมอเกดขอขดแยงใหน าเสนอเหตผลทเปนประโยชนหรอแนวทางการปฏบตทดตอทประชม พฤตกรรมและค าพดตองสอดคลองเปนไปในทางเดยวกน อกทงความสมพนธ

157

ทดของผน าจะกอใหเกดความเชอใจกนในคณะท างาน สงผลใหการท างานเปนหมคณะมประสทธภาพมากยงขน

1.1.5 สมรรถนะดานบคลกภาพและการปฏบตตวทด บคลกภาพทดของผน าชมชน ไดแก การแตงกายทสะอาด สภาพ เรยบรอย ถกกาลเทศะและแสดงถงเอกลกษณทองถนของตนเอง บคลกภาพสงา คลองแคลว วองไวและกระฉบกระเฉง วธการพดส ารวม สภาพ สอความหมายไดชดเจน หลกเลยงการใชค าพดถอยค าหยาบคาย สอเสยดหรอเหยยดหยามผอน เปนผฟงทด รบฟงขอมลและวเคราะหจากขอเทจจรง พดเฉพาะสาระส าคญและอธบายเรองทซบซอนใหเขาใจไดงาย การปฏบตตนของผน าตองเปนแบบอยางทดกบผอน มความนาเชอถอของผพบเหนเปนพนฐาน มองคประกอบเรองความมนใจและศรทธาในตนเองทแสดงออกใหผพบเหนรบรไดทงจากการน าเสนอแนวคดหรอการลงมอปฏบตงาน ควบคมอารมณของตนเองและแสดงออกไดอยางเหมาะสม

1.2 กระบวนการท างานของผน าชมชนตนแบบ แบงรายละเอยดออกเปน 4 หวขอใหญดงตอไปน

1.2.1 ขนตอนการด าเนนงานของผ น าตามล าดบการปฏบตงาน ไดแก 1) การชแจงท าความเขาใจกบสมาชกชมชนเพอสรางการมสวนรวม 2) การวางแผนการด าเนนงานอยางเปนขนตอน แบงภาระงานใหสมาชกอยางเหมาะสม 3) ด าเนนงานตามแผนงาน 4) การประเมนผลการด าเนนงาน

1.2.2 คณสมบตทดของคณะท างานทมความคลายคลงกนจากทกชมชน ไดแก 1) การมจตอาสา คดถงประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน 2) รบผดชอบตอหนาทของตนเอง 3) ยอมรบมตของกลมแมจะไมตรงกบความคดของตนเองและแสดงออกไดอยางเหมาะสม

1.2.3 ปญหาและอปสรรคของการด าเนนงานของคณะท างานชมชน ไดแก 1) การจดแบงภาระงานไมเหมาะสม ท าใหคนทมภาระงานมากเกนไปสงผลกระทบกบการประกอบอาชพ 2) ยงไมมการพฒนาศกยภาพของทมงานทด ควรมการพาไปศกษาดงานชมชนทประสบผลส าเรจเพอน ามาเปนแบบอยางในการพฒนา 3) ไมมผ น ายคใหม รบภาระงานชมชนตอจากคณะท างานชดเดม

1.2.4 แนวทางพฒนากระบวนการท างานของชมชนม 4 ดาน ไดแก 1) บคลากรตองเปดใจเรยนรเรองใหมและไมยอทอตอปญหาทเกดในการท างาน 2) องคความรตองมความเปนปจจบน น ามาตอยอดเปนแนวคดใหมได 3) แผนการด าเนนงาน ตองมขนตอนและเกณฑประเมนผล ทชดเจน 4) ควรสรางความเขาใจทดกบหนวยงานภาครฐและเอกชนเพอขอรบงบประมาณสนบสนน

158

1.3 ผลส าเรจของงานทไดรบการยอมรบจากหนวยงานทเกยวของ มค าถามเพอศกษาผลส าเรจของงานทงสน 5 ค าถาม มรายละเอยดดงตอไปน

1.3.1 เกณฑการตดสนความส าเรจในการด าเนนงานของชมชน วดไดจากการทสมาชกในชมชนใหความรวมมอกบโครงการตาง ๆ ซงหลงจากการท าโครงการแลวคณภาพชวตของคนในชมชนดขน ชมชนไดรบรางวลจากหนวยงานภาครฐและเอกชนทดแลการพฒนาดานนน ๆ และตอยอดเปนการขยายเครอขายในการพฒนารวมกบชมชนอน ๆ ไดในทสด

1.3.2 ปจจยสนบสนนความส าเรจของชมชน ไดแก การพฒนาทสอดคลองกบนโยบายของหนวยงานภาครฐ มคณะท างานเขมแขง สามารถแกไขปญหาและตอยอดการท างานได ภายใตการด าเนนงานอยางมสวนรวมกบชมชนและชมชนมความสมพนธทดกบเครอขายภาครฐ ภาคเอกชนในพนท

1.3.3 การตอยอดความส าเรจของชมชน ควรมการสรางผน ารนใหมเขามาเปนคณะท างานใหมากขน ถาสามารถท างานรวมกบคณะท างานเดมในปจจบนไดจะยงมประสทธภาพเพราะจะพฒนานโยบายเดมไดอยางตอเนองและตอยอดกระบวนการท างานใหเหมาะสมกบผน ายคใหมได รวมถงการจดท าศนยการเรยนรของชมชนเพอเปนการทบทวนตวเองและประชาสมพนธงานทประสบผลส าเรจใหหนวยงานภายนอกทราบดวย

1.3.4 การเผยแพรความส าเรจของชมชน ควรมการเกบหลกฐานการปฏบตงานเปนลายลกษณอกษรเพอความนาเชอถอ และสามารถใชตอยอดการปฏบตงานในโครงการอน ๆ ได ชมชนควรรายงานผลการปฏบตงานทงทส าเรจและลมเหลวใหหนวยงานทเกยวของทราบเพอหาแนวทางการพฒนารวมกนในอนาคตได

1.3.5 กระบวนการถอดบทเรยนความส าเรจของชมชน เปนการทบทวนตนเองในการด าเนนงานทผานมา เพอหาแนวทางเพมประสทธภาพของการพฒนาแตละเรองใหดขนได

1.4 ขอเสนอแนะอน ๆ 1.4.1 แมวาองคความรเรองการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ

จะมาจากการสนทนากลมรวมกนของชมชนตนแบบทง 4 ชมชน แตการน าไปประยกตใชจรง สามารถปรบกจกรรมใหเขากบบรบทของชมชนตนเองเพอประสทธภาพในการท างานทดขน

1.4.2 การมองคกรพเลยงเขามาชวยในกระบวนการสนทนากลมหรอถอดบทเรยนจะเพมประสทธภาพในการสรปการด าเนนงานไดดขน เพราะมวธการรวบรวมขอมล ทถกตองและไมมอคตตอสถานการณจรง โดยผลสรปจากองคกรพเลยงตองถกยนยนความถกตองจากชมชนดวย

159

1.4.3 ควรมงบประมาณสนบสนนการพฒนาทรพยากรมนษยโดยเนนวธการคดวเคราะห ทศนคตและทกษะการสอสารจากหนวยงานภาครฐ แมจะเปนการด าเนนงานทเปนนามธรรม วดผลไดยากกวาสงกอสราง แตวาทรพยากรมนษยเปนปจจยหลกทสงผลตอการปฏบตงานของชมชนโดยตรง ตอนท 2 ผลการพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน

จากการศกษาองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ พบวา สมรรถนะของผน า 5 ดาน ประกอบดวย องคความรทจ าเปนตอการปฏบตงาน ทกษะผน า ความสามารถพเศษของผน า การสรางความสมพนธทด บคลกภาพและการแสดงออกของผน า สงผลตอการประสทธภาพการปฏบตงานของผน า ผวจยไดน าองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ มาพฒนาหลกสตรอบรมผน าชมชน เพอสรางสมรรถนะทจ าเปน ในการท างาน จากนนน าไปประเมนความเหมาะสม ใชลกษณะค าถามเปนมาตราสวนวด (Rating Scale) ของลเครท (Likert) องคประกอบหลกสตรและรายละเอยด ไดแก

2.1 วตถประสงคของหลกสตร มความเหมาะสมในระดบมากทสด เพราะตรงกบความตองการของผเขาอบรมและ

สอดคลองกบนโยบายของหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของ 2.2 สมรรถนะส าคญของผเรยน มความเหมาะสมในระดบมาก เนองจากการมงสรางสมรรถนะในหวขอการมสวนรวม

และการสรางทกษะ จ าเปนตองใชระยะเวลาท าความเขาใจและฝกฝนอยางตอเนอง โครงสรางเวลาเรยนของหลกสตรไมเพยงพอส าหรบการฝกอบรม แตมงสรางความเขาใจทถกตองและแนะน าทศทางการพฒนาใหกบผน าชมชนได

2.3 โครงสรางเวลาเรยน มความเหมาะสมมากทสด จากการส ารวจความคดเหนในการลงพนทผน าชมชน

มภาระงานสวนกลางและสวนตวคอนขางมาก การจดเวลาเรยนรทนานและตอเนอง ท าให การเขาอบรมไมสม าเสมอ ระยะเวลา 20 ชวโมง จงเพยงพอส าหรบการสรางความเขาใจและ การแนะน าแนวทางการพฒนา เพอน าไปประยกตใชจรงไดตอไป

2.4 โครงสรางเนอหาของหลกสตร มความเหมาะสมมากทสด โดยโครงสรางเนอหามาจากการศกษาสมรรถนะทจ าเปน

ของผน า โดยบรณาการเรองบรบทและองคความรเฉพาะพนทเขากบกรอบเนอหาเพอใหสามารถน าไปประยกตใชจรงไดมากทสด

160

2.5 กจกรรมพฒนาผเรยน มความเหมาะสมมากทสด การเรยนรส าหรบวยผใหญและมงเนนเรองการน าไปใชจรง

มากกวาผลสมฤทธในหองเรยน ควรมการจดกจกรรมพฒนาผเรยนทเปดโอกาสใหผเขาอบรม มโอกาสลงมอท า ตอยอดจากองคความรทไดเรยนระหวางการอบรม เพอทดสอบความเขาใจและสรางโอกาสแลกเปลยนเรยนรกบผเขารวมการอบรมคนอน ๆ ได

2.6 เกณฑการประเมนผลการอบรม มความเหมาะสมในระดบมาก โดยบรบทของผเขารวมอบรมมความแตกตางกนดาน

วชาการและอาย การทดสอบกอนและหลงเรยนจงวดความเขาใจไดบางสวน การสนทนากลมรวมกน การน าเสนอสงทไดเรยนรและการซกถามจะเหมาะสมส าหรบการประเมนความร ความเขาใจและการน าไปใชมากกวา

ตอนท 3 ผลประเมนการอบรมตามหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชน

ผวจยไดด าเนนการจดอบรมเชงปฏบตการเพอทดลองใชหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน ผวจยชแจงถงทมาและวตถประสงคของการฝกอบรม พรอมท าการวดความรกอนเรยนจากผเขารวมการอบรม จากนนด าเนนการอบรมตามแผนการฝกอบรม โดยใชเวลาทงสน 20 ชวโมง หลงจากเสรจสนการฝกอบรม ผวจยท าการวดความรผเขารวมการอบรมอกครง เพอเปรยบเทยบพฒนาการดานความรกอนและหลงการฝกอบรม จากน นท าการประเมนความพงพอใจของผเขารบการฝกอบรมในตอนทาย มรายละเอยดดงตอไปน

3.1 ผลการทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน เรองสมรรถนะผน าชมชนและการจดท าแผนชมชน โดยก าหนดเกณฑการประเมนผลทรอยละ 80 ผลการทดสอบกอนเขารวมอบรม พบวา ผเขารวมอบรมมความรความเขาใจถกตองต ากวาเกณฑทก าหนดไว หลงจากเขารวมอบรมแลว ผเขาอบรมมความรความเขาใจเพมมากขนสงกวาเกณฑทก าหนดไวเพมมากขน เมอเปรยบเทยบผลการทดสอบกอนและหลงฝกอบรม พบวา ผลการทดสอบมคาเฉลยเพมขน 5.4 คดเปนรอยละ 27

3.2 ผลประเมนความเหมาะสมตอการจดท าแผนชมชนในภาพรวมอยในระดบ มากทสด มคาเฉลยเทากบ 4.52 เมอพจารณาแตละดาน พบวา มดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชนและมเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค รองลงมา คอ แผนการด าเนนงานชดเจนเขาใจงาย โครงสรางกรรมการครบตามต าแหนงการด าเนนงาน ม แผนชมชนมรายละเอยดครบถวน ตามล าดบ

3.3 ผลการประเมนความพงพอใจตอการจดอบรมของผเขารวม ในภาพรวมอยในระดบมากทสด ดานทมคาเฉลยสงสดไดแก ดานวทยากรทมทกษะการชแจง อธบายความและตอบ

161

ค าถามไดอยางชดเจน รองลงมาคอ ความรทมหลงเขารบการอบรมในเรองสมรรถนะของผน า 5 ดาน เนอหาสาระและประโยชนทไดรบ การอ านวยความสะดวก และดานการน าไปประยกตใชจรงตามล าดบ อภปรายผลการวจย จากผลการวจยสามารถอภปรายผลการถอดบทเรยนสมรรถนะผ น าชมชนจากกระบวนการท างานของผน าในชมชนตนแบบทประสบความส าเรจของจงหวดล าปาง ไดดงน ตอนท 1 การอภปรายผลสมรรถนะผน าชมชน 5 ดาน

หมวดท 1 องคความร ผ น าชมชนตองมองคความรพนฐานดานกฎหมาย ไดแก กฎหมายปกครอง กฎระเบยบชมชน กฎหมายหนสน เพอน ามาใชประโยชนในการคมครองสทธของชมชนและคนในชมชน ตระหนกในการรกษากฎหมายและปฏบตตามอยางเครงครด สอดคลองกบกนยกญญา ใจการวงคสกล (2560) ทพบวา การสรางผน าชมชนใหมความรทางกฎหมายและน าความรทางกฎหมายไปใชใหเกดประโยชนเปนเรองส าคญมาก ผน าชมชนตองอาศยการท าความเขาใจกฎหมายใหงายขนและท าอยางตอเนอง เพอใหชมชนตระหนกถงผลกระทบทางกฎหมาย รวมถงเหนความส าคญและมความตนตวตอการเขารวมในการพฒนาความรทางกฎหมายของตนเองได

หมวดท 2 ทกษะ โดยมวตถประสงคเพอพฒนาและแกไขปญหาระหวางการปฏบตงานของผน าไดอยางมประสทธภาพ ไดแก ทกษะดานการวเคราะหปญหา หาสาเหตของปญหาทแทจรง เรยงล าดบความส าคญของปญหาและลงมอแกไขปญหาทนท จากกระบวนการจดเวทประชาคมเพอใหชมชนลงมตผลลพธทจะน าไปปฏบตรวมกน จากน นน าสกระบวนการตดตามและประเมนผลทมคณภาพ มเอกสารหลกฐานทเปนลายลกษณอกษรชดเจน สอดคลองกบ มงขวญ คงเจรญ, อาชญญา รตนอบล (2554) ในเรองรปแบบการเสรมสรางความย งยนของชมชนแหง การเรยนร ประกอบดวย การก าหนดเปาหมายและวางแผน การวเคราะหความตองการของชมชน การท าประชาคมเพอหาสาเหตของปญหา การจดเวทชาวบานใหความรความเขาใจ การบนทกการพฒนาการเปลยนแปลงของชมชนในการสรางชมชนแหงการเรยนร การตดตามผลการด าเนนงาน และการสรางความสมพนธเพอแลกเปลยนเรยนรกบสมาชกหรอกลมชมชนอน ๆ ได

หมวดท 3 คณลกษณะดานความสามารถและคณสมบตพเศษของผน า ไดแก ผน าควร มทกษะในการสอสาร ถายทอดความร พดจาโนมนาวจตใจ ในขณะเดยวกนผน ากสามารถเปนพธกร กลาวแนะน า ทกทายแขกผมาเยอนทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศได มประสบการณในงานพธการตาง ๆ ของสงคม เชน การกลาวตอนรบแขกบานแขกเมอง เปนตน เพอจะไดปฏบตตาม

162

มารยาทไดอยางถกตอง ณรงควทย แสนทอง (2546) มการกลาวถงองคประกอบของสมรรถนะของผน าทางดานทกษะ (Skill) ทจะตองไดรบการฝกฝนจนเกดความช านาญกอนน าไปใชงาน เชน ทกษะการพดภาษาตางประเทศ การบรรยายถายทอดความร เปนตน ผน าจะตองมทกษะการท างานเปนหมคณะ การท างานเปนทม สรางการมสวนรวมจากหนวยงานภายในและนอกชมชน ทงภาครฐและภาคเอกชน เพอใหไดมาซงทรพยากร วสด อปกรณและงบประมาณมาสนบสนนการด าเนนงานของชมชนอยางตอเนอง สอดคลองกบการศกษาทพบวา บงกชมาศ เอกเอยม (2557) ผน าทดควรมภาวะผน าเชงพฤตกรรมแบบท างานเปนทม เนนการปฏบตงานควบคกบการสรางความสมพนธ และการมสวนรวมของคนในชมชนซงเปนปจจยทส าคญตอความส าเรจของชมชน นอกจากนน ผน าตองเปนผมวสยทศน มองการณไกล สามารถรบฟงไดทกปญหา วเคราะห ไตรตรอง ตอรองและหาทางเลอกใหมทดกวา มสตปญญาหลกแหลม สรางองคความรของทองถน สามารถแกไขปญหาเฉพาะหนาได สอดคลองกบการศกษาทพบวา อภชาต พานสวรรณ (2558) ผน าชมชนควรมคณลกษณะความรในการวเคราะหจดออน จดแขง โอกาสและอปสรรคของชมชนได มวสยทศนกวางไกล สามารถคาดการณสงทจะเกดขนกบชมชนในอนาคตและเตรยมการรองรบ แกไขปญหาไดทนเวลา มความคดรเรมสรางสรรค

หมวดท 4 คณลกษณะทางสงคมเพอความสมพนธอนดในการปฏบตงาน พบวา ผน าชมชนมมนษยสมพนธทดกบคนในชมชน เขาใจและยอมรบความแตกตาง คดและแสดงออก เชงบวก แสดงแนวคดทเปนประโยชน ตามแนวคด เบสเทอรไลฟ (Besterlife, 2560) ทไดกลาวถงทกษะการสรางความสมพนธของผน าไววาจะตองมการพฒนาความสมพนธใหดขนอยางตอเนอง การชวยเหลอซงกนและกน จะสรางความไวเนอเชอใจกน ท าใหเกดความผกพนทด หลกเลยงการสรางความสมพนธทเปนปรปกษและขดแยงกน

หมวดท 5 ดานบคลกภาพและการปฏบตตว พบวา บคลกภาพทดของผน า สงเกตไดจากการแตงกาย ลกษณะทาทางการเดน การพดจา สอดคลองกบคณสมบตและคณลกษณะของผน าของอ าไพ อนทรประเสรฐ (2542) ซงกลาวไววา บคลกของผน าทดตองมรางกายสะอาด รจกรปลกษณของตนเองและแตงกายอยางถกตอง มเอกลกษณ วางตนเหมาะสมกบสถานการณ การปฏบตตวของผน าชมชนตองมความกระตอรอรน กระฉบกระเฉงและมจตอาสาในการท างาน เปนสมรรถนะสวนบคคลตามแนวคดของเทอน ทองแกว (2545) ทไดกลาวไววา ประเภทของสมรรถนะสวนบคคล (Personal Competencies) ทแตละคนม เปนความสามารถเฉพาะตว คนอนไมสามารถลอกเลยนแบบได อกทง ดานการปฏบตตน ผน าตองเปนแบบอยางทดกบผอน วางตนเหมาะสม นาเชอถอ มความยตธรรมอยางเสมอภาค ด าเนนงานอยางโปรงใส มความมนใจและศรทธาในตนเอง การแบงองคประกอบของสมรรถนะดานพฤตกรรม นสยทพงปรารถนาของผน า (Attributes) ทจะตองม

163

ความใฝร ความซอสตยและความมงมนในความส าเรจ อภชาต พานสวรรณ (2558) ไดกลาวไววาคณลกษณะผน าชมชนตามหลกพทธธรรม 4 ดาน ประกอบดวยความเปนกนเอง ความเฉลยวฉลาด ความมงมน และความมนใจในตนเอง ตอนท 2 จากผลการวจยสามารถอภปรายผลการสรางหลกสตรฝกอบรมส าหรบผน าชมชนจากกระบวนการท างานของผน าในชมชนตนแบบทประสบความส าเรจของจงหวดล าปาง ไดวา

2.1 ไดหลกสตรทมความสอดคลองของเนอหาการพฒนาผน าชมชนเรอง สมรรถนะผน า 5 ดาน และการจดท าแผนชมชน ซงจะเปนแนวทางการพฒนาหมบานทสอดคลองกบนโยบายของรฐ มเกณฑการวดผลเปนทยอมรบของหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของ สอดคลองกบการจดท าแผนแมบทชมชน (นฤมล ภมระว, 2552) โดยมการสนทนากลมยอยในชมชนเพอใหไดมา ซงปญหาและประเดนของการพฒนา แลวน ามาท าเปนแผนชมชนเรมจากการเตรยมประเมนศกยภาพชมชน วเคราะหขอมลชมชน การไปศกษาดงานจากชมชนอนทประสบผลส าเรจ น ากลบมาก าหนดเปนโครงการและกจกรรมการพฒนาชมชนรวมกบหนวยงานตนสงกด ส าหรบโครงการทสอดคลองกบนโยบายขององคกรพเลยงจะเกดการสนบสนนดานแรงงาน องคความรและงบประมาณเพอใหชมชนเรมตนไดอยางถกตอง จากนนจงพฒนากระบวนการจดการและทกษะการคดวเคราะหของชมชนจนสามารถพงพาตนเองและพฒนาโครงการตามแผนชมชนดวยตนเองไดอยางย งยน

2.2 มเนอหาหลกสตรทมความเหมาะสมส าหรบการน าไปใช ทงในดานองคประกอบของหลกสตร ไดแก 1) วตถประสงคของหลกสตร 2) สมรรถนะของผเรยน 3) โครงสรางเวลา 4) โครงสรางเนอหาของหลกสตร 6) กจกรรมการจดอบรม 7) เกณฑการประเมนผลการอบรม ผลการประเมนความเหมาะสมของหลกสตรพฒนาผน าชมชน ตามความคดเหนของผเชยวชาญอยในระดบมากทสด แสดงวาหลกสตรมความเหมาะสมส าหรบการน าไปใชตามหลกการพฒนาผน าชมชน สอดคลองกบ (อศวน หนจอย, 2559) เนอหาของหลกสตรควรมความครบถวนในแงขององคความร ทกษะการปฏบตงานและเจตคต เพอพฒนาทรพยากรบคคลและชมชนใหเปนไปตามเปาหมายของหนวยงานภาครฐและเอกชน สนบสนนใหชมชนสามารถพฒนาตนเองไดอยางย งยน

ตอนท 3 การอภปรายผลจากการน าหลกสตรไปจดการฝกอบรมเชงปฏบตการกบกลมเปาหมาย จ านวน 20 คน ผลการประเมนหลกสตรพบวาผเขาอบรมเกดความพงพอใจตอเนอหา กจกรรมการเรยนรและการแลกเปลยนองคความรของการอบรมวดจากแบบทดสอบความรหลงการเขารวมอบรมท 93 % ซงอยในระดบมาก แสดงถงความรความเขาใจในองคความรของผเขารวมอบรมเพอน าไปใชประโยชนในการเขยนแผนแมบทชมชนของตนเอง หาแนวทางการพฒนาชมชนท

164

ถกตองและเกดประโยชนกบคนหมมากได สอดคลองกบแนวคดเรองการท าแผนแมบทชมชน (เสร พงศพศและวชต นนทสวรรณ, 2548) ทกลาววา แผนชมชนเปนกระบวนการเรยนรเพอใหชมชนคนหาศกยภาพของตนเอง สามารถพฒนาศกยภาพดงกลาวจนกลายเปนการพงพาตนเองได การจดท าแผนแมบทชมชนเกดจากปญหาเรงดวนหรอสงทชมชนอยากใหพฒนาขน ขอมลนนตองสอดคลองกบสถานการณโลกปจจบน เกดผลประโยชนกบคนสวนใหญของชมชน สามารถสบคน สรางคณคาและด ารงไวซงรากเหงาและวตนธรรมของชมชนเพอใหเกดการเหนคณคา ความตองการรกษา การสงตอถงคนรนตอไป รวมถงการเพมรายไดและการมคณภาพชวตทดทงทางรางกายและจตใจไดในทสด

ขอเสนอแนะ จากผลการวจยเรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง มขอเสนอแนะ ดงน 1. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช

1.1 การถอดบทเรยนเพอหาสมรรถนะผน าชมชนของแตละทใชสมรรถนะหลกเปนแนวทางในการปฏบตงาน โดยบรณาการรวมกบบรบทของแตละชมชน จากนนน ามาสรางเปนนโยบายหรอวตถประสงคของชมชนใหมความสอดคลองกบบรบท วฒนธรรม ประเพณและวถชวตของสมาชกชมชน ผน าสามารถปรบเนอหาทมความเฉพาะดานพนท วฒนธรรมและประเพณใหเหมาะสมกบการใชจรงได

1.2 กระบวนการจดอบรมทเหมาะสมตองมการวเคราะหคณสมบตของผเขารวมอบรมในระดบหนง เชน การอานออกเขยนไดหรอศกยภาพการเรยนรดานวชาการ เปนตน กลมผเขารวมอบรมทมศกยภาพระดบใกลเคยงกนจะมผลสมฤทธทางการเรยนไปในทศทางเดยวกนดวย เพอสรางการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ สรางความเขาใจเพมจากองคความรเดมหรอมแผนการพฒนาองคความรและทกษะของผเขารวมอบรมตามฐาน ความรเดม สรางความเขาใจและแนวทางในการน าความรไปประยกตใชได

1.3 เกณฑการประเมนผลแตละโครงการมความแตกตางกน ผ น าตองต ง วดถประสงคการพฒนาทชดเจน การด าเนนงานเกดผลกระทบดานดตอคนสวนใหญของชมชนเพอใหเกดการด าเนนงานอยางมสวนรวมและสรางความเขาใจรวมกนถงเกณฑวดผลทถกตอง มการประเมนผลส าเรจระหวางการปฏบตงานเพอใหเกดการพฒนากระบวนการท างาน จนไดผลส าเรจสอดคลองกบวตถประสงคทตงไวได

165

2. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 2.1 ควรมการขยายกลมตวอยางในการเกบขอมลตามบรบททใกลเคยงกน เพอให

ไดสมรรถนะผน าทมความเฉพาะเจาะจงส าหรบการน าไปใชพฒนาเชงลกในแตละเรอง จะท าใหเกดผลกระทบเชงบวกดานการปฏบตงานทดกวาเพราะขอมลทน ามาประกอบการวเคราะหมขอบเขตและคณภาพทแนนอน

2.2 ในการวจยครงตอไป ควรมตวแทนจากชมชนเขารวมกระบวนการเพอศกษาองคประกอบการพฒนาดานตาง ๆ จนเขาใจและสามารถน ากลบไปประยกตใชในชมชนของตนเองไดในหวขอเรองอน ๆ สรางความเขาใจดานกระบวนการเรยนร ออกแบบการเรยนรของตนเองและสรางการพฒนาอยางย งยนในชมชนได

2.3 งบประมาณสงผลตอคณภาพของการจดอบรม ผานสงอ านวยความสะดวกขนพนฐานและความพรอมดานทพก อาหารและการเดนทางของผเขารวมอบรมได

2.4 วทยากรควรเปนผเขาใจวตถประสงคของการจดอบรม สมรรถนะผเรยนทคาดหวงหลงจบการอบรมและมความรพนฐานเกยวกบบรบทของชมชนทเขารบการอบรม เพอใหเขาใจทรพยากรมนษยและสงแวดลอมในพนท สามารถชแนะกระบวนการ

166

บรรณานกรม

กมลภพ กตตโสภโณ. (2561). ภาวะผน าในการพฒนาชมชนตนแบบตามแนวเศรษฐกจพอเพยง บานโปง ต าบลบานโปง อ าเภองาว จงหวดล าปาง.วารสารพทธศาสตรศกษา, 9(1), 94-109.

กรมการปกครอง. (2560). ระบบสถตทางการทะเบยน. สบคนจากhttp://stat.dopa.go.th/stat/statnew/upstat_age.php.

กรมการพฒนาชมชน. (2550). คมอแผนชมชนป 2550. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน).

กรมการพฒนาชมชมชน. (2557). แผนปฏบตราชการกรมการพฒนาชมชนประจาป พ.ศ. 2558.กรงเทพฯ: กระทรวงมหาดไทย.

กรมวชาการ. (2544). หลกสตรการศกษาขนพนฐาน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ.

กรรณการ สธรรมศรนกล. (2555). การรสารสนเทศของผใชหองสมดเพอการเรยนร. วารสารบรรณศาสตร มศว, 5(2), 19-22.

กาญจนา วธนสนทร. (2550). การออกแบบวจยเพอพฒนาโมเดลในเอกสารการสอนชดระเบยบวธวจยขนสง ประเดนสาระหลกท 3 หนาท 8-9. นนทบร: สาขาศกษาศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

กนยกญญา ใจการวงคสกล. (2560). กฎหมายแพง หลกทวไป. พะเยา: คณะนตศาสตร มหาวทยาลยพะเยา.

กตต พชรวชญ. (2544). การฝกอบรมการศกษานอกระบบ ในเอกสารการสอนชดวชาหลกสตรการเรยนรและเทคนคการฝกอบรม เลมท 2 หนวยท 10. นนทบร: สาขาศกษาศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

เกอ วงศบญสน. (2538). ประชากรกบการพฒนา. (พมพครงท 2 ฉบบปรบปรงแกไข). กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

คณะกรรมาธการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. (2546). รายงานการสงเคราะหสารนพนธบณฑตกองทน หลกสตรประกาศนยบตรบณฑต สาขาการจดการและการประเมนโครงการ / สานกงานคณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต.

167

คณะวทยาศาสตรสขภาพ. (2557). การประเมนหลกสตรสาธารณสขศาสตรบณฑต สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. วารสารศกษาศาสตร มสธ., 10(1), 145-159.

เครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค. (2550). แผนชวตชมชน. เอกสารประกอบงานมหกรรมวถพลงไท 2, วนท 13-17 พฤศจกายน 2550 ณ สวนอมพรกรงเทพมหานคร.

จงกลน ชตมาเทวนทร. (2542). การฝกอบรมเชงพฒนา. นครปฐม: สถาบนพฒนาการสาธารณสขอาเซยน.

จกร ตงศภทย. (2548). กลยทธการสรางและการนาไปปฏบต. กรงเทพฯ: ธรรกมลการพมพ. จระประภา อครบวร, จารวรรณ ยอดระฆง และ อนชาต เจรญวงศมตร. (2549). การจดการความร.

กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (กพร). จระประภา อครบวร, จารวรรณ ยอดระฆง และ อนชาต เจรญวงศมตร. (2552). การบรหารความ

เปลยนแปลง (Change Management) โครงการพฒนานวตกรรมการเรยนร: เครองมอการเรยนรดวยตนเอง (Self-Learning Tool Kits) หลกสตรการนายทธศาสตรไปสการปฏบต (Making Strategy Work). กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (กพร).

จระ หงสลดารมภ. (2558). แนวคดของการพฒนาภาวะผน าจาก 2 ชวงเวลา. วารสาร HRintelligence , 10(2), 81-93.

ชาญ สวสดสาล. (2550). คมอนกฝกอบรมมออาชพ การจดดาเนนการฝกอบรมอยางมประสทธผล. กรงเทพฯ: สวสดการส านกงาน ก.พ.

ชมศกด อนทรรกษ. (2551). การบรหารงานวชาการและการนเทศภายในสถานศกษา. ปตตาน: ฝายเทคโนโลยทางการศกษา ส านกงานวทยาบรการ มหาวทยาลยสงขลานครนทรวทยาเขตปตตาน.

ดษฎรตน โกสมภศร. (2558). ภาวะผนาแบบดลยภาพภาวะผนาสาหรบศตวรรษท 21. สบคนจาก http://leader1234.blogspot.com/2015/09/21-scholarly-article-equilibrium.html.

ณรงควทย แสนทอง. (2546). การบรหารงานทรพยากรมนษยสมยใหมภาคปฏบต. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: เอชอาร เซนเตอร.

ณรงควทย แสนทอง. (2549). Competency กบ KPI สมพนธกนอยางไรในระบบประเมนผลงานสมยใหม. ดารงราชานภาพ, 6(20), 79.

168

นงลกษณ จวจ, ทพยวรรณศบญนนท, อนธชยะพงษ, ชญานนนทศรกจเสถยร, ชเกยรต เนอไมและประพสสร บวเผอน. (2558). การถอดบทเรยนความส าเรจการเปนชมชนตนแบบดานเศรษฐกจพอเพยง เพอน ามาพฒนาชมชนบานวงน าแดง หมท 5 ต าบลทามะเขอ อ าเภอคลองขลง จงหวดก าแพงเพชร.คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร. เอกสารการประชมวชาการระดบชาต ครงท 2, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏกาแพงเพชร, 2(1), 210-227.

นภาพร แสงนล. (2561). กลยทธการเสรมสรางคณลกษณะความเปนพลโลกใหกบผเรยน ในโรงเรยนมธยมศกษา จงหวดนาน. (วทยานพนธหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต, สาขาวชาผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม).

นฤมล ภมระว. (2552). “กระบวนการมสวนรวมในการจดท าแผนแมบทชมชน ต าบลวงตะกอ อ าเภอหลงสวน จงหวดชมพร”. วารสารปารชาต มหาวทยาลยทกษณ, 23(2), 83-100.

นอย ศรโชต. (2552). เทคนคการฝกอบรม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. นตย สมมาพนธ. (2546). ภาวะผนา: พลงขบเคลอนขององคกรสความเปนเลศ. กรงเทพฯ: พรก

หวาน. บงกชมาศ เอกเอยม. (2557). ก านน-ผใหญบาน: การวเคราะหบทบาทและภาวะความเปนผน ากบ

ความคาดหวงของประชาชนทมตอผน าชมชนทองถนในจงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: (วทยาลยบรหารศาสตร มหาวทยาลยแมโจ).

ทวนธง ครฑจอน. (2553). กระเทาะปญหาธรรมาภบาลในองคการภาครฐ บทวเคราะหจากกรณศกษา. วารสารมนษยศาสตรสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ, 4(2), 269-280.

ทศพร ศรสมพนธ. (2539). การวางแผนเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: พมพด. ทศนา แขมมณ. (2545). ศาสตรการสอน:องคความรเพอการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ.

กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เทอน ทองแกว. (2545). ภาวะผน า สมรรถนะหลกของผบรหารในยคปฏรป. วารสารวชาการ, 5(9),

35-43. ธงชย สนตวงษ และชยยศ สนตวงษ. (2522). พฤตกรรมบคคลในองคการ. (พมพครงท 8).

กรงเทพฯ: โรงพมพไทยวฒนาพานช. ธ ารง บวศร. (2542). ทฤษฎหลกสตร: การออกแบบหลกสตรและพฒนา. กรงเทพฯ: ธนรช. ประพนธ ผาสขยด. (2547). การจดการความรจากหลกคดสการปฏบตจรง. กรงเทพฯ: ใยไหม.

169

ประภาวรรณ สพฒนานนท. (2008). การพฒนาระบบสมรรถนะในการบรหารทรพยากรบคคลศกษากรณส านกงานศาลปกครอง. (วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, การบรหารจดการสาธารณะ มหาวทยาลยธรรมศาสตร).

ประเสรฐ รวยเลศ. (2552). การประเมนผลโครงการฝกอบรมหมอดนอาสา ส านกงานพฒนาทดน เขต 4 กรมพฒนาทดน. (วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาวทยาการจดการ, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช).

ประเวศ วะส. (2541). บนเสนทางใหม การสงเสรมสขภาพ อภวฒนชวตแลสงคม. นตยสารหมอชาวบาน, 20(230), 21-22.

ประเวศ วะส. (2548). การจดการความร กระบวนการปลดปลอยมนษยสศกยภาพ เสรภาพ และความสข. กรงเทพฯ: สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม.

ประเวศ วะส. (2559). ถกทอสรางประเทศไทยในฝน. นตยสารหมอชาวบาน, 38(447), 66-69. ปรด โชตชวง และโกวทย พวงงาม. (2543). อะไร ทาไม อยางไร อบต. ประชาธปไตยของ

ประชาชนในชนบท. กรงเทพฯ: วญญชน. ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2543). กระบวนการพฒนาและเทคนคการทางานของนกพฒนา.

กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.). ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2546. กรงเทพฯ: นานมบคส

พบลเคชนส. พจนา สวนศร. (2546). คมอการจดการการทองเทยวโดยชมชน. กรงเทพฯ: โครงการทองเทยวเพอ

ชวตและธรรมชาต. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). (2541). การศกษากบการพฒนาทรพยากรมนษย. (พมพครงท 4).

กรงเทพฯ: มลนธพทธธรรม. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). (2543). ธรรมนญชวต. (พมพครงท 30). กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย. พระราชบญญตการศกษาแหงชาต. (2542). ราชกจจานเบกษา. เลม 116 ตอนท 74 ก. พระอภธรรมปฎก. (2539). พระสตรและอรรถกถาแปล อภธรรมปฎก ธรรมสงคณ เลมท 1 ภาคท 1.

กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย. พส เดชะรนทร. (2547). ยอดผนายคใหม. กรงเทพ: ส านกพมพผจดการ. พชร ด ารงสนทรชย. (2554). การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าสถานศกษาสงกดกระทรวง

สาธารณสข. วารสารการพยาบาลและการศกษา, 4(1), 76-87.

170

พทธดนย พรมขนทอง. (2560). ปรชญาการศกษาและการพฒนาหลกสตร แนวคดทางการศกษา หลกการแนวคดการท าหลกสตร. สบคนจาก http://patthadon-dit9941.blogspot.com/

พชต ฤทธจรญ. (2558). การประเมนหลกสตร: แนวคด กระบวนการและการใชผลการประเมน.วารสารศกษาศาสตร มสธ, 8(1), 13-28.

ไพฑรย พงศะบตร. (2544). พจนานกรมฉบบท 27. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. ไพฑรย สนลารตน. (2557). ทกษะแหงศตวรรษท 21: ตองกาวใหพนกบดกของตะวนตก.

กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ภาวนา กตตวมลชย. (2556). รายงานการวเคราะห ผลการตรวจประเมนคณภาพภายในปการศกษา

2553 ระดบคณะวชาและสภาพปญหาในการด าเนนการประกนคณภาพ. มนตร กรรพมมาลย. (2546). รายงานสรปส าหรบผบรหาร ปจจยทมผลตอประสทธภาพการบรหาร

จดการกองทนหมบานและชมชนเมอง จงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

มหาวทยาลยขอนแกน. (2554). การประชมทางวชาการ ป 2554 ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษารวมกบมหาวทยาลยขอนแกน อนาคตชนบทไทย: ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางย งยน : 27-29 มกราคม 2554 ณ หองมงกฎเพชร โรงแรมโฆษะ จงหวดขอนแกน.

มหาวทยาลยเชยงใหม. (2554).โครงการการแกไขปญหาจากการใชทรพยากรนาแบบบรณาการในพนทลมนาสาขาแมรม จงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: ศนยการจดการทรพยากรธรรมชาต โครงสรางพนฐานและภยพบตเชยงใหม.

มาเรยม นลพนธ. (2543). การสงเคราะหงานวจยทางดานหลกสตร. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร.

มาเรยม นลพนธ. (2553). วธวจยทางการศกษา. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร. มงขวญ คงเจรญ และอาชญญารตนอบล. (2554). การพฒนารปแบบการเสรมสรางพลงอ านาจของ

ชมชน เพอเสรมสรางความย งยนของชมชนแหงการเรยนร. วารสารวจย มสด. สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต, 7(2), 19-36.

ราชบณฑตยสถาน. (2524). พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ -ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน.กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

รงสรรค ประเสรฐศร. (2544). ภาวะผนา. กรงเทพฯ: ธนธชการพมพ จ ากด. รตนา ดวงแกว. (2553). คมอการถอดบทเรยนโครงการพฒนาชมชน. สบคนจาก http:

banpraknfe.com/webbord/index.php?

171

เรณมาศ กละศรมาและคณะ. (2559). แนวทางในการจดการความรโดยใชเครอขายแหลงการเรยนรชมชน ตาบลโคกโคเฒา อาเภอเมอง จงหวดสพรรณบร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต.

วรพจน วงศกจรงเรอง และอธป จตตฤกษ. (2556). ทกษะแหงอนาคตใหม: การศกษาเพอศตวรรษท 21. กรงเทพฯ: Open Worlds.

วรางคณา จนทรคง. (2557). มมวจย การถอดบทเรยน. จลสารสาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพออนไลน คณะวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 1(1), 41-44.

วรญญ เวยงอ าพล. (2546). ทฤษฎและการปฏบตการ. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. วนชย วฒนศพท. (2543). การมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจของชมชน.

มหาวทยาลยขอนแกน. วจารณ พานช. (2548). KM วนละคา จากนกปฏบต KM สนกปฏบต KM. กรงเทพฯ: ตถาตา

พบลเคชน. วจารณ พานช. (2555). วถการสรางการเรยนรเพอศษย. กรงเทพฯ: มลนธสดศร สฤษดวงศ. วจตร อาวะกล. (2550). การฝกอบรม. กรงเทพฯ: ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย. วทยา พฒนเมธาดา. (2560). การจดการเรยนร. สบคนจาก http://www.kansuksa.com/8/ วสทธณ ธานรตน. (2561). สมรรถนะของผน าเทศบาลเพอการพฒนาอยางย งยน เอกสารการ

ประชมวชาการดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตรระดบชาต มหาวทยาลยราชภฎสงขลา, 1(1), 125-134.

วราพจน กมาคม. (2553). ชมชนนกปฏบต. สบคนจาก http://www.itmc.tsu.ac.th/paper/ppit20060205.pdf

วรสดา พนธโสภณ. (2547). การฝกอบรมยคใหม. ศรสะเกษ: วทยาลยสงฆศรสะเกษ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ศกดชย สรกจบวร. (2544). จตวทยาสงคม: ทฤษฎและการปฏบต. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน. ศรนนท กตตสขสถต, กาญจนา ตงชลทพย, สภรณ จรสสทธ, เฉลมพล สายประเสรฐ, พอตา บนย

ตรณะ, วรรณภา อารย, สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. (2559). คมอการวดความสขดวยตนเอง HAPPINOMETER. กรงเทพฯ: ธรรมดาเพรส.

ศภชย ยาวะประภาษ. (2546). การบรหารบคคลภาครฐไทย กระแสใหมและสงทาทาย. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศภวลย พลายนอย. (2553). นานาวธวทยาการถอดบทเรยนและการสงเคราะหความร. (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: มลนธสยามกมมาจล ธนาคารไทยพาณชยจ ากด (มหาชน).

172

สกล ฐานวฑโฒ. (2561). ภาวะผน าองคกรเพอการบรหารจดการ. วารสารฉบบพเศษ เนองในงาน “1 ทศวรรษ รฐประศาสนศาสตร”, 1(1), 5.

สภาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2560). ทศทางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564). สบคนจาก http://www.sukhothai.go.th/mainredcross/7I.pdf

สรรเสรญ วงศชะอม. (2544). เศรษฐกจพอเพยง พนฐานสการพฒนาทยงยน. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

สนต ธรรมบ ารง. (2527). หลกสตรและการบรหารหลกสตร. กรงเทพฯ: การศาสนา. สมฤทธ แสงทอง ,โยธนศรโสภา, จตตรตน แสงเลศอทย และวรวฒ จรสจรตธรรม. (2558). การ

พฒนาหลกสตรฝกอบรมภาวะผน าส าหรบผบรหารระดบตนในสถานศกษาสงกดมลนธคณะซาเลเซยนแหงประเทศไทย. วารสารสหวทยาการไทย, 10(2), 37-43.

สน สโรบล. (2546). การทองเทยวโดยชมชนแนวคดและประสบการณพนทภาคเหนอ โครงการประสานงานวจยและพฒนาเครอขายการทองเทยวและชมชน. (พมพครงท 1). เชยงใหม:วนดา เพรส.

สจรตเพยรชอบ. (2548). E Learning การพฒนาหลกสตร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สรพงษ มาล. (2549). การพฒนาทรพยากรบคคลตามสมรรถนะ (Competency Based HRD).

วารสารขาราชการ, 51(4),19-20. สรวฒ ปดไธสง. (2542). การเรยนรเพอความเปนพลเมอง รากแกวกระบวนสรางประชาสงคม.

วารสารขบวนการประชาสงคมไทย ความเคลอนไหวภาคพลเมอง, 1(1), 95-115. สวทยเมษณทรย. (2553). เมอโลกไมใชใบเดม ทฤษฎโลกเยม. กรงเทพฯ: มเดยแอสโซซเอตเตด. สเทพ พงศศรวฒน. (2548). ภาวะผนา ทฤษฏและปฏบต ศาสตรศลปสความเปนผนาทสมบรณ.

(พมพครงท 2). เชยงราย: มหาวทยาลยราชภฎเชยงราย. สเทพ พงศศรวฒน. (2549). รปแบบภาวะผนาเพอการเปลยนแปลงทางสงคม. สบคนจาก

suthep.crru.ac.th/leader24.doc สเทพ อวมเจรญ. (2557). การพฒนาหลกสตร: ทฤษฎและการปฏบต. นครปฐม: โรงพมพ

มหาวทยาลยศลปากร. สเทพ ไชยขนธ. (2552). การจดการความรภาคปฏบตในชมชน(1)เครองมอและกระบวนการ

จดการความรในชมชน. สบคนจาก www.gotoknow.org/posts/344050 เสร พงศพศ และวชต นนทสวรรณ. (2548).วสาหกจชมชน แผนแมบท แนวคด แนวทาง ตวอยาง

รางพระราชบญญต. กรงเทพฯ: ภมปญญาไท.

173

เสนห จยโต. (2544). การฝกอบรมเชงระบบ. นนทบร: โรงพมพสโขทยธรรมาธราช. เสาวรส ประเทองชยศร. (2552). ความสมพนธระหวางภาวะผนาแบบอยางของหวหนางานการ

พยาบาล กบความสขในการทางานของพยาบาลวชาชพในโรงพยาบาลชมชน เขต 13.นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต. (2548 ก).การจดการความรจากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต.

ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน (ส านกงาน ก.พ.). (2552). คมอการประเมนผลการปฏบตราชการ. นนทบร: ส านกวจยและพฒนาระบบงานบคคล.

ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน (ส านกงาน ก.พ.). (2553). คมอการกาหนดสมรรถนะในราชการพลเรอน คมอสมรรถนะหลก. นนทบร: บรษท ประชมชาง จ ากด.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2545). เสนทางการพฒนาประเทศไทยสสงคมเศรษฐกจความร.วารสารเศรษฐกจและสงคม, 39(5), 9-11.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2547). ทางเลอกของชมชนการพฒนาชมชนยงยน.วารสารเศรษฐกจและสงคม, 41(6), 15-18.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2550). แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

อนชาต พวงส าล และอรทย อาจอ า. (2540). ระบบการศกษากบชมชน : กรอบความคดและขอเสนอเพอการศกษาวจย. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

อนชาต พวงส าล และอรทย อาจอ า. (2541). การพฒนาเครองชวดคณภาพชวตและสงคมไทย.กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

อภชาต พานสวรรณ. (2558). คณลกษณะผน าตามหลกสปปรสธรรม 7 ของผน าชมชนในเขตเทศบาลจงหวดพระนครศรอยธยา. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎพระนครศรอยธยา. วารสาร มจร. สงคมศาสตรปรทรรศน, 4(2), 231-240.

อศวน หนจอย. (2559). การพฒนาผน าชมชนแหงการเรยนร. วารสารวจยพฒนาหลกสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 6(2), 49-64.

อ านวย เดชชยศร. (2542). การฝกอบรมเพอพฒนาทางการศกษา. วารสารขาราชการคร, 19(4), 12-13.

อ าไพ อนทรประเสรฐ. (2542). ศลปะการเปนผนา. กรงเทพฯ: สถาบนราชภฏสวนดสต.

174

Allen, K. E., Bordas, J., Hickman, G., Matusak, L. R., Sorenson, G., &Whitmire, K. (2012). Leadership in the Twenty-first Century. New York: Warner Books.

Astin, H. S. (1996). Leadership for social change. About Campus, 1(4), 4-10. Beauchamp, R. H. (1975). Education in Japan. A Source Book. New York : Garland. Besterlife. (2560). ทกษะผนา ผนาทด เกงคน เกงงาน มความกาวหนาในอาชพนกบรหาร. สบคนจาก

http://besterlife.com Bloom, B., Englehart, M. Furst, E., Hill, W., &Krathwohl, D. (1956).Taxonomy of educational

objectives: The classification of educational goals. Handbook I: Cognitive domain. New York, Toronto: Longmans, Green.

Cooke, N.M. (1989). The elicitation of domain-related ideas: Stage one of the knowledge acquisition process. In C. Ellis (Ed.), Expert Knowledge and Explanation. England: Ellis Horwood Limited, 58-75.

Cornbach.(1973). He design of evaluation for learning. Wellington, New Zealand: Victoria University of Wellington.

Dejnozka, E. L. (1983). Education administration glossary. West Port, Connecticut: Greenwood. Draft, R. L. (2005). The leadership experience. Manson, OH: Thomson South Western. Eagly, Alice H., and Shelly Chaiken. (2007). The advantages of an inclusive definition of attitude.

Social Cognition, 25(5),582-602. Ehms, K. &Langen, M. (2001). Holistic Development of Knowledge Management with KMMM.

Munich: Siemens AG. Fiedler, F. E. (1967). A Theory of Leadership Effectiveness. New York.: McGraw Hill. George, B., Sime, P., Mclean, A. N., & Mayer, D. (2007). Discovering your authentic leadership.

Harv Bus Rev, 85(2), 129-130. Halphin. (1966). Theory and Research in Administration. New York: Macmillan. Hooper, A., & Potter, J. (1997). The Business of Leadership. Alder shot: Ashgate Publishing

Company. Karen R. Ryberg. (2014). Training for variable and innovative behavior. International Journal of

Comparative Psychology, 27(2), 218-225. Khiawlie, J. (2017). Leadership and Community Leadership for Development. Retrieved from

https://www.l3nr.org/posts/448872

175

Komives, S. R., Wangner, W. and Associates. (2009). Leadership for a better world: understanding the social change Model of Leadership Development. San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Hyun-Kyung Kim And Sukyoung Lee. (2001). Hadley Cell Dynamics in a Primitive Equation Model. Part II: Nonaxisymmetric Flow Department of Meteorology. Pennsylvania: The Pennsylvania State University, University Park.

Lawson, S. (2003). Examining the Relationship Between Organizational Culture and Knowledge Management. (Doctor of International Business Administration, Nova Southeastern University).

McClelland, D. (1973). A guide to job competency assessment. Quoted in David D. Dubois and other, Competency-Based Human Resource Management. The United State of America: Davies-Black Publishing.

McGraw – Hill, Fitzpatrick, Sanders, and Worthen. (2004). Program Evaluation: Alternative Approaches and Practical Guidelines. (4th ed). Retrieved from www.pearson.com.

Noe. (2008). Training Evaluation. Retrieved from www.mindmeister.com/28027704/training-evaluation-noe-2008-chapter-6

Northouse, G. P. (2007). Leadership: theory and practice. Thousand Oaks, California: Sage Publications.

O’Leary. E. (2000). 10 Minute Guide to Leadership. (2nd ed.). Indianapolis, IN: A Pearson Education Company.

Oliva, P. E. (1992). Developing the Curriculum. New York: Harper Colins. Senge, P. (1990). The fifth discipline :Theartandpracticeof the learning organization. London:

CenturyPress. Roger. (1978). Tagmermic and nature generative phonology: A comparison. Research Paper of

the Taxas SIL at Dallas. Dallas: Summer Institute of Lingguistics. Spencer and Spencer. (1993). Competence at Work : Models for Superior Performance.(Online).

Retrieved from URL:http://www.joe.org/ Taba, H. (1962). Curriculum Development : Theory and Practice. New York: Asrcourt, Brace

and Word.

176

Trilling, B., & Fadel, C. (2009). Learning and innovation skills: 21st century skills learning for life in our times. San Francisco: Jossey-Bass.

Tyler, R. W. (1950). Basic Principles of Curriculum and Instruction. Chicago: University of Chicago.

Warner, J. (2005). Perfect madness: Motherhood in the age of anxiety. New York: Penguin. Saylor J. G, Alexander, W. M. and Lewis, A. J. (1981). Curriculum Planning for Better Teaching

and Learning. (4th ed). New York: Holt, Rinehart and Winston. Stufflebeam, D. L. &Shinkfield, A. J. (1990). Systematic Evaluation. Boston: Kluwer Nijhoff.

177

ประวตผวจย

ชอ – นามสกล พรนบพน วงศตระกล

วน เดอน ป เกด 13 กนยายน 2525

ทอยปจจบน 2 หม 6 ต าบลหวเสอ อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง

รหสไปรษณย 52150

ประวตการศกษา พ.ศ. 2548 มนษยศาสตรบณฑต (ภาษาองกฤษธรกจ)

วทยาลยโยนก

พ.ศ. 2552 บรหารธรกจมหาบณฑต

(การจดการเพอการเปนผประกอบการ)

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

ประสบการณการท างาน พ.ศ. 2548 – 2556 ครผสอน

โรงเรยนดรณสกขาลย มจธ.

จงหวดกรงเทพมหานคร

พ.ศ. 2556 – ปจจบน ผประสานงานโครงการ

มลนธไทยคมเขตภาคเหนอ จงหวดล าปาง

ภาคผนวก

179

ภาคผนวก ก

แบบค าถามส าหรบการสนทนากลมยอย (Focus Group Form) เรอง การพฒนาหลกสตรฝกอบรมผน าชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง ประกอบการศกษาดษฏนพนธ หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

1. หมวดสมรรถนะของผน า 1.1 องคความรทจ าเปนของผน าชมชนประกอบดวยอะไรบาง 1.2 ทกษะการท างานของผน าควรเปนอยางไร 1.3 ความสามารถและคณสมบตพเศษของผน าชมชนเปนอยางไร 1.4 ความสมพนธทดของผน า มลกษณะอยางไร 1.5 บคลกภาพและการแสดงออกของผน าชมชน เปนอยางไร 1.6 ลกษณะและปจจยทอยากใหมเพมขนในตวผน าชมชน คออะไรบาง

2. หมวดกระบวนการท างาน

2.1 ขนตอนการท างานของผน า เปนอยางไร 2.2 คณสมบตทดของคณะท างานชมชน ควรเปนอยางไร 2.3 ปญหาและอปสรรคของการด าเนนงาน มอะไรบาง 2.4 แนวทางพฒนากระบวนการท างานของชมชน เปนอยางไร

3. หมวดผลส าเรจของงาน

3.1 ชมชนของทานมเกณฑการตดสนใจความส าเรจในการท างานอยางไรบาง 3.2 ทานคดวาปจจยใดท าใหเกดความส าเรจของการท างานชมชน 3.3 ทานวางแผนจะตอยอดความส าเรจทไดมาอยางไร 3.4 ทานจะเผยแพรความส าเรจเกยวกบงานของทานอยางไรบาง 3.5 ทานมกระบวนการถอดบทเรยนจากความส าเรจของทานอยางไร

180

ภาคผนวก ข

รายนผเชยวชาญในการตรวจสอบเครองมอการวจย จ านวน 5 คน

1. อ. ยพน ตรงคธาร ผอ านวยการโรงเรยนดรณสกขาลย

มหาวทยาลยพระจอมเกลาธนบร

2. ดร. อานนท สหพทกษเกยรต ผชวยคณบดคณะวศวกรรม มหาวทยาลยเชยงใหม

3. ผศ.ดร. ธนยวช วเชยรพนธ ผอ านวยการสถาบนวจยและนวตกรรม

มหาวทยาลยศรปทม

4. ดร. สชน เพชรกษ นกวจยอสระ ส านกงานสนบสนนการวจยจงหวดล าปาง

5. ดร. สนย ชยสขสงข วทยากรสถาบนอาศรมศลป

181

ภาคผนวก ค

แบบประเมนความสอดคลองเชงเนอหาหลกสตรผน าชมชนตนแบบจงหวดล าปาง ประกอบการศกษาดษฏนพนธของนางสาวพรนบพน วงศตระกล

หลกสตรปรชญาดษฎบณฑตสาขาวชาผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

ชอผประเมน......................................................................... ต าแหนง.............................................. ค าชแจง

1. แบบประเมนผลฉบบน เปนแบบประมาณคา 3 ระดบ พรอมบนทกเสนอแนะแบงเปน 3 ตอน ประกอบดวย

ตอนท 1 องคประกอบของหลกสตรฝกอบรม ตอนท 2 การใชหลกสตรตามหนวยการเรยนร ตอนท 3 ขอเสนอแนะอนๆ

2. ใหผทรบผดชอบด าเนนการประเมนแลวกรอกขอมลตามทก าหนด 3. ระดบคณภาพ ใหเขยนเครองหมายถก (√) ลงในชองระดบคณภาพ ดงน

ระดบคณภาพ +1 หมายถง ครบถวน ถกตอง สอดคลอง เหมาะสม ทกรายการ ระดบคณภาพ ๐ หมายถง มครบทกรายการ แตมบางรายการควรปรบปรงแกไข

ระดบคณภาพ -1 หมายถง ไมม มไมครบทกรายการ ไมสอดคลอง ตองปรบปรงแกไขหรอเพมเตม

4. ขอมลทไดจะน าไปใชประโยชนตอการพฒนาคณภาพของหลกสตรฝกอบรมผน าชมชน

182

-๒- ตอนท 1 องคประกอบของหลกสตรฝกอบรม

รายการ ผลการประเมน

ขอเสนอแนะ ปรบปรง/แกไข

+1 ๐ -1 1. วตถประสงค มจดมงหมายเพอพฒนาศกยภาพทรพยากรมนษยตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ (ป ๒๕๖๐-๒๕๖๔) เพอเสรมสรางการพฒนาอยางย งยนในฐานรากของสงคมไทย

2. สมรรถนะส าคญของผเรยน กรอบเนอหาวชาเรองสมรรถนะผน าชมชนมความสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ ตามยทธศาสตรการพฒนาท ๑ และ ยทธศาสตรการพฒนาท ๔

3. โครงสรางหลกสตรฝกอบรม 3.1 โครงสรางเวลาเรยน มการระบเวลาเรยนตลอดหลกสตร และก าหนดเวลาเรยนของแตละหวขอ รวมถงรายละเอยดเวลาเรยนส าหรบการจดกจกรรมตามก าหนดการอบรม

3.2 โครงสรางเนอหาของหลกสตร มการระบขอบเขตเนอหา หวขอการเรยนรและผลลพธหลงการเขารวมการอบรมเพอมงเนนการน าไปประยกตใชใหเหมาะกบบรบทของชมชนได

183

-๓-

รายการ ผลการประเมน ขอเสนอแนะ

ปรบปรง/แกไข

+๑ ๐ -๑

4. กจกรรมพฒนาผเรยน ในโครงสรางฝกอบรมผน าชมชน ไดระบรายละเอยดการจดกจกรรม เวลา สถานทจดฝกอบรม เพอใหสอดคลองกบขอบเขตเนอหาการเรยนร

5. เกณฑการประเมนผลการอบรม ระบเวลาการจดฝกอบรมอยางชดเจน ระบเกณฑเครองมอการประเมนไดสอดคลองกบเนอหาการจดอบรม ระบเกณฑการผานประเมนของกจกรรมระหวางการอบรมไวอยางชดเจน

184

ตอนท 2 การใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ

รายการ ผลการประเมน ขอเสนอแนะ

ปรบปรง/แกไข

+๑ ๐ -๑

1. การก าหนดขอบเขตเนอหา/ตวชวดทสมพนธกน และระยะเวลาการจดกจกรรมมความเหมาะสม

2. การตงชอกจกรรมของแตละหนวยการเรยนร มความหมายสอดคลองกบสาระส าคญ หรอประเดนหลกในกจกรรมการเรยนรนนๆ ชอกจกรรมนาสนใจและมงเนนการน าไปประยกตใชจรง

3. การก าหนดสดสวนเวลาเรยน สดสวนทฤษฎและการลงมอปฏบตมความเหมาะสม

185

ภาคผนวก ง

แบบประเมนความเหมาะสมของหลกสตรผน าชมชนตนแบบจงหวดล าปาง ประกอบการศกษาดษฏนพนธของนางสาวพรนบพน วงศตระกล

หลกสตรปรชญาดษฎบณฑตสาขาวชาผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

ชอผประเมน...................................................................... ต าแหนง............................................. ค าชแจง 1. กรณาใสเครองหมาย “” ลงในชองวางตามความคดเหนของทาน 2. แบบประเมนนเปนการสอบถามระดบความคดเหนเกยวกบความเหมาะสมของหลกสตรผน าชมชนตนแบบจงหวดล าปาง โดยแบงเปน 5 ระดบ มความหมายดงนคอ ระดบ 5 = มากทสด, ระดบ 4 = มาก, ระดบ 3 = ปานกลาง, ระดบ 2 = นอย และ ระดบ 1 = นอยทสด

ตอนท 1 องคประกอบของหลกสตรฝกอบรม

รายการ ระดบความเหมาะสม

1 2 3 4 5 1. วตถประสงค มจดมงหมายเพอพฒนาศกยภาพทรพยากรมนษยตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ (ป ๒๕๖๐-๒๕๖๔) เพอเสรมสรางการพฒนาอยางย งยนในฐานรากของสงคมไทย

186

รายการ ระดบความเหมาะสม

1 2 3 4 5 2. สมรรถนะส าคญของผเรยน กรอบเนอหาวชาเรองสมรรถนะผน าชมชนมความสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ ตามยทธศาสตรการพฒนาท ๑ และ ยทธศาสตรการพฒนาท ๔

3. โครงสรางหลกสตรฝกอบรม 3.1 โครงสรางเวลาเรยน มการระบเวลาเรยนตลอดหลกสตร และก าหนดเวลาเรยนของแตละหวขอ รวมถงรายละเอยดเวลาเรยนส าหรบการจดกจกรรมตามก าหนดการอบรม

3.2 โครงสรางเนอหาของหลกสตร มการระบขอบเขตเนอหา หวขอการเรยนรและผลลพธหลงการเขารวมการอบรมเพอมงเนนการน าไปประยกตใชใหเหมาะกบบรบทของชมชนได

4. กจกรรมพฒนาผเรยน ในโครงสรางฝกอบรมผน าชมชนไดระบรายละเอยดการจดกจกรรม เวลา สถานทจดฝกอบรม เพอใหสอดคลองกบขอบเขตเนอหาการเรยนร

5. เกณฑการประเมนผลการอบรม ระบเวลาการจดฝกอบรมอยางชดเจน ระบเกณฑเครองมอการประเมนไดสอดคลองกบเนอหาการจดอบรม ระบเกณฑการผานประเมนของกจกรรมระหวางการอบรมไวอยางชดเจน

187

ตอนท ๒ การใชหลกสตรฝกอบรมเชงปฏบตการ

รายการ ระดบความเหมาะสม

1 2 3 4 5 1. การก าหนดขอบเขตเนอหา/ตวชวดทสมพนธ

กน และระยะเวลาการจดกจกรรมมความเหมาะสม

2. การตงชอกจกรรมของแตละหนวยการเรยนร มความหมายสอดคลองกบสาระส าคญ หรอประเดนหลกในกจกรรมการเรยนรนนๆ ชอกจกรรมนาสนใจและมงเนนการน าไปประยกตใชจรง

3. การก าหนดสดสวนเวลาเรยน สดสวนทฤษฎและการลงมอปฏบตมความเหมาะสม

4. การวางแผนจดท ากจกรรมการเรยนร มการวางแผนออกแบบกจกรรมการเรยนรได ครอบคลมทกสมรรถนะ

5. ออกแบบกจกรรมการเรยนร ออกแบบกจกรรมการเรยนร ไดสอดคลองกบตวชวด/มาตรฐานและเนนผเรยนเปนส าคญ

6. การจดกจกรรมการเรยนร จดกจกรรมครบถวนตามวตถประสงคการเรยนร ก าหนดชนงาน /ภาระงาน การวดและประเมนผลสอดคลองกบตวชวดและมาตรฐานการเรยนร

7. การประเมนผลการจดการเรยนรตามหนวยการเรยนร ประเมนผลลพธจากชนงาน / การท ากจกรรม /ขอเสนอแนะ พรอมทงเกบหลกฐานชนงานเพอประกอบการประเมนผล

188

ตอนท ๓ ขอเสนอแนะอนๆ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ลงชอ ............................................. ผประเมน

(.......................................................) ต าแหนง

.............................................................. ............./................/.............

189

ภาคผนวก จ

หลกสตรฝกอบรมผน าชมชน (The Training Curriculum Development of Community Leader)

หลกการและเหตผล การพฒนาประเทศสความสมดลย งยน จะตองใหความส าคญกบการเสรมสรางทนทมอยของประเทศ ท งทเปนทนทางสงคม ทนทางเศรษฐกจ และทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมมากขนและเชอมโยงกนเพอประโยชนในการพฒนา ผน าจงมความส าคญตอการพฒนาประเทศในทกระดบ ตามแนวทางการพฒนาประเทศตาม แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐–๒๕๖๔) ซงจดท าขนเพอเตรยมความพรอมทรพยากรคน สงคมและระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถปรบตวรองรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสม ตามยทธศาสตรเรองการเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย และ การเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาอยางย งยน โดยพฒนาบคลากรใหมความสามารถดานการแขงขน สามารถวเคราะหและก าหนดแนวทางพฒนาทเหมาะสมกบพนทของตนเองได การพฒนาในระดบลางสดคอผน าชมชน ทผานมามการกระจายอ านาจใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการพฒนามากขนสงเสรมกระบวนการเรยนรเพอจดท าแผนชมชน เสรมสรางใหสงคมไทยอยเยนเปนสข ดวยวถปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ชมชนทเขมแขงจงเปนกลไกส าคญขบเคลอนการพฒนาชมชน โดยทยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาจะสงเสรมใหชมชนสามารถจดกจกรรมแบบองครวม มกระบวนการเรยนรและการจดการความรรวมกนของคนในชมชนดวยทนทางทรพยากรและศกยภาพของชมชน มการผลตเพอเลยงตวเองอยางพอเพยง พ งพาตนเองไดบนพนฐานการเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรม น าไปสการอยรวมกนอยางสนตสข เกดความสมานฉนท มการอนรกษ พฒนาและใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพท มอยไดอยางเหมาะสมยงยน หลกสตรการพฒนาชมชนในปจจบน สวนใหญมาจากหนวยงานภาครฐ ทพฒนาหลกสตรจากปญหาในการด าเนนงานแตละพนท หลงจากหนวยงานภาครฐออกแบบหลกสตรแลวจงมการคดเลอกตวแทนทเหมาะสมจากแตละพน เพอฝกอบรมสมรรถนะทจ าเปนตอการปฏบตงาน แลวตวแทนจงน าไปขยายผลในพนทตอไป (หลกสตรผน าการเปลยนแปลงชมชน,

190

กรมการพฒนาชมชน :2559) จากการด าเนนงานพบวา ใชเวลานานในการท าความเขาใจกบสมาชกชมชนและขยายผลการท างาน เนองจากผเขาถงองคความรมจ านวนไมมาก และ เนอหาบางหวขอไมสอดคลองกบความตองการของพนท นอกจากนยงไมมการเผยแพรหลกสตรเพอใหผสนใจศกษารายละเอยด ตดตอเพอขอเขารบการอบรมหลงหมดงบประมาณหรอน าไปประยกตใชทกษะตามภาระงานของตนเองได หนวยงานภาครฐเปนผด าเนนการ จดอบรมโดยงบประมาณตามนโยบายการด าเนนงาน มวทยากรจากภายในและภายนอกทใชประสบการณและองคความรสวนตวเปนฐาน ท าใหตวแทนทเขารวมอบรมไมมแนวทางการถายทอดความร สอประกอบการเรยนการสอนหรอกจกรรมการเรยนรเพอน าไปขยายผลตอในชมชนได

ผวจยจงจดท าหลกสตรฝกอบรมพฒนาผน าชมชน จากกรณศกษาชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง 4 ชมชนเพอเผยแพรแหลงขอมลทเปนประโยชนตอการพฒนาและสามารถน าไปปฏบตงานจรงในพนทไดดวยตนเอง องคประกอบของหลกสตรจงมเรองวตถประสงคของหลกสตร สมรรถนะส าคญของผเรยน ระยะเวลาการฝกอบรม เนอหาสาระ กจกรรมพฒนาผเรยนและเกณฑการประเมนผลการอบรม โดยเนอหาสาระหลกคอ สมรรถนะ 5 ดานของผน า ไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธกบผอนและบคลกภาพผน า หลงจากผเขารวมอบรมมองคความรเรองสมรรถนะผน าแลวจงน ามาจดท าแผนพฒนาชมชนใหตรงกบความตองการของสมาชกชมชนไดอยางแทจรง หลกสตรทผานการพฒนาแลวจะน าไปเผยแพรในสอออนไลนและออฟไลนเพอเปนแนวทางใหผสนใจหรอชมชนอนจดกจกรรมการเรยนรไดอยางเหมาะสมโดยการปรบกจกรรมการเรยนรใหเขากบบรบทของตนเอง เกดผลส าเรจดานการพฒนาพฒนากระบวนการท างานอยางมประสทธภาพอยางเปนองครวม วตถประสงคของหลกสตร เพอพฒนาสมรรถนะของผน าชมชนใหเกดประสทธภาพการบรหารและการปฏบตงาน กลมเปาหมาย ผน ายคใหมจากชมชนตนแบบของจงหวดล าปาง 4 หมบาน ไดแก บานดอนแกว บานเมาะหลวง บานสามขาและบานสาสบหก ผน าชมชนคดเลอกตวแทนหมบานละ 5 คน รวมทงสนจ านวน 20 คน

191

คณลกษณะอนพงประสงคของผเขารวมอบรม 1. มความร ความเขาใจเกยวกบสมรรถนะผน าชมชนทง 5 ดาน

2. ผานการฝกฝนเรองทกษะและการแสดงออกของผน า

3. มความรอบรและทกษะการคดวเคราะหเพอก าหนดแนวทางการพฒนาและการวดผล

ของชมชนไดอยางมประสทธภาพ

4. มทศนคตทดตอการด าเนนงานอยางมสวนรวมโดยมบรบทของชมชนเปนพนฐาน

ระยะเวลาด าเนนการ ระยะเวลาการฝกอบรมจ านวน 20 ชวโมง กรอบเนอหาหลกสตร

1. สมรรถนะทมความจ าเปนตอการปฏบตงานทมประสทธภาพ 5 ดาน ไดแก

1.1 องคความรทจ าเปนตอการปฏบตงาน

1.1.1 กฎหมายการปกครองขนพนฐานส าหรบทกชมชน 1.1.2 ทกษะอาชพของสมาชกในแตละชมชน 1.1.3 กฎหมายเฉพาะทเกยวของกบการประกอบอาชพ เชน กฎหมายพนทท ากน พรบ. ปาชมชน การจดทดนเพอเกษตรกรรม เปนตน

1.2 ทกษะผน า คอความเชยวชาญดานใดดานหนงหรอหลายดานทสงผลตอการ

ปฏบตงานทมประสทธภาพของชมชน จากการถอดบทเรยนมทกษะทม

ความคลายคลงกนดงน

1.2.1 ทกษะการบรหารงานทวไปในชมชน 1.2.2 ทกษะการคดวเคราะหเพอสรางความไดเปรยบและผลประโยชนกบคนสวนใหญของชมชนใหมากทสด 1.2.3 ทกษะการสอสารเพอสรางความเขาใจ ชแจงและหาขอสรปรวมกน เพอชกจงใจใหคนในชมชนมสวนรวมกบการพฒนาตามความเชยวชาญของตนเอง

1.3 ความสามารถพเศษของผน า เพอสรางความไดเปรยบดานการแขงขนและ

ผลส าเรจทชมชนใหการยอมรบ

192

1.3.1 ความสามารถดานการใชเทคโนโลยเพอใหเขาถงขอมลไดอยาง

หลากหลายและน าไปใชประโยชนได

1.3.2 ความสามารถดานการถายทอดองคความร เพอสรางโอกาสให

หนวยงานภายนอกประสานความรวมมอในการพฒนาชมชนและ

เผยแพรองคความรทเปนประโยชนกบสงคม สรางพนทแลกเปลยน

องคความรและน ากลบมาพฒนาตนเองไดอยางตอเนอง

1.3.3 ความสามารถดานภาษาตางประเทศ เพอใหเขาถงขอมลไดหลากหลาย

และประชาสมพนธชมชนไดอยางมประสทธภาพ

1.4 การสรางความสมพนธทด

1.4.1 หลกการสรางมนษยสมพนธทดกบบคคลอน

1.4.2 การเปดโอกาสใหทกคนแสดงความคดเหนและมสวนรวมในกจกรรม

ของชมชนไดอยางเทาเทยมกน

1.4.3 การยอมรบความแตกตางของแตละบคคลและแสดงออกไดอยาง

เหมาะสม

1.5 บคลกภาพและการแสดงออกของผน า

1.5.1 การแตงกายสภาพ เรยบรอย ถกตองตามกาลเทศะ แสดงถงเอกลกษณ

ทองถนของตนเองได

1.5.2 การแสดงออกถงความสามารถของผน าผานการน าเสนอแนวคดและ

พดในทชมชนไดอยางเปนเหตเปนผล น าไปประยกตใชไดจรง

1.5.3 แสดงออกอยางออนนอมถอมตนแตไมละทงจดยนของตนเอง

2. การเขยนแผนชมชน

2.1 การวเคราะห SWOT ชมชน

2.2 การศกษานโยบายทเกยวของและตงเปาหมายการพฒนาชมชน

2.2.1 นโยบายของภาครฐผานกรมการปกครอง กรมการพฒนาชมชน กระทรวงเกษตรหรอกรมปาไม เปนตน 2.2.2 นโยบายการด าเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถนและหนวยราชการในชมชน

193

2.2.3 นโยบายการด าเนนงานของหนวยงานเอกชนในพนท 2.3 การจดท าแผนพฒนาชมชนและวธการประเมนผลทมประสทธภาพ

2.3.1 แนวคดการจดท าแผนชมชน 2.3.2 ขนตอนการท าแผนชมชน 2.3.3 การประเมนคณภาพแผนชมชน

ลกษณะการจดหลกสตร การจดกจกรรมส าหรบผน าชมชน สามารถด าเนนงานไดหลากหลายรปแบบ เชน

1. การถายทอดองคความรทเปนเนอหาสาระของหลกสตร

2. การฝกอบรมเชงปฏบตการเพอเขยนแผนการด าเนนงานในหองเรยน

3. การรบฟงขอเสนอแนะจากหนวยงานภาครฐและเอกชนเพอพฒนาแผนแมบทชมชน

4. การจดกจกรรมพฒนาทกษะผน าผานการท ากจกรรมเชงปฏบตการ

ตวชวดความส าเรจและคาเปาหมาย

ตวชวดความส าเรจ คาเปาหมาย 1. รอยละของผเขารบการอบรมผานการ

ทดสอบหลงการอบรม 2. ผเขารบการอบรมผานการประเมนแผน

ชมชนจากผเชยวชาญ 3. ผเขารบการอบรมมความพงพอใจตอ

การอบรมพฒนาผน าชมชน

1. มากกวารอยละ 80

2. มากกวารอยละ 75

3. ภาพรวมอยในระดบมากกวา 3.5

แนวคดการด าเนนกจกรรม หลกสตรอบรมพฒนาผน าชมชน

หลกสตรอบรมพฒนาผน าชมชน เปนการอบรมเชงปฏบตการเพอสรางองคความรเรองสมรรถนะผน าชมชนส าหรบการปฏบตงานทมประสทธภาพ ซงเกดจากการน าองคความรจากการถอดบทเรยนจากการปฏบตงานของผน าชมชนตนแบบ บรณาการกบเกณฑการพฒนาและวดผลจากหนวยงานภาครฐและเอกชน น ามาเปนแนวทางในการอบรมตามทฤษฎ PDCA มรายละเอยดดงตอไปน

194

วงจรคณภาพของเดมมง (Deming - PDCA) PDCA (Plan-Do-Check-Act) กระบวนการท างานนไดพฒนาขนโดย Dr. Walter Andrew Chewhart ชาวอเมรกา และถกน ามาเผยแพรโดย Dr. Edward Deming เพอใชเปนเครองมอส าหรบการปรบปรงกระบวนการ ซงแผนการด าเนนงาน PDCA เปนกจกรรมพนฐานในการพฒนาประสทธภาพและคณภาพของการด าเนนงาน ซงประกอบดวย 4 ขนตอน ดงน

รปท 1 ภาพแสดงแผนวงจร PDCA

1. Plan (การวางแผน ) หมายถงการก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคในการด าเนนงาน วธการ และขนตอนทจ าเปนเพอใหการด าเนนงานบรรลเปาหมาย การวางแผนจะตองท าความเขาใจเปาหมายของการเรยนร รวมถงวตถประสงคใหชดเจน เปาหมายทก าหนดไวจะตองเปนไปตามนโยบาย วสยทศน และพนธกจขององคกร เพอใหเกดแนวทางการพฒนาทเปนไปในทศทางเดยวกน มการก าหนดมาตรฐานของวธการท างานดวย เพราะเพอใหการวางแผนมความสมบรณยงขน มเกณฑทสามารถตรวจสอบไดวา การปฏบตงาน เปนไปตามาตรฐานทก าหนดไวโดยสามารถพสจนไดวาอางองมาจากหนวยงานหรอแนวคดทสงคมยอมรบ 2. Do (การปฏบต) หมายถง การปฏบตงานใหเปนไปตามแผนทไดก าหนดไว ซงกอนการปฏบตงานจะตองศกษาขอมล เงอนไขตางๆ ของลกษณะงานกอน ในกรณทเปนงานประจ าหรองานทมความคนเคยอยแลวอาจใชวธการศกษาคนควาดวยตนเองได ทบทวนกระบวนการของตนเองและผทเกยวของ แตหากเปนงานใหม หรองานทตองใชบคลากรจ านวนมาก อาจมความจ าเปนตองจดอบรมกอนการปฏบตงานจรง เพอใหการปฏบตงานนนจะตองด าเนนไปตามแผนงาน วธการ และขนตอนทไดก าหนดไว มความเชอมโยงกบหนวยงานอนขององคกรไดอยางราบรน ผานการรบรและยอมรบจากผมสวนเกยวของวาไมมผลกระทบดานลบตอการปฏบตงานของต าแหนงอน ๆ และมผลลพธเพอสรางประโยชนทตรงกบวตถประสงคการพฒนาองคกรอยางแทจรง 3. Check (การตรวจสอบ) หมายถง ขนตอนการประเมนผลวามการปฏบตงานตามแผนหรอไม มปญหาอะไรเกดขนบางระหวางการปฏบตงาน ขนตอนนมความส าคญเปนอยางมาก เนองจากการปฏบตงานตางๆ มกเกดปญหาแทรกซอนทท าใหการด าเนนงานไมเปนไปตาม

195

แผนงานทวางไว ซงเปนอปสรรคตอประสทธภาพ และคณภาพของงาน การตดตาม การตรวจสอบ และการประเมนปญหาระหวางการด าเนนงานตามแผนงานจงเปนสงส าคญ ตองกระท าควบคไปกบการด าเนนงาน เพอจะไดทราบขอมลทเปนประโยชนตอการด าเนนแผนงาน ในการปรบปรงคณภาพของการด าเนนงานหรอแกไขปญหาเฉพาะหนาไดเรวทสด ลดความสญเสยทจะเกดขนกบบคคลหรอหนวยงาน 4. Act (การปรบปรง) หมายถง การแกไขปญหาทเกดขนหลงจากทไดท าการตรวจสอบแลว อาจเปนการแกไขแบบเรงดวน หรอคนหาสาเหตทแทจรงของปญหา เพอไมใหเกดปญหาซ าซอน ซงในการปรบปรงนสามารถทจะน าไปสการก าหนดมาตรฐานทตางจากเดมเมอมการด าเนนงานตามวงจร PDCA ในรอบใหม ทจะท าใหขอมลทไดจากการปรบปรง จะท าใหการวางแผนการท างานครงตอไปมความสมบรณและม คณภาพเพม ขน ส รปคอ PDCA คอแผนกระบวนการการด าเนนงานทตองท าอยางตอเนองเพอสงผลใหเกดคณภาพและประสทธภาพสงสดในการพฒนาองคกร โดยผานกระบวนการ 4 ขนตอน ดงน P – Plan การวางแผน โดยการก าหนดวตถประสงค เปาหมาย ขนตอนการท างาน วธการด าเนนงาน และระยะเวลาการปฏบตการ รวมไปถงการจดสรรทรพยากรดานตาง ๆ อยางเหมาะสม D – Do การปฏบตงาน โดยการท าความเขาใจ และลงมอปฏบตตามแผนทวางไว C – Check การตรวจสอบเพ อตดตามความกาวหนา ศกษาปญหาระหวางการปฏบตงานตามแผน และศกษาผลส าเรจของงานตามแผนทวางไว A – Act การปรบปรงการด าเนนงานใหเหมาะสม หากการปฏบตงานเปนทนาพอใจ ควรจดใหเปนมาตรฐานเพอเปนแนวทางในการปฏบตตอไป แตหากมขอควรปรบปรง ใหก าหนดวธการปรบปรง และน าไปเปนมาตรฐานในการปฏบตงานตามแผนตอไป ถาเปนขอควรปรบปรงเรงดวน ควรท าการแกไขขณะทประสบปญหา เพอไมใหเกดความเสยหายตองานดานอน ๆ ดวย

196

แผนผง: การท างานตามกระบวนการ PDCA

ภาพท 2: วงจร PDCA กบการน าไปใชอยางตอเนองทท าใหยกระดบมาตรฐานการท างาน การใชกระบวนการ PDCA อยางตอเนอง จะท าใหเกดการด าเนนงานทมคณภาพและ

ประสทธภาพมากขน กอใหเกดการยกระดบมาตรฐานการท างานในองคกรไดตามไปดวย บทความและงานวจยทเกยวของกบการใชกระบวนการ PDAC ในการด าเนนงาน

พฒนาองคกรในดานตาง ๆ มรายละเอยดดงน งานวจยเรอง แนวทางการพฒนาระบบกลไกการบรหารจดการงานวจยของ

มหาวทยาลยราชภฏ (บศรา สาระเกศ) ผลการศกษาพบวาสภาพการบรหารจดการงานวจย ของมหาวทยาลยราชภฏ ตามวงจร PDCA สามารถปฏบตงานไดในระดบด การก าหนดยทธศาสตรนโยบาย แผนงาน เปาหมายของการบรหารงานวจยชดเจนและสอดคลองกบเปาหมายการพฒนาคณภาพการวจย ทงระยะสนและระยะยาว รวมทงมาตรฐานการศกษาและตวบงช คณภาพ ผลการด าเนนงานทไดรบการประเมนระดบปานกลาง ไดแก การมสวนรวมในการ ก าหนดวสยทศน พนธกจ เปาหมายเชงกลยทธสนบสนนการวจยของคณาจารยและการสนบสนนหองปฏบตการวจย หนวยวจย หรอศนยเครองมอสนบสนนการวจย การใหรางวล คาตอบแทน กบนกวจยใน การตพมพ เผยแพร การรวบรวม คดสรร วเคราะห สงเคราะห ความร จากงานวจย เพอเปนองค

P – Plan การวางแผนการด าเนนงาน

D – Do การปฏบตงานตามแผนงาน

C – Check การตรวจสอบการด าเนนงาน

A – Act การปรบปรงการด าเนนงาน

ผลการด าเนนงานพงพอใจ ไมพงพอใจ

ก าหนดการแกไขการด าเนนงาน/ ลงมอแกไข

ก าหนดเปนมาตรฐาน การด าเนนงานครงตอไป

แผนผงการด าเนนงาน ตามกระบวนการ PDCA

197

ความรให คนทวไปเขาใจ และการอ านวยความสะดวกในการจดการทรพยสนทางปญญา สามารถปรบปรงกระบวนการด าเนนงานใหดขนโดยใชการปฏบตงานแบบ PDCA ทงนปจจยสวนบคคลทมความสมพนธกบความตองการในการพฒนาดานระบบกลไก การบรหารจดการงานวจย คอ ระดบการศกษามความสมพนธเชงบวกทระดบนยส าคญ 0.05

การใชวงจรเดมมง (PDCA) ในการบรหารงานวชาการของโรงเรยนมธยมศกษาสงกดส านกงานเขตพนทการศกษา เขต 42 เพอศกษาการ มการใชวงจรเดมมงในการบรหารงานวชาการของครและผบรหาร เมอเปรยบเทยบการบรหารงานวชาการของธรพงศ ทบอนทร พบวา

1. การใชวงจรเดมมง (PDCA) ในการบรหารงาน วชาการของโรงเรยนมธยมศกษา เขต42 ภาพรวมและหวขอยอย มคาเฉลยอยในระดบมากและเมอพจารณาเปนหวขอยอย สรปผลโดยเรยงล าดบจากมากไปนอยดงน

1.1 ดานการปฏบตตามแผน 1.2 ดานการวางแผน 1.3 ดานการปรบปรงและพฒนาและ 1.4 ดานการตรวจสอบ

2. ผลการเปรยบเทยบการใชวงจรเดมมง (PDCA) ในการบรหารงานวชาการของโรงเรยนมธยมศกษา เขต 42 จ าแนกตามเพศในภาพรวมและหวขอยอยไมแตกตางกน แตพบวาระดบการศกษา ต าแหนงในการท างาน ประสบการณ ในการท างาน วทยฐานะและขนาดของโรงเรยน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

จากงานวจยของ รดเกลา พบสมย (2559) ผลการศกษาพบวาผรบบรการมความรเกยวกบโรคความดนโลหตสงภายหลงการใชแนวปฏบต ในระดบมาก และคะแนนความรของผรบบรการโรคความดนโลหตสงหลงการใชแนวการปฏบตตวทถกตอง เพมขนมากกวา กอนใชแนวทางปฏบตอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.001) ผรบบรการมความพงพอใจตอการไดรบการใชแนวปฏบตการจดการสงเสรมสขภาพผรบบรการโรคความดนโลหตสง ในระดบมาก ผ ใหบรการมความคดเหน ตอความเปนไปไดในการน าแนวปฏบตการสงเสรมสขภาพโรคความดนโลหตสงไปปรบใชกบคนไขอนๆ โรงพยาบาลสกลนคร สาขา 1 จงหวดสกลนครในระดบมาก

จากงานวจย ท ไดยกตวอยางมาเบ องตน การใชวงจร PDCA ในการพฒนาความกาวหนาขององคกรนน ไมไดมเพยงแคองคกรการศกษาเทานน แตยงมอกหลายองคกรทน ากระบวนการ PDCA ไปปรบใชในการพฒนาองคกรของตนใหมระดบการพฒนาทดขนอยางตอเนอง โดยมการปรบกระบวนการท างานใหเขากบบรบทและลกษณะการปฏบตงานเฉพาะขององคกรอยางเหมาะสม

198

ในการจดท าเอกสารประกอบการเรยนรผน าชมชน ไดน าหลกกระบวนการด าเนนงานของ PDCA มาปรบใชกบผเรยน ตามขนตอน ตอไปน

1. P – Plan การออกแบบแผนการจดการชนเรยน 1.1 การก าหนดวตถประสงคในการเรยนร 1.2 ก าหนดระยะเวลาในการจดกจกรรมการเรยนร 1.3 จดเตรยมกจกรรมและสอการสอนทสอดคลองกบวตถประสงคการเรยนร 2. D – Do การปฏบตการจดอบรมใหความร ตามแผนการจดการเรยนรทก าหนดไว

ใหสอดคลอง และครอบคลมตามวตถประสงคทก าหนดไวตามแผนการจดการเรยนร ผานการท ากจกรรมทหลากหลาย โดยผจดอบรมตองเปนผอ านวยความสะดวก กลาวคอหลงจากการใหความรแลว กอนการท ากจกรรมผจดอบรมจะอธบายการท ากจกรรม แลวในระหวางการท ากจกรรมนนผ จดอบรมจะเปนผชแนะแนวทางในการท ากจกรรมวาควรไปในทศทางใด เพอใหผเขาอบรมไดเกดองคความรดวยตนเองผานการท ากจกรรม

3. C – Check การวดและประเมนผล ตามจดประสงคการเรยนร โดยผจดอบรมเปนผ ประเมนผลการเรยนรตามเกณฑทก าหนดไว

4. A – Act กจกรรมสะทอนคด ทบทวนความรของผเขาอบรม ศกษาพฤตกรรมของผ เขาอบรมวามความเขาใจมากนอยอยางไรจากการท ากจกรรม หากผ เขาอบรมมปฏกรยาทตอบสนองตอกจกรรม และสามารถน าไปใชไดในการท างานไดจรง ใหผจดอบรมน ามาเปนมาตรฐานในการด าเนนงานครงตอไป แตหากผเขาอบรมยงขาดความเขาใจ และไมเขาถงเนอหาทเรยน ใหผจดอบรมน ากจกรรมนน มาทบทวนเพอน าไปปรบปรงและเปนพนฐานในการจดอบรมครงตอไป หรอในชวโมงถดไป

199

แผนผงการ ด าเนนงาน การจดอบรม ใหความรตาม

กระบวนการ PDCA

P – Plan การจดท าแผนการจดการเรยนร

- การก าหนดวตถประสงคในการเรยนร - ก าหนดระยะเวลาในการจดกจกรรมการเรยนร - ก าหนดกจกรรมทสอดคลองกบวตถประสงคการเรยนร

D – Do การปฏบตการจดอบรมใหความรตามแผนการจดการเรยนร

C – Check การวดและประเมนผลตามเกณฑทก าหนดไว (KPA)

A – Act ศกษาความเขาใจของผเขาอบรมผานกจกรรมสะทอนคด ทบทวนความรของผเขาอบรม

ผเขาอบรมตอบสนองตอการเรยนรเปนอยางด ผเขาอบรมยงไมตอบสนองตอเนอหาเทาทควร

ปรบปรงกจกรรมการสอนทสอดคลองกบวตถประสงค

ก าหนดเปนมาตรฐาน การจดกจกรรมครงตอไป

200

จากการใชกระบวน PDCA เพอพฒนาสมรรถนะของผน าชมชน จะท าใหเกดการพฒนาตนเองอยางตอเนอง จนกลายเปนบคลากรทมองคความรและปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ ขบเคลอนการพฒนาในระดบฐานรากอยางเขมแขงและย งยน เกดเปนพลเมองคณภาพของโลกในยคศตวรรษท 21 ตามแนวทางการพฒนาทรพยากรบคคลในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 สรางสงคมไทยใหเปนสงคมคณภาพตอไป

รายละเอยดกจกรรม หลกสตรฝกอบรมผน าชมชน

หลกสตรฝกอบรมผน าชมชน ไดด าเนนงานในลกษณะการอบรมเชงปฏบตการมระยะเวลาการจดกจกรรม 3 วน มรายละเอยดดงตอไปน

ตารางก าหนดการกจกรรมประจ าวน

วนท 2-3 เมษายน 2562 ณ ศนยฮอมพญา บานสาสบหก อ าเภอแจหม จงหวดล าปาง

เวลา (ม.ค.)

09.00 - 10.30 10.30 -

10.45

10.45 – 12.00 12.00 – 13.00

13.00 – 14.30 14.30 –

14.45

14.45-17.00 น.

วนท 28

การแนะน าหลกสตรและทบทวนการ

ด าเนนงานทผานมาของชมชน

พก 15 นาท

การบรรยายเรอง

สมรรถนะผน าทง 5 ดาน

พกกลางวน

การท ากจกรรมเพอสรางความเขาใจเรอง

สมรรถนะผน าทง 5 ดาน

พก 15 นาท

การท ากจกรรมเพอสรางความเขาใจเรอง

สมรรถนะผน าทง 5 ดาน (ตอ)

วนท 29

การศกษาดงานในพนท

การศกษาดงานในพนท

การวเคราะห SWOT และแนวทางการพฒนาชมชน

การเขยนแผนแมบทการพฒนาชมชน

(ตอ) วนท 30

การเขยนแผนแมบทการพฒนา

ชมชน

การน าเสนอแผนชมชน

และรบฟงการวพากย

การปรบแกแผนแมบทใหมความ

สมบรณ

การประเมนความพงพอใจของการอบรม

/ พธปด

201

รายละเอยดการท ากจกรรม วนท 1 การอบรมเชงปฏบตการเรองสมรรถนะผน าชมชน

การเตรยมกจกรรมการเรยนร 7 ชวโมง

วตถประสงค 1. เพอศกษาสมรรถนะผน าชมชนทเหมาะสมกบการพฒนาการด าเนนงาน

2. มสวนรวมกบการท ากจกรรมเพอทดสอบความเขาใจและการน าไปใช

3. เกดการแลกเปลยนองคความรระหวางผเขารวมอบรม

คณลกษณะอนพงประสงคของผเขารวมอบรม 1. มความร ความเขาใจเกยวกบสมรรถนะผน าชมชนทง 5 ดาน ผานการรบฟงบรรยาย

และความสอดคลองของสมรรถนะผน าทสงผลตอการด าเนนงาน

2. ผานการฝกฝนเรองทกษะและการแสดงออกของผน า เชน การสอสารทม

ประสทธภาพในแตละสถานการณ ทกษะการคดวเคราะหและการใชเทคโนโลยเพอ

เขาถงความรทจะเปนประโยชน หรอ การใชภาษาตางประเทศส าหรบการถายทอด

ความร เปนตน

202

รายละเอยดกจกรรม

กจกรรม วตถประสงค เวลา สอการสอน / อปกรณ การแนะน าหลกสตร

เพอแนะน าวตถประสงคและความคาดหวงหลงจบการเรยนร

30 นาท เอกสารคมอการฝกอบรม และ Power Point Presentation

กจกรรมกลมสมพนธ (Who are you?)

เพอแนะน าสมาชกผเขารวมอบรมใหรจกกนเบองตน

30 นาท ปายชอ / สแมจก / นกหวด / เพลงพรอมล าโพง

การบรรยายเรองสมรรถนะผน า

เพอแนะน าองคความรพนฐานแตละดานของผน า พรอมทงใหประเมนตนเอง

60 นาท ใบงานการคนพบผน าในตวคณ / Power Point Presentation เรองสมรรถนะผน า

ตวอยางผน าแตละแบบ

เพอใหผเขารวมอบรมแลกเปลยนความคดเหนถงสมรรถนะผน าทเหนผานภาพเคลอนไหว

60 นาท คลปวดโอผน าในแบบตางๆ / กระดาษชารต / ปากกาแมจก

ทบทวนองคความรเรองสมรรถนะผน า

เพอทบทวนความเขาใจเรองสมรรถนะผน า

30 นาท บตรค าหวขอ และ ค าอธบายเรองสมรรถนะผน า

ผน า 4 ทศ เพอใหทราบลกษณะการท างานของผน าแตละแบบและวเคราะหลกษณะของตนเองได

60 นาท แบบทดสอบ DISC / Power Point Presentation เรอง ผน า 4 ทศ

การฝกทกษะผน าของผเขาอบรม

เพอใหเกดความเขาใจเรองการพฒนาตนเอง

75 นาท แบงกลม / ฝกปฏบตตามทกษะทตนเองสนใจ

สรปบทเรยนเรองสมรรถนะผน า

เพอสรางความเขาใจและแนวทางการพฒนาสมรรถนะผน าทถกตอง

30 นาท กระดาษชารต / ปากกามจก

203

กจกรรมท 1 : การแนะน าหลกสตร วตถประสงค

เพอแนะน าวตถประสงคและความคาดหวงหลงจบการเรยนร ขนตอนการจดกจกรรม

1. แนะน าตวผวจยและวตถประสงคการจดอบรม 2. แนะน าทมวทยากร 3. ชแจงเอกสารคมอการฝกอบรมใหแกผรวมกจกรรม ไดแก สถานทพก การ

รบประทานอาหาร หองประชม หองน า รานสะดวกซอ แหลงทองเทยวในพนท ทตงกลมอาชพ

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมเขาใจวตถประสงคและความคาดหวงของการจดอบรม

กจกรรมท 2 : กจกรรมกลมสมพนธ (Who are you?) วตถประสงค

เพอแนะน าสมาชกผเขารวมอบรมใหรจกกนเบองตน ขนตอนการจดกจกรรม

1. ผจดกจกรรมแจงวตถประสงคการจดกจกรรม และวธท ากจกรรม

2. ผเขารวมอบรมหยบปายชอของตนเอง หมบานเดยวกนใชสเดยวกน เขยนชอเลนของ

ตนเองบนบนปายชอ

3. ผเขารวมอบรมนงเรยงกนเปนวงกลม แนะน าชอและหนาทผน าของตนเองในชมชนจน

ครบทกคน

4. จากนนทกคนน าปายชอไปคว าไวกลางหอง แลวยนลอมรอบปายชอ ผน ากจกรรมสลบ

ต าแหนงปายชอ

5. ผน ากจกรรมสอบถามวาผเขารวมอบรมจ าเพอนทมาจากตางชมชนไดมากทสดกคน

6. ผเขารวมอบรมไปหยบปายชอกลางหองขนมา 1 ใบ และกลบมานงทเดม

7. เรมตนการคนหาเพอนรวมหองจากปายชอ โดยผทมปายชออยในมอตองบอกชอเพอน

และหนาทของเพอนในหมบานไดอยางถกตอง จงจะสามารถคนปายชอได

8. เวยนล าดบของผเขารวมอบรมไปดานขวา จนกวาทกคนจะไดปายชอคน

204

หมายเหต: ผเขารวมอบรมทจ าชอและหนาทของเพอนไมได ตองออกมาแสดงความสามารถพเศษในหองอบรม ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมจาก 4 ชมชนมความรจกและคนเคยกนในเบองตน

กจกรรมท 3 : การบรรยายเรองสมรรถนะผน า วตถประสงค

เพอแนะน าองคความรพนฐานแตละดานของผน า พรอมทงใหประเมนตนเอง ขนตอนการจดกจกรรม

1. วทยากรบรรยายเรอง สมรรถนะผน า 5 ดานไดแก องคความรทจ าเปนตอการปฏบตงาน

ทกษะผน า ความสามารถพเศษของผน า การสรางความสมพนธทด บคลกภาพและการ

แสดงออกของผน า

2. หลงจบการบรรยาย ผเขารวมอบรมซกถามขอสงสย และตรวจสอบคณสมบตผน าใน

ตวเองจากใบงานเรองสมรรถนะผน า (Checklist) พรอมทงวเคราะหเรองสมรรถนะผน าท

ตนเองอยากพฒนาในชวงบาย

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมเขาใจองคความรเรองสมรรถนะผน าทง 5 ดาน และประเมนสมรรถนะผน าในตนเองได

กจกรรมท 4: ตวอยางผน าแตละแบบ วตถประสงค

เพอใหผเขารวมอบรมแลกเปลยนความคดเหนถงสมรรถนะผน าทเหนผานภาพเคลอนไหว ขนตอนการจดกจกรรม

1. แบงกลมผเขารวมอบรมทงหมดเปน 4 กลมโดยวธนบเลข

2. วทยากรเปด clip วดโอความยาว 3-7 นาทใหผเขารวมอบรมด

3. แตละกลมวเคราะหสมรรถนะของผน าทอยใน clip วดโอ โดยใชองคความรเรองผน า

ชมชน

205

4. สมาชกกลม รวมกนออกแบบผน าชมชนทกลมตนเองอยากได โดยอาศยบรบทของผท

ศกยภาพในชมชนจรง

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมสามารถแลกเปลยนความคดเหนเรองสมรรถนะผน าทมาจากสถานการณสมมตรวมกนได

กจกรรมท 5 : การทบทวนองคความรเรองสมรรถนะผน า วตถประสงค

เพอทบทวนความเขาใจเรองสมรรถนะผน า ขนตอนการจดกจกรรม

1. ผด าเนนกจกรรมอธบายบตรค าในหมวด “หวขอเรอง” และ “รายละเอยด”

2. ผด าเนนกจกรรมน าบตรค าวางคว าไวกลางหอง

3. ผเขารวมกจกรรมเดนไปหยบบตรค าขนมาคนละ 1 ใบ

4. ใหผเขารวมอบรมรวมกลมกนตามหวขอเรอง และ รายละเอยดเรองสมรรถนะผน า

ชมชนไดอยางถกตอง ท ากจกรรมซ าทงหมด 5 รอบ โดยการเปลยนหรอสลบบตรค า

ในแตละรอบ

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมการอบรมมความเขาใจเรองสมรรถนะผน าและตรวจสอบความถกตองดานเนอหาได

กจกรรมท 6 : ผน า 4 ทศ วตถประสงค

เพอใหทราบลกษณะการท างานของผน าแตละแบบและวเคราะหลกษณะของตนเองได ขนตอนการจดกจกรรม

1. วทยากรบรรยายเรองผน า 4 ทศมลกษณะอยางไร

2. ผเขารวมอบรมท าแบบทดสอบคณลกษณะผน า (DISC)

3. เมอเสรจแลว รวมคะแนนจากค าตอบแตละขอ

206

4. วทยากรสรปลกษณะของผน าแตละแบบโดยอางองจากจ านวนคะแนน ถาไม

สอดคลองกบสงทผเขารวมอบรมคดหรอแสดงออก ใหท าการวพากยรวมกนได

5. สรปแนวทางการท างานของผน าแตละทศและการปฏบตตวของเราเมอเจอผน าทม

ลกษณะหลากหลาย เพอใหเกดการด าเนนงานทมประสทธภาพและราบรนมากทสด

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมการอบรมทราบลกษณะการท างานของผน าแตละแบบและวเคราะหลกษณะของตนเองเพอการท างานรวมกนอยางราบรนได

กจกรรมท 7 : การฝกทกษะผน าของผเขาอบรม วตถประสงค

เพอใหเกดความเขาใจเรองการพฒนาตนเอง ขนตอนการจดกจกรรม

1. ผเขารวมอบรมแบงกลมตามหวขอเรองทตนเองสนใจจะพฒนา

2. ฟงบรรยายสรปจากพเลยงประจ ากลม

3. ฝกปฏบตเพอใหเกดทกษะในหวขอเรองนนๆ หรอ วางแผนการพฒนาของตนเองได

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมการอบรมเขาใจความตองการของตนเองและฝกปฏบตเพอพฒนาสมรรถนะผน า

กจกรรมท 8 : สรปบทเรยนเรองสมรรถนะผน า วตถประสงค

เพอสรางความเขาใจและแนวทางการพฒนาสมรรถนะผน าทถกตอง ขนตอนการจดกจกรรม

1. แบงกลมผเขารวมอบรมตามหมบาน

2. ระดมสมองเรอง “สงทฉนอยากใหผน าชมชนในพนทเกดการพฒนา” โดยดจากขอมล

พนฐานและ ก าหนดเกณฑชวดทชดเจน เชน การสอสารภาษาตางประเทศ : ภาษาจน ใน

ระดบการทกทายขนพนฐานไดในเรองทวไป หรอ การกลาวสนทรพจนในทชมชน :

207

สามารถกลาวตอนรบหนวยงานภาครฐทเขามาเยยมชมชมชนไดอยางมออาชพ สอสาร

และตอบค าถามเกยวกบชมชนไดอยางชดเจน ถกตองและเหมาะสม เปนตน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมการอบรมเขาใจการพฒนาสมรรถนะผน าทถกตอง

รายละเอยดการท ากจกรรม วนท 2 การอบรมเชงปฏบตการเรองการเขยนแผนชมชน

การเตรยมกจกรรมการเรยนร 7 ชวโมง

วตถประสงค

1. เพอสรางทกษะการวางแผนพฒนาชมชนอยางมวสยทศนและสมบรณ

2. เพอพฒนาทกษะการคด วเคราะหและแกไขปญหาเฉพาะหนาอยางมประสทธภาพ

3. เพอสรางการพฒนาอยางเปนองครวมและเกดผลส าเรจเปนทยอมรบของหนวยงานท

เกยวของได

คณลกษณะอนพงประสงคของผเขารวมอบรม 1. มทกษะการคดวเคราะห หาจดแขง จดออนและการด าเนนงานทผานมาชมชนของ

ตนเองได

2. มความรอบร เพอก าหนดแนวทางการพฒนาและการวดผลของชมชนไดอยางม

ประสทธภาพ

3. มทศนคตทดตอการด าเนนงานอยางมสวนรวมโดยมบรบทของชมชนเปนพนฐาน

208

รายละเอยดกจกรรม

กจกรรม วตถประสงค เวลา สอการสอน / อปกรณ การศกษาดงานในพนท

เพอศกษาบรบทเฉพาะของชมชน กจกรรมทประสบผลส าเรจและการด าเนนงานของคณะกรรมการชมชน

3 ชวโมง

สมดบนทก / ปากกา / อาหารวาง / หมวกหรอรม

กจกรรมกลมสมพนธ (สตด ชวตมสข)

เพอสรางวธการสอสารทมประสทธภาพในองคกร

20 นาท เกมส “กบ กระโดดน า จอม”

สรปกระบวนการท างานทไดจากการถอดบทเรยน

เพอใหทกคนทราบกระบวนการท างานของผน าชมชนตนแบบส าหรบการตอยอดท าแผนแมบท

40 นาท การน าเสนอขอมลผาน Power Point

ใหความรเรองการท าแผนชมชน

เพอใหผน าชมชนสามารถเขยนแผนชมชนทตรงกบความตองการของตนเองและสอดคลองกบนโยบายของประเทศได

45 นาท Clip วดโอเรอง การพฒนาประเทศ / การน าเสนอขอมลผาน Power Point / แผนชมชนตวอยาง

การวเคราะห SWOT และแนวทางการพฒนาชมชน

ผเขารวมอบรมทบทวนจดแขง จดออนและกระบวนการพฒนาชมชนของตนเอง

75 นาท กระดาษชารต / สเมจก /

การเขยนแผนชมชน เพอใหผน าชมชนสามารถเขยนแผนแมบททตรงกบความตองการของตนเองและสอดคลองกบนโยบายของประเทศได

60 นาท กระดาษชารต / สเมจก / แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12

209

ขนตอนการจดกจกรรม

กจกรรมท 1: การศกษาดงานในพนท (ฐานการเรยนร 5 ฐาน) วตถประสงค

1. เพอศกษาบรบทเฉพาะของชมชน กจกรรมทประสบผลส าเรจและการด าเนนงานของ

คณะกรรมการชมชน

ขนตอนการด าเนนงาน 1. เขาเยยมชมฐานการเรยนรเกษตรอนทรย 30 นาท

2. เขาเยยมชมฐานการเรยนรการเลยงกบ 20 นาท

3. เขาเยยมชมฐานการเรยนรการเลยงผงปา 20 นาท

4. เขาเยยมชมฐานการเรยนรการท าฝายชะลอน า 30 นาท

5. เขาเยยมชมฐานการเรยนรการจดท าโฮมสเตย 30 นาท

6. การสรปความรจากการศกษาดงานในพนทรวมกน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมเหนการด าเนนงานกจกรรมทเปนผลส าเรจของชมชนเพอน าไปตอยอดการพฒนาของชมชนของตนเองได

กจกรรมท 2: กจกรรมกลมสมพนธ (สตด ชวตมสข) วตถประสงค

เพอสรางวธการสอสารทมประสทธภาพในองคกร ขนตอนการด าเนนงาน

1. ผด าเนนกจกรรมจดใหผเขารวมอบรมนงเปนวงกลม

2. อธบายวธการท ากจกรรม โดยแตละรอบ จะเรมดวย ประโยค

- กบ 1 ตว กบ 2 ตว / กบ 2 ตว

- กระโดดน า 1 ครง กระโดดน า 2 ครง / กระโดดน า 2 ครง

- จอม จอม / จอม

และนบเพมจ านวนขนเรอยๆ

210

3. เมอผเขารวมอบรมเขาใจวธการสอสารและปฏบตไดอยางถกตองแลว ผด าเนนกจกรรม

สรปวา การสอสารตองมสต มการทดสอบและปรบเขาหากนเพอใหสมาชกทเกยวของ

เขาใจไดทกคน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมการอบรมเขาใจหลกการสอสารทมประสทธภาพ ซงทกคนตองมสวนรวมและสนใจการด าเนนงานขององคกรตลอดเวลา

กจกรรมท 3: สรปกระบวนการท างานทไดจากการถอดบทเรยน วตถประสงค

เพอใหทกคนทราบกระบวนการท างานของผน าชมชนตนแบบส าหรบการตอยอดท าแผนชมชน ขนตอนการด าเนนงาน

1. ผด าเนนกจกรรมสรปขอมลเรองกระบวนการท างานของชมชนจากการถอดบทเรยน

โดยน าเสนอผาน Power Point

2. ผเขารวมอบรมซกถามหรอใหขอเสนอแนะเรองกระบวนการท างาน

3. เกดแนวทางกระบวนการท างานรวมกน อาจจะเหมอนหรอตางจากทถอดบทเรยนมาก

ได พรอมทงใหเหตผลประกอบ

4. น าขอมลไปเขยนแผนชมชน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมทราบกระบวนการท างานทดและเขยนออกมาเปนแผนพฒนาชมชนได

กจกรรมท 4: ใหความรเรองการท าแผนชมชน วตถประสงค

เพอใหผน าชมชนเขาใจองคประกอบของการเขยนแผนชมชน ขนตอนการด าเนนงาน

1. วทยากรแนะน าเรองขนตอนการเขยนแผนชมชนผานทาง Power Point Presentation

2. รบชมวดโอ คลปเรอง การพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

211

3. ผเขารวมอบรมซกถามขอสงสย

4. ผเขารวมอบรมศกษาแผนชมชนตวอยางเพมเตมจากเอกสาร

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมเขาใจองคประกอบของการเขยนแผนชมชน

กจกรรมท 5: การวเคราะห SWOT และแนวทางการพฒนาชมชน วตถประสงค เพอใหผเขารวมอบรมทบทวนจดแขง จดออนและกระบวนการพฒนาชมชนของตนเอง ขนตอนการด าเนนงาน

1. วทยากรบรรยายเรองหลกการวเคราะห SWOT โดยทวไป

2. ผเขารวมอบรมวเคราะห SWOT ของบรบทชมชนตนเอง

3. ผเขารวมอบรมน าเสนอผลการวเคราะห SWOT รายชมชน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมรจก SWOT ของชมชนตนเอง

กจกรรมท 6: การเขยนแผนชมชน วตถประสงค

เพอใหผน าชมชนสามารถเขยนแผนชมชนทตรงกบความตองการของตนเองและสอดคลองกบนโยบายของประเทศได

ขนตอนการด าเนนงาน

1. ผเขารวมอบรมแบงกลมเปน 4 กลม จากแตละชมชน

2. ระดมสมองเพอหาประเดนหลกในการท าแผนชมชน

3. เขยนแผนชมชนตามความคดเหนของสมาชกกลม

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมสามารถเขยนแผนชมชนทตรงกบความตองการของตนเองและ

สอดคลองกบนโยบายของประเทศได

212

รายละเอยดการท ากจกรรม วนท 3 การน าเสนอแผนแมบทชมชน

การเตรยมกจกรรมการเรยนร 4 ชวโมง

วตถประสงค

1. เพอประเมนความเปนไปไดและความเหมาะสมของการจดท าแผนแมบทชมชน

2. เพอประเมนประสทธภาพของผลส าเรจจากการด าเนนงาน

3. เพอสรางผลส าเรจทจบตองไดหรอเปนทยอมรบของหนวยงานทเกยวของ

คณลกษณะอนพงประสงคของผเขารวมอบรม

1. มความรอบรและทกษะการคดวเคราะหเพอก าหนดแนวทางการพฒนาและการวดผล

ของชมชนไดอยางมประสทธภาพ

2. มทศนคตทดตอการด าเนนงานอยางมสวนรวมโดยมบรบทของชมชนเปนพนฐาน

รายละเอยดกจกรรม

กจกรรม วตถประสงค เวลา สอการสอน / อปกรณ กจกรรมกลมสมพนธ (ทายส...ฉนคออะไร?)

เพอสรางทกษะการอธบายความหมายอยางชดเจน

20 นาท เกมสทายรปภาพผานการอธบายความ

การจดตงคณะท างานของชมชนและก าหนดภาระงานทชดเจน

เพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางราบรน มประสทธภาพและเกดผลส าเรจตามวตถประสงคทตงไว

60 นาท กระดาษชารต / สเมจก / แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12

น าเสนอแผนแมบทชมชนรายกลม

เพอรบฟงการวพากยแผนแมบทและปรบปรงใหมประสทธภาพส าหรบการใชจรงมากขน

70 นาท การน าเสนอขอมลแผนแมบทของแตละกลม

213

ปรบปรงแผนแมบทตามขอมลทไดรบการวพากย

เพอใหไดแผนแมบททมประสทธภาพส าหรบการน ากลบไปใชหลงการจดอบรม

60 นาท แผนแมบทฉบบสมบรณ

การประเมนผลการอบรม

เพอน าผลการประเมนความพงพอใจไปใชพฒนากระบวนการจดอบรมตอไปในอนาคต

30 นาท แบบประเมนความพงพอใจของผเขารวมอบรม

กจกรรมท 1: กจกรรมกลมสมพนธ (ทายส...ฉนคออะไร?) วตถประสงค

เพอสรางทกษะการอธบายความหมายอยางชดเจน ขนตอนการด าเนนงาน

1. ผด าเนนกจกรรมจดเตรยมค าศพทไวจ านวน 20 ค า

2. สมาชกแบงกลมตามการนบเลข เปนทงหมด 4 กลม

3. แตละกลมคดเลอกตวแทนทมความสามารถดานการอธบายความมาเปนผสอความ

4. ผสอความมหนาทใชค าพดหรอทาทางอธบายใหสมาชกของกลมทราบวาค าศพททไดรบ

คอค าวาอะไร โดยไมใหมค าทเปนสวนประกอบของค าศพทนนอยในค าใบเลย

5. ถาผสอความพดค าทอยในค าศพททก าหนดให ถอวากลมนนไมไดคะแนนในค าศพทนน

6. กลมทไดคะแนนมากทสดเปนผชนะ

7. ผด าเนนกจกรรมสมภาษณผเขารวมอบรมวา เพราะปจจยใด จงท าใหไดคะแนนมาก หรอ

ไมไดคะแนนเพอสรปทกษะการอธบายความหมายทดรวมกน

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมไดฝกฝนทกษะการอธบายความหมายผานการใชค าพด ทาทางและประสบการณของคน

กจกรรมท 2: การจดตงคณะท างานของชมชนและก าหนดภาระงานทชดเจน วตถประสงค

เพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางราบรน มประสทธภาพและเกดผลส าเรจตามวตถประสงคทตงไว

214

ขนตอนการด าเนนงาน 1. ผเขารวมอบรมระดมสมองหาบคคลทเหมาะสมในชมชน โดยผด าเนนงานหลกควร

จะเปนผเขารวมอบรม

2. การวเคราะหความสามารถและลกษณะผน าของทมงานเพอจดสรรบคลากรใหพรอม

ส าหรบการปฏบตงาน

3. เตรยมวธการชแจง ชกจงใจใหเกดการมสวนรวมของคนในชมชนหลงการจดอบรม

ผลทคาดวาจะไดรบ ชมชนมคณะท างานทมประสทธภาพตามแผนการด าเนนงานของชมชน

กจกรรมท 3 : น าเสนอแผนชมชนเปนรายหมบาน วตถประสงค

เพอรบฟงการวพากยแผนชมชนและปรบปรงใหมประสทธภาพส าหรบการใชจรงมากขน ขนตอนการด าเนนงาน

1. สมาชกกลมทกคนแบงหนาทกนเพอน าเสนอแผนชมชนตามความถนด

2. หลงจากการน าเสนอแผน ผเชยวชาญดานการเขยนแผนชมชนซกถามขอสงสย

3. ผเชยวชาญวพากยจดเดนและขอควรปรบปรงของแผนชมชน

4. สมาชกกลมสามารถอธบายหรอซกถามเพมเตมเพอน าไปปรบปรงแผนชมชนในขนตอไป

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมสามารถปรบปรงแผนชมชนตามขอเสนอแนะของผเชยวชาญได

กจกรรมท 4 : ปรบปรงแผนชมชนตามขอมลทไดรบการวพากย วตถประสงค

เพอใหไดแผนชมชนทมประสทธภาพส าหรบการน ากลบไปใชหลงการจดอบรม ขนตอนการด าเนนงาน

1. สมาชกกลมปรบปรงแผนชมชนตามค าแนะน าทไดจากการวพากย

2. ผเชยวชาญการเขยนแผนชมชนตรวจสอบความถกตองขนสดทายในกลมยอย

215

ผลทคาดวาจะไดรบ ผเขารวมอบรมไดแผนชมชนทมองคประกอบครบส าหรบการน าไปประยกตใชได

กจกรรมท 5 : การประเมนผลการอบรม วตถประสงค

เพอน าผลการประเมนความพงพอใจไปใชพฒนากระบวนการจดอบรมตอไปในอนาคต ขนตอนการด าเนนงาน

1. ผเขารวมอบรมประเมนความพงพอใจหลงการอบรมในแบบประเมนความพงพอใจ

2. ผเขารวมอบรมใหขอเสนอแนะเรองการจดอบรมเพอการพฒนาในครงตอไป

ผลทคาดวาจะไดรบ สรปผลการประเมนความพงพอใจเพอน าไปพฒนากระบวนการจดอบรมครงตอไปได

216

ภาคผนวก ฉ

แบบทดสอบ กอน / หลง เรยน เรองสมรรถนะผน าชมชน การอบรมเชงปฏบตการเรอง หลกสตรพฒนาผน าชมชน

ระหวางวนท ๒-๔ เมษายน ๒๕๖๒ ณ บานสาสบหก อ าเภอแจหม จงหวดล าปาง

ค าชแจง ใหท าเครองหมาย X ลงในชอง ถกหรอผด ตามค าอธบายในแตละขอ ขอ ค าอธบาย ถก%

(คน) ผด% (คน)

1 เนอหาสมรรถนะของผน าในการอบรมครงนม 5 หวขอ ไดแก องคความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธกบผอน บคลกภาพผน า

2 องคความรของผน าไดแกเรองกฎหมายปกครอง ทกษะอาชพและความรรอบตวเกยวกบเศรษฐกจและสงคมไทย

3 ทกษะ หมายถง ความรความสามารถ และความช านาญทตดตวมาตงแตเกด ไมสามารถฝกฝนเองได

4 ภาษาตางประเทศมความจ าเปนตอการบรหารงานของผน า

5 การสอสารทมประสทธภาพมากทสด คอ การสอสารโดยใชค าพดเพยงอยางเดยว

6 ผน าตองแตงกายสะอาด สภาพ เรยบรอยและแสดงถงอตลกษณของทองถน

7 เทคโนโลยสามารถชวยคนหาขอมลและเผยแพรความส าเรจของชมชนได

8 ผน าตองยอมรบความคดเหนและปฏบตตามความตองการของผอน ตลอดเวลา

9 ผน าตองเรยนรหลกการสอสารและปรบใชไดอยางเหมาะสมตามสถานการณเพอใหเกดผลส าเรจตองานของชมชน

10 ผน าตองเปดใจและกระตอรอรนในการท างาน

รวม

217

ภาคผนวก ช

แบบประเมนความเหมาะสมของการท าจดท าแผนชมชนโดยผเชยวชาญ ระหวางการจดอบรมผน าชมชน ณ บานสาสบหก

ค าชแจง : ใหผเชยวชาญท าเครอง บานดอนแกว อ าเภอวงเหนอ จงหวดล าปาง

แผนแมบทชมชน

ระดบความพงพอใจ

มากทสด

มาก ปานกลาง นอย นอยทสด

แผนชมชนมองคประกอบครบถวน

วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชน

คณะท างานมสมรรถนะในการด าเนนงาน 5 ดาน ไดแกความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผน า

แผนการด าเนนงานชดเจน เขาใจงาย

มเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค

รวม

218

บานสาสบหก อ าเภอแจหม จงหวดล าปาง

แผนแมบทชมชน

ระดบความพงพอใจ

มากทสด

มาก ปานกลาง นอย นอยทสด

แผนชมชนมองคประกอบครบถวน

วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชน

คณะท างานมสมรรถนะในการด าเนนงาน 5 ดาน ไดแกความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผน า

แผนการด าเนนงานชดเจน เขาใจงาย

มเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค

รวม

บานเมาะหลวง อ าเภอแมเมาะ จงหวดล าปาง

แผนแมบทชมชน

ระดบความพงพอใจ

มากทสด

มาก ปานกลาง นอย นอยทสด

แผนชมชนมองคประกอบครบถวน

วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชน

คณะท างานมสมรรถนะในการด าเนนงาน 5 ดาน ไดแกความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผน า

แผนการด าเนนงานชดเจน เขาใจงาย

มเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค

รวม

219

บานสามขา อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง

แผนแมบทชมชน

ระดบความพงพอใจ

มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

แผนชมชนมองคประกอบครบถวน

วตถประสงคการด าเนนงานตรงกบความตองการของชมชน

คณะท างานมสมรรถนะในการด าเนนงาน 5 ดาน ไดแกความร ทกษะ ความสามารถพเศษ ความสมพนธทดและบคลกภาพผน า

แผนการด าเนนงานชดเจน เขาใจงาย

มเกณฑการวดผลทชดเจนและสอดคลองกบวตถประสงค

รวม

220

ภาคผนวก ซ

แบบประเมนความพงพอใจการฝกอบรมผน าชมชนในจงหวดล าปาง

ค าชแจง 1. กรณาใสเครองหมาย “” ลงในชองวางตามความคดเหนของทาน 2. แบบประเมนนมลกษณะเปนการสอบถามระดบความคดเหนเกยวกบความเหมาะสม/ความพงพอใจจากการเขารบการฝกอบรมและพฒนา โดยแบงเปน 5 ระดบ มความหมายดงนคอ ระดบ 5 = มากทสด, ระดบ 4 = มาก, ระดบ 3 = ปานกลาง, ระดบ 2 = นอย และ ระดบ 1 = นอยทสด ท รายการ ระดบความร

1 ดานความร 5 4 3 2 1 1.1 ความรทม กอน เขารบการอบรม/สมมนา

- ดานองคความรทจ าเปนส าหรบผน า - ดานทกษะส าหรบผน าชมชน - ดานคณลกษณะและความสามารถพเศษของผน า - ดานความสมพนธทดของผน าตอบคคลอน - ดานบคลกภาพและการปรบตวของผน า

1.2 ความรทม หลง เขารบการอบรม/สมมนา - ดานองคความรทจ าเปนส าหรบผน า - ดานทกษะส าหรบผน าชมชน - ดานคณลกษณะและความสามารถพเศษของผน า - ดานความสมพนธทดของผน าตอบคคลอน - ดานบคลกภาพและการปรบตวของผน า

221

ท รายการ ระดบความพงพอใจ

2 ดานเนอหาสาระและประโยชนทไดรบ 5 4 3 2 1 2.1 ความนาสนใจของเนอหา/หวขอการบรรยาย

2.2 เนอหา/กจกรรมของการบรรยายมความเหมาะสมกบบรบทของชมชน

2.3 เปดโอกาสใหผเขารวมอบรมลงมอท าแผนงาน/ผลตภณฑเพอสรางความเขาใจอยางแทจรงได

2.4 มการฝกปฏบตน าเสนองานตามหนาทรบผดชอบของตนเอง

2.5 ความร/ประโยชนทไดรบจากการเขารวมอบรม/สมมนา

3 ดานการน าไปประยกตใชจรง ระดบความพงพอใจ 5 4 3 2 1

3.1 สามารถน าไปปฏบตจรงในหนาทรบผดชอบของตนเองได

3.2 สามารถน าไปใชเปนแนวทางการบรหารงานสวนตวและสวนรวมได

3.3 สามารถควบคมปจจยทเกยวของกบการพฒนางานได

3.4 สามารถชกจงใจใหผอนมารวมเปนทมงานได

4 ดานการอ านวยความสะดวกและระยะเวลา ระดบความพงพอใจ

5 4 3 2 1 4.1 ความพรอมของสถานทและโสตทศนปกรณ

4.2 เอกสารประกอบการบรรยายมความสมพนธกบเนอหา

4.3 เตรยมอปกรณทใชในการท ากจกรรมครบถวน 4.4 ระยะเวลาในการบรรยายมความเหมาะสม

222

ขอเสนอแนะเพอการปรบปรงในการฝกอบรมและพฒนาบคลากรครงตอไป ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................

ขอขอบคณในความรวมมอ

ท รายการ ระดบความพงพอใจ

5 ดานวทยากร

ชอวทยากร/Trainer/Lecturer นางสาวพรนบพน วงศตระกล

5 4 3 2 1 2.1 ความรในเรองทบรรยายเปนอยางด

2.2 การน าเสนอเนอหามความเหมาะสมครบถวนทกประเดน

2.3 มเทคนค วธการถายทอด และสามารถดงดดความสนใจได

2.4 การใชสอประกอบการบรรยายมความเหมาะสม 2.5 สามารถตอบค าถามไดตรงประเดนและชดเจน 2.6 ใหความส าคญกบผเขารวมประชมอยางเทาเทยมกน 2.7 สงเสรมใหสมาชกกลมท างานอยางมสวนรวม

โดยภาพรวมผเขารบการอบรมมความพงพอใจตอการอบรม/สมมนาในครงน

223

ภาคผนวก ฌ

ภาพประกอบการองคความรเกยวกบการด าเนนงานของผน าชมชนทประสบผลส าเรจ การสนทนากลม ณ บานดอนแกว อ าเภอวงเหนอ วนท 7 กมภาพนธ 2562

224

การสนทนากลม ณ บานเมาะหลวง อ าเภอแมเมาะ วนท 9 กมภาพนธ 2562

225

การสนทนากลม ณ บานสามขา อ าเภอแมทะ วนท 10 กมภาพนธ 2562

226

227

การสนทนากลม ณ บานสาสบหก อ าเภอแจหม วนท 11 กมภาพนธ 2562

228

ภาคผนวก ญ

ภาพประกอบการจดอบรมเชงปฏบตการหลกสตรพฒนาผน าชมชน ณ ศนยฮอมผญา บานสาสบหก อ าเภอแจหม จงหวดล าปาง

ระหวางวนท 2-3 เมษายน 2562

229

230

231

232

233